iz oktober 2019

IZ lezen op PC, tablet of smartphone?: installateurszaken.nl

OKTOBER 2019

17e jaargang

Special: Verwarming

 LT-warmtenetten  Stadswarmtepomp  Stralingspanelen

ERDAM

19 12:59 IZ1019_omslag_01-52_02-51.indd 3

16-9-2019 17:24:59

Zoneregeling?

Zo geregeld!

Alles onder controle. Heel easy.

Geen gedoe, gewoon de QR-code scannen en de slimme radiatorkranen worden automatisch gekoppeld aan de EasyControl thermostaat van Bosch.

Voor elke kamer eenvoudig het verwarmingsprogramma instellen via de app.

Perfect voor NeďŹ t HR-toestellen, maar ook voor andere merken en zelfs stadsverwarming. Ontdek de mogelijkheden van EasyControl!

NIEUW!

bosch-easycontrol.com

IZ1019_omslag_01-52_02-51.indd 4 47200011398 adv EasyControl_Zoneregeling_210x297mm.indd 1

16-9-2019 17:24:59 04-03-19 16:19

IZ_GasLo

IZ1019_03_intergas.indd 3

10-9-2019 14:20:22

DucoBox Eco De SLIMSTE ventilatiewarmtepomp van Europa!

ISDE subsidie € 1600

c2

E=m

2

2= C A +B 2

Meer weten?

www.duco-ventilatiewarmtepomp.nl

COP

HYBRIDE OF ALL-ELECTRIC

5,3

Onze vraaggestuurde ventilatiewarmtepomp DucoBox Eco met slimme 2-zonesturing en minimaal geluidsvermogen zorgt voor een perfecte luchtkwaliteit. Met zijn hoogste energieklasse (A++) plaatst de DucoBox Eco de gebruiker én het milieu op de voorgrond. De DucoBox Eco kan zowel in een All-electric opstelling als Hybride opstelling (met CV-ketel) toegepast worden. Deze pakketten vormen een complete oplossing die de installateur 100% ontzorgt.

Bezoek ons in Hal 3, STAND F041 Van 8 t.e.m. 10 oktober

IZ1019_04_duco.indd 4

12-9-2019 14:38:57

BIJ DE VOORPLAAT MAGNUM HeatBoard, een elektrisch vloerverwarmingssysteem, heeft contact over de gehele vloer en biedt zelfs in de bochten een maximale warmteoverdracht. Met een opbouwhoogte van slechts 12 mm is MAGNUM HeatBoard het dunste droogbouw systeem in zijn soort. De nieuwe MAGNUM HeatBoard Cable van 7 mm past precies in de voorgevormde kabelgoten en is verkrijgbaar in 2 vermogens die bij installatie respectievelijk 60 of 100 Watt per m2 afgeven. Het systeem is toe te passen bij harde droge vloersystemen. Met installatie van MAGNUM DuoBoard zijn zelfs “zachte” vloerbedekkers mogelijk!

Meer informatie op magnumheating.nl



22



26



34

As a very special experience, the summer school of “Sustainable Housing in an International Perspective” by the Faculty of Architecture and Built Environment, Delft University of Technology (TU Delft), is going to be held this summer 2019, in the ancient city Xi’an, China. It will take eight days with a variety of programs, such as Tender game, lectures, debates, small conference, excursion, field trip, etc. The topic of this summer school is “Sustainable Housing in an International Perspective,” which has the comparable content as the summer school in TU Delft in the Netherland but with an addition of the Chinese perspective.

RUBRIEKEN

Since 2016, it is already the fourth year for TU Delft to hold this summer school, but this year the summer schools will locate in both the Netherlands and China. As one of the most rapidly developing country in the world, China gains enormous attention to “sustainable building and living environment.”

It is valuable to learn from the experiences in Europe and China and comprehensively understand the global context on sustainability.

Housing is of crucial importance for societies. It drives the economy and is a vital issue for sustainable urban and regional development in growing as well as declining areas. This course focuses on sustainable housing development and deals with environmental as well as economic and social sustainability. How do housing markets work, and how do governments intervene? How can the affordability, quality, and energy efficiency of the housing stock be improved?

The course will give insight into the European and Chinese perspective on the development of sustainable housing stock by presenting national goals, policies, regulations, assessment tools, process innovations, and management approaches.

vooraf 7



32



TECHNIEK

18 LT-WARMTENETTEN Een alternatief voor de warmtepomp

20 PLUG AND PLAY Ruim baan voor de stadswarmtepomp

22 DUURZAAM VERWARMEN Er is meer dan vloerverwarming

26 STRALINGSPANELEN Een duurzaam alternatief?

28 ZONNETHERMIE



40

vakwerk 16 raar? 64

36 HISTORY MEETS DESIGN

COLUMNS

Monumentaal grachtenpand volledig van het gas af

Rogafa 13

44 BIOKETELS

Visser 25

Noodzakelijk voor de energietransitie

46 EASY TO INSTALL Luchtverwarmers op waterstof



SANITAIR

32 BETER LEGIONELLA-ADVIES Diploma voor legionellapreventie verplicht

Vergeten stap in de energietransitie



34 LT-RADIATOREN Steeds meer uitvoeringen verkrijgbaar

38 “IK STA OP EIGEN BENEN” Vincent stippelt loopbaan in installatie-

IZ1019_inhoud.indd 5

izap 9

The summer school is organized and given by the Faculty of Architecture and Built Environment, TU Delft in the Netherlands. Meanwhile, the professors and experts from the Hong Kong Polytechnic University, Xi'an University of Architecture and Technology, as well as the State Key Laboratory of Green Building are invited to contribute to the summer school program. Through multi-faceted learning opportunities, participants will learn a holistic view on sustainable housing knowledge from different perspectives through an interactive approach.

ZAKELIJK

Asijee 43 van den Boon

51

sector zelf uit

40 EEN LEVEN LANG LEREN Wel of geen diepe renovatie?



ALGEMEEN

48 MARKTCIJFERS Meer warmtepompen maar verkoop hr-ketels daalt niet

10-9-2019 14:14:48

INNOVATIE CoxHYBRID® Rookgasafvoer, voor renovatie van schachten en CLV systemen in de gestapelde woningbouw

Snel ig d u o v Een g Veili

CLV PP COLLECTIEF ROOKGASAFVOERSYSTEEM

Renovatieoplossing bij vervanging VR door HR cv-ketels.

www.coxgeelen.com

IZ1019_06_cox.indd 6

13-9-2019 9:16:20

VOORAF

ALGEMEEN

Kapers op de kust Met de ontdekking van economisch winbare gasvelden in ons land veranderde de wijze waarop woningen en andere gebouwen hier werden verwarmd. Het stoken op kolen en olie werd ingewisseld voor gasverbranding middels cv-ketels, waarvan we er nog volop in onze huizen terugvinden. Maar minder in nieuwbouwwijken, terwijl in de bestaande bouw een hr-ketel ook geen vanzelfsprekende optie meer is.

De alternatieven voor de vertrouwde gaswandketel dringen zich al enige tijd op.

Meestal gaat het om bekende technologieën die in een verbeterde vorm worden gepresenteerd. Het bekend-

ste voorbeeld is de warmtepomp. Maar er zijn meer kapers op de kust, want de warmtepomp is zeker niet in iedere situatie het beste alternatief. De nadelen ervan zijn inmiddels algemeen bekend: hoge kostprijs, dure isolatiemaatregelen, geluidshinder etc.

Zoals gebruikelijk prijzen de aanbieders van andere oplossingen hun eigen systemen met verve aan als een – in specifieke situaties – beter alternatief. In deze verwarmingsspecial passeert een aantal daarvan de revue, daarmee een indicatie gevend van wat er zoal voorhanden is. Let wel, niets meer en minder dan dat.

…waterstof…

…warmtepompen…

…biomassa…

…stralingspanelen… …zonnethermie…

…blablabla…

DIRTMAG® Kunststof vuilafscheider met magneet

Serie 5453

• Verwijdert alle metalen en vuildeeltes, tot 5 µm, uit de installatie • Langere periode tussen onderhoudsbeurten door grote opvangruimte van vuildeeltjes onderaan • Uiterst snelle en makkelijke reiniging dankzij de verwijderbare magnetische band aan de buitenzijde en een spuikraan met groot debiet • Voorzien van manuele ontluchter • Horizontale en verticale installatie mogelijk door verstelbare aansluiting • Zeer laag drukverlies

Centrale verwarming: het hart van de installatie

www.caleffi.com

CALEFFI_ADV_serie545302_DIRTMAG_185x132 IZ.indd 1

IZ1019_vooraf_RECHTS.indd 7

1-8-2019 09:44:09

11-9-2019 10:36:05

VLOERVERWARMING. VOOR IEDERE SITUATIE. NIEUWBOUW

RENOVATIE

DROOGBOUW

MAGNUM Cable, Tacker- en Noppenplaatsystemen zijn uitermate geschikt voor nieuwbouwprojecten en kunnen rechtstreeks in de cementdekvloer worden geïnstalleerd.

De MAGNUM Mat en SlimFit systemen zijn uitermate geschikt voor renovatieprojecten.

Beiden kunnen zelfs in de muur worden verwerkt zodat er geen radiatoren nodig zijn.

Speciaal voor parket, laminaat en houten vloeren: Het nieuwe elektrische MAGNUM HeatBoarde systeem en MAGNUM Dryfloor: Een 25mm watergedragen systeem.

NIE

MAGNUM Cable (7mm)

MAGNUM Mat (4mm)

UW

!

MAGNUM HeatBoarde (12mm)

MAGNUM DryFloor (25mm)

MAGNUM Tacker (30-40mm)

MAGNUM SlimFit (12mm)

MAGNUM Noppenplaat (20-40mm)

.

HELDER EIT T I L A W IN K .

E C I V R E EN S

Voor meer informatie kijkkijk opop magnumheating.nl beltijdens tijdenskantooruren kantooruren naar 0166-609 Voor meer informatie magnumheating.nl of of bel naar 0166-609 300. 300.

Onze producten worden uitsluitend geleverd via de technische groothandel.

IZ1019_08_magnum.indd 8

11-9-2019 10:27:04

IZAP

RUBRIEK

32 BETER LEGIONELLA-ADVIES

18 LT-WARMTENETTEN

Twintig jaar na de ramp in Bovenkarspel wordt wetgeving voor legionellapreventie soms nog steeds onvoldoende nageleefd. De komst van onder andere de nieuwe BRL 6010, die de advieskwaliteit moet verbeteren, was dan ook zeer welkom. Daarin is onder meer een diploma-eis opgenomen voor mensen die werken met de BRL.

LT-netten zijn in opkomst. Sebastiaan Knepper studeerde er onlangs op af. Aan IZ vertelt hij waarom deze duurzame verwarmingsmethode een interessant alternatief vormt voor de veelbesproken warmtepomp.

22 DUURZAAM VERWARMEN Wat verstaan we eigenlijk onder verwarmen? Hebben we als branche nog wel een reĂŤel beeld van de klantwensen als het om warmte gaat? We zijn soms zo geobsedeerd door verduurzaming, dat we de warmtebehoeften van bewoners ondergeschikt lijken te maken aan onze drang om energie te besparen.

40 EEN LEVEN LANG LEREN Onze maatschappij verandert in een rap tempo en dat heeft ook grote gevolgen voor de installatiebranche. Waar 10 jaar geleden nog in futuristische termen werd gesproken over VR, IoT en duurzame energiesystemen, zijn deze technieken nu al aardig ingeburgerd. Hoe blijf je bij als vakman?

Toonaangevend in waterafvoertechniek

Opvoerinstallaties en pompstations voor particuliere, gemeentelijke en bedrijfsmatige doeleinden.

Made in Germany

IZ1019_izap.indd 9

www.kessel-nederland.nl

16-9-2019 17:32:19

RUBRIEK

IN DE PIJPLIJN

AF FABRIEK

Energiedrager van de toekomst

STORINGSSERVICE STOOKSEIZOEN Wasco breidt in het stookseizoen (t/m 31 maart) haar 24/7 storingsservice uit naar diverse vestigingen in Nederland. Wanneer met spoed een onderdeel nodig is, kan deze via de Wasco 24/7 storingsservice (06-55188083) worden aangevraagd. Een medewerker informeert dan direct over de beschikbaarheid ervan. Onderdelen kunnen in overleg bij het distributiecentrum in Twello worden opgehaald of, indien gewenst, per koerier worden verzonden. Ze kunnen ook worden afgehaald op één van de Wasco-vestigingen.

Functioneel “onzichtbaar”

Zes Nederlandse bedrijven in de energieketen, waaronder verwarmingsfabrikant Remeha, zijn een partnership aangegaan met TeamNL. Onder de naam Missie H2 gaan ze waterstof promoten als energiedrager. Missie H2 steunt tegelijkertijd TeamNL op weg naar de Spelen van Tokyo 2020.

Gerard Dielessen, Algemeen Directeur NOC*NSF: “Japan heeft voor de energievoorziening van de Olympische en Paralympische Spelen van 2020 de keuze gemaakt voor waterstof. Zo zullen de door de organisatie van Tokyo 2020 in te zetten auto’s op een H2 brandstofcel rijden.

Daarmee zijn de Spelen van 2020 een mooi momen-

tum om te etaleren welke mogelijkheden waterstof ook in Nederland heeft voor de transitie naar een duurzame energievoorziening.”

Recycle-bonus voor cvketel Wie dit najaar zijn oude cv-ketel inruilt voor een duurzamere oplossing, ontvangt van Nefit Bosch een recyclebonus die kan oplopen tot 375 euro. De fabrikant komt daarnaast met een recycleservice voor installateurs.

De oude cv-ketels worden opgehaald en kunnen voor 95% worden gerecycled en hergebruikt. De installateur ontvangt per ketel een vergoeding van 25 euro of 30 euro aan spaarpunten in het Nefit Bosch Partner Programma.

GASLOS GARANTIE HVAC Luchtgordijnen zijn functioneel en onzichtbaar.

VERVUILING

BUITEN KLIMAAT

GEU RTJES

LUCHTSTROOM

WARME OF KOELE LUCHT

BINNEN KLIMAAT

Dit is één van de innovatieve oplossingen met luchtgordijnen door HVAC Nederland. Kijk voor meer informatie op de website.

Remeha heeft de GasLos garantie in het leven geroepen voor klanten die binnen 10 jaar verplicht van het aardgas af moeten. De fabrikant neemt de cv-ketel terug als daarvoor in de plaats een gasloos Remeha systeem wordt geïnstalleerd. De klant ontvangt een gegarandeerde inruilkorting, afhankelijk van de leeftijd van de cv-ketel.

Remeha wil hiermee antwoord geven op de onzekerheid in de markt over de keuze voor een alternatief voor de cv-ketel. Deze actie loopt nog t/m 31 december 2019.

INSECTEN

HVAC levert de oplossing!

Air Conditioning Cooling

Heating Ventilation

Een begrip wereldwijd 0255 52 24 20 • www.hvac.nl

10

oktober 2019 0204_HVAC A4 adv_IZ_Luchtgordijn_90x132.indd 1

IZ1019_idp_hvac_10.indd 10

15-04-14 14:30

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

13-9-2019 9:21:06

IZ1019_11_warmteservice.indd 11

13-9-2019 21:04:20

Creëer een aangenaam binnenklimaat NIBE F730 | VENTILATIELUCHT/WATER WARMTEPOMP De NIBE F730 is een alles-in-één oplossing voor all-electric cv-verwarming, ventilatie én warmtapwater. Voor deze warmtepompoplossing is geen buitenunit of bodembron vereist. Dankzij de ISDE-subsidie van € 1.700,- is de F730 ook nog eens voordelig in aanschaf!

IT’S IN OUR NATURE

NIBE_F730_Consumer_210x297_NL.indd 1 IZ1019_12_nibe.indd 12

NIBENL.NL

2018-10-24 07:29 11-9-2019 10:29:05

MONDRIA

COLUMN

INSTALLATIEGEMAK EN VEILIGHEID Een goed werkende installatie, of die nu ondersteund wordt met een elektrische warmtepomp of met een gashybride installatie, heeft een behoorlijke positieve bijdrage om de uitstoot van broeikasgas te verkleinen. Uit onderzoek blijkt echter dat 75% van de cv-ketels niet optimaal functioneert. Door goed inregelen kan jaarlijks 10 tot 15% worden bespaard op het gasverbruik! Automatisch geregelde radiatorthermostaten zorgen voor een verder verlaging van het energiegebruik. Dit is een significante maatregel om de CO2 uitstoot te reduceren. Bovendien zijn deze thermostaten comfort verhogend.

Het zijn maatregelen die we direct na de zomer kunnen toepassen, om nog voor het stookseizoen klaar te zijn.

Gelijktijdig kan dan naar de veiligheid van de gehele installatie worden gekeken. Hierbij speelt de veilige afvoer van de rookgassen een cruciale rol. Aspecten die aandacht verdienen: zijn alle onderdelen van het afvoersysteem nog goed bevestigd? Is het afschot van de eventueel horizontale delen nog in orde? Veroorzaakt de uitmonding geen hinder, doordat er bijvoorbeeld een dakraam geplaatst is in

de buurt van de uitmonding? Een checklist voor de controle van de meest voorkomende afvoersystemen is beschikbaar via: www.hetnieuwebeugelen.nl.

Tot slot zien we dat concentrisch afvoermateriaal door marktwerking de nieuwe standaard wordt voor het aansluiten van een toestel. Alle leden van de Rogafa hebben dit in hun leveringspakket. Ook de ketelfabrikanten, die samen met o.a. Rogafa onderdeel uitmaken van de nieuwe branchevereniging de Nederlandse Verwarmingsindustrie, spreken hier hun voorkeur voor uit. Zij leveren hun cv-ketels standaard affabriek met een concentrisch aansluiting, waardoor een adapter niet langer nodig is. Opnieuw een stap richting installatiegemak en veiligheid.

Frank Methorst, sales manager Burgerhout Nederland Namens de Vereniging van Nederlandse Fabrieken van Gasafvoerleidingsystemen, Rogafa

Flexcon Premium expansievaten

15

Lange leve

nsduur

Milieubesparen

jaar

d

garantie

Minder ond

erhoud

Het meest duurzame expansievat Een expansievat moet betrouwbaar functioneren.

En dat is exact wat de Flexcon Premium doet. Daarnaast is dit expansievat duurzaam en milieubesparend dankzij een nieuw membraan. Zijn lange levensduur vermindert bovendien het onderhoud en maakt service verlenen efficiĂŤnter.

www.flamcogroup.com

IZ1019_column_rogafa.indd 13

11-9-2019 10:39:27

RUBRIEK

IN DE PIJPLIJN

AF FABRIEK

TEMPO VERDUURZAMING MOET FORS OMHOOG Per 1 januari 2023 moeten alle kantoren in Nederland energielabel C of beter hebben. Op dit moment voldoet 60% van het kantooroppervlak nog niet aan deze eis.

Dit komt overeen met 41 miljoen m2. De meerderheid van deze kantoren (83%) heeft zelfs nog geen energielabel heeft.

Calcasa meldt dit in haar laatste kwartaalrapportage.

Een deel van de kantoren zonder label is relatief recent gebouwd of al verduurzaamd en zal in de praktijk voldoen aan de eisen voor een label C of beter. Indien

een conservatieve schatting van de ontbrekende labels wordt gemaakt, dan moet in totaal 29,7 miljoen m2 worden verduurzaamd. Dat is 8,5 miljoen m2 per jaar. Ter vergelijking: in de afgelopen drie jaar is de kantooroppervlakte met energielabel C

Nieuwe cao Metaal en Techniek

of beter jaarlijks gemiddeld met 4,2 miljoen m2 toegenomen. Het tempo van de verduurzaming moet dus fors omhoog om binnen 3,5 jaar de doelstelling te kunnen halen, geeft Calcasa in haar onderzoek aan.

Online assistent

VIRTUELE LEERMEESTERS Itho Daalderop is een samenwerking aangegaan met verschillende bedrijven om een lesmodule ‘Virtuele leermeesters’ te ontwikkelen. Met een Augmented Reality bril kunnen leerlingen videobellen met de leermeester, die op afstand kan meekijken en bijsturen. Deze kan zo meer leerlingen op afstand begeleiden. De lesmodule in Augmented Reality dient als ‘skills set’ voor nieuwe leerlingen en is een aanvulling op de klassikale theorielessen.

De lesmethode wordt financieel ondersteund door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl). Toepassing van deze nieuwe lesmethode en technieken moet nieuwe leerlingen enthousiasmeren om te kiezen voor verduurzamingstechniek. Eén van de deelnemende bedrijven, The Service Concept, heeft al de eerste stappen gezet om het installatieproces van de lucht/water-warmtepomp HP-S van Itho in kaart te brengen. Doel hiervan is dit proces te verwerken in augmented reality software zodat monteurs straks de echte wereld gecombineerd met de virtuele wereld kunnen zien in de Hololens-bril en zo geholpen kunnen worden tijdens de installatie en inbedrijfstelling van de HP-S.

14

IZ1019_idp_14.indd 14

oktober 2019

Vaillant stelt een nieuwe online assistent beschikbaar voor installateurs. De assistent is bedoeld voor alle vragen over Vaillants duurzame installaties voor nieuwbouw en renovatie.

De adviseurs van Vaillant zijn hiervoor elke dag bereikbaar. Vaillant introduceert deze mogelijkheid omdat het voorbereiden van nieuwbouw- en renovatieprojecten, het plegen van onderhoud of klantgesprekken over de vervanging van bestaande verwarmings- en klimaatsystemen vaak veel markt- en technische kennis vergt. Het kan bijvoorbeeld gaan over advies over de juiste verwarmingsinstallatie in een nieuwbouwwoning of renovatieproject. Met de online assistent wordt een laagdrempelige manier geboden om snel een deskundig antwoord te krijgen op uiteenlopende vragen. Dat gebeurt via een interactieve verbinding zonder speciale software.

Werkgevers en vakbonden hebben een akkoord bereikt over de nieuwe cao’s in de Metaal en Techniek. Om technische vakmensen voor de sector te behouden en de aantrekkelijkheid voor nieuwe medewerkers te vergroten, is gekozen voor een verbetering van de lonen.

Daarnaast is vooral ingezet op het langer productief houden van medewerkers.

De cao Metaal en Techniek is met 27.000 werkgevers en 300.000 werknemers de grootste cao in de marktsector. De nieuwe cao heeft een looptijd van meer dan twee jaar tot oktober 2021. De lonen stijgen per 1 december 2019 met 3,5%, per 1 juli 2020 met 3,5% en per 1 maart 2021 met 0,93%. Per 2021 is er een eenmalige uitkering van 306 euro.

Inkoopcombinatie Klaas van der Wal van de Nederlandse inkoopcombinatie Installatietechniek (NiCI) en Francois Chermin van Vent-Axia hebben een overeenkomst ondertekend waardoor Vent-Axia nu eerste leverancier is uit het segment woonhuisventilatie binnen NiCI. NiCI is een professionele inkoopcombinatie voor de middelgrote installatiebedrijven actief in de E- en HWS-sector.

De organisatie heeft als doelstelling om op basis van data-analyse zowel de omzet als de marge te verhogen voor haar deelnemers.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

12-9-2019 13:23:39

TREKVAST EN ZEKER

HET NIEUWE EASYSAFE SYSTEEM

NU

LEVERBAAR!

EEN INNOVATIEF CONCENTRISCH PUSH-FIT ROOKGASAFVOERSYSTEEM

>450N

Een revolutionaire combinatie van veiligheid, installatiegemak en trekvastheid.

Ga voor de EasySafe film en meer informatie naar burgerhout.nl/easysafe

Burgerhout

IZ1019_15_burgerhout.indd 15

10-9-2019 14:40:36

RUBRIEK

VAKWERK

Brandbeveiliging EEN LUS PER DAG Als branche krijgen we vaak te

je leven als klant. Totaal onverant-

van de installatietechniek, anderzijds trekt niet alleen de nieuwbouw, maar ook de vervangingsmarkt sterk aan. Dat geldt ook voor de brandbeveiliging.

“Veel brandmeldinstallaties zijn aan het einde van hun levensduur. De nieuwe modellen zijn veel intelligenter. We kunnen al hele installaties van afstand benaderen en programmeren en de connectiviteit tussen de verschillende installatie-onderdelen neemt toe.”

woord natuurlijk, zeker als het om

Risico’s

maken met eigengereide doe-hetzelfvers, “die het klusje wel even zullen klaren”. In sommige gevallen komt dat neer op spelen met

brandbeveiliging gaat.

Hans Blijleven is een vakman in hart en nieren. Al tijdens zijn opleiding MBO Elektrotechniek kon hij aan de slag bij Leertouwer, een gevestigde naam in het oosten van het land. “Na een paar jaar als servicetechnicus te hebben gewerkt, was ik wel toe aan een nieuwe uitdaging”, vertelt de 30-jarige. Hij haalde zijn certificaat ‘Onderhoudsdeskundige Brandmeldinstallaties’ bij SOBA Security Opleidingen en schoof door naar een andere afdeling binnen Leertouwer. Een schot in de roos, bleek al snel. “Brandbeveiliging is een vak apart. Heel gevarieerd. Ik ben zowel betrokken bij het ontwerp als de realisatie van installaties en daar komt van alles bij kijken.

Van veiligheidsaspecten, tot technische ins and outs en regelgeving. Je kan wel zeggen dat ik iedere dag fluitend naar mijn werk ga.”

Interessante ontwikkelingen Branchebreed zien we twee interessante ontwikkelingen. Enerzijds begint digitalisering door te dringen tot in de poriën

De installatiebranche is doordrongen van het belang van brandbeveiliging, heeft Blijleven gemerkt. “Maar er zijn helaas nog beunhazen actief in ons vak.” Alertheid blijft dus geboden, te meer daar de groei van het aantal installaties in gebouwen in potentie risico’s kan opleveren, waarschuwt de expert. Hij verwijst onder andere naar een aantal incidenten waarbij PV-panelen in de fik vlogen. En, naar andere veelgemaakte fouten. “Zoals rookmelders die op te grote afstanden van elkaar worden gemonteerd of een te laag geluidsvolume hebben om goed hoorbaar te zijn.”

Project Ook tussentijdse verbouwingen kunnen onverwachte gevolgen hebben, heeft Blijleven gemerkt. Zo moest hij recentelijk de brandbeveiligingsinstallatie van een verzorgingshuis in Amersfoort vervangen. “De leverancier leverde geen support meer voor de oude installatie.

Die was 15 jaar geleden aangebracht.

In de tussentijd had de zorginstelling een aantal verbouwingen laten plegen en nieuwe rookmelders geplaatst. Die

Met deze rubriek willen we alle vakmensen in het zonnetje zetten. Om de maand laten we staaltjes onvervalst vakwerk zien, ingezonden door onze lezers.

16

oktober 2019

IZ1019_vakwerk_LINKS.indd 16

waren echter niet opgenomen in de revisiedocumenten.”

Brandmeldcentrale “We hebben eerst alle rookmelders opgespoord.” Blijleven telde er in het totaal 490. “Op iedere lus waren 100 melders aangesloten. De volgende stap was om de oude brandmeldcentrale te vervangen. De nieuwe Cerberus Pro heeft een plaatsje gekregen in de technische ruimte. “We hebben voor dit systeem gekozen, omdat het Proven Technology is, met een gebruiksvriendelijk karakter. De oude brandmeldcentrale hing ernaast, dus we hebben een deel van de bekabeling moeten vernieuwen. Daarna hebben we per dag 1 lus aangepakt en alle rookmelders vervangen. We hielden een strakke planning aan, om te voorkomen dat we langer dan 1 dag met een kamer bezig zouden zijn.”

Tevreden De klus was in 3,5 week geklaard.

Blijleven kijkt met een tevreden gevoel terug op het project. Terecht, want met dit stukje vakwerk helpt hij in geval van nood tijdig een kwetsbare groep uit de brand.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

11-9-2019 10:30:10

DUURZAME VERWARMING. Energiezuinig, maximaal comfort Het assortiment Estia lucht-water-warmtepompsystemen van TOSHIBA zijn de energiezuinige en betrouwbare oplossing voor maximaal comfort op het gebied van duurzame verwarming, warm tapwater en koeling.

Estia is met zijn compacte afmetingen en lange leidingafstanden flexibel in installatie en kan probleemloos in zowel bestaande als nieuwe situaties worden toegepast.

Alle modellen zijn voorzien van een riant energielabel waarmee zij in aanmerking komen voor de ISDE subsidie. Kortom, totaalsystemen met vele mogelijkheden voor een schonere toekomst!

WWW.TOSHIBA-AIRCO.COM

Al 45 jaar uw betrouwbare partner voor TOSHIBA airconditioning!

TOSHIBA-Estia-najaar2019-helepagina.indd 1 IZ1019_17_intercool.indd 17

09-09-19 11:30 10-9-2019 15:13:39

TECHNIEK

LT-warmtenetten EEN ALTERNATIEF VOOR DE WARMTEPOMP LT-netten zijn in opkomst. Sebastiaan Knepper studeerde er onlangs op af. Aan IZ vertelt hij waarom deze duurzame verwarmingsmethode een interessant alternatief vormt voor de veelbesproken warmtepomp.

Knepper voltooide recentelijk zijn studie Sustainable Energy Technology aan de TU Delft. Zijn eindscriptie had als titel ‘Meeting heat demands in Dutch existing homes using Low Temperature District Heating’. In de toekomst wil de twintiger graag zijn expertise op het gebied van LT-netten verder uitbouwen, bij voorkeur uiteraard in een professionele setting.

Kinderschoenen Hoewel alle aandacht nu lijkt uit te gaan naar de warmtepomp, zijn er natuurlijk prima alternatieven om de thermische energievoorziening te verduurzamen.

Een van die alternatieven is een LTwarmtenet. De ontwikkeling hiervan staat nog in de kinderschoenen in Nederland, volgens Knepper. “In tegenstelling tot Scandinavische landen waar al een aantal is gerealiseerd.”

LT- of HT-warmtenet?

Wanneer spreken we van een HT- of een LT-warmtenet?

“In de praktijk worden er verschillende grenzen aangehouden. Sommige deskundigen betitelen alle warmtenetten die warmte leveren met een temperatuur onder de 70 graden Celsius als LT-netten. Anderen spreken nog van een tussencategorie, de zogenaamde Midden Temperatuurnetten, die een

18

werkingsgebied hebben tussen de 50 en 70 graden Celsius. Alles daaronder valt dan in de categorie LT-net. Ikzelf houd het liefste die categorisering aan.”

Mogelijke bronnen LT-warmtenetten zijn in feite collectieve voorzieningen voor de thermische energielevering. Er bestaat ook een equivalent, de zogenaamde LT-koudenetten, maar die zijn nog nauwelijks bekend hier in den lande. Een LT-warmtenet ontleent zijn thermische energie aan een bron, die vele gedaanten kan hebben.

“Van geothermie, biomassa en solarthermal energy tot oppervlaktewater, industriële restwarmte en datacenters”, somt Knepper op. De warmte circuleert in een leidingennetwerk. Als het leidingwater via een warmtewisselaar de thermische energie heeft afgegeven

aan de woning of het utiliteitsgebouw, gaat het retour naar de bron.

Randvoorwaarden Het ligt voor de hand om LT-warmtenetten te gebruiken voor nieuwbouwwoningen, maar ze zijn ook interessant voor de bestaande bouw. Mits er wordt voldaan aan een aantal randvoorwaarden, legt Knepper uit. “Allereerst moeten de woningen voldoende geïsoleerd zijn.”

Maar wat is voldoende? Bij Passief Huisrenovaties kan men bijvoorbeeld wel doorgaan totdat er een Rc-waarde van 9,4 m2K/W is bereikt. “Onnodig”, zegt Knepper. “Je kan al een LT-warmtenet gebruiken bij label C. Ik zou zelf adviseren om niet verder te gaan dan label B, omdat de sprong naar label A geen noemenswaardige vooruitgang oplevert, terwijl er wel hoge kosten aan

oktober 2019

IZ1019_TA_lt-warmtenetten.indd 18

11-9-2019 10:41:16

zijn verbonden.”

WELK WARMTENET

Legionellagevaar Een ander punt van aandacht is de aanvoertemperatuur, die kan potentieel legionellarisico’s met zich meebrengen.

We weten immers allemaal dat legionella het best gedijt bij temperaturen tussen de 25 en 55 graden Celsius.

“Om het risico op legionella bij de wamtapwaterpunten te minimaliseren zou ik adviseren om chemicaliën toe te voegen of de temperatuur van het water met een booster warmtepomp te verhogen tot 60 graden.”

Comfortniveau Nederland is gewend aan HT-verwarming. De traditionele cv-ketels warmen het water meestal op tot een temperatuur die tussen de 60 en 70 graden Celsius ligt.

“Aangezien LT-installaties in een lager temperatuurgebied opereren, moeten de afgiftesystemen daarop wel zijn afgestemd.” Is het mogelijk om het bestaande afgiftesysteem te behouden?

“Dat hangt ervan af, met LT-verwarming heb je een groter oppervlak nodig voor de warmteafgifte. Was de radiator van een HT-verwarmingsinstallatie al overgedimensioneerd, dan hoeft de overstap op een LT-warmtenetwerk geen probleem te vormen.”

Voordelen radiatoren Maar wat nou als de keuze van het afgiftesysteem volledig open ligt?

“LT-radiatoren zijn niet erg populair in Nederland”, heeft Knepper gemerkt.

Ten onrechte naar zijn mening.

“In de bestaande bouw breng je relatief eenvoudig LT-radiatoren aan, bovendien is het een kosteneffectieve oplossing.

De installatie van een vloer- of wandverwarmingssysteem daarentegen gaat al snel gepaard met de nodige technische ingrepen en extra overlast.”

Wand- vloerverwarming?

Knepper noemt nadrukkelijk ook LTwandverwarming als optie, omdat dit systeem sinds enige tijd wat meer onder de aandacht wordt gebracht bij de

Milieucentraal gaat op haar website uitgebreid in op de vraag welk warmtenet nodig is voor welk type woning.

‘Als het warmtenet warm water levert van 90 graden, net zoals een hr-ketel kan, is ieder huis geschikt voor een aansluiting op een warmtenet. Ook al is het slecht geïsoleerd. Nadeel is dat opwekken van zo’n hoge temperatuur niet zo efficiënt is. En warmtenetten met water van 90 graden verliezen naar verhouding veel energie tijdens het rondpompen van de ketel naar de woningen in een wijk. Bovendien is een slecht geïsoleerde woning een energieslurper. In oudere wijken is betere isolatie soms lastig te realiseren. Daar kan een warmtenet van 70 graden uitkomst bieden. Voor 50-55 graden moet er worden voldaan aan de volgende voorwaarden: goede dakisolatie aan de binnenkant van het dak (Rc = 4), zeer goede vloerisolatie (Rc =3,5), ten minste spouwmuurisolatie en HR++ glas in de ramen.

Dit isolatieniveau is haalbaar in veel bestaande wijken. Voor warm water in keuken en badkamer is dan een naverwarmer nodig. Om besmetting met legionella te voorkomen moet het kraanwater in een boiler minstens een keer per week tot boven de 60 graden verwarmd worden. In pas gebouwde of nog te bouwen wijken zijn woningen standaard zo goed geïsoleerd dat ze geschikt zijn voor een zeer lage temperatuur van 40 graden. Ook wijken die een grondige renovatie krijgen, kunnen geschikt gemaakt worden. Bij 40 graden verliezen de leidingen van het warmtenet zelf maar heel weinig warmte. Bovendien kan het warmtenet dan ook restwarmte met een lagere temperatuur gebruiken.’

vakman (zie ook elders in deze uitgave).

Mocht het uiteindelijk uitlopen op een keuze tussen vloer- of wandverwarming, dan zou hij zelf eerder voor een oplossing in de vloer kiezen.

“Bij wandverwarming moet je extra isolatie aanbrengen voor een optimaal rendement, daardoor neemt de muurdikte toe en verlies je meer ruimte dan bij het aanbrengen van een vloerverwarmingssysteem.”

Dichtbevolkte gebieden Volgens Knepper komen LT-warmtenetten veel beter uit de bus in dichtbevolkte gebieden dan warmtepompen.

“Bij warmtepompen zit je met een geluidsprobleem, de buitenunit oogt esthetisch gezien niet fraai en levert extra ruimtebeslag op, bovendien is het maar de vraag of ons net wel de elektriciteitsvraag aankan als alle warmtepompen een piekmoment hebben.”

Knepper ziet meer heil in het installeren

van warmtepompen in dunbevolkte gebieden. “De aanleg van een LTwarmtenet komt kostentechnisch het beste uit de bus in een dichtbevolkt gebied, omdat daar de afstand tussen verschillende woningen relatief kort is.”

Toekomst Hoewel er nu een overkill is aan mediaaandacht voor warmtepompen, moeten we LT-warmtenetten zeker niet als een kansloos alternatief beschouwen, zegt Knepper.

“Er lopen verschillende projecten. Ik voorspel dat over een jaar of 10 rond de 50% van onze warmtevoorziening via LT-warmtenetten zal verlopen. En ook voor de tegenhanger, dus LTkoudenetten zie ik een rooskleurige toekomst weggelegd. Het zou me niet verbazen als zij aan het eind van het komend decennium 10% van de koude zullen leveren aan woningen.”  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1019_TA_lt-warmtenetten.indd 19

11-9-2019 10:41:16

TECHNIEK

Plug and Play RUIM BAAN VOOR STADSWARMTEPOMP Nederland in een sneltreinvaart verduurzamen. Dat is de ambitie, maar hoe geef je daar handen en voeten aan? Enzavu meent het antwoord in huis te hebben.

De leverancier bracht recentelijk een compacte warmtepomp op de markt, die naar eigen zeggen ideaal is voor woningen met een klein woonoppervlakte.

Nederland telt 7,9 miljoen woningen, waarvan 2,4 miljoen in handen zijn van corporaties. Vanaf 2050 moeten alle gebouwen in Nederland energieneutraal zijn. Daarvoor zijn flinke stappen nodig. Zo moeten in 2021 reeds alle corporatiewoningen verduurzaamd zijn tot energielabel B. Naast financiële barrières zijn er nog een aantal andere hobbels te nemen.

De stadswarmtepomp is zowel inzetbaar als stand alone oplossing als in een hybride opstelling. Rechtsboven de cv-ketel, linksboven de warmtepomp met flexibele leidingen en rechts-

Beperkte ruimte

onder de hybride hydromodule.

Zo heeft 83 procent van de woningen een woonoppervlakte van minder dan 150 m2. In de steden heeft 80 procent van de woningen zelfs een woonoppervlakte van minder dan 100 m2, rekent Enzavu voor. Niet echt de ideale omstandigheden om nieuwe duurzame installaties neer te zetten, zeker niet een warmtepomp met een buitenunit. Hoe los je dat op?

kan gedijen in de Nederlandse omstandigheden. De Nav5Ai is een compacte warmtepomp, zonder buitenunit. De afmetingen zijn 656 X 518 X 798 mm, de diameter van het luchtkanaal bedraagt slechts 250 mm. Met een gewicht van 65 kilo is het apparaat bovendien eenvoudig te verplaatsen en te installeren.

Compacte warmtepomp

Componenten

Enzavu meent het antwoord te hebben gevonden, aldus dga Jack de Mooij.

De leverancier bracht dit jaar een warmtepomp op de markt, die goed

Volgens de leverancier bestaat de warmtepomp volledig uit componenten van A-merken, zoals Danfoss, Carell en Toshiba. De warmtepomp wordt geas-

sembleerd in Tsjechië en verkocht in Nederland. Aangezien het apparaat alleen bestaat uit een binnenunit, hoeven er geen F-gassenhandelingen worden gepleegd. Daardoor kan ook de installateur om de hoek de warmtepomp installeren.

Doorvoer

20

De Nav5Ai onttrekt zijn warmte aan de buitenlucht, dat gebeurt via een doorvoer in het dak of de buitengevel.

De gebruikte lucht wordt vervolgens afgeblazen via een andere doorvoer.

oktober 2019

IZ1019_TA_plugandplay.indd 20

11-9-2019 10:42:40

VOORBEELDCASE Een stel uit Dronten met twee kinderen wilde een twee onder een kap woning laten bouwen. Deze moest een oppervlakte krijgen van 175 m2. De gemeente eiste een volledig gasloze woning. De bewoners hadden een sterke voorkeur voor een warmtepomp zonder buitenunit. Een grondgebonden oplossing viel af vanwege de hoge kosten. Uiteindelijk koos het stel voor de oplossing van Enzavu. De warmtepomp is gekoppeld aan een vloerverwarmingssysteem en de bijbehorende hydromodule zorgt voor de productie van warm tapwater.

De installatie werd opgeleverd in november 2018. Inmiddels functioneert het totale systeem al bijna een jaar naar volle tevredenheid van de bewoners.

Esthetisch gezien een prettige oplossing, omdat bewoners en buren niet tegen een buitenunit hoeven aan te kijken. Bovendien pakt het gunstig uit voor het ruimtebeslag. Last, but certainly not least; niemand kan klagen over geluidsoverlast. De geluidsbron is verplaatst naar binnen en wordt daar met simpele akoestische oplossingen afgeschermd.

frequentieregelaar, EC-ventilatoren en een elektronisch expansieventiel, om het energiegebruik zo laag mogelijk te houden en een optimale levensduur te garanderen. Met een werkingsgebied tussen de -20 en +35 graden Celsius kan de Nav5Ai gemakkelijk de Nederlandse klimaatomstandigheden aan. Bij de meest gunstige temperatuurverhouding zit de COP rond de 5,4.

Geluidsproductie

Koudemiddel

Volgens de specificaties bedraagt de geluidsproductie 38 dBa. Zoals bekend geldt volgens Bouwbesluit een maximum van 30 dB in verblijfsgebieden.

De Mooij: “onze warmtepomp maakt ongeveer evenveel geluid als een koelkast. Ik adviseer mijn klanten om de Nav5Ai niet in een verblijfsruimte neer te zetten en eventueel een omkasting aan te brengen en/of te plaatsen op een standaard. Zo’n omkasting heeft overigens geen negatief effect op het rendement, omdat hier geen sprake is van een traditionele buitenunit die wordt ingepakt.”

Enigszins verrassend is de keuze voor het koudemiddel. De Nav5Ai maakt gebruik van R410A. Zoals bekend wordt de productie van de koudemiddelen R134A, R407C, R407F en R410A stapsgewijs afgebouwd. In 2020 zal de totale productie van het synthetische koudemiddel met circa 40% zijn teruggebracht. In 2030 mag er nog slechts 20% van de huidige geproduceerde synthetische koudemiddelen op de markt worden gebracht.

Plaatsing In de meeste gevallen krijgt de warmtepomp een plek in de technische ruimte, de kelder of boven op de zolder. Voor de Nav5Ai is geen speciale 2-fasen aansluiting nodig, wel moeten er twee normale groepen beschikbaar zijn als de klant naast de warmtepomp ook de bijbehorende hydromodule wil laten installeren.

Energiebesparing De stadswarmtepomp heeft een

Prijsontwikkeling Voor deze groep synthetische koudemiddelen geldt geen gebruiksverbod.

Dat betekent dat R134A, R407C, R407F en R410A installaties na 2030 gewoon bijgevuld mogen worden. De verwachting in Europa is echter dat op lange termijn alle synthetische koudemiddelen verboden gaan worden. De consequentie is dat in de nabije toekomst er fors minder synthetisch koudemiddel beschikbaar zal zijn. Dit zal een prijsopdrijvend effect hebben op de prijs van het koudemiddel. Mogelijk gaan er zelfs tekorten ontstaan aan bepaalde typen koudemiddelen. De Mooij: “We zijn ons

hiervan bewust en de fabrikant is hard bezig te zoeken naar een alternatief.

We zullen binnen enkele jaren overstappen op een ander koudemiddel.”

Hydromodule Speciaal voor de Nav5Ai is een hydro­ module ontwikkeld. Dit ‘all-in-one systeem’ beschikt over een geïntegreerde boiler, buffer en regeling en is Plug and Play te installeren. Zodra er een warmtevraag is in de woning, gaat de warmtepomp warmte onttrekken aan de buitenlucht en deze afgeven aan de buffer in de hydromodule. Deze warmte wordt door de pomp verder de woning in getransporteerd naar de verdeler van de vloerverwarming, fancoil units en/of laagtemperatuur radiatoren.

De hydromodule kan eventueel ook een koudevraag invullen. Technisch gezien verloopt het proces dan iets anders, omdat de koude via een bypassregeling rechtstreeks naar de fancoil units of het vloerverwarmingssysteem wordt gebracht. In dat geval is de plaatsing van een extra doorstroomvat met een inhoud van 50 liter noodzakelijk om voldoende water beschikbaar te hebben.

Tapwatervraag Bij een tapwatervraag wordt in de hydromodule de flow-switch geactiveerd. Deze geeft een signaal aan de warmtepomp, die vervolgens de buffer verder opwarmt. Het tapwater wordt voorverwarmd tot een temperatuur van 40-45°C en naverwarmd door bijmeng­ ing van heet water uit de elektrische boiler met een temperatuur tussen de 60 – 80 graden Celsius.

Conclusie De stadswarmtepomp hoort in hetzelfde rijtje thuis als de Monoblock-systemen. Beide oplossingen zijn eenvoudig te installeren zonder dat er F-gassenhandelingen bij komen kijken. Het grote verschil is echter dat Enzavu nog een stap verder gaat met haar NavSAi door ook de esthetische problemen en eventuele geluidsproblematiek van een buitenunit al bij voorbaat te tackelen  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1019_TA_plugandplay.indd 21

11-9-2019 10:42:40

TECHNIEK

Duurzaam verwarmen ER IS MEER DAN VLOERVERWARMING Wat verstaan we eigenlijk onder verwarmen? Hebben we als branche nog wel een reëel beeld van de klantwensen als het om warmte gaat? We zijn soms zo geobsedeerd door verduurzaming, dat we de warmtebehoeften van bewoners ondergeschikt lijken te maken aan onze drang om energie te besparen.

Een luchtkolom met een temperatuur van 20°C wordt in ons vak als behaaglijk beschouwd voor iedereen, maar klopt dat wel? Centrale verwarming is mede door de lagere energievraag van woningen steeds meer luchtverwarming geworden. En de lucht waarmee we verwarmen, krijgt een steeds lagere temperatuur en zit nog maar een fractie boven de kamertemperatuur van 20°C. Is deze manier van verwarmen wel zo prettig voor iedereen en zo energiezuinig als we denken?

De klant centraal Zoals bekend kan warmteoverdracht zowel via radiatie als convectie plaatsvinden. Om warmte als behaaglijk te ervaren zijn beide nodig. Waarom laten we stralingswarmte (radiatie) dan steeds vaker achterwege? Misschien zijn we wel te veel bezig met energiebesparing en heeft dat een ondermijnende uitwerking op ons eindproduct. We verwarmen echter niet om aan een norm te kunnen voldoen, voor een bouwer of voor de leverancier van warmtepompen. Nee, we verwarmen

22

voor onze klanten, die behoefte hebben aan voelbare warmte op een specifieke plaats en op een specifiek tijdstip. En die warmtebehoefte is zeer persoonlijk.

Vrouwen hebben het sneller koud dan mannen en ouderen en veel allochtonen weer sneller dan een gemiddeld jong autochtoon gezin. Toch houden we daar bij het ontwerpen totaal geen rekening mee. Bovendien wil de klant zelf kunnen bepalen waar en wanneer hij meer of minder warmte wil. Daarom heeft hij ook graag een thermostaat die handmatig valt te bedienen.

Gasloos bouwen Nu de nieuwbouw van het gas af is, krijgen de woningen een dik isolatiepakket, triple glas en wordt iedere kier zorgvuldig gedicht. Dit alles om een optimaal rendement van de warmtepomp te garanderen. Vrijwel heel installerend Nederland koppelt deze duurzame oplossing automatisch aan een LT-afgiftesysteem. Bijna niemand vraagt zich echter af of de gebruiker deze lage vorm van warmte wel als

behaaglijk ervaart. Het doet mij denken aan een fabrikant van koffiemachines, die energiezuinigheid belangrijker vindt dan de smaak van de koffie.

Vloerverwarming De meest gekozen vorm van lage temperatuur verwarming is natuurlijk vloerverwarming. Daar worden verschillende redenen voor aangevoerd, zoals het argument dat de bewoner zo het hoogste comfort krijgt. Laat ik bij deze veel gehoorde uitspraak ervan uitgaan dat hiermee het thermisch comfort wordt bedoeld. In de dagelijkse praktijk merk ik dat veel professionals geen idee hebben welke vloertemperatuur er nodig is om continu een kamertemperatuur van 20 °C te realiseren in zo’n nieuwbouwwoning. Men schat het veel hoger in dan in werkelijkheid het geval is. Door de teruggedrongen energiebehoefte en het grote bouwkundige thermische oppervlak ligt die slechts tussen de 21 °C en 23 °C. Eigenlijk wordt er dus nauwelijks meer verwarmd, maar geeft de isolatie de doorslag.

oktober 2019

IZ1019_TA_duurzaamverwarmen.indd 22

11-9-2019 10:43:41

Belang stralingswarmte In Nederland gaan we ervan uit dat het niet uitmaakt met welke temperatuur we verwarmen, zolang de woning (lees woonkamer) maar de 20°C bereikt en behoudt. Dat is in mijn ogen een verkeerde gedachtegang. In het midden van de jaren ’90, bij de intrede van de 1e modulerende Hr-ketel, gaven bewoners al aan dat ze bij een gelijke kamertemperatuur de situatie met de oude aan/uit ketel als warmer ervaarden dan bij de nieuwe modulerende.

Het verschil was een gemiddeld lagere cv-temperatuur en daarmee minder stralingswarmte. Als behaaglijkheid alleen wordt gebaseerd op de luchttemperatuur en er nauwelijks oog is voor de toegevoegde waarde van stralingswarmte, krijg je te maken met onvrede vanwege thermisch discomfort. Sinds de komst van de Hr-ketel werken de afgiftesystemen met steeds lagere temperaturen. Tegenwoordig is er nauwelijks meer sprake van voelbare stralingswarmte bij vloerverwarming.

Gebruikers zijn uiteraard niet erg in hun sas met deze ontwikkeling.

Wand- of vloerverwarming?

Wanneer we met zulke lage waarden de vloer gebruiken als thermisch bouwoppervlak, zijn er meerdere facetten waar rekening mee gehouden moet worden.

Is iedere soort vloerbekleding nog wel toe te passen? Aan steen, de meest populaire vorm van vloerbekleding kleven nadelen. Steen is vaak hoog accumulerend. Energie in de vorm van warmte kent natuurkundig gezien maar één richting, namelijk van warm naar koud. Wanneer wij als mensen met onze voeten (huidtemperatuur ongeveer 30 °C) op een vloer van slechts 22 °C staan, gaat er meer warmte van ons naar de vloer dan andersom.

Houten vloeren hebben dat niet en er is dan ook geen enkele noodzaak hier vloerverwarming onder aan te leggen.

Wil men toch verwarmen middels een thermisch bouwoppervlak, dan is de wand een betere kandidaat. Het kleine beetje infraroodstraling dat er bij deze lage temperaturen nog is, geeft ons als

mens over de verticale as een hoger thermisch comfort. Eigenlijk geldt hier hetzelfde principe als bij zonnestraling; des te meer oppervlak er aangestraald wordt, des te meer stralingswarmte we ervaren.

Fleecedekens Het gemis aan stralingswarmte heeft nog andere consequenties. Talloze bewoners hebben de neiging om sneller de kamerthermostaat hoger in te stellen. Men stookt niet meer op 20 °C maar steeds vaker op 22 °C of 23 °C, zo blijkt uit gemonitorde projecten. Maar ook deze verhoging van de luchttemperatuur levert niet het gewenste resultaat op, want men blijft de stralingswarmte missen. Ik heb bij vele bewoners mogen aanschouwen hoe ze dat compenseren; van fleecedekens tot de aanschaf van houtkachels en elektrische “bouwmarkt” kacheltjes. Hiermee wordt elk duurzaamheidsstreven natuurlijk direct de nek omgedraaid.

Radiatoren Een warmtepomp kan net zo goed gecombineerd worden met radiatoren. Alleen levert de warmtepomp bij een aanvoertemperatuur van 45 °C wel wat aan rendement in, maar dat doet hij tenslotte ook bij de productie van warm tapwater en daar horen we zelden iemand over. Radiatoren geven via een beduidend kleiner oppervlak hogere luchttemperaturen en meer stralingswarmte af en bovendien blijft er nog iets van regelbaarheid over, die

we bij vloerverwarming volledig kwijt zijn. “20°C is 20°C en dat is 24 uur per dag zo” en “draai zo min mogelijk aan de knoppen” krijgt de bewoner al bij de oplevering te horen. Ook dat is anno 2019 niet meer van deze tijd. Overigens tonen zowel Nederlandse als Duits/ Scandinavische rapporten aan dat woningen uitgevoerd met radiatoren een lager energiegebruik hadden dan hun tegenhangers met vloerverwarming.

Dat staat dus haaks op de algemene opinie dat vloerverwarming de zuinigste manier van verwarmen is.

Toekomst Is vloerverwarming dan verleden tijd?

Nee, dat zeker niet. Als branche moeten we eerst nog afscheid nemen van oude onjuiste opvattingen. Dat gaat niet van de ene op de andere dag. In de toekomst zal uiteindelijk een andere rol zijn weggelegd voor vloerverwarming, denk ik. Bij stenen vloeren kan het systeem de basisverwarming voor zijn rekening nemen. In dat geval leg je de slangen wat verder uit elkaar en vang je eventuele piekvragen op met snel reagerende hogere temperatuur elementen. Daarnaast verwacht ik dat radiatoren weer aan populariteit gaan winnen, want die geven warmte af via convectie en radiatie, zijn eenvoudig regelbaar én reageren veel sneller. Al met al zal dus een meer gemêleerd beeld ontstaan, waarin ruimte is voor verschillende verwarmingsoplossingen  Auteur: Rob Verbrugge, Verbrugge Klimaat Advies

THERMISCH COMFORT “Vloerverwarming zou een opwaarts gerichte stralingsbron kunnen zijn, alleen dat is het pas boven een vloertemperatuur van 28 graden.

Daaronder raken wij meer warmte kwijt aan de vloer dan dat de vloer warmte aan ons overdraagt. Feitelijk is er bij deze temperaturen geen sprake meer van stralingswarmte, maar alleen van convectiewarmte.

Zijwaarts of verticaal gerichte stralingswarmte, zoals wandverwarming, straalt ons als mens over een veel groter deel van ons lichaam aan en draagt daarmee bij aan een hoger thermisch comfort dan vloerverwarming”, aldus Rob Verbrugge.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1019_TA_duurzaamverwarmen.indd 23

11-9-2019 10:43:41

ENERGION M ENERGIEZUINIGE STILTE

ATAG ENERGION M WARMTEPOMP Gebruikt de warmte uit de lucht. Verwarmt en koelt. Van hybride systemen tot standalone L/W warmtepompen met geïntegreerde boilers voor warm water.

Energion M levert energiezuinige stilte: Een hoog HYBRIDE

ALL ELECTRIC & CONCEPTS

rendement en weinig geluid.

www.atagverwarming.nl/warmtepompen

IZ1019_24_atag.indd 24

12-9-2019 9:52:09

VISSER

COLUMN

WELKE TOEKOMST HEBBEN RADIATOREN? Is de tijd van radiatoren in Nederland voorbij? Naarmate steeds meer nieuwbouwwoningen met lage-temperatuurverwarmingssystemen opgeleverd worden verliest de radiator hier terrein. De naam radiator zegt het eigenlijk al. Een afleiding van het woord radiatie, ofwel straling.

En waar convectie en conductie werken met een normale ΔT in temperatuur werkt straling met een ΔT in vierdemachtswortel. Het reduceren van de aanvoertemperatuur heeft hierdoor een veel grotere impact op het vermogen van radiatoren dan op bijvoorbeeld het vermogen van convectoren.

Er vormen zich al verschillende trends binnen de radiatoren markt. Ventilatoren in radiatoren (wat eigenlijk meer convectoren worden) en aanvoermedium door de voorkant van de radiator om zoveel mogelijk straling te behouden.

En vaak eindigt er toch nog een radiator in een badkamer van een nieuwbouwhuis, puur voor het esthetische aandeel of om handdoeken op te drogen. Deze werken echter vaak als hulpverwarming naast vloerverwarming. Ook worden er soms elektrische elementen in radiatoren geplaatst, maar hiervoor lijkt een infrarood paneel wellicht de betere optie.

Ook blijft de radiator tot op heden toepasbaar in stadverwarmingsnetten.

Zolang er hoge-temperatuursystemen blijven heeft de radiator een plaats binnen de markt. Maar op het moment dat er vooral lage-temperatuursystemen zijn, wat ik wel verwacht, en ook stadsverwarming op lage temperatuur gaat functioneren dan eindigt het voor de traditionele radiator. Het wordt een nicheproduct voor design, of voor in een berging of garage. Andere producten onder wellicht een verkapte ‘radiator’-naam zullen het overnemen en de hedendaagse radiator verdrijven.

Tim Visser Installatiebedrijf Visser in Twisk [Twee generaties installateurs, vader Dick en zoon Tim Visser, schrijven om beurten een column op persoonlijke titel]

KLIMAATSYSTEEM

VLOER VERWARMING

Voordelen:  Minimale opbouwhoogte (circa 20 mm)  Licht gewicht systeem in vergelijking met standaard vloerverwarming  Vloerverwarming mogelijk op houten (verdiepings)vloeren  Tijdwinst bij montageafwerking kan direct plaatsvinden (droogsysteem)  Verwarmingslichaam, koelsysteem en afbouwplaat in één  Behaaglijkheid door 100% stralingswarmte  Gezond binnenklimaat door minimale luchtverplaatsing

id met het Gemak en behaaglijkhe rmingssysteem erwa Uniwarm Klimaat Vloerv

IZ1019_column_visser.indd 25

Nijverheidsweg 3 I 7251 JV VORDEN Tel: +31(0)575-555777 Fax: +31(0)575-551128 E-mail: info@uniwarm.nl WWW.UNIWARM.NL

11-9-2019 10:46:52

TECHNIEK

Stralingspanelen EEN DUURZAAM ALTERNATIEF? Warmtepompen worden gezien als dé warmteopwekker van de toekomst. Ze zijn 100 % elektrisch, hebben een verondersteld hoog rendement en zijn met hun lage afgiftetemperaturen prima te combineren met vloerverwarming. Naar onze mening bestaat er echter een uitstekend alternatief, dat in bepaalde gevallen Elektrische Prestyl stralingspanelen bij MW Studio’s te Barendrecht. MW Studio’s is een interieur

zelfs een betere oplossing is.

architectenbureau.

Vanaf juli 2020 moeten alle nieuw te bouwen woningen voldoen aan de BENG-eisen. Deze stellen onder andere een eis aan de maximale warmtevraag per vierkante meter vloeroppervlak. Dit is een verbetering ten opzichte van de EPC-eis, waarbij een hoge warmtevraag gecompenseerd kan worden door installatietechnische maatregelen. Wanneer een woning voldoet aan deze toekomstige BENG-eisen en gebruik maakt van balansventilatie met warmteterugwinning (systeem D), dan bieden stralingspanelen meer voordelen dan een warmtepomp. Maar daarover straks meer.

geïsoleerd is, kan de energierekening zelfs hoger uitvallen dan met de vervangen cv-ketel. Dat is vanzelfsprekend verre van duurzaam.

penseerd worden met zonnepanelen, zodat ook met stralingspanelen naar een nul-op-de-meter woning gestreefd kan worden.

Stralingspanelen

Voordelen van stralingspanelen

Goed isoleren is dus een must bij de toepassing van een warmtepomp. Het is echter beter om de warmtevraag eerst zo veel mogelijk omlaag te brengen door eventuele kieren te dichten en maximaal te isoleren en vervolgens met elektrische stralingspanelen de woning gasloos te maken. Een veel eenvoudiger oplossing en met een investering die een fractie bedraagt van de investering in een warmtepompsysteem. Deze investering zorgt jaarlijks voor een lager energiegebruik en dus een lagere stroomrekening. Bovendien kan de toe te passen installatie kleiner worden uitgevoerd als de woning beter geïsoleerd is, waardoor ook nog bespaard wordt op de installatie.

Vanzelfsprekend kan het gebruik van de elektrische stralingspanelen gecom-

Stralingspanelen bieden veel voordelen ten opzichte van de warmtepomp-vloerverwarming combinatie. Zo hebben ze geen onderhoud nodig, hebben ze een levensduur die veel langer is dan die van een warmtepomp, zijn ze goedkoper in aanschaf en volledig circulair van opzet. Daarnaast is het comfortniveau veel hoger, omdat stralingspanelen veel sneller reageren dan vloerverwarming.

Even de verwarming hoger of lager zetten, omdat het te koud of te warm is, heeft bij vloerverwarming nu eenmaal geen zin. De reactietraagheid van vloerverwarming is bij een woonkamer wellicht nog overkomelijk, maar voor een kinderkamer, waar tijdens het spelen of studeren een hogere temperatuur verlangd wordt dan tijdens het slapen, absoluut ongewenst.

Bestaande bouw Vanwege de van-gas-los discussie willen veel woningeigenaren hun verouderde cv-ketel vervangen door een warmtepomp. Praktijkervaringen laten zien dat de te verwarmen woning behoorlijk goed geïsoleerd dient te zijn om een warmtepomp met succes te laten draaien. Als de woning niet goed

26

oktober 2019

IZ1019_TA_stralingspanelen.indd 26

11-9-2019 10:48:36

Ontwerp

Besparing

Zoals bij elk verwarmingssysteem geldt ook voor elektrische stralingspanelen dat een goed ontwerp de basis vormt voor optimaal comfort en minimaal gebruik. Hierbij is het van belang dat de te verwarmen ruimte gelijkmatig wordt aangestraald door de panelen. Zo worden comfortklachten, zoals koude benen onder een tafel, voorkomen.

Voor de gelijkmatige aanstraling van de te verwarmen ruimte is een plaatsing aan het plafond de beste keuze. Hierdoor vormen de stralingspanelen wel een zichtbaar object aan het plafond, tenzij gekozen wordt om de panelen in te bouwen in een plafondsysteem, zoals een stucplafond. Installateurs en adviseurs kunnen voor advies en een goed ontwerp uiteraard te allen tijde een beroep doen op ervaren leveranciers van stralingspanelen.

Doordat de stralingspanelen gewoon uit kunnen op het moment dat de ruimte niet gebruikt wordt en dit bij vloerverwarming niet mogelijk is, kan ook veel bespaard worden. Hier wordt bij vloerverwarming vaak heel makkelijk over gedaan, door te stellen dat er weinig energie nodig is om de ruimte weer op de juiste temperatuur te brengen.

Maar waarom een ruimte verwarmen als deze langere tijd niet wordt gebruikt?

Zeker ’s nachts als een eventuele PVinstallatie op het dak niets oplevert.

Maar ook bijvoorbeeld overdag als de bewoners werken of naar school zijn.

Vloerverwarming Het veel gehoorde argument van een aangenaam warme vloer dankzij vloerverwarming is in goed geïsoleerde woningen ook geen voordeel meer. Het afgiftevermogen van de vloerverwarming is immers zo laag, dat de vloertemperatuur slechts een paar graden hoger is dan de luchttemperatuur. Daarnaast kan een vloer zonder vloerverwarming de zomerse warmte, die via instraling binnenkomt, opslaan en ’s nachts weer afgeven. Zodoende fungeert de vloer dan als een warmtebuffer.

Gebruikskosten Het belangrijkste voordeel van de kortere reactietijd van elektrische stralingspanelen is dat het gebruik niet (veel) hoger hoeft te liggen dan bij de warmtepomp-vloerverwarming combinatie. Mogelijk valt het gebruik zelfs (veel) lager uit. Weliswaar heeft de (lucht)warmtepomp een hoger rendement, maar dit rendement wordt snel minder als de buitentemperaturen lager worden. Dit is een aanzienlijk nadeel, omdat goed geïsoleerde BENG-woningen alleen maar verwarmd hoeven te worden als het buiten echt koud is.

Investeringskosten Zoals eerder vermeld, is een verwarmingssysteem met elektrische stralingspanelen veel goedkoper dan een warmtepomp-vloerverwarming combinatie. En doordat stralingspanelen geen onderhoud behoeven en een veel langere levensduur hebben dan een warmtepomp, is niet alleen op de korte termijn maar ook op de lange termijn de investering aanzienlijk lager.

laten werken in zijn meest efficiënte werkgebied en de elektrische stralingspanelen te gebruiken als er extra verwarmingsvermogen nodig is. Naar onze mening is dit hybride systeem een zuiniger en goedkoper alternatief dan de combinatie van een warmtepomp met cv-ketel. Daarnaast kun je met een warmtepomp-stralingspanelen combinatie daadwerkelijk van het gas af, wat met de warmtepomp-cv-ketel combinatie niet het geval is.

Woningbouw en utiliteit Ons betoog heeft niet alleen betrekking op woningen, maar ook op kantoren, bedrijfsruimten, sportzalen, winkelruimten en dergelijke. Daarom voorzien wij een rooskleurige toekomst voor elektrische stralingspanelen. Zij zouden weleens een hele grote rol kunnen spelen in onze gasloze gebouwde omgeving  Auteurs: Peter Hajiioannou, mede-eigenaar ENCO (stralingsverwarming) en Jan Geerts, BCD Advies

Integraal ontwerp Laat vooral duidelijk zijn dat wij geen tegenstanders zijn van de warmtepomp-vloerverwarming combinatie. In veel gevallen kan dit de beste oplossing zijn. Maar niet iedere situatie is gelijk. Is de woning optimaal te isoleren? Wordt de woning overdag veel of juist weinig gebruikt? Ligt er een wens om de temperatuur in de kamers snel bij te kunnen sturen? Een integrale ontwerpvisie, waarbij gekeken wordt naar alle eisen en wensen ten aanzien van gebruik en comfort, in combinatie met de bouwfysische eigenschappen van de woning, zal eerder leiden tot de keuze van het beste duurzame verwarmingssysteem.

Hybride oplossing En wanneer er niet geïsoleerd kan worden, zoals in monumenten vaak het geval is? Dan kan een warmtepomp met vloerverwarming en elektrische stralingspanelen de beste keuze zijn.

Bijvoorbeeld door de warmtepomp te

Stralingspaneel in bovenwoning Scheveningen.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1019_TA_stralingspanelen.indd 27

11-9-2019 10:48:38

TECHNIEK

Zonthermie VERGETEN STAP IN DE ENERGIETRANSITIE Kan zonnewarmte bijdragen aan de warmtetransitie? Rob Goes van Energie adviesbureau Ekwadraat geeft antwoord op deze vraag.

Waarom worden toch alle daken vol gelegd met PV-panelen? Is dit allemaal subsidie gedreven of geeft dit het hoogste rendement? Zonnecollectoren kunnen namelijk wel 4 keer zoveel energie opwekken per vierkante meter als PV-panelen, zegt Rob Goes van Ekwadraat.

Van aardgas naar warmte “De gebouwde omgeving staat aan de vooravond van een grootschalige verbouwing. In het klimaatakkoord is onder andere het doel gesteld dat alle Nederlandse woningen in 2050 aardgasvrij zijn. Dit moet met een zogenoemde wijkgerichte aanpak gerealiseerd worden. Ruim 70% van het gasgebruik in woningen komt voor rekening van woningen met een hoog temperatuur verwarmingssysteem en een energielabel C of slechter. Bij het verduurzamen van deze woningen is een belangrijke rol weggelegd voor midden en hoog temperatuur warmtenetten. Zonder al te veel aanpassingen aan de woningen kunnen hele wijken in een relatief hoog tempo worden aangepakt. Deze warmte moet natuurlijk ook duurzaam worden opgewekt.”

Invulling warmtebehoefte “Er wordt nu veel gekeken naar biomassa, geothermie en aquathermie voor de invulling van de warmtebehoefte. Deze warmteopwekkers zijn bekend, maar brengen ook enkele uitdagingen met zich me. Hoe wordt bijvoorbeeld om-

28

Rob Goes in actie

gegaan met mogelijk fijnstofuitstoot en wat is de kans op aardbevingen in geval van geothermie? In de landen om ons heen, onder andere in Duitsland en Denemarken, wordt ook vaak zonnewarmte, ofwel zonthermie, gebruikt voor het opwekken van duurzame warmte. Deze oplossing lijkt in Nederland niet vaak gebruikt te worden.” Volgens Goes onterecht.

klopt de afstemming niet meer tussen vraag en aanbod. In dat geval is opslag van warmte nodig. In het verleden was het niet goed mogelijk om deze warmte voor langere tijd én tegen acceptabele kosten op te slaan. Sinds een aantal jaren zijn er nu ondergrondse opslagsystemen beschikbaar die dit wel kunnen.

Dit heeft de kansen voor zonthermie als alternatief voor aardgasverwarming van woningen in Nederland fors verbeterd.”

Belang opslag “Al zeker 2 decennia worden zonneboilers gebruikt om warm water te maken.

Veelal warm tapwater voor bijvoorbeeld zwembaden, verzorgingshuizen of ziekenhuizen. Wat dit type gebruikers met elkaar gemeen hebben, is dat ze een relatief hoge warm water tapvraag in de zomer hebben. Het opwekprofiel van zonneboilers sluit dus goed aan bij het afnameprofiel van deze gebruikers.

Wanneer deze warmte ook moet worden gebruikt voor ruimteverwarming

Werking “Deze ondergrondse opslagsystemen werken als grote thermosflessen.

HoCoSto en Ecovat zijn voorbeelden van Nederlandse leveranciers van dit soort systemen. Door al deze warmte collectief in één opslagvat op te slaan, kan het warmteverlies over een periode van 6 maanden tijd gereduceerd worden tot minder dan 10%. Dat komt voornamelijk omdat het oppervlak van de tank per kubieke meter opslag

oktober 2019

IZ1019_TA_zonthermie.indd 28

11-9-2019 10:50:42

Een PV- en Solar Thermisch paneel broederlijk naast elkaar

veel kleiner wordt naarmate de tank in omvang toeneemt. Per saldo levert dit minder energieverliezen op, dan wanneer iedereen zijn eigen opslagtank in de tuin zou zetten.”

Zonthermie als onderdeel van een systeem “Zonnecollectoren alleen zijn niet voldoende om het systeem te laten functioneren. Het systeem dat nodig is om voor grotere woonwijken collectieve warmte te kunnen leveren bestaat uit grofweg vier elementen; 1) Het warmtenet voor de distributie van warmte 2) Ondergrondse hoog temperatuur opslag van warmte 3) Een warmtepomp die warmte uit de WKO-installatie upgrade naar een hogere temperatuur 4) Een WKO-installatie die de warmte aan de bodem onttrekt.

In de winterperiode wordt warmte aan de warmteopslag onttrokken en geleverd aan de woningen. Een deel van deze warmte komt uit de ondergrondse warmtebuffer en wordt aangevuld met warmte uit het WKO-systeem. In de zomer leveren de collectoren warmte aan de centrale buffer en wordt het WKOsysteem geladen.”

Meegroeien met de vraag “Bij de ontwikkeling van duurzame collectieve warmteprojecten is de zogenoemde ‘volloop’ essentieel. In het eerste jaar moet de investering voor het gehele systeem gedaan worden, de aansluitingen volgen echter pas later en de inkomsten dus ook. Bij zonnecollectoren is dat niet het geval. De collectoren zijn schaalbaar. Is er meer warmtevraag, dan worden extra collectoren bijgeplaatst. Op deze manier kan ook het warmtenet meegroeien met de vraag. Dit zorgt voor een lager vollooprisico en daarmee tot beter te realiseren projecten. Wel moet natuurlijk de warmtebuffer vanaf de start van het project gedimensioneerd zijn op de

uiteindelijke behoefte. Dit type initiatieven kan daarmee ook de aanjager zijn voor andere collectieve warmtecollectieven. Doordat het temperatuurniveau in het warmtenet hoog is, wordt aantakken op nieuwe warmtenetten relatief eenvoudig.”

Economische haalbaarheid “Om te bepalen of zonthermie werkelijk kansrijk is, heeft Ekwadraat een technisch- en economisch model ontwikkeld. Door verschillende parameters aan te passen, zoals de temperaturen in het systeem, het totale collector oppervlak, de capaciteit en het vermogen van opslagtechnieken, wordt gezocht naar de meest optimale variant. Natuurlijk is niet iedere situatie geschikt. Er kunnen beperkende factoren van kracht zijn.

Denk bijvoorbeeld aan de beschikbare ruimte op daken, de maximaal toelaatbare afmetingen voor een ondergronds opslagsysteem en het feit dat de geleverde warmte minimaal een temperatuur van 85°C moet hebben. Door middel van een zogenoemde optimizer kan altijd de optimale configuratie per project worden bepaald.”

circa 15 miljoen euro. Door de lage exploitatiekosten heeft het systeem, inclusief de warmteleidingen, een relatief grote terugverdiencapaciteit. In ongeveer 12 jaar is de totale investering terugverdiend. Ter vergelijking; een zelfde systeem op basis van biomassa heeft een terugverdientijd van ongeveer 10 jaar, een variant op basis van geothermie bereikt na circa 15 jaar het break-even punt.”

De komende 20 jaar “Om relatief snel over te kunnen schakelen naar duurzame warmte voor woningen lijkt zonthermie dus een goede kanshebber”, zegt Goes. “Zonthermie is een techniek waar relatief weinig risico’s aan vastzitten, omdat je nauwelijks afhankelijk bent van 3e partijen, zoals dat wel het geval is bij biomassa of restwarmte van een fabriek. Het is geen oplossing voor de eeuwigheid. Als er over 20 jaar een nieuwe en goedkope bron beschikbaar zou komen, zoals grootschalige geothermie, dan kan die gemakkelijk aangesloten worden op de reeds bestaande warmte-infrastructuur.” 

Terugverdientijden “Met dit model zijn de mogelijkheden voor een zonthermiesysteem in verschillende wijken met rond de 500 woningen gemoduleerd en geanalyseerd. Voor een typische jaren ‘80 woonwijk met circa 450 woningen is de economische haalbaarheid bepaald. De warmtevraag bedraagt ongeveer 30 TJ/jr.

Voor deze wijk is ook simulatie gemaakt van de optimale configuratie. Vervolgens is hiervan de economische haalbaarheid bepaald.

De benodigde investering voor collectoren, nieuwe warmteleidingen en ondergrondse opslag bedraagt in dat geval

Mogelijk werkingsschema van een zonthermisch systeem

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1019_TA_zonthermie.indd 29

11-9-2019 10:50:44

RUBRIEK DRUPPELSDRUPPELS ONTSTOPPEN IS EEN VAK

STEEDS MEER CASCO BADKAMERS Een overgroot deel van de installateurs denkt dat het aandeel casco sanitaire ruimten in nieuwbouwwoningen de komende jaren gaat stijgen De belangrijkste reden voor woningeigenaren om de sanitaire ruimte in hun nieuwbouwwoning casco te laten opleveren, is dat zij zo de ruimte precies kunnen afbouwen zoals zij willen. Dit blijkt uit het onderzoek ‘Spetterend Sanitair 2025’ van Stichting Verwarming en Sanitair.

Casco sanitaire ruimtes (ook wel ruimtes met afgedopt leidingwerk genoemd) komen regelmatig voor. In 2018 had zo’n 37% van alle nieuwbouwhuizen een casco badkamer.

Sneltest Legionella D2D Water Solutions brengt een sneltest op de markt om Legionella binnen 25 minuten vast te stellen. Is met deze test eenmaal vastgesteld dat een verhoogde concentratie legionellabacteriën in het leidingnet aanwezig is, dan kan daarna een laboratoriumtest worden ingezet om de concentratie hiervan vast te stellen. Het voordeel is dat op deze manier niet 7 tot 10 dagen hoeft te worden gewacht op een rapportage van een laboratorium. De sneltest maakt direct duidelijk of een watersysteem nog betrouwbaar is.

Met de gevalideerde test van Hydrosense is het mogelijk om de aanwezigheid van de Legionella pneumophila Serotype 1 (de meest gevaarlijke variant) vast te stellen. Deze test kan worden ingezet: - ter ondersteuning van on-

30

IZ1019_DR_30.indd 30

oktober 2019

derhoudsmensen en servi­ cediensten; - om legionellahaarden in het leidingwerk op te sporen; - voor periodieke controles.

Comfort belangrijker dan duurzaamheid Bij de aankoop van een badkamer of badkamerproducten is de mate van comfort doorslaggevender (57%) dan duurzaamheid (43%). Dat is opmerkelijk omdat een meerderheid (58%) van de consumenten het belangrijk vindt dat fabrikanten aangeven hoe duurzaam hun producten zijn. Dat blijkt uit onderzoek onder consumenten door USP Marketing Consultancy.

Lijn- én puntafvoer Viega brengt een nieuwe douchegoot op de markt. Bij de Advantix Cleviva wordt het water via een roestvast stalen profiel met design-

Veel aandacht in de landelijke media voor een artikel van de Consumentenbond over loodgieters die torenhoge bedragen rekenen voor simpele ontstoppingswerkzaamheden. De Consumentenbond deed onderzoek naar deze vorm van oplichting. Een toiletpot werd onklaar gemaakt met een flinke prop toiletpapier. Drie firma’s rekenden 148 tot 175 euro voor het klusje van 15 minuten. Een vierde bedrijf bracht maar liefst 893 euro in rekening. Dat in één geval het hele toilet onnodig werd gedemonteerd en beschadigd teruggeplaatst, maakt het verhaal des te triester.

Brancheorganisatie Techniek Nederland is blij dat de Consumentenbond met dit onderzoek een belangrijk signaal afgeeft. Bij monde van woordvoerder Dick Reijman reageert Techniek Nederland: “Malafide leadbedrijven zadelen consumenten met een spoedklus op met torenhoge rekeningen en lossen in veel gevallen het probleem niet op. Bedrijven die lid zijn van Techniek Nederland beschikken niet alleen over het vakmanschap en de juiste apparatuur, maar hanteren ook de Algemene Voorwaarden voor Installatiewerk voor Consumenten (AVIC). Mocht het onverhoopt nodig zijn dan kan de consument een beroep doen op de (onafhankelijke) Geschillencommissie. Wij adviseren ook vereniging Eigen Huis haar leden te waarschuwen voor malafide praktijken van leadbedrijven.” Verder dringt Techniek Nederland aan op het aanleggen van een zwarte lijst van malafide leadbedrijven die consumenten opzadelen met torenhoge rekeningen voor spoedklussen.

profilering naar een centrale vloerafvoer geleid. Deze wordt af-fabriek geleverd met een afdichtingsmanchet dat de installatie en opname in een afwerkvloer efficiënter maakt, aldus de fabrikant.

Het rvs profiel van de op de dekvloer opgebouwde douchegoot wordt geleverd in lengten van 800, 1.000 en 1.200 mm. Op locatie kunnen deze tot op 300 mm op lengte worden gemaakt.

Er kunnen meerdere dou-

chegoten naadloos worden gecombineerd dankzij de 100 mm lange eindstukken van het binnenprofiel.

De afvoer van het douchewater verloopt via een inzetelement – leverbaar in twee designvarianten – en de op de vloer opgestelde puntafvoer. De golfvormige sifon combineert daarbij de voordelen van een geringe bouwhoogte met een minimale noodzaak aan schoonmaak.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

11-9-2019 10:53:20

NIEUW

GEBERIT DUOFRESH. HET STANKVRIJE TOILET.

INSTALLEREN ZONDER (HOOFD)BREKEN

Steeds meer mensen willen genieten van een stankvrij toilet. Maar niet iedereen wil verbouwen. Hebben wij even goed nieuws! Want als er al een Geberit inbouwreservoir aanwezig is, dan klikt u ons nieuwe DuoFresh geurzuiveringssysteem daar zo in. Even aansluiten op het stroompunt en uw klant geniet zonder verbouwing van alle voordelen van een stankvrij toilet.

Snel en eenvoudig een stankvrij toilet installeren in zowel nieuwbouw- als renovatieprojecten: Slim Bekeken! www.hetstankvrijetoilet.nl

IZ1019_31_geberit.indd 31

SLIM BEKEKEN

12-9-2019 13:22:18

SANITAIR

Beter legionella-advies DIPLOMA VOOR LEGIONELLAPREVENTIE VERPLICHT Twintig jaar na de ramp in Bovenkarspel wordt wetgeving voor legionellapreventie soms nog steeds onvoldoende nageleefd.

De komst van onder andere de nieuwe BRL 6010, die de advieskwaliteit moet verbeteren, was dan ook zeer welkom. Daarin is onder meer een diploma-eis opgenomen voor mensen die werken met de BRL. Begin februari heeft InstallQ de nieuwe Beoordelingsrichtlijn 6010, Legionellapreventie-advies in collectieve leidingwaterinstallaties, bindend verklaard. De aanpassingen zijn toegesneden op de wens van het ministerie van IenW en ervaringsdeskundigen vanuit de markt.

De nieuwe richtlijn heeft als doel de advieskwaliteit naar een hoger niveau te tillen.

Aantoonbaar vakbekwaam Zowel de eisen aan adviesbureaus als adviseurs zijn strenger geworden.

Om te voldoen aan de BRL moeten adviseurs, installateurs en andere mensen die werken met de BRL 6010 aantoonbaar vakbekwaam zijn en een vakbekwaamheidsdiploma halen. Ook stelt de vernieuwde BRL onder meer hogere eisen aan de risicoanalyse en het beheersplan. De BRL geeft daarnaast handvatten om de rapportage van risicoanalyse en beheersplan op te stellen, die vallen onder hoofdstuk 4 van het Drinkwaterbesluit. Zo is in BRL 6010

XX 32

een beslisboom toegevoegd die de lezer helpt bepalen of er een beperkte of een uitgebreide risicoanalyse moet worden gemaakt. Verder is aan de BRL 6010 een vast voorgeschreven indeling van de rapportage toegevoegd.

Klanten overtuigen “Legionellapreventie is een complex vakgebied. Het gaat om installatietechniek en tegelijkertijd om microbiologie”, zegt Kevin Kanters, directeur van adviesbureau Hydroscope. “Het vraagt om technisch inzicht, inlevingsvermogen en overtuigingskracht. Als klanten een risicoanalyse bij ons afnemen, houdt dat bijna altijd in dat er maatregelen nodig zijn voor legionellapreventie. Wij moeten klanten soms echt overtuigen dat die maatregelen nodig zijn, aangezien je het over de gezondheid van mensen hebt. Het is daarom erg belangrijk dat je kennis helemaal up-to-date is en dat je kunt bewijzen vakbewaam te zijn.” Kevin Kanters was één van de leden in de ISSO-kontaktgroep, de commissie die de update van de eveneens herziene ISSO-Publicatie 55.1 voor haar rekening nam.

lapreventie echt een vakgebied geworden, vindt Kanters. “Het is ontzettend fijn dat we dankzij het examen, dat we moeten afnemen om aan de BRL 6010 te voldoen, nu een vakbekwaamheidsbewijs kunnen halen. Ik zie dat als een erkenning van het vak. Ik hoor mensen wel eens zeggen: ‘Ik doe dit werk al twintig jaar, waarom heb ik ineens een papiertje nodig?’ Maar je kunt het ook omdraaien: via ‘het papiertje’ kun je aantonen dat je de benodigde kennis in huis hebt.” Volgens Kanters is het examen niet eenvoudig, maar is dat met een gedegen voorbereiding goed te

Aantoonbaar kennis in huis Twintig jaar na Bovenkarspel is legionel-

oktober 2019

IZ1019_SA_beterlegionella.indd 32

11-9-2019 10:57:50

“OM ISSO-PUBLICATIE 55.1 KUN JE NIET HEEN” ISSO-publicatie 55.1, Handleiding legionellapreventie in leidingwater, is een praktische uitwerking van de eisen in de BRL 6010 en de wetgeving. Aangezien de BRL is gewijzigd, was het nodig de ISSO-publicatie daar weer volledig op te laten aansluiten. De vernieuwde handleiding is bruikbaar voor adviseurs, installateurs, beheerders van drinkwaterbedrijven, inspectie, fabrikanten en leveranciers.

zoal in de samenvatting hoort te staan. De samenvatting is bedoeld om de opdrachtgever duidelijk te maken welke risico’s er bestaan en welke acties nodig zijn. Ook moet in de samenvatting de urgentie van risico’s duidelijk worden gemaakt, omdat dit het eerste is wat de opdrachtgever leest.”

Logische indeling Naar de praktijk vertaald “ISSO-publicatie 55.1 is erg nuttig,” zegt Kevin Kanters, “omdat daarin alle wetten en normen uit de BRL 6010 zijn vertaald naar de praktijk. In de BRL en het Drinkwaterbesluit staat meestal alleen dát je iets moet doen, in de ISSOpublicatie staat uitgelegd hóe. Zo staan er in het Drinkwaterbesluit bijvoorbeeld maar zes alinea’s over de uitvoering van een legionella-risicoanalyse, terwijl publicatie 55.1 daar drie hoofdstukken aan wijdt. Ik denk dan ook dat je niet om ISSO-publicatie 55.1 heen kunt.” Adviesbureau Hydroscope heeft samen met zo’n tien andere partijen bijgedragen aan de update van de ISSO-publicatie. Kanters: “Binnen Hydroscope is ISSO-publicatie 55.1 het meest gebruikte document.”

Toegankelijk en prettig leesbaar “ISSO-publicatie 55.1 geeft meer uitleg over de voorgeschreven indeling van de rapportage die BRL 6010 voorschrijft”, vertelt ook Irene van Veelen, projectcoördinator bij ISSO. “We leggen bijvoorbeeld uitvoeriger uit wat er

In de nieuwe ISSO-publicatie 55.1 zijn daarnaast de teksten veel toegankelijker geworden. Irene van Veelen: “Uit een enquête over legionellapreventie, die we twee jaar geleden afnamen, bleek dat gebruikers erg tevreden zijn over de inhoud en kwaliteit van deze publicatie. Maar de teksten konden leesbaarder en toegankelijker. Daarom heeft de publicatie nu een logischer hoofdstukindeling en een duidelijkere samenhang met de wetgeving.”

De 55.1 onderscheidt nu met blauwe tekstkaders wat wettelijk is bepaald en wat een aanvullende richtlijn is. In de herziene ISSO-publicatie zijn verder de verwijzingen naar wet- en regelgeving geactualiseerd, zoals de actuele NEN 1006 en Waterwerkbladen. De handleiding is een praktisch leidraad, maar om een legionellarisicoanalyse en -beheersplan op te stellen is hoe dan ook ruime installatietechnische kennis en ervaring vereist, vooral van leidingwaterinstallaties.

De nieuwe ISSO-publicatie 55.1 is verkrijgbaar via de ISSOKennisBank.

halen. “Je moet er wel de tijd voor nemen. Onder andere door de proefexamen op de site van Cito te oefenen.”

Landelijk examen van ISSO Het examen voor het verplicht erkende diploma bestaat uit een meerkeuzetoets van 40 vragen over wetgeving en technische ontwerpuitgangspunten.

Daarin moeten kandidaten aantonen dat zij op z’n minst vertrouwd zijn met bijvoorbeeld de Regeling Legionellapreventie, het Drinkwaterbesluit en NEN1006. Het andere examenonderdeel is een praktijkcase. Daarin moet de kandidaat een risicoanalyse maken en maatregelen bepalen aan de hand van plattegronden van een gebouw. Er is één landelijk examen van ISSO. Sinds april is dit examen bij Cito af te nemen.

Huidige BRL-certificaten zijn nog geldig tot uiterlijk 1 augustus 2020  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1019_SA_beterlegionella.indd 33

11-9-2019 10:57:51

TECHNIEK

LT-radiatoren STEEDS MEER UITVOERINGEN VERKRIJGBAAR Om lage-temperatuurverwarming via bijvoorbeeld een warmtepomp tot een succes te maken moet het afgiftesysteem voldoende warmte kunnen afgeven. Dat kan als het een groot oppervlak heeft, zoals bij vloer- of wandverwarming het geval is. Maar er zijn ook steeds meer radiatoren verkrijgbaar die speciaal ontworpen zijn voor lage temperaturen: de LT-radiator.

LT-radiatoren laten het warme water bijvoorbeeld eerst via de voorplaat lopen. Hierdoor komt er zoveel mogelijk stralingswarmte van de radiator. In de radiator geïntegreerde ventilatoren zorgen voor versterkte convectie. Een voorbeeld hiervan is de nieuwste UlowE2 radiator van Radson (zie hoofdafbeelding). Dit soortradiatoren helpt woningeigenaren al een eerste stap te zetten naar een duurzame en energieefficiënte woning op lagere temperatuur. In een later stadium – als dit qua investering beter uitkomt - kan hierop dan nog een warmtepomp worden aangesloten.

Gecombineerde warmte De 2 in de naam van deze radiator staat voor het principe van twee gecombineerde warmtesystemen. De panelen leveren de stralingswarmte en de in de radiator geïntegreerde ventilatoren zorgen voor versterkte convectie van deze warmte naar de ruimte. De Ulow-E2 is zelfregulerend, stuurt, afhankelijk van de warmtevraag, zelf de ventilatoren aan, maar kan via een touchpad ook handmatig bediend worden. Een bijkomend voordeel van de ventilatoren is

34 XX

oktober 2019

IZ1019_TA_LTradiatoren_LINKS.indd 34

het ‘summer breeze effect’: de circulatie van duurzaam verkoelende lucht tijdens warmere zomermaanden. De radiator wordt gemonteerd zoals zijn traditionele broertje: met middenaansluiting.

Elektrotechnisch is het een kwestie van een stekker in een stopcontact steken.

Vlakke voorplaat De FlatLine-radiator van Vasco is een

ander voorbeeld van een LT-radiator.

De watervoerende vlakke voorplaat van deze radiator zorgt ervoor dat de warmteafgifte hoger is en hij op lagetemperatuursystemen kan worden aangesloten. Radiator en plaatwerk vormen één strak afgewerkt geheel. Daarbinnen gaat de verwarmingstechnologie schuil. Deze radiator is beschikbaar in verticale of horizontale uitvoering of als plintradiator.

Ook Brugman, een brand van Vasco Group, levert dergelijke vlakke LTpaneelradiatoren. De Casual, Centric en Mini collectie is verkrijgbaar in een uitgebreid kleurenpallet en met accessoires zoals handdoekbeugels. 

SNEL REAGEREND AFGIFTESYSTEEM Jaga introduceert de Strada Hybrid, een innovatie op de Strada-serie. Naast de Low-H2O technologie voor energiezuinig verwarmen, is deze radiator voorzien van een snel reagerend afgiftesysteem.

Deze LT-radiatoren bevatten het nieuwe DBH-systeem. DB staat voor Dynamic Boost, dat ervoor zorgt dat de compacte radiatoren in combinatie met een warmtepomp snel en veel warmte afgeven. De H van Hybrid staat voor de dubbele werking: zowel bij koelen als verwarmen levert de radiator de hoogste afgifte.

De snel reagerende radiator kan zo optimaal anticiperen op de steeds wisselende temperatuuromstandigheden en comforteisen in een woning.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

11-9-2019 10:59:09

-advertorial-

Hittegolven en het aircomonster

WAAROM KOELEN MET VLOERVERWARMING Ook in 2019 is een hittegolf in Nederland niet uitgebleven. En met deze hoge temperaturen zoeken Nederlanders graag verkoeling. Zwembad in de tuin, plekje op het strand of het aanschaffen van een airco. En juist aan dit laatste punt zitten helaas meer nadelen dan voordelen. Maar hoe krijgen we anders de warmte uit onze goed geïsoleerde woning? Gelukkig is er ook een toekomstbestendige en energiezuinige optie om tijdens hittegolven koel te blijven. Koelen met vloerverwarming.

praktijk het aanschaffen, onderhouden en het verbruik van een airco niet voordelig en energiezuinig. Buiten het hoge energieverbruik zorgt een airco ook voor een nog warmere buitenlucht.

Zodra een groot aantal mensen een airco gebruikt, warmt de aarde nog sneller op. Eén van de oorzaken van de groeiende aircoverkoop is dat huizen tegenwoordig beter geïsoleerd zijn. En hoe beter een woning is geïsoleerd, hoe moeilijker de warmte het huis verlaat.

Hittegolven

Bouwbesluit en Isolatie

Als er in de afgelopen 19 jaar al 11 hittegolven hebben plaatsgevonden, zullen dit er aan het einde van deze eeuw ongeveer 58 zijn; 42 meer dan in de vorige eeuw. Maar helaas, daar blijft het niet bij. Door de opwarming van de aarde zullen hittegolven nog vaker voorkomen en langer duren.

Dat veel nieuwbouwwoningen tegenwoordig beter geïsoleerd zijn, is vastgelegd in het bouwbesluit. Hierin staan technische bouwvoorschriften voor nieuwbouwprojecten en verbouwingen.

Het meest recente bouwbesluit is dat uit 2012, dat in oktober 2018 is geüpdatet. In dit bouwbesluit is bepaald

hoeveel warmteweerstand isolatie moet hebben om aan de eisen te voldoen.

Deze eisen zijn anders voor verbouwingen.

Wanneer isolatie niet aan deze normen voldoet ‘lekt’ de warmte als het ware weg uit een ruimte. Hoe beter de isolatie, hoe langer de warmte binnen blijft en hoe minder energie er wordt verbruikt in bijvoorbeeld de winter. In de zomer is dit een ander verhaal, dan willen we juist de warmte uit het huis hebben. Met de nieuwe isolatie-eisen is dit een lastige klus. Ook in het Klimaatakkoord is met de hete zomers geen rekening gehouden. Uit onderzoek blijkt zelfs dat klimaatdoelen niet gehaald kunnen worden als airco’s gebruikt blijven worden. Gelukkig is er een toekomstbestendige en energiezuinige optie: koelen met vloer- wand- en/of plafondverwarming.

Koelen met vloerverwarming In de winter comfortabel warm en in de zomer heerlijk koel. Met laagtemperatuur watergedragen vloerverwarming is het mogelijk, ook met de nieuwe isolatie-eisen. Geen koude voeten? Dan is de combinatie met wandverwarming en/of plafondverwarming ideaal.

Neem bijvoorbeeld een warme zomerdag waarbij de buiten temperatuur 38° is. In een geïsoleerde ruimte zoals een woonkamer waar niet wordt gekoeld, zal de temperatuur ongeveer 28° zijn.

Gaan we deze ruimte vervolgens koelen met vloer-, wand- of plafondverwarming, dan wordt de ruimtetemperatuur verlaagd naar ± 23°.

Zelfs voor onze gezondheid en productiviteit is koelen met vloerverwarming effectief. Ben je benieuwd hoe koelen met vloerverwarming werkt en welke voordelen er nog meer zijn?

Het Aircomonster Iedereen herkent het wel: het verlangen naar koelte zodra het erg warm wordt.

Het aanschaffen van een airco is erg populair in Nederland. De verkoop ervan is in de laatste drie jaar zelfs met 300% gestegen. Daarbij doet een airco inderdaad zijn werk: de temperatuur verlagen in een ruimte. Helaas is in de

IZ1019_WARP_35.indd 35

Constructieweg 1, 2421 LN Nieuwkoop Tel: +31 (0)172 574 955 www.warp-systems.nl

12-9-2019 13:17:57

TECHNIEK

History meets design MONUMENTAAL GRACHTENPAND VOLLEDIG VAN HET GAS AF Op de Kloveniersburgwal in Amsterdam ligt een prachtig monumentaal pand uit 1883. Dit architectonische huzarenstuk in hartje hoofdstad is niet het eerste waar je aan denkt wanneer je je een gasloos pand voorstelt. Toch is juist dit pand na een grondige renovatie volledig onafhankelijk van gas – voor zowel verwarming als koeling.

Het oude grachtenpand heeft een statig voorkomen met een zichtbaar lange en enerverende geschiedenis. In de huidige staat fungeert het pand zowel als kantoor- als woonruimte, met zowel binnen als buiten groot respect voor de monumentale waarde. LG Air Solution wist het gehele pand in samenwerking met partners IDEA en Air-Innovations (zie kaders) op een passende manier gasloos te maken. Het is één van de eerste grote panden in Amsterdam die op deze manier verwarmt en koelt.

Toekomstmuziek Michael Nijdam was als installatieadviseur bij IDEA verantwoordelijk voor het ontwerp van de werkbouwkundige en elektrotechnische installaties voor dit monumentale gebouw. Hij zag een gasloze oplossing wel zitten. “We zagen een kans om een volledig gasloze installatie te maken en besloten ervoor te gaan en deze oplossing te implementeren. Veel aannemers en ontwikkelaars in Amsterdam durven het nog niet aan;

36

ik heb het idee dat sommigen warmtepompen nog een beetje eng vinden. Ze schuiven het voor zich uit en plannen de implementatie in voor ergens in de toekomst. Terwijl de timing juist nu heel geschikt is.”

Geen zichtbare delen Ook Paul Hakkoer, eigenaar van Air Innovations, kan zich hier helemaal in vinden. Hij heeft als installateur de implementatie van de VRF-airconditionings in het pand voor zijn rekening genomen.

“Waar we tegenaan liepen bij de installaties, vooral in de appartementen, is dat er veel zichtbare delen zijn. Maar in zo’n mooi oud pand is dat juist iets dat je het liefst wil vermijden. Voor zover het kan wil je zoveel mogelijk integreren in het interieur. Dat is dus precies wat we gedaan hebben.”

De LG Multi V 5 units zijn mooi weggewerkt in het geheel dankzij een goede samenwerking met de aannemer en de meubelbouwer. “Het meest bijzondere aan deze oplossing is dat iedere gebruiker kan kiezen of hij wil koelen of verwarmen. Daarbij is het nog eens extra speciaal dat je met dit systeem energie kunt uitwisselen. Dat wil zeggen: als er-

gens warmte wordt onttrokken, kunnen we dat daarheen sturen waar warmte gewenst is, zonder extra elektra uit het net op te nemen.”

Unieke details Sales manager Wilco Henzen van LG is bijzonder trots op dit project.

“Het eindresultaat is niet alleen heel bijzonder, ook de technische details zijn uniek. Bij dit project hebben we bijvoorbeeld gebruik gemaakt van een CFD-analyse. Dat is een 3D-simulatie die we vooraf hebben gemaakt, waarop we de luchtstromen van de opgestelde buitendelen al konden zien. Dat is van enorme waarde bij het maken van zo’n systeem.”

Duurzame oude panden Michael Nijdam ziet de ontwikkelingen van zulke systemen in de woningmarkt met veel enthousiasme tegemoet. “We werken al vele jaren samen met LG in de hotelmarkt, en breiden nu langzaam maar zeker uit naar appartementen en woningen. Het is mooi om te zien dat ook oude panden hun steentje kunnen bijdragen aan de verduurzaming van de woningmarkt.” 

oktober 2019

IZ1019_TA_historymeetsdesign.indd 36

11-9-2019 11:00:26

IDEA

MULTI V 5 VAN LG

IDEA staat voor Integrated Disciplines of Engineering and Architecture. Een ontwerp- en adviesbureau dat streeft naar een maximale integratie van ontwerp, constructie en techniek.

De Multi V 5 is een nieuwe standaard in VRF systemen. De laatste in deze lijn heeft de grenzen opgezocht wat performance betreft. Hij is energie efficiënt en maximaliseert het gebruikerscomfort met nieuwe functies zoals Dual Sensing Control en Ultimate Inverter Compressor en is standaard voorzien van LG’s Black Fin coating.

Het hoge vermogen van de buitenunits wordt mogelijk gemaakt door verbeterde basisonderdelen, zoals o.a. een vierzijdige warmtewisselaar en een compressor met een verbeterde regelbaarheid (10 ~ 165 Hz) waardoor er hogere seizoenprestaties en betere efficiëntere vermogens worden gerealiseerd, aldus de fabrikant. Door de verbeterde duurzaamheid wordt de levensduur van het product verlengd, waardoor zowel de gebruiks- als onderhoudskosten drastisch omlaag gaan.

AIR-INNOVATIONS Air-Innovations is in 2009 begonnen als eenmanszaak en inmiddels uitgegroeid tot een bedrijf met vier man personeel. Een groot deel van de producten die eigenaar Paul Hakkoer en “zijn jongens” plaatsen zijn afkomstig van LG.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1019_TA_historymeetsdesign.indd 37

11-9-2019 11:00:34

ZAKELIJK

“Ik sta op eigen benen” VINCENT STIPPELT LOOPBAAN IN INSTALLATIESECTOR ZELF UIT Iedereen kan zijn of haar eigen toekomst bepalen. Ook in de technische installatiebranche. Het is een kwestie van doen. Ga in gesprek met je leidinggevende, werk aan je vitaliteit en blijf je een leven lang ontwikkelen. Vincent Buur, werkzaam via InstallatieWerk bij technisch dienstverlener Unica, heeft een duidelijk plan en voert dat ook uit. Hoe pakt hij het aan? Hoe kan je je loopbaan in de sector uitstippelen? En wat levert het op?

jaren wil staan. Maar hij beseft zich ook dat maar één iemand dat kan doen: hijzelf. Vincent, die naast zijn werkzaam­ heden als monteur bij Unica via Instal­ latieWerk nog een extra opleiding volgt, wil graag leidinggevend monteur worden. “Ik wist op vrij vroege leeftijd al welke kant ik op wilde. Ik ben iemand die alles graag snel op een rijtje heeft.

Maar ik realiseer me dat ik het vooral ook zelf moet doen.”

Werken en leren

Vincent Buur (22) weet wat hij wil. Hij heeft een beeld waar hij over een aantal

XX 38

Werken en leren, daar draait het om voor Vincent. ”Ik ben nu nog in oplei­ ding als BBL-er en heb snel mijn MBO-2 gehaald. Ik ben nu bezig met MBO-3 en ik ga waarschijnlijk ook nog voor MBO2 Elektrotechniek. En ik heb inmiddels ook mijn lasdiploma.” Het zijn geen toevallige keuzes maar is eerder een goed doordacht plan. Vincent: “Ik had ook direct MBO-4 kunnen doen, maar ik vond dat ik dan de ervaring zou missen om leidinggevend monteur te worden.

Je hebt gewoon praktische ervaring nodig om vragen te kunnen beantwoor­

den. Daarom heb ik eerst niveau 2 en 3 gedaan.”

Met hulp Vincent heeft in zijn ontwikkeling ook een helpende hand van OTIB gekre­ gen. “We gingen met school naar een open dag van OTIB in Heerenveen en na afloop kregen we een voucher voor een training of opleiding. Die heb ik gebruikt voor het behalen van mijn rijbewijs. Want ook die heb ik nodig.

Je moet slim handelen en je hoeft niet alles alleen te doen, dat blijkt maar weer. Ik zie dat sommige jongeren geen opleiding in de vorm van werk/leren wil­ len, omdat je dan vier jaar bij hetzelfde bedrijf moet werken. Een gemiste kans zou ik zeggen. Juist in die periode met zo’n werkgever kan je stappen zetten en je dromen waarmaken. En dat is niet een opdracht van je werkgever, maar omdat je het zelf wil.”

Begeleiding om te groeien Vanuit Unica wordt Vincent goed ge­ holpen in zijn ontwikkeling. Vincent: “Ik

oktober 2019

IZ1019_ZA_ikstaopeigenbenen.indd 38

11-9-2019 12:22:35

wist al snel welke kant ik op moest om mijn doel te bereiken: leidinggevend monteur worden. Toen ik dat bij het bedrijf aangaf, kreeg ik de vraag hoe ik dat zag. Een goed gesprek verder kon ik aan de slag. En binnen het bedrijf krijg ik alle hulp om echt mijn ambitie te bereiken. Ik heb elke maand een functi­ oneringsgesprek, waarin we het vooral ook over mijn persoonlijke ontwikkeling hebben. Dat werkt fantastisch en houdt me op koers! En ik heb in het bedrijf een monteur die met mij meekijkt, met wie ik kan sparren. Leren op de werk­ plek. Dat werkt ook erg goed.”

Op eigen benen staan Volgens Vincent ontkomt hij er ook eigenlijk niet aan regie te nemen over zijn loopbaan. “Ons bedrijf geeft veel verantwoordelijkheid, dus we moeten er eigenlijk allemaal zelf voor zorgen dat we op eigen benen kunnen staan,” aldus Vincent. “Unica benadrukt echt: ‘word zo snel mogelijk zelfstandig.’ Ze laten mij dan ook gewoon mijn eigen klussen doen en ik heb veel contact met de klant. Dat helpt je enorm bij je persoonlijke ontwikkeling en niet alleen op puur technisch gebied.” Vincent beseft immers dat, bij de positie die hij ambieert, een goed plan hoort: “Als je leidinggevend monteur wil worden, moet je ook goed kunnen plannen.”

Opstaan

Jongeren bereiken

Maar een plan maken en dat ook uitvoeren, betekent ook dat je opkomt voor je eigen belangen. Vincent heeft daar wel een goed voorbeeld van: “Ik heb een aantal jaar geleden veel hulp gehad van de vakbond. Ik had een geschil over een salarisbedrag dat niet werd uitbetaald omdat één van de betrokken bedrijven de administratie niet op orde had. Het liep uiteindelijk zelfs bijna uit op een rechtszaak. Ik werd uitstekend geholpen en heb mijn gelijk gekregen. Dan merk je dat het fijn is dat je niet alleen staat. Maar ook dat het start bij jezelf. Ik moest de stap zetten om dit te bespreken met mijn toenmali­ ge werkgever en te blijven volhouden.”

Vincent vindt het een goed plan als jongeren op school worden gestimu­ leerd over de toekomst na te denken.

“Als leerlingen al op jonge leeftijd een doel voor ogen hebben, weten ze beter waar ze uit kunnen kiezen. Welke opleiding? Welke sector? Welk bedrijf?

Het is waarschijnlijker dat ze de regie pakken over hun eigen loopbaan.” Toch maken jongeren vooral de afweging wat een keuze direct oplevert, in plaats van te kijken naar de lange termijn.

“Ik denk dat het helpt als er op school wordt gekeken naar hoe je je carrière zélf kunt vormgeven en waar je naar toe werkt.” Foto’s: Hans Hordijk

Leermeester Leren is ook kennis kunnen overbren­ gen, weet Vincent. “Ik ben bij Installa­ tieWerk een Leermeester. Dat betekent dat ik anderen in de MBO-2 opleiding help. En ik begeleid stagiairs.” Vincent probeert deze leerlingen bewuster te maken van het feit dat zij regie kunnen nemen over hun loopbaan. “Meestal laat ik hen een plan maken, over hoe zij hun toekomst voor zich zien. Ik hoop altijd dat ze vragen blijven stellen, want dat betekent dat ze geïnteresseerd zijn.

Al moeten ze het dan nog uitvoeren, natuurlijk.” Vincent spreekt uit eigen ervaring: “Ik had zelf ook een voorbeeld om tegenop te kijken toen ik 16 of 17 jaar was en net begon. Dat maakt veel indruk.”

VEILIG WERKEN Bij een plan voor de toekomst hoort ook veilig en gezond werken, want zonder een gezond lichaam en een geest die in balans is heb je weinig plezier in je werk. Vincent: “Ik ben veel bezig met gezond en veilig werken, dat wordt vanuit Unica ook enorm gestimuleerd. We maken bijvoorbeeld elke maand gebruik van zogenaamde Toolboxen. De ene keer gaat het over werken op hoogte, dan weer over geluid. Dat helpt mij echt goed op weg!”

Uit eigen ervaring weet Vincent hoe belangrijk het is om veilig aan de slag te gaan. “Ik houd me netjes aan de regels. Dat komt vooral door een ongelukje dat ik zelf heb gehad. Door stom toeval kwamen er toen splinters in mijn oog.

Dat heeft mij wel doen beseffen dat veiligheid altijd voorop staat.” Unica geeft veilig werken topprioriteit. “Bij ons wordt er erg op gehamerd. Na een grove fout krijg je een waarschuwing, en bij je tweede waarschuwing word je wegge­ stuurd. Daarnaast moet iedereen een basis-VCA hebben bij aantreding. Maar ook dat is werken aan de toekomst.”

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1019_ZA_ikstaopeigenbenen.indd 39

11-9-2019 12:22:37

ZAKELIJK

Een leven lang leren

As a very special International Pers Delft University of in the ancient city such as Tender g etc. The topic of t Perspective,” whi Delft in the Nethe

WEL OF GEEN DIEPE RENOVATIE? Onze maatschappij verandert in

Since 2016, it is school, but this y and China. As on gains enormous It is valuable to comprehensively

een rap tempo en dat heeft ook grote gevolgen voor de installa-

Housing is of cru vital issue for sust declining areas. T deals with enviro do housing mark affordability, qual The course will g the development policies, regulatio approaches.

tiebranche. Waar 10 jaar geleden nog in futuristische termen werd gesproken over VR, IoT en duur-

The summer sch and Built Environ and experts from Architecture and Building are invi multi-faceted lea on sustainable h interactive approa

zame energiesystemen, zijn deze technieken nu al aardig ingeburgerd. Hoe blijf je bij als vakman?

Het antwoord is eenvoudig; door een leven lang te leren. Bekende kennisbolwerken zoals ISSO, TVVL, Otib en Techniek Nederland spelen er slim op in door een breed scala aan trainingen, workshops en cursussen aan te bieden.

Maar ook particuliere kennisinstituten houden er rekening mee in hun lesprogramma’s. Denk maar aan een ROVC of een Warmtepomp Academy. En wat te denken van leveranciers of fabrikanten? Bijna iedere week valt er wel een cursus, seminar of workshop te volgen ergens in het land, waarin vakmensen vertrouwd worden gemaakt met nieuwe technieken of technologische ontwikkelingen en markttrends.

HBO+?

Daarnaast zien we dat reguliere onderwijsinstellingen hun aanbod verruimen.

Wat het VMBO- en MBO te bieden heeft aan de vakman, mogen we wel als bekend veronderstellen in de branche.

Dat ligt anders voor HBO+. De doorsnee installateur zal niet gelijk denken aan een universiteit, als hij zich oriënteert op een bijscholingscursus, seminar of workshop. En dat is jammer, want ook daar valt veel kennis te halen. En

40 XX

in tegenstelling tot wat velen denken, hoeven achtergrond en vooropleiding daarbij geen enkele belemmering te vormen.

Aanbod universiteit Waar moet je dan aan denken? De TU Delft biedt bijvoorbeeld regelmatig vrij toegankelijke lezingen, symposia en seminars aan. Daarbij komen niet alleen wetenschappers aan het woord, maar ook bijvoorbeeld installatieadviseurs en innovatieve bouwers en installateurs.

Het technische kennisbolwerk gaat zelfs een stapje verder. Zo is het ook mogelijk om een complete Summer School te volgen.

Summer School Tijdens een Summer School duiken deelnemers gedurende een korte periode van bijvoorbeeld twee weken intensief in een onderwerp. Een interessant voorbeeld is de jaarlijkse ‘Summer School for Sustainable Housing from an European Perspective’. De thematiek is razend actueel. Vragen die aan de orde komen zijn onder andere: Op welke

manieren kunnen we de bestaande woningvoorraad verduurzamen? Hoe zorgen we dat het betaalbaar blijft?

Deze en andere vragen worden vanuit een Europees perspectief bekeken, bijzonder leerzaam, want laten we reëel wezen; van bijvoorbeeld Scandinavische landen en Duitsland valt nog veel te leren als het om verduurzaming gaat.

Voor iedereen toegankelijk Queena Qian coördineert de Summer School. Zij is als docente en onderzoekster verbonden aan de Faculteit Bouwkunde van de TU Delft. “Deze Summer School is voor iedereen toegankelijk”, vertelt Qian. “Van studenten, onderzoekers en architecten tot installateurs en adviseurs.” De cursus heeft een brede opzet. Naast lezingen, zijn er ook groepsprojecten, workshops en excursies naar innovatieve projectlocaties.

De docenten, zoals Laure Itard, Henk Visscher en Andy van den Dobbelsteen, zijn bekende namen in het vakgebied.

Nut Soft Skills Maar wat kan ik als installateur nu in de

oktober 2019

IZ1019_ZA_eenlevenlangleren.indd 40

11-9-2019 14:04:49

praktijk aanvangen met de kennis die wordt aangereikt, zal mening lezer zich afvragen? Laten we wat dieper inzoomen op de onderwerpen om daarover duidelijkheid te verkrijgen. Tijdens de lezingen, workshops en dergelijke worden niet alleen praktijkcases onder de loep genomen, maar is bijvoorbeeld ook volop aandacht voor de ‘Soft Skills’ die nodig zijn voor de energietransitie.

Overtuigen De laatste tijd zijn er verschillende negatief getinte artikelen in de pers verschenen over de torenhoge kosten die gepaard gaan met de energietransitie.

De consument is bang dat hij uiteindelijk daarvoor moet gaan opdraaien.

En er daarnaast nog de geluidsoverlast van warmtepompen bijkrijgt. Menig installateur zit nu met de handen in het haar. Ja, er is belangstelling om over te stappen op duurzame oplossingen, maar hoe overtuig je de bewoner of woningcorporatie om ook daadwerkelijk de stap te zetten?

Nut diepe renovatie Een Summer School, zoals Qian coördineert, biedt handvatten. Naast de technische aspecten, analyseren de gastdocenten ook de kansen op de markt en methodes om de consument te overtuigen. Qian, zelf een expert op dit gebied licht een tipje van de sluier op. “Er is flinke discussie gaande in Nederland over de vraag of we wel of niet diepe energetische renovaties moeten stimuleren. Met diepe renovaties doel ik dan op een aanpak waarbij een woning een grondige make-over krijgt om hem energiezuinig te maken.

Dus een totaalpakket met isolatiemaatregelen, duurzame energieopwekkers en lt-afgiftesystemen. Ik ben daar geen voorstander van.”

Tegenargumenten “Laat ik mijn standpunt toelichten”, vervolgt Qian. “Allereerst wordt het zonder hulp van de overheid en dan doel ik met name op het beschikbaar stellen van subsidies, voor veel consumenten een onhaalbare kaart om hun woning in

één keer grondig energetisch te renoveren. Daarnaast zijn veel innovatieve technieken nu nog erg duur, maar is de algemene verwachting wel dat ze in de komende jaren goedkoper worden. Is het dan wel een gunstig moment om bijvoorbeeld een warmtepomp aan te schaffen? Misschien kan je beter nog een jaar of 5 wachten totdat de prijzen verder zijn gedaald en de achterliggende techniek is doorontwikkeld. En stel ik heb als bewoner fikse investeringen gepleegd om mijn woning energiezuinig te maken, wat gebeurt er dan als ik ga verhuizen en ik heb dat geld nog niet terugverdiend?”

gaat verhuizen, het interieur toevallig wordt opgeknapt of een installatietechnische ingreep nodig is, kan hij wellicht meer geneigd zijn om ook de nodige verduurzamingsstappen te zetten.

One-stop-shopping Qian adviseert daarnaast de partijen in de bouwkolom om zoveel mogelijk de samenwerking te zoeken. “Werk met een one-stop-shopping formule. Biedt een totaalpakket aan, waarin bij wijze van spreken de renovatiestappen, maar ook schoonmaak en tijdelijke uithuizing zijn opgenomen.”

Maatwerk Stapsgewijze benadering Qian pleit daarom voor een stapsgewijze benadering. Iedere succesvolle stap versterkt het vertrouwen en stimuleert de investerende partij om verder te gaan op de ingeslagen weg. Daarnaast is het belangrijk om op een laagdrempelige manier de voordelen van een energetische renovatie te communiceren naar de bewoners. Dus geen technisch verhaal ophangen, maar wijzen op kansen om geld te besparen, een hoger comfortniveau te realiseren in de woning en wie weet later met winst de woning te verkopen bij een eventuele verhuizing. Kortom, verplaats je in de positie van je klant en kaart je plannen aan op het juiste moment. Hij hikt tegen de investering aan, bij een grondige renovatie al snel tussen de 60.000 en 100.000 euro volgens Qian. Als hij net

Niet iedereen over één kam scheren, maar maatwerk leveren. Het is een terugkerend thema in Qian’s betoog.

Zij zou het liefst zien dat installateurs en hun bouwpartners met keuzemenu’s gaan werken. “Zeg een website, waar iedereen op basis van zijn individuele situatie (denk aan leeftijd en inkomen) kan kiezen welke maatregelen hij wil doorvoeren.” Hoe marktpartijen dat dan vorm moeten geven en wat er daarbij eventueel te leren valt van andere landen, dat is een vraag die je als lezer beantwoord kan krijgen door zelf een keer deel te nemen aan de Summer School  Voor meer informatie: www.tudelft.nl/ bk/studeren/summerschools/summerschool-sustainable-housing-from-aeuropean-perspective/

NOODZAAK LEVEN LANG LEREN De Rijksoverheid stimuleert scholing van volwassenen om meerdere redenen: - De arbeidsmarkt verandert in een snel tempo. Oude beroepen verdwijnen en nieuwe komen ervoor in de plaats. Denk aan het maken van apps, het programmeren van robots of het ontwikkelen van nanotechnologie.

- Bedrijven en organisaties verspreiden zich steeds meer wereldwijd. En de concurrentie neemt toe, ook internationaal. Bij reorganisaties is voor som- mige werknemers dan geen plaats meer. Daarom is het kunnen wisselen van beroep en branches steeds belangrijk geworden om zeker te zijn van werk.

- De maatschappij wordt steeds ingewikkelder. Daarom is het voor iedereen belangrijk om goed overweg te kunnen met bijvoorbeeld taal, rekenen en computers.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1019_ZA_eenlevenlangleren.indd 41

11-9-2019 14:04:49

Voorkeur voor UbiFit Concentrisch!

UbiFit Concentrisch niet duur en super veilig!

Concentrische systemen bieden, door de buis-in-buis constructie, een extra vangnet bij lekkages.

Hierdoor wordt de kans op koolmonoxidevergiftiging sterk gereduceerd. Concentrische systemen zijn sec qua materialen duurder. Daar staat tegenover dat er ten opzichte van een parallel systeem de helft minder gebeugeld hoeft te worden en de constructie minder ruimte in beslag neemt. Ubbink heeft als een van de grootste producenten van rookgasafvoer in Nederland, het concentrische rookgasafvoersysteem UbiFit ontwikkeld: • UbiFit Concentrisch Push-Fit 60/100 • Nieuw: UbiFit Concentrisch Push-Fit 100/150 • UbiFit Concentrisch Klembandsysteem 60/100 • UbiFit Concentrisch Klembandsysteem 80/125 Complete programma’s, inclusief dak- en muurdoorvoeren, dakdoorvoerpannen en plakplaten en luchtdichte manchetten.

Veiligheid is nog nooit zo compleet en voordelig geweest!

Ubbink, dat werkt wel zo makkelijk! www.ubbink.nl/ubifit 19414 Adv UbiFit Concentrisch A4.indd 1 IZ1019_42_ubbink.indd 42

11-07-19 08:51 11-9-2019 14:06:41

ASIJEE

COLUMN

TERUGKIJKEN MET TROTS Het is een periode die ten einde komt. Het project Technologie Thuis Nu! wordt afgesloten. Meer dan tien jaar waren de ‘domoticawoningen in Woerden’ een vaste bestemming voor schoolklassen, studenten en installateurs. Tienduizenden bezoekers volgden er rondleidingen en cursussen.

Inzet was bezoekers te laten ervaren hoe de behoeften van zorgconsumenten en mensen met een beperking kunnen worden gekoppeld aan bewezen technologie. Zodat zij langer thuis blijven kunnen wonen.

We werkten in die tien jaar samen met het Longfonds, Bartimeus en Alzheimer Nederland. Bedrijven uit de branche dachten mee over opzet en programmering. We daagden studenten uit mee te denken over mogelijke aanpassingen. We ontwikkelden lesmateriaal en cursusmateriaal. We inspireerden woningbouwcoöperaties en ontwikkelden in Delft zelfs een voorbeeldwoning. We ontvingen delegaties uit heel Nederland en het buitenland. We zetten de stip op de horizon als het gaat om langer thuis wonen.

Inmiddels is het thema breed omarmd. Slimmer wonen is niet langer een kwestie van verwonderen en inspireren; het is nu een kwestie van doorpakken. Ons werk is gedaan. En

dat is de reden om de woonwijk eind september te sluiten.

Maar het goede nieuws is dat in 2020 de woningen opnieuw verrijzen en wel in Nieuwegein, in de gebouwen van ROC Midden Nederland. Zij nemen onze rol over en willen studenten nog meer kennis laten maken met de wisselwerking tussen techniek en zorg. Daarnaast is in de tussentijd hard gewerkt aan een virtuele versie van de woonwijk compleet met toelichting. Deze is in september 2019 operationeel.

We dragen het stokje dus over. Als OTIB kijken we terug op een prachtig project dat de deuren en ogen heeft geopend als het gaat om de rol van de sector bij het langer veilig en comfortabel thuis wonen.

Sven Asijee Directeur OTIB

Flair nu leverbaa r!

Flair 300 en 400 Altijd excellente lucht in huis

De nieuwe Flair-serie is dé nieuwe standaard voor ventileren met warmteterugwinning. Een compleet nieuwe ontwikkeling voor efficiëntere, stillere en energiezuinigere ventilatie. De Flair is de toekomst ver vooruit als het gaat om prestaties, installatiegemak en connectiviteit.

www.brinkclimatesystems.nl/flair

IZ1019_column_asijee_otib.indd 43

13-9-2019 9:18:09

TECHNIEK

Bioketels NOODZAKELIJK VOOR DE ENERGIETRANSITIE Wat veel mensen niet weten is dat maar liefst 60 % van de duurzame energie in Nederland komt van bio-energie, waarbij bioketels een belangrijke bijdrage leveren.

Zon, wind, water en andere bronnen leveren de resterende 40 %.

Dat aandeel stijgt flink, maar voor de energietransitie blijft ook bioenergie nuttig en noodzakelijk.

In dit artikel ga ik wat dieper in “Bijna 80% van de gebruikte biomassa komt uit Nederland.”

op bio-energie en bioketels in het bijzonder.

Over bio-energie bestaan veel misverstanden. Dat komt deels omdat bioenergie in Nederland nog relatief onbekend is en deels omdat bio-energie erg divers is, waarbij verbranding van het bio-deel in afvalcentrales meetelt evenals de open haard en houtkachel van huishoudens, maar ook de vergisting van mest en van reststromen in de voedingsmiddelenindustrie en biodiesel voor vrachtwagens. Bioketels die houtpellets of houtchips verbranden zijn de sterkst groeiende sector, zowel voor gebouwgebonden oplossingen als voor warmtenetten, tuinbouw en industrie.

Bij huishoudens gaat het om bescheiden aantallen (in 2018 5.300 ketels), maar naar verwachting zal dit groeien naar enkele honderdduizenden.

Duurzaamheid Bijna 80% van alle gebruikte biomassa

44

komt uit Nederland. We kunnen ook nog even vooruit met onze Nederlandse stromen, maar op de langere termijn moet de beschikbaarheid beslist omhoog of de import uit omringende landen moet toenemen. De toepassing van hout hoger in de circulaire ladder staat ook niet op gespannen voet met de toepassing als energiebron. Integendeel, voor het opbouwen van circulaire ketens in Nederland zijn alle stappen naar het meer en breder toepassen van hout en andere biomassastromen gewenst. Meer bomen in de natuur en meer hout in de bouw levert voor de bio-energiesector meer snoei-afval op.

CO2-neutraal Volgens Nederlandse en internationale afspraken is bio-energie CO2-neutraal, omdat er niet meer CO2 aan de atmosfeer wordt toegevoegd dan dat eraan wordt onttrokken. Ook telt als argument dat de CO2 van bomen toch eens in de atmosfeer komt, ook als je het afval

niet verbrandt. Als we – mede door een hogere opbrengst uit bosbeheer – zorgen voor meer bomen om CO2 af te vangen, gaan we er zelfs op vooruit. In de tuinbouw wordt de CO2 uit bioketels zelfs al afgevangen, daar wordt een bioketel de enige duurzame bron met een negatieve CO2-uitstoot.

Wanneer een bioketel?

Om eerlijk te zijn; bioketels zijn in veel gevallen niet de beste oplossing.

Bijvoorbeeld in zeer goed geïsoleerde huizen is de warmtevraag te klein om de relatief hoge begininvestering eruit te halen. Daar zijn bijvoorbeeld warmtepompen een goed alternatief. Ook komen er straks veel meer aansluitingen op een warmtenet. De warmte in zo’n warmtenet kan dan wel weer uit een bioketel komen, naast andere bronnen als zon en aardwarmte. Waar geen energiezuinig woonhuis staat en waar geen warmtenet wordt aangelegd, is de bioketel zeker een goed alternatief

oktober 2019

IZ1019_TA_bioketels.indd 44

11-9-2019 14:08:10

om mee te nemen in de afweging. Maar kijk ook eens verder, want bijvoorbeeld appartementencomplexen en kantoren lenen zich ook goed voor een bioketel.

Proven Technology Bioketels zijn vaak een goedkope duurzame oplossing als het om verwarmen gaat. Het is een bewezen techniek waarbij bestaande radiotoren kunnen blijven zitten. De klant moet wel ruimte hebben voor de opslag van de voorraad brandstoffen en voor - meestal een buffervat. Vandaar dat we bioketels vooral zien bij boerderijen, grote woonhuizen en appartementen.

Fijnstof Bio-energie heeft wel een nadeel, bij het verbranden komt fijnstof vrij. In moderne bioketels is dat dankzij een computergestuurd verbrandingsproces een minimale hoeveelheid. De vergelijking tussen een houtkachel en een bioketel gaat hier dan ook niet op. En er zijn tegenwoordig elektrostatische filters beschikbaar om de emissie van fijnstof verder terugbrengen. Sommige fabrikanten bouwen deze filters zelfs al standaard in voor de verwarmingsketels voor huishoudens.

Geschoold personeel Een belangrijk knelpunt voor bedrijven die bioketels verkopen is de installatie.

Zoals het er nu uitziet, gaat de wettelijke verplichting voor certificering van installateurs die aardgasgestookte cv-ketels installeren in per 1 juli 2021.

Dat betekent onder meer dat er eisen gesteld gaan worden aan de vakbekwaamheid van de installatiemonteur, wat aangetoond moet worden met het behalen van zowel een theorie als een praktijkexamen. Die vakbekwaamheid is niet alleen bij cv-ketels een issue, maar ook bij nieuwe technieken als zonnepanelen, warmtepompen en bioketels.

Daar zal de wettelijke verplichting voor vakbekwaam werken snel volgen, zo verwacht ik.

Noodzaak Dat is ook noodzakelijk. Voor het draag-

Bioketel in verzorgingstehuis

vlak onder de energietransitie is het niet goed dat klanten problemen krijgen met hun nieuwe installatie. De nieuwe technieken krijgen daardoor onverdiende kritiek, die terug te voeren is op ondeskundige installatie, en niet op de techniek zelf. Voor alle duidelijkheid: apparaten als zonnepanelen, bioketels en warmtepompen, alsmede de bijbehorende installatietechniek, wijzigen in een zeer snel tempo. Een hedendaagse bioketel is niet te vergelijken met een houtketel van 10 jaar geleden: het ontwerp van de verbranding is ingrijpend gewijzigd, er zijn meerdere verbrandingszones geïntroduceerd om de houtsnippers of pellets volledig te kunnen verbranden, en de besturing is volledig computergestuurd met als doel de lage emissienormen te kunnen behalen. De aanvoer van lucht en afvoer van rookgassen wordt daartoe voortdurend gemonitord en gewijzigd aan de hand van de brandercondities.

“Te druk” Opleidingen en erkenningen van installateurs zijn dus essentieel. Daar wordt van veel kanten op ingespeeld, in de bioketelbranche met incompanytrainingen en een brancheopleiding. Ik merk wel dat installateurs nog terughoudend zijn om hun monteurs naar opleidingen te sturen en om te investeren in vaste contracten. “Te druk” is een veelgehoord excuus. Het is inderdaad hoogconjunctuur in de branche. En dat

zal het voorlopig ook wel blijven als we kijken naar het Klimaatakkoord en de internationale afspraken waartoe Nederland zich heeft verplicht. Het aantrekken van meer medewerkers zou dan ook prioriteit nummer 1 zijn. De tarieven die gevraagd kunnen worden staan een goede beloning toe. Dus wat let u?

Toekomst Voor bioketels heeft de NBKL een erkenningsregeling voor installateurs ingevoerd. Ze worden daarbij getoetst op vakbekwaamheid en op de kwaliteit van de afgeleverde installatie. Onze erkenning staat open voor meer goede installateurs. Over de wijze waarop SDE+ en ISDE-regeling de komende jaren vormgegeven worden zal dit najaar worden beslist. Beide subsidieregelingen zijn van groot belang voor de branche. Maar nu al kan worden voorspeld dat hogere aardgasprijzen én subsidies voor duurzame energieopwekkers de komende jaren veel werk voor de installatiebranche gaan opleveren. Vooral voor bedrijven met voldoende en goed gekwalificeerd personeel! Mijn verwachting is dat we over tien jaar in Nederland gewend zijn geraakt aan bioketels, dat we meer bos hebben aangeplant en dat we flink op weg zijn naar klimaatneutraal verwarmen  Auteur: Eppo Bolhuis Voorzitter Vereniging van Nederlandse Biomassa Ketel Leveranciers (NBKL)

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ1019_TA_bioketels.indd 45

11-9-2019 14:08:11

TECHNIEK

Easy to install LUCHTVERWARMERS OP WATERSTOF We kennen al de waterstofketel.

Binnenkort krijgt hij er een broertje bij: de waterstofgestookte luchtverwarmer.

Mark Climate Technology is een expert op het gebied van klimaattechniek, luchtverwarming, stralingsverwarming en ventilatie apparatuur. De thuisbasis ligt in Veendam. Die omstandigheid heeft er in grote mate aan bijgedragen dat directeur Jan Koop de Boer op het idee kwam om een totaal nieuwe weg in te slaan met zijn luchtverwarmers.

Prototype van de GS+35H2 waterstofgestookte luchtverwarmer van Mark Climate Technology

Concurrentie Ideale omstandigheden De Boer: “Het einde van de gaswinning in Groningen komt in zicht. Er worden nu verschillende initiatieven ontplooid om hierop in te springen. Zo is de Gasunie reeds bezig een bestaande ringleiding geschikt te maken voor Russisch gas. Een andere ringleiding van circa 600 km lengte wordt omgeturnd voor het transport van waterstofgas. Tegelijkertijd is de kuststrook ideaal voor nieuwe windmolen- en zonneparken. Als er te veel energie wordt opgewekt, kan er via elektrolyse waterstof mee worden gemaakt wat dan als opslagmedium gaat fungeren. Een duurzame oplossing, omdat waterstof zero emissies oplevert.” Al met al dus de ideale omstandigheden om waterstofgestookte verwarmers te ontwikkelen.

Doelgroepen De luchtverwarmers moeten medio 2020 op de markt komen. De Boer mikt onder andere op de industrie, garages, sporthallen en supermarkten. “Ook is het mogelijk de luchtverwarmer in te bouwen in een LBK, waarbij hij gaat fungeren als voor- of naverwarmer.

46

oktober 2019

IZ1019_TA_easytoinstall.indd 46

De vraag is echter of deze nieuwe oplossing wel aftrek zal vinden. In de media en ook in de branche worden immers de warmtepomp en waterstofketels al als de oplossingen voor onze duurzame toekomst aangeprezen. En daar zit in beide gevallen een krachtige lobby achter; hoe kom je daar tussen met een nieuwe oplossing?

Voordelen De Boer: “Allereerst zien wij de waterstofketel niet als competitie, omdat die vooral bestemd is voor de residentiële markt. De warmtepomp zou in potentie wel een concurrent kunnen zijn. Maar onze nieuwe generatie luchtverwarmers heeft een aantal grote voordelen, waardoor wij toch kansen zien op de markt.

Zo zal de kostprijs lager uitvallen dan die van een warmtepomp. Daarnaast hoeft er geen separaat afgiftesysteem te worden aangeschaft en geïnstalleerd.

Het gaat om decentrale systemen, waarvoor alleen een leidingennetwerk nodig is. De waterstofgestookte luchtverwarmers zullen gemakkelijk te installeren zijn. Je hoeft geen F-gassenhandelingen te plegen, zoals met een warmtepomp veelal het geval is. Tot

slot zal vanwege de compacte omvang van de installatie het ruimtebeslag gunstig uitvallen.”

Installatie Dat klinkt als een kat in het bakkie voor de installateur. Toch zal hij wel met enkele afwijkende factoren rekening moeten houden bij de installatie van een waterstofgestookte luchtverwarmer. “Er komt veel condens vrij bij de verbranding van waterstofgas, daarvoor moet je een afvoervoorziening treffen.

En het leidingennetwerk moet 10 – 15% groter worden gedimensioneerd dan bij de huidige aardgaskwaliteit het geval is. Waterstof heeft namelijk een lagere calorische waarde dan aardgas, dus je hebt er meer van nodig om hetzelfde resultaat te bereiken.”

Acceptatie Ook de ‘vlambewaking’ is een dingetje.

“Dat gebeurt met een speciale temperatuurcel.” Maar al met al verwacht De Boer weinig belemmeringen bij de marktacceptatie. “Ik denk dat over een jaar of 5 deze systemen gemeengoed zijn in verwarmingsland en hun plek zullen hebben opgeëist naast andere duurzame oplossingen.”  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

11-9-2019 14:09:26

WASCO LEIDT JE OP Volg bij Wasco vakgerichte opleidingen om je verder te specialiseren

10 WASCOLLEGE OPLEIDINGEN SPIJKEREN JE HELEMAAL BIJ • ISSO 72: Ontwerpen van individuele en kleine NIEUWE OPLEIDINGEN warmtepompsystemen voor woningen • ISSO 98: Ontwerp, realisatie en beheer lucht-water • Vakmanschap CO-certificering VANAF 2020 VERPLICHT! warmtepompen in woningen • Gestructureerd Storing Zoeken in Ketels • F-gassen categorie 2/Warmtepompen • Airco-installatie in de Praktijk • Inregelen van Cv-installaties • Toepassingen Warmtepompsystemen • Gezond Binnenklimaat, Ventilatie en Luchtbehandeling • Meten aan een Cv-installatie in de Praktijk

wasco.nl/wascollege

IZ1019_47_wasco.indd 47

12-9-2019 14:41:05

ALGEMEEN

Marktcijfers MEER WARMTEPOMPEN MAAR VERKOOP HR-KETELS DAALT NIET Van alle verkochte verwarmingstechnieken maakt de warmtepomp de sterkste ontwikkeling door. Van een daling in de verkoop van hr-ketels is echter nog geen sprake. Dit blijkt uit de

“CV-KETELS NOG LANG NIET PASSÉ” Techniek Nederland verwacht dat de afname in verkoop van cv-ketels pas op de langere termijn zal plaatsvinden. Woordvoerder Dick eijman: “In de bestaande bouw zien we namelijk steeds vaker een toename van hybride systemen; een combinatie van warmtepomp met - nog steeds een cv-ketel. Gemeenten moeten uiterlijk in 2021 hun warmteplannen vaststellen. Daarin staat hoe de toekomstige warmtevoorziening er per wijk uit gaat zien. Pas als die plannen in uitvoering worden genomen, verwachten wij dat de afname in de verkoop van cv-ketels substantieel wordt. Dat zal niet eerder zijn dan aan het einde van het komend decennium.”

onlangs gepubliceerde ‘Gasmonitor 2019’, die de marktcijfers van warmtetechnieken in beeld brengt.

Natuur & Milieu en enkele netbeheerders monitoren jaarlijks de voortgang van de transitie naar aardgasloze gebouwen. Ze analyseren de subsidieaanvragen en verkoopcijfers van hr-ketels, warmtepompen, pelletkachels, biomassaketels, zonneboilers en inbouwkookplaten. Warmtenetten en duurzaam gas zijn in dit onderzoek niet meegenomen.

Hr-ketels Het blijkt dat op dit moment hr-ketels nog op grote schaal worden geïnstalleerd. In 2018 werden 429.381 hr-ketels verkocht, iets meer dan 1 procent ten opzichte van 2017. Die stijging geldt waarschijnlijk voor een groot deel de vervangingsmarkt van bestaande ketels.

Daarnaast wordt nog steeds gas in nieuwbouw geïnstalleerd, hoewel dit sterk afneemt. In het tweede kwartaal van 2019 had meer dan 60 procent van de nieuwbouw geen aansluiting op het gasnet.

tijd van de vergunningsprocedures gemiddeld twee jaar is en het gemiddeld één jaar duurt voordat de aanbestedingsprocedure rond is. Vervolgens kan het nog ruim een jaar duren voordat de aansluiting opgeleverd wordt. Wanneer deze voorraad is uitgeput zal het aantal verkochte hr-ketels waarschijnlijk afnemen.

van pelletkachels tussen 2013 en 2017, lijkt de piek bereikt. In 2018 bleef het niveau gelijk aan dat van 2017, met 12.898 verkochte pelletkachels. Mogelijke verklaringen voor de stagnatie zijn aanvullende eisen om in aanmerking te komen voor ISDE-subsidie en de discussies over biomassagebruik en fijnstofuitstoot.

Warmtepompen

Zonneboilers

De verkoop van warmtepompen groeit inmiddels gestaag. In 2018 zijn bijna 108.000 warmtepompen geïnstalleerd in de utiliteits- en woningbouw.

Dat is een stijging van 27 procent ten opzichte van 2017. De verkoopcijfers van warmtepompen zijn uitgesplitst in type warmtepompen. De grootste stijging vindt plaats bij de lucht/luchtwarmtepompen, waar de verkopen ten opzichte van 2017 met ruim 13.000 eenheden groeiden, tot ruim 73.000 in 2018. Dit is een stijging van 22 procent.

De sterkste relatieve groei zit bij de lucht/water-warmtepompen, waarvan de verkoop ten opzichte van 2017 met 41 procent steeg, een stijging van 8.095 eenheden. De groei bij de water/ water-warmtepompen bedraagt 1.709 eenheden, een stijging van 36 procent.

Van zonneboilers lag het aantal verkochte systemen de laatste jaren tussen de 6.000 en 8.500 stuk per jaar. Actuele verkoopcijfers over 2018 zijn er niet.

Wel is de in 2018 geplaatste zonnewarmtecapaciteit bekend. Uitgaande van een gemiddelde oppervlakte van drie vierkante meter per zonneboiler in de ‘kleine’ categorie, bleef het aantal geplaatste zonneboilers in 2018 ongeveer gelijk aan 2017. Het nieuw geplaatste oppervlakte aan zonneboilers nam in 2018 ten opzichte van 2017 toe met 5.116 m2. In totaal is 33.498 m2 aan zonneboilers geplaatst. Van de kleine systemen werd in 2018 18.763 m2 bijgeplaatst, een stijging van 3,8 procent. De sterkste groei zit in de grote zonneboilersystemen, waarvan in 2018 m2 werd bijgeplaatst, een stijging van 43 procent. 

Vergunningen Dat niet alle nieuwbouw inmiddels van het gas af is, komt omdat de doorloop-

48

oktober 2019

IZ1019_ALG_marktcijfers_LINKS.indd 48

Pelletkachels Na een sterke groei in de verkopen REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

11-9-2019 14:10:57

Hybride systeemoplossingen

Energetisch en financieel de beste warmwateroplossing voor elke situatie Zo bewust mogelijk omgaan met ons milieu en tegelijkertijd niets inleveren op het comfort. Onze hybride systeemoplossingen maken maximaal gebruik van duurzame energieopwekking om het milieu te ontzien en combineren dat met gas of elektriciteit om het gewenste comfortniveau te behalen.

Er worden tegenwoordig strenge eisen gesteld aan de energieprestatie van een gebouw. Onze hybride systeemoplossingen dragen bij aan een verlaging van het Energie Prestatie CoĂŤfficient en zijn financieel een interessant alternatief voor andere hybride systemen in de markt.

Meer weten? 040 294 2500 of info@aosmith.nl

w w w. a o s m i t h . n l

AOS adv Hybride NL 210x291.indd 1 IZ1019_49_aosmith.indd 49

19-7-2019 08:33:05 11-9-2019 10:14:43

NATUURLIJK VEELEISEND

CERTIFICERING DOOR DERDEN VERDIENT UW VERTROUWEN Aan labels, logo’s of certificaten van uitmuntendheid ontbreekt het niet, maar ze zijn niet allemaal hetzelfde.

Als een fabrikant zich verbindt aan ons certificatie door derden proces, verbindt hij zich aan een kwaliteitsproces waar iedereen van profiteert: eindgebruikers, voorschrijvers, verzekeraars, investeerders, overheden.

Betrouwbare prestatie-eisen, informatie die begrijpelijk en transparant is, naleving van de regelgeving, beoordelingen van de energie-efficiëntie van producten - dit zijn enkele van de voordelen van certificering door derden.

Ons certificeringsproces is degelijk, grondig en veeleisend: permanente controle, staalafname, fabriekscontroles, onafhankelijke testen door gecertificeerde instellingen en laboratoria, controle van selectiesoftware en daarnaast onafhankelijke evaluaties.

Sinds 1994 certificeert EUROVENT CERTITA CERTIFICATION de prestaties van airconditioning- en koelsystemen voor particulieren en bedrijven.

Bezoek onze website 24/7.

Download je gecertificeerde oplossing op maat op :

www.eurovent-certification.com

Getty Images ©ThomasVogel

IZ1019_50_eurovent.indd 50

11-9-2019 14:12:37

V.D. BOON

COLUMN

DIGITALE TRANSITIE, HOE SUCCESVOL WORDT JIJ? Waar zo’n pak hem beet 20 jaar geleden de Elektrotechniek, Werktuigkunde en ICT gescheiden werelden waren, integreren deze volop. Deze technische systeemintegratie is boeiend en biedt kansen. En opnieuw is een transitie gaande: een digitale transitie.

De eerste technische integratieronde is een feit. Wie nu nog twijfelt of van mening is dat ‘het op ons afkomt’ is redelijk laat, zo niet té laat. In de vakmedia lees je nu veel over Internet of Things (IoT). Let op: dit komt er niet. Dit is er al. En het dijt de komende jaren alleen maar uit. Alle techniekvormen gaan in bepaalde mate, direct of indirect, met elkaar in verbinding staan. Onderdeel van de gaande transitie is de integratie van gewenste functie (F), de dienst rond het gebruik hiervan (D) én de benodigde onderliggende techniek (T). Binnen de digitale transitie gaat bij een eindgebruiker de F steeds belangrijker worden.

Vraag aan een eindgebruiker niet wat hij wil. Je ontvangt namelijk het antwoord vanuit de context van wat hij weet.

Henry Ford heeft dit ons al geleerd en in recentere tijd heeft ook Steve Jobs hiervan het bewijs geleverd. De eindgebruiker – geholpen door veel lifestylemedia – maakt wel

IZ1019_column_boon.indd 51

duidelijk wat haar functionele behoeften zijn. En met de juiste vragen, achterhaal je ook wat latent (zeg maar in het onderbewuste) gewenst is. Een eindgebruiker wil alleen horen of je aan haar wensen kunt voldoen. Met welke techniekintegraties jij dit doet, boeit hem of haar in steeds mindere mate. Daar ben jij toch de specialist of kennisdrager voor?

Binnen de digitale transitie gaat het steeds meer om het vinden van de samenhang in de F, D en T. In het snijpunt van deze drie ligt de klantvraag of -behoefte. Wanneer je deze weet te ‘vangen’ en te vertalen naar een helder aanbod, ben je van succes verzekerd.

Maarten van der Boon maarten@novitek.nl Vanuit zijn bedrijf Novitek helpt Maarten technische bedrijven in organisatie­strategie, innovatie en communicatie.

13-9-2019 21:05:52

RUBRIEK

AF FABRIEK

AF FABRIEK

CONCENTRISCHE SYSTEEM Concentrische systemen bieden, door de buis-in-buis constructie, een extra vangnet bij lekkages.

Hierdoor wordt de kans op koolmonoxidevergiftiging sterk gereduceerd. Ubbink ontwikkelde het UbiFit Concentrisch systeem, in Push-Fit en klemband uitvoering.

Het is een compleet programma van verlengbuizen, bochten, doorvoeren en bevestigingsoplossingen. Het UbiFit Concentrisch Push-Fit systeem zorgt voor een makkelijke (de-) montage en is voorzien van afstandhouders en een geleidingsring.

Het Push-Fit systeem is uitgebreid met diameter 100/150 voor een grotere capaciteit. Het UbiFit Concentrisch Klembandsysteem 60/100 en 80/125 kan worden toegepast in de schacht waar beugelen beperkt mogelijk is. Dit is nu voorzien van de nieuwe, slanke en eenvoudig te bedienen klemband voor snelle en veilige montage.

3-pijps VRF Frico heeft een aantal producten in haar programma opgenomen. Met het Frico-Systemair 3-pijps VRF-systeem kan gelijktijdig worden gekoeld en verwarmd. Frico-Conntech biedt een oplossing met stralingsverwarming, plug& play voor een totaal of een gerichte toepassing, waarmee tot 40% energie kan worden bespaard. Voor de koel- en vriesindustrie biedt Frico verschillende oplossing met EC-luchtgordijnen die traploos instelbaar zijn. Voor elke opening waarin de tocht, het klimaat kan belemmeren zijn o.a. DX-luchtgordijnen (warmtepomp) in het programma opgenomen.

Realtime monitoren van warmte-units

LUCHT EN VUIL UIT DE INSTALLATIE Caleffi heeft de luchtafscheider Discal® ontworpen om automatisch en continu alle lucht uit verwarmings- en koelinstallaties te verwijderen bij zeer lage drukverliezen. De circulatie van volledig ontlucht water voorkomt dat lucht zich ophoopt in leidingen en radiatoren. Dit voorkomt lawaai, corrosie en cavitatie in de circulatiepomp. Deze luchtafscheider is zowel horizontaal als verticaal te plaatsen. Voor kleine ruimtes is er de kunststof Discalslim®. Het geïntegreerde T-stuk maakt plaatsing ervan eenvoudig. Een speciaal veiligheidskapje voorkomt lekkage. Deze kleine luchtafscheider heeft verder dezelfde features als de Discal®.

Caleffi levert verder ook een kunststof vuilafscheider met magneet, Dirtmag®. Deze verwijdert alle vuildeeltjes (ook metalen) uit de installatie. Hij kan eenvoudig gereinigd worden. Het drukverlies is minimaal en de vuilafscheider is zowel horizontaal als verticaal te plaatsen.

52

IZ1019_AF_52.indd 42

Het is nu mogelijk om de AquaHeat warmte-units, geleverd door Fortes Import, realtime te monitoren. Bijna elke diagnose kan gesteld worden, zonder op de locatie aanwezig te zijn. Er kan servicegericht aangestuurd worden, waardoor onderdelen niet langer onnodig uitgewisseld worden. De AquaHeat Mercurius kan eventueel achteraf geïnstalleerd worden, in reeds opgeleverde projecten. Met informatie van de meetwaarden over de bedrijfssituaties, kunnen diagnoses worden gesteld over storingen en/of foutmeldingen.

De AquaHeat Mercurius Remote Control communiceert via het NB-IoT netwerk en wordt aangesloten op de Modbus aansluiting van de regelaar. Parameters kunnen via de Cloud, individueel, per project of per type warmteunit aangepast worden.

Het is mogelijk om de energiestanden realtime uit te lezen. Dit kan wanneer de energiemeter middels de M-bus is aangesloten op de TR-03 regelaar. Bij prepayment kunnen gebruikers, vooraf voor een bepaalde hoeveelheid energie aankopen ter waarde van een zelf te kiezen geldbedrag.

Via de Mercurius wordt dan een energielimiet ingesteld.

Wanneer het pre-payment ingeschakeld is en er is geen krediet beschikbaar, wordt de status van pre-payment in de TR-03 regelaar ingesteld op ‘geen krediet’. De TR-03 regelaar gaat dan terug naar een minimaal setpoint. In deze modus ondersteunt de regelaar bijvoorbeeld alleen vorstbescherming en anti-legionella, indien dit zo wordt geconfigureerd. Wordt het saldo weer opgewaardeerd, dan wordt de status van pre-payment bijgewerkt naar ‘voldoende krediet’.

Vervolgens gaat de TR-03 regelaar terug naar de project instellingen.

Een heel project kan hydraulisch worden ingeregeld.

Dit is mogelijk wanneer de energiemeter via de M-bus is aangesloten op de TR-03 regelaar. Er kan hydraulisch worden ingeregeld op basis van: vermogen (kW), primaire flow (l/h) en retourtemperatuur (°C), voor elke bedrijfssituatie afzonderlijk.

oktober 2019

11-9-2019 15:33:43

Werken & Leren!

GROEI DOOR SCHRIJF JE

Koudetechniek

• Basiskennis koudetechniek • Koudetechniek voor niet koudetechnici

F-Gassen • • • • • •

F-gassen categorie 1 F-gassen categorie 1 (Blended learning) F-gassen categorie 2 F-gassen categorie 3 F-gassen categorie 4 Opfrisdag F-gassen

F-gassen & warmtepompen • F-gassen categorie 1 inclusief basis monteur warmtepompen (Blended learning) • F-gassen categorie 2 inclusief basis monteur warmtepompen (Blended learning)

Elektrotechniek

• Elektrotechniek (VOP) NEN 3140 • Elektrotechniek (VP) NEN 3140 • Elektrotechniek (Herinstructie VP) NEN 3140 • Elektrisch schakelen voor koude- en klimaattechnici

Luchtbehandeling & klimaatbeheersing • Meet- en regeltechniek klimaatsystemen • Luchtbehandeling en klimaatbeheersing

EPBD

• Keuringsdeskundige EPBD-A (theorie en praktijk) • Keuringsdeskundige EPBD-A (theorie) • Voorschakeltraject keuringsdeskundige EPBD-B • Keuringsdeskundige EPBD-B

Warmtepompen

• Warmtepompen - Basistraining voor aspirant ontwerpers • Warmtepompen - Basistraining voor monteurs • Collectieve warmtepompen in woningen • Grondgebonden warmtepompen in de utiliteitsbouw • Individuele warmtepompen voor woningen en kleine utiliteit • Ontwerpen en installeren van lucht/

VANDAAG NO G

!

IN.

lucht warmtepompen voor utiliteit • Lucht/water warmtepompen voor woningen

PED

• PED (Pressure Equipment Directive)

ACK • • • • • • • • • •

ACK Voorschakeltraject ACK Algemeen ACK Ammoniak ACK CO2 ACK Koolwaterstoffen ACK Overheid ACK voor Operators ACK Veiligheidsmodule ammoniak ACK Veiligheidsmodule CO2 ACK Veiligheidsmodule koolwaterstoffen • ACK voorschakeltraject Ontwerpen van systemen met natuurlijke koudemiddelen • ACK Ontwerpen van systemen met natuurlijke koudemiddelen • ACK Overig personeel

SCHRIJF JE NU IN VOOR een opleiding of training bij Opleidingscentrum GOO Voor meer info of direct inschrijven ga naar www.opleidingscentrum-go.nl

Opleidingscentrum GO°

IZ1019_53_aeres.indd 53

Zandlaan 29 6717 LN Ede

Postbus 32 6710 BA Ede

T: kantoor 088 - 0206419 E: info@opleidingscentrum-GO.nl

16-9-2019 14:13:01

RUBRIEK

AF FABRIEK

AF FABRIEK

PAKKETTEN VOOR WARMTEPOMPEN

DROOGBOUW VLOERVERWARMING Het elektrisch vloerverwarmingssysteem Magnum HeatBoard heeft contact over de gehele vloer en biedt ook in bochten een maximale warmteoverdracht. De opbouwhoogte van dit droogbouwsysteem is 12 mm.

De systeemplaten hebben een afmeting van 788 x 594 mm (effectief: 775 x 580 mm) en worden geleverd in een set van 11 platen (5 m2). De systeemplaten kunnen stevig in elkaar worden gehaakt, zodat de vloer zonder kieren en gaten kan worden afgedekt. De nieuwe Magnum HeatBoard Cable van 7 mm past precies in de voorgevormde kabelgoten en is verkrijgbaar in twee vermogens: 6 en 10 Watt per meterlengte. Deze kabel geeft bij installatie op de HeatBoard systeemplaten een warmteafgifte van respectievelijk 60 en 100 Watt per m2 en zijn in diverse lengten leverbaar van 180 t/m 1900 Watt.

Aansluiten op 38,0 mminstallaties Viega heeft het leveringsprogramma uitgebreid met een aantal hulpstukken. Vier speciale overgangen bieden een standaardoplossing voor niet veel voorkomende buismaten die het bedrijf nu toch

54

IZ1019_AF_54.indd 54

oktober 2019

in zijn Megapress-programma heeft opgenomen.

In vervolg op de introductie van de overgangen van 44,5 en 57,0 mm, heeft Viega drie speciale overgangstukken en een verloopsok aan het Megapress-programma toegevoegd. Alle vier zijn bedoeld voor aansluitingen op bestaande 38,0 mm dikwandig stalen buizen zoals die vaak worden toegepast in bestaande verwarmingsinstallaties alsook in persluchten industriële gasinstallaties in de industrie.

De drie nieuwe Megapress buitendraad overgangsstukken betreffen overgangen van 38,0 mm naar R ¾, R 1 en R 1 ¼. Hiermee is

Flamco introduceert installatiepakketten voor het aansluiten van warmtepompen. De pakketten bevatten de belangrijkste toebehoren voor de meest voorkomende situaties. Het gaat om een basis-, comfort- en premiumpakket.

Het Basic pakket (met o.a. een expansievat, veiligheidsventiel, bijvulmogelijkheid en twee vlotterontluchters) volstaat in de meest gangbare situaties. Het Comfort pakket heeft als extra’s onder andere lucht- en vuilafscheiders. Het Premium pakket bevat naast deze toebehoren ook een buffervat, een pompgroep, een expansievat voor drinkwater, een terugstroombeveiliging en een veiligheidsventiel.

Met deze installatiepakketten wil Flamco de installateur houvast bieden bij de keuze van toebehoren én de garantie dat die via de reguliere groothandel uit voorraad leverbaar zijn. De pakketten zijn bestemd voor de secundaire kant van alle warmtepompsystemen (luchtwater, lucht-lucht, water-water en grond-water), voor nieuwbouw of vervanging.

In aanvulling op de drie standaard pakketten biedt Flamco een webconfigurator waarmee een aansluitpakket op maat kan worden samengesteld. Door de basisgegevens van het warmtepompsysteem online in te vullen, rolt er een bestellijst van de specifiek benodigde toebehoren voor de groothandel uit. Het online hulpprogramma is met name handig voor situaties waarin het leidingnet niet standaard is of wanneer bepaalde toebehoren, zoals een expansievat, al in het warmtepompsysteem zijn geïntegreerd.

een snelle en betrouwbare overgang van draadtechniek naar de Viega perstechniek mogelijk. Naast de buitendraad-overgangstukken introduceerde Viega ook een verloopsok 1 ¼ naar 38,0 mm dat eveneens worden ingezet voor snelle en betrouwbare verbinding naar bijvoorbeeld verwarmingsinstallaties.

De overgangsstukken zijn uitgevoerd met EPDM dichtelement dat bestand is tegen temperaturen tot 110°C en werkdrukken tot 16 bar. Als onderdeel van het Megapress-programma zijn de hulpstukken voorzien van SC-Contur, de veiligheidsfunctie die lekkages voorkomt door ze al bij de persproef zichtbaar te maken.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

11-9-2019 15:34:28

Heel Nederland neemt makkelijk gas terug!

HP-M 25 i; de ‘geen-gedoe’ warmtepomp voor elk type woning

- Werkt met elk merk/type cv-ketel en bestaande radiatoren samen - Benut buitenlucht én ventilatielucht - Inclusief de slimme Spider Klimaatthermostaat - Eenvoudige installatie; geen buitendeel/ geen F-gas handelingen - 7 jaar garantie

subsidie_HP-M 25 i_144x172mm.pdf

1

14-01-19

15:58

Met trots presenteren wij u onze nieuwe lucht/water warmtepomp; de HP-M 25 i. Met deze hybride warmtepomp kan bij woningen waar nog een goede cv-ketel aanwezig is een forse besparing op het gasverbruik worden gerealiseerd. Dat is dus makkelijk energielabelstappen maken zonder veel gedoe!

19_0120 | ID 2019-29-08

www.ithodaalderop.nl/geengedoe

19_0120 Advertentie_HP-M 25 i_a4.indd 1 IZ1019_55_itho.indd 55

06-09-19 10:00 11-9-2019 10:20:25

RUBRIEK

AF FABRIEK

AF FABRIEK

Samenwerking Coolmark en Johnson Controls YORK zijn een samenwerking aangegaan voor de Nederlandse HVAC-markt.

Het programma van Coolmark wordt hiermee uitgebreid met lucht/water- en water/water-warmtepompen, koelmachines, fancoilunits, regeltechniek en waterregelkleppen. Ook een assortiment rooftopunits van YORK gaat tot het programma behoren. Coolmark zal zich richten op het werkgebied tussen 0 en 600 kW koel- en verwarmingsvermogen.

“Het productassortiment van Johnson Controls YORK gecombineerd met ons service- en distributienetwerk, 25 jaar kennis van de lokale markt en ons eigen team van experts, vormen

de ingrediënten voor deze samenwerking”, licht Hoofd projecten Huibert Baak bij Coolmark toe. “Twee bedrijven die elkaar versterken en innovatie en verduurzaming in Nederland naar een hoger plan willen tillen. Door deze nieuwe samenwerking kunnen installateurs en adviseurs zich onderscheiden op het gebeid van innovatieve en duurzame oplossingen, geld besparen en hun business laten groeien.”

VENTILATIE OP AFSTAND Duco’s ventilatiesysteem kan nu met Niko Home Control worden verbonden. Via touchscreen, smartphone (iOS en Android) of tablet kan de gebruiker zowel thuis als op afstand het systeem automatisch bedienen. Daarnaast kan op elk moment van de dag de luchtkwaliteit in huis worden gecontroleerd.

De ventilatie-units kunnen naadloos in Niko Home Control via een ethernetkabel op de router van het thuisnetwerk (voor communicatie) geïntegreerd worden. Vanaf dat moment kan Niko Home Control de DucoBox en/of de regelkleppen terugvinden.

Om onnodig energie te verbruiken kun de gebruiker alleen ventileren waar en wanneer dat nodig is én in de juiste hoeveelheid. Bovendien kunnen automatische scenario’s – zoals ‘alles-uit’ – worden ingesteld.

VIRTUEEL SELECTEREN Alklima komt met een app die gebruikers in staat stelt om op basis van Augmented Reality een airco of warmtepomp te selecteren en in hun eigen omgeving te plaatsen. Aan de hand van enkele vragen kan de meest geschikte airco of warmtepomp worden gekozen, waarna deze op ware grootte in de eigen omgeving kan worden bekeken. Staat de virtuele pomp of airco virtueel opgesteld, dan biedt de app ook de mogelijkheid om bijvoorbeeld de kleur of het type aan te passen. Zo kan al swipend een airco of warmtepomp worden gekozen, die past in de eigen omgeving.

Voor het vinden en selecteren van de ideale airco of warmtepomp is een groot aantal tools beschikbaar. Waar veel van deze tools geen antwoord op geven is de vraag hoe de airco of warmtepomp in de eigen omgeving staat of welke mogelijkheden er zijn om de keuze zoveel mogelijk af te stemmen op de eigen stijl van het interieur.

De Alklima KIJK app gaat gebruikers daarbij helpen.

Met de app krijgt de gebruiker een reëel beeld voorgeschoteld van het uiteindelijke resultaat. Is de keuze gemaakt, dan kan het resultaat worden opgeslagen en gedeeld. Ook kan contact worden opgenomen met een lokale installateur om de airco of warmtepomp te laten installeren.

De KIJK-app van Alklima kan worden gedownload via de AppStore of GooglePlay.

56

IZ1019_AF_56.indd 56

oktober 2019

Online assistent Vaillant stelt een online assistent beschikbaar voor installateurs. Deze is bedoeld voor alle vragen over Vaillants duurzame installaties voor nieuwbouw en renovatie.

De adviseurs van Vaillant zijn hiervoor elke dag bereikbaar.

Vaillant introduceert deze mogelijkheid omdat het voorbereiden van nieuwbouw- en renovatieprojecten, het plegen van onderhoud of klantgesprekken over de vervanging van bestaande verwarmings- en klimaatsystemen vaak veel markt- en technische kennis vergt.

Het kan bijvoorbeeld gaan over advies over de juiste verwarmingsinstallatie in een nieuwbouwwoning of renovatieproject. Met de online assistent wordt een laagdrempelige manier geboden om snel een deskun-

dig antwoord te krijgen op uiteenlopende vragen. Dat gebeurt via een interactieve verbinding zonder speciale software.

“Met de online assistent functionaliteit spelen we in op de groeiende vraag bij installateurs voor het opstellen of volledig maken van klantadviezen voor duurzame installaties. Onze adviseurs helpen om een passend advies op tafel te krijgen voor de klant”, vertelt Mark van de Ree, Technisch Project Adviseur van Vaillant. “Het inplannen van een afspraak op locatie voor een oriënterend gesprek of advies werd al snel als te tijdrovend beschouwd. Met de online assistent bieden we nu een laagdrempelig alternatief om op een efficiënte manier te voorzien in de behoefte aan advies en ondersteuning."

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

11-9-2019 15:33:11

evohome

Meer comfort met minder energie Comfortabel genieten in de kamers die u gebruikt, en altijd en overal de verwarming lager zetten in de ruimtes die u niet gebruikt.

Dat kunt u uw klanten beloven als u evohome van Honeywell Home aanbeveelt en installeert. evohome is een innovatief gebruiksvriendelijk verwarmingssysteem mĂŠt slimme draadloze zoneregeling. Het geeft volledige controle over de verwarming: via de radiatorkraan en het evohome-bedienpaneel, maar even eenvoudig via de Honeywell Home-app of de webbrowser.

Thuis, op het werk of onderweg: evohome staat garant voor meer comfort, meer controle en minder energieverbruik. Daar kunt u op vertrouwen!

Homecomfort.resideo.com/nl

from

Resideo, postbus 12020, 1100 AA Amsterdam, tel.: 020-5656392

IZ1019_57_honeywell.indd 52656 Advertentie evohome57 A4.indd 1

12-9-2019 13:15:56 10-05-19 11:37

RUBRIEK

AF FABRIEK

AF FABRIEK

LUCHTKWALITEIT VIA APP

VENTILATIESLANGEN VAN POLYESTERWOL Tado° introduceert een app om gebruikers beter inzicht te geven in de luchtkwaliteit. Ze kunnen volgen welke vervuilende stoffen en pollen aanwezig zijn in de lucht die ze inademen en krijgen adviezen over het ventileren van de woning.

Met realtime gegevens, voorspellingen en inzichten in de luchtkwaliteit kan het inademen van slechte lucht worden teruggedrongen. Gebruikers van de app kunnen de Air Quality Index (AQI)-score in de omgeving van hun huis raadplegen en deze informatie gebruiken om actie te ondernemen. De app laat de belangrijkste verontreinigende stoffen in de omgeving zien. Bovendien biedt tado° pollenvoorspellingen voor gras, onkruid en bomen.

De nieuwe functionaliteiten bouwen voort op de tado° Air Comfort Skill, die gegevens over de lucht buiten en binnen samenvoegt zonder dat je daarvoor nieuwe hardware hoeft te kopen. Gebruikers kunnen de luchtvochtigheid per kamer raadplegen en krijgen tips om het luchtcomfort binnenshuis te verbeteren. tado° integreert allerlei verschillende databronnen in visualisaties om de luchtkwaliteit inzichtelijker te maken, zodat deze verbeterd kan worden

Wegwijs in kwaliteits­ regelingen Er is een centraal platform

58

IZ1019_AF_58.indd 58

oktober 2019

voor de installatiebranche in het leven geroepen dat de weg wijst in de wereld van kwaliteitsregelingen. De nieuwe website bevat onder meer stappenplannen naar een erkenning of certifi-

Qlimato, een nieuw bedrijf in Nederland met als specialisme flexibele ventilatieslangen en geluiddempers, introduceert thermisch geïsoleerde ventilatieslangen gemaakt van polyesterwol. Dit van gerecyclede plastic flessen gefabriceerde materiaal geeft geen schadelijke deeltjes af en is brandwerend. Contact met deze wolsoort veroorzaakt geen huidirritatie, jeuk en oogaandoeningen. Het materiaal geeft geen stofvorming en bevat geen chemische bindmiddelen. Daarnaast is het niet giftig en 100% recyclebaar. De IsoSoft White slangen zijn voorzien van een antibacteriële coating, waardoor bacteriën en schimmel geen kans hebben.

In tegenstelling tot minerale isolatiematerialen, zoals glaswol of steenwol, bevat een polyesterwol geen additieven of chemische bindmiddelen. De polyestervezels worden namelijk thermisch gelast. Het isolatiemateriaal geeft daardoor geen enkele geur, vluchtige stoffen of inadembare deeltjes vrij, zodat er geen gezondheidsrisico’s zijn, zowel tijdens de plaatsing als tijdens de verdere levensduur.

Polyesterwol is hypoallergeen, het voelt zacht aan en is niet irriterend voor de ogen of de huid, waardoor het geplaatst kan worden zonder bijzondere beschermende kledij. Bovendien is de polyesterwol schimmelvrij en trekt het geen insecten of parasieten aan omdat het geen enkele voedingsbron bevat. De polyesterwol geeft praktisch geen rook of giftige gassen in geval van brand en veroorzaakt geen vlamoverslag.

caat. Ook wijst hij bezoekers de weg naar de accreditatie van een examen of opleiding.

InstallQ – ontstaan uit een fusie tussen Sterkin en KvINL – bewaakt via kwaliteitsregelingen de kwaliteit van installaties in Nederland. Voor die taak is een platform ingericht waarop de installatiebranche

en andere marktpartijen zich uitgebreid kunnen informeren. InstallQ.nl bedient hiermee verschillende doelgroepen, waaronder installatiebedrijven, installateurs, monteurs, opleiders en examinatoren. Het platform verwijst ook naar sites met erkende en gecertificeerde installateurs.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

12-9-2019 13:16:51

Nieuwe energie

Een slimme keuze: zeer stil en snel te installeren

De Vaillant aroTHERM split is een zeer stille en efficiënte warmtepomp. De luchtwater-warmtepomp heeft energielabel A++ voor verwarming en A voor tapwater en heeft een modulerende compressor met invertertechniek.

De buitenunit van de aroTHERM split heeft een stille werking. Het

Bijzonder gebruiksvriendelijk

Sound Safe System minimaliseert geluid en trillingen, waardoor

Bij de ontwikkeling van de aroTHERM split is rekening gehouden met

deze warmtepomp ook in rijtjeswoningen eenvoudig kan worden

optimaal gebruiksgemak. Alle onderdelen van de aroTHERM split zijn

toegepast. Voor de installatie van luchtwater-warmtepompen is

eenvoudig bereikbaar en goed te reinigen. De binnenunit is voorzien

geen grondboring nodig en daarmee zijn deze warmtepompen voor

van een duidelijke full-tekst display met een uitgebreid diagnose- en

vrijwel iedere woonsituatie inzetbaar. De warmtepomp is leverbaar

servicemenu waarmee onderdelen afzonderlijk te testen zijn. Door

in vermogens van 3, 5, 7, 10 en 12 kW.

de VR 920 communicatiemodule is bovendien beheer op afstand mogelijk, waardoor de installateur de consument direct op afstand

Ook in de winter optimaal vermogen

kan helpen en tevens goed voorbereid bezoekt.

Door breed modulatiebereik van het nieuwe invertersysteem heeft de stille warmtepomp ook nog bij een luchttemperatuur van -7 °C een

De Red Dot Design Award

constant vermogen. Zelfs tot een buitentemperatuur van -20 °C is er een

De Vaillant aroTHERM split warmtepomp is beloond met de Red

optimaal vermogen. De aroTHERM split heeft geen watervoerende

Dot Design Award, dit is een internationale prijs voor design. Deze

delen in de buitenlucht die anders mogelijk kunnen bevriezen en

warmtepomp overtuigde de jury met zijn klantgerichte concept en

dus ook niet warm gehouden hoeven te worden als de warmtepomp

uitzonderlijke mate van gebruiksvriendelijkheid. De hoge mate van

uitstaat.

functionaliteit gecombineerd met een eigentijds ontwerp bevestigt de extreem hoge productkwaliteit van de Vaillant aroTHERM split warmtepomp.

Mijn huis, mijn comfort

VA_DUURZAAM GEBOUWD_210x279_aroTHERM Split.indd 1 IZ1019_59_vaillant.indd 59

29/01/2019 09:28 13-9-2019 10:47:53

OPINIE

EEGERDINGK

NIET ONDER DE INDRUK VAN BENG Het wetsvoorstel BENG (Bijna Energie Neutrale Gebouwen) ligt voor goedkeuring bij de Tweede Kamer en het voornemen is dat deze nieuwe normstelling vanaf 1 juli 2020 zal gelden voor alle nieuwe woningen en gebouwen. De totstandkoming van dit voorstel is een grote worsteling geweest en keer op keer zijn wijzigingen doorgevoerd van de normwaarden, berekeningswijze en uitgangspunten. Om geen problemen te ontmoeten met acceptatie in de markt en de achterblijvende bouwopgave woningbouw niet te belemmeren, is nu een compromisvoorstel gepresenteerd met beperkte consequenties voor de bouwpraktijk en de kostenniveaus.

Kortom: goed dat de veel bekritiseerde EPC-normering zal worden vervangen maar de BENG-wetgeving volgens de huidige voorstellen is mijns inziens niet het antwoord waarop we hebben gewacht.

Grote vraagtekens zet ik bij het gehanteerde opwekkingsrendement van elektriciteit, dat wordt verhoogd van 39% naar maar liefst 69%. Het argument is dat we in de toekomst veel meer gebruik zullen maken van duurzame en lokale opwekking maar zo ver is het echt nog lang niet. Ik kan mij niet aan de indruk onttrekken dat deze wijziging geen technische maar een politieke achtergrond heeft. De vergelijking van een warmtepompoplossing en een gasgestookte installatie, voor zover thans nog aan de orde dus bij renovaties en voor nieuwe aansluitingen > 40m3/h, dient koste-wat-kost uit te vallen in het nadeel van het gasgebruik. Op termijn zal dit ook gaan gelden voor bestaande bouw. Ik begrijp het streven van de overheid om fossiele brandstoffen te willen terugdringen, maar pleit ervoor dat dit via eerlijke en transparante wetgeving en stimuleringsregelingen wordt vormgegeven, en niet via wensdenken en trucs.

Winst is dat de hoge eisen aan de thermische kwaliteit van de gebouwschil, niet langer kunnen worden vermeden door verliezen te compenseren met een eigen energieopwekking zoals een PV-systeem. Vreemd is dat dit principe niet geldt voor de toe te passen technische installaties waardoor inefficiĂŤnte apparaten en oplossingen wat betreft de BENG gewoon mogelijk zijn. Daarbij is het ronduit merkwaardig dat de energieruimte niet toeneemt als wordt gekozen voor comforten gezondheid verbeterende technieken zoals extra ventilatie of een hoger verlichtingsniveau, of de keuze voor koeling of bevochtiging of een extra beschikbaarheid van warmtapwater. Een gebouw met een minimale installatie-omvang, krijgt de maximale ruimte om die installaties zo goedkoop en onzuinig mogelijk te realiseren.

Sjoerd Eegerdingk Zelfstandig adviseur bij Eklips advies in Schijndel en verantwoordelijk voor de adviesacademie Mijninstallatieadvies.nl waarmee particulieren worden geholpen bij het kiezen van de beste technische installaties voor hun nieuwe of te verbouwen woning

De twee zaken die hier in het plan tegenover worden gesteld, te weten een maximum aan de luchtsnelheid van de ventilatielucht en een toets op de maximaal bereikte binnenluchttemperatuur, zijn veel te mager. Juist bij een minimale ventilatie is de luchtsnelheid laag en hoge temperaturen worden met name vermeden door het beperken van de zonbelasting.

IZ1019_opinie_eegerdingk.indd 60

13-9-2019 10:50:56

CHA-MONOBLOCK VAN WOLF: WAAR DESIGN EN TECHNIEK ELKAAR VERSTERKEN De WOLF CHA-monoblock warmtepomp kan standaard koelen en verwarmen. Dankzij het gebruik van invertertechnologie verwarmt en koelt de CHA met ideale modulatie.

Dit zorgt voor aangename warmte in de winter en zachte verkoeling in de zomer.

Met het koudemiddel R290 worden hoge aanvoertemperaturen behaald van > 70°C in pure warmtepompmodus.

MEER INFO: WWW.WOLF.EU

ZEER STILLE WERKING

< 35 dB(A)

HOGE COP-WAARDE TEMPERATUREN >70 °C NATUURLIJK KOUDEMIDDEL R290 INTEGREERBAAR IN SMARTHOME STANDAARD VERWARMEN EN KOELEN

NATUURLIJK KOUDEMIDDEL

IZ1019_61_wolf.indd 61

12-9-2019 14:42:28

OPLEIDING Veel fabrikanten en leveranciers organiseren (veelal gratis) cursussen en/of workshop voor installateurs. Op deze pagina een overzicht voor de aankomende maanden, zonder daarbij compleet te willen zijn.

Zie voor het meest actuele overzicht, informatie over evt. kosten en aanmelding: Installatienet.nl/opleidingen

OKTOBER

19 Legionella Praktijk, Geberit, Nieuwegein 21 Afvoertechniek Vuilwater, Geberit, Nieuwegein

4 Tzerra Ace, Remeha, Apeldoorn

21 Basis onderhoud gastoestellen + Praktisch meten, Installatie

8 Service sanitair, Geberit, Nieuwegein

Werk Midden, Amersfoort

8 Tzerra Plus, Remeha, Apeldoorn

25 Basis onderhoud gastoestellen + Praktisch meten, Installatie

9 OK CV (ESS), Remeha, Apeldoorn

Werk Midden, Rijswijk

10 Calenta, Remeha, Apeldoorn 14 Remeha Warmtepomp Systemen (Mono-block), Remeha,

DECEMBER

2 Basis onderhoud gastoestellen + Praktisch meten, Installatie

Apeldoorn

14 Quinta Ace 45 t/m 115 kW, Remeha, Apeldoorn

Werk Midden, Rijswijk

19 Ladies training, Remeha, Apeldoorn

3 Legionellapreventie, Geberit, Nieuwegein

22 Calenta Ace, Remeha, Apeldoorn

4 OK CV (ESS), Remeha, Apeldoorn

23 Waterzijdig inregelen van de cv installatie, remeha, Apel

9 Basis onderhoud gastoestellen + Praktisch meten, Installatie

Werk Midden, Rijswijk

doorn

24 Afvoertechniek Hemelwater, Geberit, Nieuwegein 24 Tzerra Ace, Remeha, Apeldoorn

JANUARI

28 Avanta, Remeha, Apeldoorn

6 Basis Installatietechniek, InstallatieWerk Midden, Amersfoort

29 Workshop rookgasanalyse, Euro-Index, Remeha Apeldoorn

13 Basis Installatietechniek, InstallatieWerk Midden, Amersfoort

30 Gas 310/610 pro, Remeha, Apeldoorn

20 Basis Installatietechniek, InstallatieWerk Midden, Amersfoort

31 ISSO Publicatie 98 Lucht/water warmtepompsystemen voor woningen, Alklima, Papendrecht 31 Basis onderhoud gastoestellen + Praktisch meten, Installatie Werk Midden, Amersfoort

NOVEMBER

VENTILATIE-ADVIES DOOR HEEL NEDERLAND

6 OK CV (ESS), Remeha, Apeldoorn 7 ISSO Publicatie 98 Lucht/water warmtepompsystemen voor woningen, Alklima, Papendrecht 7 Duurzame sanitaire oplossingen, Geberit, Nieuwegein 7 Basis onderhoud gastoestellen + Praktisch meten, Installatie Werk Midden, Amersfoort 10 Basis Installatietechniek, InstallatieWerk Midden, Amersfoort 11 Workshop rookgasanalyse, Euro-Index, Intergas Coevoer

den

11 Basis onderhoud gastoestellen + Praktisch meten, Installatie Werk Midden, Rijswijk 12 Montagetechniek, PE, VWA en HWA, Geberit, Nieuwegein

XX 62

14 Workshop rookgassen, Testo, Remeha, Apeldoorn

Gedurende de maand oktober rijdt ventilatiespecialist Duco

14 ISSO Publicatie 98 Lucht/water warmtepompsystemen voor

met een roadtruck rond met adviseurs van de Duco Ventilation

woningen, Alklima, Papendrecht

Academy. Zij informeren een uur lang over de DucoBox Focus (sys-

14 Basis onderhoud gastoestellen + Praktisch meten, Installatie

teem C) en de DucoBox Energy (systeem D). Zo wordt aandacht

Werk Midden, Amersfoort

besteed aan de inregeling en aanmelding van de ventilatieboxen

16 Basis Installatietechniek, InstallatieWerk Midden, Amersfoort

met behulp van een App. Aan een sessie kunnen maximaal vier in-

18 Basis onderhoud gastoestellen + Praktisch meten, Installatie

stallateurs deelnemen. Inschrijven voor een roadtruck stop? Stuur

Werk Midden, Rijswijk

een e-mail naar: roadshows@duco.eu.

oktober 2019

IZ1019_opleiding_links.indd 62

11-9-2019 14:25:08

Altijd het beste klimaat voor

PASSENDE INTELLIGENTE VENTILATIE de slimme Zehnder CO2 sensor die perfect aansluit op uw raamwerk

Kijk voor meer informatie op zehnder.nl

Adv_Installatie Totaal_297x210 .indd 1 IZ1019_63_zehnder.indd 63

30-08-19 15:00 12-9-2019 14:43:36

RUBRIEK XXXXXXXXX RAAR? ALGEMEEN

Een uitgemaakte zaak?

IEDEREEN AAN DE WARMTEPOMP De telefoon staat nog niet roodgloeiend, maar bij TDS Engineering merken ze wel dat de belangstelling voor warmtepompen fors is toegenomen. En ze zijn niet de enigen. Is het een uitgemaakte zaak?

Gaat heel Nederland aan de warmtepomp?

Vrijwel dagelijks krijgen we onze portie warmtepompen voorgeschoteld. Soms via de media, een andere keer tijdens een congres, symposium, cursus of training. Vaak zijn die berichten positief van aard. Maar er klinken ook sceptische geluiden.

Over de torenhoge kosten die met een overstap gepaard gaan of de collectieve blindheid die we lijken te hebben voor alternatieven.

Waar gaan we naartoe? Bart Ruijs, directeur van adviesbureau TDS Engineering gaat in op een aantal prangende vragen.

De overstap op een warmtepomp, vereist nogal wat investeringen in de bestaande bouw. Met een warmtepomp alleen kom je er niet…

“Dat klopt. Wijzelf werken volgens het principe van de Trias Energetica, dus we proberen eerst de warmtevraag zoveel mogelijk terug te brengen, voordat er een warmtepomp wordt geïnstalleerd. Bouwkundige maatregelen, zoals het aanbrengen van extra isolatie, kierdichting en goed glas kosten natuurlijk geld, evenals de

64

oktober 2019

IZ1019_raar_LINKS.indd 64

installatie van een laagtemperatuur afgiftesysteem. Dat loopt al snel in de tienduizenden euro’s.”

Bovendien zijn de warmtepompen zelf nogal prijzig, vergeleken met cv-ketels.

Veel fabrikanten verwachten overigens dat daar ook geen verandering in komt...

“Daar geloof ik niets van. De afgelopen jaren zijn de prijzen al gedaald. Ik verwacht dat die trend zal doorzetten als er steeds meer warmtepompen worden verkocht.

Uiteindelijk zullen we natuurlijk wel een bodem bereiken.

Ik denk zelf aan een gemiddelde warmtepompprijs van rond de 3000 euro voor een nieuwbouwwoning.”

Gas wordt duurder en stroom goedkoper. Is dat een goede incentive om over te stappen op een warmtepomp?

“Op dit moment betaalt een grootgebruiker die meer dan 50.000 kWh per jaar nodig heeft 8 cent per kWh en een gezinnetje 21 cent per kWh. Een school verdient dus haar nieuwe warmtepomp een stuk sneller terug dan de familie Jansen. Eigenlijk zou-

den die tarieven meer gelijk getrokken moeten worden.”

Sommige deskundigen willen de bestaande woonvoorraad verduurzamen door eerst warmtepompen te plaatsen en daarna pas te isoleren. Zo zou je de kosten beter kunnen spreiden…

“Als geld een issue is, dan zou je inderdaad eerst een warmtepomp naast de cvketel kunnen plaatsen om zo een hybride installatie te realiseren. Op die manier bespaar je als consument al direct op je energiekosten en profiteer je van de subsidies die nu worden verstrekt.

In een later stadium zou je dan de gebouwschil kunnen aanpakken.”

Met al die aandacht voor de warmtepomp zou je bijna vergeten dat er ook alternatieven zijn. Welke

zijn volgens jou levensvatbaar?

“Waterstof, omdat we een uitstekende infrastructuur hebben voor gas en omdat je daar ook duurzame energieoverschotten in kan opslaan. Daarnaast biedt aardwarmte perspectief voor warmtenetten. Pelletketels gebruiken voor woningen vind ik daarentegen waanzin. Ze stoten CO2 uit en daar willen we juist vanaf.”

Het is nog onduidelijk welke kant de markt precies opgaat. Wat zou je de installateur adviseren?

“Zoek naar maatwerkoplossingen. Kijk per klant wat er technisch mogelijk is en welke oplossing het beste scoort qua prijs-kwaliteitverhouding. En houd goed in de gaten welke plannen de desbetreffende gemeente heeft om haar energievoorziening te verduurzamen.”

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

11-9-2019 14:26:14

WE ARE C L I M AT E DESIGNERS W H AT A B O UT YOU! ? .

STRADA H Y B R I D MI L I E U B E W U ST KOELEN & VERWARMEN MET DE RADIATOR VAN DE TOEKOMST

W LAAGSTE WATERTEMPERATUUR W ERK ERK T T E E FFI FFI C C II Ë Ë NT NT O ÓP Ó KD EO P D E LAAGSTE WATERTEMPERATUUR REAGEERT SNEL O P JOU W W I SESNE LGEENGA D ER A LE TD MEE A E FNGW S O LG M STA DE N LAAGSTE GELUIDSNIVEAU NEDFEREIR I FETEERVO E N SN DI N EGNHE 1 64 30 REAGEERT O P JOU W W I S S E L E N D E L E EVA F RNI TEML E WREMETRESPOOMMSTA V ERB ET E RT H E T SNEL SEIZOENSRENDEMENT KEE N WA P N DI G HE DE N ENERGIE-EFFICIËNT KOELEN I N C O M B IVA N AT E TWA E ERNMWA MM TE V ERB ET E RT H E T SEIZOENSRENDEMENT N I E LM KE T E PRO PP O M P HR-KETELS PRESTEREN MAXIMAAL E RTME T MEPPER ATUUR ENERGIE-EFFICIËNT KOELEN I N C O M B I NO ATPI EH U MN E TL A E AG E N ST WA OM P HR-KETELS MAXIMAAL P H U N2LOA AG ECO D ES I G N M E T PRESTEREN 30 JAAR GARANTIE O P D EOLOW-H WAST R METTEEWMI SPSER E LATUUR AAR ECODESIGN MET 30 JAAR GARANTIE OP DE LOW-H2O WARMTEWISSELAAR

IZ1019_65_jaga.indd 65

12-9-2019 13:12:23

RUBRIEK

AF FABRIEK

Frico BV Specialist in luchtgordijnen & verwarming Wij denken in mogelijkheden.

air curtains

Van Leeuwenhoekstraat 2, 3846 CB Harderwijk, The Netherlands T +31 (0)341 - 439 100 F +31 (0)341 - 439 190 I www.fricobv.nl E info@fricobv.nl

ALGEMEEN

COLOFON

INSTALLATEURSZAKEN [ISSN:1872_6607) OPLAGE: 8.000 EXEMPLAREN

Uitgave: Merlijn Plus BV Zuidkade 173 2741 JJ, Waddinxveen T: 0182 631717 E: info@merlijnplus.nl Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur) Wietse Buma E: redactie@merlijnplus.nl Vormgeving en DTP: Yolanda van der Neut

66

Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én bedrijfsvoering op het gebied van o.a. verwarmen, koelen, ventilatie, airconditioning, sanitair, energie, gereedschap, materialen, regeltechniek en domotica

Vaste medewerkers: Ton Meijer (cartoon), OTIB, ISSO, Maarten van der Boon, Rogafa, DHPA, Dick en Tim Visser Advertenties: Ruud Struijk T: 0182 631717 E: r.struijk@merlijnplus.nl Druk: Ten Brink, Meppel

Abonnementen: Benelux €19,50, buitenland €24,50 per jaar, incl. BTW. Abonnementen lopen door tenzij 1 maand voor het einde van de abonnementsperiode via e-mail (info@merlijnplus.nl) is opgezegd. Wijzigingen kunnen worden doorgegeven via: installateurszaken.nl/wijzigingen-toezending-iz © Merlijn Plus BV, 2019 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt op welke wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.

oktober 2019

IZ1019_colofon_lsa_66.indd 66

16-9-2019 17:22:53

-19 16:19

Klaar voor morgen met de

GasLos Garantie Bied uw klant de zekere keuze!

Er is op dit moment veel aandacht voor de energietransitie en duurzaam verwarmen. De juiste keuze maken is daardoor best lastig. Moet uw klant kiezen voor een cv-ketel of toch al voor een warmtepomp?

Profiteer van 1 november 2018 t/m 31 december 2019 van dit unieke aanbod.

Zo werkt het!

Uw klant kiest een Remeha cv-ketel

Met de Remeha GasLos garantie maakt uw klant nu de juiste keuze en is hij klaar voor morgen. Gaat zijn wijk in de toekomst verplicht van gas af, dan neemt Remeha de cv-ketel terug en krijgt uw klant een gegarandeerde korting op een nieuw, duurzaam systeem van Remeha dat past bij zijn woning.

Kijk voor meer informatie en de voorwaarden op:

remeha.nl/gaslosgarantie IZ_GasLos_garantie_2019_210x297mm_HR.indd 1 IZ1019_omslag_01-52_02-51.indd 5

U adviseert en installeert een nieuw gasloos Remeha systeem wanneer uw klant door de overheid verplicht wordt af te stappen van gas.

Uw klant krijgt van ons een gegarandeerde korting op het nieuwe systeem.

12-9-2019 15:19:12 16-9-2019 17:25:00

SAMENWERKING MET MEERWAARDE

‘AL 25 JAAR DE RODE DRAAD’

THE ROAD TO

ALL-ELECTRIC De Road to All-Electric draait om de optelsom van hoogwaardige producten én deskundig advies.

Met als uitkomst duurzame en energiezuinige oplossingen waar ondernemers, consumenten en de rest van Nederland wat aan heeft.

LOKATIE: ALKLIMA, ALBLASSERDAM

ALK Adv A4 2019-jubileum.indd 1 IZ1019_omslag_01-52_02-51.indd 2

27-02-19 12:59 16-9-2019 17:24:56