IZ juni/juli 2021 by merlijnmedia

IZ lezen op PC, tablet of smartphone?: installateurszaken.nl

Of download IZ app

JUNI/JULI 2021 19e jaargang

Special: Slim installeren

 Concepten  Ontzorgen  Sanitair

IZ0621_01_COVER.indd 1

7-6-2021 10:22:40

Smart & Fast installeren Gebruik je tijd zo efficiënt mogelijk

Bedien vloerverwarming slim en snel met NEA SMART 2.0 Met vloerverwarming aangestuurd door een slimme ruimteregeling creëer je een echt feelgood-klimaat. NEA SMART 2.0 is de ruimteregeling met een strak design en slimme functies om elke ruimte op het juiste moment van de juiste temperatuur te garanderen. De ruimteregeling is zeer eenvoudig en snel te installeren. Daarnaast profiteert NEA SMART 2.0 van een centrale programmering van alle thermostaten – gemakkelijk via smartphone, tablet of pc. En is er een storing? Dan kun je eenvoudig op afstand inloggen voor onderhoud en diagnose. Zo bespaar je op tijdrovende afspraken er plaatse. En dit is een uitstekende service waar je klanten uiteraard ook warm voor lopen. www.rehau.nl/smartenfast

IZ060721_02_rehau.indd 2

10-6-2021 10:11:13

Altijd up-to-date via de

intergas academy

NIEUW! INTERGAS e-learning

INTERGAS E-LEARNING:

• Wanneer je wilt

• Geen reistijd

• Waar je wilt

• Efficiënt

• Actuele kennis

• Eigen tempo

Meld je aan op: www.intergasacademy.nl

IZ060721_03_intergas.indd 3

10-6-2021 10:44:38

BRENG BUITEN BINNEN

WIST JE DAT... de binnenlucht tot 5x meer vervuild is dan de buitenlucht?

We inspire at www.duco.eu

20110401_Gawalo.indd 74 IZ060721_04_duco.indd 4

18/05/2021 08:48 10-6-2021 9:48:16

SNELLER, STERKER, SLIMMER Steeds meer installateurs ontdekken de voordelen van de GROHE inbouwreservoirs. De Rapid SLX geeft je toegang tot alles wat vandaag verkrijgbaar is en bereid je voor op alles wat morgen zal brengen. Voorkom bijvoorbeeld overspattend water in een handomdraai met de unieke, geïntegreerde flow manager. Daarnaast zorgt de nieuwe T-vormige speciekap voor eenvoudige directe toegang tot de nieuwe U-vormige dwarsbalk waarin een stroomaansluiting en waterdoorvoer is verwerkt. Met alle aansluitingen binnen handbereik is overstappen naar een douche-wc eenvoudiger dan ooit. Bekijk op rapidslx.grohe.nl het enthousiaste verhaal van Wil Wouters Installatietechniek.



20 22 TECHNIEK



28 34 SANITAIR



32 38

RUBRIEKEN

18 INSTALLATIE-CONCEPTEN

22 SLIM SANITAIR

vooraf 7

Duurzaam en innovatief

Inspelen op trends

vakwerk 16

20 WOONCONCEPTEN

raar? 48

De beloftes van prefab



28 SLIM EN SNEL

34 CORONA

De installateur moet ontzorgd worden

Een slachtoffer vertelt

32 BRUGGENBOUWERS

38 EEN ANDERE BRIL OPZETTEN

“Er is een toekomst voor hybride en all-electric ”

“Iedereen kan aan de slag in techniek”

ZAKELIJK

Kemper 13 Wijma 17 Visser 29 Asijee 37

40 BODEMENERGIE “Fundament onder de energietransitie”

IZ060721_05_inhoud.indd 5

COLUMNS

Boon 50

14-6-2021 15:34:04

KOLMAT® FIBRE SEAL. DE KEUZE VAN DE PROF. Kolmat® Fibre Seal is uniek als het gaat om het nastellen van alle typen schroefdraadverbindingen. Zelfs bij terugdraaien van meer dan 180° blijft de verbinding 100% afgedicht. Kolmat® Fibre Seal is universeel toepasbaar en geschikt voor o.a. (drink)water, LPG(gas), (pers)lucht en verdunde zuren en basen. De geïmpregneerde, vezelversterkte afdichtingsband is bestand tegen druk tot 26 bar, temperaturen tot 160°C en gemaakte verbindingen kunnen direct worden belast. Dit product voldoet aan alle relevante (inter) nationale keuren.

www.griffon.nl

000142742 TL BIS adv-NL-KOLMAT-brand-campaign-gawalo-210x297mm.indd 1 IZ060721_06_bison.indd 6

Griffon. De keuze van de prof.

09-07-20 12:50 10-6-2021 9:56:55

ALGEMEEN

VOORAF

Installatiegemak Uit recent onderzoek van ROVC blijkt dat voor ruim vier op de tien technische werkgevers het tekort aan nieuwe aanwas de grootste uitdaging is op personeelsgebied. Het grote aantal onbekwame mensen dat op vacatures afkomt, staat met bijna 40 procent op een tweede plaats. Geen beste cijfers als je bedenkt dat de energietransitie, die momenteel gaande is en nog wel even zal aanhouden, alleen maar voor nog meer werk gaat zorgen in de installatiebranche. Arbeidstijd wordt zo meer dan ooit een schaars goed in de branche. Fabrikanten spelen daarop volop in door hun producten zoveel

mogelijk installatiegemak mee te geven. Niet zozeer om de installateur buiten spel te zetten, zo benadrukken ze, maar om hem of haar te ontzorgen. Hoe korter de installatietijd, hoe meer werk er uiteindelijk in zijn totaliteit verzet kan worden. Soms gaat dat– letterlijk – om kleine toevoegingen, zoals een installatiehulp om de plaatsbepaling, het uitlijnen en het waterdicht inbouwen van een douchegoot te versnellen. Maakt niet uit. Alle hulp is welkom, nu de instroom van vakbekwaam personeel onveranderd op een laag pitje blijft staan. Na duurzaam verdient snel en slim installeren alle prioriteit.

Niks voor u, een baan in de installatiebranche?

Wij zoeken ’s collega

GROHE RAPID SLX SNELLER, STERKER, SLIMMER

“Ik wil de klant met een tevreden gevoel achterlaten” Installatiebedrijf Van Gerven over de Rapid SLX. Bekijk op rapidslx.grohe.nl het verhaal van deze zeer tevreden installateur.

KEUZEVRIJHEID* 3 DESIGNS

12 KLEUREN

UNIEKE FLOW MANAGER Voorkom overspattend water in een handomdraai

*Rapid SLX is standaard toepasbaar met de ultradunne bedieningspanelen (S-variant)

IZ060721_07_vooraf.indd 7

10-6-2021 10:45:56

IZ060721_08_warp.indd 8

11-6-2021 10:49:49

IZAP

RUBRIEK

vakgebied. Arbeidstijd is voor de installateur meer dan ooit een schaars goed. Fabrikanten schieten te hulp door hun producten zoveel mogelijk plug & play aan te bieden. Niet om de installateur buiten spel te zetten, zo benadrukken ze, maar om hem of haar te ontzorgen.

18 INSTALLATIE-CONCEPTEN Als we het over comfort hebben, kan er naast wettelijke eisen ook sprake zijn van persoonlijke wensen waaraan een bouwproject moet voldoen. De opdrachtgever kan bijvoorbeeld wensen dat er energiezuinige installaties toegepast worden en dat het ontwerp minimaal moet voldoen aan de BENG- of NOM-eisen.

28 SLIM EN SNEL Installerend Nederland kampt met een tekort aan gekwalificeerd technisch personeel, juist nu de energietransitie zoveel werk met zich meebrengt voor het

32 BRUGGENBOUWERS Mitsubishi Electric viert dit jaar zijn 100-jarig jubileum. Als exclusief importeur van Mitsubishi Electric Living Environment Systems deelt Alklima mee in de vreugde. Tijd voor een terugblik en een gesprek over de uitdagingen waar de gebouwde omgeving nu voor staat om haar duurzaamheidsambities te verwezenlijken.

22 SLIM SANITAIR Van vorm tot kleur. Van waterbesparing tot minder energiegebruik. Van digitale hulpmiddelen tot bescherming tegen aerosolen. De sanitairwereld speelt continu in op nieuwe trends. IZ bracht er een aantal in beeld.

IN DE PIJPLIJN

Subsidie voor leren en ontwikkelen

Fedecom (de vereniging van fabrikanten, importeurs en dealerbedrijven van agro-, Bedrijven die lid zijn van NVKL en Fedecom kunnen via groen- en logistieke techde subsidieregeling ‘NL Leert niek) , FNV en NVKL (de vereniging van koeltechniDoor’ medewerkers ontwiksche bedrijven) een begekeladvies en begeleiding leidings- en leerprogramma aanbieden én een opleiding aan voor zij-instromers en of training laten volgen die grotendeels wordt gesubsidi- medewerkers uit de Agro- en Groentechniek, Koudetecheerd. Dit wordt mogelijk gemaakt door €4,9 mln. subsidie niek, Luchtbehandeling en Bedrijfslogistiek. Binnendie aan Fedecom, FNV en kort stellen de organisaties NVKL is toegekend door het een programma met 5.500 Ministerie van Sociale Zaken trajecten beschikbaar ter en Werkgelegenheid voor bevordering van leren en een gezamenlijk ‘NL Leert Door’ project. Samen bieden ontwikkelen.

RUBRIEK

DE TIJD DRINGT! Vorige jaar ging IZ op bezoek bij Jaap Schut. De gepensioneerde installateur heeft in de loop der jaren een magnifieke collectie opgebouwd van oude installaties en gereedschapsartikelen. Hij zou graag zijn verzameling willen onderbrengen in een nieuw op te zetten museum voor installatietechniek. De tijd dringt, want Schut moet over 1,5 jaar vertrekken van zijn huidige locatie, een loods in Naaldwijk. Heeft u een plek tot uw beschikking waar hij terecht kan, suggesties voor nieuwe huisvesting of wilt u op wat voor manier dan ook een handje helpen, bijvoorbeeld door zijn collectie aan te vullen met historisch gereedschap dat u al in uw bezit heeft? Neem dan contact op via: Jaap Schut Graanveld 15 2671ZN Naaldwijk Mobiel: 0653662746 jaap@jwschutholding.nl Foto: Johan van der Wardt

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ060721_09_izap_idp.indd 9

juni/juli 2021

9-6-2021 11:43:34

RUBRIEK

IN DE PIJPLIJN

AF FABRIEK

“STERKER EN GROENER UIT DE CRISIS”

VOORKEUR VOOR HYBRIDE Van de duurzame verwarmingsoplossingen lijkt een hybride oplossing de voorkeur te hebben ter vervanging van de cv-ketel. Zo wil 27 procent van de Nederlanders een hybride systeem aanschaffen wanneer hun huidige cv-ketel aan vervanging toe is. Dit blijkt uit onderzoek van Multiscope in opdracht van Vaillant onder 1000 Nederlandse consumenten. De verwarmingsfabrikant liet dit onderzoek uitvoeren in het licht van het klimaatakkoord, dat voor Nederland als belangrijkste doel oplegt om in 2030 bijna de helft minder CO2 uit te stoten ten opzichte van 1990. De meeste Nederlanders (85 procent) denken overigens dat dit doel niet gerealiseerd wordt. Om de CO2-uitstoot te reduceren moet het gasverbruik in Nederland de komende jaren sterk omlaag. Alleen voelt slechts een kleine meerderheid (58 procent) van de Nederlanders zich verantwoordelijk om hieraan een persoonlijke bijdrage te leveren. Als vervanging voor de cv-ketel zijn er momenteel twee opties waaruit men kan kiezen: volledig gasloos wonen met een warmtepomp of het fors reduceren van het gasverbruik door een hybride oplossing (combinatie van cv-ketel en warmtepomp). Van de duurzame verwarmingsoplossingen lijkt een hybride oplossing de voorkeur te hebben ter vervanging van de cv-ketel. Zo wil 27 procent van de Nederlanders een hybride systeem aanschaffen wanneer hun huidige cv-ketel aan vervanging toe is. Zo’n 9 procent kiest dan liever voor een warmtepomp en 4 procent van de respondenten geeft aan al volledig van het aardgas af te zijn. Daar staat tegenover dat 27 procent van de Nederlandse bevolking van plan is opnieuw een cv-ketel te kopen.

Online training bij Watts Watts heeft in de Benelux een online trainingsportaal gelanceerd onder de naam ‘Watts Works’. Het portaal omvat een aantal trainingsmodules met betrekking

juni/juli 2021

IZ060721_10_idp.indd 10

tot de verschillende Watts producten. Installateurs kunnen zich gratis registreren om deze trainingen te volgen. Daarnaast is er het ‘Learn & Earn’ spaarprogramma: na iedere training die met

De organisaties van werkgevers en werknemers zijn het eens geworden over een ‘sociaal akkoord’. Het akkoord gaat met name over hervormingen op de arbeidsmarkt. De werkgevers en werknemers hebben het akkoord laten opnemen in een ontwerpadvies van de Sociaal-Economische Raad (SER). Daarmee vragen ze aandacht voor het onderwerp tijdens de formatie. Volgens de SER gaat het om een uitgekiende mix van maatregelen, waarmee het nieuwe kabinet moet gaan investeren in echte brede welvaart voor alle Nederlanders. Het ontwerpadvies van de SER richt zich op de middellange termijn. De inhoud is tot stand gekomen in samenspraak met vakbonden, werkgeversorganisaties en onafhankelijke deskundigen (de kroonleden). De SER geeft een aantal concrete adviezen over het investeringsbeleid, het budgettair beleid en het arbeidsmarktbeleid. Doekle Terpstra, voorzitter van Techniek Nederland, vindt het belangrijk dat het ontwerpadvies van de SER stevig inzet op investeringen, onder meer in de energietransitie: “Zo komen wij sterker en groener uit de crisis.” Terpstra benadrukt wel dat dat alleen lukt als er ook een oplossing komt voor het tekort aan technische vakmensen. “Dat is een probleem dat vraagt om onmiddellijke actie. Zonder voldoende technische vakmensen loopt de energietransitie vast. We hebben behoefte aan een Deltaplan voor instroom in de techniek.” Het SER-advies bevat ook plannen om mensen van werk naar werk te helpen. Terpstra: “De technieksector verwelkomt zij-instromers met open armen. We kunnen duizenden mensen uit krimpsectoren perspectief bieden in de duurzame economie.” Volgens hem heeft de technieksector geen behoefte om het wiel opnieuw uit te vinden. “Maak gebruik van de bestaande infrastructuur die Techniek Nederland samen met het opleidingsfonds heeft opgezet.”

succes is voltooid, ontvangt de gebruiker tokens die

hij kan inwisselen voor een geschenk.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

10-6-2021 11:25:16

ADVERTORIAL

Expertisegebrek IMAGO-RISICO VOOR WARMTEPOMP De warmtepomp is bezig aan een gestage opmars, maar loopt het

dat werkt alleen als de capaciteit goed is berekend en de installatie nauwkeurig is ingeregeld”.

gevaar van imagoschade. Dat

Verantwoordelijkheid nemen

zegt Michel van Bronkhorst van het Opleidingscentrum GOº voor de koudetechniek. “Het gaat te vaak mis bij het berekenen, plaatsen en inregelen van deze machines. Het gevolg is dat installaties slecht presteren en daardoor ook nog eens energie gaan slurpen in plaats van te besparen”. Meten en goed inregelen zijn essentieel voor het goed functioneren van warmtepompen en airco-units die vaak zowel worden gebruik om ’s winters te verwarmen als ’s zomers te koelen. Van Bronkhorst: “Als een installatie koeltechnisch niet goed presteert, zie je dat terug in de elektriciteitsrekening. Daarom hebben monteurs elementaire kennis nodig van de natuurkundige processen waarmee deze installaties werken.”

Noodzakelijk kennis “Steeds meer installatiebedrijven leggen zich tegenwoordig ook toe op het plaatsen van warmtepompen. Dat is logisch omdat deze techniek een bijdrage kan leveren aan energiebesparing en energietransitie. Het gevaar bestaat dus dat het ondeskundig gebeurt. Wij zijn ervoor om de noodzakelijk kennis toe te voegen” Gelukkig zien bedrijven in de sector

IZ060721_11_advertorial_GO.indd 11

steeds beter dat de werking van de installaties staat of valt met de deskundigheid waarmee capaciteit is uitgerekend en de installaties is geplaatst en ingeregeld. Opleidingscentrum GOº leidt honderden installatiemonteurs op. Het vereist specifieke kennis om te begrijpen hoe warmtepompen en aircosystemen in de winter verwarmen en in de zomer kunnen koelen. Besparingen in de winter bespaart, kun je in de zomer aanwenden om te koelen. “Maar

Van Bronkhorst vindt dat de installatiebranche en de klimaatbranche samen de verantwoordelijkheid moeten nemen om met voldoende kennis en expertise klanten te adviseren over de moderne apparatuur die momenteel op de markt komt. Ik weet dat er bedrijven zijn die de doos uitpakken, de installatie aan de muur schroeven en er weer vandoor gaan. Dat moeten we niet willen.” De meet- en regeltechniek in de installaties is bepalend voor het succes. “Moderne warmtepompen hebben een gemiddeld rendement van 4 SCOP, maar de opbrengst van de installatie staat of valt met het inregelen en het begrip van de werking van het warmtetransport in het koelsysteem. Een moderne gasgestookte cv-ketel met een rendement van 0,9 haalt dat door het directe karakter eigenlijk altijd. Een cv-ketel kan immers pieken; een andere techniek. Warmtepompen die werken met natuurlijke koudemiddelen, zoals propaan en butaan functioneren weer met een traditionele warmteafgifte, maar de installateur en de gebruiker moeten zich dan wel bewust zijn van mogelijk een explosie- en brandgevaar bij ondeskundig gebruik.”

OPLEIDINGSCENTRUM GOº Het Opleidingscentrum GOº is het opleidingscentrum van de klimaat- en koudetechniek in ons land, de opleidingen worden samengesteld en uitgevoerd door het Expertisecentrum Koudetechniek van Aeres Tech in Ede, in nauwe samenwerking met brancheorganisatie NVKL. Alle opleidingen op het gebied van koude- en klimaattechniek van Opleidingscentrum GO° zijn te vinden op de website www.opleidingscentrum-GO.nl. Het is hét opleidingscentrum voor de koude- en klimaattechnische branche. Deelnemers worden getraind volgens het didactisch systeem ‘learning by doing’: wat je vandaag leert, breng je morgen in praktijk.

7-6-2021 10:09:58

RUBRIEK

IN DE PIJPLIJN

Winstgevendheid installateurs onder druk Techniek Nederland meldt dat bijna alle installateurs en technisch dienstverleners kampen met prijsstijgingen van de materialen en producten waarmee ze werken, én dat ze last hebben van vertraagde leveringen. De ondernemersorganisatie hield een onderzoek onder haar leden. Daaruit blijkt dat driekwart van de ondernemers verwacht dat de prijsstijgingen en leveringsproblemen consequenties hebben voor de winstgevendheid. Bijna 400 leden van Techniek Nederland deden mee aan het onderzoek. De resultaten laten een eenduidig beeld zien. Maar liefst 96% van de respondenten merkt dat installatiematerialen en

AF FABRIEK

producten duurder worden. Daarnaast heeft 86% van de ondervraagde installateurs te maken met leveringsvertragingen van meer dan twee weken. Twee van de drie ondernemers verwachten de komende maanden nog meer prijsstijgingen. De prijsstijgingen en haperende leveringen blijven voor de sector niet zonder gevolgen. Driekwart van de installateurs verwacht dat de ontwikkelingen een nadelig effect zullen hebben op de winstgevendheid. Uit de quick scan blijkt dat maar één op de drie ondernemers in de contracten heeft vastgelegd dat prijsstijgingen kunnen worden doorberekend. De prijsstijgingen doen zich voor bij alle soorten instal-

Klimaatproblemen?

latiematerialen en producten. Meer dan 60% van de respondenten noemt prijsverhogingen van basismaterialen zoals leidingen, bekabeling en schakelaars. Een derde van de ondervraagde installateurs meldt prijsverhogingen van sanitairproducten, cv-ketels en airco’s. Eén of de vijf heeft het over duurdere zonnepanelen, warmtepompen en zonneboilers. Overigens werkt niet ieder installatiebedrijf met alle genoemde producten en materialen. Ook vertragingen komen voor bij uiteenlopende producten. Circa een derde van de respondenten constateert vertraagde leveringen van leidingen en bekabeling en 25% van de installateurs kampt met langere levertijden van sanitairproducten, cv-ketels, warmtepompen en airco’s. Ongeveer een vijfde van de installateurs heeft last van vertraging bij de levering van verlichting en armaturen. Ook hier geldt dat veel installatiebedrijven niet op

ieder deelgebied actief zijn. De meeste installateurs verwachten dat het niet bij de huidige prijsstijgingen en leveringsproblemen blijft. Een meerderheid (61%) van de respondenten rekent op de korte termijn op nieuwe prijsstijgingen. Bijna een derde verwacht dat de hogere prijzen gepaard zullen gaan met (nog) langere levertijden.

Nieuwe CFO Unica Bij Unica is Ron van Laar (50) benoemd tot CFO. Hij volgt Bert Moser (61) op die na een dienstverband van 33 jaar afscheid neemt als bestuurder. Moser was sinds 1988 CFO van Unica en treedt toe als adviseur van de RvC van het bedrijf. Ron van Laar is momenteel werkzaam als CFO bij Dynniq en heeft veel ervaring in financiële bestuursfuncties van uiteenlopende bedrijven. Unica is met een omzet van € 539 miljoen in 2020 en 3.000 werknemers een van de grootste technisch dienstverleners van ons land.

EEN BIJZONDERE CV-KETEL

HVAC levert de oplossing! Luchtgordijnen • Ventilatorconvectoren • Warmtepompen Luchtverdeelsystemen • Airconditioning • Luchtontvochtiging Platenwisselaars • Olie-/waterafscheider Wateroverlastsignaleringssystemen en meer...

Air Conditioning Cooling

Heating Ventilation

Een begrip wereldwijd 0255 52 24 20 • www.hvac.nl

juni/juli 2021 1 0206_HVAC adv_90x132.indd

IZ060721_12_idp_hvac_gereedschap.indd 12

19-03-14 16:05

Deze Vaillant ketel werd tussen 1965 en 1970 geplaatst in een Naaldwijkse woning, vertelt gepensioneerd installateur Jaap Schut. Er is iets bijzonders aan de hand met deze ketel, vertelt hij. “Het was eigenlijk een grote badgeiser, die is omgebouwd om een centrale verwarming te voeden. De circulatiepomp en alle regelingen zijn buiten aangebracht. Voor de warmwatervoorziening kreeg de woning een aparte geiser. De ketel werd later vervangen door een combi cv-toestel, waardoor de keukengeiser zijn functie verloor. De bewoners krijgen sindsdien via een waterleiding warm water in de doucheruimte en warm tapwater in de keuken.”

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

10-6-2021 11:25:56

COLUMN

KEMPER

WATERZIJDIG INREGELEN IS ESSENTIEEL Water neemt de weg van de minste weerstand. Bij grote verwarmingscircuits met een overeenkomstige hoge warmtebehoefte, zoals bij vloerverwarming, krijgen delen daardoor niet genoeg water, vooral als ze ver van de pomp verwijderd zijn. Over het algemeen zal bij niet goed waterzijdig inregelen zowel het comfort als de efficiency van het systeem lager zijn. Als het systeem hydraulisch uitgebalanceerd is, wordt dit voorkomen. Dit kan tot ca. 15% aan energiegebruik schelen, met dito voordelen op de energierekening, lagere CO2 uitstoot én vooral een hoger comfort. Een effectieve methode in een systeem met radiatoren is het toepassen van thermostatische radiatorventielen. Als er geen warmtebehoefte is, zal deze de toegang naar de radiator blokkeren. Maar als er één ventiel sluit, leidt dit automatisch tot meer debiet via de andere ventielen. Zorg er dus voor dat het héle systeem voorzien is van thermostatische ventielen. Daarnaast is het belangrijk dat de volumestroom is afgestemd op de voor het ruimte/verwarmingslichaam benodigde hoeveelheid energie. Hiervoor worden veelal geda instelbare onderblokken en/of strangregelventielen toe-

gepast. De meeste van deze ventielen zijn statisch, ofwel op vollast ingesteld. Maar in de praktijk zijn de omstandigheden vrijwel altijd wisselend. Verwarming in een gebouw vraagt altijd een dynamisch systeem. Bij een wijziging van buitentemperatuur, bezetting, gewenste ruimtetemperatuur, zonnestraling etc., leidt dit gelijk tot meer of minder debiet in delen van het systeem. Dit beïnvloedt dan weer de drukverdeling in het systeem, waardoor de warmteafgiften niet meer overeenkomen met de gewenste afgifte. Toepassing van dynamische ventielen zorgt voor een constant debiet onafhankelijk van de drukval over het ventiel en is daarmee de energetisch beste oplossing. Goed waterzijdig inregelen is essentieel, dit levert niet alleen een beter comfort op, maar zorgt ook voor een lager energiegebruik!

Diem Kemper, Director Product Marketing Flamco, namens de sectie Distributie & Afgiftesystemen van de Nederlandse Verwarmingsindustrie

Watchdog. Slaat bij gevaar meteen alarm: terugstuwbeveiliging met controlefunctie. Terugstroombeveiliging

StaufixControl Met optische en akoestische waarschuwing bij terugstuw. Onderhoud zonder gereedschap. Draadloze ontvanger als schakelstopcontact beschikbaar als toebehoor.

Made in Germany

IZ060721_13_column_branche_kemper.indd 13

www.kessel-nederland.nl

10-6-2021 10:53:39

RUBRIEK

IN DE PIJPLIJN

Nieuwe vakbeurs Voor volgend jaar staat er een nieuwe vakbeurs op de planning. Vabotech gaat Bouw en Installatietechniek in één beurs samenvoegen en richt zich daarmee op de volledige breedte van de bouwkolom: van uitvoerende bouw en afbouw tot installatietechniek, elektrotechniek en gebouwautomatisering. De nieuwe vakbeurs, die op 7, 8 en 9 april 2022 zal plaatsvinden in de Amsterdam RAI, is een initiatief van Patrick Schilte, die een aantal edities verantwoordelijk was voor de VSK in Utrecht. Vabotech wil meerdere hallen van de RAI vullen. De beoogde exposanten zijn fabrikanten en groothandelaren, maar ook aanbieders van bestelauto’s, bedrijfskleding en gereedschappen. Verder zal er ruimte zijn voor onder andere kennisdeling in theaters en vakwedstrijden. De beurs zal overigens ook op zaterdag geopend zijn.

Nabeursfase digitale ISH succesvol De internationale vakbeurs ISH werd dit jaar vanwege de coronapandemie digitaal gehouden. Van 22 tot 26 maart jl. is ongeveer 290 uur aan content uitgezonden en werden 277 live en on-demand evenementen gehouden, bekeken door ongeveer 62.000 kijkers. Tot 1 april jl. was het vervolgens mogelijk om persoonlijke afspraken te maken met de vertegenwoordigers van exposanten. Uiteindelijk werden in totaal zo’n 6.600 bijeenkomsten gehouden. Het platform bleef ondertussen open voor alle deelnemers om content te zien en contact te leggen met andere deelnemers. Het

juni/juli 2021

IZ060721_14_idp.indd 14

AF FABRIEK

resultaat: bij het sluiten van het platform waren ongeveer 82.000 deelnemers actief, wat betekent dat er in de nabeursfase zo’n 13.000 deelnemers bij kwamen.

Grootste overname ooit van Unica Technisch dienstverlener Unica heeft een overeenkomst getekend voor de acquisitie van de Friese Pranger-Rosier Groep. Dit is het grootste zelfstandige installatiebedrijf van Noord-Nederland met een omzet van circa €55 miljoen en 250 medewerkers. Pranger-Rosier is sinds 1967 actief en sindsdien uitgegroeid tot een allround installatiebedrijf met vestigingen in Dokkum, Leeuwarden en Sneek. De voorgenomen acquisitie van Pranger-Rosier is de grootste overname in de geschiedenis van Unica, dat met een gerealiseerde omzet van €539 miljoen in 2020 en circa 3.000 werknemers een van de grootste technisch dienstverleners van ons land is.

Met deze overname wil Unica zijn regionale positie in Noord-Nederland versterken, waar het met de vestigingen in Groningen en Emmen ook zelf al actief is. Dankzij de overname krijgt Unica toegang tot een nieuwe klantgroep in Friesland en andere delen van NoordNederland en bouwt Unica daar zijn activiteiten uit, met

EXTRA ZONNEPANELEN BIJ WASCO Technische groothandel Wasco heeft op zijn distributiecentrum op bedrijventerrein aan de Ecofactorij in Apeldoorn 1100 extra zonnepanelen geplaatst. Deze uitbreiding is goed voor 350 MWh aan zonne-energie waardoor het totaal komt op 1.062 MWh. Het is een uitbreiding van de 2800 zonnepanelen die al op het distributiecentrum liggen en past in het streven van Wasco naar duurzaamheid. Op het dak van het distributiecentrum dat Wasco in 2016 heeft gebouwd, liggen drie voetbalvelden aan zonnepanelen. De uitbreiding betekent dat aan de bestaande 8000 m2 zonnepanelen nu 2000 m2 is toegevoegd. Het vergroot de duurzaamheid van groothandel Wasco, dat twee grote distributiecentra heeft – in Twello en in Apeldoorn – en 34 vestigingen door heel Nederland. Wasco zet niet alleen zonne-energie in, maar werkt ook op andere manieren mee aan de energietransitie. “Zo zijn bijna al onze vestigingen van het gas af. In plaats daarvan zijn warmtepompen geïnstalleerd”, legt Rob van Houten, Technisch specialist bij Wasco, uit. Begin 2020 kreeg het distributiecentrum in Apeldoorn een uitbouw van 8000 m2. De uitbreiding van het aantal zonnepanelen naar 3900 stuks is onderdeel van de verduurzaming van het pand volgens de Breeam-NL Outstanding norm, de hoogst mogelijke duurzaamheidsnorm. Dat is nog een tandje duurzamer dan het in 2016 gebouwde deel dat volgens de Breeam Excellent norm gebouwd werd. Naast het gebruik van zoveel mogelijk duurzame materialen en het plaatsen van lucht/waterwarmtepompen is er bij het ontwerp van de uitbouw ook veel aandacht besteed aan gezondheidsfactoren, zoals een natuurlijke lichtinval en de ecologie.

name op het gebied van technisch beheer en onderhoud. Pranger-Rosier wordt na de overname met zijn drie vestigingen opgenomen in het vestigingennetwerk van Unica Building Services,

dat daarmee de landelijke dekking uitbreidt naar 17 locaties. De overname wordt definitief nadat de Autoriteit Consument & Markt (ACM) zijn goedkeuring heeft verleend.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

10-6-2021 11:26:40

Alkmaar

Alphen a/d Rijn

Amersfoort

Amsterdam Oost

Amsterdam Nieuw-West

Amsterdam West

Amsterdam Zuid

Apeldoorn

Arnhem

Beverwijk

Breda

Den Bosch

Den Haag

Den Haag Ypenburg

Deventer

Doetinchem

Dordrecht

Drachten

Ede

Eindhoven

Emmen

Enschede

Gennep

Goes

Gorinchem

Groenlo

Groningen

Heemstede

Heerenveen

Helmond

Hengelo

Hoogeveen

Hoorn

Leiden

Lelystad

Naaldwijk

Naarden

Purmerend

Roosendaal

Rotterdam Noord

Rotterdam Oost

Rotterdam Zuid

Schagen

Tiel

Tilburg

Uden

Uithoorn

Veendam

Venlo

Weert

Wormerveer

Zaandam

Onze nieuwste vestigingen

IZ060721_15_warmteservice.indd 15

Haarlem

Harderwijk

Met 73 vestigingen zijn we altijd dichtbij

Zoetermeer

Almelo opent juni

Heerlen

Hillegom

Hilversum

Katwijk

Leeuwarden

Maarssen

Maastricht

Nieuwegein

Nijmegen

Sittard

Spijkenisse

Vlissingen

Waalwijk

Zwolle

Gouda opent juli

Oss opent oktober

Zeist opent 4e kwartaal

10-6-2021 11:07:38

RUBRIEK

VAKWERK

Luxe wonen “GOED ENGINEREN IS HET HALVE WERK” Vlak na de oorlog was er volop werk. Nederland moest worden herbouwd en een handige vakman kon overal aan de slag. Zo ontstond ook Bos Installatietechniek. Inmiddels staat de tweede generatie aan het roer. Het bedrijf draait op volle toeren en komt over de vloer bij Ne-

beerd om aan nieuwe mensen te komen door de jaren heen, maar het blijft een uitdaging. “Uiteindelijk kan je maar het beste zelf zij-instromers gaan opleiden”, concludeert hij nu.

Luxe villa

Bos Installatietechniek heeft een eigen showroom. Ook in deze coronatijd, waarin de digitalisering van onze samenleving in een versnelling lijkt terecht te zijn gekomen, biedt dat meerwaarde. “Ik zie klanten juist terugkomen van het internetshoppen. Ze willen het liefst toch eerst alles zien, aanraken, ter plekke hun vragen kunnen stellen en advies krijgen en uiteindelijk één aanspreekpunt.”

Zo ook bij een villa in Epe. De 15 jaar oude woning wordt grondig gerenoveerd. “De villa is eerst nageïsoleerd. Daarmee is het huis klaar voor een warmtepomp. Bos Installatietechniek heeft gekozen voor een grondgebonden systeem, omdat er naast verwarming ook een vraag lag naar passieve koeling. De warmtepomp is met het gebalanceerde ventilatiesysteem (deels) en de waterontharder ondergebracht in een aparte technische ruimte op de begane grond.

Belang engineering

Afgifte

Goed klantencontact is heilig voor Bos. Vandaar ook dat hij zo efficiënt mogelijk probeert projecten uit te voeren. “Eigenlijk is een goede engineering het halve werk. Het scheelt handjes op de werkvloer, je hebt minder materiaalverlies en rompslomp voor de klant. Soms ben je zo 25% minder tijd kwijt dan met de traditionele werkmethode.”

De afgifte van warmte en koude verloopt grotendeels via een vloersysteem en klimaatplafonds. Voor de aansturing is het pand opgedeeld in zones. De woonkamer en slaapkamers hebben nog extra convectoren om de ruimte snel op temperatuur te kunnen brengen.

Nut showroom

derlanders in alle lagen van de samenleving. Speerpunt is het verduurzamen van woningen en utiliteitsgebouwen. Evert Bos deed vanaf zijn 16e al klusjes voor zijn vaders bedrijf, toen ontstond ook zijn liefde voor het vakgebied.

Duurzaamheid Fantastisch

Fraaie afwerking

“Het is een fantastisch om met je handen bezig te zijn en in een sector je brood te verdienen die voortdurend aan het vernieuwen is. Pa, ging door tot zijn 85e”, er klinkt bewondering in zijn stem. “Moeder nam tussen de bedrijven door de telefoon op.” Het harde werken heeft Bos dus niet van een vreemde, het heeft hem ook geen windeieren gelegd.

Het bedrijf uit Putten heeft in de loop der jaren een goede naam opgebouwd. Ook bekende Nederlanders weten Bos steeds makkelijker te vinden. Dat levert de nodige opdrachten op voor renovatietrajecten van luxewoningen. “In dit segment zijn klanten erg gericht op een fraaie afwerking en service”, vertelt Bos.

Zelf opleiden Inmiddels telt Bos Installatietechniek meer dan 20 medewerkers en enkele inleenkrachten. “We hebben het zo druk, dat we werk moeten afzeggen”, vertelt Bos. Hij heeft van alles gepro-

juni/juli 2021

IZ060721_16_vakwerk.indd 16

Voor Bos lag de keuze voor een gebalanceerd ventilatiesysteem voor de hand. “Zo heb je minder ventilatieverlies dan met een natuurlijke oplossing.” Hoewel er dus maximaal is ingezet op duurzame technieken, konden er helaas geen PV-panelen op het dak. De villa staat namelijk in een bos.

1500 L

Met deze rubriek willen we alle vakmensen in het zonnetje zetten. Om de maand laten we staaltjes onvervalst vakwerk zien, ingezonden door onze lezers.

Het huis heeft maar liefst 4 badkamers, vandaar dat de boiler een capaciteit heeft van 1500 liter. Daarnaast telt de woning 7 douchetoiletten. Al met al een project waar de eigenaren de nodige middelen voor hebben vrijgemaakt. Naar verwachting wordt het gerenoveerde huis eind juli opgeleverd. REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

10-6-2021 11:27:21

WIJMA

COLUMN

NIET VENTILATIE MAAR ZELFTEST LEERLING IS HEILIGE GRAAL Op maandag 31 mei zijn alle middelbare scholen weer volledig open gegaan. De leerlingen hoeven onderling geen 1,5 meter afstand meer te houden en ze kunnen twee keer per week een zelftest doen. Inderdaad, dit is géén verplichting. Volgens het Outbreak Management Team is dit een verantwoorde manier om ervoor te zorgen dat alle leerlingen weer fysiek les kunnen volgen. En ja, ik ben het met ze eens dat het weer naar school gaan niet alleen goed is voor hun schoolprestaties, maar ook voor hun welzijn. Helaas wordt er voorbij gegaan aan het feit dat bij het merendeel van de scholen de ventilatie nog steeds niet op orde is. Sterker nog, wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat bij slecht geventileerde ruimtes de kans op besmetting met het coronavirus minimaal 3 keer hoger ligt dan bij wel goed geventileerde ruimtes. En dan laten wij de scholieren geen afstand meer houden … Daarnaast meldt menig schoolbestuur aan de ouders dat een onafhankelijk adviseur de klaslokalen heeft bekeken en goed heeft bevonden. Vervolgens blijkt uit monitoring dat de CO2-waarden oplopen tot ruim 1.800 ppm, hetgeen

IZ060721_17_column_wijma.indd 17

onacceptabel is. Ik durf het als expert wel aan om op te merken dat nog steeds de helft van de klaslokalen in Nederland qua ventilatie niet op orde is. Nu gaat de vaccinatie in een rap tempo, alleen worden jongeren nog niet gevaccineerd en zijn zij dus degene die het coronavirus voorlopig verspreiden. Wat is dan belangrijker? De zelftest? Of toch een goed ventilatiesysteem die ook in de toekomst het verspreiden van virussen minimaliseert? Wanneer gaan wij als branche er nu eens voorzorgen dat ook alle scholen in een rap tempo worden voorzien van goede en voldoende ventilatie? Het zou mooi zijn als de overheid hier ook het nut van gaat inzien in plaats van de zelftest inzetten als de heilige graal.

Wouter Wijma Voorzitter Binnenklimaat Nederland

10-6-2021 11:09:30

TECHNIEK

Installatieconcepten DUURZAAM EN INNOVATIEF Als we het over comfort hebOntwerp uitgangspunten:

ben, kan er naast wettelijke eisen ook sprake zijn van persoonlijke wensen waaraan een bouwproject moet voldoen. De opdrachtgever kan bijvoorbeeld wensen dat er energiezuinige installaties toegepast worden en dat het ontwerp minimaal moet voldoen aan de BENG- of NOM-eisen. Ron Bosch, HBO-hoofddocent Installatietechniek en installatieadviseur zal aan de hand van enkele voorbeelden ingaan op mogelijke installatieconcepten. Wat is comfort eigenlijk? Bij thermisch comfort hebben we het binnen ons vakgebied over de mate van tevredenheid met het thermisch binnenklimaat. Er zijn diverse factoren die het thermisch binnenklimaat beïnvloeden, zoals het buitenklimaat (wind, zon en temperatuur), de isolatie, de hoeveelheid en oriëntatie van de beglazing (zoninstraling) en de kwaliteit en capaciteit van de verwarmings-, koelen ventilatiesystemen die de woning op basis van de transmissie- en ventilatieberekening nodig heeft.

Warmwater comfort Behalve thermisch comfort is er tegenwoordig ook volop aandacht voor

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.

Oriëntatie op de zon Compact ontwerp Zonwering Daglichttoetreding Thermische isolatie Koudebrugvrij Kierdicht Ventilatie met WTW Zonnering Compartimentering Regeling Passieve koeling Energetische installatie

Afvoer binnenlucht

Buitenluchtaanzuig WTW

Luchttoevoer slaapkamer

Afzuiging badkamer

Luchttoevoer woonkamer Afzuiging keuken RB

Afzuiging toilet

Ontwerp uitgangspunten

Afvoer

Buitenluchtaanzuig

Afb. 1: Zowel bouwkundige als installatietechnische factoren hebben invloed op hetbinnenlucht binnenklimaat WTW

warmwater comfort bij het ontwerp Afzuiging van installaties. Enerzijds moeten we badkamer het energiegebruik voor de productie van warm water zoveel mogelijk zien keuken te beperken, anderzijds magAfzuiging dat niet ten koste van het comfortniveau gaan. toilet Daarbij is het belangrijk om Afzuiging te letten op de juiste temperaturen en aanleg plus dimensionering van ww-installaties om bijvoorbeeld legionella en leidingverliezen te verminderen. De gevraagde warmwater hoeveelheden hangen geheel af van de grootte en het aantal warmwater tappunten in de woning. Tegenwoordig is er sprake van een grote vraag naar warm water: de regenen watervaldouches en de mini spa zijn immers niet meer weg te denken in de ‘Baderie-opstellingen’ in onze woningen.

Eisen Voor warmwater comfort worden dus hoge eisen gesteld, te weten: 1. de juiste hoeveelheid warm water in de buffervoorziening om aan de vraag te voldoen; 2. korte wachttijden om zo min mogelijk energie te verliezen; 3. constante temperatuur van het warmwater; 4. constante druk op onze sanitaire toestellen; 5. het voorkomen van stilstandsverlie-

zen door goede isolatie Luchttoevoer van appenslaapkamer dages en leidingen; 6. het voldoen aan de BENG-regelgeLuchttoevoer ving, meer specifiek: woonkamer ● energiebehoefte – in kWh/m2 (EP1indicator/ BENG 1) RB ● primaire fossiele energiegebruik – in kWh/m2 (EP2-indicator / BENG 2) ● aandeel hernieuwbare energie – in % (EP3-indicator / BENG 3)

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.

Oriëntatie op de zo Compact ontwerp Zonwering Daglichttoetreding Thermische isolatie Koudebrugvrij Kierdicht Ventilatie met WTW Zonnering Compartimenterin Regeling Passieve koeling Energetische instal

Installatieontwerp Zoals gezegd zullen isolatie van het gebouw, de hoeveelheid en oriëntatie van de beglazing en de kwaliteit en de benodigde capaciteit van de verwarmings-, koelen ventilatiesystemen bepalende factoren zijn voor het installatieontwerp. Daar komen dus aanvullende warmwaterwensen van de opdrachtgever bij. Als we dit allemaal hebben doorgerekend zijn de belangrijk parameters bekend.

Ruimtecondities Alvorens hiermee aan de slag te gaan, moeten we echter eerst de te behalen ruimtecondities per ruimte bepalen, waarbij we rekening houden met klimatologische buitencondities. Pas dan kunnen we op basis van een ruimtestaat bepalen wat waar nodig is en welke eisen er van kracht zijn, zodat we de juiste capaciteit kiezen.

juni/juli 2021

IZ060721_18_19_TA_installatieconcepten.indd 18

10-6-2021 12:13:25

RIETGEDEKTE WOONVILLA, WATERFRONT DE VEENE

Bron: www.architectengilde.nl

MODERNE WONING IN JAREN 30 STIJL Deze woning is ontworpen volgens klimaatsysteem C (natuurlijke luchttoevoer en mechanische luchtafvoer). Via de ventilatieroosters in de kozijnen kan verse lucht de woning binnengelaten worden. Middels flexibele luchtkanalen wordt op verschillende punten in de woning vuile lucht retour gezogen. Middels een WTW-systeem wordt de warmte onttrokken uit de retourlucht. De warmte wordt gebruikt om de woning te verwarmen, waardoor er zo min mogelijk energie verloren gaat. De Hrketel levert de overig benodigde energie voor het verwarmen van de woning en het warm tapwater. Warmte wordt afgegeven via de vloerverwarming. Daarnaast is er in de woonkamer een gashaard gerealiseerd die warmte en sfeer geeft. De woning wordt gerealiseerd in De Groote Wielen in Rosmalen, waar op een duurzame manier omgegaan wordt met het regenwater. Door de toepassing van Q-bic infiltratie units wordt het water zo veel mogelijk in de wijk vastgehouden en op een natuurlijke wijze geïnfiltreerd. Voor deze woning zijn 14 bodeminfiltratiekratten voldoende om het regenwater op te vangen. Bij hevige regenval vangen de units een groot deel van het regenwater op; het overige deel stroomt over naar het gemeenteriool. Het opgevangen regenwater wordt op een natuurlijke wijze geïnfiltreerd in de bodem.

In deze zeer luxueuze villa zijn veel installatiesystemen verwerkt om een zeer comfortabele woning te realiseren. In de onderstaande 3D-visualisatie wordt duidelijk dat het leidingverloop zeer complex is. De villa heeft een balansventilatiesysteem. De grote glaspartijen zorgen ervoor dat de ochtend- en middagzon de leefkeuken binnen kan vallen. Dit heeft ook als gevolg dat de temperatuur in de woning gedurende de warme zomermaanden kan oplopen. Om die reden is er een koelsysteem in de woning gerealiseerd, waarmee de temperatuur het gehele jaar constant blijft. Deze woning heeft zonwering om de benodigde koelvraag te beperken. Om de woning te verwarmen wordt er een warmtepomp geïnstalleerd, die de woning ook kan voorzien van koude. Naast de warmtepomp is er een buffervat geplaatst, die het overschot aan geproduceerde warmte opslaat. De opgeslagen warmte uit het buffervat wordt eerst gebruikt, zodat onnodige in-/uitschakelingen van de warmtepomp worden voorkomen. De keuken en badkamers liggen ver uit elkaar, waardoor het inefficiënt is om gebruik te maken van één opwekker in de kelder. Op de zolder is een boilervat geplaatst, die de badkamers op de 1e verdieping voorziet van warm tapwater. Hierdoor wordt de afstand tussen de opwekker en de kraan kleiner, wat bijdraagt aan een duurzamere woning. Bij deze woning wordt via een douche-WTW energie teruggewonnen. Daarnaast wordt er warmte teruggewonnen uit de retourlucht van het ventilatiesysteem. Er zijn twee WTW-units nodig om de energie uit het grote luchtvolume van de woning terug te winnen. De energie wordt gebruikt om de verse lucht Bron: www.architectengilde.nl op te warmen.

Proven Technology Als we dat weten, kunnen we uit alle mogelijke varianten het juiste installatieconcept kiezen voor die bepaalde woning. Wat wordt de warmteopwekker, het distributiesysteem waar wij het koelen/of verwarmingsmedium door heen laten gaan, welke materialen gebruiken we, wat worden de warmte en koude afgifte elementen plus welke regeling passen we toe. Gebruik zoveel mogelijk Proven Technology. Het is daarnaast belangrijk om alvast te bedenken hoe de installaties later worden onderhouden en beheerd.

Praktijk tips Aan de hand van Afbeelding I kan je op basis van de door jou bedachte installatievarianten bepalen hoe alles

geregeld is rekening houdend met: - ontwerp; - uitvoering; - beheer; - gebruik. Waarbij telkens van belang is: - wat voor een energieopwekker er is gekozen; - hoe de energiedistributie plaats vindt; - welk afgiftesysteem is er gekozen. Tot slot: houd ook rekening met aanvullende eisen voor een installatieconcept, zoals: - vermogenseisen, - uitvoeringseisen, - regeltechnische eisen, - energie-eisen 

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ060721_18_19_TA_installatieconcepten.indd 19

10-6-2021 12:13:25

TECHNIEK

Woonconcepten DE BELOFTE VAN PREFAB Prefab woonconcepten maken al enige tijd opgang in de woningbouw. Maar het lijkt erop alsof deze bouwwijze het afgelopen jaar in een stroomversnelling terecht is gekomen. Overal verrijzen ‘woonfabrieken’ uit de grond. In dit artikel belichten we twee concepten en gaan we na wat de impact is op het werk van de

Een Solidhome recreatiewoning in opbouw

installateur.

Houten huizen

De Solidhome Group timmert sinds 2020 aan de weg. De initiatiefnemers zagen een gat in de markt voor prefab recreatiewoningen. “De grote jongens zaten al bomvol met orders en hadden geen plek om ze te produceren, bij de kleinere partijen ontbrak het aan een passend aanbod. Toen kwamen we op het idee om zelf de productie ter hand te nemen”, aldus Solidhome.

Schot in de roos Het was een schot in de roos, want door de corona pandemie schiet de vraag naar recreatiewoningen door het dak heen. ‘Lekker weg in eigen land’ is nu immers het credo geworden voor vakanties. “We kunnen ook reguliere woningen produceren en daar is ook vraag naar. Het probleem is alleen dat er weinig grond beschikbaar is voor nieuwbouw.” Daarnaast staat de gehele woningmarkt onder druk, omdat er een gebrek is aan bouwmaterialen, zoals hout en staal.

De recreatiewoningen zijn de facto ‘houten huizen’ waarin Af fabriek alle uitsparingen al zijn aangebracht. Het vloerframe bestaat uit stalen liggers en hout, de wanden zijn opgetrokken uit sandwichpanelen. Ook het dak is van hout (CLT). De isolatie voldoet aan de Bouwbesluit-eisen.

Ruimtebeslag Recreatiewoningen zijn meestal kleiner van omvang dan reguliere woningbouw. Vandaar dat er slim is omgegaan met het ruimtebeslag. De warmtevraag wordt ingevuld met infraroodvloer- en wandverwarming. “Daarvoor is maar een geringe opbouwhoogte nodig, bovendien reageert het systeem snel”, aldus Solidhome.

optie - het dak heeft een oppervlakte van 50 m2 - maar ook daar krijg je te maken met meerkosten.

Ventilatie De recreatiewoningen hebben een natuurlijk ventilatiesysteem, met roosters in de kozijnen en afzuiging met vochtsensor in de badkamer. Ook hier geldt dat budgettaire overwegingen de doorslag hebben gegeven. Daardoor valt een gebalanceerd ventilatiesysteem af.

Voorbeelden Wat wordt er zoal prefab aangeleverd op de bouwplaats? De meterkast bijvoorbeeld, inclusief waterfilter, aanwezigheids- en deurregeling. “Het geheel hoeft alleen maar met een paar schroeven te worden bevestigd.”

Stroom Het is theoretisch gezien mogelijk om een warmtepomp te gebruiken voor de warmteopwekking, “alleen heb je dan meer ruimtebeslag en loop je tegen hogere kosten aan.” De woningen krijgen stroom via het net. PV-panelen zijn een

Riolering Ook het rioleringsstelsel wordt prefab aangeleverd. Zo zorgt Dyka ervoor dat de pvc-onderdelen al compleet verlijmd zijn opgenomen in de liggende delen. De staande delen worden op de

juni/juli 2021

IZ060721_20_21_TA_woonconcepten.indd 2

3-6-2021 8:56:09

bouwplaats zelf bevestigd. Daarnaast wordt de doorstroom boiler al compleet bekabeld aangeleverd, ook waterzijdig is het apparaat al min of meer klaar voor gebruik. Een ander voorbeeld zijn de badkamers waarvan de sparingen voor installaties al in het CLT-frame zijn opgenomen.

Strakke planning Deze bouwwijze levert veel voordelen op, zegt Solidhome. “De bouwplaats verandert in een assemblageplaats, waardoor alle partijen kunnen werken met een strakke planning.” Voor de installateur wordt het werk beduidend makkelijker. “Er is geen hak- en breekwerk meer nodig en het materiaalverlies is nihil.” Bovendien neemt het belang van vakmanschap af, de monteurs ter plaatse hebben minder skills nodig.

BIM Aangezien het accent van de werkzaamheden verschuift naar de voorkant van het project, is het eigenlijk onontkoombaar dat alle partijen in BIM werken. “Zo kan je ook makkelijker een Leanplanning aanhouden”, is de ervaring van Solidhome. Volgens Solidhome zal de opmars van prefab de komende jaren doorzetten. “Het zou ons niet verbazen als over 10 jaar ongeveer 80% van de nieuwbouw wordt uitgevoerd in prefab.”

Motivatie Bij Bouwbedrijf Van Laar klinken dezelfde woorden. Zes jaar geleden lanceerde de bouwer een prefab woonconcept op de markt. Het bedrijf wilde intensiever samenwerken met bouwpartners om zo te komen tot een standaard werkmethodiek, de faalkosten terug te brengen en sneller woningen te realiseren.

dacht ontwerp en snelle realisatie van een prefab woning. Met name Clash Controls in de ontwerpfase zijn van essentieel belang.

Casco De bouwkundig aannemer kiest het liefst voor droge stapelbouw, omdat je dan al snel onafhankelijk bent van weersinvloeden op de bouwplaats. Aangezien de meeste projecten worden gerealiseerd in de regio, lees de Veluwe, is de fundering meestal op staal. De woningen hebben betonnen wanden en kanaalplaatvloeren.

RC-waarden De RC-waarden liggen hoger dan Bouwbesluiteisen. “Voor de gevels moet je denken aan een RC van 7 of 8, voor de kappen ook, de begane grondvloer heeft een RC=5.” Ook bij de energievoorziening is ingezet op een duurzame oplossing. De woningen krijgen PV-panelen waarmee ze energieneutraal worden. De warmteopwekking gebeurt met een luchtgebonden warmtepomp. “Een bodemgebonden variant is duurder en bovendien krijg je met een heel pakket aan regelgeving te maken”, licht De Jong toe.

Vloerverwarming De warmteafgifte vindt plaats via vloerverwarming met een naregeling per vertrek. “We geven de bewoners duidelijke instructies over het gebruik. Het is namelijk belangrijk dat ze de thermostaat op 21 graden laten staan, zodat er een constante temperatuur is binnen. Dat is ook de meest economisch oplossing. Bovendien nemen we hiermee al een voorschot op de toekomst als accu’s belangrijker gaan worden. Met een constante temperatuur trek je niet plotseling de accu’s leeg.”

all-electric oplossing.”

Voorbeelden prefab Al het leidingwerk wordt prefab aangeleverd op de bouw. “Een prefab badkamer is eventueel ook mogelijk”, vertelt De Jong. Kant-en-klare units waarin bijvoorbeeld al de warmtepomp, boiler en wtw-box zijn opgenomen, worden niet toegepast. “Dat past gewoon niet bij ons soort klanten. Ze willen meer ontwerpvrijheid.”

Modelleren Voor kleinere installateurs is deze werkwijze vaak nog een brug te ver, heeft De Jong gemerkt. “Ze moeten het modelleren in een BIM vaak uitbesteden, omdat ze zelf geen modelleurs in dienst hebben. Dat is een extra stap, die ook vraagt om extra controles.” Een beetje omslachtig dus.

Consortia De gouden tip van De Jong is dan ook om als installateur zelf consortia te gaan vormen met bouwpartners, zodat je een duidelijke rolverdeling krijgt en op elkaar raakt ingespeeld. Ook hij verwacht een verdere doorgroei van prefabconcepten in de nieuwbouw, maar signaleert tevens kansen voor de bestaande bouw. “Denk aan een kant-en-klare duurzame schil of installatie-units die tegen een bestaand pand worden aangeplakt.” Al met al zou het de ervaren bouwer niet verbazen als over een jaar of 10, 80 tot 90% van de woningnieuwbouw uit prefab-concepten bestaat 

Clash Controls “De architect maakt een schetsontwerp, vervolgens kan nog een en ander naar de smaak van de klant worden aangepast en daarna gaan we engineeren”, vertelt Projectmanager Gerben de Jong. Van Laar beaamt dat werken in een BIM noodzakelijk is voor een door-

Budget Van Laar wil op verzoek wel verder gaan en ook met een duurzame oplossing voorzien in de warmtapwatervraag. “Alleen sneuvelt de heatpipe of zonneboiler vaak vanwege budgettaire redenen. Uiteindelijk gaat men meestal voor een

Realisatie van een WoonHeerlijk woning van Bouwbedrijf Van Laar.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ060721_20_21_TA_woonconcepten.indd 3

3-6-2021 8:56:11

SANITAIR

Slim sanitair INSPELEN OP TRENDS Van vorm tot kleur. Van waterbesparing tot minder energiegebruik. Van digitale hulpmiddelen tot bescherming tegen aerosolen. De sanitairwereld speelt continu in op nieuwe trends. IZ brengt er een aantal in beeld. Hoewel de laatste ISH gemengde reacties opleverde, gaf de digitale beurs wel een goed overzicht van de trends in de sanitairwereld. IZ neemt u mee voor een kort rondje langs de velden.

Tijdloos “De aandacht voor waterbesparing en hygiëne neemt toe, het kleurenpalet verandert en we zijn meer aan het cocoonen in de badkamer”, Han van Hardeveld somt moeiteloos een aantal belangrijke trends op van dit moment. Volgens de Managing Director van Villeroy & Boch zien we enerzijds een beweging richting ‘tijdloze kleuren’, zoals mat wit, zwart en grijs en is er anderzijds behoefte aan sanitair met ‘highlights’, zoals mosgroen, Indian Summer of bordeaux. Tegelijkertijd verandert ook de vormentaal. Jarenlang maakte strakke lijnen de dienst uit, nu zijn ronde of afgeronde vormen bezig een come back te maken.

Waterbesparing De afgelopen zomers kampten we al met watertekorten. Dat probleem verergert de komende decennia. Vandaar dat sanitairfabrikanten al volop bezig zijn om waterbesparende oplossingen te ontwikkelen. Zo brengt Villeroy & Boch de Subway 3.0 wc met TwistFlush technologie op de markt. TwistFlush

WERVELEND WATER Het nieuwe Subway 3.0 toilet van Villeroy & Boch is voorzien van de innovatieve TwistFlush technologie. Hierbij genereert een gecontroleerde stroom van wervelend water een zeer krachtige draaikolk in de kegelvormige pot. Zo wordt vrijwel de gehele binnenzijde van het closet gespoeld voor een schoon en hygiënisch resultaat. Het watergebruik is met 3 c.q. 4,5 liter per spoeling gering. Toiletborstels behoren bovendien vanaf nu tot het verleden. Door de zeer rechte en gladde wanden van het closet hecht vuil zich nauwelijks; de sterke, maar stille spoeling doet de rest.

maakt gebruik van de fysieke kracht van wervelend water. Twee spuitmonden produceren een gecontroleerde werveling. De zuigende werking trekt het vuil in de afvoer. Een 4,5 l spoeling volstaat al, waardoor er een fikse waterbesparing haalbaar is, vertelt Van Hardeveld. Het is overigens wel van belang dat de leiding de juiste diameter heeft (90 mm) en de standleiding vlak bij het toilet is.

Aerosolen Dankzij de gecontroleerd stroom van wervelend water gaat elke druppel naar de spoeling, niet over de rand. Met bijna 100% oppervlaktespoeling zijn er

bijna geen waterspetters, waardoor de vorming van aerosolen wordt verminderd, aldus Villeroy & Boch. Hiermee komen we direct bij de volgende trend: een groeiende aandacht voor hygiëne. Uiteraard heeft de pandemie hierin een belangrijke rol gespeeld.

Plug & Play Met Hansgrohe zoomen we meer in op slimme sanitairoplossingen. Irene van der Klugt, Product Manager, signaleert een interessante ontwikkeling. Plug & Play oplossingen blijken twee kanten te hebben. “Aan de ene kant is de installateur gebaat bij systemen die snel en

juni/juli 2021

IZ060721_22_24_SA_slimsanitair.indd 22

7-6-2021 10:25:25

INBOUWBADEN In de nieuwe Subway 3.0 collectie van Villeroy & Boch vindt je stijlvolle inbouwbaden. De ergonomische vorm zorgt voor een comfortabele zithouding in dit diepe bad. Voor het eerst zijn de Subway baden gemaakt van het unieke, duurzame materiaal Quaryl: het bad behoudt zijn kleur én glans, biedt antislip, is stoot- en slagvast en krasbestendig. Optioneel zijn de baden verkrijgbaar met het nieuwe SilentFlow-systeem; het bad wordt dan geruisloos gevuld met water vanuit de bodem van het bad. De baden zijn ook in Stone White verkrijgbaar, een trendy mat witte tint, waardoor dit een mooie combinatie vormt met het nieuwe, bijpassende keramiek.

WASTAFELKRAAN Met de nieuwe wastafelkraan Finoris Flex van Hansgrohe kan het hele gezin genieten van optimaal comfort. Haren wassen, emmers vullen, voetjes wassen, de wasbak naspoelen, alles kan dankzij de handige uittrekbare vuistdouche. De lange doucheslang geeft optimale bewegingsvrijheid en comfort in de badkamer in een handomdraai. Uiteraard standaard als waterbesparende EcoSmart versie beschikbaar. De serie Finoris is helemaal compleet met kranen in hetzelfde design voor wastafel, douche en bad. De bijpassende accessoires AddStoris maken het leven in de badkamer extra gemakkelijk: alles opgeruimd en binnen handbereik. Ook verkrijgbaar in de trendy kleuren zwart en wit.

POWDERRAIN Met de PowderRain douchestraal omhult het water de huid helemaal en spat nauwelijks. En dat alles op een extra stille wijze. PowderRain van Hansgrohe is wellness in je eigen badkamer. Naast de Raindance en RainFinity douches is er nu ook het nieuwe doucheprogramma Pulsify. Het programma is compleet met handdouches, hoofddouches, thermstaten en Showerpipes. De Showerpipes hebben een volumeregeling, een veilige CoolContact thermostaat met planchet voor de douchebenodigheden, een handdouche met 3 stralen en een 26cm grote hoofddouche. Naast chroom ook leverbaar in zwart en wit.

vlot kan doorwerken.”

Cocoonen

eenvoudig zijn te installeren. Zeker in deze tijd waarin er een groot gebrek is aan vakmensen. Aan de andere kant krijgt hij minder de gelegenheid om zijn kennis en kunde te etaleren. Met het nieuwe gamma aan oplossingen komen

fabrikanten de facto aan beide behoeftes tegemoet. Denk aan de inbouw van een hoofddouchesysteem waar een bepaalde expertise voor nodig is. Tegelijkertijd levert de fabrikant ook direct de juiste sleutels mee, zodat de installateur

Van Hardeveld kaartte het al eerder aan: we zijn aan het cocoonen in onze badkamers. Dit proces, wat de ISH de afgelopen edities altijd steevast ‘Homing’ noemde, heeft ook een krachtige impuls gekregen door de pandemie. Van der Klugt: “Zo douchen we niet meer bij de sportclub, maar thuis. We brengen meer tijd door in de badkamer, die daardoor verandert in een woonruimte. Het gevolg: het belang van comfort en gebruiksvriendelijkheid neemt toe.”

Meer functionaliteiten Mede daardoor worden slimme functionaliteiten belangrijker. Van der Klugt REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ060721_22_24_SA_slimsanitair.indd 23

7-6-2021 10:25:28

noemt een aantal voorbeelden uit het assortiment van Hansgrohe. Zo zijn onder andere de mengkranen standaard uitgerust met EcoSmart Technology. De EcoSmart-perlator is in de uitloop van de wastafelmengkraan geïntegreerd en verrijkt het water met lucht. Het resultaat: een volle, bruisende waterstraal. Een ‘precisie-elastomeer’ zorgt voor constante prestaties en een gelijkblijvend krachtige waterstraal, zelfs bij schommelende waterdruk. Hij begrenst de doorstroming en bespaart op die manier constant drinkwater. Ook bij douches. Een andere handige functionaliteit is de Select-bediening. Met één druk op de knop wisselt men eenvoudig van straalsoort of zet men de kraan of douche aan en uit. Zowel voor jong en oud eenvoudig te bedienen.

XXXXXXXX

AANVOERSYSTEEM Geberit FlowFit is een aanvoersysteem dat een vloeiend installatieproces mogelijk maakt. De installatie van alle diameters gebeurt met slechts 2 persbekken: d16 t/m d40 en d50 t/m d75. Dit resulteert in: Nooit meer gereedschap wisselen; ontbramen en kalibreren worden overbodig. Nooit meer een onhandige werkhouding, want door de draaibare fitting kan de installateur nu de beste perspositie kiezen, waarbij het gereedschap niet meer over de hele fitting heen geplaatst hoeft te worden. Tenslotte nooit meer foute verpersingen: door de duidelijke inspectievensters is direct te zien of de leiding volledig is ingestoken. Bovendien laat de persindicator los als verpersing goed is.

Digitalisering Veel functionaliteiten zijn inmiddels ook via apps te bedienen. Zoals het digitale douchesysteem RainTunes, van Hansgrohe dat water, licht, geluid en geur met elkaar verbindt en een totaalervaring creëert voor alle zintuigen. De speciaal ontwikkelde applicatie Hansgrohe home App, maakt verbinding met de douche-producten via het lokale Wifinetwerk. Ook Van Hardeveld van Villeroy & Boch ziet de badkamer steeds verder digitaliseren. “Van baden die we al op afstand kunnen laten vullen, tot licht, lichtsterkte en muziek die we via een app bedienen. Het is handig en levert gebruikersgemak op.”

BEVESTIGINGSTECHNOLOGIE De montage van een closet met volledig verdekte bevestiging was altijd een vervelende klus. Met de gepatenteerde Easy Fast Fix (EFF) bevestigingstechnologie vereenvoudigt Geberit de installatie van een closet met verdekte bevestiging. Met deze nieuwe bevestigingstechnologie is de wc door één installateur moeiteloos te monteren. Het closet wordt over de draadeinden zo ver mogelijk tegen de muur geschoven. Via de gaten aan de bovenzijde van het keramiek kunnen de moeren simpelweg met een inbussleutel aangedraaid worden. Het closet wordt daarmee stevig tegen de muur aangetrokken. Alle Geberit closets met verdekte bevestiging zijn nu voorzien van deze Easy Fast Fix bevestiging.

Toekomst Al met al zien we het repertoire aan oplossingen en functionaliteiten verbreden. Easy to install en Easy to operate blijven daarbij centraal staan, aldus Van der Klugt. Zij verwacht dat over een jaar of vijf meer prefab badkamers worden geïnstalleerd, naast de reguliere systemen. Daarnaast wordt hergebruik in al haar facetten steeds belangrijker.

Installateur De installateur moet volop aan de bak om alle innovaties bij te houden, zegt

Van Hardeveld. Gelukkig wordt zijn werk er deels makkelijker op, omdat alle fabrikanten voortdurend bezig zijn hun producten nog meer Plug & Play te ma-

ken. Bovendien blijven ze de installateur actief ondersteunen, door trainingen, voorlichting en waar nodig assistentie te verlenen bij projecten 

juni/juli 2021

IZ060721_22_24_SA_slimsanitair.indd 24

7-6-2021 10:25:29

NIEUW

GEBERIT FLOWFIT

NOOIT MEER ONDUIDELIJKHEID

Een vloeiende en moeiteloze installatie kan nu zonder urenlang in je gereedschapskoffer te moeten zoeken. Dankzij de kleurcoderingen op de persbekken en fittingen is de juiste combinatie direct duidelijk. Meer dan twee persbekken heb je niet nodig om alle leidingdiameters – van 16 tot en met 75 mm – op de bouwplaats veilig te verwerken. Eenvoud direct vanaf de start: dit is de toekomst van installeren. Slim Bekeken! www.geberit.nl/flowfit

25108 Geberit FlowFit adv25Nooit meer onduidelijkheid 199097 - Installateurszaken - Merlijn Plus 210x297.indd 1 IZ060721_25_geberit.indd

28-05-2021 16:30 10-6-2021 11:11:44

ADVERTORIAL

Kindcentrum Ten Boer MITSUBISHI ELECTRIC VRF-R2 BIEDT BESTE BACNET-KOPPELING In het Groningse Ten Boer staat een nieuwe frisse school. De klimaatinstallatie van Mitsubishi Electric excelleert in zeer laag energieverbruik, optimale ventilatie, én is aardbevingsbestendig uitgevoerd. De apparatuur bleek bovendien het meest open te koppelen met het Priva-GBS. Het is een klein dorp met nog geen vijfduizend inwoners waar het nieuwe Kindcentrum Ten Boer is gevestigd. Een faciliteit waar menige stad jaloers op kan zijn. De nieuwbouw biedt onderdak aan de basisscholen De Huifkar en De Fontein, en kinderopvang Kids2b. Het hart van het gebouw wordt gevormd door diverse gemeenschappelijke ruimtes, waaronder een kookwinkel, leeswinkel, doewinkel, en speellokalen die tevens als theater kunnen dienstdoen.

Efficiënte oplossing De aanbesteding werd gewonnen door BAM Bouw en Techniek, die installateur Coolserve in de arm nam voor het installatietechnische gedeelte. De aannemer nam al vrij snel het besluit om af te wijken van de voorgeschreven leverancier van de klimaatinstallatie, vertelt Robert Kazemier, teammanager Meet- & Regeltechniek bij BAM Bouw en Techniek Regio Noord. “Het bestek schreef allerlei WAGO I/O-modulen voor om dat andere merk te koppelen met een Deos-GBS. Vanuit eerdere projecten met VRF-systemen kenden we echter de voordelen van een zo open mogelijke koppeling. Dat was het beste

te bereiken met de combinatie van een Mitsubishi Electric VRF-systeem en een Priva-GBS. Bovendien hadden we deze BACnet-koppeling al eens gemaakt, waardoor een efficiënte copy/pasteoplossing mogelijk was.”

fect), en vermindering van het gebruik van fossiele grondstoffen. Coolserve plaatste daarom op de begane grond twee VRF R2-systemen met een totaalvermogen van ongeveer 110 kW, en op de verdieping één VRF R2 met een vermogen van 65 kW.

Frisse scholen Voor installateur Coolserve was de switch naar Mitsubishi Electric geen enkel probleem. Integendeel: de specialist in koel-, vries- en klimaattechnologie werkt veel samen met importeur Alklima. “We zijn dermate vertrouwd met Mitsubishi Electric dat we de volledige engineering zelf doen”, aldus Remco Kruizenga, technisch directeur Coolserve. “Natuurlijk leggen we het ontwerp altijd ter goedkeuring voor aan Alklima. In de uitvoering kijken ze ter controle over onze schouder mee, Coolserve heeft de inbedrijfstelling verzorgd en een monteur van Alklima heeft tijdens de inbedrijfstelling samen met BAM Bouw en Techniek de regeltechnische koppelingen gecontroleerd.” Met het frissescholenconcept 2015 klasse B voor ogen werd gemikt op energiebesparing (en daarmee kostenbesparing), beperking van de CO2-uitstoot (broeikasef-

City Multi R2-systeem Het grootste verschil en voordeel van het Mitsubishi Electric City Multi R2systeem ten opzichte van een Y-systeem is dat er in één ruimte gekoeld kan worden, terwijl in een andere ruimte met hetzelfde systeem verwarmd kan worden. Warmte die onttrokken wordt uit de gekoelde ruimtes kan namelijk in één compressiegang direct worden ingebracht in de ruimtes waar een warmtevraag is. Het R2-systeem maakt hiervoor gebruik van een BC-controller, die afhankelijk van de vraag gas en vloeistof verdeelt over de verschillende binnenunits. Deze unieke combinatie leidt tot een zeer hoge COP-waarde, minder leidingwerk en veel minder verbindingen. In praktijk betekent dit lagere installatie- en onderhoudskosten en een lager energieverbruik dan een driepijpssysteem. Kruizenga: “Daar-

juni/juli 2020

IZ060721_26_27_advertorial_alklima.indd 26

7-6-2021 10:26:15

naast hebben we vier DX-buitendelen met 25 kW vermogen op de luchtbehandelingskasten geplaatst. Het geheel wordt aangestuurd vanuit het gebouwbeheersysteem zodat de toevoertemperatuur van de ventilatielucht altijd op niveau is. De hele installatie kwam overigens in aanmerking voor de Energie-Investeringsaftrek.”

Aardbevingsbestendig In het bestek was ook aardbevingsbestendigheid voorgeschreven. Dit heeft grotendeels betrekking op bouwkundige aspecten. Maar ook installatietechnisch zijn er keuzes te maken. “Er zijn nog geen Nederlandse veiligheidsbepalingen op dit gebied”, licht Kruizenga toe. “Je kunt wel terugkijken naar de NPR-norm 9998, waarin de veiligheid van gebruikers van het pand centraal staat. Eigenlijk moeten we ervoor zorgen dat de kans op slachtoffers door

IZ060721_26_27_advertorial_alklima.indd 27

lokaal of globaal bezwijken voldoende klein is. Maar wat ‘voldoende klein’ nu precies is, is niet gekwantificeerd. Overigens kiezen we altijd al voor de meest robuuste installatie. Zo zekeren wij en BAM Bouw en Techniek niet alleen boven de vluchtwegen, maar overal in het pand alle verlichtingsarmaturen, ventilatieroosters, brandmelders, luchtkanalen, goten en binnendelen maximaal, zodat gebruikers tijdens een aardbeving het gebouw veilig kunnen verlaten. Daarnaast bevestigen we de buitenunits, die elk 250 kg wegen, standaard op bigfootframes.”

Gebouwbeheersysteem Echte grote uitdagingen is Coolserve niet tegengekomen. Of het moet zijn dat het Programma van Eisen Frisse Scholen klasse B resulteerde in veel en grote luchtkanalen door het hele pand. Kruizenga: “De inbouwhoogte

was daardoor beperkt. Soms was er bij kruisingen en luchtkanalen maar vijf centimeter werkruimte over voor de installatie van de koelleidingen. Maar door goede engineering van BAM Bouw en Techniek heeft dit niet tot problemen geleid.” Ook de aansluiting op het gebouwbeheersysteem verliep probleemloos. Waar het bestek nog uitging van drie bedieningen per ruimte, te weten voor de VRF, de ventilatie en de zonwering, was dit geoptimaliseerd naar één bedienapparaat met temperatuur- en CO2-meting. “Wij verzorgen de complete regeling aan de zijde van Mitsubishi Electric terwijl BAM Bouw en Techniek de gebouwzijde voor zijn rekening nam. Dankzij de soepele samenwerking tussen BAM Bouw en Techniek, Alklima en Coolserve is er één overkoepelend systeem opgeleverd waarin de klimaatinstallatie soepel kon worden meegenomen.”

7-6-2021 10:26:18

TECHNIEK

Slim en snel DE INSTALLATEUR MOET ONTZORGD WORDEN Installerend Nederland kampt

Fysiek eenvoudig

met een tekort aan gekwalificeerd technisch personeel, juist nu de energietransitie zoveel werk met zich meebrengt voor het vakgebied. Arbeidstijd is voor All-in-one skid van Nefit Bosch

de installateur meer dan ooit een schaars goed. Fabrikanten schieten te hulp door hun producten zoveel mogelijk plug & play aan

geconstrueerd. Daarin worden alle installatiecomponenten geplaatst en ingeregeld, en al het leidingwerk wordt voorgemonteerd. Na levering wordt de skid in de woning gehesen voor het dak erop gaat, waarna aansluiten een kwestie is van plug & play.

te bieden. Niet om de installateur Compleet buiten spel te zetten, zo benadrukken ze, maar om hem of haar te ontzorgen. Zo ontwikkelt Nefit Bosch, onder de noemer ‘Fit to Fit’, oplossingen om op installatiegebied snelheid en efficiëntie te realiseren. Dat doet de fabrikant samen met ketenpartners. Woningcorporatie Talis en Dura Vermeer hadden in Nijmegen de primeur: de vervanging van in totaal 220 sociale huurwoningen in de aardgasvrije wijk Jerusalem. Voor dit project is een all-in-one skid ontwikkeld, waarin alle installatiecomponenten plug & play zijn voorgemonteerd.

Voorgemonteerd In samenspraak met Dura Vermeer en Installatiebedrijf De Leeuw uit BovenLeeuwen ontwikkelde de Nefit Bosch een klantspecifieke all-in-one skid: een prefab installatieruimte die bij de fabrikant in Deventer op maat wordt

De skid voor het Nijmeegse project meet 1,20 x 1,30 meter en bevat een 300 liter Nefit zonneboiler, een pvomvormer, een Bosch Tronic Heat 3500 elektrische cv-ketel, een Bosch Tronic TR5000 doorstroomtoestel en een WTW-unit van collega-fabrikant Zehnder. Enkele van de units zijn uitgevoerd als hybride installatie en voorzien van een gasketel. Op het dak van elke woning worden twee Nefit SolarLine zonnecollectoren geplaatst. “Het zonneboilersysteem voorziet de woning het grootste deel van het jaar van zowel warmte als warm tapwater”, legt accountmanager business development Arjan van Eldik van Nefit Bosch uit. “Het doorstroomtoestel zorgt voor naverwarming van de zonneboiler, de elektrische cv-ketel springt alleen waar nodig bij. Andere varianten zijn ook mogelijk. We kunnen naar wens ook een all-electric warmtepompoplossing of een hybride combinatie van een warmtepomp en een hr-ketel in de all-in-one skid plaatsen.”

Ook Rehau zet in op zoveel mogelijk gemak voor de installateur. Die kan bijvoorbeeld kiezen uit twee typen vloerverwarmingsbuizen: de robuuste Rautherm S buis en de flexibele Rautherm Speed buis om snel en soepel de buis te verleggen. Daarnaast biedt de fabrikant diverse verlegsystemen: de klassieke tackerplaat, een buisfixatie met de noppenplaat varionova en het klittenbandverlegsysteem voor het snel en fysiek eenvoudig verleggen van vloerverwarming door één persoon (foto). Een compacte kunststof verdeler met insteek SPEED-fittingen voor een snelle en gereedschaploze montage van de vloerverwarmingsbuizen, maakt het plaatje compleet. Volgens de fabrikant kan tot 45% sneller worden geïnstalleerd met deze Rautherm Speed verdeler.

Een klittenbandverlegsysteem zodat één persoon de vloerverwarming kan verleggen

Snel dicht Het installatiesysteem Rautitan van dezelfde fabrikant, bedoeld voor drinkwatersystemen, is ook ontwikkeld om het de installateur zo gemakkelijk mogelijk te maken. Voorgemonteerde elementen zorgen ervoor dat het installatiewerk sneller gaat. Het systeem zorgt met buis, fitting en schuifhuls voor een dichte verbinding zonder O-ring. De buis zelf is het afdichtmiddel. Door een snelle visuele controle is direct duidelijk dat de verbinding goed is gemaakt. Het

juni/juli 2021

IZ060721_28_30_SA_slimensnel.indd 28

11-6-2021 11:09:34

is daarnaast een kiemvrije verbinding, zonder dode ruimtes. Niet onbelangrijk bij drinkwaterleidingen. Een ander voorbeeld van deze fabrikant is de Rehau sanitairbox, met één volledig voorgemonteerde en drukgeteste component voor een op de millimeter nauwkeurige aansluiting. Ook levert Rehau gereedschappen om snel een dichte schuifhulsverbindingstechniek te maken boven je hoofd of in een schacht.

Insteken, doordrukken en vastdraaien

Sanitairfabrikant TECE heeft een bedieningsplaat ontwikkeld, die zonder afstellen en achteraf meten aangebracht kan worden. Eenvoudigweg twee schroeven insteken, vervolgens doordrukken en dan met een paar slagen vastdraaien. Daarmee zit het bevestigingsframe van de bedieningsplaat al vast op de spatbescherming van de spoelkast. De bedieningsstangen 45 graden maakt het werk af. Alle series bedieningsplaten passen op elke TECE spoelkast. Bij een renovatie kan de bedieningsplaat dus altijd worden vervangen, zonder dat de spoelkast vervangen hoeft te worden. Tot slot zijn het bevestigingsframe, de spatbescherming en de bedieningsplaat voorzien van een QR-code, waarachter informatie schuil gaat over de montage, technische gegevens of reserve-onderdelen.

Installateurs-applicatie Voor meer installatiegemak heeft Renson een installateurs-applicatie ontwikkeld voor de Healthbox 3.0. De app gidst de installateur door het hele

SLIM SANITAIR Grohe introduceert twee innovaties op het gebied van slim installeren. Allereerst de Rapido Smartbox, een inbouwdeel voor het inbouwen van een douchekraan of -thermostaat. Met drie uitgangen kan dit inbouwdeel doen waar normaal twee inbouwboxen voor nodig zijn. Adapters zijn bijna overbodig. De box heeft aansluitingen van ½ inch die gemaakt zijn om op standaard buizen te passen. Daarmee past de Rapido SmartBox op 90% van de buizen. De tweede innovatie betreft het Rapid SLX inbouwreservoir. Met de geïntegreerde flow manager kan op elk moment de waterdoorstroom worden aangepast, waarmee dit inbouwreservoir inspeelt op het groeiende marktaanbod van randloze keramiek. De flow manager is aan te passen door aan de spindel te draaien, die te bereiken is via de inspectieschacht. Er is geen demontage van de bodemklep nodig om bij de flowmanager te komen. De nieuwe T-vormige speciekap zorgt, na het afwerken van de achterwand met bijvoorbeeld tegels, voor directe toegang tot de nieuwe U-vormige dwarsbalk waarin een stroomaansluiting en waterdoorvoer is verwerkt. Met alle aansluitingen binnen handbereik is overstappen naar een douche-wc daarmee eenvoudig. Bij de Rapid SLX is een geïntegreerde 230 V-aansluiting inbegrepen. Daarnaast zit er standaard een wateraansluiting voor douchetoiletten bij.

assortiment pomptechniek uitgebreid met een vrij opstelbare, stekkerklare opvoerinstallatie voor fecaliënvrij afvalwater. Bij de Aqualift S 100 / S 200 kan, afhankelijk van de hoeveelheid afvalwater, worden gekozen voor reservoirs van 100 of 200 liter. Beide passen door normale kamerdeuren met een breedte van 80 cm. De afwateringsoplossing heeft een klein installatieoppervlak en installatieproces. Dit maakt het eenvoudiger om de ventilatie-unit op een kwalitatieve manier geïnstalleerd en gekalibreerd te krijgen. De configuratie en alle parameters, zoals drukval en ingesteld debiet, worden gevisualiseerd. Ook het instellen en bijstellen van de debieten gebeurt voortaan via de app. De ventilatiebox past zich meteen aan.

Stekkerklare opvoer

Vrij opstelbare, stekkerklare opvoerinstallatie

Afwateringsspecialist Kessel heeft zijn

van Kessel

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ060721_28_30_SA_slimensnel.indd 29

11-6-2021 11:09:38

kan dus ook achteraf in kleinere ruimten of, in het geval van de Aqualift S 100, in al bestaande pompputten (80 x 80 cm) worden geïnstalleerd. Daarmee is deze oplossing geschikt zowel voor de klassieke woningbouw als bedrijfspanden. De installaties zijn voorzien van eenhandssluitingen, zodat onderhoud aan alle uitneembare delen, zoals deksel, pompen, sondes en terugslagkleppen, snel kunnen worden uitgevoerd.

Slimme douchegoot

ACO ontwikkelde de ShowerDrain S+ douchegoot, speciaal om potentiële ergernissen over de inbouw en onderhoud van een dergelijke goot de kop in te drukken. Traditionele douchegoten hebben een rooster gecombineerd met een onderbak met ingebouwd afschot waarin het water wordt opgevangen en afgevoerd. Hierin kan vuil achterblijven en aanhechten, waardoor de waterafvoer vermindert en er nare luchtjes kunnen ontstaan. Deze douchegoot heeft een designrooster met ingebouwd afschot. Het water stroomt over het roosterprofiel naar een smal sleufje. Daaronder stroomt het douchewater via een haarzeefje naar het compacte puthuis. De douchegoot heeft verder een slim installatiedeksel, die functioneert als beschermkap én installatiehulp. Dit vereenvoudigt de plaatsbepaling van het puthuis, het uitlijnen en het waterdicht inbouwen. De S+ is bovendien leverbaar in verschillende breedtes en kan desgewenst aan beide zijden 40 mm ingekort worden.

Ketel en app slim verbonden Vaillant, ten slotte, heeft de sensoNET in huis: een compacte internetmodule waarvan de plug-and-play verbinding een snelle installatie mogelijk maakt.

MEETRAPPORTAGE VIA APP Met de komst van de Gasketelwet is goede meetrapportage bij ketelonderhoud belangrijker dan ooit. Handmatige rapportage kost echter veel tijd en is foutgevoelig. Euro-Index biedt een gratis oplossing met EuroSoft connect. Deze app is verkrijgbaar voor smartphones en tablets met Android en iOS besturingssystemen. Bij inspectie en onderhoud van een cv-installatie verricht u metingen met een Blauwe Lijn rookgasmeter, drukmeter en/of temperatuurmeter. Via Bluetooth® Smart wordt draadloos contact gemaakt met deze instrumenten, waarbij de actuele meetwaarden en berekende waarden live worden uitgelezen. De meetwaarden kunnen als getallen, een grafiek of in beide vormen worden weergegeven en opgenomen in een meetrapport. Het is tevens mogelijk om meetwaarden naar de app te transporteren door het scannen van een QR-code op het display van het instrument. De app biedt de mogelijkheid om uw bedrijfsnaam, bedrijfslogo en contactgegevens weer te geven in alle meetrapportage. Hierbij kan ook de naam van de technicus of servicemonteur worden opgenomen en een digitale handtekening van deze persoon. Bij elke meting kan alle relevante informatie worden ingevoerd in de app, waaronder klantgegevens, locatiegegevens, informatie over de installatie, aanvullende opmerkingen en foto’s. In het meetrapport staan vervolgens al deze gegevens, de datum/tijd en alle meetwaarden weergegeven. Indien gewenst kunnen cliënten tekenen op het touchscreen van uw smartphone of tablet. Deze handtekening verschijnt ook op het meetrapport, net zoals de handtekening van de technicus. Met de deelfunctie in de app deelt u het meetrapport via e-mail, WhatsApp of social media.

XXXXXXXX

De module biedt een interface voor mobiele verwarmingsbesturing via de app die bediend kan worden met een smartphone of tablet. Zodra de internetmodule is geïnstalleerd, kost het een paar klikken om de installatie te verbinden en het individuele verwarmings- en warmwatercomfort te maximaliseren. Dankzij de gemeenschappelijke eBUStaal kan de sensoNET worden gecombineerd met Vaillant ketels en regelingen. De module is eenvoudig onder de ketel

te monteren en maakt het mogelijk verschillende componenten aan te sluiten 

juni/juli 2021

IZ060721_28_30_SA_slimensnel.indd 30

11-6-2021 11:09:40

VISSER

COLUMN

GOED VOORBEREIDEN OP DE ‘TOEKOMST’ Slim installeren kan op veel manieren opgevat worden. Een installatie kan ‘slimmer’ gemaakt worden of er kan tijd gewonnen worden door slim te bouwen met onder andere prefab installatiedelen. Er kan echter ook slim nagedacht worden over de toekomstbestendigheid van installaties. In renovatieprojecten wordt vaak effectief de schil aangepakt. Een goede zaak, stap één van verduurzamen is immers het reduceren van de behoefte. Het grootschalig aanpakken van de schil is echter vaak een kostbaar proces, waardoor er in renovatie uiteindelijk gekozen wordt om installatietechnisch kosten te besparen. Deze besparing houdt vaak in dat de gasketel blijft hangen of vernieuwd wordt en de radiatoren vernieuwd worden voor de komende jaren. Deze stappen zie ik doorgaans gebeuren in de huursector, zowel particulier als corporatief. Na de levensduur van de ketel zal er een nieuwe opwekker moeten komen. Het systeem dat na deze ketel komt, moet door de plaatsing van radiatoren ook weer geschikt zijn voor een hoge temperatuur aanlevering. Een hybride zal in de tussenseizoenen op lagere temperatuur nog kunnen functioneren of een HT-warmtepomp met hoge tempera-

tuur om deze radiatoren te voeden. Maar door nu na te denken over die toekomstige situatie kunnen voorbereidingen getroffen worden. Leg bijvoorbeeld onder deze renovatie al vloerverwarming aan om voorbereid te zijn voor lagetempartuur-verwarming en de opties voor toekomstige opwekkers open te houden; ook ketels zullen energiezuiniger gaan stoken met de lagere retourtemperatuur. Maar als dit nog te kostbaar is, kan er ook alvast rekening gehouden worden met een elektrapunt achter de radiatoren, zodat er in de toekomst ook elektra aanwezig is voor bijvoorbeeld ventilatorconvectoren. Een lege inbouwdoos en kabelbuis kan al voldoende zijn!

Tim Visser Installatiebedrijf Visser in Twisk [Twee generaties installateurs, vader Dick en zoon Tim Visser, schrijven om beurten een column op persoonlijke titel]

MultiSkin , Ook de betrouwbaarste koppeling moet blijven evolueren

Pers PPSU

De 3de generatie perskoppelingen

Push PPSU

+ Multiproﬁel koppeling: compatibel met TH, U en H proﬁelen + Verbeterde doorlaat + Afneembare Visu-Control®ring + Beschermdoppen

Pers Messing

www.comap.nl

IZ060721_29_column_visser.indd 31

10-6-2021 11:14:21

TECHNIEK

Bruggenbouwers “ER IS EEN TOEKOMST VOOR HYBRIDE EN ALL-ELECTRIC” Mitsubishi Electric viert dit jaar zijn 100-jarig jubileum. Als exclusief importeur van Mitsubishi Electric Living Environment Systems deelt Alklima mee in de vreugde. Tijd voor een terugblik en een gesprek over de uitdagingen waar de gebouwde omgeving nu voor staat om haar duurzaamheidsambities te verwezenlijken. Arjen de Jong was er vanaf het prille begin bij. In 1994 begon hij Alklima met twee partners in een tot een kantoor omgebouwde woonflat in Papendrecht. “Sindsdien zijn we altijd doorgegroeid”, vertelt hij trots vanuit het huidige hoofdkantoor aan de Van Hennaertweg in Alblasserdam. Arjen de Jong, Algemeen Directeur

Banden De banden met ‘Japan’ zijn altijd goed geweest. Eigenlijk gaan ze nog verder terug dan 1994. Wat veel mensen namelijk niet weten, is dat een Nederlands bedrijf aan de wieg stond van Mitsubishi Electric. In 1856 kreeg De Nederlandse Stoomboot Maatschappij (NSM) de opdracht om een stoomfabriek in de baai van Nagasaki te ontwerpen. In 1857 kwam het eerste schip in Japan aan, beladen met machineonderdelen, modellen en tekeningen. De stoomfabriek werd gerealiseerd en kreeg de naam Nagasaki Ironworks. In 1871 werd Nagasaki Ironworks omgedoopt tot Nagasaki Shipyard. Dat was het begin

Alklima BV

van Mitsubishi.

Strategie Alklima is zich bewust van deze historische band. De leverancier heeft uiteraard zelf door de jaren heen een vaste relatie opgebouwd met Mitsubishi Electric Japan. “Wij zijn altijd op zoek naar samenwerking met een meerwaarde en dat is iets wat ons over culturele grenzen heen verbindt.” De koers die Mitsubishi Electric inzet, wordt natuurlijk ook meegewogen in de strategie van Alklima. “Een van de punten is de En-

vironmental vision 2050 van Mitsubishi Electric. Een compleet programma met daarin de plannen voor hun duurzaamheidsstrategie. Een van de pilaren uit dat programma is bijvoorbeeld circulariteit. Dat betekent onder andere dat er veel aandacht is voor mogelijkheden om te recyclen en materiaalverspilling tegen te gaan.”

Circulariteit Daarmee belanden we gelijk bij de actualiteit. Waar de bouw al volop experimenteert met een materialenpas-

juni/juli 2021

IZ060721_xx_xx_TA_bruggenbouwers.indd 32

26-5-2021 16:19:20

MONOBLOCK

MENSELIJKHEID

Bij een monoblock zijn alle onderdelen in de buitenunit geïntegreerd, terwijl de buitenunit van een split-warmtepomp alleen beschikt over een compressor. De monoblock werkt hetzelfde als een split lucht/water warmtepomp, maar om deze te installeren hoeven geen F-gassen handelingen te worden gepleegd. Dit omdat de monoblock warmtepompen in plaats van een koudemiddel, water gebruiken als transportmedium. De PUZ-WM-Monoblock warmtepompen van Mitsubishi Electric zijn in 1 dag te installeren. Er zijn vier versies beschikbaar: 5,0 kW, 6,0 kW, 8,5 kW of 11,2 kW. De PUZ-WM units kunnen warmte produceren als het buiten 2 ° C is en efficiënt blijven werken bij buitentemperaturen tot -25 ° C. De controller in de PUZ-WM kan maximaal twee verwarmingszones regelen en beheert automatisch de warmwaterproductie en legionellacontrole. Hij heeft een ingebouwde energiebewakingsfunctie en kan alle bedrijfsparameters van de afgelopen zes maanden op een ingebouwde SD-kaart registreren.

Bij Alklima draait alles om de mensen, vertelt De Jong. “We investeren continu in de persoonlijke ontwikkeling van onze medewerkers. Voor de één komt dat bij wijze van spreken neer op een aanvullende opleiding om zijn technische kennis te verdiepen, voor de ander op een cursus over leiderschap. Bovendien coachen ervaren medewerkers beginnende krachten. Wij willen een klimaat scheppen waarin er ruimte is om fouten te maken, plezier te hebben, te leren en door te groeien. Daarnaast vinden we het belangrijk om onze kennis te delen, zowel intern als extern. Dat kan in de meest uiteenlopende vormen, van bijvoorbeeld publicaties, tot trainingen en workshops.”

poort, is de installatiesector nog aan het zoeken naar de juiste invulling. Voor alle duidelijkheid: een materialenpaspoort van een bouwwerk maakt inzichtelijk welke materialen bij de bouw zijn gebruikt en hoe ze zijn verwerkt. Dat maakt het hergebruiken en terugwinnen van materialen bij de sloop of demontage veel eenvoudiger. Het ultieme doel is om 1-op-1 hergebruik te stimuleren.

Hergebruik “In onze branche is 1-op-1 hergebruik van warmtepompen niet te doen”, vertelt De Jong, inzoomend op één van Alklima’s Core Products. “De innovaties volgen elkaar in een rap op. Over een aantal jaar zijn de huidige warmtepompen alweer ingehaald qua rendement en energie-efficiency door nieuwe modellen. Niemand zit dan nog te wachten op een oud model in zijn nieuwbouw of gerenoveerde pand.” Daarnaast kan nieuwe wetgeving ook een hindernis vormen. “Denk maar aan de uitfasering van koudemiddelen.” 100% recycling daarentegen is wel haalbaar en daar wordt ook al volop aan gewerkt. “Van producten tot en met de verpakking en de productiefaciliteiten.”

Hybride warmtepompen Kijkend naar de huidige warmtepompmarkt, signaleert De Jong verschillende tendensen bij de luchtgebonden systemen. “In de renovatiesector is zeker

ruimte voor hybride oplossingen, in de nieuwbouw is dat onzinnig.” Niet dat de huidige hybride oplossingen de heilige graal zijn om de energietransitie te bewerkstelligen. “De HT-warmtepomp ontwikkelt zich ook door, op de langere termijn zou dit een toepassing kunnen zijn voor de renovatiemarkt.”

All-Electric en prefab Voor Alklima ligt de focus in ieder geval bij All-Electric oplossingen. Die focus is belangrijk, vertelt De Jong, “omdat wij niet zozeer de grootste, maar de beste kennispartner willen zijn.” Daarmee komt het accent ook te liggen bij de nieuwbouw. De Jong verwacht dat het aantal prefab-concepten waarin warmtepompen zijn opgenomen zal toenemen. Het is een bouwmethode waarmee sneller woningen worden gerealiseerd van een vaak hogere kwaliteit én het gebrek aan vakmensen deels wordt opgevangen. Overigens is de situatie in de utiliteit anders. “Daar is AllElectric reeds ingeburgerd, wij leveren al decennialang All-Electric oplossingen aan de utiliteit.”

Uitdaging De oplossingen zijn er dus wel. De grote vraag is alleen wie gaat ze installeren? “We merken zelf als leverancier hoe moeilijk het is om nieuwe, goed geschoolde medewerkers aan te trekken. Alklima heeft nu 75 medewerkers

en meerdere vacatures openstaan. De eerlijkheid gebiedt me wel te zeggen dat het 10 jaar geleden ook al moeilijk was om mensen te vinden. We hebben hier te maken met een structurele uitdaging.” Dat geldt ook voor de aanwas van vakmensen op de werkvloer. De Jong vindt het zorgelijk, “omdat de markt zo ook niet kan doorgroeien.” Als leverancier probeert Alklima in ieder geval te helpen om het kennisniveau op peil te houden. Onder andere door trainingen te geven.

Toekomst Bestaat Mitsubishi Electric nog over 100 jaar? “Ik verwacht van wel. Het is zo’n groot bedrijf (circa 139.000 medewerkers) en het produceert van alles. Van satellieten tot warmtepompen. Bovendien heeft Mitsubishi Electric een duidelijke toekomstvisie en is het een innovatief bedrijf. Er wordt snel ingespeeld op trends en fors geïnvesteerd in R&D.” Wat betreft Alklima, zegt de Jong dat “veel draait om het persoonlijke contact met klanten, dat wij geven. En verder is het van belang dat wij wendbaar zijn en onze blik gericht houden op de toekomst.”  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ060721_xx_xx_TA_bruggenbouwers.indd 33

26-5-2021 16:19:20

ZAKELIJK

Corona EEN SLACHTOFFER VERTELT Wilfred de Regt keek drie dagen lang de dood in de ogen, toen hij in maart corona opliep. De mede-eigenaar van Rekon Installatietechniek werkt nu met vallen en opstaan aan zijn herstel. En hij heeft een nieuwe missie: “Ik wil iedereen in de installatiebranche waarschuwen om de risico’s van corona niet te onderschatten.

Wilfred de Regt

Het kan ons allemaal treffen, ook jou. En je weet niet van tevoren hoe dat gaat uitpakken.” IZ sprak met De Regt en zijn zorg over situaties die hij nu nog te vaak aantreft op de bouwplaats. Op 11 maart merkte hij de eerste klachten. De Regt was onderweg naar Valkenburg voor een project toen hij last kreeg van griepverschijnselen. “Je weet wel, hoesten, een geïrriteerde neus, hoofdpijn…” In eerste instantie dacht hij dat zijn hooikoorts weer eens opspeelde, maar al snel bleek er meer aan de hand te zijn.

VAN GOD LOS Lino Noya Mahn is eigenaar van Noya Installatietechniek. Hij sluit zich aan bij De Regt. “Het lijkt er wel op alsof er nooit sprake is geweest van een anderhalve meter regel op de bouwplaats. Sterker nog, het is nu erger dan bij het begin van de pandemie.” Over de verklaring hoeft hij niet lang na te denken. “Iedereen is coronamoe, bovendien hebben een aantal collega’s, ook van ander disciplines in de bouwkolom, inmiddels zelf corona gehad met alleen maar milde klachten. Zij hebben sneller de neiging alles te bagatelliseren. Het verhaal van De Regt bewijst wel hoe gevaarlijk dat is.” Noya Mahn vindt het onbegrijpelijk dat Techniek Nederland de indruk heeft dat technische vakmensen zich over het algemeen goed aan de coronaregels houden op de bouwplaats. “Misschien moeten ze eens wat verder kijken dan alleen naar hun eigen leden. Naja, ook hun eigen leden eens beter onder de loep nemen. Ik krijg hier hetzelfde gevoel bij als wanneer Techniek Nederland claimt dat hun leden garant staan voor kwaliteit en de juiste certificeringen. In 9 van de 10 gevallen dat ik te maken krijg met gevaarlijke situaties bij cv-ketels, gaat het juist om grote jongens die lid zijn van Techniek Nederland.”

Zuurstofgebrek “Enkele dagen erna voelde ik me verschrikkelijk moe, ik had erge hoofdpijn, diarree, 40 graden koorts, moest kotsen en het werd steeds moeilijker om adem te halen. Ik belde de huisarts die als de

34 XX

wiedeweerga 2 mannetjes in maanpakken liet langskomen”, zegt hij schertsend. “Mijn zuurstofmeting liet een zorgelijk resultaat zien en de situatie bleef maar verslechteren.”

Het einde “Drie dagen lang keek ik de dood in de ogen. Ik was compleet uitgeput, zat op de bodem. Mijn vrouw raakte in paniek en huilde, omdat ze dacht dat ze me

juni/juli 2020

IZ060721_34_35_ZA_coronadreiging.indd 34

7-6-2021 10:50:51

zou kwijtraken. Ik verloor 8 kilo en vroeg me af hoe lang ik nog had. Gelukkig kwam toen de omslag.”

Rusten De koorts nam af, de diarree werd minder, maar die verschrikkelijke hoestbuien waaraan geen einde leek te komen, bleven. “Ik heb mezelf emotioneel uitgezet en dacht maar aan één ding: slapen. Zoveel mogelijk rust houden.” En natuurlijk de medicatie blijven innemen.

Therapie De Regt dook daarnaast in het alternatieve medische circuit. Zo kwam hij op een therapie van Halomedics, waarbij ex-coronapatiënten zuurstof, magnesium en zout moeten inademen. “Dat remt de bacteriën af en je kan weer beter ademen. Ik heb er enorm veel baat bij. Na zo’n 2 weken zat ik alweer op 90% van m’n vermogen qua ademhaling.”

TECHNIEK NEDERLAND Na het ontluisterende interview met De Regt, sprak IZ met Techniek Nederland. Krijgt de branchevereniging soortgelijke geluiden binnen over ‘nonchalant gedrag’ op de bouwplaats? Woordvoerder Dick Reijman: “Nee, we krijgen de indruk dat de technische vakmensen op de bouwplaats zich over het algemeen goed aan de coronaregels houden. Wij hebben de indruk dat de coronaproblematiek in de meeste bedrijven niet wordt onderschat. Tegelijkertijd sluiten we niet uit dat er medewerkers zijn bij wie dat soms wel het geval is. Daarom benadrukken wij sinds het begin van de coronacrisis in onze berichtgeving naar leden voortdurend het belang om te werken volgens het protocol Veilig Samen Doorwerken. Wij spreken daarbij de werkgever én de werknemer aan, want het is een gedeelde verantwoordelijkheid. Dat blijven wij ook doen, juist in deze fase waarin er licht is aan het eind van de tunnel. Leden die vragen hebben over het protocol en de regels kunnen terecht bij de Helpdesk Corona Bouw & Techniek. Aangezien veel installateurs en technisch dienstverleners op bouwplaatsen samenwerken met ketenpartners, geven ook andere brancheorganisaties zoals Bouwend Nederland en afwerkbedrijven een vergelijkbare boodschap af. Onze voorzitter Doekle Terpstra heeft Wilfred de Regt overigens meteen gebeld nadat hij hoorde dat de coronabesmettingen het bedrijf in zwaar weer hadden gebracht. Een collega met kennis van onder meer de beschikbare corona-steunregelingen heeft de ondernemer advies verstrekt.”

Meer slachtoffers Niet alleen De Regt werd getroffen door corona, ook zijn vrouw, compagnon en medewerkers vielen eraan ten prooi. “Ik heb tegen iedereen gezegd dat ze eerst moeten herstellen en per dag moeten kijken wat ze wel of niet aankunnen. Ze moeten ook verplicht dezelfde behandelmethode volgen, ik betaal de kosten, want je gezondheid is het allerbelangrijkste wat er is.”

lopen, buiten op een kluitje een bakkie doen of een peukje roken. Dat kan niet. Ik zou nu bij iedere particulier en op elk project vragen om goede ventilatie, niet 1,5 maar 3 meter afstand houden, altijd mijn mondkapje dragen en vermijden dat ik dezelfde werktekeningen of andere voorwerpen aanraak als opdrachtgevers of collega’s.”

Iedereen Omzet teruggelopen De malaise heeft er ook economisch diep ingehakt. Het bedrijf met 7 medewerkers heeft zijn omzet met 80% zien teruglopen. Alle klanten zijn gebeld, gelukkig was er veel begrip, waar nodig heeft De Regt werk overgedragen aan collega’s.

Advies Als hij zijn ‘oude ik’ van enkele maanden geleden advies zou geven met de kennis van nu, had hij hem gewaarschuwd om voorzichtiger te zijn. “Je komt voortdurend in panden waar vakmensen zonder mondkapjes rond-

“Ook ik onderschatte corona”, vertelt de 51-jarige. “En ook ik hikte tegen al die regels aan. Iedereen voelt zich opgesloten, ik herken dat. Je wilt vrij zijn. Maar dit gevaar kan je simpelweg niet onderschatten. In onze regio Beverwijk, Castricum, Uitgeest zag je de afgelopen tijd veel 20-40-jarigen met corona. Ik heb frequent contact met lotgenoten en merk ook daar dat iedereen van 18 tot 75 jaar getroffen kan worden door het virus. En dan maakt het geen zak uit of je fit bent of niet. Ik denk bijvoorbeeld even aan mijn buurman die zware klachten kreeg, terwijl hij heel gezond leeft en vaak sport.”

Duur herstel En een ‘rondje besmettingen’ kan snel gaan. “Zo had ik kortgeleden nog een collega-installateur aan de lijn, waarvan maar liefst 40 medewerkers in no time corona hadden opgelopen.” Ben je eenmaal ziek, dan valt er geen pijl op te trekken hoelang het herstel duurt, vertelt De Regt. “Sommigen die ik spreek zijn na een paar weken weer helemaal boven Jan, anderen hebben een jaar na dato nog iedere maand een zware terugval. De één blijft keelklachten houden, de ander heeft vaak hoofdpijn of worstelt nog steeds met zijn ademhaling.”

Vermijd stress De installateur wil verder gaan op de ingeslagen weg, dus de therapie blijven volgen, langzaam maar zeker weer gaan sporten en werken en vooral stress vermijden. “Dat is echt het belangrijkste, want stress vreet energie en die heb je juist nodig om te herstellen.” 

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ060721_34_35_ZA_coronadreiging.indd 35

7-6-2021 10:50:51

De nieuwe EduComfort 1000 Een verademing in schoolventilatie Deze nieuwe schoolventilatie-unit is het resultaat van ruim 5 jaar ervaring in het toepassen van decentrale schoolventilatie. De EduComfort 1000 is de eerste decentrale unit ‘in het zicht’

Voldoet aan Programma van Eisen Frisse Scholen klasse B

die voorzien kan worden van koeling

Installatiegeluid maximaal 33 dB(A)

én verwarming. Zo creëert u het gehele

Verwarmen en koelen in één compacte decentrale unit

jaar een gezond binnenklimaat.

Optimale luchtstroom middels hoog inducerende JET-nozzles

www.nedair.nl/schoolventilatie

IZ060721_36_nedair.indd 36

10-6-2021 10:02:35

ASIJEE

COLUMN

MOUWEN OPSTROPEN De zomer breekt aan. Nederland gaat steeds verder open. Het herstel na corona kan starten. Maar welk herstel? Het economisch herstel in ieder geval. Een deel van het bedrijfsleven in Nederland heeft het afgelopen jaar niet kunnen doen wat men het liefste doet: ondernemen. En natuurlijk heb ik de afgelopen maanden in deze columns benoemd dat de sector ondanks corona dringend op zoek is naar vakmensen. Dus ik wil niet stellen dat corona bij iedereen heeft geleid tot slechte resultaten. Maar ondernemen betekent ook dat je het andere bedrijven weer mogelijk maakt om te kunnen ondernemen. De horeca, de toneelzalen, de concertzalen, de musea. Allemaal plekken die wij als sector ondersteunen om ondernemen mogelijk te maken. Met onze kennis, vakmanschap en service. Maar er is ook het maatschappelijk herstel. Het leven van elkaar ontmoeten staat weer op de agenda. Buurthuizen en ontmoetingsplekken kunnen weer open en mensen mogen elkaar weer ontmoeten. De biljartclub in Brabant mag starten; de sportschool in Groningen mag de deuren weer openen; en in het buurthuis in Noord-Holland staat de koffie al weer klaar. Maar in al die ruimtes moet één as-

pect veel aandacht krijgen: ventilatie. Want we weten dat de verspreiding van het virus gerelateerd is aan de aerosolen in de lucht. We hebben dus een klus te klaren om de komende maanden naast het economisch, ook het maatschappelijk herstel te ondersteunen. Ondertussen wordt in Den Haag gestoeid over een nieuw kabinet. Terwijl de uitdagingen rond de woningopgave groot zijn en we ook serieus werk moeten maken van de klimaat- en energietransitie. Wat kun je concluderen? We hebben als techniek een sleutelpositie in het herstel na corona. Ik zeg: er is werk aan de winkel. Maar wel zinvol werk. Laten we de mouwen samen opstropen! En daarbij ook aandacht behouden voor de ontwikkeling van onze vakmensen.

Sven Asijee Directeur

code.caleffi.com

THE BEAUTY OF INTELLIGENCE

CALEFFI CODE® serie 215: optimaal comfort en energiebesparing ineen! Een geconnecteerd systeem dat de temperatuur van elke woonruimte onafhankelijk regelt, zowel voor autonome als gecentraliseerde systemen. Met aandacht voor gebruiksgemak en een minimalistisch design. Eenvoudig te integreren in gebouwbeheersystemen. CALEFFI GUARANTEED.

CALEFFI_CODE_185x132mm_NL.indd 1

IZ060721_37_column_asijee_WIJ_adv.indd 37

3-6-2021 08:56:03

10-6-2021 11:17:26

TECHNIEK

Een andere bril opzetten “IEDEREEN KAN AAN DE SLAG IN TECHNIEK” De kranten staan er vol van: er zijn onvoldoende mensen in de techniek. Jordi Metten, programmamanager Instroom van Talent van Wij Techniek, ziet het echter anders. Van woorden naar daden; van wanhoop naar gewoon doen. Er lopen voldoende mensen rond die een plek in de techniek willen, maar dan moeten we wel de deuren openen en het goede verhaal vertellen. Jordi Metten is bij Wij Techniek, het ontwikkelingsfonds van de technische installatiebranche, verantwoordelijk voor instroom. “Ik lees de artikelen en denk dan: waarom denken we vanuit een probleem in plaats van vanuit mogelijkheden? Verhalen over tekorten en het negatieve imago helpen ons niet. Volgens mij hebben we een heel ander verhaal te vertellen. De installatiebranche is van groot belang voor de verduurzaming, voor de energietransitie. Maar ook maken wij het mogelijk dat mensen langer thuis kunnen blijven wonen. Als je werkt in de techniek draag jij daar allemaal aan bij. Dat is dus een sector waar je bij wilt horen, waar je wilt werken. Een positiever verhaal dus.”

Genoeg mensen Metten ontkent niet dat er mensen nodig zijn in de techniek. Maar het aanbod is er. “Ik denk dat als we mensen bewust maken van het werk wat we doen

en hoe we ervoor zorgen dat Nederland duurzamer wordt, mensen willen werken in de techniek. Met alle uitdagingen in de samenleving weet je dat als je kiest voor een baan in de techniek, je een mooie loopbaan kan hebben. Dat is het verhaal!” Maar zijn er dan wel de mensen die dit kunnen doen? Metten: “Ja, maar dan moeten we bereid zijn te investeren in de opleiding en begeleiding, ook voor die mensen die wat verder van de branche afstaan en geen technische achtergrond hebben. We moeten mensen die bewust voor de techniek kiezen, vakbekwaam maken; opleiden en begeleiden; ontwikkelen en kennis bieden. Waar ze dan ook vandaan komen, met welke achtergrond dan ook. En we weten dat het kan en dat het werkt.”

Voor iedereen Er zijn dus voldoende mensen aanwezig

om te werken in de branche. Oftewel: er is voldoende zij-instroom. Maar kan iedereen werken in de techniek? Metten is positief hierover: “Iedereen met een juiste motivatie en vooral ook de wil om zich verder te ontwikkelen, kan aan de slag in techniek. Daar ben ik van overtuigd. En dat betekent ook de mensen zonder technische kennis. Uit een quick scan onder de bedrijven zien we wel dat werkgevers drempels zien. Denk aan de noodzakelijke tijd voor begeleiding en ontwikkeling, taalproblemen, culturele verschillen, salariëring. Maar dat zijn voor een deel ook drempels die eenvoudig op te lossen zijn. Wij Techniek kan hierin ondersteunen. Ik denk dat het goed is dat ieder bedrijf de deuren open zet, nieuwe vakmensen ontdekt en ons als partner in crime ziet om het goed te regelen. Met elkaar! Dan zijn we ook sterker.”

juni/juli 2021

IZ060721_38_39_ZA_eenanderebril.indd 38

14-6-2021 9:59:24

Teamwork Het Wij Techniek TeamWork Servicepunt voor werkgevers en toekomstige medewerkers helpt bedrijven en nieuwe vakmensen. Ben je werkgever in de techniek? Dan helpen ze je bij je zoektocht naar talent, of dat nu gaat om werving of selectie. Van het faciliteren van opleidingen voor werkzoekenden, het ondersteunen bij de begeleiding van nieuwe medewerkers tot het opleiden van nieuwkomers: er zijn veel kansen. Wij Techniek TeamWork Servicepunt voor werkzoekenden onderzoekt met potentiële vakmensen de mogelijkheden in de arbeidsmarkt, en wat men moet doen om voor zo’n mogelijkheid in aanmerking te komen. Wij Techniek TeamWork helpt bij regels en verplichtingen en bij de goede scholing en ontwikkeling. Metten: “Op deze manier willen we drempels wegnemen en vooral ook bijdragen aan het beeld dat iedereen welkom is in de branche. Met welke achtergrond dan ook. En als je er zo naar kijkt…. dan hebben we voldoende mensen die in de techniek kunnen werken.”

Regio als spil Er zijn goede voorbeelden hoe een dergelijke open mindset kan leiden tot meer mensen in de techniek. In Gelderland, Overijssel en Limburg werken overheid, werkgevers, medewerkers, onderwijs en ontwikkelingsfondsen als

Wij Techniek samen om de instroom te vergroten. “We zien dat het gezamenlijk optrekken echt een plus is. Samen weten we wat er in de regio speelt, waar de vraag ligt en waar de nieuwe vakmensen te vinden zijn. Ook uit onverwachte hoeken. Laten we eerlijk zijn, iedereen wil die monteur van de KLM die geen werk meer heeft. Maar van dat denken moeten we af. Met de blik gericht op kansen en ontwikkeling en vooral op een loopbaan die gegarandeerd is – we hebben tenslotte veel mensen nodig in de komende decennia als we echt willen verduurzamen – kunnen we mensen bereiken. Dat moeten we oppakken en uitstralen.”

Bedrijven zelf aan zet Metten ziet hoe bedrijven hun deuren al vaak open zetten. “Ik zie bedrijven die mensen een aantal dagen laten meelopen zodat ze echt kennis kunnen maken met het werk en de techniek. Ongeacht het feit of het leidt tot keuze voor de techniek. Dat is mooi. Maar ook infoavonden, gastlessen, inzet van am-

bassadeurs. Het zijn voorbeelden. “Je moet er tijd voor vrij maken, maar je krijgt er altijd wat voor terug.” Maar ook medewerkers zijn van belang. “Ik moet denken aan de actie van de koudetechniek. Medewerkers namen foto’s van de plekken waar zij werken. De vaktrots spatte van de foto’s. Met het delen op socials enthousiasmeerden ze anderen. Het werkte echt.”

Stip op de horizon Dus weg met al die noodoproepen en paniek. Metten lacht: “Ik begrijp het absoluut; je zal maar een bedrijf hebben en de mensen missen die het werk kunnen doen. De klant wil gewoon dat je levert. Dus ik zeg niet dat het makkelijk is. Wat ik vooral hoop is dat we breder gaan denken. Dat we gaan denken in kansen. En dat betekent dat iedereen ongeacht herkomst en vooropleiding maar met de bereidheid de branche te verkennen en zich te ontwikkelen, welkom is zodat we een nieuwe groep vakmensen krijgen die met ons het verschil kan maken.” 

TEAMWORK Het Wij Techniek TeamWork Servicepunt is het loket voor alle vragen rond werk en instroom in de technische installatiebranche die je als werkgever en werknemer kunt hebben. Waar vind je bijvoorbeeld de juiste mensen? Als starter of switcher krijg je gratis hulp om over te stappen naar de technische installatiebranche. Bel 0800-6061 voor meer informatie.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ060721_38_39_ZA_eenanderebril.indd 39

14-6-2021 9:59:25

ZAKELIJK

Bodemenergie “FUNDAMENT ONDER DE ENERGIETRANSITIE” Veelzijdig inzetbaar, duurzaam, en

tegelijkertijd is bodemenergie

alleen maar duurder wordt, is inzetten op bodemenergie een logische stap. Zeker ook omdat bodemenergie tevens voor koeling in huizen en gebouwen kan zorgen. Met de steeds hetere zomers levert dat aan woningeigenaren en kantoorgebruikers veel comfort.”

onzichtbaar, letterlijk. En onbe-

Fundament

comfort biedend: energie uit de bodem heeft het allemaal. Maar

kend maakt vaak onbemind. Dat is volledig onterecht in de ogen van Frank Agterberg en Maarten Woudstra van de nieuwe koepel Bodemenergie Nederland. “Op Frank Agterberg (links) en Maarten Woudstra

bodemenergie kun je bouwen, letterlijk. Het is niet alleen een techniek die als fundament van het binnenklimaatsysteem onder een gebouw kan worden aangelegd. Het is ook het fundament onder de energietransitie.” In het Klimaatakkoord is afgesproken dat in 2030 in Nederland 1,5 miljoen wooneenheden van het aardgas zijn afgehaald. Hoe dat precies wordt gedaan, is per regio verschillend. Gemeenten en provincies zetten op dit moment regionale energiestrategieën op, waarin duidelijk wordt hoe zij onder andere de gebouwen in hun gebieden aardgasloos maken.

Meest duurzame energie “Bodemenergie is daarin een onmisbare schakel,”, stelt Frank Agterberg,

40 XX

sinds 2015 voorzitter van Branchevereniging Bodemenergie. “Het is de meest duurzame energietechniek, omdat er op een hele passieve manier warmte én koeling uit de aarde wordt gehaald. Er is niet veel energie nodig om dat in woningen en kantoren te brengen. En na gebruik is de ‘thermische’ energie, de warmte én de koude dus, weer op te slaan in de bodem. Daardoor is het een hele rendabele manier voor het verwarmen en koelen van gebouwen. En dat levert heel veel comfort op voor de gebruikers. Dat maakt bodemenergie onmisbaar, want het is overal bij te betrekken, ook bij warmtenetten bijvoorbeeld.”

Levensduur Bodemenergie is niet nieuw, maar wel relatief onbekend en daarmee onbemind. “Dat komt onder andere omdat veel mensen tegen de hoge investeringskosten aanhikken,” weet Agterberg. “Maar over de gehele levensduur ziet het plaatje er veel beter uit. En als je weet dat aardgas de komende jaren

Daarmee is bodemenergie letterlijk het fundament onder de energietransitie. Maarten Woudstra, voorzitter werkgroep Markt & Promotie van Branchevereniging Bodemenergie, legt uit: “Het begint bij de energie uit de bodem, die voor warmte en koeling en dus vooral voor comfort zorgt. Warmtepompen zorgen ervoor dat de warmte via vloerverwarming wordt afgegeven: een prettige warmte met veel minder luchtstromen en zonder radiatoren. En dat voelt veel lekkerder aan voor gebruikers.” Veel bestaande woningen in Nederland kunnen op deze manier overschakelen op duurzame warmte. “De switch is al redelijk makkelijk te maken voor woningen die eind vorige eeuw en later gebouwd zijn omdat deze goed zijn geïsoleerd.”

Energieopslag in de bodem Overigens is het gebruik van energie uit de bodem en het opslaan van energie ook van belang bij warmtenetten. Veel gemeenten met oude binnensteden overwegen warmtenetten te gaan opzetten om aardgasvrij te worden. Bodemenergie kan zorgen voor een duurzame voeding van deze warmtenetten. Agterberg: “Tegelijkertijd is de bodem ook belangrijk voor het opslaan van energie bij andere voedingen voor een warmtenet, zoals warmte en koeling uit oppervlaktewater, de zogeheten aquathermie.”

Eén platform De bodemenergie-branche timmert al

juni/juli 2020

IZ060721_40_41_ZA_bodemenergie.indd 40

18-5-2021 9:53:28

jaren aan de weg om op veel plekken meer te vertellen over de mogelijkheden van bodemenergie. Maarten Woudstra: “Gebruikers kunnen ervaringen en tips met elkaar wisselen op ons Gebruikersplatform. Op het Kennisplatform delen we kennis en onderzoeken van kennisinstituten rondom bodemenergie. En we hebben een wiki gemaakt met veel gestelde vragen over bodemenergie. Tezamen met de Branchevereniging gaan we dit nu samenbrengen onder één noemer: Bodemenergie Nederland.”

Kennisprogramma In dat kader past het ook dat het Kennisplatform breed gedragen wordt. “Daarom is het mooi te zien dat de overheid, via onder andere Topkennisinstituut Urban Energy en Watertechnologie, aangesloten is bij dit Kennisplatform. Dat is mede dankzij een groot onderzoeksprogramma naar verschillende facetten van bodemenergie, dat we al hebben lopen. Dat programma heeft momenteel een projectwaarde van €3 miljoen. Via dit programma creëren we deze broodnodige kennis, die we delen via het Kennisplatform.” Opmerkelijk aan de branchevereniging is dat de leden de gehele keten van bodemenergie vertegenwoordigen, legt Agterberg uit. “Van adviseurs tot

boorbedrijven en van installateurs tot warmte-exploitanten. Dat is best bijzonder, omdat in veel brancheverenigingen vaak bedrijven zitten die concurrenten van elkaar zijn. Daarom is Bodem-

energie Nederland bij uitstek de partij om de verduurzaming van Nederland fundamentele vorm te geven.”  Auteur: Harmen Weijer

DRIE ORGANISATIES, ÉÉN PLATFORM In Nederland zijn er drie organisaties die de toepassing van bodemenergie bevorderen: Branchevereniging Bodemenergie, Gebruikersplatform Bodemenergie en Kennisplatform Bodemenergie. Samen behartigen deze organisaties de belangen van de gehele keten, van leveranciers tot eindgebruikers en van ontwerpers en technisch adviseurs tot gemeenten en woningcorporaties. Vanaf nu zijn deze drie organisaties op één gezamenlijk platform verenigd. De websites van de drie samenwerkende organisaties worden samengebracht onder de paraplu van Bodemenergie Nederland. Hierdoor is alle informatie over bodemenergie voortaan te vinden op één plek. Binnen het gezamenlijke platform blijven de drie organisaties hun eigen identiteit en ook hun specifieke functies behouden: -B ranchevereniging Bodemenergie is er voor én door de bodemenergiebranche. De branchevereniging behartigt de belangen van de gehele sector. Dit zijn met name de leveranciers, grondboorbedrijven, installatietechnische bedrijven, exploitanten en adviesbureaus. -G ebruikersplatform Bodemenergie is er om eindgebruikers van bodemenergiesystemen, zoals gebouwenbeheerders en facility managers, te helpen bij de optimalisatie van hun WKO-systemen. -K ennisplatform Bodemenergie is het centrale orgaan voor het delen van kennis over bodemenergie en onderzoeken. Hiermee richt het platform zich met name op alle professionals uit de branche, overheden en kennisinstellingen met o.a. onderzoeksprojecten en de Kennisbank (Wiki Bodemenergie). Het gezamenlijke doel is om de verantwoorde inzet van bodemenergie in de gebouwde omgeving te bevorderen ten behoeve van de energietransitie.

OVER BODEMENERGIE

KENNIS DELEN

Bodemenergie wordt al ruim 25 jaar toegepast in Nederland en 45 jaar elders in Europa. Als we in Nederland in 2050 geen aardgas meer gebruiken, voorzien bodemenergiesystemen circa 25% van de gebouwen van duurzame verwarming én koeling. Bodemenergie kan worden ingezet in nauwe samenwerking met andere duurzame energietechnieken, zoals seizoensopslag, aquathermie, warmtenetten en warmtepompen. De kwaliteit van bodemenergiesystemen wordt o.a. geborgd en bewaakt door verplichte certificering, strenge protocollen en richtlijnen.

Op het nieuwe platform www.bodemenergie.nl wordt alle kennis over bodemenergie gepresenteerd. Naast algemene informatie over bodemenergie als duurzame energiebron vinden professionals, overheden en eindgebruikers van bodemenergiesystemen er informatie over bijvoorbeeld weten regelgeving, certificering en kennisprojecten. Op de website is ook het actuele opleidingsaanbod terug te vinden van de branchevereniging. Het betreft opleidingen ten behoeve van de certificering die verplicht is om werkzaam te zijn binnen de branche. Verder wordt er een overzicht bijgehouden van evenementen die het Gebruikersplatform Bodemenergie organiseert, zoals webinars over specifieke onderwerpen die van toepassing zijn op WKO-systemen voor gemeenten, woningcorporaties en gebouwenbeheerders.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ060721_40_41_ZA_bodemenergie.indd 41

18-5-2021 9:53:28

RUBRIEK

AF FABRIEK

Ventilatiewarmtepomp zonder buitenunit Nefit Bosch brengt een nieuwe ventilatiewarmtepomp op de markt. De Compress 3800i EW is een alles-in-één oplossing voor verwarming, warm water en ventilatie, zonder buitenunit of bronboring. Hij maakt gebruikt van restwarmte uit de ventilatielucht en kan worden toegepast in zowel nieuwbouw, als bestaande bouw. De warmtepomp is geschikt voor situaties met een geringe warmtevraag, zoals goed geïsoleerde appartementen of vakantiewoningen tot ca. 75 m2 die zijn voorzien van een lagetemperatuurafgiftesysteem. Met een vermogen van 1,6 kW dekt de warmtepomp het grootste gedeelte van de warmtevraag af. Indien nodig kan hij bijverwarmen door middel van een 9 kW elektrisch element. De ventilatiewarmtepomp heeft een hoge COP van 4,41 (A20/W45 bij 41 l/s) en energielabel A++. De binnenlucht wordt

AF FABRIEK

meerdere malen per dag ververst. De RVS-boiler levert 258 liter water van 40 graden. De warmtepomp neemt weinig ruimte in beslag en is met 34 dB fluisterstil. Voor het installatiegemak is de Compress 3800i te transporteren in twee delen. Daarbij is er voldoende ruimte aan de onderzijde beschikbaar voor het eenvoudig aansluiten van de leidingen. Het toestel is voorzien van automatische ontluchters. Alles is weggewerkt achter de mantel, inclusief de RVS-boiler van 186 liter en een expansievat. De warmtepomp moet eenmalig worden ingesteld op basis van de eisen in het Bouwbesluit. Voor het inregelen en inbedrijfsstellen kan de installateur een beroep doen op de service van Nefit Bosch. In dat geval geldt bovendien 5 jaar garantie.

SNOERLOZE ALLESZUIGER De beide nieuwe accu-alleszuigers AS 18 L PC Compact en AS 18 HEPA PC Compact van Metabo voeren alle reinigings- en afzuigtaken uit: van het fijnste stof, grove verontreinigingen tot kleine hoeveelheden water. De AS 18 L PC Compact valt in stofklasse L voor gevaarlijk stof zoals huisstof, gips of kalk. De nieuwe AS 18 HEPA PC Compact is met zijn HEPA-filter geschikt voor mensen met een allergie, want het reduceert tevens de doorlaatbaarheid van huisstof, pollen, allergenen en mijten. “Beide machines zijn klein, compact en bovendien snoerloos. Gebruikers kunnen met deze zuigers mobiel in zowel droge als natte omgevingen werken en zijn zo het beste tegen stof met werkplekwaarden van meer dan 1 mg/m3 beschermt“, vertelt Sebastian Koch, productmanager bij Metabo.

juni/juli 2021

IZ060721_42_AF.indd 42

GEOPTIMALISEERDE LBK’S De serie ClimaPac-luchtbehandelingskasten van Stulz biedt met haar luchtdebieten tot 160.000 m3/h een flexibele en modulair configureerbare oplossing voor de meeste projecten. Omdat 80% van de door de markt gevraagde units een capaciteit tot 15.000 m3/h bezit, heeft deze fabrikant zijn assortiment geoptimaliseerd met nieuwe configuraties en compactere afmetingen. De ClimaPac Compact is door Eurovent gecertificeerd en heeft verschillende warmteterugwinningsopties volgens de Ecodesign-richtlijn. Er is een plug-and-play regelsysteem opgenomen dat speciaal in de fabriek voor deze compacte afmetingen is geconfigureerd, waarmee een efficiënt beheer van de onderdelen mogelijk is en de integratie ten aanzien van regeling en communicatie is gewaarborgd. Eén van de opties is de mogelijkheid om een uitbreidingsframe toe te voegen, waarmee maximaal drie warmtepompen worden geïntegreerd die met dezelfde regelaar compatibel zijn als de LBK. Deze warmtepompen zijn van het merk Mitsubishi Heavy Industries. Als optie kan de ClimaPac ook als buitenopstelling worden geleverd. Er is een extra bescherming van de unit en de onderdelen ontwikkeld. De Compact is ontworpen voor commercieel gebruik en is geschikt voor kleine ruimten, in comforttoepassingen met decentrale ventilatiesystemen zoals kantoorgebouwen, woningen, restaurants, sportfaciliteiten, winkels en onderwijsgebouwen of elke toepassing waar plaats een bepalende factor is.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

10-6-2021 11:28:52

Excelleren in ventileren

Nieuw: CAS 3.1 & 3.2 TOC

Alex’ innovatie:

21_0178 | ID 26-05-2021

“1e dakventilator connected to the Cloud. Eenvoudig inregelen met 1 persoon”

www.ithodaalderop.nl/cas

21_0178 Campagne CAS advertentie a4 staand.indd 1 IZ060721_43_itho.indd 43

09-06-2021 10:54 11-6-2021 10:30:32

RUBRIEK

AF FABRIEK

Zuinige intelligente boiler Itho Daalderop introduceert medio dit jaar de Green Energy Smartboiler. Deze boiler bespaart energie door zich aan te passen aan het tapgedrag van de gebruiker. Hij heeft de mogelijkheid om de onbalans op het energienetwerk op te vangen door incidenteel in te schakelen om zo pieken in duurzame energie op te vangen. De Green Energy Smartboiler hangt in een groot netwerk van boilers. Wanneer er onbalans ontstaat omdat er meer aanbod van zonne- of windenergie komt dan gevraagd, kan de boiler kortstondig ingeschakeld worden om de duurzame energie te benutten. Dit duurt gemiddeld 60 seconden. Dit tussentijds opwarmen heeft geen effect op de energierekening van de eindgebruiker, aangezien het aantal tussentijdse activeringen gelimiteerd is. Daarnaast gaat de opgewekte energie weer terug in de boiler en kan deze gebruikt worden door de eindgebruiker. Met de reguliere Smartboi-

AF FABRIEK

ler van Itho Daalderop kan tot 10% bespaard worden, omdat de boiler zelflerend is. De Green Energy Smartboiler kan door de bewoner zelf in- en uitgeschakeld worden of in vakantiemodus gezet worden. Zo warmt de boiler niet ongevraagd op. Met de Green Energy Smartboiler kan tot 12% bespaard worden op energie in vergelijking met normale elektrische boilers, afhankelijk van het app-gebruik van de Climate Connect App. Middels de Climate Connect App, heeft de gebruiker inzicht in het verbruik en de besparing van de boiler. De gebruiker kan altijd de boiler ‘boosten’, wat betekent dat de boiler op dat moment gaat opwarmen en na enkele minuten klaar is voor gebruik. Ook kan de gebruiker naast het instellen van de vakantiemodus een klokprogramma instellen.

Warmtepomp met actieve koeling Met de lucht/water-warmtepomp Vica 8 AW E biedt Vasco Group voortaan ook de mogelijkheid tot ac-

BUITENUNIT IN WONING EN TOCH GELUIDSARM NIBE is een collegiale samenwerking aangegaan met HydrotopWorks uit Deventer. Deze jonge onderneming biedt diverse prefab-oplossingen voor lucht/water-warmtepompen. Eén daarvan is de HydroTop: een compacte inbouwunit die het mogelijk maakt om de buitenunit geluidsarm in de woning te plaatsen. Net als een dakraam wordt deze unit naadloos ingebouwd in het schuine dak van de woning. Het deel waar buitenlucht langs naar binnen wordt gezogen steekt daarbij zo’n 15 centimeter boven het dakvlak uit. De prefab-unit kan zowel seriematig als individueel worden toegepast in nieuwbouw, maar ook bij verduurzaming van bestaande woningen. Dankzij de isolatie, het afwerkingsniveau en de bereikbaarheid is de HydroTop een geluidsarme oplossing.

juni/juli 2021

IZ060721_44_AF.indd 44

BALANS TUSSEN VERBRUIK EN COMFORT Met Caleffi CODE® introduceert Caleffi een intelligent geconnecteerd systeem, dat zich aan elke woonstijl aanpast en zorgt voor balans tussen verbruik en comfort. Het systeem regelt de temperatuur van elke woonruimte op efficiënte en gebruiksvriendelijke wijze. Het bestaat uit Comfort Controllers, een Sensor, Gateway en app die onderling communiceren. en kan het binnenklimaat in elke woonruimte onafhankelijk regelen, zowel in autonome huishoudelijke toepassingen als in gecentraliseerde systemen (bijvoorbeeld hotels en appartementsgebouwen). Bovendien is het integreerbaar in gebouwbeheersystemen. De temperatuur van elke ruimte kan afgestemd worden op het daadwerkelijke gebruik ervan.

tieve koeling. Hierbij wordt het proces omgekeerd en wordt de warme buitenlucht gebruikt om koud water op te wekken (tot bijvoorbeeld 7°C). In combinatie met vloerverwarming wordt er zo veel mogelijk gewerkt met 18°C om condensvorming

te voorkomen. In combinatie met Vasco Vica Combi Collect wordt aangeraden om de koeltemperatuur op minimaal 18°C te houden. De warmtepomp blijft in de zomer garanderen dat er voldoende sanitair warm water beschikbaar is.

Hij kan eenvoudig worden geïnstalleerd en van binnenuit worden onderhouden. Er is geen extra dakdoorvoer nodig. De unit kan worden gecombineerd met een afvoerkanaal van de mechanische ventilatie of de WTW-unit. De HydroTop is geschikt voor de NIBE lucht/water-warmtepompen NIBE F2040-6 (monoblock) en NIBE AMS 10-6 en NIBE AMS 20-6 (splituitvoeringen).

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

10-6-2021 11:35:19

Luchtbehandeling in combinatie met warmtepompen Plug and Play

Kleiner oppervlak, verbeterde werking

Plug and play koelen en verwarmen en ventileren dankzij uitbreiding luchtbehandelingskast ClimaPac Compact.

Zich realiserend dat 80% van de gevraagde units een capaciteit tot 15.000 m3/h bezit, heeft STULZ het assortiment geoptimaliseerd.

Warmtepompen

Meer informatie?

STULZ introduceert nieuwe compact luchtbehandelingskasten met als optie een frame voor warmtepompen, welke STULZ ook zelf levert.

Wilt u meer informatie over deze plug and play oplossing of wilt u direct een offerte ontvangen? Scan dan de QRcode en neem contact met ons op.

Weverij 7, 1185 ZE | Amstelveen +31 (0) 20 545 11 11 info@stulz.nl | www.stulz-benelux.com

IZ060721_45_stulz.indd 45

10-6-2021 11:20:11

COLUMN

DE VRIES

STOP ACTIE IN JE COMMUNICATIE “En dan die foto met die nieuw beletterde bussen naast de naam van de firma. Dat bord valt echt wel op.” Ik zat om de tafel met de eigenaar/directeur van een installatiebedrijf en hij toonde me de digitale uitwerking van een reclamebord langs Veld 1 van de plaatselijke voetbalclub. Hij was er zelf erelid, zijn zoons en een paar van ‘z’n jongens’ voetbalden er nog. Liefde voor zijn ‘cluppie’ kon hem niet ontzegd worden. Maar noem de betaling van zo’n bord dan ook een geste aan de club. Of doneer gewoon wat in de kas. Noem het echter geen sponsoring. Bij sponsoring is er sprake van een werkelijke ‘give and get’. Jij betaalt voor een aantal tegenprestaties door de club, het Event of de persoon die je sponsort. Dat is echt wel wat anders en meer dan een bord met je naam erop langs de kant van het veld, op een shirtje of een artikel in het plaatselijke ‘sufferdje’ met de sportheld die je financieel ondersteunt. Ik kom het vaak tegen dat een ondernemer uit clubliefde de portemonnee trekt om zo ‘de club te sponsoren’. Maar wat dat betreft zijn er meer goede doelen waar je een bijdrage aan kunt leveren. En op zich is daar niets mis mee. Sponsoring is echter een marketingactiviteit die een doel

RUBRIEK

Willem de Vries, Managing Partner van STEM Industrial Marketing Centre. Het kenniscentrum op het gebied van marketing voor technische B2B bedrijven: www.stem-imc.com

AF FABRIEK

Alles-in-één warmtepomp De Samsung EHS ClimateHub Split lucht/water-warmtepomp met geïntegreerde boilertank is gecertificeerd volgens de NTA 8800 testwijze. De kwaliteitscertificaten voor de systemen van 4,4 kW, 6 kW en 9 kW zijn opgenomen in het BCRG register. Het betreft een alles-in-één warmtepomp voor verwarmen, koelen en sanitair warm water. Het systeem is voorzien van het energielabel A+++/A++. Met een groot temperatuurbereik kan de warmtepomp worden ingezet voor zowel ruimteverwarming/-koeling als voor de sanitair warm-

dient. Wat wil je met die sponsoring bereiken? Vaak hoor ik dan: “nou dat als ze dat bord zien, dat ze me dan bellen als ze me nodig hebben”. Zet dan op z’n minst een telefoonnummer naast je naam. En tegenwoordig natuurlijk een webadres. Of moderner nog: een QR-code naar je site. Want anders ontbreekt iedere vorm van ‘Call to Action’. Maar verwacht er geen wonderen van. Denk daarom vooraf na wat je wilt bereiken met communicatie (je site, sponsoring, een advertentie, je mailing). Wat moet je doelgroep daarna weten en welke actie wil je dat men vervolgens onderneemt? Hiermee voorkom je dat je alleen maar over je eigen bedrijf of product/dienst communiceert en je doelgroep niet tot actie overgaat.

watervoorziening. Dankzij de toepassing van koudemiddel R32 in de systemen tot 9 kW, is het mogelijk om watertemperaturen tot 60°C te behalen. De compacte ClimateHub hydro-unit, met geïntegreerde RVS boilertank van 200 of 260 liter, is eenvoudig te installeren. Via een wifi-verbinding kan het systeem worden bediend met de Samsung SmartThings app. Sinds 1 april 2021 gelden strengere geluidseisen voor buitenunits van warmtepompen. De EHS ClimateHub kan worden geïnstalleerd met een extra lange leidinglengte, wat de mogelijkheid biedt voor plaatsing van de buitenunit op een slimme locatie. Voor

toestellen tot 9 kW kan de leidinglengte oplopen tot 30 meter, zonder de energiezuinige prestaties van het systeem te beïnvloeden. Door de afstand van de buitenunit tot de woning of erfgrens te vergroten, kan het systeem

ruimschoots voldoen aan de nieuwe regelgeving. Bovendien zijn de buitenunits tot 9 kW voorzien van een silent modus, waarmee een mogelijke geluidsdrukreductie ingesteld kan worden tot 35 dB(A) in de nacht.

juni/juli 2021

IZ060721_46_column_devries.indd 46

10-6-2021 11:37:33

Smart & Fast installeren Gebruik je tijd zo efficiënt mogelijk

Absolute zekerheid met het installatiesysteem RAUTITAN De regelgeving op het gebied van sanitaire installaties, en met name voor drinkwaterleidingen, worden steeds strenger en complexer. Met RAUTITAN ga je voor een installatiesysteem dat jou en jouw klanten zekerheid biedt. En dan kun je door de betrouwbare verbindingstechniek en voorgemonteerde elementen er ook nog voor zorgen dat het installatiewerk heel wat sneller gaat. Het installatiesysteem RAUTITAN overtuigt door haar hoogwaardige materialen met lange levensduur. RAUTITAN zorgt met buis, fitting en schuifhuls voor een duurzaam dichte verbinding zonder O-ring. De buis zelf is het afdichtmiddel. Door een snelle visuele controle zie je direct dat de verbinding goed is gemaakt en kom je niet voor vervelende verrassingen te staan achteraf. Daarnaast creëer je met RAUTITAN een kiemvrije verbinding, zonder dode ruimtes. Zo voorzie jij je klanten altijd van vers en schoon drinkwater. www.rehau.nl/smartenfast

IZ060721_47_rehau.indd 47

10-6-2021 11:21:44

RUBRIEK XXXXXXXXX RAAR? ALGEMEEN

Slimme oplossingen WAT IS NU ECHT SMART? Kris de Decker maakte de afgelopen jaren naam als protagonist van de Low Tech beweging. De voormalige techjournalist, tegenwoordig adviseur en auteur plaatst grote vraagtekens bij de

Wat valt jou op als je leest over Smart Technology voor de gebouwde omgeving? “Het is een containerbegrip. Waarom is een apparaat Smart als je er een computer inzet? Dat blijft in veel gevallen onduidelijk. Ook verdenk ik fabrikanten ervan bewust hun producten in de markt te zetten als slimme en duurzame oplossingen om zo in aanmerking te komen voor groene subsidiepotjes.” In onze maatschappij is sprake van een Technology Push

hele ‘Smart Movement’. Ook in de gebouwde omgeving.

Kris de Decker. Foto: Cora Hendriks

De ene na de andere fabrikant brengt ‘slimme oplossingen’ op de markt. Van slimme thermostaten, tot software voor Smart Grids. De Decker vraagt zich af hoe slim en duurzaam deze harden software werkelijk is.

Daar kom je op een heikel punt: er wordt immers gezegd dat slimme oplossingen ons uit de duurzaamheidscrisis gaan helpen… “Verwarmingssystemen op zonne- en windenergie en warmteopslag in thermische massa zijn interessante oplossingen, maar daar heb je niet noodzakelijk veel elektronica voor nodig. Een technologische oplossing zoals een ‘slimme’ thermostaat is zeker geen vereiste om duurzamer te gaan verwarmen. Dat kan namelijk ook met meer lokale verwarmingssystemen of een betere lichaamsisolatie. Voor veel minder geld en energie, want al die slimme technologie kost ook veel grondstoffen. Tot slot mogen we ook wel met het nodige wantrouwen kijken naar de fabrikanten. Uiteindelijk draait een Google Nest allereerst om het vergaren van data van de gebruikers, waar dan een commerciële draai aan wordt gegeven.”

Maar Smart Grids lijken wel daadwerkelijk een bijdrage te leveren aan het duurzaam en efficiënt opwekken en distribueren van energie toch? “Ten eerste ontbreekt vaak de fysieke infrastructuur om op deze manier te gaan schuiven met energie. Die moeten we dus eerst nog gaan bouwen. En door alles te delegeren naar machines, schuif je alle verantwoordelijkheid van je af en houdt je bepaalde gewoontes in stand. Het is zinvoller om mensen aan te sporen zelf na te denken over hun energiegebruik en besparingsmogelijkheden. Wij zijn veel slimmer dan ‘slimme’ technologie.” Jij bent een voorstander van Low Tech oplossingen, in de praktijk is er juist sprake van een Technology Push in onze maatschappij. Hoe komt dat? “Als je de economie wilt

laten doorgroeien, moet je voortdurend nieuwe producten bedenken. Bovendien valt er veel geld te verdienen met de data die zogenaamde slimme oplossingen verzamelen. Tot slot is technologie echt een religie geworden. Er is een heilig geloof bij grote delen van onze maatschappij dat meer technologie de oplossing is voor alle vraagstukken.” Tot slot, welk advies zou je de installateur willen geven? “Probeer in te zetten op simpele, robuuste oplossingen die eenvoudig zijn te repareren. Wat dat betreft vind ik de manier waarop men in Afrika omgaat met onze tweedehandsauto’s wel erg verhelderend. Ze slopen er altijd als eerste alle elektronica uit, want die is veel te kwetsbaar en vaak moeilijk en alleen tegen hoge kosten te vervangen.”

juni/juli 2021

IZ060721_48_raar.indd 48

7-6-2021 10:48:41

Apollo ProFlow

Nieuw! bespaar tijd en geld met onze statische en dynamische inregelafsluiters Te installeren met onze press- en draadsystemen, zoals VSH XPress, VSH PowerPress en VSH Super. instagram.com/aalberts_ips

www.aalberts-ips.nl

Apollo Proflow_A4adv.indd 1 IZ060721_49_AIP.indd 49

linkedin.com/company/aalberts-ips-benelux youtube.com/aalbertsintegratedpipingsystems

06-04-2021 15:00 10-6-2021 11:23:06

RUBRIEK COLUMN

V.D. BOON

AF FABRIEK

KLANTEN: KOMEN TE VOET, GAAN TE PAARD ‘Dat schiet niet op’ mopperde de directeur van een installatiebedrijf na het zien van het verloop in zijn klantenbestand. In twee jaar tijd had het bedrijf nagenoeg evenveel klanten verloren (59) als er in totaliteit bij waren gekomen (65). ‘De voordeur staat helemaal open voor nieuwe opdrachtgevers, maar ondertussen staat de achterdeur bijna net zo wijd open’. Een ontdekking die je vaker tegenkomt. Ondernemers of salesmanagers die eigenlijk niet goed weten hoe het klantverloop is. Zorgelijk? Best wel, want het kost 10x meer aan inspanningen en geld om een nieuwe klant te werven, dan een bestaande klant te behouden. Uit verschillend onderzoek is bekend dat: (1) 84% van de bedrijven zich richt op de werving van nieuwe klanten, (2) bijna de helft van de verkopers al na een eerste contact met een mogelijke opdrachtgever hun pogingen om een order te verwerven, staakt en (3) een order doorgaans pas geschreven wordt na minimaal vijf contacten. Het verlies van (nieuwe) klanten wordt vaak afgedaan met ‘ze wilden een lagere prijs’. Terwijl onderzoek aantoont dat ‘prijs’ maar voor 17% van de bedrijven de reden is om een leverancier de rug toe te keren. Liefst 67% van de afnemers

ALGEMEEN

[ISSN:1872_6607) OPLAGE: 8.000 EXEMPLAREN

Maarten van der Boon maartenvanderboon@stem-imc.com Partner in STEM Imc. Helpt technische bedrijven in de maakindustrie, bouw en installatie op gebied van B2B business development, innovatie, marketing en communicatie.

COLOFON

INSTALLATEURSZAKEN

Uitgave: Merlijn Plus BV Zuidkade 174 2741 JJ, Waddinxveen T: 0182 631717 E: info@merlijnplus.nl

die vertrokken zijn bij een bepaalde leverancier, zegt dat ze nooit meer iets van die leverancier vernomen hebben. ‘Nou niet bij ons’, hoor ik menigeen zeggen. ‘Onze klanten zijn heel trouw’. Maar, weet u werkelijk hoeveel klanten u trouw zijn en waarom? En misschien wel het belangrijkste: wat kost het u aan inspanningen (in tijd, energie én geld)? Nieuwe klanten komen niet aanwaaien en het koesteren van bestaande klanten houdt nooit op. Dit is deel 1 van een drieluik over klanten. Volgende keer deel 2: De klantenpyramide. Want, een goed licht op uw klantenbestand werkt verhelderend op de in-, door- en uitstroom van uw klanten.

Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én bedrijfsvoering op het gebied van o.a. verwarmen, koelen, ventilatie, airconditioning, sanitair, energie, gereedschap, materialen, regeltechniek en domotica

Vaste medewerkers: Ton Meijer (cartoon), ISSO, Maarten van der Boon, Rogafa, Nederlandse verwarmingsindustrie, Dick en Tim Visser, Wij Techniek en Binnenklimaat Nederland

Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur) Wietse Buma E: redactie@merlijnplus.nl

Advertenties: Ruud Struijk T: 0182 631717 E: r.struijk@merlijnplus.nl

Vormgeving en DTP: Yolanda van der Neut

Druk: Veldhuis Media BV, Raalte

Abonnementen: Benelux €18,40, buitenland €23,40 per jaar, excl. BTW. Abonnementen lopen door tenzij 1 maand voor het einde van de abonnementsperiode via e-mail (info@merlijnplus.nl) is opgezegd. Wijzigingen kunnen worden doorgegeven via: installateurszaken.nl/wijzigingen-toezending-iz © Merlijn Plus BV, 2021 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt op welke wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.

juni/juli 2021

IZ060721_50_colofon_column_boon.indd 50

7-6-2021 10:49:49

INTELLIGENTE PERSMACHINES DIE MET U COMMUNICEREN. De nieuwe Viega Pressgun 6 Plus en Pressgun Picco 6 Plus De beste vaklui hebben behoefte aan de beste machines. Daar zĳn wĳ van overtuigd. Daarom hebben we de Pressgun 6 Plus en de Pressgun Picco 6 ontwikkeld: twee nieuwe persmachines die in alle opzichten vernieuwend zĳn. Ze zetten nieuwe maatstaven. Voor hanteerbaarheid, uithoudingsvermogen en ﬂexibiliteit. Bovendien zĳn ze smart. Dankzĳ intelligente functies wordt de dagelĳkse praktĳk op de bouwplaats eenvoudiger en wordt u van alle relevante informatie voorzien. Viega. Höchster Qualität verbunden. Ontdek ook de smart persgereedschappen: viega.nl/Pressgun6

Instelbare werkwĳze

Instelbare gebruikersbeveiliging

Verbeterde accuduur Persingen

121148_Pressgun_Motiv_3_210x297_NL.indd 1 IZ060721_51_viega.indd 51

77 van 42.000

07.06.21 09:03 10-6-2021 10:43:07

De nieuwe ecoTEC plus & exclusive Scoren! In de overtreffende trap.

ecoTEC exclusive

ecoTEC plus

VAILLANT.NL/ SCOREN

De nieuwe ecoTEC plus en ecoTEC exlusive hr-ketels combineren efficiëntie met installatiegemak en onderhoudscomfort. Een betrouwbare verwarming en warm watervoorziening zoals van Vaillant mag worden verwacht. ■ A+ label* voor verwarming en A label voor warm tapwater ■ Modulatie tot 1:9 op ecoTEC plus en tot 1:12 op ecoTEC exclusive ■ Tot XL tapprofiel op ecoTEC plus en tot XXL op ecoTEC exclusive ■ Vaillant RVS warmte- en platenwisselaar ■ IoniDetect technologie voor veranderende aardgaskwaliteit ■ Plug & Play connectivity ■ Inbedrijfstellingsassistentie met touch display

*Met vSMART, sensoHOME + buitenvoeler of sensoCOMFORT thermostaat

Ontdek onze nieuwe hr-ketels op vaillant.nl/scoren

IZ060721_52_vaillant.indd 52

10-6-2021 9:40:09

IZ juni/juli 2021

Articles inside

EEN ANDERE BRIL OPZETTEN

BODEMENERGIE

CORONA