Nieuwe aanwinsten in tin voor Hospitaalmuseum

nieuwe aanwinsten in tin voor het hospitaalmuseum

1 Paplepel, Jules Charles Van De Casteele (werkzaam tussen 1882 en ca. 1912, meestermerk op de achterzijde van de steel). Tin, Ø bak 6,3 cm, initialen van de gebruiker ‘J V M’. ©Dominique Provost Art Photography

Eind vorig jaar konden we dankzij de steun van de Vrienden van Musea Brugge enkele interessante objecten verwerven. Ze werden ons aangeboden door dr. Jozef Dewulf, voormalig voorzitter van de Vlaamse Tinvereniging. Het Sint-Janshospitaal verwierf 3 gesigneerde tinnen paplepels zoals er dagelijks bij de ziekenzorg werden gebruikt, en Onze-Lieve-Vrouw ter Potterie een overlijdenspenning van voogd Nicolaas Despaers (Ɨ 1597) die in de Potteriekerk een praalgraf heeft. Door MIEKE PAREZ

We laten J. Dewulf zelf aan het woord over de objecten: ‘In het Sint-Janshospitaal zijn enkele gebruiksvoorwerpen in tin te zien. Ze werden gegoten door Brugse tinnegieters en meestal voorzien van het huismerk, meerbepaald een kelk waaruit een draakje klimt binnen een ovalen parelrand (het attribuut van Johannes de Evangelist). Huismerken werden geslagen op het tinnen huisraad van alle Brugse hospitalen, kloosters, abdijen en gilden. Behalve voorwerpen uit de 18de eeuw, zien wij ook stukken uit de 19de eeuw, ondermeer enkele die gegoten werden door “J. Van De Casteele”. Dit kan verwarrend zijn, want tot deze familie behoorden de opeenvolgende generaties Josephus Joannes, Josephus Marie en Jules Charles. Deze familie leverde ook tin aan het hospitaal van Onze-Lieve-Vrouw-ter-Potterie. Zo vond ik bij mijn expertise van het tin in deze site in 2010 twee borden van Josephus Joannes Van De Casteele. Een elementair gebruiksvoorwerp is de paplepel. Drie paplepels, gegoten door Jules Charles Van De Casteele (werkzaam vanaf 1882), werden voor het museum aangekocht. Ze hebben een fraai patina en zijn in perfecte staat. De lepels (lengte 18 cm) met ondiepe ronde bak ( 6,3 cm) werden gebruikt bij het scheppen van pap uit een oorkom (ook papkom genoemd). Soms staan de initialen van de eigenaar geslagen in de holle zijde van de bak: zo hoefde de eigenaar geen pap te eten met de lepel van iemand anders. Hier zijn de initialen “J V M” vermeld. Jules Charles Van De Casteele was de laatste van de Brugse ambachtelijke tinnegieters. Hij merkte niet meer met het traditionele Brugse roosmerk, maar met een smal boogje waarin “J. VAN DE CASTEELE” staat.

In het museum Onze-Lieve-Vrouw-ter-Potterie, zijn zes Brugse penningen tentoongesteld: drie dispenningen en drie familiepenningen. De eerste zijn gegoten in een lood-tinlegering, de laatste zijn meestal in tin. In het koor bevindt zich het praalgraf van Nicolaas Despaers (1522 – 1597), die naast burgemeester en historicus,

ook voogd was het hospitaal. Bij zijn overlijden, op 20 november 1597, werd een tinnen herdenkingspenning gegoten. Dit was een Brugs gebruik bij vooraanstaanden en edelen, dat vooral in de 17de en 18de eeuw ingeburgerd was (deels uit caritas en armenzorg, deels ter herdenking voor het nageslacht). De overlijdenspenning van Nicolaas Despaers (of Despars) die zopas werd verworven heeft een diameter van 4,5 cm. Op de voorzijde staat het wapenschild van de familie Despaers met het jaartal 1597 erboven. In de randtekst staat “IONCHEER NICOLAIS DESPAERS”. Op de keerzijde staat een gekroond rechtopstaand zwaard en kruisgewijs twee voorarmen met samengedrukte handen (“une foi” of symbool van trouw en liefde). In de randtekst lezen wij “TOVT VIENT DESPAERS”. Op het praalgraf kunnen wij hetzelfde familiewapen, devies en symbool zien. Bij de jaarlijkse herdenking van de overledene kon deze penning gebruikt worden bij de bedeling van brood (van 1kg) voor de armen van de parochie.’

Tincollectie ontsloten Het ontsluiten van de collectie is een van de kerntaken van een museum. Via ons netwerk benaderen we proactief externe experts om ons daarin bij te staan. De verwerving van de overlijdenspenning en de paplepels kadert in onze hernieuwde contacten met de Vlaamse Tinvereniging, in het bijzonder met dr. Jozef Dewulf, die reeds het tin in Onze-Lieve-Vrouw ter Potterie en de apotheek van het Sint-Janshospitaal ontsloot. Vorig jaar nodigden we hem uit om onze tincollectie in het Sint-Janshospitaal te onderzoeken. Het was de start van een exemplarische en inspirerende samenwerking die de komende jaren zal worden verdergezet. J. Dewulf stelde met zichtbaar genoegen zijn kennis ter beschikking en introduceerde mij in no time in de wereld van het tin. De objecten werden door hem onderzocht, beschreven en gedocumenteerd; sommige dateringen werden gecorrigeerd of verfijnd en enkele tot nu toe anoniem gebleven tinnegieters kregen een naam. We danken J. Dewulf voor zijn expertise en verheugen ons op verdere samenwerking.

1 Overlijdenspenning van Nicolaas Despaers, overleden op 20 november 1597 in Koolkerke, Brugge. Tin, Ø 4,5 cm. ©Dominique Provost Art Photography

2 Detail met meestermerk

1

2