De trompet is al minstens even oud als de schalmei en genoot een hoge status als militair instrument. Ze had een signaalfunctie en deed op het slagveld geheime militaire commando’s weerklinken. Omdat de trompet in de middeleeuwen nog geen ventielen had, kon men in het lage register enkel octaven en kwinten spelen. In het hoogste register kon men echter wel een diatonische toonladder laten horen. Al klinkt die in moderne oren behoorlijk exotisch, gewend als we zijn aan de gelijkzwevende stemming. In het midden van de 15de eeuw kwam men op het lumineuze idee om een schuif aan de trompet toe te voegen. Dat leidde tot het ontstaan van de meer wendbare schuiftrompet en de trombone. Schalmeien en trompetten vormden samen één ensemble: de alta capella. We weten dat een heraut in het Firenze van de 14de eeuw de deur niet uitging zonder het gezelschap van één schalmei en zeven of acht trompetten. De schalmei nam de melodie voor haar rekening, de trompetten begeleidden met oorverdovende bourdontonen en swingende ritmes – meestal geïmproviseerd. Alta capella betekent letterlijk ‘luid koor’ en was het belangrijkste instrumentaal ensemble heel de 15de eeuw lang. Voor Dag Oude Muziek ging Scorpio Collectief op zoek naar repertoire voor schalmeien en trompetten uit het middeleeuwse Duitsland. Wat zou de alta capella toen gespeeld kunnen hebben? Allereerst: dansliedjes. Net als hun zingende collega’s vertolkten de instrumenten waarschijnlijk liederen van Minnesänger zoals Walther von der Vogelweide en Neidhart. Deze melodieën zijn vaak tamelijk eenvoudig opgebouwd rond pentatonische motieven. Bovendien ligt een rudimentaire ritmische versmaat aan de basis, zodat er met evenveel gemak op gezongen als gedanst kon worden. Neidharts ‘Winter wie ist nu dein Kraft?’, met zijn goed in het oor liggende melodie, is daar een perfect voorbeeld van. De spelers van toen putten niet alleen uit het repertoire van de Minnesänger maar vonden zonder twijfel ook muzikaal materiaal bij de populaire liederen van de troubadours en trouvères. ‘Kalenda maya’ van Raimbaut de Vaqueiras is waarschijnlijk het meest bekende danslied van de trouvères. Omdat heel weinig van deze muziek meerstemmig is overgeleverd heeft Scorpio Collectief de polyfonie zelf uitgeschreven. Daarbij probeerden ze de uitvoeringspraktijk van die tijd zo dicht mogelijk te benaderen. Instrumentisten waren waarschijnlijk ook vertrouwd met dansen zoals ‘La Quarte’ en ‘La Quinte Estampie Real’. Deze dansen bestaan uit solo’s gevolgd door een refrein met telkens een open en gesloten einde, een simpele vraag- en antwoord-structuur dus. Een goed voorbeeld hiervan is ook de 15de-eeuwse dans ‘Rôtiboulli joyeux’. Deze dans is een vroege voorloper van alle latere dansmelodieën met een ostinaatbas, zoals bijvoorbeeld ook Greensleeves. Geïnspireerd door de zomer nodigt Scorpio Collectief u ten slotte uit om ‘een nyw lied’ te zingen, een geestelijk lied dat dateert uit het midden van de 15de eeuw en bijzonder modern klinkt: in de wereld van de oude muziek breekt de zomer telkens opnieuw aan! 102
BINNENWERK.indd 102
18/06/13 18:08