InstallateursZaken december 2019

IZ lezen op PC, tablet of smartphone?: installateurszaken.nl

Nu ook als app via

DECEMBER 2019

17e jaargang

Special: Projecten

 Gasloos  PVT-warmtepomppanelen  BIMmen

-19 16:02 IZ1219_omslag_01-52_02-51.indd 3

18-11-2019 10:09:15

IZ1219_omslag_01-52_02-51.indd 4

18-11-2019 10:09:17

REM_zww

Ideaal in combinatie met de Comfort Touch app

IZ1219_03_intergas.indd 3

14-11-2019 10:31:43

DucoBox Eco De SLIMSTE ventilatiewarmtepomp van Europa!

ISDE subsidie € 1600

c2

E=m

2

2= C A +B 2

www.duco-ventilatiewarmtepomp.nl

COP

HYBRIDE OF ALL-ELECTRIC

5,3

Onze vraaggestuurde ventilatiewarmtepomp DucoBox Eco met slimme 2-zonesturing en minimaal geluidsvermogen zorgt voor een perfecte luchtkwaliteit. Met zijn hoogste energieklasse (A++) plaatst de DucoBox Eco de gebruiker én het milieu op de voorgrond. De DucoBox Eco kan zowel in een All-electric opstelling als Hybride opstelling (met CV-ketel) toegepast worden. Deze pakketten vormen een complete oplossing die de installateur 100% ontzorgt.

We inspire at www.duco.eu

20111220_Installateurszaken.indd 68 IZ1219_04_duco.indd 4

06/06/2019 16:58 13-11-2019 13:44:35

BIJ DE VOORPLAAT Extreem hoog rendement op warmwater In de Xtreme 36 gaan prestaties, intuïtieve bediening, een eigentijds design en een extreem hoog rendement op warm water hand in hand. De Intergas Xtreme is ontworpen voor de consument van nu. Woningen zijn energiezuiniger geworden en er worden steeds hogere prestaties verwacht op het gebied van warmwatercomfort. De Intergas Xtreme 36 past perfect bij de wensen van deze tijd. Het is niet voor niets dat de Xtreme 36 voor de derde keer op rij is uitgekozen tot ‘Beste uit de Test’ door de Consumentenbond.



22



24



32

RUBRIEKEN vooraf 7 izap 9 vakwerk 16



20





40

TECHNIEK 30 GASLOOS VERWARMEN

Garyp gaat voor goud

Warmtepomp vraagt om andere rekenmethode

Warmtepompcomfort zónder bodembron of buitenunit

32 PROJECTTOREN

24 OVERVERHITTE WONINGEN

42 DROOG STAPELEN

Voorkomen door thermisch comfort te voorspellen

Van ambacht naar industrie

26 ZUIVERE BINNENLUCHT Textielen luchtverdeelslangen als alternatief

IZ1219_inhoud.indd 5

COLUMNS Agterberg 17 Visser 29 Asijee 37

18 GASLOOS 22 PVT-WARMTEPOMPPANEEL

raar? 48

BIMmen op grote hoogte



SANITAIR

20 DOE-HET-ZELF Goedkoop verduurzamen

Boon 45



ZAKELIJK

34 DATA DELEN Privacy blijft issue bij slimme thermostaat 38 VEILIG EN GEZOND WERKEN Online platform voor de branche 40 NATUURLIJK KOUDEMDDEL Ruim baan voor propaan

15-11-2019 9:07:20

NATUURLIJK VEELEISEND

CERTIFICERING DOOR DERDEN VERDIENT UW VERTROUWEN Aan labels, logo’s of certificaten van uitmuntendheid ontbreekt het niet, maar ze zijn niet allemaal hetzelfde.

Als een fabrikant zich verbindt aan ons certificatie door derden proces, verbindt hij zich aan een kwaliteitsproces waar iedereen van profiteert: eindgebruikers, voorschrijvers, verzekeraars, investeerders, overheden.

Betrouwbare prestatie-eisen, informatie die begrijpelijk en transparant is, naleving van de regelgeving, beoordelingen van de energie-efficiëntie van producten - dit zijn enkele van de voordelen van certificering door derden.

Ons certificeringsproces is degelijk, grondig en veeleisend: permanente controle, staalafname, fabriekscontroles, onafhankelijke testen door gecertificeerde instellingen en laboratoria, controle van selectiesoftware en daarnaast onafhankelijke evaluaties.

Sinds 1994 certificeert EUROVENT CERTITA CERTIFICATION de prestaties van airconditioning- en koelsystemen voor particulieren en bedrijven.

Bezoek onze website 24/7.

Download je gecertificeerde oplossing op maat op :

www.eurovent-certification.com

Getty Images ©ThomasVogel

IZ1219_06_eurovent.indd 6

18-11-2019 9:47:21

VOORAF

IZ via de app gave van IZ terug te vinden.

We vullen die vakinformatie dagelijks aan met actueel nieuws uit en over uw vakgebied. Dat laatste gebeurt in samenwerking met de redactie van Installatienet.nl, dat al twee decennia lang als populaire nieuwssite voor het vakgebied fungeert.

De app is gratis te downloaden in de App Store of in Google Play (zoek op installateurszaken). Doe dat vandaag nog en blijf, waar u ook bent op elk moment van de dag, op de hoogte van het allerlaatste vaknieuws.

Eindelijk een app waar Ă­k wat aan heb!

IZapp

Steeds meer dienstverleners en fabrikanten introduceren een app bij de producten die ze op de markt brengen.

Deze apps kunnen bijvoorbeeld worden ingezet om rechtstreeks te bestellen bij de groothandel, om actuele gegevens over de binnenluchtkwaliteit op te vragen of om een verwarmingsinstallatie (op afstand) te bedienen.

Een app om onafhankelijke informatie over uw vak via uw smartphone binnen te halen, was er tot voor kort nog niet. Maar daar hebben we verandering in gebracht.

IZ heeft een eigen app laten ontwikkelen. Niet alleen zijn daarin alle artikelen, columns en rubrieken uit iedere uit-

ALGEMEEN

PS. Via de app vindt u ook alvast alle exposanten van de komende VSK-beurs.

Toonaangevend in waterafvoertechniek

Opvoerinstallaties en pompstations voor particuliere, gemeentelijke en bedrijfsmatige doeleinden.

Made in German y

IZ1219_vooraf_RECHTS.indd 7

www.kessel-nederland.nl

12-11-2019 13:09:43

Al 20.000 warmtepompen in Nederland geplaatst Betaalbare totaalconcepten met warmtepompen en ventilatie zijn dé basis voor verduurzaming.

Met een gezond binnenklimaat in meer dan een miljoen woningen - én door het real time monitoren van onze warmtepompen - zijn het inmiddels ook bewezen concepten. Nul-op-demeter is vandaag de dag geen technische uitdaging meer.

Vrijblijvend uw verduurzamingsproject bespreken en laten uitwerken? Graag kijken we samen met u naar de slimste oplossing. Neem contact met ons op via project.ithodaalderop.nl.

Enkele van onze toonaangevende projecten:

Project Het Verborgen Geheim

Project Hazenberg - Oostvoorne

Project Hoog Lindoduin -

(nieuwbouw)

(renovatie)

Scheveningen (renovatie)

In de Rotterdamse stadshavens

Voor Woonbedrijf Westvoorne

Voor Vestia wordt samen met BAM

wordt samen met Klimaatgarant

zijn 60 woningen volledig

Wonen hard gewerkt aan de gasloze

en Van Omme & De Groot een

gerenoveerd naar NOM met

transformatie van Hoog Lindoduin,

prachtige groene wijk van 170

warmtepompen en balansventi-

een veertien verdiepingen tellend

NOM-woningen gerealiseerd.

latie. Door onze nieuwste innovatie

appartementencomplex uit 1965.

Met recht een verborgen geheim.

‘Warmtepompnet’ zijn bodem-

Hierbij worden 182 woningen op 60

Op de woningen wordt een

warmtepompen nu ook bereikbaar

bronnen aangesloten met individuele

energieprestatiegarantie van 25

voor de bestaande bouw!

water/water warmtepompen en

19_0170 | ID 2019-10-31

jaar geboden.

vraaggestuurde balansventilatie.

www.ithodaalderop.nl

19_0170 Advertentie A4.indd 1 IZ1219_08_2_itho.indd 8

31-10-19 14:38 15-11-2019 20:09:01

IZAP

RUBRIEK

om onder alle klimaatomstandigheden het gewenste comfortniveau te kunnen garanderen. Bij warmtepompen werkt deze veiligheidsmaatregel juist tegen de installatie in. Drie deskundigen leggen uit waarom en welke gevolgen dat heeft voor de berekeningsmethode van het benodigd warmtevermogen.

24 OVERVERHITTE WONINGEN Hitteproblemen in woningen komen in de zomerperiode steeds vaker voor. Bestaande richtlijnen bieden onvoldoende houvast bij het ontwerpen en toetsen op thermisch (zomer) comfort. Er is nu een methode ontwikkeld om dit comfort in woningen te voorspellen en op basis daarvan een juist ontwerp te maken. De methode werkt op vertrekniveau en geldt dus niet alleen voor woonkamers maar ook voor de slaapkamers. Aanbieders van NOM-renovaties en nieuwbouwwoningen zullen de methode gaan toepassen.

30 GASLOOS VERWARMEN Cv-ketelinstallaties worden meestal te ruim gedimensioneerd

42 DROOG STAPELEN Technische ontwikkelingen gaan vaak sneller dan we als maatschappij kunnen bevatten. Dat geldt zeker in de nieuwbouw. Traditioneel, ambachtelijk bouwen verliest er rap terrein aan fabrieksmatig vervaardigde woningen. Met kanten-klare installaties. Hoe ga je daarmee om als installateur?

34 DATA DELEN Fabrikant Remeha liet het afgelopen anderhalf jaar uitgebreid onderzoek verrichten naar de bereidwilligheid van Belgen en Nederlanders om data van slimme thermostaten te delen. De uitkomsten waren verrassend.

IN DE PIJPLIJN

RUBRIEK

Kwaliteitsregeling koolmonoxide

Van Galen wordt projectenbedrijf Van Galen Klimaattechniek wordt een projectenbedrijf binnen Van Dorp, waarvan het sinds 2017 een onder­deel is. Onder de nieuwe naam Van Galen Projectenbedrijf wordt gestart vanuit Rotterdam in West-Nederland. Het bedrijf zal zich concentreren op het werktuigbouwkundige deel. Voor het elektrotechnische deel van de projecten gaat Van Galen samenwerken met partners.

Stichting InstallQ heeft in concept een kwaliteitsregeling gereed die voldoet aan de certificeringsregeling koolmonoxidepreventie.

Deze nieuwe regeling in het Bouwbesluit is vanaf 2020 wettelijk verplicht. Tot 21 oktober 2019 kon de markt reageren op dit concept en naar verwachting is de definitieve versie gereed in het vierde kwartaal van 2019. Het gaat om BRL 6000, deel 25. Vanaf 2020 mogen alleen gecertificeerde installatiebedrijven met vakbekwame installatie- en onderhoudsmonteurs nog werkzaamheden uitvoeren aan gasgestookte cv-installaties, gas-sfeerhaarden en warmtapwatertoestellen.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1219_izap.indd 9

REGENERATIEDAK MET PVT In Woudenberg realiseert Unica Energy Solutions in opdracht van energie-exploitant Eteck een regeneratiedak met PVT-panelen van Triple Solar. Hiermee wordt een CO2-emissie vermeden van ruim 100 ton per jaar. Dit dankzij elektriciteitsopwekking en een verbetering van het rendement van de warmtepompen. Met deze panelen wordt er circa 116 MWh elektriciteit opgewekt en circa 470 MWh aan warmte voor de warmtepompen. december 2019

9

12-11-2019 12:35:15

SNELLER, STERKER, SNELLER, SLIMMER STERKER, SLIMMER

Met het nieuwe inbouwreservoir van GROHE. Of het nou gaat om het keramiek, de vloer of de bedieningsplaten; bij een verbouwing of aanpassing van de toilet, is er keuze genoeg. Maar de échte basis voor maximale vrijheid in Met Met het het nieuwe nieuwe inbouwreservoir inbouwreservoir van van GROHE. GROHE. de toiletruimte? Een intelligente oplossing in de muur zelf.

Of Of het het nou nou gaat gaat om het het keramiek, keramiek, de de vloer vloer of of de de bedieningsplaten; bedieningsplaten; Daarom heeft hetom nieuwe RAPID SLX-inbouwreservoir als doel bij bij een een verbouwing verbouwing of of aanpassing aanpassing van van de de toilet, toilet, is is er er keuze de nieuwe norm op dit gebied te worden. Zodoende iskeuze het genoeg. genoeg.

Maar Maar de de échte échte basis basis voor voor maximale maximale vrijheid vrijheid in in robuuste stalen frame-interieur volledig herzien en uitgerust de de toiletruimte? toiletruimte?

Een Eenelementen intelligente intelligenteen oplossing oplossing in in de de muur muur zelf. zelf. met nieuwe functies, oplossingen.

Daarom Daarom heeft heeft het het nieuwe nieuwe RAPID RAPID SLX-inbouwreservoir SLX-inbouwreservoir als als doel doel Het resultaat is een uitstekend systeem dat installatie, onderhoud de deaanpassingen nieuwe nieuwe norm normeen op op dit dit gebied gebied te te worden. worden.

Zodoende Zodoende is is het het en stuk makkelijker maakt en in de toekomst robuuste robuuste stalen stalen frame-interieur frame-interieur volledig volledigfuncties. herzien herzien en en uitgerust uitgerust zelfs uitgebreid kan worden met nieuwe met met nieuwe nieuwe functies, functies, elementen elementen en en oplossingen. oplossingen.

Het Het resultaat resultaat is is een een uitstekend uitstekend systeem systeem dat dat installatie, installatie, onderhoud onderhoud en en aanpassingen aanpassingen een een stuk stuk makkelijker makkelijker maakt maakt en en in in de de toekomst toekomst zelfs zelfs uitgebreid uitgebreid kan kan worden worden met met nieuwe nieuwe functies. functies.

IZ1219_10_11_grohe.indd 10

6-11-2019 10:54:34

Advertentie

Advertentie Advertentie

IZ1219_10_11_grohe.indd 11

6-11-2019 10:54:35

EEN AANPASSING N AANPASSING EEN AANPASSING IS ZO GEDAAN. ZO GEDAAN. IS ZO GEDAAN. De De nieuwe, nieuwe, geïntegreerde geïntegreerde flowmanager. flowmanager.

euwe, geïntegreerde flowmanager.

De De nieuwe, nieuwe, geïntegreerde geïntegreerde flowmanager. flowmanager.

PLUG & PLAY

Voorbereid op de to

Of het nou gaat om verlich home-entertainment of bev worden steeds slimmer. Oo branche groeit de vraag na en slimme oplossingen. Da GROHE RAPID SLX nu stan met een universele wateraa

MAKKELIJKE TOEGANG

De nieuwe bescherm voor snelle aanpass

De nieuwe installatieset van geleverd met een kap voor in de toekomst aanpassinge

KEUZEVRIJH

Een ruim aanbod va

RR RR

ditwerk werktot tothet hetverleden. verleden.Dit Ditnieuwe nieuweinbouwreservoir inbouwreservoirbiedt biedteen een imless imlesstoiletten toilettenworden wordenmet metde dedag dagpopulairder populairderen endat datbrengt brengt dit dit werk tot het verleden.

Dit nieuwe inbouwreservoir biedt een oiletten worden met de dag populairder en dat brengt De Rapid SLX ondersteun nieuwe nieuweuitdagingen uitdagingenmet metzich zichmee. mee.In Inhet hetverleden verledenwaren waren geïntegreerde geïntegreerdeflowmanager flowmanagerwaardoor waardoorde dewaterdoorstroom waterdoorstroom dit dit werk werk tot tot het het verleden. verleden.

Dit Dit nieuwe nieuwe inbouwreservoir inbouwreservoir biedt biedt een een imless imless toiletten toiletten worden worden met met de de dag dag populairder populairder en en dat dat brengt brengt uitdagingen met installateurs zich mee.

In het verleden waren geïntegreerde flowmanager waardoor de waterdoorstroom dunne bedieningsplaten va installateursgenoodzaakt genoodzaaktom omhet hetspoelventiel spoelventielmeerdere meerderekeren keren op opelk elkmoment momentaangepast aangepastkan kanworden wordenvia viade demontageschacht. montageschacht. nieuwe nieuwe uitdagingen uitdagingen met met zich zich mee. mee.

In In het het verleden verleden waren waren geïntegreerde geïntegreerde flowmanager flowmanager waardoor waardoor de de waterdoorstroom waterdoorstroom rs genoodzaakt om het spoelventiel meerdere keren op elk moment aangepast kan worden via de montageschacht. te teverwijderen verwijderenom omde dewaterdoorstroom waterdoorstroomaan aante tekunnen kunnenpassen. passen. Dit Ditkan kannu numakkelijk makkelijken ensnel snelgedaan gedaanworden wordendoor doorde decomplete GROHE-aanbod installateurs installateurs genoodzaakt genoodzaakt om omhet het spoelventiel spoelventiel meerdere meerdere keren keren op elk elkmoment moment aangepast aangepast kan worden via viade demontageschacht. montageschacht. eren om de waterdoorstroom aan te kunnen passen.

Dit kan nu makkelijk en snelop gedaan worden door de kan platen nu voor iedereen ve Met Methet hetnieuwe nieuwe GROHE GROHE RAPID RAPID SLX-inbouwreservoir SLX-inbouwreservoir behoort behoort pneumatische pneumatische aansluiting aansluiting van vanworden de debedieningsplaat. bedieningsplaat. te teverwijderen verwijderen om omde dewaterdoorstroom waterdoorstroom aan aante tekunnen kunnen passen. passen. van Dit Ditde kan kan nu numakkelijk makkelijken ensnel snelgedaan gedaanworden wordendoor doorde dekeuzevrijheid en kies uit 3 euwe GROHE RAPID SLX-inbouwreservoir behoort pneumatische aansluiting bedieningsplaat.

Met Methet hetnieuwe nieuweGROHE GROHERAPID RAPIDSLX-inbouwreservoir SLX-inbouwreservoirbehoort behoort pneumatische pneumatischeaansluiting aansluitingvan vande debedieningsplaat. bedieningsplaat.

IZ1219_12_13_grohe.indd 12

6-11-2019 10:58:20

Advertentie

Advertentie Advertentie Advertentie Advertentie

PLUG PLUG && PLAY. PLAY. G & PLAY.Voorbereid Voorbereid op de de toekomst. toekomst.

PLUG PLUG &&op PLAY. PLAY. reid op de toekomst.

Voorbereid Voorbereid op op de de toekomst. toekomst.

Of Ofhet hetnou nougaat gaatom omverlichting, verlichting,verwarming, verwarming, u gaat om verlichting, verwarming, home-entertainment home-entertainment of ofbeveiliging, beveiliging,huizen huizen Of Of het hetnou nou gaat gaatslimmer. om omverlichting, verlichting, verwarming, verwarming, ertainment of beveiliging, huizen worden worden steeds steeds slimmer.

Ook Ookininde de sanitaire sanitaire home-entertainment home-entertainment of ofbeveiliging, beveiliging, huizen huizen eeds slimmer. Ookbranche in de sanitaire branche groeit groeitde devraag vraag naar naartechnischetechnischeworden worden steeds steeds slimmer. slimmer.Daarom Ook Ookininde de sanitaire sanitaire roeit de vraag naar technischeen en slimme slimme oplossingen. oplossingen.

Daarom wordt wordt de de branche branche groeit groeit de vraag vraag naar naartechnischetechnischeoplossingen. Daarom wordt de de GROHE GROHE RAPID RAPID SLX SLX nu nustandaard standaard geleverd geleverd en en slimme slimme oplossingen. oplossingen.

Daarom Daaromwordt wordt de APID SLX nu standaard geleverd met met een een universele universele wateraansluiting wateraansluiting en ende een een GROHE GROHERAPID RAPID SLXnu nustandaard standaardgeleverd geleverd niversele wateraansluiting en eenSLX met meteen eenuniversele universelewateraansluiting wateraansluitingen eneen een

geïntegreerde geïntegreerdeelektrabox. elektrabox.Deze Dezeexclusieve exclusieve geïntegreerde elektrabox. Deze exclusievemaakt functionaliteit functionaliteit maakteen eeneenvoudige eenvoudigeplugpluggeïntegreerde Deze exclusieve geïntegreerde elektrabox.

Dezeelektrische exclusieve functionaliteit maakt een eenvoudige plug-elektrabox. and-play-installatie and-play-installatie van vanslimme slimme elektrische functionaliteit maakt plugfunctionaliteit maakteen een eenvoudige plugand-play-installatie van slimme elektrische toiletfuncties toiletfuncties mogelijk. mogelijk.

Zo Zoeenvoudige isisde detoilet toiletop op van elektrische and-play-installatie vanslimme slimme elektrische toiletfuncties mogelijk. Zo isand-play-installatie de toilet op voorbereid simpele simpele wijze wijze voorbereid op opeen eendouchetoilet, douchetoilet, toiletfuncties mogelijk. isisde toiletfuncties mogelijk.

Zo detoilet toiletop op simpele wijze voorbereid op een douchetoilet, zoals zoals de deGROHE GROHE Sensia SensiaZo Arena.

Arena. simpele simpelewijze wijzevoorbereid voorbereidop opeen eendouchetoilet, douchetoilet, zoals de GROHE Sensia Arena. zoals zoalsde deGROHE GROHESensia SensiaArena.

Arena.

MAKKELIJKE MAKKELIJKE KKELIJKETOEGANG TOEGANG MAKKELIJKE GANG MAKKELIJKE De De nieuwe nieuwe beschermingskap beschermingskap TOEGANG TOEGANG we beschermingskap voor voor snelle snelle aanpassingen. aanpassingen.

De De nieuwe nieuwe beschermingskap beschermingskap elle aanpassingen. voor voor snelle snelle aanpassingen. aanpassingen.

van De Denieuwe nieuweinstallatieset installatiesetvan vande deRapid RapidSLX SLXwordt wordtstandaard standaard vanstroomstroom-of ofwateraansluitingen, wateraansluitingen,ininhet hetgeval gevaldat dateen eenklant klant installatieset van geleverd de Rapid met SLX wordt standaard van stroom-En ofals wateraansluitingen, het geval toilet dat een van op een geleverd meteen eenkap kap voor vooreenvoudige eenvoudige toegang. toegang.

En alser er vaneen eeninstandaard standaard toilet opklant eendouchetoilet douchetoiletoverstapt, overstapt,biedt biedt De nieuwe installatieset van de Rapid SLX wordt standaard van stroomof wateraansluitingen, in het geval dat een klant De nieuwe installatieset van de Rapid SLX wordt standaard van stroomof wateraansluitingen, in het geval dat een klant met een kap voor eenvoudige toegang.

En als er van een standaard toilet op een douchetoilet overstapt, biedt de ininde detoekomst toekomstaanpassingen aanpassingennodig nodigzijn, zijn,zoals zoalshet hetbijwerken bijwerken denieuwe nieuwecrossbar crossbarmeer meerruimte ruimtedan danooit. ooit. met een kap voor En van geleverd met eenhet kapbijwerken vooreenvoudige eenvoudige toegang.

Enals alser ermeer ruimte vaneen eenstandaard standaardtoilet toiletop opeen eendouchetoilet douchetoiletoverstapt, overstapt,biedt biedt omst aanpassingengeleverd nodig zijn, zoals detoegang. nieuwe crossbar dan ooit. ininde de detoekomst toekomstaanpassingen aanpassingennodig nodigzijn, zijn,zoals zoalshet hetbijwerken bijwerken denieuwe nieuwecrossbar crossbarmeer meerruimte ruimtedan danooit. ooit.

2 FORMATEN

22FORMATEN FORMATEN 3 DESIGNS 222FORMATEN FORMATEN FORMATEN

KEUZEVRIJHEID KEUZEVRIJHEID ZEVRIJHEID Een Een ruim ruim aanbod aanbod van van bedieningsplaten. bedieningsplaten.

KEUZEVRIJHEID m aanbod vanKEUZEVRIJHEID bedieningsplaten.

33DESIGNS DESIGNS 333DESIGNS DESIGNS DESIGNS

12 12KLEUREN KLEUREN

12 KLEUREN

12 12KLEUREN KLEUREN 12 KLEUREN

Het Hetresultaat? resultaat?GROHE GROHERAPID RAPIDSLX SLXlegt legtde delat lat Een Een ruim ruim aanbod aanbod van van bedieningsplaten. bedieningsplaten.

Het resultaat? GROHE RAPID SLX legt de lat

De DeRapid RapidSLX SLXondersteunt ondersteunthet hetnieuwe nieuweaanbod aanbodvan vanultraultravoor voorinstallaties installatiesaanzienlijk aanzienlijkhoger. hoger.De Deenthousiaste enthousiaste Het resultaat?

GROHE SLX Het resultaat?

GROHE RAPID SLXlegt legtde delat lat SLX ondersteunt dunne het nieuwe aanbod van van ultravoor installaties aanzienlijk hoger.

De dunne bedieningsplaten bedieningsplaten vanGROHE. GROHE.Dat Dat betekent betekent dat dathet het reacties reacties van vanenthousiaste een een groot grootRAPID aantal aantalinstallateurs installateurs op op De Rapid Rapid SLX SLX ondersteunt ondersteunt het het nieuwe nieuwe aanbod aanbod van van ultraultravoor installaties aanzienlijk hoger.

De enthousiaste voor installaties aanzienlijk hoger.

De enthousiaste dieningsplaten vanDe GROHE. Dat betekent dat reacties van een groot aantal installateurs op complete completeGROHE-aanbod GROHE-aanbodvan‘s van‘swerelds wereldsslankste slanksteen endunste dunste de deISH ISHvan vandit ditjaar jaarzijn zijneen eenduidelijke duidelijkeindicatie indicatie dunne dunne bedieningsplaten bedieningsplaten van vanGROHE. GROHE. Dat Dat betekent dat dat het reacties van een aantal installateurs op reacties vanenorme eengroot groot aantal installateurs op GROHE-aanbod van‘s werelds slankste enverkrijgbaar dunste de ISH dithet jaar zijn een indicatie platen platen nu nu voor voor iedereen iedereen verkrijgbaar is. is.

Ga Gabetekent voor voorvan maximale maximale dat datduidelijke GROHE GROHE enorme waarde waarde heeft heeft toegevoegd toegevoegd complete complete GROHE-aanbod GROHE-aanbod van‘s van‘s werelds werelds slankste slankste en en dunste dunste de ISH van dit jaar zijn een duidelijke indicatie de ISH van dit jaar zijn een duidelijke indicatie voor iedereen verkrijgbaar is. Ga voor GROHE enorme waarde toegevoegd keuzevrijheid keuzevrijheid en en kies kiesmaximale uit uit33designs designsen en12 12dat kleuren. kleuren. met metheeft dit ditnieuwe nieuwe product. product. platen platennu nuvoor voor iedereen iedereenverkrijgbaar verkrijgbaaris. is.Ga Gavoor voor maximaleproduct. dat datGROHE GROHEenorme enormewaarde waardeheeft heefttoegevoegd toegevoegd eid en kies uit 3 designs en 12 kleuren. met dit maximale nieuwe keuzevrijheid keuzevrijheiden enkies kiesuit uit33designs designsen en12 12kleuren. kleuren. met metdit ditnieuwe nieuweproduct. product.

IZ1219_12_13_grohe.indd 13

6-11-2019 10:58:21

RUBRIEK

IN DE PIJPLIJN

Duco breidt uit

Functioneel “onzichtbaar”

Samen met een systeem van vraaggestuurde natuurlijke ventilatie en intensieve nachtventilatie moet dit voor een aangenaam en bovenal gezond werkklimaat gaan zorgen.

HVAC Luchtgordijnen zijn functioneel en onzichtbaar.

WARME OF KOELE LUCHT

VERVUILING

BUITEN KLIMAAT

GEU RTJES

LUCHTSTROOM

Duco is afgelopen zomer gestart met een grootscha­ lige uitbreiding van zijn bedrijfsinfrastructuur. Er komt een hypermodern complex met een totale kantoorop­ pervlakte van 7.500 m2. Het complex wordt voorzien van nieuwe duurzame technieken die zorgen voor een energie­ neutraal gebouw. Zo wordt er gebruik gemaakt van een systeem van geothermie met betonkernactivering voor het verwarmen en koelen.

AF FABRIEK

BINNEN KLIMAAT

Dit is één van de innovatieve oplossingen met luchtgordijnen door HVAC Nederland. Kijk voor meer informatie op de website.

INSECTEN

HVAC levert de oplossing!

WARMTEPOMP VOOR COMPACTE LAAGBOUW Air Conditioning

Heating

Nijhuis Renovatie, ketenpartner van woningbouw­Cooling Ventilation coöperatie De Alliantie, gaat de nieuwe HP-M25i warm­ tepomp toepassen bij de verduurzaming van wo­ningen van deze coöperatie. De warmtepomp heeft geen buiten­ Een begrip wereldwijd deel en is daarom geschikt voor compacte laagbouw.

0255 52 24 20 • www.hvac.nl Door het gebruik van zowel de ventilatieretourlucht als de buitenlucht werkt de warmtepomp met een hoog rendement. Over-ventilatie (tochtklachten) wordt voor­- 0204_HVAC A4 adv_IZ_Luchtgordijn_90x132.indd 1 komen omdat deze warmtepomp de ventilatie­retourlucht bij de aangevoerde buitenlucht mengt. De HP-M25i is door Itho Daalderop speciaal ontwikkeld voor de Nederlandse markt die veel compac­te laag­bouwwoningen uit de jaren ’50-‘70 kent. De warm­tepomp werkt samen met elk merk en type cv-ketel. Mede door de ISDEsubsidie van € 1.500,- kan deze warmtepomp voor een geringe meer-investering geplaatst worden en is dit een goed alternatief voor woningen waar nog een goede cvketel aanwezig is, aldus de fabrikant.

15-04-14 14:30

OPLEIDING F-GASSEN

Bijschrift foto: William Vlug, directeur Renovatie bij Nijhuis Renovatie (rechts) schudt de hand van Niek de Jong, category manager Renewables bij Itho Daalderop (links)

14

december 2019

IZ1219_idp__HVAC_14.indd 14

Met ingang van het nieuwe opleidingsseizoen verzorgt Alklima, leverancier van klimaatconcepten, zelfstandig de opleiding F-gassen Categorie II. Theorie én practicum worden door eigen medewerkers ingevuld. Voor de invulling van het praktijkgedeelte werd tot voor kort nog gebruik gemaakt van externen. Daarmee is het opleidingsproces nu volledig in één hand. Naast de opleiding wordt ook het examen bij Alklima onder één dak aangeboden. De 10-daagse opleiding F-gassen Categorie II is een opleiding voor en door mensen uit de praktijk. Onderdeel van de opleiding is een officieel afsluitend examen. Bij voldoende resultaat ontvangt de deelnemer het officiële F-Gassen certificaat categorie II.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

13-11-2019 14:04:19

WARMTESERVICE

Al 55 jaar, gewoon perfect geregeld

Het zelfstandige leven is geweldig Het verhaal van

Dirk Langereis

Voor Dirk Langereis is het de vrijheid als zelfstandig installateur wat het vak zo geweldig maakt. Na 30 jaar vertelt hij nog steeds vol passie over zijn dagelijkse leven als installateur.

De 52-jarige Dirk zit al ruim 30 jaar in het installatievak en

Bij Warmteservice nemen ze de tijd voor me. Als ik op een klus

werkt vanuit zijn eigen onderneming. “Wat ik zo mooi vind

sta en bijvoorbeeld een Hansgrohe regendouche nodig heb,

aan het vak?” begint Dirk. “Dat is de vrijheid, het omgaan met

dan gaan zij alvast voor mij op zoek. Ze mailen mij wat plaatjes

klanten en het meedenken.”

door die ik dan weer aan de klant kan laten zien. Dat werkt

“

super!“, vertelt Langereis.

Het zelfstandige leven zoals wij dat leiden is geweldig. Ik kan gaan en

Een creatief vak Wat veel mensen niet weten is dat je creatief moet zijn voor

staan waar ik wil. Ik leg zelf contacten

het installatievak. “Je moet wel creatief zijn, want je komt

en maak afspraken. En kies mijn eigen

soms de raarste dingen tegen. Het is heel variërend”, vertelt

klanten en leveranciers.

Die jongens ken ik al zo lang

”

Toen Langereis net begon, koos hij bewust voor een vaste

Langereis. “Elke dag is anders. Ik zou niet meer anders willen!”

“

Doorzettingsvermogen is natuurlijk belangrijk maar ook een beetje

leverancier. “Ik ken die jongens van Warmteservice al zo

eigenbelang. Want als je de klus niet af

lang. Je bouwt een vertrouwensband op.” Wanneer hij hulp

krijgt, verdien je ook niks!

nodig heeft, belt hij de jongens gewoon op. Of stuurt ze een e-mailtje. Zo vertelt Langereis: “Op papier kun je alles uitdenken maar je komt altijd wel iets tegen waarvan je denkt:

”

‘Hoe moet ik dat oplossen?’

Ontdek alle verhalen op warmteservice.nl/55jaar

IZ1219_15_warmteservice.indd 15

7-11-2019 10:08:31

RUBRIEK

VAKWERK

Innoveren OVERSTAPPEN OP AARDWARMTE Een studentenflat met 400 eenheden renoveren is geen kleine klus.

Zeker niet als je als ZZP’er een sleutelrol hebt in het proces. Martin Duitscher had er zijn handen vol aan.

Ruim anderhalf jaar geleden begon de eigenaar van Duitscher Installatietechniek voor zichzelf. In een interview met IZ vertelde hij destijds over zijn droom om volop aan de slag te kunnen gaan met innovatieve technieken en onder de streep meer over te houden.

Hollen en stilstaan Tot nu toe ligt hij goed op schema, vertelt de enthousiaste vakman. Hij kreeg al direct een grote opdracht in de schoot geworpen en ook daarna stond de telefoon roodgloeiend. “Sindsdien is het hollen en af en toe stilstaan”, aldus Duitscher.

Quality Time De geroutineerde installateur wordt voor uiteenlopende klussen ingeschakeld. Van cv-ketels onderhouden tot warmtepompen installeren en badkamers renoveren. Hij plant zijn werkdagen zorgvuldig. “Omstreeks half zeven rijd ik weg, rond vijf uur probeer ik dan weer thuis te zijn. Na het eten ben ik vaak nog bezig met de planning en administratie.” Hoewel hij langere

Met deze rubriek willen we alle vakmensen in het zonnetje zetten.

Om de maand laten we staaltjes onvervalst vakwerk zien, ingezonden door onze lezers.

16

december 2019

IZ1219_vakwerk_LINKS.indd 16

dagen draait dan vroeger, staat zijn gezin vierkant achter zijn keuze. “Het is wel belangrijk dat je als zelfstandig ondernemer ergens een streep trekt en tijd maakt voor je vrouw en kinderen.

Je kan altijd wel werken. Ik probeer zelf zoveel mogelijk mijn weekenden vrij te houden.”

Warmteafgifte De warmteafgifte verloopt via MTradiatoren. De aanvoertemperatuur van het water bedraagt circa 50 °C. Het was onmogelijk om vloerverwarming aan te leggen, “te veel hak- en breekwerk”, vertel Duitscher. En dan was er natuurlijk ook nog de vraag of het financieel haalbaar zou zijn.

Doorbraak waterstofketel Duitscher verwacht geen spectaculaire veranderingen de komende jaren door te voeren in zijn bedrijfsvoering. “Ik heb mijn ritme wel gevonden. Ik kan me naar hartenlust bezighouden met innovatieve technieken, zoals warmtepompen en PV-panelen. Ik hoop daarnaast stilletjes op een doorbraak van de waterstofketel. Dat lijkt me een reuze interessante techniek om mee te werken.”

Ventilatie Ook het ventilatiesysteem is gebaseerd op ‘Proven Technology’. “Boven de ramen zijn ventilatieroosters aangebracht voor de toevoer van verse lucht. De afzuig verloopt via grote ventilatorboxen op het dak. Ik geloof twintig exemplaren”, zegt Duitscher zo uit het hoofd.

Uitdagingen ‘Aardwarmteproof’ Inmiddels heeft hij ook al zijn eerste aardwarmteproject onder handen gehad. Met een aantal bouwpartners maakte de installateur een Groningse studentenflat ‘aardwarmteproof’. “Het ging om 400 eenheden die voorlopig nog verwarmd worden met cv-ketels.

We hebben daarvoor een zeecontainer ingericht als tijdelijke technische ruimte.” In de toekomst wordt de flat doorgekoppeld naar het aardwarmte­net, dat in een later stadium wordt aangelegd.

Daarnaast was het waterleidingnet toe aan een opknapbeurt. “De leidingen waren op. We hebben ze allemaal vervangen. De studenten krijgen nu hun warmtapwater via een centrale boiler, die in het oude ketelhuis staat opgesteld.” Al met al was Duitscher bijna anderhalf jaar bezig met de opdracht.

Hij kijkt er met een tevreden gevoel op terug. En de grootste uitdagingen?

“Het aantal eenheden en ja, het is altijd maar de vraag of de klimaattechnische berekeningen in zulke gevallen wel helemaal kloppen.”

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

7-11-2019 10:10:05

AGTERBERG

COLUMN

SLINGERS OF TISSUES Op het Branchebureau van de DHPA liggen slingers klaar.

Voor als de markt voor warmtepompen doet wat de leden ambiëren: hard groeien. Dat is tenslotte ook één van de beleidsdoelen van de energietransitie in Nederland en dus goed voor de installateur. Met zelfs een verdere toename van de groei op het moment dat de ISDE subsidie ‘aan’ ging in 2016. De slingers werden opgehangen!

Volgend jaar gaat de EPG-rekenmethode samen met de BENG eisen ‘aan’ en de warmtepomp staat er goed op.

Hoewel de ventilatie-warmtepomp in Nederland nog wel zijn BENG 3 krediet moet krijgen die Europees allang geregeld is. Wij, leveranciers, en jullie, installateurs, zijn klaar voor verdere groei. De slingers liggen alweer klaar.

genomen zal in de typisch Nederlandse woningbouw de buitenunit moeilijk of niet kunnen gaan voldoen aan de eis van 24/7 maximaal 35 dB(A) bij een ‘tonaal’ geluid op de gehele perceelsgrens. Na Kamervragen is de branche nu wél uitgenodigd om direct mee te praten om de bepalingsmethode van de aanstaande regelgeving definitief vorm te geven. De met de mond beleide doelstelling is een praktische bepalingsmethode die de marktgroei kan bestendigen. De slingers liggen klaar. De tissues voor de tranen ook; voor als de groei toch gaat stagneren.

Volgend jaar gaat voor de (hybride) lucht-warmtepomp ook de geluidseis van buitenunits ‘aan’. Gericht op het maatschappelijke draagvlak omdat er – terechte – zorgen zijn over eventuele geluidsoverlast. Echter, een groot deel van de Nederlandse gebouwde omgeving dreigt deze elegante en betaalbare techniek te worden ontzegd. Gemiddeld

Frank Agterberg Voorzitter Dutch Heat Pump Association, DHPA

Comfort in balancing iDROSET Series CF Het nieuwe statische balanceerventiel • • •

Eenvoudige en snelle aanpassing van de flow Geen externe meetapparatuur nodig Directe uitlezing www.WattsWater.eu

IZ1219_column_DHPA_agterberg.indd 17

7-11-2019 10:32:43

TECHNIEK

Gasloos GARYP GAAT VOOR GOUD Garyp wil als eerste Nederlandse dorp volledig van het gas af zijn.

De noordelijk gelegen plaats telt 600 woningen en 1900 inwoners.

Klimaat Techniek Friesland biedt de helpende hand bij dit ambitieuze plan. Wat komt er in de praktijk allemaal bij kijken om een energetische renovatie te doorloKlimaat Techniek Friesland is zowel betrokken bij nieuwbouw- als renovatietrajecten

pen? IZ sprak met installateur Jan Peter Henstra.

Jan Peter Henstra draait al aardig wat jaren mee in de installatiebranche.

In 2004 startte hij zijn eigen bedrijf Henstra Installatie, later richtte hij de VOF Klimaat Techniek Friesland op met collega installateur Freerk van der Veen. Recentelijk trad ook vakgenoot Sipke Hoekstra toe tot de VOF. Waar in de Randstad nog flink gemord wordt als het om de kosten en logistieke perikelen gaat die komen kijken bij de energietransitie, is in Friesland het roer al om. Inwoners van de noordelijke provincie verduurzamen en masse hun woningen of kiezen voor een nieuwbouwwoning die nauwelijks meer energie gebruikt. Hoe komt dat?

Gronings debacle Henstra kan alleen maar gissen, zegt hij, naar de onderliggende redenen.

“Allereerst zitten we natuurlijk vlakbij Groningen, dus ook wij krijgen al jarenlang te maken met de gevolgen van de aardgaswinning. Het moet anders en het kan ook anders, weten we nu wel.

18

Daarnaast stellen Friese gemeenten zich erg actief op. Ze organiseren informatieavonden over verduurzaming en starten gezamenlijk met het bedrijfsleven initiatieven op om de overstap haalbaar en betaalbaar te maken. Tot slot staan we hier buiten de Randstad wat dichter bij de natuur. Er is een stevig milieubewustzijn aanwezig, we willen het groen graag allemaal behouden, ook voor ons nageslacht.”

Oog voor innovatie Toen het dorp Garyp haar ambitieuze plannen bekendmaakte, waren installateurs uit de omgeving er als de kippen bij. Helaas bleek het moeilijker te zijn dan gedacht om een samenwerkingsverband uit de grond te stampen. “In de praktijk pleit iedereen toch weer voor een andere aanpak, waarbij vaak wordt teruggegrepen op vertrouwde technieken. Dat individualisme en gebrek aan innovatiekracht speelde ons parten. Een aantal installateurs haakte af, wij bleven wel betrokken en haalden ook klanten binnen. Ik denk mede vanwege het feit dat we als VOF al veel ervaring in huis hadden op het gebied

van duurzame technieken. Voor ons is het allemaal gesneden koek.”

Belang goede communicatie Begin 2019 ging het balletje rollen.

Klimaat Techniek Friesland raakte in gesprek met belangstellende bewoners en haalde een aantal opdrachten binnen. “Die acquisitiefase moet je grondig voorbereiden”, heeft Henstra gemerkt. “Als mensen worstelen met de financiën, wijs ik altijd op de gunstige terugverdientijden en de daling van de energielasten. Anderen hikken tegen de verbouwing aan, hun trek ik eerder over de streep door te zeggen dat ze nu even het ongemak hebben, maar wel een investering doen in hun toekomst, waardoor ze op termijn ook kunnen genieten van een rianter pensioen. Zijn potentiële klanten bang voor geluidsoverlast, dan leg ik uit dat ons installatieconcept juist geluidshinder voorkomt, omdat we werken met een warmtepomp en warmtepompboiler. ’s Winters, als de warmtepomp volop aan de bak moet, ben je vooral binnen. ’s Zomers, als je vaker buiten zit, juist niet.

Dus dat pakt gunstig uit qua geluid.”

december 2019

IZ1219_TA_gasloos.indd 18

7-11-2019 10:34:22

Vooronderzoek en berekeningen Om teleurstellingen te voorkomen, steekt de VOF veel tijd in het vooronderzoek en het maken van nauwkeurige berekeningen. “Als de isolatie niet op peil is, dus minstens een RC=4, ga ik geen warmtepomp installeren.

Hetzelfde geldt voor klanten die hun oude radiatoren willen laten hangen.

Daarnaast kunnen we niet op een conventionele manier de warmtevraag berekenen. Bij een cv-ketel kom je voor een eengezinswoning al snel op een vermogen van 40 kW uit, maar dat is voor de productie van warm tapwater én de ruimteverwarming. Wij trekken het uit elkaar; in ons installatieconcept nemen we een separate warmtepomp op voor de ruimteverwarming, met een vermogen rond de 8 kW en een warmtepompboiler voor de productie van warm tapwater met een vermogen rond de 2 kW.”

Warmteafgifte Voor de warmteafgifte maakt Henstra het liefst gebruik van een lt-vloerverwarming of lt-radiatoren. “Ik werk graag met Jaga Strada radiatoren met Dynamic Boost. De extra ventilatoren in het systeem zorgen voor een goede luchtcirculatie. En die is hard nodig, want met lt-radiatoren blijft een gelijke spreiding van de warmte een punt van aandacht.”

Aanvullende koeling Mocht de bewoner vragen om extra koeling, dan installeert Henstra bij voorkeur een aparte splitunit. “Koelen met een lt-vloersysteem ervaren mensen al snel als oncomfortabel. Het vergt daarnaast tijd, want je hebt te maken met een traagwerkend systeem. Bovendien kost het veel energie om de temperatuur rond de 18 °C te houden en loop je door neerslaand vocht het risico op glijpartijen.”

Ventilatie Wat betreft de ventilatie heeft de installateur een duidelijke voorkeur voor CO2-gestuurde systemen. “Met roosters in de gevel. Ik ben geen

voorstander van balansventilatie in een potdichte woning. Dat lijkt me ongezond voor het binnenklimaat. Liever dan maar wat energieverlies. Bovendien weet ik uit ervaring dan bewoners vaak vergeten om de filters te vervangen van een balansventilatiesysteem en ook dat is slecht voor de gezondheid.” Mocht de opdrachtgever toch pertinent vragen om gebalanceerde ventilatie, dan installeert Henstra ook de WTW-unit.

PV-panelen Gaan de bewoners overstag voor een energetische renovatie, dan laten ze vaak gelijk PV-panelen op het dak leggen, heeft Henstra gemerkt. Maar daarmee stopt de belangstelling ook wel, als het om duurzame installatietechniek gaat. “Ik ben nog geen klanten tegengekomen die graag hun waterhuishouding willen verduurzamen bijvoorbeeld en voor domotica-toepassingen is ook nauwelijks belangstelling. In het laatste geval beperkt de vraag zich meestal tot: “kan u er ook voor zorgen dat we met een App onze verlichting kunnen bedienen?”

Technische uitdagingen

dus de regeling gaat minder snel dan ze gewend zijn.”

Kosten Blijft natuurlijk de vraag over wat zo’n energetische renovatie nou kost. “Voor een kleine vrijstaande woning is de klant 15.000 euro kwijt en voor een grote vrijstaande woning 25.000 euro. Voor dat bedrag demonteren wij de oude installatie, installeren wij de warmtepomp en warmtepompboiler en nemen we de in- en naregeling voor onze rekening.

Overige werkzaamheden zorgen uiteraard voor bijkomende kosten.”

Subsidie Een totaalpakket – inclusief isolatie, aanbrengen lt-verwarming en het installeren van een nieuw ventilatiesysteem – loopt dus behoorlijk in de papieren.

Maar daar staat wel tegenover dat de inwoners van Garyp aanspraak kunnen maken op een subsidiepot van de gemeente Tytsjerksteradiel, waaronder het dorp valt. In die pot zit 5,5 miljoen euro. De verwachting is dan ook dat ook de overige bewoners vroeg of laat de sprong wel zullen wagen. Met de hulp van Klimaat Techniek Friesland of een collega-installateur 

Inmiddels heeft Klimaat Techniek Friesland 4 woningen gerenoveerd en is de VOF betrokken geweest bij de oplevering van 3 duurzame nieuwbouwwoningen.

De technische uitdagingen zijn behapbaar bij de renovatietrajecten.

“We moeten rekening houden met extra ruimtebeslag, maar hak- en breekwerk komt er tot dusverre nauwelijks bij kijken.”

Voor de bewoners is het vaak nog even wennen. “Ze Over het algemeen brengen de energetische renovaties weinig hak- en hebben traag wer- breekwerk met zich mee. Wel moet er rekening worden gehouden met kende systemen, extra ruimtebeslag, aldus Henstra.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1219_TA_gasloos.indd 19

7-11-2019 10:34:24

SANITAIR

Doe-het-zelf GOEDKOOP VERDUURZAMEN De Motown Movement bedenkt en implementeert goedkope oplossingen om duurzame woningen te realiseren. Het initiatief komt uit de koker van Delftse studenten die een Living Lab hebben in Chicago.

Zo’n vijf jaar geleden vroegen drie Bouwkundestudenten zich af waarom duurzame woningbouw alleen binnen het handbereik lag van een klein, wel­ gesteld deel van de bevolking. Immers, de doe-het-zelf producten en het ad­ vies waren niet verkrijgbaar voor de massa. Om dit te veranderen startten Bob Hendrikx, Ronen Dan en Dominik Lukkes ‘The Motown Movement’, met als missie: “Making sustainable housing accessible for everyone!”.

Het Living Lab in Chigago dat voor 1000 dollar werd aangekocht

levenskwaliteit van de lokale gemeen­ schap. Daarnaast zullen alle functies van het huis zichtbaar uitgelegd worden aan alle bezoekers. Een belangrijk onderdeel van het duurzame huis is het grijswatersysteem, dat in feite bestaat uit drie onafhankelijke systemen.

Living lab Ze besloten een vervallen huis te kopen in Detroit voor $1000 en het compleet te renoveren. Het huis zal een dubbele functie hebben. Op de tweede verdie­ ping komt een gezin te wonen, dat hun huis heeft verloren door een tax forec­ losure. Tax foreclosures kwamen vooral na de crisis veel voor in Detroit. Dit houdt in, dat de overheid onverwachts belasting int van vele jaren terug. Deze belastingbedragen staan vaak niet in verhouding tot de huidige waarde van het huis, waardoor mensen dit niet kun­ nen betalen en op straat worden gezet.

De eerste verdieping en de kelder van de woning zijn in gebruik voor educa­ tieve doeleinden. Hier worden work­ shops gegeven over verduurzaming, maar ook over andere onderwerpen die bijdragen aan de verbetering van de

XX 20

Hergebruik Het eerste systeem dat toegepast wordt, hergebruikt het water binnen het huis. De douche en de kranen bij de toi­ letten zijn aangesloten op schoon water uit het leidingnetwerk. De afvoer hier­ van gaat echter niet naar het riool, maar naar een opvangreservoir in de kelder.

Voordat het gebruikte water in het op­ vangreservoir komt, wordt het via een aantal stappen gereinigd. Eerst worden met behulp van beluchting gassen uit het water gehaald. Vervolgens stroomt het water door een filter met verschil­ lende membranen om alle troep uit het water te halen. Daarna stroomt het langs een UV-c lichtbuis om te zorgen dat alle bacteriën worden gedood. Nu het water schoon genoeg is, wordt het in een reservoir opgevangen. Door het

constant in beweging te houden, kan het niet gaan broeien. Om het water te gebruiken voor het doorspoelen van de toiletten, een sprinklerinstallatie voor het groene dak en een grote goot­ steen die uitsluitend wordt gebruikt om spullen na het klussen of verven uit te spoelen, moet het eerst onder druk ge­ zet worden door een drukpomp. Deze pomp zorgt ervoor dat de druk naar de leidingen toe altijd voldoende is.

Installatiemateriaal Het hergebruiken van water binnen je eigen huis is niet bij iedereen zomaar mogelijk. In de kelder van het huis is redelijk wat ruimte nodig voor alle installaties. Daarnaast gebruiken som­ mige onderdelen van het systeem ook elektriciteit, zoals de pomp en de UV-c lamp. In landen waar waterschaarste heerst, maar de zon wel veel schijnt, is dit echter een uitstekende oplossing, als het systeem gaat draaien op PVpanelen. Bovendien zijn de verschillen­ de onderdelen eenvoudig te verkrijgen en gemakkelijk aan te sluiten. Laat het grote leidingwerk echter over aan de

december 2019

IZ1219_SA_doehetzelf.indd 20

7-11-2019 10:43:13

loodgieter.

iedereen begrijpt en daarnaast ook heel betaalbaar is.

De stikstof in je urine draagt namelijk ook bij aan dit probleem.

Idee

Toepassing in de toekomst

Dit systeem leent zich een stuk beter voor huizen (met een tuin) in Nederland en wordt al veelvuldig ingezet. Het idee is dan ook meegenomen vanuit Neder­ land naar Detroit. Al was het wel lastig om hier een vergunning voor te krijgen, omdat de gemeente bang is voor een ‘bio hazard’ zoals ze zelf vertelden. Met COD- en BOD-metingen hopen we aan te kunnen tonen dat het water schoon genoeg is om ook daadwerkelijk te kun­ nen lozen op het oppervlaktewater.

Het doorontwikkelen van deze produc­ ten zou ervoor kunnen zorgen dat ze gemakkelijker te implementeren zijn in bestaande huishoudens en daarnaast een rol kunnen spelen bij de ontwikke­ ling van nieuwbouwprojecten. Een van de doelen van The Motown Movement is daarom ook een doe-het-zelf pak­ ket te maken van het systeem, waarin alle onderdelen zijn opgenomen. Door zo’n pakket is het systeem makkelijker te begrijpen en wordt de drempel om het aan te schaffen lager. De pak­ ketten kunnen ontwikkeld worden in samenwerking met installateurs. Het aanleggen van de benodigde elektra en leidingwerk is namelijk nog een stapje te ver voor een doorsnee huishouden.

In samenwerking met lokale bedrijven, zou zo kunnen worden gezorgd voor een snellere toepassing van duurzame oplossingen 

Helofytenfilter Het tweede systeem verbindt het huis met de tuin. De afvoer van de wasma­chine, vaatwasser en de keukengoot­ steen gaat naar een aparte ton in de kelder. Er hangt een grote zeef in deze ton, die al het materiaal filtert.

Vervolgens wordt het water eens in de 4 uur naar een helofytenfilter gepompt.

Een helofytenfilter is een plantenbak met bepaalde rietstengels, die je ook vaak vindt rond een vijver of een meer.

Bij de wortels van deze planten leven bacteriën die het water op een natuur­ lijke manier filteren. Het schijnt zelfs zo goed te werken dat er toiletten op aangesloten kunnen worden. Dit heb­ ben wij echter niet gedaan, vanwege de regelgeving in Amerika. Het water kan vervolgens in de grond infiltreren of naar een vijver stromen.

Zelfregulerend systeem Het filter is zo ontworpen dat er steeds een bepaalde hoeveelheid (max 80 liter) kan worden geloosd. Daarna moeten de planten weer even ‘op adem ko­ men’. Om dit te realiseren hebben we de pomp in de ton aangesloten op een timer en een vlotterschakelaar. Beide sensoren moeten een signaal geven om de pomp te activeren. Zo is er dus op eenvoudige wijze een zelfregule­ rend systeem ‘geprogrammeerd’ dat

Struvietreactor Het laatste systeem staat los van alle andere systemen in het huis en wordt een struvietreactor genoemd. Zo’n reactor zet urine om in kunstmest door middel van een scheikundige reactie.

Door gebruik te maken van een urinoir dat niet doorgespoeld wordt met water, stroomt alleen pure urine naar een ton in de kelder. Wanneer de ton vol is, wordt er magnesium aan toegevoegd en ontstaat er een neerslag. Die neer­ slag wordt gefilterd en wat je overhoudt zijn nitraten en fosfaten, die gebonden zijn aan het magnesium. Dit is een perfecte kunstmest, die je kunt gebrui­ ken voor planten. Daarnaast is dit een prachtige oplossing voor het stikstof­ probleem dat nu in Nederland speelt.

Auteur: Sjoerd van Hoof, The Motown Movement

Principeschema van het grijswatersysteem

De Motown Movement heeft als missie: “Making sustainable housing accessible for everyone!”

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1219_SA_doehetzelf.indd 21

7-11-2019 10:43:15

TECHNIEK

PVT-warmtepomppaneel WARMTEPOMPCOMFORT ZÓNDER BODEMBRON OF BUITENUNIT In nieuwbouwwijk ‘De Draai’ in Heerhugowaard realiseerde projectontwikkelaar Meacasa 31 allelectric eengezinswoningen voor woningbelegger Vesteda. De huurwoningen zijn voorzien van een water/water-warmtepomp van NIBE in combinatie met PVTwarmtepomppanelen van Triple Solar.

De komende jaren worden in De Draai circa 2.700 nieuwe woningen gebouwd.

Duurzaamheid speelt daarbij een prominente rol, want Heerhugowaard wil rond 2030 een van de eerste CO2-neutrale gemeenten van Nederland zijn. Om deze ambitie te kunnen realiseren, moet De Draai een energiezuinige woonwijk worden.

In de praktijk betekent dit dat de woningen in de wijk minstens 30% energiezuiniger moeten zijn dan de landelijke norm. Deze richtlijn gold ook bij de ontwikkeling van de 31 gasloze eengezinswoningen van Vesteda in het deelgebied Dotterbloem Erf van De Draai.

Met een huurprijs net onder € 1.100,per maand vallen de woningen van 117 m2 tot 120 m2 in het middelhuursegment, een woningcategorie waar in Heerhugowaard veel behoefte aan is.

De huurwoningen zijn ontwikkeld door Meacasa, een projectontwikkelaar uit Nijkerk die in samenwerking met De Nieuwe Bouwers duurzame woonwijken realiseert.

22

Geen plaats voor buitenunits “Normaliter zou de eerste keuze voor deze duurzame all-electric woningen waarschijnlijk een lucht/water-warmtepomp of een water/water-warmtepomp zijn geweest”, vertelt managing director Cees Mager van Triple Solar. “Lucht/ water-warmtepompen waren voor dit project echter geen optie, omdat men geen geschikte opstelplaats voor de buitenunits kon vinden. En een bodembron voor een water/waterwarmtepomp past niet binnen het strak geregisseerde prefab bouwproces dat Meacasa en De Nieuwe Bouwers hanteren. Het realiseren van een bodembron vergt hiervoor teveel voorbereiding en is bovendien te lastig in te plannen.”

Hoog rendement Na diverse gesprekken in de markt raakte Meacasa overtuigd van de voordelen van het Triple Solar-systeem, dat bestaat uit een pakket PVTwarmtepomppanelen als bron op het schuine dak in combinatie met een NIBE F1255-6 modulerende water/

water-combiwarmtepomp. Bij de huurwoningen van De Draai vormen tien PVT-warmtepomppanelen – strak gemonteerd op een dakoppervlak van slechts 16 m2 – samen met de warmtepomp die op zolder staat opgesteld een complete installatie met een hoog bewezen rendement voor ruimteverwarming en bereiding van warmtapwater.

Om aan de EPC-norm (<0,4) te kunnen voldoen, is de installatie aanvullend voorzien van twee extra pv-panelen die alleen stroom opwekken.

Op elkaar afgestemd “Deze productcombinatie is absoluut uniek”, stelt Business Development Manager Erik Numan van NIBE. “De bron en de warmtepomp zijn volledig op elkaar afgestemd en met behulp van NIBE Uplink kan de performance van de bron eenvoudig worden gemonitord.

De combinatie is bovendien voorzien van een gelijkswaardigheidsverklaring, als onafhankelijke waarborg voor de kwaliteit en de prestaties van het systeem. Met dit systeem – dat de afge-

december 2019

IZ1219_TA_PVT.indd 22

7-11-2019 11:46:23

NIBE F1255

ZO WERKT HET

modulerende

De basis van het PVT-warmtepomppaneel wordt gevormd door een warmtewisselaar van koperen buizen en aluminium lamellen die – dankzij een speciale coating – zeer corrosiebestendig is. Aan de bovenzijde is een kunststoflaag met pv-cellen aangebracht, zodanig dat een optimale warmteoverdracht is gewaarborgd. De stroom die het pv-gedeelte van het paneel opwekt, wordt teruggeleverd aan het net. Het thermische deel van het warmtepomppaneel onttrekt twee vormen van warmte aan de omgeving: warmte uit de buitenlucht die rechtstreeks door de lamellen wordt opgenomen en warmte van de zon die via het pv-deel aan de lamellen wordt overgedragen. Deze warmte wordt afgegeven aan de NIBE F1255-6 water/water-warmtepomp. Doordat de PVT-warmtepomppanelen drie verschillende bronnen gebruiken, vormen ze een stabiele bron in élk seizoen en is het rendement hoog.

Voordelen PVT warmtepomppanelen • Stabiele bron in elk seizoen dankzij drie verschillende bronnen • Hoog opwekrendement • Bewezen techniek in honderden installaties • Breed toepasbaar in situaties waar een bodembron of buitenunit niet mogelijk is • Efficiënte, 100% geluidloze werking Voordelen NIBE F1255 warmtepomp • Hoog rendement (SCOP: > 7) door inverter-gestuurde compressor • Geïntegreerde RVS-boiler (180 liter) • Gebruiksvriendelijke bediening • ISDE-subsidie: € 2.800,- tot € 3.700,-

lopen jaren al met succes in honderden woningen is toegepast – bieden we dan ook écht een onderscheidende oplossing in situaties waar een bodembron of een buitenunit niet mogelijk of wenselijk is.”

100% geruisloos “Daarnaast biedt het systeem enkele bijkomende voordelen”, vult Cees Mager aan. ”Om te beginnen werkt de bron 100% geruisloos en is hij onderhoudsvrij. Dat verhoogt het comfort voor de huurders én reduceert de total cost of ownership voor de verhuurder.

Voor de projectontwikkelaar is het bovendien prettig dat het systeem – in tegenstelling tot een bodembron – pas in de laatste fase van de bouw wordt geïnstalleerd. Dit betekent dat de investering slechts korte tijd hoeft te worden voorgefinancierd en dat kan – zeker bij grotere projecten – behoorlijk in de kosten schelen.”

Samenwerking essentieel Zowel Cees Mager als Erik Numan benadrukken dat een goede samenwerking tussen Triple Solar, NIBE en de installateur bij projecten als De Draai essentieel is. Cees Mager: “Bij dit specifieke project scheelde het natuurlijk dat de projectinstallateur – G. van Dam uit Rijssen – al vertrouwd was met de producten van NIBE. Daarnaast zien we in het algemeen dat opdrachtgevers

water/water-combiwarmtepomp

het belangrijk vinden dat elke partij verantwoordelijkheid neemt voor zijn eigen aandeel in de installatie.”

In de praktijk betekent dit dat Triple Solar de warmtepomppanelen bovendaks monteert en de aansluitleidingen door het dak voert, zodat de installateur de warmtepomp direct kan aansluiten.

Vervolgens vult Triple Solar het systeem met glycol, waarna de installateur het systeem in bedrijf kan stellen. Erik Numan van NIBE daarover: “Heeft een installateur onvoldoende ervaring, dan kunnen we hem de nodige support leveren, maar we kunnen ook de volledige inbedrijfstelling voor hem verzorgen.

Daarnaast garanderen we uiteraard de kwaliteit en de optimale werking van onze warmtepompen en bieden we diverse services aan op het gebied van periodiek onderhoud en reparatie.” 

GELIJKWAARDIGHEIDSVERKLARING Voor de productcombinatie van een pakket Triple Solar PVT warmtepomppanelen en een NIBE F1255-6 water/water-warmtepomp is een gelijkwaardigheidsverklaring beschikbaar. Dit maakt het mogelijk om het Triple Solarsysteem met de feitelijke meetwaarden mee te nemen in een EPC-berekening en in te zetten in nieuwbouwprojecten. De gelijkwaardigheidsverklaring waarborgt de energieprestaties van de warmtepomp in combinatie met de warmtepomppanelen als bron conform de vigerende normen in het Bouwbesluit. De verklaring is opgesteld aan de hand van het geldende toetsingskader NEN 7120 (EPG).

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1219_TA_PVT.indd 23

7-11-2019 11:46:24

TECHNIEK

Oververhitte woningen VOORKOMEN DOOR THERMISCH COMFORT TE VOORSPELLEN Hitteproblemen in woningen komen in de zomerperiode steeds vaker voor. Bestaande richtlijnen bieden onvoldoende houvast bij het ontwerpen en toetsen op thermisch (zomer)comfort. Er is nu een methode ontwikkeld om dit comfort in woningen te voorspellen en op basis daarvan een juist ontwerp te maken. De methode werkt op vertrekniveau en geldt dus niet alleen voor woonkamers maar ook voor de slaapkamers. Aanbieders van NOM-renovaties en nieuwbouwwoningen zullen de methode gaan toepassen.

De klimaatverandering leidt tot warmere zomers en mildere winters. Grote glaspartijen maken dat die warmte makkelijk de woning binnendringt en door goede isolatie langer binnen blijft. In de winter komt dat goed uit, in de zomer leidt het vaak tot problemen. Het wordt dan ook steeds belangrijker om in het ontwerp van energiezuinige woningen en installaties het thermisch zomercomfort mee te nemen en oververhitting te voorkomen.

NOM Keur De kennispaper Thermisch Comfort

24 XX

beschrijft de manier waarop te voorspellen valt hoe bewoners het thermisch comfort zullen ervaren tijdens de zomerperiode. Het is in feite een aanvulling op ISSO-publicatie 74 die al een dergelijke bepalingsmethode biedt voor de utiliteit. In plaats van achteraf, komt men nu vooraf al te weten wat het ervaren comfort zal zijn en valt daarop te sturen. De methode is met name relevant voor partijen die met NOM Keur werken en aan specifieke kwaliteitseisen moeten voldoen op het gebied van comfort, naast die van nul-op-de-meter.

Zij konden tot nu toe niet terugvallen op een breed geaccepteerde bepalingsmethode van het thermisch zomercomfort. De methode is ontwikkeld door en voor ISSO, Stroomversnelling, Peutz, Nieman en Vabi.

Drie klassen De methode berekent over de periode van de laatste maandag in april tot de laatste zondag in september hoeveel uren de temperatuur in elke verblijfsruimte hoger zal zijn dan de als comfortabel ervaren binnentemperatuur. Deze bepaling houdt ook rekening met de buitentemperatuur en de interne warmtelast, het ventilatiesysteem en spuigedrag. De verwachte overschrijding van deze grenswaarde wordt berekend op basis van een standaard klimaatjaar, namelijk 2018:T1, zoals beschreven in NEN 5060. Er zijn drie categorieën die een verblijfsruimte kan behalen: Acceptabel, Goed en Zeer Goed  De kennispaper is gratis te raadplegen is op de KennisBank van ISSO

‘ACCEPTABEL’ IS IN FEITE NIET-ACCEPTABEL Om de classificatie ‘goed’ te halen, zal het bij goed geïsoleerde woningen met één of meer zonbelaste gevels, zonder natuurlijke beschaduwing, bijna altijd nodig zijn om zonwerende voorzieningen te treffen, zoals zonwering of zonwerende beglazing, overstekken of diepere negges. Voor de beoordeling ‘zeer goed’ is vrijwel altijd actieve koeling vereist. Toepassing van de nieuwe BENG-eisen zal in veel gevallen leiden tot een woning die volgens de beoordelingsmethode slechts een klasse ‘acceptabel’ rechtvaardigt. Is de uitkomst ‘acceptabel’, dan zal de woning in de zomerperiode regelmatig onaangenaam warm worden. Het advies luidt dan ook om tenminste ‘goed’ na te streven.

december 2019

IZ1219_TA_oververhittewoningen_LINKS.indd 24

7-11-2019 11:47:55

Je kunt ULTRA 8 in de verpakking ophangen.

Radiator vervangen?

ULTRA 8 past altijd!

Gratis thermostaatkop bij aankoop van een ULTRA 8

Deze actie loopt van december 2019 t/m januari 2020.

Uitstraling is robuust en elegant

Een hoogwaardige radiator met robuust bovenrooster en elegante zijbekleding in de kleur RAL9016.

Onzichtbaar ophangen is mogelijk.

L

eidingwerk kan al aangelegd worden De middenonderaansluiting heeft een vaste wandafstand van 66 mm.

Daardoor kun je al met het leidingwerk aan de slag zonder dat je weet welk type of maat je nodig hebt.

Types 11, 21s, 22 en 33

Van deze types zijn in totaal 225 maten uit voorraad leverbaar.

Radiator is extra goed verpakt

De verpakking van ULTRA 8 voorkomt niet alleen transportschade, maar ook schade door andere werkzaamheden tijdens je klus. Je kunt ULTRA 8 namelijk in de verpakking ophangen.

Alles-in-1

De volgende toebehoren worden meegeleverd: insert, aftapper, blindstop, ontluchter, L-consoles en bevestigingsset.

8 aansluitingen

ULTRA 8 past altijd door de rechtsonder- en de middenaansluitingen. Gebruik je toch de zijaansluiting?

Geen probleem, de onderzijde is standaard waterdicht afgedopt.

Wil je meer informatie over ULTRA 8? Ga naar www.ultra8.nl

IZ1219_25_wasco.indd 25

15-11-2019 20:12:05

TECHNIEK

Zuivere binnenlucht TEXTIELEN LUCHTVERDEELSLANGEN ALS ALTERNATIEF In het Overijsselse Raalte verscheen begin van dit jaar het indrukwekkende bedrijfspand van Pan Oston: 13.680 m2 waarvan 2.700 m2 kantoorruimte met showroom, verdeeld over twee verdiepingen. Dit bedrijf ontwikkelt, produceert en installeert al 50 jaar bandkassa’s, counters, express checkouts, zelfscanoplossingen, interactieve zelfbedieningsterminals en kiosksystemen.

comfortabel binnenklimaat moesten passen in het strakke ontwerp van de architect. Een duidelijke opdracht voor de bouwpartners.

In juli vorig jaar ging de bouw

Ventilatie per ruimte Partners

van het nieuwe bedrijfspand van start. Vlint leverde én monteerde hiervoor in totaal dertig airsocks (textielen luchtverdeelslangen) in de kantoorruimtes, kantine en in de showroom.

“In het oude bedrijfspand hadden we te maken met verouderde aircosystemen en luchtroosters die niet meer optimaal werkten”, vertelt René Noordman, Production Manager van Pan Oston.

“Dat moest in de nieuwbouw anders.”

Het management koos voor een frisse, strakke en transparante uitstraling en hoogwaardige afwerking van het nieuwe pand. De maatregelen voor een

26

regelmatig overleg tussen de betrokken partijen. Wij waren hierbij dan ook vanaf het begin betrokken.”

Pan Oston schakelde Willemsen Installatie in als installateur van de klimaatinstallaties. Dit bedrijf vroeg Vlint vervolgens om advies. Beide bedrijven werkten al vaker samen aan projecten.

Hugo Willemsen van Willemsen Installatie: “Ik ben altijd op zoek naar partners die ons aanvullen. Vlint is voor ons zo’n partner.”

Gertjan Janssen, productmanager Luchtverdeling bij Vlint vult aan: “Ons bedrijf is gespecialiseerd in filtratie en reconditionering van luchtbehandelingskasten, maar ontwerpt en produceert ook airsocks en adviseert over een optimale aanvoer en verdeling van zuivere lucht in kantoorgebouwen.

Om er voor te zorgen dat het nieuwe pand zou kunnen beschikken over een comfortabel en gezond werkklimaat, zonder dat dit ten koste zou gaan van design en afwerking, was er natuurlijk

“Er werd besloten op elke afdeling airsocks met een eigen kanaalunit te plaatsen. Elke unit kan apart aangestuurd worden. Iedere ruimte kan dus apart geventileerd, verwarmd of gekoeld worden. Airsocks hebben als voordeel dat de fris aangevoerde lucht zich via de permaebiliteit van het materiaal en de aangebrachte perforatie mengt met de lucht in de ruimte. Hierdoor ontstaat een homogene verspreiding van lucht.

Je voelt de lucht dus niet ‘uitstromen’, zoals bij een traditioneel kanalensysteem wel het geval is.”

Eén geheel “Daarnaast passen de airsocks ook heel mooi in het moderne interieur”, vervolgt Janssen. “Zo zijn ze allemaal evenwijdig opgehangen, waar mogelijk gecentreerd in de ruimte en hangen ze strak, zonder kreukels. Voor een perfecte afwerking zijn de aluminium

december 2019

IZ1219_T_zuiverbinnenlucht.indd 26

7-11-2019 11:50:41

bevestigingsrails van de airsocks in de spuiterij van Pan Oston in dezelfde kleur gepoedercoat als de airsocks zelf: zwart in de kantine en de showroom en wit in de kantoorruimtes. Hierdoor vormen de airsocks één geheel met de ruimte.

Je moet goed kijken om ze te zien hangen.”

Grotere perforaties Vlint heeft de airsocks (inclusief de rechthoekige aansluitingen op de kanaalunits) geleverd en de montage hiervan gedaan met ervaren eigen monteurs en hiermee de installateur ontzorgd. Ook na oplevering hielden Willemsen Installatie en Vlint de vinger aan de pols als het gaat om een fris en gezond werkklimaat. Zo werd besloten om de temperatuur/luchtverdeling op de afdelingen Service en Finance opnieuw af te stellen. René Noordman: “De temperatuur op deze afdelingen was nog niet helemaal optimaal. Deze ruimtes zijn wat groter en er werken relatief veel mensen. Vlint stelde na onderzoek op locatie voor de perforaties in de airsocks te vergroten, waardoor er een betere inducerende werking ontstond, hierbij werd de koelere lucht die de luchtverdeelslang in gaat vermengd met de omgevingslucht.”

Geoliede machine Het is inmiddels alweer een half jaar geleden dat Pan Oston verhuisde naar het nieuwe pand aan de Hertzstraat in

Raalte. De nieuwe locatie bevalt goed.

Iedereen is tevreden met het resultaat en blij met de samenwerking. René Noordman: “De samenwerking met de bouwpartners functioneerde als een geoliede machine. Qua binnenklimaat

ZUIVERHEID DOOR LUCHTFILTRATIE Zuiverheid, dat is waar Vlint voor staat, vertelt productmanager Luchtverdeling Gertjan Janssen: “Met unieke filtratieoplossingen, luchtverdeelsystemen en renovaties van luchtbehandelingskasten willen we elk klimaat zuiver en veilig maken. Een gezond binnenklimaat begint bij de longen van een gebouw en dat betekent onderhoud aan luchtbehandelingskasten, goede fijnstoffilters, schone kanalen en gereinigde airsocks. Zo zorgen we voor zuivere lucht op iedere plek en dragen we bij aan een goede gezondheid. En dat is belangrijk want mensen zitten 80% tot 90% van de dag binnen.

Vlint beschikt over gespecialiseerde monteurs die het hele luchtbehandelingstraject in gebouwen kunnen reinigen, herstellen en onderhouden. De producten en diensten van de divisies Luchtverdeling, Filtratie, Reconditionering en Solids handling, sluiten op elkaar aan, waardoor Vlint garant staat voor een complete en unieke aanpak. We noemen dit onze ‘360°-aanpak’.”

en comfort merken we ook echt een duidelijk verschil met onze oude locatie.

We zijn blij dat we gekozen hebben voor airsocks. Het is een mooi systeem, dat zorgt voor een gezonde en prettige werkomgeving.”

Goed advies Ook installateur Hugo Willemsen is positief over de samenwerking met Vlint: “We hebben niet altijd tijd om ons met alle details te bemoeien. De partijen die wij inschakelen voor een project moeten daarom kwaliteit leveren én een goede partner zijn. Daarom werken we ook graag samen met Vlint. Pan Oston had voor de nieuwbouw heel specifieke wensen op het gebied van luchtverdeling in combinatie met design en daar zijn we goed bij geadviseerd en geholpen.” Tekst en foto’s: Sandra Veltmaat-Herklots

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1219_T_zuiverbinnenlucht.indd 27

7-11-2019 11:50:46

WE DELEN AL 3 JAAR DE BADKAMER EN VANAF 1 APRIL ÉÉN NAAM: GEBERIT

Drie jaar geleden gingen Sphinx en Geberit verder als één bedrijf.

Samen brengen we het beste voor de badkamer, voor én achter de wand.

Vanaf 1 april 2020 gaan we verder onder één naam: Geberit.

Maar onze producten blijven gelijk en de kwaliteit onverminderd hoog.

Uw contactpersoon verandert niet. Precies zoals u het de afgelopen drie jaar van ons gewend bent. Meer weten? Ga naar: www.sphinxwordtgeberit.nl

135048 Sphinx wordt Geberit_adv 210x297.indd 1 IZ1219_28_geberit.indd 28

23/09/2019 15:13 7-11-2019 16:40:23

VISSER

COLUMN

AFTELLEN NAAR BENG Wellicht al bekend bij u maar vanaf 1 juli 2020 zullen projecten moeten voldoen aan de richtlijnen van BENG, ofwel Bijna Energieneutrale Gebouwen de vervanger van de huidige EPC. Een stap in de goede richting naar mijn mening. De BENG zal namelijk onder andere gaan kijken naar de maximale kWh-behoefte per vierkante meter, ofwel de energiebehoefte per vierkante meter. De EPC maakte het nog mogelijk om bijvoorbeeld een niet geïsoleerde schuur te bouwen met een weiland PV-panelen. Dan kwam je nog steeds goed uit. Het bouwbesluit laat dit echter niet toe. Naast de energiebehoefte voor vierkante meter zal de BENG ook nog eisen stellen aan het maximale primaire fossiele energiegebruik en het minimale aandeel hernieuwbare energie in procenten.

gievraag te reduceren, i.p.v. de energievraag te compenseren met duurzame opwekking in de vorm van PV-panelen. Of, zoals ik ze in zo’n geval ook wel eens noem, EPC-panelen.

Producten als WTW-ventilatie en vraag-gestuurde ventilatie of combinaties hiervan zullen veel beter vertegenwoordigd worden in deze nieuwe eisen. Deze leveren namelijk doorgaans een aanzienlijke reductie op van de energievraag per vierkante meter. De triasenergetica zal weer op een betere manier toegepast worden door in eerste instantie de ener-

Tim Visser

Voor een goed resultaat is echter nog iets nodig en dat is handhaving. Ik hoor wel vaker dat het bestek (waar ooit vergunning op is afgegeven) begint met een WTW en warmtepomp en eindigt met een MV-box en cv-ketel. Zolang dit mogelijk is komt duurzaamheid geen stap verder.

Installatiebedrijf Visser in Twisk [Twee generaties installateurs, vader Dick en zoon Tim Visser, schrijven om beurten een column op persoonlijke titel]

VLOERVERWARMING. VOOR IEDERE SITUATIE.

Nieuwbouw

Renovatie

Droogbouw

Onze vloerverwarmingssystemen zijn tevens geschikt voor nieuwbouwprojecten en kunnen rechtstreeks in de cementdekvloer worden geïnstalleerd.

MAGNUM systemen zijn uitermate geschikt voor renovatieprojecten en kunnen zelfs in de muur worden verwerkt zodat er geen radiatoren in de ruimte nodig zijn.

Ook voor parket, laminaat en houten vloeren leveren wij speciale systemen. Onze geavanceerde thermostaten zorgen voor de juiste temperatuur.

.

HELDER ITEIT L A W K IN ICE. EN SERV

magnumheating.nl

IZ1219_column_visser.indd 29

13-11-2019 14:02:06

TECHNIEK

Gasloos verwarmen WARMTEPOMP VRAAGT OM ANDERE REKENMETHODE Cv-ketelinstallaties worden

Bij warmtepompen werkt deze

digde warmtevermogen te berekenen.

In de gangbare en gecertificeerde rekensoftware wordt dit verschil nog niet gemaakt. Het vermogen voor de warmtepomp wordt op dezelfde manier bepaald als voor de gasketel nog gebruikelijk is. Dit brengt nodeloos hoge investeringskosten met zich mee voor de installatie en het aanbrengen van de isolatie. Bovendien wordt de levensduur van de installatie hierdoor verkort.

veiligheidsmaatregel juist tegen

Lt-systemen

meestal te ruim gedimensioneerd om onder alle klimaatomstandigheden het gewenste comfortniveau te kunnen garanderen.

Installaties met een warmtepomp zijn naar hun aard lage en trage temperatuur systemen. Niet langer gebaseerd op het snel verbranden van gas of olie, gaat het om een manier van verwarmen waarmee met een relatief klein vermogen continue het warmteverlies uit de massa van het huis gecompenseerd wordt.

de installatie in, betogen drie deskundigen.

Bij een gasgestookte cv-ketel zijn wij gewend de installatie op de piekmomenten te dimensioneren. En het liefst nog een beetje meer voor de zekerheid. Een grotere ketel kost immers maar weinig meer dan een kleintje.

Het grootste deel van het seizoen laat je hem lekker zachtjes branden en bij een plotselinge piekvraag is de woning snel warm te krijgen. Een gasketel kan ook in lichte gebouwen die van zichzelf weinig massa hebben om warmte vast te houden, ‘gas’ geven om erg koude periodes te overbruggen.

Aanvulling

Warmtepomp Bij een warmtepomp ligt dat anders.

Die kan je niet zachtjes en dan weer met een groot vermogen laten draaien.

Als een warmtepomp gedimensioneerd wordt op meer dan het dubbele vermogen dat nodig is voor de normale basisvraag, dan zal de pomp heel vaak aan en uit schakelen om niet te veel warmte te produceren. Dit ‘pendelen’ is erg nadelig voor de levensduur van de pomp en kan alleen verminderd worden met een zeer groot buffervat.

Zowel de warmtepomp als het buffervat zijn vergeleken met een gasketel duur

30

Energieneutrale renovatie aan de Remmerswaalstraat in de Zilk. De woning krijgt onder andere

Het is daarom zinvol om een scherp onderscheid te maken tussen de basisvraag en de piekmomenten waar je snel meer vermogen voor nodig hebt. Het loont om die kortstondig voorkomende piekvraag met een geschikte techniek in te vullen. In veel warmtepompen zit om die reden een elektrisch element ingebouwd, dat kan bijspringen als bij stevige kou meer warmte nodig is. Het vermogen wordt zo tijdelijk verhoogd en maakt dat de pomp snel kan reageren.

een warmtepomp en klein buffervat voor boven.

Alternatieven in de aanschaf. Er valt dus veel voor te zeggen om deze onderdelen van de installatie niet te over-dimensioneren.

Berekeningen maken De technische verschillen tussen een gasketel en een warmtepomp zouden eigenlijk ook aanleiding moeten zijn om op een andere manier het beno-

Het is ook mogelijk om op die piekmomenten een infraroodpaneel te laten voorzien in de extra warmtebehoefte.

Of een modern aircosysteem of een pelletkachel. Alles naar eigen inzicht en uiteraard tegemoetkomend aan de klantwens. Overigens wordt het voor steeds meer mensen normaal om de basistemperatuur in het huis te verlagen

december 2019

IZ1219_TA_gasloosverwarmen.indd 30

7-11-2019 16:41:49

tot 18 of 19 ℃ en een trui aan te trekken als het stevig vriest.

Rekensoftware Gecertificeerde software gaat er nog steeds vanuit dat het buiten -10 ℃ kan worden. Daarbij wordt er geen verschil gemaakt tussen het klimaat aan de kust of in het binnenland, in stedelijke gebieden of op het platteland. Dat kan vele graden schelen. Het loont om uit te gaan van de werkelijke en gevalideerde klimaatdata die voor alle locaties in Nederland bekend zijn.

Buren Daarnaast maakt het bij de berekening van het vermogen ook veel uit of de warmte van de buren meegenomen wordt. Het gedeelde muuroppervlak is meestal groot, vaak meer dan de helft van het woning omhullend oppervlak.

Deze muren zijn niet thermisch geïsoleerd en zouden dus veel warmte verliezen als er niet aan de andere zijde van de muur werd verwarmd. De meeste gangbare software gaat ervan uit dat de buren er niet zijn. Het warmteverlies dat hiermee berekend wordt, vereist al gauw 25% meer vermogen dan feitelijk nodig is.

temperatuur te brengen. Bij de warmtevraagberekening met een warmtepomp wordt dan ook geen nachtverlaging meegerekend. Het zou immers leiden tot een hoger energiegebruik dan als het huis dag en nacht op dezelfde temperatuur wordt gehouden. Daarnaast zouden ook de installatieonderdelen duurder uitvallen.

Andere software

Betafactor Een andere methode om toch met (ISSO-) gecertificeerde software te kunnen rekenen is het toepassen van de zogenaamde Betafactor. Afhankelijk van de mate van isolatie kan voor elke Betafactor in een tabel opgezocht worden, voor hoeveel procent van de maximaal optredende warmtevraag er voldoende vermogen beschikbaar is. Toepassing van deze factor compenseert zo de overdimensionering als gevolg van gecertificeerde software 

Om al deze genoemde redenen is het zinvol om te rekenen met software die uitgaat van de werkelijkheid: lokale klimaatdata, aanwezigheid van buren, afwezigheid van nachtverlaging en de dempende werking die de massa van het huis heeft op plotseling optredende koude in ons natte en winderige klimaat. Het resultaat kan gemakkelijk 25% of meer schelen met de vermoAuteurs: Miel Karthaus, KBnG architectuur, Tom Smeulders, gens die berekend worden in gangbare Balanshuis, Wim Vervoorn, CV & Warmtepomp bv

PRAKTIJKVOORBEELD Aan de Remmerswaalstraat 15 in de Zilk is kortgeleden een koprijtjeswoning met een oppervlakte van 120 m2 energieneutraal gemaakt. Alleen de spouwmeer en de kap kregen een isolatiepakket. De begane grondvloer, die in het zand ligt, bleef ongeïsoleerd. Bovendien werd het dubbelglas dat recentelijk nog was vervangen, gehandhaafd.

Een goede kierdichting, balansventilatie, lt-radiatoren in de slaapkamers en plafondverwarming op waterbasis, maakten het mogelijk om bij een berekend vermogen van 4,8 kW te kunnen volstaan met een warmtepomp van 2,9 kW. En dat bij een Betafactor van 6

Impact wind Daarnaast houdt deze software ook rekening met warmteverlies door winddruk op alle gevels. Dat mag zinvol zijn voor het bepalen van het afgiftevermogen per kamer, maar niet voor dat van de warmtepomp. Het waait nooit op alle vier de gevels tegelijk.

‘Nachtverlaging’ In het verleden kregen we als boodschap mee om de thermostaat ’s nachts op 15˚C te zetten, de zogenaamde ‘nachtverlaging’. Veel software uit de ‘gastijd’ rekent dan ook nog met extra vermogen om de woning ’s ochtends snel weer op temperatuur te kunnen brengen. Omdat een warmtepomp een laag temperatuursysteem is, is het energetisch gezien heel ongunstig om de woning ’s nachts kouder te laten worden en hem dan bij het opstaan weer op

rekenmethoden. Wijzelf adviseren om de installatie op 100% van het piekvermogen te dimensioneren, maar daarbij wel uit te gaan van de lokale omstandigheden.

Montage van het plafondverwarmingssysteem tijdens de energieneutrale renovatie aan de Remmerswaalstraat in de Zilk.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1219_TA_gasloosverwarmen.indd 31

7-11-2019 16:41:49

TECHNIEK

Projecttoren BIMMEN OP GROTE HOOGTE In Hoorn is onlangs gestart met de oplevering van woongebouw Toren. Het project omvat laagbouw van zes bouwlagen, een toren van 20 verdiepingen met 209 luxe appartementen en 2 penthouses, een besloten binnentuin en een ondergrondse parkeerkelder.

Het ontwerp van Toren is gemaakt door GeO Architecten uit Schagen. Scholtens Bouw Wognum is verantwoordelijk voor de bouw en Beerepoot Installatietechniek realiseert de elektrotechnische installaties, terwijl Madern Techniek de werktuigbouwkundige installaties verzorgt. In opdracht van Madern Techniek heeft RCB Tekeningen Management de complete W-installatie voor Toren uitgewerkt in BIM. Van het ventilatiesysteem tot en met de vloerverwarming, vloerkoeling, WTW-installatie, tapwaterinstallatie, hemelwaterafvoeren en rioleringen.

Toegankelijke software Hoewel veel opdrachtgevers om Revit vragen, werkt RCB Tekeningen Management steevast met de DDS-CADsoftware van Data Design System. Zowel voor 3D- als 2D-projecten. “Niet alleen vanuit kostenoogpunt, maar vooral omdat DDS-CAD zeer toegankelijk is”, vertelt Ronald Bovekerk, eigenaar van RCB Tekeningen Management. “De software voldoet aan alle eisen, die wij aan onze ontwerpen stellen en al onze tekenaars, modelleurs en engineers – inclusief de inleners – kunnen er goed en snel mee

32

overweg.” De software wordt met name ingezet voor het maken van ontwerpen, vertelt hij. “Voor de berekeningen maken we nog altijd gebruik van Vabi Elements. Simpelweg omdat de markt hierom vraagt. Kleine berekeningen en controles zoals luchtkanalenberekeningen, tapwaterberekeningen en berekeningen voor de cv-leidingen voeren we wel in DDS-CAD uit.”

W-ontwerpmodules Alle installaties voor Toren zijn uitgewerkt in het model van GeO Architecten. “Hierbij hebben we gebruik gemaakt van beide W-modules in DDS-CAD”, aldus Bovekerk. “Via IFC hebben we onze modellen uitgewisseld met Scholtens Bouw Wognum, die de BIM-regie voerde, alle modellen controleerde en de clashcontroles verzorgde.

Omdat de standaard objectenbibliotheek van DDS-CAD generiek is, hebben we de benodigde W-content zelf aangevraagd, opgezocht en geüpload.

Dit kost weliswaar wat meer tijd, maar de voordelen van DDS-CAD wegen ruimschoots op tegen de kosten en

complexe werkwijze van bijvoorbeeld Revit.”

Toekomst BIM Bovekerk verwacht dat BIM in de toekomst een steeds grotere rol gaat spelen in projecten. “BIM is een werkmethodiek waaruit al veel informatie kan worden gehaald. De komende jaren zal men steeds verder gaan in de toepassing ervan, tot en met de calculatie- en onderhouds- en beheerfase aan toe. Een nauwkeurig ontwerp én engineering zijn hierbij onontbeerlijk, waardoor onze rol als RCB Tekeningen Management ook steeds belangrijker zal worden.”

Anticiperen op bewonerswensen Het ontwerp voor Toren in Hoorn is inmiddels gereed, wat tevens geldt voor de laagbouw. De oplevering van de toren staat gepland voor 2020. Tot die tijd blijft RCB Tekeningen Management bij het project betrokken. Bijvoorbeeld om bewonerswensen te verwerken.

“Toren is een omvangrijk project. In de nieuwbouw worden 209 appartementen

december 2019

IZ1219_TA_projecttoren.indd 32

7-11-2019 16:43:05

ingericht. Een deel hiervan is verkocht aan een investeerder en wordt repete­ rend gebouwd en ingericht. Maar voor het overgrote deel moet rekening worden gehouden met specifieke bewonerswensen, die vaak nog in een laat stadium wijzigen. Zo worden tijdens de bouw nog verlichtingspots toegevoegd of wijzigen indelingen van badkamers en keukens, waarop wij met onze rioleringen, ventilatiekanalen en andere Wcomponenten moeten anticiperen. BIM biedt dan uitkomst, omdat installaties direct inzichtelijk zijn en wijzigingen snel verwerkt kunnen worden.”

PV en Led Net als RCB Tekeningen Management is ook E-installateur Beerepoot Installatietechniek al vanaf een vroeg stadium bij project Toren betrokken. Zo konden ze bijvoorbeeld gelijk meedenken over de centrale verlichting en brandmeldinstallatie. “We verzorgen ook de E-installaties in de woningen, vanaf de meterkast tot en met de stopcontacten en verlichtingspunten, exact conform de bewonerswensen”, vertelt Jesper Kruis, werkvoorbereider/tekenaar bij Beerepoot Installatietechniek. “Op het dak van Toren komen zonnepanelen, die in een groot deel van de energievraag voorzien. Alle verlichting wordt uitgevoerd in Led. Daarmee komen we maximaal tegemoet aan de duurzaamheidswensen van onze opdrachtgever.”

Handig Ook alle E-installaties worden uitgewerkt in het model van de architect.

“Voor elke woning maken wij een basisinstallatie, die in overleg met de bewoners wordt uitgewerkt. De diverse modellen worden vervolgens via IFC gedeeld. Wijzelf genereren uit het BIMmodel onze 2D-tekeningen, voor gebruik op de bouw, evenals de 2D-PDF’s voor de aannemers en kopers.”

Voordelen BIM-software Woongebouw Toren is het eerste project dat Beerepoot Installatietechniek B.V. met de software van Data Design System uitvoert. “In het verleden werk-

Detail van de keuken

ten wij met Revit, maar uit kostenoverwegingen zijn we op zoek gegaan naar een passend alternatief”, vertelt Kruis.

“Via via kwamen wij uit bij DDS-CAD, dat ons grote voordelen oplevert.”

Waar Revit met name gericht is op de bouwkundige kant, focust DDS-CAD zich vooral op de installatietechniek, vertelt hij. “Dat spreekt ons enorm aan.

In DDS-CAD kunnen we bijvoorbeeld eenvoudig combinaties van verschillende schakelaars maken. En ook over de achtergrondinformatie – bijvoorbeeld in welke groep een stopcontact wordt geplaatst – is goed nagedacht.

Groepindelingen zijn eenvoudig aan te passen wanneer installaties wijzigen en we kunnen alle inbouwdozen al tijdens het modelleren in de wanden intekenen. Vervolgens kan de aannemer heel eenvoudig de wandenboekjes uit het BIM-model genereren, om de betonwanden van het nodige leidingwerk te voorzien. Onder meer deze functies hebben ons over de streep getrokken.”

Database Kruis is zeer te spreken over de database van DDS-CAD, waarin een groot aantal basisartikelen is geïntegreerd.

“Tijdens het ontwerp van Toren hebben we hiervan al veelvuldig gebruik gemaakt. Ook hebben we zelf al enkele symbolen aangemaakt, wat in Revit zeer lastig was.” Voorafgaand aan project

Toren hebben de BIM-modelleurs van Beerepoot Installatietechniek B.V. een driedaagse training gevolgd. “Bij de start van dit project heeft productspecialist Gertjan Laurenssen ons geholpen met het opzetten van het BIM-model, conform onze wensen én bedrijfsstructuur. Inmiddels hebben we al meerdere projecten opgestart, waarin we steeds weer voor DDS-CAD hebben gekozen.

Zowel bij 2D- als 3D-projecten. Wij verwachten dat BIM over enkele jaren dé standaard is in de bouw. Wij zijn er als organisatie al klaar voor.”  Met dank aan Nicole Ebbeling-Eestermans, Data Design System

BIM Nederland is het land met het hoogste gebruik en bewustzijn van BIM bij aannemers in Europa, blijkt uit onderzoek van UPS Marketing Consultancy. Maar liefst 42% van de aannemers geeft aan BIM te gebruiken. Bijna alle grote en ruim de helft van de middelgrote aannemersbedrijven in Nederland is op de hoogte van BIM. De populariteit is onder andere te danken aan de overheidswetgeving, het tekort aan arbeidskrachten en het hoge niveau van digitalisering in Nederland.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1219_TA_projecttoren.indd 33

7-11-2019 16:43:07

ZAKELIJK

Data delen PRIVACY BLIJFT ISSUE BIJ SLIMME THERMOSTAAT Fabrikant Remeha liet het afge-

op de privacy hier minder diep dan bij onze zuiderburen.

Overweg: “De slimme thermstaat is nog niet de standaard in Nederland, maar dat zal snel veranderen.” Volgens de Product Manager van Remeha ligt de bal nu bij de fabrikanten. “De schandalen rondom Facebook hebben de Techsector en fabrikanten die slimme oplossingen ontwikkelen geen goed gedaan.

Aan ons nu de taak om aan te tonen dat het delen van data meerwaarde heeft voor de consument.”

lopen anderhalf jaar uitgebreid onderzoek verrichten naar de bereidwilligheid van Belgen en Nederlanders om data van slimme thermostaten te delen. De installateur gaat een belangrijke rol De slimme eTwist-thermostaat van Remeha.

spelen in het acceptatieproces.

Bij onze Zuiderburen bleek er weinig animo te zijn om de data van slimme verwarmingstoestellen te delen. Slechts 25% van de Belgen was hiertoe bereid.

Product Manager Jan Deklerck liet in een reactie aan de Belgische bouwsite Livios weten teleurgesteld te zijn.

Voordelen De huiver om data te delen kan namelijk een rem vormen op innovatie, aldus Deklerck. “We ontwikkelen regelsystemen afgestemd op patronen van de gebruiker. Je zou bijvoorbeeld de combinatie van een thermostaat met een bewegingssensor kunnen onderzoeken. Of dat nuttig is, weten we momenteel niet. Maar via de informatie die we verkrijgen van slimme ketels zouden we dat wel kunnen testen en achterhalen. Of tal van nieuwe features bedenken. Maar daarvoor heb je reële situaties nodig om te achterhalen of dit minder gaat gebruiken. En zouden wij als fabrikant een beroep moeten kunnen doen op geanonimiseerde data van gebruikers.”

Nederland Zijn Nederlandse collega Ferry Overweg kreeg dit jaar de onderzoeksresultaten binnen voor ons land. Ook

34 XX

december 2019

IZ1219_ZA_datadelen.indd 34

Features Nederlanders maken zich zorgen om hun privacy bij het delen van gegevens met fabrikanten en/of derden, maar het ligt wel allemaal genuanceerder dan bij onze zuiderburen. “We hebben 800 respondenten benaderd, die een representatieve afspiegeling zijn van de bevolking. Uit onze gegevens blijkt dat 20% van de Nederlanders nu een slimme thermostaat heeft. Van de resterende 80% toont iets meer dan de helft geen interesse in het apparaat, dat vond ik wel verrassend ja.”

Hij geeft een aantal voorbeelden om zijn betoog te onderbouwen. “Je kan bijvoorbeeld features aanbieden waardoor een vakantieganger al voor terugkomst zijn verwarmingstoestel kan aanzetten of de installateur automatisch een melding ontvangt als het apparaat een storing heeft of toe is aan onderhoud.”

Daarnaast moeten fabrikanten en eventuele derde partijen duidelijk communiceren wat er met de data gebeurt en hoe ze daarbij de privacy van gebruikers zullen waarborgen, geeft Overweg aan.

Redenen Aan dat gebrek aan belangstelling liggen verschillende redenen ten grondslag. Opvallend genoeg staat de angst voor mogelijke privacy-schendingen pas op nummer 5, vertelt Overweg. “De top drie wordt gevormd door 1. Ik heb al een thermostaat, waarom zou ik dan de slimme variant aanschaffen? 2. Ik vind het apparaat te duur. Gevolgd door: 3. Ik zie geen toegevoegde waarde in de aanschaf van een slimme thermostaat. En op 4 staat: Ik heb nog niet nagedacht over de aankoop van het apparaat.”

Meerwaarde aantonen Blijkbaar zit de angst voor een inbreuk

Rol installateurs Volgens de Product Manager is er een belangrijke rol weggelegd voor de installateur in het acceptatieproces. “Zij fungeren als het ware als ambassadeurs, ze kunnen de voordelen belichten en bovendien zelf aan de verkoop van slimme thermostaten verdienen.”

Toekomst Ondanks alle reserves die Nederlanders hebben, zal het aantal connected devices de komende jaren fors toenemen, denkt Overweg. “Zeker als de verschillende oplossingen meer en meer met elkaar verknoopt raken en de voordelen duidelijker worden.”  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

7-11-2019 16:46:37

Van het volgen van uw voertuigen tot het maximaliseren van de productiviteit TomTom Telematics is nu Webfleet Solutions

OPTIDRIVE-INDICATOR Alle bestuurders | Vandaag

0

8,0

10

DAGELIJKS AANTAL GEREDEN KILOMETERS Alle voertuigen | Vandaag

72,5

Express 003

71,0

Service 002

70,8

Express 005

68,3

Service 008

65,3

Service 033 Km

VOLTOOIDE ORDERS PER DAG Alle voertuigen | Vandaag | Totaal

75,0

Orders

TOTAAL

Sinds de lancering 20 jaar geleden zijn we uitgegroeid tot een wereldleider op het gebied van telematica, waarmee we meer dan 50.000 bedrijven helpen hun voertuigen te beheren en de productiviteit te maximaliseren. Door de recente overname door Brigestone is onze naam nu veranderd van TomTom Telematics naar Webfleet Solutions. Onze doelstelling blijft dezelfde: innoveren van fleet management en bouwen aan een toekomst voor mobiliteitsoplossingen.

Letâ&#x20AC;&#x2122;s drive business. Further.

webfleet.com

WFS_Ad_S&M_210x297_NL_bleed_3mm.indd 1 IZ1219_35_tomtom.indd 35

07/10/2019 12:19 7-11-2019 10:01:31

Creëer een aangenaam binnenklimaat NIBE F730 | VENTILATIELUCHT/WATER WARMTEPOMP De NIBE F730 is een alles-in-één oplossing voor all-electric cv-verwarming, ventilatie én warmtapwater. Voor deze warmtepompoplossing is geen buitenunit of bodembron vereist. Dankzij de ISDE-subsidie van € 1.700,- is de F730 ook nog eens voordelig in aanschaf!

IT’S IN OUR NATURE

NIBE_F730_Consumer_210x297_NL.indd 1 IZ1219_36_nibe.indd 36

NIBENL.NL

2018-10-24 07:29 13-11-2019 14:05:48

ASIJEE

COLUMN

VEILIG WERKEN We werken veilig of we spreken elkaar erop aan. Het lijkt logisch maar is dat niet altijd. Er zijn altijd wel afleiders.

Hoe vaak we ons bewust zijn van het belang van goede procedures, er is altijd wel een excuus. Totdat de realiteit bij je binnendringt en je de gevolgen ziet.

Onlangs was ik bij een bijeenkomst over veilig en gezond werken in de techniek. Daar hoorde ik het verhaal van voormalig ijsbeklimmer Hein Noortman. Hij focuste zich altijd op veiligheid en vaste procedures bij het uitoefenen van zijn sport. Geen half werk dus... meestal. Als voorbereiding op een grote klim besloot hij nog een laatste keer te oefenen op een klimwand, op een dag zoals we die allemaal kennen: drukte, oponthoud, nog snel even iets doen en denken te kunnen vertrouwen op vaste routines zonder controles.

Het liep anders dan verwacht. Noortman viel van 14 meter hoogte omdat hij niet alle checks had nagelopen. Fysiek kapot en ontwaakt uit een coma zet hij nu zijn leven voort, zonder geur, zonder zicht en minder mobiel. Maar wel met een missie! Hij vertelt nu het verhaal over het voortdurende belang van alertheid, checks en procedures.

Zijn verhaal maakte grote impact. En vooral ontstond het bewustzijn dat er altijd afleiders zijn: haast, een wachtende klant, de druk van de agenda, de drukte op de weg, de samenwerking met anderen en daarmee de wisselende verwachtingen van elkaar. Maar juist door alle afleiders is het belangrijk om stopmomenten in te bouwen voor een gesprek, een check, een extra check.

Ik liep die dag naar buiten met het besef dat de inzet op ‘we werken veilig of we spreken elkaar erop aan’ de enige goede is. De bedrijven in de techniek helpen we hier graag bij. Op de site arbotechniek.nl vind je praktische informatie, handige toolboxes en toegang tot kosteloos advies van deskundige adviseurs.

Maak er gebruik van, want tenslotte wil iedereen ’s avonds weer veilig thuis komen.

Sven Asijee Directeur OTIB

Frico BV Specialist in luchtgordijnen & verwarming Wij denken in mogelijkheden.

air curtains

Van Leeuwenhoekstraat 2, 3846 CB Harderwijk, The Netherlands T +31 (0)341 - 439 100 F +31 (0)341 - 439 190 I www.fricobv.nl E info@fricobv.nl

2_IZ1219_column_asijee_otib.indd 37

15-11-2019 20:20:27

ZAKELIJK

Veilig en gezond werken ONLINE PLATFORM VOOR DE BRANCHE Veilig en gezond werken is vanzelfsprekend. Maar toch zijn er altijd afleiders. De haast van de klant, de drukte op de weg, de samenwerking met anderen.

Hoe houd je het hoofd koel? En vooral: waar kun je je vragen stellen? Er is nu een website die je antwoorden geeft én de mogelijkheid voor advies door een adviseur.

ArboTechniek, het nieuwe online platform voor veilig en gezond werken in de technische installatie- en isolatiebranche, helpt werkgevers en werknemers om zichzelf op het gebied van veiligheid en gezondheid te ontwikkelen. Op de website (zie kadertekst) vind je alle informatie over de diverse Arbocatalogi, nieuws en activiteiten. Ook kun je er als installateur een afspraak maken voor een kosteloos gesprek met een arbo-adviseur bij jou in de buurt.

Het platform is een initiatief van de sociale partners en OTIB.

De arbo-adviseur Barry Sikkens (42 jaar) is als hoger veiligheidskundige de arbo-adviseur in Zuid-Holland. Barry heeft een lange geschiedenis met het thema veilig en gezond werken. “Ik ben al meerdere jaren adviseur geweest en heb hierdoor veel situaties en vragen voorbij zien komen waar ik echt iets mee kan.

Zo geef ik les aan veiligheidsdeskundigen, ontwikkel ik opleidingen op

XX 38

maat, ondersteun ik bij het invullen van de risico-inventarisatie- en evaluatie, en probeer ik vragen zo gericht en praktisch mogelijk te beantwoorden.

Daar hebben mensen iets aan.” Sinds 1 oktober is Barry arbo-adviseur voor ArboTechniek.

Eenvoudig Barry legt uit hoe het inzetten van een abo-adviseur werk: “Soms krijgen we een signaal van mensen die bij de bedrijven komen. Maar je kunt je ook vragen stellen via de website. Met die vraag gaat de arbo-adviseur aan de slag. Je krijgt van ons een telefoontje waarbij we nog even doorvragen. Wat speelt er? Wat is de achtergrond van je vraag? Vervolgens maken we een afspraak waarbij we op zoek gaan naar een passend plan van aanpak. Ook kijken we naar wat onze rol kan zijn en

leggen we afspraken vast. Dan hebben we samen helder wat we gaan doen!”

Inmiddels heeft Barry zijn eerste adviesaanvraag gekregen. “De centrale vraag was: ‘Hoe maken we start- en werkinstructies praktischer en hoe handelen we incident- en ongevalsmeldingen af?’. Mijn rol is vooral meedenken en praktische handvatten bieden.”

Motiverend Het adviseren is voor Barry motiverend: “We kunnen bedrijven echt helpen bij het beantwoorden van hun vragen en er met elkaar voor zorgen dat iedereen aan het eind van de dag veilig en gezond naar huis gaat. Ik hoop met veel mensen in contact te komen. Want vergis je niet… van elk gesprek leer ik zelf ook. Vooral omdat bedrijven vaak zelf oplossingen bedenken die zeer effectief zijn.” Of de vraag groot zal zijn,

december 2019

IZ1219_ZA_veiligengezond.indd 2

12-11-2019 13:11:41

NIEUW: ONLINE PLATFORM Op de website van ArboTechniek kun je alle onderdelen van de Arbocatalogus in de technische installatie- en isolatiebranche overzichtelijk terugvinden. Van werken met schadelijk geluid tot werken zonder stress: je vindt er alle informatie die je nodig hebt. Uiteraard kun je bij ArboTechniek ook terecht voor alle beschikbare toolboxen. Werk je op hoogte, in kruipruimtes of heb je op de werkvloer bijvoorbeeld te maken met gevaarlijke stoffen? Met tekst, beeld en geluid bieden de toolboxen van ArboTechniek je de informatie die je nodig hebt om op verschillende werkplekken veilig en gezond te kunnen werken. Je vindt de toolboxen op de website.

Branche-RI&E Pas als je weet waar de risico’s in je bedrijf liggen en wat de mogelijke gevolgen hiervan zijn, kun je de juiste maatregelen nemen. Daarom moet ieder bedrijf dat personeel in dienst heeft volgens de Arbowet een risico-inventarisatie- en evaluatie (RI&E) hebben. Op de ArboTechniek-website vind je zowel een branchespecifieke bedrijfs- als een project-RI&E waarmee je direct veilig (en kosteloos) aan het werk kunt gaan!

Ook regionaal Naast de introductie van de arbo-adviseurs heeft ArboTechniek (www.arbotechniek.nl) ook regionale leerkringen ‘Veiligheid en Gezondheid’ opgezet. Hierin wisselen arbo-functionarissen en preventie- en veiligheidsmedewerkers hun kennis, ervaring en praktische instrumenten uit op het gebied van veilig en gezond werken. Iedereen kan zich voor de leerkring aanmelden.

vindt Barry moeilijk te zeggen. “Het is best spannend voor bedrijven. Je stelt je immers kwetsbaar op. Het is een stoere wereld en veilig werken is niet voor iedereen een stoer onderwerp. De sociale druk is ook hoog. Als je collega’s niet met een helm oplopen, ga jij het dan wel doen? Het zijn dillema’s die iedereen wel kent.”

Veilig werken is de norm Barry hoopt dat veilig en gezond werken echt de norm gaat worden. Nog meer dan nu het geval is. Werken in de techniek in een hoogrisico-omgeving kan immers hoogrisicovol zijn. Denk aan het werken op hoogte of het gebruik van gevaarlijke stoffen. Barry: “Ik hoop dat wij als arbo-adviseur kunnen helpen bij het sturen van gedrag. Doordat we meedenken over interventies, praktische processen inrichten en veilig en gezond werken vooral bespreekbaar maken. Dat is niet saai, maar vooral goed!” Tot juli 2021 willen de arboadviseurs 375 bedrijven helpen en ondersteunen. Dat is de ambitie. “Als je het mij vraagt, hoop ik op nog meer…

Bel me dus gerust. Mail me. Mijn collega’s en ik zijn er klaar voor!” 

Arbo-adviseur Barry Sikkens: “Veilig werken is niet voor iedereen een stoer onderwerp”

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1219_ZA_veiligengezond.indd 3

12-11-2019 13:11:43

TECHNIEK

Natuurlijk koudemiddel RUIM BAAN VOOR PROPAAN Tijdens de Dag van de Warmtepomp verzorgde Michel van Bronkhorst een workshop over propaan. Volgens de ervaren trainer van GO° ontberen installateurs vaak nog de kennis om aan de slag te gaan met R290.

Propaan is een natuurlijk koudemiddel, dat behoort tot de koolwaterstoffen.

Propaan heeft een aantal gunstige eigenschappen, waardoor het uitermate geschikt is voor warmtepompen. “Qua energetische prestaties doet propaan zeker niet onder voor de synthetische koudemiddelen. Daarnaast is het relatief goedkoop in de aanschaf en heeft het een lage GWP-waarde (3).” In de particuliere sector staat het gebruik van R290 nog in de kinderschoenen. Maar met de energietransitie in volle gang is de verwachting dat een significant deel van de warmtepompen op termijn op natuurlijke koudemiddelen zal draaien, waaronder propaan.

Tussen wal en schip Helaas weet de gemiddelde installateur maar weinig over propaan. Van Bronkhorst legt uit waarom: “Je hebt sowieso geen F-gassendiploma nodig.

En als je met propaan werkt, moet je pas boven de 5 kg beschikken over een vakbekwaamheidscertificering. Installateurs die cv-ketels vervangen voor een warmtepomp hebben maar kleine hoeveelheden nodig, waardoor ze vaak niet goed zijn ingevoerd in de finesses van het werken met propaan.”

zich mee, die zelfs kunnen leiden tot gevaarlijke situaties. “Het is sowieso al opletten geblazen, want propaan is reuk-, geur- en kleurloos, verdampt snel en is zeer brandbaar. Veel installateurs denken bijvoorbeeld dat ze evenveel liter propaan nodig hebben om een installatie af te vullen als synthetische koudemiddelen, zoals R410A. Een liter propaan weegt echter minder dan een liter R410A, dus de gevolgen laten zich makkelijk raden. De warmtepomp zal niet naar behoren functioneren.”

Gevaarlijke situatie Van Bronkhorst mikte met zijn workshop vooral op monteurs die het onderhoud van warmtepompen met propaan voor hun rekening nemen. “Stel nu dat ze een onderdeel moeten vervangen, waardoor er lucht komt in de installatie, dan ontstaat er een gevaarlijke situatie.

Bij een bepaalde mengverhouding kan er namelijk een explosie optreden. Dat voorkom je door tijdens de onderhoudswerkzaamheden voortdurend met stikstof te spoelen. Veel installateurs zijn hiervan niet op de hoogte.”

Gas in de woning Misverstanden En dat brengt misverstanden met

40

december 2019

IZ1219_TA_natuurlijkekoudemiddelen.indd 40

Wordt de cv-ketel 1-op-1 vervangen door een warmtepomp: “verwijder

dan de automatische ontluchters en controleer en verplaats het overstortventiel naar buiten”, waarschuwt Van Bronkhorst. “Wij hebben vaak onze cvketel op zolder hangen. Je wilt toch niet meemaken dat bij een defecte platenwisselaar, propaan in het water terecht komt, naar boven opstijgt en zich vervolgens verspreidt in de woning.”

Neutrale partij Fabrikanten en leveranciers bieden al volop warmtepomptrainingen aan, “maar die zijn vaak te commercieel van aard en teveel gericht op eigen producten”, meent Van Bronkhorst.

GO° is een opleidingscentrum voor de koude-, klimaat- en verwarmingstechniek en als zodanig niet gebonden aan een bepaald marktbelang, waardoor we een eerlijk en realistisch beeld kunnen schetsen.”

Conclusie Het liefst zou de gedreven opleider van GO° zien dat de overheid een opleidingstraject verplicht stelt voor monteurs die werken met hoeveelheden koolwaterstof van onder de 5 kg. “Techniek Nederland en de NVKL zouden hiervoor een lobby kunnen voeren. Ik hoop van harte dat het zover komt.”  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

7-11-2019 17:06:27

LUCHTDICHT EN LICHT

HYBALANS+ | EPS

VOOR GROEN EN LUCHTDICHT BOUWEN EPS-MATERIAAL MET EEN LAAG GEWICHT EN EEN EXTRA HOGE ISOLATIEWAARDE.

NU

LEVERBAAR!

Een nieuw, geïsoleerd, lichtgewicht kanalensysteem met een hoge isolatiewaarde, hoge luchtdichtheid, hoge brandwerendheid en makkelijk te verwerken.

Ga voor meer informatie naar burgerhout.nl/hybalans-eps

Burgerhout

IZ1219_41_xxxx.indd 41

15-11-2019 20:16:30

TECHNIEK

Droog stapelen VAN AMBACHT NAAR INDUSTRIE Technische ontwikkelingen gaan vaak sneller dan we als maatschappij kunnen bevatten. Dat geldt zeker in de nieuwbouw.

Traditioneel, ambachtelijk bouwen verliest er rap terrein aan fabrieksmatig vervaardigde woningen. Met kant-en-klare instalDankzij prefabricage kan de droogstapelwoning al in 5 dagen op de bouwplaats worden gerealiseerd.

laties. Hoe ga je daarmee om als installateur?

De historische roman ‘Imitatio’ van Benjamin Louwerse speelt zich af in de 15e eeuw. De hoofdpersoon is een monnik die met zijn medebroeders woont in een klooster vlakbij Zwolle.

Hun belangrijkste bron van inkomsten is het overschrijven en versieren van belangrijke geschriften. Dan doet de boekdrukkunst zijn intrede. Volgens de oude monniken zal het allemaal niet zo’n vaart lopen en blijft er een markt voor versierde manuscripten bestaan.

Kent u nog een boekhandel of website waar handgeschreven boeken worden verkocht?

Trendwatching ‘History repeats itself’ wordt er niet voor niets gezegd. ‘Time over and over again’. Industrialisering is niet van gisteren, en het ongeloof dat ermee gepaard gaat, helaas ook niet. Helaas inderdaad, want een eerlijke blik in de spiegel werpen, is meestal een betere remedie om met de werkelijkheid te leren omgaan, dan de realiteit te negeren. Ben je namelijk wel goed ingevoerd in de trends van vandaag,

42

dan weet je ook wat je te doen staat om je bedrijf veilig te stellen voor de dag van morgen.

Industrialisering Al in de vorige eeuw werden de eerste voorzichtige stappen gezet om (grote) delen van het bouwproces te industrialiseren. Die ontwikkeling is door internet, virtueel bouwen, de crisis, het gebrek aan vakmensen, bevolkingsgroei en de toegenomen vraag naar woningen in een stroomversnelling terecht gekomen. Een innovatieve installateur speelt daarop in.

Voordelen prefab Zoals Breman. Enkele jaren geleden raakte de installateur betrokken bij een nieuwbouwproject in Castricum.

Vanwege ruimtegebrek, werd een deel van de installaties geprefabriceerd in een betonfabriek. Een werkwijze met enorme voordelen. “In een fabrieksmatige omgeving kan je beter de kwaliteit van componenten en systemen waarborgen, daarnaast scheelt het je montagetijd en heb je minder vakmensen nodig op de bouwplaats”, vertelt Andre Terpstra, Projectleider bij Breman Drachten.

Droog stapelen Na het succes van Castricum, besloten Breman en de andere bouwpartners om het bouw- en installatieconcept door te ontwikkelen. Dat leidde uiteindelijk tot de ‘Droogstapelwoning’, die specifiek bedoeld is voor de huursector. Bij Bouwgroep Dijkstra Draisma, ‘rollen de gevels nu van de lopende band af’. Betonson levert prefab vloeren aan. Zowel de gevels als vloeren zijn in de fabriek al voorzien van het benodigde leidingwerk. Logus zorgt voor de prefab sanitair units en Spaansen neemt de prefab wanden voorzien van het benodigde leidingwerk voor zijn rekening. Breman zelf tot slot, prefabriceert de benodigde kabelbomen en verdere bouw toebehoren, zoals een prefab meterkast en een technische skid voorzien van warmtepomp, boiler en wtw.

Bouwkundige opbouw De ‘Droogstapelwoning’ heeft een betonnen, prefab fundering. De vloer is van hetzelfde materiaal evenals de woningscheidende wanden. Het buitenblad van de voor- en achtergevel is gemaakt van streenstrips, maar kan in theorie ook van andere plaat- en afwerkingsmaterialen worden vervaardigd.

december 2019

IZ1219_TA_droogstapelen.indd 42

7-11-2019 17:07:53

De binnenbladen zijn weer van beton.

Het geheel wordt volledig geïsoleerd met cellulose, vertelt Terpstra.

ben veel minder last van de eventuele geluidsproductie.

Sparen Warmteafgifte

Woningconfigurator ‘Wie betaalt, die bepaalt’, luidt een oud gezegde. Voordat de fabricage en realisatie van start gaan, mag de opdrachtgever zijn eisen en wensen kenbaar maken. Met behulp van een woningconfigurator kiest hij het type woning en geeft hij in hoofdlijnen aan hoe de huizen eruit moeten gaan zien.

Of ze verlaagde plafonds krijgen of niet, waar de scheidingswanden komen, etcetera. “Op termijn gaan we 7 verschillende typen woningen aanbieden, die de opdrachtgever tot op een bepaalde hoogte kan aanpassen aan zijn wensen”, vertelt Terpstra. Deze verschillende woningtypen zijn na de ontwikkeling al geheel in 3D – BIM uitgetekend.

Met deze BIM-tekeningen worden vervolgens machines en productiemedewerkers aangestuurd. Zo is de kans op bouwfouten minimaal.

NOM De woningen zijn NOM-ready, aldus Terpstra. Getrouw aan de Trias Energetica, is eerst de warmtevraag teruggebracht tot een minimum met bouwkundige maatregelen zoals isoleren en luchtdicht bouwen. “De qv10-waarde bedraagt 0,17, dat zit tegen passiefbouwen aan”.

Installatieconcept In het installatieconcept is voorzien in PV-panelen voor de opwekking van stroom. Het schakelwerk verloopt draadloos en zonder batterijen, wat een kostenbesparing oplevert en kabels scheelt. Ook het W-installatieconcept ligt al grotendeels vast. Zo worden de woningen standaard aangesloten op een bodem- of luchtgebonden warmtepomp. In het laatste geval dekt een speciale dakkap de buitenunit af, om het aangezicht van de woning niet te bederven. Bovendien brengt deze positionering van de warmtepomp nog een ander voordeel met zich mee: de bewoners en omwonenden heb-

een kant-en-klare nieuwe woning.

De warmteafgifte op de begane grond verloopt via een vloerverwarmingssysteem. De vertrekken boven zijn voorzien van elektrische radiatoren.

Op deze manier blijft de temperatuur beneden op een constant niveau en kan boven met een snelle boost het gewenste comfortniveau worden bereikt als de bewoners zich in de slaapkamers bevinden. Dit installatieconcept levert een energiebesparing op, wat nog eens extra versterkt wordt door de warmteterugwinunit van het balansventilatiesysteem. De mogelijkheid om de vloer op de begane grond te laten koelen is aanwezig. Deze functionaliteit wordt standaard niet geactiveerd, aangezien dat bij een lucht-water warmtepomp wel om extra energie vraagt.

Monteurs De monteurs zijn erg te spreken over de nieuwe werkwijze, vertelt Terpstra.

Op de bouwplaats zelf hoeven ze alleen vaste protocollen te volgen. De hele logistiek van het bouwproces is namelijk tot op iedere hijsbeweging aan toe al van tevoren uitgedokterd.

Alle leveringen geschieden ‘just-intime’, zodat er geen ruimte nodig is om onderdelen en componenten op te slaan. Vervolgens vindt de montage plaats, waarbij de verschillende prefabonderdelen met elkaar worden verbonden en binnen 5 dagen staat er

“We hebben maar een paar ervaren vakmensen nodig op de bouwplaats om het hele proces aan te sturen.” Voor de prefabricage zijn meer een soort productiemedewerkers nodig. “Dat scheelt uiteraard voor de inzetbaarheid van ervaren vakmensen. Bovendien kunnen we oudere monteurs ontlasten door ze om te scholen en in de fabriek te laten werken aan de prefabonderdelen.”

Bottlenecks Met deze aanpak gaan Breman en bouwpartners op een effectieve wijze het tekort aan vakmensen en de torenhoge faalkosten te lijf. Toch kan het conglomeraat aan partijen niet zomaar even doorpakken.

“Er zijn nog ander obstakels, zoals de snelheid waarmee vergunningen worden verstrekt en de hoeveelheid grond die beschikbaar wordt gesteld voor nieuwe bouwprojecten.” Maar deze obstakels remmen de technologische ontwikkelingen ‘an sich’ niet af. “Over een jaar of 10 is deze geïndustrialiseerde werkwijze normaal en over een jaar of 25 komt het merendeel van onze woningen uit een 3D-printer rollen. Met het oog op de toekomst zou ik dan ook de kleine installateur adviseren om zich te richten op de renovatiesector waar vraag blijft naar ambachtelijke werkzaamheden, evenals in de particuliere sector of om zich te gaan specialiseren in de afbouw.” 

Industrialisering zal steeds sterken haar stempel drukken op de bouw- en installatiebranche.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1219_TA_droogstapelen.indd 43

7-11-2019 17:07:53

RUBRIEK

AF FABRIEK

AF FABRIEK

WARMTEPOMP VOOR ELK TYPE WONING

GROOTHANDEL VOOR SERVICE EN ONDERHOUD Groothandel Wasco heeft 18.000 onderdelen van meer dan 120 merken op voorraad. Ieder onderdeel is te vinden en bestellen via de online onderdelenzoeker www.wasco.nl/onderdelenzoeker. Ook buiten de openingstijden kunnen spullen worden geleverd, dankzij de storingsservice die 24 uur per dag en 7 dagen per week bereikbaar is. De groothandel verhuurt verder professioneel gereedschap en zorgt voor reparatie, kalibratie, keuring of certificering van alle elektrisch gereedschap. Ten slotte verzorgt Wasco met haar WasCollege ook trainingen en opleidingen.

Opleiding lucht/waterwarmtepompen Alklima biedt een nieuwe opleiding: ISSO-publicatie 98 lucht/water-warmtepompen in woningen. Deze ISSOpublicatie gaat in op lucht/ water-warmtepompen die geschikt zijn voor ruimteverwarming en -koeling en voor tapwaterbereiding. De opleiding is bedoeld voor professionals die hun kennis willen verbreden met betrekking tot de toepassing van deze warmtepompsystemen, en voor iedereen die voornemens is om het CITO-examen hiervoor af te leggen.

Onderhoudsarme warmtewisselaar Vaillant introduceert een hr-ketel met onderhoudsarme warmtewisselaar, ecoFIT pro. Het gebruik van zandgegoten aluminium en de combinatie van grafiet- en

44

IZ1219_AF_44.indd 44

december 2019

siliconenpakking verzekeren een lange levensduur, aldus de fabrikant. Het condenswater afkomstig uit de rookgasafvoer stroomt niet eerst door de warmtewisselaar, maar komt rechtstreeks in de condensbak. Dit voorkomt vervuiling en zorgt ervoor dat de warmtewisselaar eenvoudig kan worden gereinigd met water, zonder gebruik van borstels.

Itho Daalderop heeft een nieuwe lucht/water-warmtepomp in haar programma opgenomen, de HP-M25i.

Deze hybride warmtepomp kan worden ingezet bij woningen waar nog een goede cv-ketel aanwezig. Hij werkt samen met elk merk/ type cv-ketel en bestaande radiatoren. De warmtepomp gebruikt de buitenlucht als energiebron, aangevuld met retourlucht van de normale ventilatie. De HP-M25i bestaat uit alleen een binnendeel. Deze wordt direct naast de bestaande cv-ketel geplaatst. Hierdoor is geen sprake van eventueel â&#x20AC;&#x2DC;buitengeluidâ&#x20AC;&#x2122;. Ook hoeven er geen koeltechnische handelingen verricht te worden.

INTELLIGENTE KOELMODUS Samsung introduceert een wandmodel airconditioner met R32, voorzien van een 3-stappen koelingstechnologie.

In de eerste stap wordt de temperatuur snel verlaagd in de modus Fast Cooling. Daarna wordt gebruik gemaakt van een ontvochtigingsfunctie om het optimale vochtigheidsniveau in te stellen. Ten slotte, wanneer de gewenste temperatuur is bereikt, wordt de modus geactiveerd om die niveaus te handhaven. Verse lucht wordt langzaam en gelijkmatig door duizenden microgaten verspreid, waardoor geen tocht optreedt.

De nieuwe reeks optimaliseert het koelproces met de AI (Artificial Intelligence) Auto Cooling-functie. Deze functie analyseert de kameromstandigheden, de door de gebruiker gewenste temperatuur- en koelmodus en het buitenklimaat, om automatisch over te schakelen naar de meest geschikte instelling.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

14-11-2019 10:34:32

COLUMN

V.D. BOON

ONDERSCHEIDEN VERMOGEN? STICK-TO-THE-PLAN! en een doordacht plan is één. De uitvoering hiervan is twee.

Goede marketing helpt je daarbij. Uit ervaring weet ik dat dit bij veel installateurs vaak een dingetje is. Een misverstand: marketing is géén reclame! Het is veel meer dan dat. Het gaat letterlijk om de ‘ver-markt-dat-ding’ vanuit een strategische onderscheidende positie. Niet vanuit het product, maar vanuit de toegevoegde waarde als installateur.

Wat is jouw stip op de horizon? Maak in al het digitale geweld duidelijke keuzes in wat je aan werkzaamheden wel doet (of gaat doen) en wat niet meer. En accepteer de consequenties van je keuzes. Maak een doordacht actie- en marketingplan en… stick-to-the-plan!

Internet of Things, Big Data of Artificial Intelligence. De digitalisering slaat steeds meer toe. Ook in de installatiemarkt. De technisch installateur wordt steeds meer een ICT dienstverlener. Nieuwe installaties produceren data.

Gebruik deze slim en maak er informatie van. Het is toegevoegde waarde in je dienstverlening naar de klant.

Het ‘gewone’ installatiewerk wordt steeds meer een competitieve vechtmarkt. Een markt waarin marges uiterst dun zijn. Een veelgehoorde uitspraak onder de installateurs is: “hard werken voor weinig”. Hartstikke druk, met verhoudingsgewijs weinig opbrengsten. Is de klassieke installateur dan een uitstervend ras? In een interview heb ik dit wel eens gezegd. Natuurlijk blijft het ‘gewone’ installatiewerk voor een deel bestaan. Maar het aanbod van dat soort werk wordt minder in de toekomst. Ik ben ervan overtuigd dat het werk van de installateur veranderd. De conventioneel werkende installateur krijgt het steeds lastiger in een sterker concurrerende markt. Slim aanhaken op de digitalisering draagt bij in het ontwikkelen van onderscheidend vermogen en brengt andersoortige werkzaamheden.

Denk goed na over je toekomst. Een duidelijke strategie

Maarten van der Boon maarten@novitek.nl Vanuit zijn bedrijf Novitek helpt Maarten technische bedrijven in organisatie­strategie, innovatie en communicatie.

80%

prakt

ijk

20%

theor

ie

Werken & Leren!

OPEN DAG Vrijdag 17 januari 2020 van 16.00 tot 20.00 uur

Zaterdag 18 januari 2020 van 10.00 tot 14.00 uur

Op zoek naar een passende mbo-opleiding in de koude-, koel- en klimaattechniek in combinatie met een betaalde baan?

6 weken per jaar volg je de opleiding bij uitvoeringspartner Aeres Tech. De overige weken ben je werkzaam bij jouw leerbedrijf.

Beleef de praktijk op onze open dag!

Trainers en deelnemers zijn deze dag aanwezig om jou te informeren.

Locatie: Aeres Tech, Zandlaan 29, Ede T 088 020 64 00 Meld je aan op www.opleidingscentrum-go.nl/opendag

Opleidingscentrum GOO in samenwerking met Aeres Tech, Zandlaan 29, 6717 LN Ede

nov2019_Go_adv_IZ_185x132.indd 1

IZ1219_column_boon.indd 45

18-11-19 15:40

18-11-2019 18:32:16

OPLEIDING Veel fabrikanten en leveranciers organiseren (veelal gratis) cursussen en/of workshop voor installateurs. Op deze pagina een overzicht voor de aankomende maanden, zonder daarbij compleet te willen zijn.

Zie voor het meest actuele overzicht, informatie over evt. kosten en aanmelding: Installatienet.nl/opleidingen

DECEMBER

FEBRUARI

5 Calenta, Remeha, Apeldoorn

13 Servicetraining Split/Sky Air – Basis, Daikin, Capelle aan den

5 Avanta, Remeha, Apeldoorn

9 Basis onderhoud gastoestellen + Praktisch meten, Installa-

IJssel

tieWerk Midden, Rijswijk, Daikin, Capelle aan den IJssel

MAART

10 Ladies Training, Remeha, Apeldoorn

4 Warmtepompen Basis training - Installatie en in bedrijf stel-

10 Tzerra Ace, Remeha, Apeldoorn

len, Daikin, Capelle aan den IJssel

12 Calenta Ace, Remeha, Apeldoorn

17 Servicetraining Split/Sky Air – Basis, Daikin, Capelle aan den

12 Avanta, Remeha, Apeldoorn

13 Introductie Warmtepompen (Split-unit), Remeha, Apeloorn

24 Servicetraining Koudwatermachines – Basis, Daikin, Capelle

16 Praktijktraining Warmtepompen (Split-unit), Remeha, Apel-

aan den IJssel

31 Servicetraining ZEAS en Conveni-Pack – Basis, Daikin, Capelle

doorn

IJssel

17 Servicetraining Split/Sky Air – Basis, Daikin, Capelle aan

aan den IJssel

18 VRV Basis Training - Installatie en in bedrijf stellen, Daikin,

den IJssel

18 VRV Basis Training - Installatie en in bedrijf stellen, Daikin, Capelle aan den IJssel

Capelle aan den IJssel

31 Training- F-gassen cat.1 incl. basismonteur warmtepompen,

APRIL

Daikin, Capelle aan den IJssel

1 Warmtepompen Basis training - Installatie en in bedrijf stel-

JANUARI

len, Daikin, Capelle aan den IJssel

6 Basis Installatietechniek, InstallatieWerk Midden, Amers

MEI

13 Warmtepompen Basis training - Installatie en in bedrijf stel-

foort

7 Servicetraining Koudwatermachines – Basis, Daikin, Capelle aan den IJssel

len, Daikin, Capelle aan den IJssel

7 Warmtepompsystemen (Mono-block), Remeha, Apeldoorn

JUNI

7 Avanta, Remeha, Apeldoorn

10 Warmtepompen Basis training - Installatie en in bedrijf stel-

8 Calenta, Remeha, Apeldoorn

len, Daikin, Capelle aan den IJssel

9 CWH Ace, Remeha, Apeldoorn 9 Praktijktraining Warmtepompen (Split-unit), Remeha, Apel-

doorn

DE STAD ALS LESLOKAAL

10 Waterzijdig inregelen van de cv-installatie, Remeha, Apel-

In Amsterdam is het officiële startschot gegeven van de website

www.hoewerktmijnstad.nl, die de stad presenteert als leslokaal.

doorn

13 Basis Installatietechniek, InstallatieWerk Midden, Amers

Het aanbod komt tot stand door deelnemende technische scholen

en bedrijven, die hiermee een bijdrage willen leveren aan het pro-

foort

15 Warmtepompen Basis training - Installatie en in bedrijf stel-

moten van het technisch installatievak. Leerkrachten en leerlingen

len, Daikin, Capelle aan den IJssel

van basis- en voortgezet onderwijs kunnen op de site ontdek-

20 Basis Installatietechniek, InstallatieWerk Midden, Amers-

ken bij welke instanties in de metropoolregio Amsterdam zij een

kijkje achter de schermen kunnen nemen. Het beroepsonderwijs

foort

22 OK CV (ESS), Remeha, Apeldoorn

krijgt inzichtelijk welke opleidingsfaciliteiten er in de regio zijn. De

28 Servicetraining Split/Sky Air – Basis, Daikin, Capelle aan

website maakt het voor leraren bovendien eenvoudiger om voor

schoolklassen technische workshops te organiseren en rondleidin-

den IJssel

29 VRV Basis Training - Installatie en in bedrijf stellen, Daikin,

gen te plannen op het gebied van techniek. Ook zijn er technische

Capelle aan den IJssel

proefjes te vinden die in het eigen schoollokaal kunnen worden uitgevoerd.

46 XX

december 2019

IZ1219_opleiding_links.indd 46

7-11-2019 17:09:02

Excelleren in ventileren met de luchtspecialisten Goed binnenklimaat

Slim ventileren

Itho Daalderop staat met haar oplossingen voor een

Bovendien wordt het ventileren ook steeds slimmer

comfortabel, energiezuinig en gezond binnenklimaat.

gedaan, waardoor de ventilatie-oplossingen

EĂŠn van de pijlers hierin zijn de ventilatie-oplos-

weinig energie vragen en warmteterugwinning

singen. Ventileren was altijd al heel belangrijk in

steeds belangrijker wordt. Belangrijk hierbij is

een woning, maar door de steeds beter geĂŻsoleerde

het ventileren op het juiste moment en in de juiste

woningen krijgt ventilatie eindelijk de aandacht die

hoeveelheden. Het ontwikkelen van ventilatie-oplos-

het verdient. Een goed geventileerde woning zorgt

singen die hieraan voldoen en zelfs de verwachting

immers voor comfort ĂŠn een gezond binnenklimaat.

overtreffen, is onze uitdaging.

gen van Itho Daalderop

19_0091 | ID 2019-10-16

Kijk op www.ithodaalderop.nl/luchtmacht voor de ventilatie-oplossin

19_0091 Luchtmacht Advertentie.indd 1 IZ1219_47_itho.indd 47

21-10-19 10:44 15-11-2019 20:09:30

RUBRIEK XXXXXXXXX RAAR? ALGEMEEN

Gemakzucht HANDJES OF ENGINEERS? Al jarenlang kampen we met een structureel gebrek aan vakmensen. Experts wijten dat voornamelijk aan de vergrijzing en het beroerde imago van ons vakgebied. Maar volgens Lisje Schellen Teammanager CIVIL Installatie- en elektrotechniek en Kenny Broer, docent van Gilde Opleidingen speelt er meer.

Ze wijzen ons ook op ons gedrag als samenleving.

“We worden steeds gemakzuchtiger”.

Het Limburgse Gilde Opleidingen heeft zo’n 300 leerlingen die een W- of E-installatietechnische MBO-opleiding volgen. “De installatiebedrijven waar wij contact mee onderhouden, kunnen echter veel meer mensen plaatsen.

Ze kampen met een structureel gebrek aan vakmensen.

Wij verwachten dat daar, helaas, de komende vijf jaar geen verandering in zal komen.”

Hoe komt dat?

“Daar zijn verschillende oorzaken voor aan te wijzen.

Allereerst natuurlijk de vergrijzing, waardoor het aantal jongeren afneemt. En dan kampen we als sector ook nog met een slecht imago.

Vuil werk, laag betaald, noem het maar op.”

Wat kan je eraan doen?

“De salarissen moeten echt omhoog. Zolang bijvoorbeeld bedrijven als Nedcar voor ongeschoold werk meer bieden dan een instal-

48

december 2019

IZ1219_raar_LINKS.indd 48

latiebedrijf, is het lastig om jongeren te enthousiasmeren voor onze sector. Daarnaast hebben we behoefte aan marketingcampagnes die bijdragen aan een positieve beeldvorming. Campagnes waarbij we als sector laten zien trots te zijn op ons vakmanschap.”

Maar er worden toch al allerlei initiatieven ontplooid om jongeren te werven voor de installatiebranche?

“Jewel, maar laten we ook de hand in eigen boezem steken als onderwijsinstelling; we weten jongeren niet altijd via de juiste weg te bereiken.

We benutten bijvoorbeeld niet de Social Mediakanalen waarop de meeste jongeren zijn te vinden of er wordt een irrealistisch beeld geschetst van hun toekomstperspectieven. Alsof we als branche alleen maar staan te springen om jongeren die een MBO 4 of HBO-opleiding hebben genoten. Dat klopt niet, we hebben juist ook een enorme

behoefte aan uitvoerend personeel.”

Dus met hogere salarissen en betere wervingscampagnes zou je wel voldoende aanwas kunnen genereren?

“We worstelen ook met een maatschappelijk probleem.

We worden namelijk steeds gemakzuchtiger. We gaan niet meer naar de winkel, maar bestellen van alles online om maar een voorbeeld te noemen. Jongeren ambiëren daardoor eerder een baan, waarbij ze achter een laptop kunnen zitten en niet de mouwen hoeven op te stropen. ” Hoe los je dat dan op?

“Jongeren gaan voor snel, fancy en uitstraling. De uitdaging voor de sector is om hierin mee te bewegen.

Naast een beter imago en een aantrekkelijk salaris met interessante secundaire

arbeidsvoorwaarden, zal de verandering van het beroep zelf ook jongeren sneller over de streep kunnen trekken.

Denk bijvoorbeeld aan de werkzaamheden van een servicemonteur. Die worden steeds meer met een iPad of computer uitgevoerd, waarbij de kans om vies te worden gering is.”

Hoe ziet de situatie eruit over 5 jaar?

“De Nederlandse bevolking is aan het ontgroenen en vergrijzen. Er zullen zich minder jongeren aanmelden bij onze opleidingen. Dit probleem moeten we ondervangen met cursorisch onderwijs, waarbij zij-instromers deelcertificaten kunnen behalen en vervolgens aan de slag gaan in de branche. In het meest gunstige scenario blijven we dan netto op dezelfde uitstroom zitten als opleider.”

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

7-11-2019 17:11:04

IZ1219_49_zehnder.indd 49

13-11-2019 19:12:13

RUBRIEK

AF FABRIEK

DUURZAME VERWARMING. Energiezuinig, maximaal comfort Het assortiment Estia lucht-water-warmtepompsystemen van TOSHIBA zijn de energiezuinige en betrouwbare oplossing voor maximaal comfort op het gebied van duurzame verwarming, warm tapwater en koeling.

Estia is met zijn compacte afmetingen en lange leidingafstanden flexibel in installatie en kan in zowel bestaande als nieuwe situaties worden toegepast.

Alle modellen zijn voorzien van een riant energielabel waarmee zij in aanmerking heden voor komen voor de ISDE subsidie. Kortom, totaalsystemen met vele mogelijk een schonere toekomst!

WWW.TOSHIBA-AIRCO.COM Al 45 jaar uw betrouwbare partner voor TOSHIBA airconditioning!

TOSHIBA-Estia-najaar2019-halvepagina.indd 1

ALGEMEEN

18-11-19 10:26

COLOFON

INSTALLATEURSZAKEN [ISSN:1872_6607) OPLAGE: 8.000 EXEMPLAREN

Uitgave: Merlijn Plus BV Zuidkade 173 2741 JJ, Waddinxveen T: 0182 631717 E: info@merlijnplus.nl Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur) Wietse Buma E: redactie@merlijnplus.nl Vormgeving en DTP: Yolanda van der Neut

50

Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én bedrijfsvoering op het gebied van o.a. verwarmen, koelen, ventilatie, airconditioning, sanitair, energie, gereedschap, materialen, regeltechniek en domotica

Vaste medewerkers: Ton Meijer (cartoon), OTIB, ISSO, Maarten van der Boon, Rogafa, DHPA, Dick en Tim Visser Advertenties: Ruud Struijk T: 0182 631717 E: r.struijk@merlijnplus.nl Druk: Ten Brink, Meppel

Abonnementen: Benelux €19,50, buitenland €24,50 per jaar, incl. BTW. Abonnementen lopen door tenzij 1 maand voor het einde van de abonnementsperiode via e-mail (info@merlijnplus.nl) is opgezegd. Wijzigingen kunnen worden doorgegeven via: installateurszaken.nl/wijzigingen-toezending-iz © Merlijn Plus BV, 2019 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt op welke wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.

december 2019

IZ1219_colofon_intercool_50.indd 50

18-11-2019 14:18:49

Zeker Weten Weken Bij registratie van iedere cv-ketel of (hybride) warmtepomp bent u zeker van spaarpunten én een cadeaukaart van Bol.com. * De actieperiode loopt van 15 oktober t/m 29 februari 2020.

Ga voor alle actievoorwaarden naar:

mijnremeha.nl

SPAARPU NTEN + BOL .CO M CADEAUK A AR T TOT € 100 ,-*

mijnremeha.nl

REM_zww_ADV_A4.indd 1 IZ1219_omslag_01-52_02-51.indd 5

11-11-2019 13:48:45 18-11-2019 10:09:17

WARMTEPOMPOPLOSSINGEN VOOR WONINGEN RETAIL

Bezoek ons op de VSK 4 t/m 7 februari 2020

ALK Adv VSK2020_Wonen.indd 1 IZ1219_omslag_01-52_02-51.indd 2

HOTEL

WONEN

Regel je gratis kaarten via alklima.nl

14-10-19 16:02 18-11-2019 10:09:12