Nimxu Id F'Id - Novembru 2022

Ritratt tal-faċċata: Il-Bajtar tax-Xewk (Opuntia) bl Ingliż jissejjaħ Prickly Pears. Komuni f’Malta, iżda mhux indiġenu. Huwa l weraq stess illi jifforma z zokk tal pjanta, billi jikber waħda fuq l oħra. Din il pjanta tintuża mill bdiewa bħala wind breaker, biex itaffu l qawwa tar riħ; u billi l weraq mimli ilma, jgħin ħafna biex iwaqqaf milli jinfirxu n-nirien fil-kampanja. Il-werqa tal-pjanta tingħata lill-bhejjem, filwaqt li l frotta tittiekel minna l bnedmin. Il bajtar insibuh l aktar fi tliet kuluri: aħdar, oranġjo u aħmar. Faċilment jikber; biżżejjed taqa’ werqa fil ħamrija, għaliex fi ftit żmien trabbi l-għeruq u tibda tikber.

Ritratt meħud fil 2 ta’ Settembru 2022 f’Wied Binġemma, in Nadur Martin Attard

Għandek Minuta?

Nimxu Id F’Id Novembru 2022 Ħarġa Nru. 513

Chris Benguhe, ġurnalist ta’ stoffa, ġie mitlub mill-Editur tiegħu biex jikteb artiklu dwar il fqar tal belt ta’ Phoenix f’Arizona. Aċċetta bil qalb iżda flok kiteb fuq dak li kien jingħad u jinkiteb ħass li kellu jmur hu stess u jgħix għal xi żmien f’din il belt. Jiltaqa’ mal foqra ħalli dak li jikteb ikun fattwali u awtentiku. U għażel li jkun voluntier fil kċina tas-Soċjetà ta’ San Vinċenz li kienet tħejji ikla sħuna lil madwar 900 persuna fqira fil belt. U waqt li kien ikel, Chris beda jisma’ dawn in nies li kienu ġew hemmhekk biex jitrejqu għax ma kellhomx x’jieklu. Uħud kienu sinjuri li tilfu kollox meta l banek fejn kien hemm flushom fallew. Oħrajn kienu tawha għax xorb u kissru familthom u ħarqu saħħithom u flushom. Kien hemm min intrikeb logħob u spiċċa midjun. Kien hemm ommijiet b’uliedhom mitluqin weħidhom għax missier it tfal ħalla liż­żgħar u lil martu weħidhom. Stejjer, waħda mhix bħall oħra iżda kollha juru weġgħat.

Chris ikkummenta hekk fuq l-artiklu li kiteb:

Ma nafx jekk l editur kienxkuntent b’li ktibt. Għalih naħseb li kienet kitba tas soltu. Lanqas naf kemm għamilt differenza f’min qrah. Iżda naf li fija saret differenza kbira. Dakinhar intbaħt li kont ili snin ma nkun ferħan daqs f’dik l okkażjoni meta għal jum jew tnejn sirt seftur ta’ dawn il foqra. Tant ħassejtni kuntent li għamilt il ħsieb li nirrepeti din l esperjenza.

Chris kien kixef is-sigriet tal-ferħ. Dak li biex tgħix ferħan int trid tidra tferraħ u tgħin lil ħaddiehor. Xi ħaġa li l Imgħallem ta’ Nażaret ilu elfejn sena li għarrafhulna meta qalilna:

Iktar hu ta’ ferħ li tagħti milli li tirċievi.

Wirt il-Fundatur

Dun Ġorġ ħallielna teżor . . .f’kitbietu

Pietru kien fil kampanja f’għalqa, u osserva qroqqa li b’tant premura kienet qiegħda tiġbor taħt ġwinħajha l flieles tagħha.

Qal bejnu u bejn ruħu: “Issa jekk annimal jieħu kura u ħsieb ta’ wliedu, kemm iżjed Alla jieħu kura u ħsieb tagħna bnedmin!”

Hija verità li dak li jinsab tajjeb u perfett fil kreatura, għandu bil-wisq iżjed jinsab fil-Kreatur.

Dan ir rakkont huwa meħud mill ktieb Gabinetti fil-Museum, kollezzjoni ta’ ġrajjiet b’tagħlimiet li Dun Ġorġ kien jippubblika minn żmien għal ieħor. Jeżisti abbozz ta’ dawn il ġrajjiet li x’aktarx huwa tat-tmiem l-1947 jew il-bidu tal-1948.

Il-Mistoqsija Oħt il-Għerf

Min ivvinta l-lapes?

Nistgħu ngħidu li s-sejba bdiet fl-1564 fl-Ingilterra meta nstab materjal ta’ graphite li kien jikteb fuq il karta. Imbagħad il Ġermaniż Conrad Gesner rabat dan il materjal ma’ żewġ injamiet u ttempra l-graphite biex il-kitba tkun irqiqa.

Iżda l-lapes kif nafuh illum ħa iktar minn mitt sena oħra biex laħaq is-suq u l istoriċi jagħtu s sejba lil Nicolas Conté li mal-materjal graphite ħallat b’suċċess it-tafal u hekk kellu riżultat ferm aħjar.

Il-Qawsallafil-Miti

(. . .ikompli mill-ħarġa t’Ottubru)

Ħafna popli minn bosta postijiet differenti għandhom miti differenti biex jispjegaw il qawsalla.

Għall-Griegi l-qawsalla hija alla mara Iris. F’xi stejjer oħra, bħal dawk tal Iliad ta’ Omeru, il qawsalla hija dik t triq ikkulurita li Iris kienet tgħaddi, ’l fuq jew ’l isfel, twassal messaġġi bejn is sema u l art. Aċċidentalment ‘iris’ huwa l isem tal parti tal għajn li hija kkulurita: ċelesti, blu jew kannella, u li tinfetaħ u tingħalaq skont l ammont ta’ dawl.

Fil miti Skandinavi, il qawsalla hija Bilforst, pont li jgħaqqad id-dinja (Midgard) ma’ Asgard, id-dar tal-allat. Dan il-pont jistgħu jużawh biss l allat, jew xi gwerriera eroj li qed jiġu mtellgħin lejn is sema minn Valkiri, nisa sbieħ li jtiru fuq ż żwiemel, u jwasslu dawn l eroj sal Valhalla, sala kbira tal festi f’Asgard. Dawn il-Valkiri huma prominenti f’xi opri grandjużi ta’ Richard Wagner.

Għal xi Aboriġini Awstraljani, il qawsalla hija, (daqsxejn kurjuża!), serp li jista’ jkun kreattiv meta jġib ix-xita, jew distruttiv meta jinħeba taħt l art u tiġi n nixfa.

(ikompli fil-ħarġa tax-xahar id-dieħel)

L-Iskorpjun

L-iskorpjun kien komuni għax insibu ħafna referenzi għalih bħal meta l Lhud kienu fid deżert: “Hu li mexxiek fid deżert kbir u jwaħħax, mimli sriep velenużi u skorpjuni, art niexfa bla ilma xejn, li ħariġlek l ilma mill blata taż żnied” [Dt 8,15].

Jissemma wkoll poplu Għaqrabbin li hija referenza għall iskorpjuni għax għaqreb hija skorpjun bil-Malti Semitiku: “imbagħad tilwi għat telgħa ta' Għakrabbim. . .” [Num 34,4]. Is Sultan Reħobogħam qal lill poplu: “Missieri sawwatkom bil frosti, imma jiena nsawwatkom bl iskorpjuni” [1 Slat 12,11]. L Ispirtu ta’ Alla jagħti parir lill profeta Eżekjel: "Imma int, o bniedem, la tibżax minnhom: se ssib ruħek qalb l-għollieq u x-xewk u timxi fuq l-iskorpjuni.” [Eżek 2,6].

Fil Ġdid Testment insibu referenza sabiħa għall Missier tagħna tas-sema: “min hu dak il missier fostkom li, jekk ibnu jitolbu ħuta, minflok ħuta jagħtih serp? [Lq 11,12] Inkella jekk jitolbu bajda jagħtih skorpjun?” [Lq 11,11 12]. U garanzija qawwija minn Ġesù: “araw, tajtkom is-setgħa li tirfsu fuq sriep u skorpjuni u. . . ebda ħsara ma jagħmlulkom” [Lq 10,19]. U fl Apokalissi nsibu l profeziji: “lilhom ingħatat setgħa bħal dik li għandhom l-iskorpjuni tal-art” [Apok 9,3]; “moħqrija bħal dik li jġibu l iskorpjuni fuq il bnedmin meta jigdmuhom” [Apok 9,5] u “kellhom denbhom bħal tal iskorpjuni” [Apok 9,10].

. . .jikteb Ritchie Grech

Naħseb li jkun hemm min jixxennaq li kien ħaddiem maċ-Ċiniż Li Jinyuan. Dan f’Mejju 2015 għażel l aħjar 6,000 ħaddiem mill-fabbrika tiegħu u tahom vaganza fi Franza. Kollox imħallas. Ġietu miljuni ta’ ewro iżda Li qal li dan kien apprezzament għal ħidma ta’ dawn il-ħaddiema li fl-aħħar mill-aħħar kienu huma li għamluh biljunarju. Sabiħa l-gratitudni. Jalla aħna nagħmluha ma’ dawk li għamlulna tant ġid u batew tant għalina. . . il ġenituri.

Fatti, tagħrif u figuri li jqanqlu stagħġib. . . u forsi tbissima.

Darba l-plejer leġġendarju Steven Gerrard laqat tifel f’inċident tat traffiku. Kien miexi bil mod bil karozza tiegħu imma f’daqqa waħda qasmlu tifel ta’ 10 snin u laqtu kemm kemm bil ġenb tal karozza.

Sar jaf li dan it tifel hu dilettant ħafna tal futbol u jżomm mal Manchester United. Mar jarah l isptar u ħadlu żarbun tal futbol iffirmat minn Wayne Rooney u b’messaġġ speċjali għat-tfajjel.

Kemm it tifel kif ukoll il ġenituri tgħidx kemm apprezzaw il ġest ta’ Gerrard li ħalla kollox biex jmur jgħid kelma ta’ kuraġġ lit tfajjel li l inċident tiegħu kien wieħed minuri.

Għaliex hu importanti li ma tisħonx ħafna id-Dinja?

Biex kemm aħna l-bnedmin u kemm ħutna l-ħlejjaq ikollhom ċans jadattaw.

Ħa nġib xi eżempji. Jekk il-klima tinbidel kif jidher li qed tagħmel, in nies ikollhom jiċċaqalqu jew jadattaw. Jekk tieqaf tagħmel xita u n nies tal post jiddependu fuq il biedja biex jgħixu, ikollhom jemigraw biex ma jmutux bil ġuħ. Jekk il livell tal baħar jogħla, ikollu jsir ilqugħ biex il-baħar ma jidħolx jew in nies ikollhom ifittxu artijiet oħra. Immaġina l-Bangladesh b’popolazzjoni ta’ 166 miljun u għandha partijiet minnha baxxi li jistgħu jsofru għargħar. U huwa żgur li ’l quddiem jistgħu jfaqqgħu gwerer minħabba l-ilma ħelu għax dan ħa jiskarsa minn ċerti postijiet. U min jaf kif ħa jinbidel wiċċ l Ewropa jekk il klima tinbidel. U jekk is-silġ fl-Arktiku jinħall, fejn ħa jgħix l ors polari? U jekk il fjuri jwarrdu iktar kmieni, il friefet li jpassu, jaslu fi żmien meta l fjuri diġà jkunu nixfu. U għalhekk ma jsibux x jieklu u jmutu. Għalhekk qed nippruvaw ma nħallux it-temperatura globali togħla b’iktar minn 2 gradi Celsius. Forsi hawn minn jgħid li bidla ta’ żewġ gradi mhix bidla kbira. Imma meta din l-average global temperature naqset b’nofs grad, id dinja daħlet fi żmien ta’ silġ. Għalhekk irridu nippruvaw nieqfu nagħmlu s C02 u gassijiet oħra li jikkawżaw l effett serra.

.

. .jikteb Joe Portelli

X’suppost tikteb, noqogħdu jew noqgħodu ?

It tajba hija ‘noqogħdu’ jiġifieri bil vokali o tiġi qabel l għ, iżda faċli li wieħed jitfixkel għax meta niġu biex niktbu ‘noqgħod’ il vokali o tiġi wara l għ.

Fortunatament hemm mod verament faċli kif tista’ tiftakar fejn għandek tpoġġi l-vokali o kemm timxi fuq il-mudell tal-verb ‘ħareġ’. Bħal ħafna mudelli oħra, l għ għandha tiġi fl istess post fejn tidher ir r f’‘noħorġu’. noħroġ - noqgħod

tal-Qasam Mid-Djarju

Bdejna sena oħra kateketika normali kif konna nafuha qabel beda l-Covid-19. Din is-sena għażilna li nkomplu nlaqqgħu l-klassijiet tal Primarja f’żewġ gruppi, min jattendi nhar ta’ Tnejn u nhar ta’ Ħamis u min nhar ta’ Tlieta u nhar ta’ Ġimgħa. B’dan il-mod it tfal qed ikollhom aktar ċans li jużaw il faċilitajiet tal grawnd u tal gamesroom għax ikunu fi gruppi iżgħar. Matul Ottubru għamilna

tliet programmi ad unur tal Madonna, ma’ gruppi differenti fejn flimkien tlabna r-Rużarju, f’inizjattiva fejn it tfal tad dinja kollha ltaqgħu flimkien u talbu din it talba tant għal qalb il Madonna. Dawn saru fil-Kappella fejn tiddomina kien hemm kuruna kbira tar-rużarju mqiegħda mal-art bix xemgħat mixgħula.

Bdejna wkoll il-passiġġati ta’ nhar ta’ Ħadd. Ottubru kien bnazzi

tant li kważi kważi bqajna għaddejjin bis sajf. L ewwel passiġġata ħaditna lejn l-Għar tal-Mixta u wara nżilna lejn il bajja sabiħa tar Ramla l Ħamra fejn bosta minna bla ħsieb qabżu l baħar u gawdew x’aktarx l aħħar għawma ta’ din is sena. It tieni mixja ħaditna lejn l-Oqbra Puniċi ’l ġewwa minn ta’ Kerċem fejn wieħed jista’ jgawdi xena mill-isbaħ tal-bajja tad Dwejra. Qegħdin noqorbu lejn żmien il Milied u ġa bdew il preparamenti marbuta ma’ din il-festa. Beda x-xogħol fuq il-presepju artistiku, fdat f’idejn James Azzopardi u Jean Paul Portelli. Bdew il-provi tal-Kunċert talMilied fejn il kor qed iħejji ruħu għal dan il-programm li jsir nhar il-Milied filgħaxija fil Bażilika. Beda wkoll ix-xogħol marbut mal-play bl-isem ‘L Għanja li Niżlet mis Sema’, play li tirrakkonta l oriġini tal Għanja ‘O Lejl ta’ Skiet’, produzzjoni li fiha ser jieħdu sehem madwar 25 attur. Nieħdu l-okkażjoni biex nawguraw u ngħidu prosit lil dawk kollha li qed jgħinu fix xogħol kollu marbut ma’ din il-festa li kienet tant għal qalb San Ġorġ Preca.

Mark