IZ januari

GET READY FOR HYBRID

MAKE THE GREEN CONNECTION

MET ONZE HYBRIDREADY PRODUCTLIJNEN

Burgerhout loopt voorop als het gaat om innovaties op het gebied van rookgasafvoer en ventilatiesystemen. Daarom zijn we klaar voor alles wat de toekomst brengt, zoals bijvoorbeeld hybride verwarmingstechniek. Onze HybridReady producten passen naadloos binnen dit segment en verbinden moeiteloos een breed scala aan hybride verwarmingsoplossingen. Zo zorgen we voor een “green connection” met duurzaamheid als einddoel.

Voor meer informatie, lees meer op burgerhout.nl/hybridready

Altijd up-to-date via de Intergas Academy

UPGRADE JOUW PRODUCTKENNIS

Scan de QR-code en volg onze gratis online trainingen

De wereld van duurzame warmte verandert snel. Intergas loopt voorop als het gaat om innovaties. Daarom vinden wij het belangrijk dat jij als installateur op de hoogte bent van de laatste ontwikkelingen en de nieuwste producten. Met ons E-learning programma kun jij waar en wanneer het jou uit komt onze gratis online trainingen volgen. Scan de QR-code en ontdek wat het online Xpert programma jou te bieden heeft!

www.intergasxpert.nl/gratis-online-training

Duco RoofFan

De SLIMSTE dakventilator van Europa!

TOT 55% ENERGIEBESPARING

SLIMME VRAAGSTURING

Zonale of lokale afvoer met slimme regelkleppen (iAV)

COMPACT & LICHT Compacte afmetingen en slechts 11 Kg

Intelli Air Valve (iAV) slimme regelklep met CO2 of vochtsturing

VOOR RENOVATIE EN VERVANGINGSMARKT Eenvoudig uitwisselbaar

De wereld van duurzame warmte verandert snel. Intergas loopt voorop als het gaat om innovaties. Daarom vinden wij het belangrijk dat jij als installateur op de hoogte bent van de laatste ontwikkelingen en de nieuwste producten. Met ons Elearning programma kun jij waar en wanneer het jou uit komt onze gratis online trainingen volgen. Ontdek wat het online Xpert programma jou te bieden heeft op: www.intergasxpert.nl/gratis-online-training.

Verschuiving

De Jaarbeurs besloot medio december de VSK vakbeurs te verschuiven van februari naar mei. Reden was uiteraard de onzekerheid voor exposanten en bezoekers over de duur van de coronamaatregelen die eind november vorig jaar van kracht werden en de impact daarvan op de beurs. Daar voegde de beurs nog de schaarste aan materialen, levertijden en de onzekerheid voor internationale exposanten aan toe. De Jaarbeurs liet in een persbericht weten dat er veel overleg is geweest over dit besluit met de branche. Daarmee werden bedoeld de brancheorganisaties,

zoals Binnenklimaat Nederland, NVKL en de Nederlandse Verwarmingsindustrie maar niet de exposanten zelf. Zij werden juist lange tijd in onzekerheid gelaten, waardoor menig exposant zelf zijn deelname al had geannuleerd. Maar goed, een goede beslissing dat de VSK later in het jaar zal plaatsvinden. Deze uitgave was echter al ingezet op de beurs en dat hebben we deels maar zo gelaten. Daarmee kijken we alvast vol vertrouwen uit naar een VSK die in mei gewoon doorgang kan vinden en waar bezoekers weer veilig in grote getale op af kunnen komen.

Heb ik weer…

Testinstrument voor installatie, inspectie, reparatie en onderhoud van cv-installaties

Rookgasanalyse, temperatuurmeting en druk(verschil)meting met snelle en betrouwbare meetresultaten Volledig EN50379 deel 2 gecertificeerd, dus geschikt voor Gasketelwet (CO-certificering)

7 jaar garantie met KWSe, ook op verbruiksonderdelen en sensoren Compleet en gebruiksklaar geleverd

Gratis EuroSoft connect app en software voor digitale meetrapportage

18 ONS EIGEN BOUWBESLUIT

Ballast Nedam veroorzaakte dit najaar furore door als bouwer met een eigen Bouwbesluit op de proppen te komen. De ambities die daarin waren verwoord, lagen beduidend hoger dan het gangbare Bouwbesluit. Op uitnodiging van IZ schreef het bekende installatieadviesbureau Merosch een equivalent voor onze branche.

20 GERED GEREEDSCHAP

Piet Blaauboer zocht na zijn pensioen een leuke vrijetijdsbesteding en liet zich in 2015 overhalen om voorzitter te worden van de Stichting Gered Gereedschap, afdeling Waddinxveen. Daar knapt hij samen met andere

STELSEL EPG GEACTUALISEERD

Vanaf begin 2022 worden verschillende geactualiseerde onderdelen van het Stelsel Energieprestatie van gebouwen (EPG) beschikbaar gesteld aan de markt. Na een gewenningsperiode van vijf maanden is het voornemen om de onderdelen op 1 juni 2022 wettelijk in werking te laten treden. Sinds het Stelsel EPG op 1 januari 2021 van kracht werd, zijn kleine aanpassingen en verduidelijkingen verwerkt in bepalingsmethode NTA 8800, opnameprotocollen en BRL-en. In samenwerking met het ministerie van BZK worden begin 2022 nieuwe versies of wijzigings- en interpretatiedocumenten gepubliceerd bij NTA 8800, de opnameprotocollen en de BRL’en van het stelsel.

Voor een soepele overgang voor marktpartijen en adviseurs, is er een gewenningsperiode van vijf maanden. Het voornemen is om de onderdelen op 1 juni 2022 wettelijk in werking te laten treden, waarna gewerkt moet worden op basis van de nieuwste wijzigingen en interpretaties.

Vanaf 1 januari 2022 zijn de volgende geactualiseerde onderdelen beschikbaar:

• Een nieuwe versie van de bepalingsmethode, NTA 8800:2022, waarin interpretaties, omissies en aanvullende inhoudelijke wijzigingen zijn geïntegreerd. Om inzichtelijk te maken welke wijzigingen zijn aangebracht, wordt een informele versie van de NTA gepubliceerd op gebouwenergieprestatie.nl. Hierin zijn de aanpassingen met track

vrijwilligers gebruikt gereedschap op, zodat Afrikaanse ROC’s hun leerlingen kunnen opleiden tot de installateurs, timmermannen en metselaars van de toekomst.

26 WATER

Het aantal extreme buien, en de hevigheid, neemt toe. Dat geldt ook voor periodes met waterschaarste. De oorzaak is bekend: klimaatverandering. Staat deze problematiek al voldoende op het netvlies van de installateur en, wat kunnen we eraan doen als sector? IZ sprak er uitgebreid over met een ervaren rot in het vak: René Offringa van Wavin.

40 PROJECT STARTEN

Stel je krijgt een projectaanvraag binnen, hoe pak je het dan vervolgens aan? Ron Bosch, HBO-docent Installatietechniek en installatieadviseur legt uit waar je op moet letten om zonder kleerscheuren een offerte- en uitvoeringstraject te doorlopen.

changes bijgehou den.

• Interpretatie- en wijzigingsbladen bij de opnamepro tocollen, te weten ISSO-publicatie 75.1 voor utiliteits bouw en ISSOpublicatie 82.1 voor woningen en woongebouwen.

In januari komen de geïntegreerde versies van de opnameprotocollen beschikbaar voor de markt.

• W ijzigingsbladen bij de beoordelingsrichtlijnen BRL 9500 Utiliteitsbouw en Woningbouw.

Vanaf 15 februari 2022 is geattesteerde software op de markt:

• Deze software is geattesteerd volgens BRL 9501 en het meest actuele wijzigingsblad, dat aansluit bij NTA 8800:2022, is geschikt voor het berekenen van de energieprestatie van een gebouw volgens NTA 8800.

• Tussen 15 februari 2022 en 1 juni 2022 zijn twee versies van de software voor de markt beschikbaar. De nieuwe geattesteerde versie is beschikbaar om voor te bereiden op de voorgenomen regelgeving.

Onverantwoordelijke verkoop verwarmingsapparatuur

Tijdens inspecties van verwarmingsapparatuur constateert de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) dat sommige aanbieders zoals technische groothandels en webwinkels, verwarmingsapparatuur verkopen die volgens de fabrikant voor een ander gebruiksdoel is gemaakt. Hoger energiegebruik en lagere prestaties dan verwacht zijn hiervan het gevolg. Momenteel maakt verwarming van de woning en tapwater al 80% uit van het totale energiegebruik bij Nederlandse huishoudens. Daarnaast ziet de ILT dat er producten worden verkocht onder een nieuwe (eigen) merknaam en typenummer van de aanbieder.

In beide genoemde gevallen worden de aanbieders gezien als fabrikant en moeten zij voldoen aan de eisen van de Ecodesign-wetgeving, anders is verkoop verboden. Ook moet alle productinformatie openbaar toegankelijk zijn en het product worden geregistreerd in het Europees productregister voor energie-etikettering (EPREL). De ILT gaat handhavend optreden wanneer tijdens inspecties blijkt dat de zaken niet in orde zijn. Daarnaast treedt de ILT in contact met de relevante organisaties om er gezamenlijk voor te zorgen dat aanbieders van verwarmingsapparatuur goed worden geïnformeerd over de wettelijke eisen.

‘EÉN OP DE VIJF VENTILATIESYSTEMEN WERKT NIET GOED’

Veel gebouwen in Nederland voldoen niet aan de ventilatie-eisen die het Bouwbesluit stelt. Techniek Nederland vindt daarom dat de ventilatievoorzieningen van met name horeca-gebouwen, concertzalen en nachtclubs zo snel mogelijk moeten worden gecontroleerd. De installatiekoepel reageert daarmee op het RIVM-rapport dat onlangs is verschenen. Uit het rapport blijkt dat goede ventilatie het aantal coronabesmettingen flink kan beperken.

Zeker 20% van de ventilatiesystemen in Nederlandse gebouwen functioneert niet naar behoren. Dat is de voorzichtige inschatting van Techniek Nederland op basis van een inventarisatie onder gespecialiseerde leden. In scholen is de situatie ronduit alarmerend. Onderzoek van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) laat zien dat een kwart van de schoolgebouwen (zo’n 1.100 in totaal) nog niet voldoet aan de ventilatie-eisen.

Van waterpomp tot warmtepomp

Directeur Sven Asijee van Wij Techniek overhandigde onlangs het boek ‘Van waterpomp tot warmtepomp’ aan de voorzitter van de SER Mariëtte Hamer. Het boek – geschreven door Wilfried Scholten – schetst een beeld van de familiebedrijven in de techniek. In het boek komen ondernemers aan het woord met hart voor de zaak en randvoorwaardelijk voor de energietransitie. Het boek verschijnt ter gelegenheid van 50 jaar Wij Techniek, het ontwikkelingsfonds voor de technische installatie-

branche. Van oudsher zijn familiebedrijven toonaangevend in de techniek. Naast winst maken staan ook andere waarden centraal, zoals maatschappelijke betrokkenheid en duurzaamheid. Het boek schetst tien portretten van familiebedrijven met aandacht voor hun historie, drijfveren, innovatiekracht en maatschappelijke relevantie. Terwijl de politiek worstelt met de klimaatdoelstellingen, wordt in veel familiebedrijven al veel langer creatief gewerkt aan technische oplossingen. Asijee: “Het is daarom logisch dat we met ons vijftig jarig bestaan juist

Remco van der Linden, directeur Techniek en Markt bij Techniek Nederland: “Ventilatie kan ons helpen om weer op een veilige manier van gebouwen gebruik te maken. Als nachtclubs en concertzalen voldoen aan de ventilatieeisen in het Bouwbesluit, valt het aantal besmettingen volgens het RIVM maar liefst 70% lager uit.” Van der Linden adviseert eigenaren en beheerders van gebouwen om zo snel mogelijk het ventilatiesysteem te laten controleren. Waar nodig kunnen zij dan direct verbeteringen laten aanbrengen. Van der Linden: “Het risico op besmettingen is in de winter groter, omdat het bij koud weer minder voor de hand ligt om ramen of deuren open te zetten.” Het luchten van een ruimte is volgens Van der Linden altijd goed, maar is geen vervanging van goede ventilatie.

In veel gevallen voldoen gebouwen niet aan de ventilatieeisen doordat de omstandigheden veranderd zijn. Gebouwen kunnen bijvoorbeeld in de loop van de tijd een andere functie krijgen of een andere bezettingsgraad. Ook een verbouwing kan voor een nieuwe situatie zorgen. Volgens Techniek Nederland zijn controle en aanpassing van het ventilatiesysteem te vaak een sluitpost bij het gebouwbeheer.

deze bedrijven in de spotlight willen zetten. Omdat zij de techniek tot een mooie sector maken om in te

werken. Omdat zij innovatie, techniek en passie weten te verenigen met de menselijke maat.”

DOE-HET-LEKKER-ZELF VERZEKERINGEN

Ruim 10.000 nieuwe bouw- en klusbedrijven, waaronder loodgieters, zagen in 2021 het licht. Speciaal voor deze doelgroep ontwikkelde Insify doe-het-lekker-zelf verzekeringen. Zo geeft Insify dekking voor herstelwerkzaamheden bij het afleveren van gebrekkig werk. Ondernemers in de bouw kunnen in 2 minuten een op maat gemaakte verzekering afsluiten.

Het betreft twee verzekeringen speciaal voor ondernemers in de bouw; de bedrijfsaansprakelijkheidsverzekering en de spullen-in-je-bedrijfswagenverzekering. Met die laatste verzekeren bouwbedrijven het gereedschap en materiaal in hun bus tegen schade bij een ongeval of inbraak. Ook het combineren van verschillende activiteiten als vakman of -vrouw is bij Insify mogelijk. Voer je als tegelzetter bijvoorbeeld ook schilderwerkzaamheden uit, dan worden deze activiteiten automatisch meeverzekerd. Daarnaast krijgen ondernemers met een relevant MBO-diploma (of hoger) of minimaal drie jaar ervaring een extra korting op hun premie. Insify is opgericht in 2020, met als missie om zakelijke verzekeringen simpeler, eerlijker en transparanter te maken. Geen eindeloze (papieren) aanmeldingsformulieren en onbegrijpelijke voorwaarden. Niet maanden wachten op goedkeuring van een aanvraag en vervolgens hoge premies betalen. Bij

Functioneel “onzichtbaar”

HVAC Luchtgordijnen zijn functioneel en onzichtbaar.

Dit is één van de innovatieve oplossingen met luchtgordijnen door HVAC Nederland. Kijk voor meer informatie op de website.

HVAC levert de oplossing!

Insify vraag je je verzeke ring volledig online aan, kies je zelf de verzekering die bij je past en ontvang je binnen 2 minuten de polis in je inbox.

Koen Thijssen (oprichter en CEO Insify): “Als onderne mer heb ik de uitdagingen van het verzekeren van een bedrijf van dichtbij meege maakt. Zo was het niet mogelijk om online een verzekering af te sluiten, voor het verkrijgen van een polis moest ik een tussenpersoon gebruiken en het hele proces duurde enkele maanden. Daarom zijn wij de verzekeraar begonnen die ikzelf had willen hebben: een die ondernemers laat ondernemen.”

Grote kans dat u direct weet wat u ziet. Inderdaad ja: gaslampen. Gasverlichting won in de negentiende eeuw rap aan populariteit en verdrong de verlichting met behulp van olielampen, totdat het gaslicht op zijn beurt in de loop van de twintigste eeuw werd verdrongen door elektrisch licht. Op de foto zijn gaslampen met messing branders te zien. Een brander is uitgevoerd met een dun keramisch pennetje. Aan dit pennetje werd een gloeimantel opgehangen. De lampen gebruikten propaan bij een druk van 30 mbar. Ze zijn geproduceerd door de fabrikant Auer von Welsbach en dateren volgens de gepensioneerde installateur Jaap Schut van rond 1890. De gaslampen maken deel uit van de collectie historisch gereedschap en oude installaties, die Schut heeft verzameld. Alles staat nu nog opgesteld in een loods, maar het plan is om uiteindelijk een museum voor installatietechniek te openen in Naaldwijk. Overigens bestaat er nog steeds een bedrijf met de naam Welsbach Electric, Het is al sinds 1877. De New Yorkers zijn specialisten op het gebied van onder andere buitenverlichting voor een palet aan opdrachtgevers.

RUTTE IV: HET FAILLIET VAN DE WIJKGERICHTE AANPAK?

‘Voor woningen kiezen we voor een aanpak van verleiding en regie via de wijkgerichte aanpak’, aldus het Klimaatakkoord van 2019. De partijen aan de klimaattafels waren het er vrij snel over eens: Het was veel efficiënter om volledige wijken in een keer te verduurzamen. Bovendien zou een transitie waarin ‘buren meer met elkaar optrekken’, succesvoller verlopen. De wijkgerichte aanpak was geboren. Inmiddels zijn we tweeënhalf jaar verder en hebben de VVD, D66, CDA en CU, opnieuw een coalitieakkoord gepresenteerd. Of zouden we dit het echte Klimaatakkoord kunnen noemen? Met een Minister voor Klimaat en Energie, een klimaatfonds van 35 miljard en vijf miljard voor de bouw van twee kerncentrales, is klimaat het speerpunt van het Kabinet Rutte IV.

En hoe zit het met de wijkaanpak? Die is spoorloos verdwenen. De afgelopen jaren is gebleken dat het haast onmogelijk is om volledige wijken, geregisseerd en tegelijk, te verduurzamen. Een huis is vaak een persoonlijk bezit. Verplicht je huis aanpassen voelt voor veel mensen als een inbreuk in hun persoonlijke levenssfeer.

Het nieuwe kabinet kiest daarom met overtuiging voor de

individuele, hybride route, door tot 2030 ruim 3 miljard voor isolatie en 900 miljoen voor hybride warmtepompen uit te trekken. Volgens mij een slimme investering. Door huiseigenaren te verleiden om stapsgewijs hun woning te verduurzamen, kunnen we ook de klimaatdoelen halen. Dat bleek uit het recent gepubliceerde rapport: Hybride warmtepompen, haalbaar en betaalbaar.

Nu de politiek een stip op de horizon heeft gezet en voor de lange termijn geld heeft gereserveerd, is de verwarmings- en installatiebranche aan zet. Laten we in het nieuwe jaar alles op alles zetten op zoveel mogelijk huizen te verduurzamen. Een duurzaam 2022 gewenst.

KLIMAATSYSTEEM

VLOER VERWARMING

Voordelen:

• Minimale opbouwhoogte (circa 20mm)

• Licht gewicht systeem in vergelijking met standaard vloerverwarming

• Vloerverwarming mogelijk op houten (verdiepings)vloeren

• Tijdwinst bij montage: afwerking kan direct plaatsvinden (droogsysteem)

• Verwarmingslichaam, koelsysteem en afbouwplaat in één

• Behaaglijkheid door 100% stralingswarmte

• Gezond binnenklimaat door minimale luchtverplaatsing

Gemak en behaaglijkheid met het

Uniwarm Klimaat vloerverwarmingssysteem

Netwerkweg 3a, 7251 KV Vorden Tel: +31 (0) 575-555777

Fax: +31 (0) 575-551128

E-mail: info@uniwarm.nl www.uniwarm.nl

Henk Sijbring Voorzitter Nederlandse Verwarmingsindustrie

SUBSIDIEREGELING VOOR DE F-GASSEN OPLEIDING

Voor de opleiding F-Gassen Categorie 2/warmtepompen geldt bij WasCollege vanaf het nieuwe jaar een subsidieregeling van 1.000,- euro. Het gaat om een landelijke subsidie van de overheid voor de Agro-, Groen en Koudetechniek. De subsidie geldt tot de subsidiepot leeg is. Installateurs worden steeds meer uitgedaagd in het uitvoeren van hun vak. De ontwikkelingen in de markt gaan vliegensvlug én er komen steeds meer verplichte certificeringen. “De installateur vraagt hier niet om, maar moet wel met deze veranderingen en eisen dealen”, aldus Robin Waarsenburg, Business Manager Duurzaam. Niet iedereen mag zomaar een warmtepomp of airco installeren. Als monteur moet je hier een geschikt F-Gassen certificaat voor hebben. Daarnaast moet je als bedrijf een bedrijfscertificaat hebben. Wasco’s trainingsinstituut WasCollege biedt, in samenwerking met het opleidingscentrum voor de koudetechniek GO°, een speciale F-Gassen opleiding aan. De opleiding gaat uit van certificering in Categorie 2 en is gericht op airconditioning- en warmtepompsystemen.

Technische hoogstandjes

Techniek Nederland heeft een nieuw platform geïntroduceerd: De Makers van Morgen. Het platform toont naast technische hoogstandjes, inspirerende verhalen van ondernemers en technische vakmensen. Het is een vervolg op De Techniek Achter Nederland, waarop spraakmakende technische projecten centraal stonden. Het nieuwe platform vertelt de verhalen vanuit het perspectief vanuit de sector zelf. De Makers van Morgen (demakersvanmorgen.com)

gaat over gedreven mensen die bedenken, installeren en verbinden. Ondernemers en vakmensen die ervoor zorgen dat alles werkt. Doekle Terpstra, voorzitter van Techniek Nederland: “Zij hebben oplossingen voor de grote maatschappelijke vraagstukken waar ons land voor staat. Want alleen met handige handen, knappe koppen en slimme innova ties kunnen we de energie transitie vaart geven en onze infrastructuur modernise ren.”

De Makers van Morgen gaat

ADVISEUR GAAT ONDERGRONDS

Techniplan Adviseurs heeft de certificering behaald voor het ontwerp van het ondergrondse deel van open bodemenergiesystemen. Hiermee ontwikkelt het adviesbureau zich verder tot totaaladviseur op het snijvlak van installaties, energie en milieu. Techniplan Adviseurs biedt nu advies en integrale ontwerpen voor zowel gebouwinstallaties als het boven- én ondergrondse deel van bodemenergiesystemen. Voor het boven- en ondergrondse deel van bodemenergiesystemen bestaan twee aparte beoordelingsrichtlijnen. Techniplan Adviseurs is nu gecertificeerd voor beide richtlijnen. De BRL SIKB 11000 is de beoordelingsrichtlijn voor het ontwerp van het ondergrondse deel van bodemenergiesystemen. Bedrijven en adviesbureaus die betrokken zijn bij het ontwerp en de exploitatie van deze systemen moeten voldoen aan wettelijke eisen. Partijen die niet gecertificeerd zijn, mogen hier geen advieswerkzaamheden voor uitvoeren.

ook een rol spelen bij het werven van jong technisch talent en het enthousiast maken van zij-instromers voor een carrière in de techniek. Op het platform zijn inspirerende verhalen te vinden van mensen die in de sector

carrière hebben gemaakt. Daarnaast zijn er op De Makers van Morgen reportages over uitdagende technische projecten, prikkelende opinies, verhalen van pioniers en informatie over marktontwikkelingen te vinden.

De nieuwe EduComfort 1000 Een verademing in schoolventilatie

Deze nieuwe schoolventilatie-unit is het resultaat van ruim 5 jaar ervaring in het toepassen van decentrale schoolventilatie. De EduComfort 1000 is de eerste decentrale unit ‘in het zicht’ die voorzien kan worden van koeling én verwarming. Zo creëert u het gehele jaar een gezond binnenklimaat.

Voldoet aan Programma van Eisen Frisse Scholen klasse B

Installatiegeluid maximaal 33 dB(A)

Verwarmen en koelen in één compacte decentrale unit

Optimale luchtstroom middels hoog inducerende JET-nozzles

RUBRIEK VAKWERK

Routineklus

DUURZAAMHEID WENT

Een paar jaar geleden was het een bijzondere klus geweest. Nu draaien ze er bij Daan Installatietechniek hun hand niet meer voor om. Nederland went aan verduurzaming. Of het nu om warmtepompen, vloerverwarming of gebalanceerde ventilatie gaat.

Jos Beentjes was 15 jaar toen hij de knoop moest doorhakken. Net klaar met de mavo had hij eigenlijk geen flauw idee welke kant hij zou opgaan. Dankzij zijn oom, een ervaren installateur, kwam Beentjes in de installatietechniek terecht. Een keuze, waar hij 24 jaar later nog altijd met genoegen op terug kijkt. “Want het is een heerlijk afwisselend vak met leuke sociale contacten. De sector innoveert voortdurend en je krijgt met de meest uiteenlopende klanten te maken.”

Werkvoorbereider

Beentjes was 17 jaar werkzaam als monteur bij een installateur toen Daan van den Berg vroeg of hij bij zijn bedrijf wilde komen werken. Van den Berg was voor zichzelf begonnen en Daan Installatietechniek groeide als kool. Beentjes hoefde niet lang na te denken, mede omdat hij de kans kreeg aangeboden in de werkvoorbereiding te stappen.

Klantencontact

“Inmiddels werk ik 5,5 jaar bij Daan Installatietechniek. Ik heb veelvuldig contact met klanten en ik stuur medewerkers aan. Leuk werk! Bovendien word ik ook een dagje ouder en heb ik zo wat afstand kunnen nemen van de

zware montagewerkzaamheden. Fysiek eist dat toch z’n tol.”

Open vacatures

Daan Installatietechniek telt 17 medewerkers en is gevestigd in Uitgeest. Het bedrijf wil graag doorgroeien, maar kampt met een bekend probleem: “een chronisch gebrek aan goed opgeleide vakmensen.” Zoals bekend ligt er een groot potentieel bij jongeren met een multiculturele achtergrond, “maar het is een uitdaging om die aan je te binden”, zegt Beentjes. “Taal kan een probleem zijn of een andere werkmentaliteit. Sowieso, onafhankelijk van de achtergrond, moeten we als sector ook de tijd nemen om mensen in te werken. Eerst investeren, geduld hebben, kijken of er een klik is, voordat je de volgende stap zet. Daar ontbreekt het nogal eens aan, we hebben door de gigantische hoeveelheid werk eigenlijk altijd tijdgebrek.”

Verduurzaming

Daan Installatietechniek is actief in de utiliteit, maar beweegt zich vooral in het luxe segment van de woningbouw, zowel in de renovatie als nieuwbouw. Het bedrijf krijgt veel verduurzamingsvragen binnen en ook klanten met vragen over ventilatie kloppen steeds vaker aan. Dat laatste heeft zeker te maken met de pandemie. Evenals concullega’s merkt Beentjes dat het helaas meestal bij belangstelling blijft. “Veel bedrijven moeten bij 0 beginnen. Als ze horen welke bedragen er gemoeid zijn met de installatie van een ventilatiesysteem,

Met deze rubriek willen we alle vakmensen in het zonnetje zetten. Om de maand laten we staaltjes onvervalst vakwerk zien, ingezonden door onze lezers.

haken ze vaak af.”

Project

Warmtepompen zijn een ander verhaal, daarvoor blijven de klanten binnenstromen. Zo ook in Heemskerk, waar een autobedrijf met twee appartementen erboven gasloos wilde worden. “Het gaat om betonbouw uit de jaren 70. Het pand kreeg eerst een grondige update met extra dakisolatie, triple glas en dergelijke.” Daardoor werd de RC-waarde opgekrikt tot 6. Ook werd er een vloerverwarmingssysteem aangelegd.

Binnenhijsen

Een warmtepomp levert de benodigde warmte. “We hebben gekozen voor Mitsubishi Electric De Zubadan inverter lucht-water warmtepomp set met een nominaal vermogen van 11,2 kW. Deze is uitermate geschikt voor renovatieprojecten, grote nieuwbouwprojecten en cascadesystemen. Met de warmtepomp kan je alleen verwarmen. Hij behoudt zijn volledig verwarmingsvermogen tot een buitentemperatuur van -15ºC. De installatie was de grootste uitdaging, vertelt Beentjes. “Om het binnendeel op zijn plek te krijgen, moest eerst het hele raamkozijn eruit, zodat we het met een hijskraan naar binnen konden hijsen.” Al met al waren 2 monteurs circa 3 dagen bezig met het project. “Een lekker tempo, we hebben inmiddels al zoveel routine met warmtepompen opgebouwd dat de installatie steeds vlotter verloopt.”

KETELVERVANGER MET SUPERRENDEMENT

De Van Dorp Groep investeert in een compacte adsorptiewarmtepomp die de huidige hr-ketel kan vervangen zonder dat daar grote aanpassingen voor nodig zijn. De investering is onderdeel van een financieringsronde die moet leiden tot opschaling en een grootschalige wereldwijde marktintroductie. Van Dorp gaat hiervoor een langetermijnsamenwerking aan met de producent van deze warmtepomp, Cooll. De eerste serie warmtepompen zal bij 50 woningen worden geïnstalleerd.

De uit de Universiteit Twente voortgekomen onderneming Cooll Sustainable Energy Solutions heeft warmtepomptechnologie ontwikkeld die de huidige hr-ketel één op één kan vervangen en tot 50% gas bespaart. Deze uitvinding, ook wel ‘superrendementsketel’ genoemd, is bij uitstek geschikt voor bestaande woningen. De adsorptiewarmtepomp van Cooll verwarmt nu nog met aardgas, maar kan ook verwarmen met andere groene gassen zoals waterstofgas. Van Dorp is al 10 jaar betrokken bij de ontwikkeling en maakt met deze investering nu ook de opschaling mogelijk. Henk Willem van Dorp: “Vanuit onze intrinsieke motivatie om de wereld beter achter te laten, besteden wij veel aandacht aan de verduurzaming van installaties en gebouwen. We zetten hierbij in op duurzame technieken en kiezen voor all-electric waar het kan, maar geloven we ook in de technologie van

Cooll omdat het een toekomstbestendig alternatief is voor gebouwen waarvoor een elektrisch of hybride warmtepompsysteem nog niet haalbaar is. Daarnaast is het systeem geschikt gemaakt om te verwarmen met waterstofgas, een ontwikkeling waar wij veel vertrouwen in hebben en graag in mee pionieren.” CEO Stefan van Uffelen van Cooll: “Na meer dan tien jaar ontwikkeling van onze gepatenteerde thermische warmtepomptechnologie gaan wij nu de markt op. De eerste series zijn al volledig toegekend aan woningbeleggers en woningcorporaties, maar we zijn al gestart met de voorbereidingen voor grootschalige productie, die wij met onze productiepartners realiseren. Wij zijn dan ook enorm blij met het vertrouwen dat Van Dorp in ons uitspreekt. Om onze technologie en het productieproces op te schalen is een grote financiering nodig, in totaal 16 miljoen euro. Hiervoor benaderen wij in samenwerking met No Five Trees momenteel verschillende partijen die net als Van Dorp in de energietransitie willen investeren. Met de investering van Van Dorp hebben wij een mooie eerste stap gezet, wat vertrouwen geeft voor een duurzame toekomst.”

Verantwoord & klimaatbewust douchen met DWTW

De vraag om warmteterugwinning uit douchewater komt steeds vaker voor. Een douchegoot met warmtewisselaar (dwtw) zorgt ervoor dat de warmte van je douchewater niet zomaar wegstroomt naar de riolering, maar dat het gebruikt wordt voor de opwarming van het toestromende koude kraanwater. Dit voorverwarmde water stroomt verder naar de douchekraan, waardoor de cv-ketel of warmtepomp minder heet water hoeft te leveren voor de gewenste douchetemperatuur. Door te investeren in een wtw-douchegoot wordt bij iedere douchebeurt energie en geld bespaard!

www.aco-showerdrain.nl

ACO ShowerDrain X

Ons eigen Bouwbesluit

HET GEBOUW VAN DE TOEKOMST

Ballast Nedam maakte dit najaar furore door als bouwer met een eigen Bouwbesluit op de proppen te komen. De ambities die daarin waren verwoord, lagen beduidend hoger dan het gangbare Bouwbesluit. Op uitnodiging van IZ schreef het bekende installatieadviesbureau Merosch een equivalent voor onze branche.

Het is haalbaar en betaalbaar. Daarom hanteert Merosch vanaf 2022 energieneutraliteit op gebouwniveau als ondergrens voor projecten. Dit is één van de onderdelen uit ‘De Merosch standaard’. In dit artikel gaan we dieper in op de verschillende thema’s en onze visie op de toekomst.

Gezondheid en comfort

De Merosch standaard begint met gezondheid en comfort. In onze visie staan veiligheid, gezondheid en welzijn van de mens bovenaan. Binnen dit thema zijn voor ons drie onderwerpen van belang: ventilatie, thermisch comfort en visueel comfort.

Ventileer met minimaal 45 m3/h per leerling tot 50 m3/h per persoon voor voldoende verse lucht, waarmee je tevens kan verwarmen en koelen zonder gebruik te maken van recirculatieluchtsystemen. Voor onderwijs hanteren we een iets lager ventilatiedebiet, omdat er doorgaans een hogere, maar ook meer afwisselende bezetting is in een schoolgebouw. Zorg altijd ook voor spuimogelijkheden in alle functies en type

gebouwen, want de relatie met buiten is van groot belang voor het welzijn van gebruikers. In landelijke gebieden is een combinatie van mechanische en natuurlijke ventilatie denkbaar om zo het materiaalgebruik en onderhoud te beperken. In stedelijke gebieden is gebalanceerde ventilatie de standaard. De filters zullen in de toekomst nog aanzienlijk moeten innoveren om de onderhoudskosten aantrekkelijker te maken. Een interessante ontwikkeling zijn ionisatiefilters, die nu al verkrijgbaar zijn.

Koeling

Het tweede onderwerp is thermisch comfort. De zomers worden steeds warmer met hogere uitschieters naar boven. Zorg dat de gebouwen de zon buiten houden wanneer dat nodig is en zorg daarnaast voor duurzame koeling. Aanvullende maatregelen als meer groen en onverharde oppervlakten helpen ook om hittestress te voorkomen. Een installatie­adviseur of installateur zoekt in de Merosch Standaard eerst naar passieve maatregelen en gebruikt

installaties pas als laatste redmiddel. Bij passieve maatregelen valt te denken aan de juiste oriëntatie van een gebouw en de gevel(openingen), een hoog accumulerend vermogen en overstekken of buitenzonwering. Deze maatregelen brengen ook nauwelijks onderhoud met zich mee en beperken daarmee de exploitatiekosten, vergeleken met actieve koelinstallaties. In nieuwe gebouwen mag het zomers nooit warmer worden dan 26 graden, dat is voor Merosch de ondergrens. Dit voorkom je met bovenstaande maatregelen en een goed afgiftesysteem dat voor utiliteitsgebouwen snel en flexibel reageert. Denk aan zogenaamde ‘all air’ oplossingen (zonder recirculatie) en voor woningen aan vloerverwarming/­koeling of convectoren.

Verlichting

We brengen meer en meer tijd door in gebouwen en daardoor wordt goede, natuurlijke verlichting nog belangrijker. Verlichting volgens de Merosch Standaard is slim en afgestemd op de activiteit en bij voorkeur tuneable qua

Infographic met essentiële onderdelen van ‘De Merosch Standaard’

verlichtingssterkte en kleur. Wij zijn een voorstander van Biophilic Desin en dat betekent ook biodynamische verlichting in gebouwen. Als we meer tijd doorbrengen in gebouwen, moeten we buiten naar binnen brengen. Daarbij wordt het visueel comfort verhoogd door goede daglichttoetreding, maar wel afgestemd op de temperatuur. Vandaar ook het belang van kwalitatief hoogwaardig kunstlicht.

Energie

Een energieneutraal gebouw is de ondergrens, op het gebied van gebouw gebonden energiegebruik. Betaalbaarheid is geen issue meer, er is vaak een rendabele businesscase op te stellen, eventueel aangevuld met subsidies. Daarbij willen wij nog een stap verder gaan door Nul Op de Meter als ambitie te hanteren voor elk project. Dit is niet altijd mogelijk vanwege het tekort aan dakoppervlakte of omdat op het dak PV­panelen gecombineerd worden met een groen en blauw dak. Onze minimale eis is PV en/of een blauw of groen dak. Uit onze ervaring is gebleken dat elk gebouw van maximaal vier verdiepingen energieneutraal is te realiseren. Dit is nog zonder PV­oplossingen in de gevel mee te rekenen. Deze technieken ontwikkelen zich snel en inmiddels realiseren we al energieneutrale appartemententorens met dank aan PV­oplossingen in de gevel.

Koudemiddelen

Synthetische koudemiddelen zijn vervuilend. Vandaar ook dat we bij voorkeur alleen nog watergevulde bodemenergiesystemen en luchtwarmtepompsystemen met natuurlijke koudemiddelen, zoals propaangas, willen gebruiken.

Smart Building

Een gemiddeld gebouw wordt voorzien van een flinke portie regeltechniek. Dit is over het algemeen primair bedoeld om klimaatinstallaties aan te sturen en te beheren. Ook de verlichtingssturing en de zonwering worden vaak gekoppeld. Dit maakt het echter nog geen Smart Building. In onze standaard bevat

een gebouw intelligentie, zodat het de gebruiker van dienst kan zijn. Het gebouw geeft zelf aan wanneer onderhoud ingepland dient te worden voor een installatie en geeft inzicht in de prestaties. Het gebouw stuurt zijn installaties op basis van behoefte en gebruik, op ruimte of werkplekniveau en houdt hierbij rekening met de CO2­uitstoot en het energiegebruik. Energiegebruik en ­opslag worden tevens gestuurd op basis van de beschikbaarheid van duurzame energie. Eventuele overschotten worden uitgewisseld met de directe omgeving. Ook voor de woningbouw worden energiegebruik, ­inkoop en ­verkoop een onderdeel van het dagelijks leven. Energiemonitoringssystemen zijn straks niet meer weg te denken uit onze huizen.

Circulaire installaties

Als adviesbureau geven we advies op het gebied van circulair bouwen en berekenen we de milieubelasting van een gebouw. In nieuwe gebouwen zijn de installaties verantwoordelijk voor circa 20% van de milieulast van een gebouw. Daarin zijn overigens de PV­panelen zelf niet meegenomen. Met PV­panelen komt het aandeel van installaties makkelijk uit op 35%. Dat is schrikbarend veel als we bijvoorbeeld het gewicht van de installaties in een gebouw vergelijken met het gewicht van de

bouwkundige materialen. Kortom, er zijn volop kansen om de milieulast te verlagen. Wat betreft het bouwkundige gedeelte pleiten we voor de overstap van beton naar hout. Een soortgelijke ontwikkeling moet ook te bedenken zijn voor de metalen luchtkanalen en kabelgoten. Het is noodzakelijk dat we als sector innovatieve en circulaire producten bedenken voor op z’n minst dit soort onderdelen die als distributietracé dienen in een gebouw. Een andere nadelige eigenschap van installaties is dat zij lastig demontabel kunnen worden geconstrueerd. Dit maakt aanpassingen complex. Bovendien gaat de fabricage gepaard met overmatig gebruik van nieuwe materialen. Ook het oogsten van installaties is problematisch. Dit moet en kan anders, het eerste armatuur met een kartonnen behuizing is al gelanceerd.

2027

De Merosch standaard betekent dat in 2027 een gebouw wordt voorzien van circulaire en demontabele installaties. Dat impliceert geen vaste verbindingen meer, maar installaties die eenvoudig zijn te demonteren en te vervangen. Ook het meestorten van installaties in de woningbouw is uit den boze. We zullen enkel nog milieuvriendelijke en hergebruikte materialen toepassen 

Auteurs: Willem Langerak en Bart Advokaat

Principes van circulaire installaties

Gered gereedschap

EEN TWEEDE LEVEN IN AFRIKA

Piet Blaauboer zocht na zijn pensioen een leuke vrijetijdsbesteding en liet zich in 2015 overhalen om voorzitter te worden van de Stichting Gered Gereedschap, afdeling Waddinxveen. Daar knapt hij samen met andere vrijwilligers gebruikt gereedschap op, zodat Afrikaanse ROC’s hun leerlingen kunnen opleiden tot de installateurs, timmermannen en metselaars van de toekomst.

De lokale afdeling van Gered Gereedschap in Waddinxveen telt 27 vrijwilligers. De meesten zijn gepensioneerd, een aantal werkt er als een vorm van arbeidstherapie, vertelt Blaauboer. Gezamenlijk geven ze een tweede leven aan gebruikt gereedschap. De vestiging in Waddinxveen maakt deel uit van een landelijk netwerk. Verspreid door heel Nederland zijn er in het totaal 26 werkplaatsen. De overkoepelende stichting, Gered Gereedschap, is sinds de jaren 80 actief. Hun doel is tweeledig; enerzijds willen ze technische scholen en startende ondernemers in ontwikkelingslanden ondersteunen, anderzijds willen ze kwetsbare groepen en gepensioneerden een plek bieden, om maatschappelijk betrokken te blijven of hun afstand tot de arbeidsmarkt te helpen verkleinen.

Honderden aanvragen

Via het landelijk bestuur krijgt de afde-

ling Waddinxveen door welke projecten er van start gaan en wat de stand van zaken is. Afrikaanse landen, zoals Oeganda, Ghana, Tanzania en Malawi kloppen jaarlijks aan met honderden aanvragen. De technische scholen ter plaatse, kampen met een gigantisch tekort aan gereedschap. Het overkoepelend orgaan van Gered Gereedschap beoordeelt alle aanvragen en geeft vervolgens haar fiat aan kansrijke projecten. “Het gaat dus alleen om Sub-Sahara-landen”, vertelt Blaauboer. “We krijgen geen aanvragen binnen uit bijvoorbeeld Marokko of Libië.”

350 inzamelpunten

Het benodigd gereedschap komt binnen via 350 inzamelpunten, waaronder lokale doe-het-zelf bouwmarkten, zoals HUBO en Praxis. De 26 werkplaatsen knappen alles op en brengen vervolgens de boren, hamers, slijpers en overige tools naar een centraal opvangpunt in Gouda. Van de stroopwafelstad naar Rotterdam is een kleine afstand. De

kant-en-klare sets worden ingescheept en gaan daarna naar de plaats van bestemming. Dankzij de hulp van Gered Gereedschap kunnen, onder andere, loodgieters, elektromonteurs, metaalbewerkers, timmermannen, metselaars worden opgeleid tot volwaardige vakmannen en vervolgens als zelfstandig ondernemer aan de slag.

Onder

handen nemen

In de Waddinxveense werkruimte klinkt een hels kabaal. Na de koffiepauze van half tien zijn de vrijwilligers weer aan de slag gegaan. In de werkplaats krijgen handvatten een nieuw verfje, wordt de roest weggestraald, ijzer geolied... Nadat het gebruikte gereedschap onder handen is genomen, ziet het er weer uit als nieuw. Een laatste controle en alles verdwijnt in kisten. Vorig jaar wist de ploeg zo 174 gereedschapssets klaar te maken voor verzending. “Dat komt neer op 5651 kg aan gereedschap of 13 m3 aan vracht. Het gaat dan om een bonte verzameling van haakse slijpers,

In de werkplaats krijgen handvatten een nieuw verfje, wordt de roest weggestraald, ijzer geolied...

hamers, tangen, klopboren en bahco’s, tot lasapparatuur en schroevendraaiers, universeel meters en spanningszoekers. Voor het merendeel afkomstig overigens van particulieren, maar er komen bijvoorbeeld ook restpartijen binnen van bouwmarkten”, vertelt Blaauboer.

Hand- en elektrisch gereedschap

Behalve aan elektrisch gereedschap is er ook een enorme behoefte aan ouderwets handgereedschap. Afrikaanse landen kampen regelmatig met ‘Power Cuts’, daarnaast kunnen lokale ZZP’ers op plekken terechtkomen zonder stroomvoorziening. Bovendien zijn niet altijd reserveonderdelen voorhanden

om elektrisch gereedschap gebruiksklaar te houden. Waddinxveen en andere afdelingen lopen hier tegen een probleem aan; het gebruik van handgereedschap neemt af in Nederland en de hofleveranciers van de Stichting Gered Gereedschap, de oude garde, sterft uit. “Eenzelfde ontwikkeling zien we nu bij elektrisch gereedschap. Accugereedschap wint rap aan populariteit in Nederland, maar is een ‘no-go area’ voor ons. De accu’s sneuvelen regelmatig en recycling is problematisch in Afrikaanse landen.”

65.589

De 5651 kg aan gereedschap van vorig

OPROEP TECHNIEK NEDERLAND

“Voor de 5.000 installatiebedrijven die zijn aangesloten bij Techniek Nederland is goed gereedschap onmisbaar”, zegt voorzitter Doekle Terpstra. “Het gereedschap dat installateurs niet langer gebruiken kan na een opknapbeurt nog prima een tweede leven krijgen in Afrika. Het mes snijdt aan twee kanten: leerlingen in het technisch beroepsonderwijs in Afrikaanse landen kunnen aan de slag met goed gereedschap én we leveren een bijdrage aan een circulaire economie. Ik roep al onze leden op om oud gereedschap in te leveren bij één van de 350 inzamelpunten van Gered Gereedschap. De vrijwilligers van de stichting knappen het gereedschap op. Vervolgens zorgt de stichting ervoor dat het gereedschap op de juiste plek terechtkomt. Het zou fantastisch zijn als we dankzij het ingezamelde gereedschap veel Afrikaanse jongeren kunnen helpen aan een mooi toekomstperspectief!”

jaar kwam terecht in zeecontainers. In 2020 verscheepte Gered Gereedschap Nederland in het totaal 65.589 stuks gereedschappen en machines. De aanvragende organisaties nemen, via een centraal ontvangende partij, zelf de verantwoordelijkheid voor de douaneinvoer en het transport van haven naar eindbestemming. Het gehele traject, van aanlevering, verscheping tot en met de aankomst op de lokale plek van bestemming duurt normaliter zo’n 3 tot 4 maanden.

Goed vakonderwijs

Dankzij Gered Gereedschap kregen vorig jaar 7452 jongeren de kans om goed vakonderwijs te volgen of een duwtje in de rug te krijgen als startende ondernemer. Een uitstekende prestatie van de 500 vrijwilligers die net als Piet Blaauboer in heel het land iedere dag weer schaven, vijlen, hameren en verven alsof het een lieve lust is 

Wilt u zelf gebruikt gereedschap schenken of op een andere wijze bijdragen aan het werk van de Stichting Gered Gereedschap?

Neen dan contact op via de website: www.geredgereedschap.nl

De lokale afdeling van Gered Gereedschap in Waddinxveen telt 27 vrijwilligers De Stichting Gered Gereedschap ondersteunt onder andere het Mitengo Technical College in Malawi.

De Verwondering

CIRCULAIR IN ALMERE

Basisschool De Verwondering

in Almere kan met recht een landmark worden genoemd. Het gebouw is circulair, duurzaam en opgetrokken volgens de principes van Biophilic Design. Dat was best wennen voor de installateur.

IZ sprak erover met Architect

Guus Degen.

De Verwondering presenteert zichzelf als een “ecologische school. Dit ecologische gedachtegoed ziet u terug in ons gebouw, in het gebruik van materialen en bijvoorbeeld door het zelf energie opwekken met zonnepanelen”, aldus de website.

Biobased

ORGA architect nam het ontwerp voor zijn rekening. “ORGA maakt moderne biobased architectuur. Hout is het materiaal, gezonde en groene gebouwen zijn het doel. Circulariteit en comfort zijn vanzelfsprekend. Oplossingen zijn natuurlijk waar het kan en technisch waar het moet”, aldus het architectenbureau.

Houtskeletbouw

Veel hout dus en dat is te merken. Het gebouw heeft een hybride CLT/houtskeletbouw constructie. De kolommen zijn gemaakt van geschaafde boomstammen. Ook de kanaalplaatvloeren, buitenwanden en kozijnen zijn van hout. Daarbij is onder meer gebruik gemaakt van vuren, accoya en lariks, deels voorbehandeld. Overigens zijn de binnenwanden van ongebakken leemsteen.

Demontabel

“Bijna alle materialen zijn biobased, dat wil zeggen op korte termijn hernieuwbaar”, licht architect Degen toe. Dat geldt ook voor de kurkwanden, die het gebouw opsieren. Een circulair gebouw is in principe makkelijk te demonteren aan het einde van zijn levensduur. Vandaar dat men alleen bout-moer verbindingen heeft toegepast. “Pen-gat verbindingen zijn theoretisch gezien ook mogelijk bij een circulair gebouw, maar in dit geval niet, omdat ze de krachten niet aan zouden kunnen.”

Zonverkaveling

Het gebouw bestaat de facto uit 3 clusters met een middenruimte. Bij de oriëntatie is rekening gehouden met zonverkaveling. Zo zijn de grote gevelramen van de middenruimte gericht op het oosten, westen en zuiden voor optimale daglichttoetreding. Ook de lokalen zijn zodanig gepositioneerd dat de glaspartijen het zonlicht onder de meest gunstige omstandigheden kunnen binnenlaten.

Passieve maatregelen

Uiteraard zijn er de nodige passieve bouwkundige maatregelen genomen om ongewenste opwarming of warmteverlies te voorkomen. Rondom het gebouw staan bomen die het daglicht filteren. De centrale ruimte heeft overstekken. Klaslokalen met glaspartijen op het zuiden en zuidwesten hebben passieve zonwering bestaande uit een semitransparante luifel die directe zoninstraling verhindert. Ook de vegetatie op het dak en de klimrekken met beplanting op zonrijke gevels gaan oververhitting van het gebouw tegen.

Isolatie

De ramen zijn van dubbel of triple glas. De lemen binnenwanden hebben als extra voordeel dat ze de warmte of koude langer vasthouden. Ze fungeren dus dankzij hun thermische massa als buffers.

Stroom

Op het dak liggen onder andere PVpanelen. Ze leveren voldoende energie

Beeld van een klaslokaal met veel daglicht, akoestisch plafond en airsock. Bron: Yuveynov Janga

om aan de gebouwgebonden vraag te voldoen. De Verwondering kan de resterende stroomvraag invullen via het reguliere net. Het is behoorlijk druk op het dak. Naast de PV-panelen, liggen er ook zonnecollectoren en wordt een deel benut als groen dak. De Verwondering heeft daar een buitenspeellokaal op laten plaatsen, bovendien lopen er kippen rond en worden er onder andere tomaten gekweekt.

Verlichting

De Verwondering heeft aanwezigheidsdetectie voor de verlichting. Bovendien schakelt het systeem terug bij grote gevelopeningen, zodat het licht minder fel wordt, legt Degens uit.

Warmteopwekking

De verwarmingsinstallatie heeft een ijsbuffertank, een innovatieve variatie op een warmteopslagsysteem. Het ijsbuffer warmteopslagsysteem is geïntegreerd ontworpen met zonnecollectoren en andere energiebesparende systemen. Het ijsbuffer warmteopslagsysteem verwarmt en koelt gebouwen door slimme toepassing van bestaande natuurwetten. De clou: bij de overgang van koud water naar ijs wordt een enorme hoeveelheid energie omgezet, de zogenaamde kristallisatiewarmte. Zodra het volledig geautomatiseerde systeem signaleert dat de energie van de zon en de lucht niet langer toereikend is om de warmtebehoefte te dekken, onttrekt het systeem extra energie uit de ijsbuffer. De ijsbuffertank staat in een betonnen kelder onder het buitenterrein.

Afgiftesysteem

Voor de warmteafgifte zijn verschillende opties de revue gepasseerd. Vloerverwarming lag voor de hand, maar viel af, “omdat het een te traag werkend systeem is”. Vandaar dat er is gekozen voor een combinatie van luchtverwarming met elektrische naverwarming. Het pand heeft een gebalanceerd ventilatiesysteem met WTW, per cluster staat er een LBK opgesteld. Via airsocks worden in de lokalen grote hoeveelheden lucht aangevoerd met een lage

BIOPHILIC DESIGN

Biophilic Design is een concept dat binnen de bouwsector wordt gebruikt om de connectiviteit van eindgebruikers met de natuurlijke omgeving te vergroten door natuurlijke elementen of verwijzingen naar de natuur op te nemen in en rondom het gebouw. Dit idee, dat zowel op gebouw- als stedelijk niveau wordt gebruikt, heeft gezondheids-, milieu- en economische voordelen voor de gebruikers van gebouwen en stedelijke omgevingen. Hoewel de naam van recente datum is, waren er architectonisch gezien bijvoorbeeld al in de hangende tuinen van Babylon kenmerken van Biophilic Design te zien.

snelheid. De gebruikte lucht gaat via de gangen naar de centrale ruimte en wordt daar afgezogen.

Zomernachtventilatie

De basisschool heeft daarnaast een natuurlijk ventilatiesysteem van Duco. Projectadviseur Edwin Pelkman: “Ieder lokaal heef een ventilatienachtluik DucoGrille NightVent. Dat is een inbraakwerend ventilatierooster met thermisch onderbroken klep. Deze is zo hoog mogelijk in het raamkozijn geïntegreerd. Als je overdag intensief wilt ventileren, dan zet je het luik open en schakelt de basisventilatie uit. Noodzakelijk, want anders krijg je kortsluiting in de luchtstroom. ‘s Avonds gaan sowieso de luiken open, maar ook de dakkappen. Zo ontstaat er een thermische trek, waardoor de school ieder uur met 5 à 7 keer het gebouwvolume aan lucht ververst wordt. En dat met een snelheid

vanaf 2 meter per seconde. Voor alle duidelijkheid: De Verwondering heeft twee Duco 130HP dakkappen waarin de DucoGrille Close 105 is opgenomen. Dit om de volumestroom te reguleren.”

BENG

Nachtventilatie wint aan populariteit, merken ze bij Duco. “Het sluit aan bij de TOJuli-eis om terug te koelen met natuurlijke ventilatie. Je hebt het als het ware nodig om de BENG dichtgerekend te krijgen.” De projectadviseur plaatst overigens een opmerking over de toepassing van die nieuwe regels door architecten: “Je kunt oververhitting ook, deels, met architectonische maatregelen tegengaan. Glaspartijen op het zuiden leveren tussen januari en mei maar een minimaal aantal zonne-uren en opwarming op. Daar zou je eigenlijk al rekening mee moeten houden bij het ontwerp. Bij de Verwondering is

Beeld van de centrale ruimte, veel licht, groen en geschilde kolom. Bron: Ruben Visser

daar gelukkig op de juiste manier naar gekeken.”

Water

Architect Degen wilde graag een helofytenfiltersysteem laten installeren om zo het water te reinigen. De gemeentelijke regelgeving liet dit helaas niet toe. Het is wel gelukt om op een hele speelse manier de kinderen vertrouwd te maken met het regenwater. Bij regen loopt het hemelwater via spuwers over het schoolplein naar de nabijgelegen beek. Binnen, zijn waterbesparende urinoirs geïnstalleerd. “Maar dat is vrij standaard sanitair”, aldus Degens.

GOUDEN KIKKER AWARD

Monitoring

De energieprestaties worden deels gemonitord met een GB-systeem. Er hangen infoborden in de school, waarop onder andere valt terug te vinden hoeveel energie de PV-panelen opwekken.

XXXXXXXX

Samenwerken

Terugkijkend kan Degen wel een aantal lessen trekken uit het project. “Allereerst dat we op de goede weg zitten met onze werkmethodiek. Bij een ecologisch bouwproject grijpen Biophilic Design, bouwkunde en installatietechniek zo sterk in elkaar, dat je al

Basisschool De Verwondering wist vorig jaar een Gouden Kikker Award in de wacht te slepen als meest duurzame project van Nederland. De prijs wordt uitgereikt door de stichting Duurzaam Blouwen Awards uitgereikt. Volgens de jury is: “De Verwondering een inspirerend voorbeeld van duurzaam maatschappelijk vastgoed op een zeer hoog niveau en in de breedste zin van het woord. Niet alleen door de keuze van natuurlijke materialen, systemen en bouwmethoden, maar ook door de ontwerpfilosofie. Leerlingen zien zelf hoe hun school is gebouwd, welke materialen zijn toegepast en hoe het van

vanaf het prille begin met elkaar moet samenwerken. Wij hebben dan ook in de ontwerpfase gebimd en daarbij ook de gebruiker betrokken. Pas daarna volgde de aanbesteding.” De installateur had tijd nodig om te wennen aan de werkwijze en de andere installatieconcepten. “Hij was aanvankelijk bang dat de nachtventilatie de werking van het balansventilatiesysteem zou verstoren.” Uiteindelijk zijn beide systemen geïnstalleerd. En kunnen ze, zoals

Beeld van het gebouw met gevelbegroeiing, zonwering en natuurinclusief speelplein. Bron: Ruben Visser

Dakkap van Duco

Koudetechniek

• Koudetechniek voor niet koudetechnici

• Basiskennis koudetechniek

• Monteur koudetechniek in 20 dagen

• Koeltechnisch vakman A

• Koeltechnisch vakman B

• Koeltechnisch ontwerpen met synthetische koudemiddelen

• Thuisstudie monteur koudetechniek

F-Gassen

• F-gassen categorie 1

• F-gassen categorie 1 (Blended learning)

• F-gassen categorie 1 (versneld)

• F-gassen categorie 2

• Opfrisdag F-gassen

• Hardsoldeerkwalificatie grotere leidingmaten

Elektrotechniek

• Elektrisch schakelen voor koude- en klimaattechnici

Luchtbehandeling & klimaatbeheersing

• Meet- en regeltechniek klimaatsystemen

• Luchtbehandeling en klimaatbeheersing

GROEI DOOR!

Warmtepompen

• Warmtepompen voor niet technici

• Basistraining warmtepompen

• Warmtepompen basistraining voor aspirant ontwerpers

• Waterzijdig inregelen van afgiftesysteem warmtepompen

• Service- en onderhoudsmonteur warmtepompen en warmteboilers

• Lucht/water warmtepompen voor woningen

• Grondgebonden warmtepompen in de utiliteitsbouw

PED

• PED (Pressure Equipment Directive)

ACK (Natuurlijke koudemiddelen)

• Natuurlijke koudemiddelen in de praktijk

• ACK Voorschakeltraject

• ACK Algemeen

• ACK Ammoniak

• ACK CO2

• ACK Koolwaterstoffen

• ACK Veiligheidsmodule ammoniak

• ACK Veiligheidsmodule CO2

• ACK Veiligheidsmodule koolwaterstoffen

Waarom Opleidingscentrum GO0?

Altijd praktijkgericht Werken met de nieuwste installaties en systemen Trainen in kleine groepen Moderne trainingsfaciliteiten Les van experts

• ACK voorschakeltraject Ontwerpen van systemen met natuurlijke koudemiddelen

• ACK Ontwerpen van systemen met natuurlijke koudemiddelen

EPBD

• Hercertificering Keuringsdeskundige EPBD-A

• Hercertificering Keuringsdeskundige EPBD-B

BRL100

• BRL100 adviestraject

Voor meer info of direct inschrijven ga naar www.opleidingscentrum-go.nl

FRISSE BLIK OP

EEN GEZOND BINNENKLIMAAT

Heeft jouw klant een gezond binnenklimaat

in huis?

Wij helpen je de beste installatie te kiezen!

Uitgebreid assortiment

Als groothandel in de installatiebranche hebben wij een uitgebreid assortiment op het gebied van luchtbehandeling, luchtreinigers, mechanische ventilatie en balansventilatiesystemen. En naast een compleet assortiment roosters en ventielen leveren wij ook alle benodigde (meet) gereedschappen, onderdelen en toebehoren. Wij hebben alles wat jij nodig hebt om een optimaal binnenklimaat te realiseren.

Kennis en advies

Maak gebruik van onze adviseurs en het WasCollege. Vergroot jouw kennis en blijf op de hoogte van de laatste ontwikkelingen. Zo kun jij jouw klanten van goed advies voorzien. Stel je vragen aan onze specialisten of volg de opleiding: Gezond Binnenklimaat, Ventilatie en Luchtbehandeling.

Tot je dienst

Met onze diensten bouwlogistiek en prefab-montage hou jij waardevolle tijd over voor goed, snel en efficiënt installatiewerk. Daarnaast staan wij altijd voor je klaar met onze 24/7 storingsservice.

Check alles over de realisatie van een gezond binnenklimaat!

Water

WAT DOEN WE ERMEE?

Het aantal extreme buien, en de hevigheid, neemt toe. Dat geldt ook voor periodes met waterschaarste. De oorzaak is bekend: klimaatverandering. Staat deze problematiek al voldoende op het netvlies van de installateur en, wat kunnen we eraan doen als sector? IZ sprak er uitgebreid over met een ervaren rot in het vak: René Offringa van Wavin. Hogere temperaturen en de daarmee gepaard gaande toename in de hoeveelheid waterdamp in de atmosfeer leiden tot grotere en intensere extreme buien. Dat blijkt uit recent promotieonderzoek van Kai Lochbihler, dat hij op het KNMI heeft uitgevoerd in samenwerking met de TU Delft. Het gemiddelde aantal dagen per jaar waarop er meer dan 10 millimeter neerslag is gemeten in De Bilt is toegenomen van 19 in de periode 1931-1960 naar 24 in 1991-2020. De verwachting is dat deze trend zich de komende decennia voortzet naarmate de aarde verder opwarmt.

Overbelast

René Offringa werkt al ruim 40 jaar bij Wavin, onder andere als technisch adviseur en productontwikkelaar. Volgens hem is de installateur zich bewust van de problematiek, maar zal hij niet direct proactief op zoek gaan naar oplossingen. “De sector is al overbelast door het gigantische tekort aan gekwalificeerde krachten. Daardoor gaat men

zich minder betrokken bij het probleem, omdat het zich grotendeels afspeelt buiten het gebouw.”

Meebewegen

Als de installateur aanklopt bij Wavin voor ideeën of concrete oplossingen, gebeurt dat vaak op instigatie van de opdrachtgever, heeft Offringa gemerkt. “Installateurs hebben eerder de neiging om mee te bewegen en in te spelen op ontwikkelingen dan het voortouw te nemen.”

Druk op het dak

Toch zal de installateur vroeg of laat een grotere rol moeten pakken. De afvoer van regenwater wordt steeds problematischer door de verstening van onze omgeving. Daarnaast wordt het zo langzamerhand dringen op het dak, legt Offringa uit. “Opdrachtgevers willen én PV-panelen én een groen dak, dat gaat niet altijd samen.”

Groene daken

Waar de gemiddelde installateur al de nodige affiniteit heeft met PV-panelen,

ten van groene daken, is de ervaring van Offringa. “Je hebt intensieve en extensieve groene daken. Met name intensieve groene daken, die vaak meerdere functies hebben en een gevarieerde beplanting, vergen veel van de bouwkundige constructie. Ook komt er het nodige onderhoud bij kijken. Daar bemoeit de installateur zich niet mee. Evenmin met de keuze van het groen, dat zijn specialistische werkzaamheden die hij graag overlaat aan andere bouwpartners. Ik zie dat de branche zich veelal beperkt tot de aanleg van de HWA-installatie en het tegengaan van lekkages.”

Klimatisering

Maar groene daken spelen een cruciale rol bij de verwerking van overtollig water en de klimatisering van een gebouw. Zo fungeren ze als buffer in de zomermaanden, waardoor de binnentemperatuur makkelijker behaaglijk blijft. En ze helpen mee om het Heat Island effect in steden tegen te gaan. Daarmee doelen deskundigen op het feit dat veel HVAC-systemen de hitte naar buiten verplaatsen, wat weer effect heeft op de

opwarming van de directe omgeving.

Waterbuffering

Daarnaast kunnen groene daken regenwater vasthouden voor eigen gebruik en/of om de afvoer van regenwater geleidelijker te laten verlopen. Met een goed integraal ontwerp buit je deze voordelen uit als installateur. Maar dan moet je wel enigszins thuis zijn in de materie.

Eigen perceel

Vroeg of laat echter komt een fors percentage van ons regenwater terecht op de grond. De regelgeving is duidelijk: woningeigenaren moeten in dat geval regenwater verwerken op hun eigen perceel. Dat kan op verschillende manieren. Bijvoorbeeld door het regenwater vanaf de dakgoot direct in de tuin te laten stromen, een regenton neer te zetten om water in op te slaan of door infiltratiesystemen aan te leggen. Ook hier zijn integrale oplossingen nodig en een installateur die meedenkt.

Waterbesparing

Zoals bekend neemt niet alleen het aantal extreme regenbuien toe, maar krijgen we ook steeds vaker te maken met droge periodes. Als sector moeten we dus niet alleen nadenken over het tegengaan van wateroverlast, maar ook helpen om water te besparen. Het ligt dan voor de hand om te streven naar gesloten kringlopen, waarin water wordt opgevangen en hergebruikt. Offringa: “Daar hebben we het al 15 jaar over, helaas zijn er nog geen veilige, eenvoudig te installeren en onderhouden systemen voor de particulier op de markt. Hergebruik van water luistert nauw. Denk aan de hygiënemaatregelen die je in acht moet nemen. Als je toiletten gaat spoelen met andersoortig water kan de aerosolvorming risico’s met zich meebrengen. Bovendien wil je geen luchtjes in je opslagtank als de temperatuur gaat stijgen. In tegenstelling tot wat mensen vaak denken is ruimtebeslag overigens niet direct een bottleneck. Met een vat waar 200 liter in kan, kom je al een aardig eind bij de

particulier. Het wachten is dus op een technische doorbraak.”

Geld

De grootste bottleneck om meer vaart te maken met gesloten kringlopen blijkt echter geld te zijn. “Ons water is zo goedkoop, dat er nauwelijks een incentive is om te gaan besparen. Vooralsnog blijven de maatregelen vaak beperkt tot de installatie van volumestroombegrenzers, hotfill wasmachines en waterbesparende toiletten. In het laatste geval is het van groot belang om de afstand tot de standleiding zoveel mogelijk te beperken. Iets wat niet altijd direct op het netvlies staat van de installateur en de bouwkolom. Ook hier mis je een integrale aanpak.”

Regelgeving

Als er geen financiële prikkels zijn, moet de overheid dan waterbesparing afdwingen? “Er is een Waterprestatienorm, die je kan inzetten als hulpmiddel, net zoals destijds energiebespa-

INFILTRATIEKRATTEN

rende maatregelen zijn afgedwongen met de EPC. Alleen, het grote verschil blijven de prijzen. Nogmaals, die werken geen algemeen bewustzijn over én het initiatief tot het nemen van waterbesparende maatregelen in de hand.”

Installateur

De installateur beschikt over voldoende kennis om binnen het gebouw aanpassingen te plegen en daarover te adviseren. “Maar buiten het gebouw niet. Hij mist ook de expertise om architecten aan te sturen en dat is funest want die hebben nogal eens de neiging meer met de vorm bezig te zijn dan de techniek.” De Wavin-expert raadt installateurs aan om naast kennisverwerving ook de samenwerking te zoeken met partners in de bouwkolom. Tot slot: komt een project in de uitvoeringsfase, dan blijft het zaak om het werk nauwkeurig uit te voeren. “Steek dus bijvoorbeeld niet zomaar de dakafvoer in een buis, want als de leiding volloopt krijg je lekkages,” aldus Offringa 

De Wavin AquaCell Lite regenwater units zijn gemaakt van 100% gerecycled kunststof (PP). De AquaCell Lite infiltratiekratten zijn eenvoudig te installeren. Indien gewenst zijn ze ook voorverpakt te verkrijgen. De kratten zijn dan al voorzien van een geotextiel en kunnen worden gecombineerd met een aantal slimme regenwaterproducten, waardoor de klant verzekerd is van een systeem dat lang meegaat. Ideaal voor gebieden zonder zware verkeersbelasting zoals parken, tuinen en onder de oprit.

URINOIRSTURINGEN

Geberit heeft een modulair concept voor verborgen urinoirsturingen ontwikkeld. Binnen het urinoirsysteem zijn alle componenten, van het keramiek en de sifon tot de sturing en de voorwandinstallatie, op elkaar afgestemd. Naast de bestaande inbouwsturing, die technisch is herzien, presenteert de fabrikant twee opbouwsturingen. Deze worden achter het keramiek gemonteerd. Er is een batterij- of netstroomaansluiting. Daarnaast zijn de sturingen met zowel sproeikopurinoirs als met spoelrandvarianten te combineren. De inbouwsturing is voorzien van een Bluetooth-interface en kan per app geprogrammeerd worden. Bovendien beschikt het over een geoptimaliseerd detectieprincipe, wat voor meer zekerheid tijdens de exploitatie zorgt. In tegenstelling tot de nieuwe opbouwsturingen wordt de sturing in een ruwbouwset geplaatst, die achter het keramiek in de wand verborgen zit. De opbouw-urinoirsturing kan in een paar stappen gemonteerd worden: daarbij wordt het waterdeel in de nieuw te maken watertoevoer of de aanwezige wateraansluiting gedraaid en met de bijbehorende elektronicamodule verbonden. Deze hoeft vervolgens alleen nog maar met het ventiel en de in de sifon aanwezige sensoren te worden verbonden. De netvariant wordt nog op de netstroom aangesloten, het keramiek kan gemonteerd worden en de constructie is klaar voor gebruik. De montage van de inbouwvariant kan ongewijzigd plaatsvinden. Voor extra zekerheid bij de installatie zijn de elektriciteitskabels voorzien van een onverwisselbare stekkerverbinding. Aan de hand van een ledlampje is te zien of de stroomvoorziening – per netaansluiting of batterij – functioneert. Tijdens onderhoud herkent een lichtsensor dat het urinoir is weggehaald, waardoor onbedoelde spoelingen worden voorkomen.

Plezierig douchen

Om een plezierige doucheervaring mogelijk te maken heeft Grohe de SmartConnect douchebediening ontwikkeld. De draadloze

afstandsbediening maakt via Bluetooth verbinding met de Grohe Rainshower 310 hoofddouche en stelt gebruikers in staat om met één druk op de knop te

schakelen tussen de zachte PureRain en de krachtige ActiveRain, of om beide straalsoorten te combineren. De draadloze afstandsbediening kan worden geplaatst op een gemakkelijk bereikbare plaats en is intuïtief te gebruiken dankzij de voor zichzelf sprekende pictogrammen. De hoofddouche kan op bestaande douchearmen worden gemonteerd. Een aanvulling op de Rainshower SmartConnect is de Rainshower SmartActive handdouche. Consumenten kunnen kiezen uit drie straalsoorten - van een zacht tintelend gevoel op de huid tot een stimulerende douchemassage. Dankzij de SmartTip is een vingertip op de achterkant van de ergonomisch ontworpen handdouche voldoende om intuïtief te schakelen tussen de zachte Rain, krachtige Jet of ontspannende ActiveMassage straal. De praktische DripStop-functie minimaliseert nadruppelen na het uitschakelen van de handdouche in de Rain- en Jet modus. Hij is verkrijgbaar in verschillende maten, rond en vierkant designs en in elf verschillende kleuren en afwerkingen.

Contactloze wc-bediening

De Visign for More 205 sensitive en Visign for Style 25 sensitive wc-bedieningsplaten van Viega hebben een contactloze bediening en zijn daarmee handig en hygienisch. Wanneer de hand langs de grafische markering op de bedieningsplaat wordt bewogen, start de spoeling automatisch. Het grotere veld staat voor een volledige spoeling, het kleinere veld

rende variant. Deze bedraagt afhankelijk van de instelling twee, drie of vier liter. De grafische velden voor de contactloze bediening van de spoeling verschijnen als een lichtgevend pixelwolk bij het naderen van de bedieningsplaat. Overdag laadt de lichtgevende coating op - zelfs bij kunstlicht - en doet in het donker dienst als sfeervol oriëntatielicht.

Voorgemonteerde

TECE introduceert de gene ratie douchegoten TECEdrainline-Evo. De nieuwe serie is voorzien van een capillairbeschermingsrand en een optionele secundaire ontwatering. Dit voorkomt het binnendringen van vuil en zeepresten onder de tegels. Het afdichtingsmanchet, dat voorheen los werd geleverd, is nu af fabriek voorgemonteerd. Om beschadigingen en bouwvuil te voorkomen wordt de douchegoot geleverd in een beschermhoes. De douchegoten voldoen aan de DIN EN 1253 en DIN 18534 normen en zijn voorzien van een originaliteitszegel, die handelsfraude moet voorkomen.

GOEDE VOORNEMENS

Zoals alle jaren heb ik ook voor 2022 weer goede voornemens. Gezondheid staat uiteraard met stip bovenaan. Menigeen zal het zich niet direct realiseren maar als het hiermee iets minder gaat, wordt je met de neus op de feiten gedrukt. Verder is rust een belangrijk item, waarbij opgemerkt mag worden dat door de hele coronacrisis er ongemerkt een bepaalde rust is gekomen. De drukte aan het einde van de dag in veel gezinnen is minder; geen gehaast en gejaag, snel eten, want we moeten vanavond weer ergens heen. Er is meer tijd voor elkaar om eens rustig te praten over van alles en nog wat. Heel belangrijk, want dit is jaren een ondergeschoven kindje geweest. Ook in het werk is, ondanks de enorme hoeveelheid hieraan en een tekort aan uitvoerenden, toch een bepaalde rust terug te vinden. Je moet het willen zien. Als er in het verleden iemand ziek was en een afspraak moest worden afgezegd, leidde dit vaak tot irritatie en ergernis: “Kun je niemand anders sturen!” Nu krijgt de zieke gelijk dat hij thuis blijft en is een andere afspraak zo gemaakt. Ook door de drukte in de zorg en andere sectoren, is er bij klanten meer het begrip dat iets niet zomaar gemaakt kan worden.

Ik ga dus ook voor de rust, zowel in het werk als in de familie. Wat meer tijd voor elkaar nemen en genieten van wat we samen hebben. Wat vaker even met elkaar in gesprek over van alles en nog wat, belangstelling voor alles, accepteren van foutjes; dat is mijn een streven voor 2022. Want als het op die drie hoekpunten van je leven gesmeerd en gezellig gaat, dan is er over het algemeen weinig te mopperen.

Positief in het leven blijven staan dus. Een oude buurman die ik onlangs sprak, antwoorde ook positief op mijn vraag hoe het met hem ging: “O, het lopen wordt allemaal wat lastiger, lezen en kijken gaat ook minder, maar...maar het vergeten gaat steeds beter. Een gezond en rustig 2022 voor iedereen.

[Twee generaties installateurs, vader Dick en zoon Tim Visser, schrijven om beurten een column op persoonlijke titel]

Flexibel wisselen van sensoren!

De Sigma 05 sensorhub is de centrale aansluit eenheid van het nieuwe modulaire E+E intelligente sensor systeem. De hub is voorzien van analoge, vrij verkiesbaar en schaalbare uitgangen. In principe is iedere E+E opnemer met Modbus RTU uitgang aan te sluiten op de Sigma 05.

Beschikbare meetvoelers voor de Sigma 05

EE872 - modulaire voeler voor CO, %RV, °C en druk. 2

EE072 - relatieve vochtigheid en temperatuur voeler

EE074 - temperatuur voeler

EE671 - HVAC luchtsnelheid voeler

EE680 - luchtsnelheid en temperatuur voeler voor laminaire flow

De EE212 relatieve vochtigheid en temperatuur transmitters zijn voorzien van een uitwisselbare sensor tip (module). In de sensor tip zijn de kalibratie waarden van de desbetreffende sensor opgeslagen!

Features

•Uitwisselbare sensor met kalibratie gegevens

•Verschillende uitvoeringen

•Coating van de vocht sensor

•Robuuste snel te monteren behuizing

•Geen bewerkelijke kalibratie werkzaamheden

•Optioneel display

Dick Visser Installatiebedrijf Visser in Twisk

Bezoek onze stand 10C051

Koelen met druppels

RAPPORT SCHETST KANSEN VOOR INDIRECTE ADIABATISCHE KOELING

In datacenters is indirecte adiabatische koeling al langer in gebruik. Maar in de gebouwde omgeving niet, en dat is onterecht vinden veel ontwikkelaars en leveranciers. Via een nieuw rapport, dat ISSO opstelde, willen ze de installatiebranche bekend maken met deze technologie.

Adiabatische koeling, het koelen door het effect van verdampend water, is geen onbekende technologie. Maar om het ook in gebouwen toe te passen, is voor veel ontwerpers en installateurs vaak nog een lastig te nemen horde. Deels door onbekendheid met de techniek en deels door een bepaald (voor)oordeel over mogelijke risico’s. Samen met een groep adviseurs en de brancheorganisatie NVKL schreef ISSO een rapport dat de voor- en nadelen van deze techniek in kaart brengt.

“We hopen hiermee een antwoord te geven op de ontbrekende kennis over verdampingskoeling onder installatietechnisch geschoolde professionals”, vertelt Noortje Alders, senior specialist bij ISSO (foto).

Veel vragen uit de markt

Het ISSO-rapport Indirecte adiabatische koeling behandelt een specifieke vorm van adiabatische koeling, namelijk de indirecte. Bij deze vorm van koeling bevochtigt het systeem de afvoerlucht die vervolgens, via een warmtewisselaar, de binnenstromende, verse lucht afkoelt. “Vanuit de markt krijgen we al jaren veel vragen over de toepassing van

verdampingskoeltechnieken, waaronder indirecte adiabatische koeling. Er is wel de nodige kennis beschikbaar, maar het toepassen van de techniek blijft achter.

In 2017 en 2018 is in opdracht van RVO al eens onderzocht welke belemmeringen er zijn rond de toepassing van indirect adiabatische koeling in bouwprojecten. Dat onderzoek was in 2019 de opstap voor een project dat uiteindelijk in een publicatie zou moeten resulteren”, zegt Alders.

Interessant alternatief

Omdat de publicatie er nog niet is, wilden verschillende marktpartijen graag op korte termijn al iets ondernemen om het gebrek aan kennis in de markt op te lossen. “Daarom hebben we via dit nieuwe, gratis beschikbare rapport de voor- en nadelen van deze techniek

in kaart gebracht. Ook hebben we geprobeerd kengetallen te geven, al is het niet eenvoudig te voorspellen hoe het energieverbruik en de -besparing precies zullen uitvallen wanneer je deze techniek toepast”, zegt Alders. “Die besparing is namelijk van zoveel factoren afhankelijk, zoals de luchtvochtigheid in de ruimte, de luchtweerstand in de installatie en natuurlijk de daadwerkelijke koellast. Je kunt dit rapport daarom beschouwen als een startpunt van waaruit men de techniek kan beoordelen én overwegen. Ontwerpende installateurs en adviseurs kunnen de kennis toepassen om indirecte adiabatische koeling te waarderen t.o.v. andere manieren van koeling. Op het moment dat een bodemwarmtepomp met passieve koeling bijvoorbeeld geen optie is, kan dit een interessant alternatief zijn.”

Noortje Alders

Verschil direct en indirect Adiabatische koeling kan zowel direct als indirect. Bij directe adiabatische koeling voegt de installatie hele fijne waterdruppels (nevel) toe aan de ventilatietoevoer. Gevolg is dat de luchtvochtigheid stijgt en daarmee de temperatuur van de toevoerlucht daalt. Over het algemeen is deze wijze van koelen energiezuiniger; er is alleen pompenergie voor de bevochtiging nodig en een kleine hoeveelheid energie door de extra luchtweerstand. Voor indirecte adiabatische koeling gelden dezelfde voordelen als voor directe adiabatische koeling. Het verschil zit hem in de toepassing van een warmtewisselaar. De verdamping van het water gebeurt in de retourlucht. Deze koelt af en geeft zijn koude via een warmtewisselaar af aan de verse buitenlucht die naar binnen stroom. Hiermee creëer je twee gescheiden luchtstromen. Een belangrijk voordeel daarvan, ten opzichte van directe adiabatische koeling, is dat de absolute luchtvochtigheid van de toevoerlucht niet toeneemt. Ook is er (vrijwel) geen kans op legionellabesmetting. Bovendien zijn hierdoor lagere inblaastemperaturen mogelijk in de zomer.

Reductie van kosten

Behalve dat indirecte (en directe) adia-

Een zorgvuldig aangelegd rioleringsstelsel dat nauwkeurig wordt onderhouden, helpt verstopping, lekkage of stankoverlast, en verspreiding van veel infectieziektes voorkomen. Een thema van belang dat ISSO-kleintje Riolering behandelt. Het Kleintje bespreekt vuilwater- en hemelwaterafvoer binnen de perceelgrens voor woningen, woongebouwen en kleine utiliteitsgebouwen.

Dit zakboekje gaat ook in op de realisatie van nieuwe riolering, uitbreiding van bestaande riolering, beheer en onderhoud.

Vanuit de gebouwriolering wordt vuilwaterafvoer (huishoudelijk afvalwater) geloosd op de gemeentelijke riolering, en ook hemelwaterafvoer (van particulier terrein) wordt daar ingezameld en afgevoerd. De gebouwriolering moet voldoen aan de prestatie-eisen van het Bouwbesluit. Deze eisen gelden voor de functionele eigenschappen van de riolering en de dichtheid van de leidingsystemen. In Kleintje Riolering komt dit aan bod. Het is een compact naslagwerk met afbeeldingen, schema’s en montagerichtlijnen voor afvoerleidingen van vuil- en hemelwater.

Belangrijkste wijzigingen in herziene versie

De belangrijkste wijzigingen in deze herziene versie zijn onder andere actualisatie op basis van NEN 3215 en NTR 3216 (2018), uitwerking van een closetaansluiting met enkele voorbeelden, uitleg voor overbruggen van een dilatatie, aansluiten van een begane grond appartement bij woongebouwen en uitwerking van een paragraaf over beheer en onderhoud.

Ondersteuning op de bouwplaats

ISSO-kleintje Riolering is een zakboekje voor installateurs en servicemonteurs om snel de meest gebruikte richtlijnen voor het ontwerp en de aanleg van riolering te kunnen terugvinden. Het biedt informatie ter ondersteuning bij overleg met de opdrachtgever, overheidsinstanties en andere partners op de bouwplaats. Ook architecten en aannemers kunnen met dit zakboekje snel kennis opdoen van de basisbeginselen van het rioleringsstelsel.

op het ruimtegebruik, omdat je kleinere koelbatterijen nodig hebt. Tevens is er een besparing op investeringskosten, omdat het totale koelsysteem goedkoper is. “In de praktijk verwachten we dat indirecte adiabatische koeling wel in combinatie met conventionele koeling zal worden toegepast”, zegt Alders. “Maar ook in die combinatie kun je nog forse voordelen behalen.” Toch zijn er volgens haar wel enkele aandachtspunten, die ook in het ISSO-rapport worden beschreven.

Enkele aandachtspunten

Versie 2021

“Als het gaat om legionella kun je met indirecte adiabatische koeling er vrij zeker van zijn dat het risico op zo’n besmetting nihil is. Je hebt wel met waterverbruik te maken. Meestal gebruiken de systemen leidingwater voor de bevochtiging van de ventilatielucht. Andere typen water zijn ook mogelijk, maar dan moet je goed weten hoe je op juiste wijze het water behandelt”, vertelt Alders. “Waterbehandeling is echt nodig om vervuiling van het systeem te voorkomen. Ook zal een ontwerper of installateur zich goed moeten realiseren dat ontvochtiging van de toevoerlucht niet mogelijk is zonder (mechanische) nakoeling. Dat geldt ook voor het leveren van een gegarandeerde inblaastemperatuur. Ook

ISBN 978-90-5044-346-3

Rapport

Technische varianten

Over het exacte, technische principe waarop de indirecte adiabatische koeling kan plaatsvinden, biedt het rapport enkele varianten. Zo is er verneveling vóór de warmtewisselaar, pakketbevochtiging vóór de warmtewisselaar maar ook verneveling of sproeien óp de warmtewisselaar. Een interessant hoofdstuk vormen de kengetallen van deze techniek. Deze maken in één oogopslag via een tabel de belangrijkste verschillen tussen de technieken zichtbaar. Tot slot bevat het rapport nog een voorbeeld van bestekteksten waarmee adviseurs en ontwerpers hun voordeel kunnen doen als zij de techniek willen voorschrijven. “Wij werken nog aan een rekentool. We hopen dat we deze ook spoedig kunnen afronden. Tot slot denken wij dat indirecte adiabatische koeling in veel commerciële gebouwen, kantoren maar bijvoorbeeld ook hotels, een energie- en kostenefficiënte aanvulling kan zijn. We hopen dan ook dat dit rapport de bekendheid vergroot en bij de marktpartijen de mogelijke voorzichtigheid of angst wegneemt om de techniek te gebruiken.”

Het ISSO-rapport is alleen online te raadplegen.

Je kunt het gratis op ISSO Open lezen na het aanmaken van een ISSO-profiel. https://open.isso.nl

ADSL

LT-AFGIFTESYSTEEM INNOVEERT DOOR

Ook dit jaar zijn ze er weer bij. WARP Systems laat tijdens de VSK (in mei) o.a. zijn SpeeTile systeem zien.

Een handige LT-oplossing voor vloer-, wand- en plafondverwarming. Werktuigbouwkundige en Financial Manager Michael Soederhuizen legt uit hoe SpeeTile

werkt, wordt geïnstalleerd én doorinnoveert.

De energietransitie houdt de gemoederen bezig. Soederhuizen merkt een groeiende belangstelling voor LTafgiftesystemen. Zowel in de vorm van vloer-, wand- als plafondverwarming. Maakt de consument de overstap, dan schaft hij niet automatisch ook direct een warmtepomp aan. “We maken vaak genoeg mee, dat ze de cv-ketel laten hangen en in etappes willen verduurzamen, dus pas later een warmtepomp laten installeren.”

Dun en laag

Voor WARP Systems maakt het niet uit. Hun SpeeTile systeem is zowel aan een cv-ketel als warmtepomp te koppelen. Dit LT-afgiftesysteem vindt gretig aftrek in de renovatiesector.

Soederhuizen: “Het is een ADSLoplossing: Actief, Dun, Snel en Licht. Je hebt slechts een geringe opbouwhoogte nodig, van 1,5 cm, waardoor ook de reactietijd sneller is. Je kunt het eenvoudig leggen en het is een licht systeem. Denk aan een gewicht van ongeveer 30 kg per m2.”

Natbouw

SpeeTile is een natbouwsysteem. Volgens Soederhuizen biedt dat een aantal voordelen. Ten eerste heeft de consument de nodige vrijheid bij de eindafwerking. “Je kunt tegelen of PVC leggen bijvoorbeeld, ook is er geen tussenlaag nodig. Daarnaast heb je

een zekere warmtebuffering door de egalisatiemortellaag.” De warmtebuffering is een voordeel, maar brengt wel een langere opwarmtijd met zich mee dan LT-radiatoren.

Varianten

SpeeTile kan zowel als vloer-, wand-, als plafondverwarmingssysteem worden geïnstalleerd. “Wandverwarming is aantrekkelijk als je bijvoorbeeld weinig vloeroppervlak hebt, zoals in een badkamer. Consumenten kiezen voor plafondverwarming, omdat ze bijvoorbeeld de bestaande vloerafwerking willen behouden of als het onmogelijk is om de vloer in te gaan.”

Koeling

En dan is er nog de luxe variant, waarbij klanten verschillende mogelijkheden combineren. Ook die wint aan populariteit, vertelt Soederhuizen. Hetzelfde geldt voor koeling. Consumenten vragen er vaker om, vertelt de topman van WARP Systems. “Deels vanwege de steeds betere isolatie van woningen, waardoor het sneller warm wordt, deels door de aanschaf van een warmtepomp waarmee koelen mogelijk is.”

Installatie

Voor een vloeroppervlak van 50-60 m2 trek je ongeveer een dag uit om een SpeeTile vloerverwarmingssysteem aan te leggen, zegt Soederhuizen. “Laten

we uitgaan van een geïsoleerde onder vloer van zandcement. Dan breng je eerst randisolatie aan langs de muren. Vervolgens leg je de SpeeTile matten neer en klik je ze aan elkaar vast. Daarna fixeer je de randen, je zet ze vast met pluggen. Lijm de matten in het middengebied vast in een dambordpatroon. Pak de vloerverwarmingsbuizen en leg ze in groepen, in een dubbelmeanderpatroon. Dit patroon heeft als voordeel, dat je relatief eenvoudig de groepslengte kunt bepalen en een gelijkmatige warmteverdeling krijgt. De aansluiting van de verwarmingsbuis op de verdeler gebeurt met push-fit koppelingen. Vul nu de groepen van het vloerverwarmingssysteem met water om ze te ontluchten. Breng vervolgens het systeem op druk. Een egaliseringslaag erover heen en je bent klaar.”

Doorontwikkeling

Mocht de klant een cv-ketel hebben, dan installeer je nog een LT-pompunit die los van de verdeler weer gedemonteerd kan worden, als er een definitieve overstap op de warmtepomp volgt. SpeeTile is onderhoudsvrij, volgens Soederhuizen en heeft een beoogde levensduur van 50 jaar. Op moment van schrijven is WARP Systems alweer bezig met de volgende doorontwikkeling: een droogbouw wand SpeeTile variant voor de woningbouw en utiliteit 

De Intergas all-electric oplossing

De Intergas Xource is een volledig in eigen beheer ontwikkelde Heat Pump Control Unit (HPCU) met een aantal zeer herkenbare Intergas features. Zo ontbreekt een driewegklep en wordt er gebruikt gemaakt van hetzelfde ICX platform voor de branderautomaat als wordt toegepast in de Intergas Xtreme toestellen. Door gebruik te maken van dit platform kan de Xource volledig worden ingeregeld via het Service Dashboard en kan er gebruik worden gemaakt van de Comfort Touch app, Comfort Touch Xource thermostaat en Intergas gateway om de installatie te monitoren.

www.intergas.nl

IN 3 STAPPEN NAAR CO2NEUTRAAL

Een CO2-neutrale leefomgeving wordt ingevuld met 3 duurzaamheidsstappen: Verwarmen met aardgas, hybride verwarmen en all-electric warmteoplossingen.

Graag denken we met u na over welke stap in uw situatie het meest geschikt is.

POSITIEF NIEUWS

Het zal u niet ontgaan zijn. Het nieuwe coalitieakkoord is gepresenteerd met veel aandacht voor klimaat, de energietransitie en de vakmensen die dit mogelijk maken. En dat na een jaar vol hittegolven, overstromingen, bosbranden, stormen en ander extreem weer die de wereld teisterden. De noodzaak is helder. De gemiddelde temperatuur is in de wereld sinds het begin van de 20e eeuw met 1,2 graden Celsius gestegen. Klimaatverandering brengt een stijging van de zeespiegel met zich mee. Sinds 1900 is die zeespiegel wereldwijd al met 21 cm gestegen. De emissies van broeikasgassen zijn in de eerste drie kwartalen van 2021 volgens het CBS met 3% op jaarbasis toegenomen. Is het alleen maar treurnis en onheil? Gelukkig niet. Zeker niet met de ambities in het coalitieakkoord.

Nederland wil zich als koploper positioneren in Europa als het gaat om verduurzaming en klimaat. Met een nieuwe minister voor Klimaat en Energie worden die ambities nog eens extra onderstreept. En natuurlijk met een groot pakket aan instrumenten. Denk aan een klimaatfonds, een langjarig Nationaal Isolatieprogramma, duurzame warmtenetten, simpele regels voor MKB ondernemers. Het lijkt erop alsof

LEGPLAN VLOERVERWARMING

Robot levert alle materialen voor vloerverwarmingsprojecten. Maar ook voor een legplan staat het bedrijf klaar. De afdeling ‘Project Sales’ van Robot is hiervoor in 2015 opgezet als partner voor technisch advies voor de installateur en groothandelaar. Bij het offreren van een vloerverwarmingsproject kunnen installateurs op ondersteuning rekenen. Dit gebeurt aan de hand van een DWG tekening of bouwkundige PDF op schaal, samen met de juiste uitgangspunten als gewenste warmtebron en gewenste temperaturen. Vervolgens worden de benodigde berekeningen, materiaalselecties en, uiteindelijk na akkoord op de offerte, een legplan gemaakt.

Stille warmtepomp

LG introduceert de lucht/ water-warmtepomp Therma

V R32 Monobloc S. Deze tweede generatie van R32 Monobloc-serie voldoet nóg beter aan bij de gewijzigde geluidseisen in het bouwbe-

sluit voor de toepassing van buiten opgestelde warmtepompen en airconditioningsystemen. Daarin wordt een geluidseis op de erfgrens gesteld met een maximale waarde van 40 dB(A) in de nacht. De binnen- en buiten-

het schip de haven heeft verlaten. Nu maar hopen dat er koers wordt gehouden en voldoende personeel aan boord is. Want die noodzaak blijft. Het is dan ook mooi dat wordt benoemd dat een belangrijke randvoorwaarde voor een ambitieus klimaatbeleid het hebben van voldoende vakmensen is. Nu maar ook op weg naar 2050. Het kabinet wil met onderwijsinstellingen, overheden, en sociale partners aan de slag om vakmensen op te leiden en, waar nodig, om of bij te scholen. Wij zijn er klaar voor om als opleidingsfonds die handschoen op te pakken.

unit van deze warmtepomp zijn gecombineerd in één compacte module, waardoor de verwarmingsprestaties vooral bij lage omgevings-

temperaturen uitstekend zijn, aldus de fabrikant. Dankzij het gebruik van R32 koudemiddel wordt de CO2uitstoot verder verlaagd.

Sven Asijee Directeur

Familiebedrijven

BESCHEIDENHEID IS NIET NODIG

Familiebedrijven zijn de ruggengraat van de technische installatiebranche. Wilfred Scholten

leerde deze bedrijven kennen en schreef er een boek over: ‘Van waterpomp tot warmtepomp. Familiebedrijven in de techniek en de energietransitie’. De impact en kracht van deze bedrijven zijn de rode draad in zijn boek. Een gesprek met een branchereiziger.

“Het was een wondere en onbekende wereld waar ik in stapte. Een andere wereld die ik nog niet kende. Maar met elke stap die ik zette groeide mijn respect.” Aan het woord is Wilfred Scholten. Hij werkte voor KRO-NCRV en is freelancejournalist. Hij promoveerde in 2012 aan de Vrij Universiteit Amsterdam op de biografie van politicus Barend Biesheuvel, getiteld Mooie Barend, waarvoor hij ook de prijs won voor het beste journalistieke boek. In 2021 verscheen Lodewijk. De val van een politiek talent, waarin hij Scholten Lodewijk Asscher volgde. Een journalist met zijn voetstappen in de politiek, die voor zijn laatste boek de techniek op zocht. Wat dreef hem? Maar vooral ook: wat waren zijn ervaringen?

Zoektocht

Scholten kende Doekle Terpstra, voorzitter van Techniek Nederland, vanuit de politiek. “Als voorzitter van de CNV sprak ik hem regelmatig en we zijn elkaar altijd blijven volgen. Hij was op

familiebedrijven eens zou optekenen en kwam toen bij mij uit. Zijn enthousiasme over de verhalen, de historie en de grote maatschappelijke betrokkenheid van de ondernemers én hun werknemers waren besmettelijk. En zo werd de basis voor dit boek geboren.” Het resultaat zijn tien unieke verhalen over familiebedrijven. Het vinden van die familiebedrijven was niet altijd eenvoudig. “Je begint met bellen en dan merk je dat niet iedereen staat te springen om de deuren te openen. Niet omdat men iets te verbergen heeft. Maar men is nuchter, bescheiden en wil gewoon aan de slag. Zo’n journalist leidt alleen maar af.”

Voor morgen

Toch werd het een reis door heel Nederland. En dan gaat een wereld open. “Je stapt in de auto en komt dan

reactie is. Maar dan loop je de deur door en is alle stoffigheid voorbij. Het zijn moderne bedrijven, innovatieve bedrijven. Terwijl in Den Haag wordt gesproken over de energietransitie, zijn zij er al volop mee bezig!” Kleine en grote familiebedrijven nemen hun verantwoordelijkheid met het vinden van het antwoord op de vraag: wat is goed voor de volgende generatie? Voor mijn kinderen en kleinkinderen? “En dat ligt niet alleen bij deze generatie, dat begon al bij opa die zijn nek uitstak.”

Menselijk

Maar ook de menselijke maat maakt familiebedrijven uniek. “Het zijn ondernemers met een missie. Een missie als het gaat om hun personeel. Het bedrijf is met zijn medewerkers een familie op zich. Het zijn bedrijven met loyale me-

dewerkers die veelal lange vaste dienstverbanden hebben. Als je er rondloopt zie je posters van jubilarissen en hoor je de verhalen over mensen die er al lang werken. Of over mensen die misschien weggaan maar na een aantal jaren weer terugkomen omdat het goed voelt. Het team voelt als een familie en dat betekent dat medewerkers zich erkend voelen en zich kunnen blijven ontwikkelen. Dat is de kracht van het familiebedrijf.” Maar deze bedrijven spelen ook in de gemeente en de regio een cruciale rol. Door de sponsoring van de lokale voetbalclub, of als onderdeel van de ondernemersvereniging.

Uitdagingen

Natuurlijk zijn er ook uitdagingen voor familiebedrijven. “Ook zij hebben te maken met te weinig personeel, te weinig meiden in de techniek. Dat is niet anders dan bij andere bedrijven. Iedereen wil maar dat hun kinderen gaan studeren. Maar als ik één ding heb gezien, is het dat een toekomst in de techniek echt loont. Laten ouders daar eens aandenken in plaats van te hopen op een VWO-advies.” Een ander aandachtspunt is de opvolging. Familiebedrijven groeien. Dat bewijzen de verhalen in het boek wel. Door overnames worden kleine bedrijven immers groot. “En dan komen er andere knelpunten aan de orde. Overname binnen de familie wordt dan steeds moeilijker. Het versnippert onder kinderen en kleinkinderen waardoor de verhoudingen veranderen.”

Spotlight

Het boek kwam tot stand met een financiële bijdrage van Wij Techniek, het ontwikkelingsfonds voor de technische installatiebranche. Zij zochten met Scholten mee naar mooie bedrijven. Maar verder kreeg hij alle journalistieke vrijheid om zijn ervaringen op te schrijven. Sven Asijee, directeur van Wij Techniek, is blij met het boek. Asijee:

“Familiebedrijven zijn uniek met hun aandacht voor hun historie, drijfveren, innovatiekracht en maatschappelijke relevantie. Terwijl de politiek worstelt met de klimaatdoelstellingen, wordt in veel familiebedrijven al veel langer creatief gewerkt aan technische oplossingen. Het is daarom logisch dat we met ons vijftig jaar bestaan juist deze bedrijven in de spotlight willen zetten. Omdat zij de techniek tot een mooie sector maken om in te werken. Omdat zij innovatie, techniek en passie weten te verenigen met de menselijke maat.”

Ruggengraat

Mariëtte Hamer, voorzitter van de Sociaal Economische Raad, ontving het boek uit handen van Asijee. Ook zij was verrast door de verhalen: “Wat we soms vergeten is dat 60% van de bedrijven in Nederland een familiebedrijf is. En familiebedrijven laten in tijden van crisis zien flexibel en betrouwbaar te zijn. Zij vormen de ruggengraat van de Nederlandse economie, maar in dit geval ook van de noodzakelijke energietransitie waar we voor staan. Vaak hebben familiebedrijven een lange geschiedenis met een maatschappelijk belang voor de regio. Generaties hebben er gewerkt en die verantwoordelijkheid naar de mensen toe voelt zo’n bedrijf ook sterk. Het vertelt een verhaal dat gehoord mag worden.”

Laat zien

oudsher zijn familiebedrijven toonaangevend in de techniekbranche. Naast winst maken staan ook ander waarden centraal, zoals maatschappelijke betrokkenheid en duurzaamheid. Dit boek bevat tien portretten van deze familiebedrijven. Wat is hun geschiedenis? Wat hebben ze bijgedragen aan de technische kennis en ontwikkeling van Nederland? Hoe is hun cultuur? Wat is hun toekomst? En wat kan de techniek bijdragen aan een meer duurzame wereld? Terwijl de politiek worstelt met de klimaatdoelstellingen, wordt in veel familiebedrijven al veel langer creatief gewerkt aan technische oplossingen. Want net als bij het klimaatbeleid gaat het bij familiebedrijven altijd om de volgende generatie. Zoals een ondernemer zegt: ‘Techniek is een middel, mensen zijn het doel’.

VAN WATERPOMP TOT WARMTEPOMP

Familiebedrijven in de techniek en de energietransitie

Van oudsher zijn familiebedrijven toonaangevend in de techniekbranche. Naast winst maken staan ook ander waarden centraal, zoals maatschappelijke betrokkenheid en duurzaamheid.

Dit boek bevat tien portretten van deze familiebedrijven. Wat is hun geschiedenis? Wat hebben ze bijgedragen aan de technische kennis en ontwikkeling van Nederland?

Hoe is hun cultuur? Wat is hun toekomst? En wat kan de techniek bijdragen aan een meer duurzame wereld?

Het boek van Wilfred Scholten is te vinden in de boekhandel of online te bestellen

Wilfred Scholten (1964) werkte voor kro-ncrv en is freelancejournalist. Hij promoveerde in 2012 op de biografie van Barend Biesheuvel Mooie Barend waarvoor hij ook de M.J. Brusseprijs won voor het beste journalistieke boek. In 2021 verscheen Lodewijk. De val van een politiek talent

www.boomgeschiedenis.nl www.boomuitgeversamsterdam.nl

Bescheidenheid en no-nonsense instelling maakt dat de ondernemers ‘gewoon’ hun werk doen. Niet teveel gedoe, gewoon recht door zee. Scholten geeft ze graag het advies om juist de deuren te openen. “Laat zien wat je doet. Laat zien hoe je bijdraagt aan de energietransitie. Nodig regionale journalisten uit. Organiseer open dagen voor de buurt, scholen, de gemeente. Het is de hoogste tijd om de bescheidenheid van je af te schudden.”

Wilfred Scholten

Van

Project starten

VAN PVW NAAR PVE

Stel je krijgt een projectaanvraag binnen, hoe pak je het dan vervolgens aan? Ron Bosch, HBO-docent Installatietechniek en installatieadviseur legt uit waar je op moet letten om zonder kleerscheuren een offerte- en uitvoeringstraject te doorlopen.

Alles begint met een opdrachtgever die contact zoekt. Dat gebeurt meestal via de reguliere post, email, telefoon, Social Media of face-to-face. Probeer eerst de vraag achter de vraag van de opdrachtgever te ontleden en om te zetten naar een programma van wensen (PVW). Check vervolgens bij de opdrachtgever of je hem of haar goed begrepen hebt.

Voorbeeld

Zo kan je bijvoorbeeld het volgende verzoek krijgen via Social Media:

Goedemiddag,

Ik zou graag mijn huis gasloos willen maken. Ik wil weten hoe energiezuinig mijn huis nu is en welke maatregelen ik moet nemen om helemaal van het gas af te gaan. Ik wil ook graag weten wat dit gaat kosten.

Met vriendelijke groet

Jan Janssen

Registreren

Registreer eerst de nieuwe opdrachtgever in je administratiesysteem en maak voor hem of haar een nieuwe project-

map aan. Stuur je opdrachtgever een bevestiging met reflectie waarin je de vraagstelling herhaalt:

Geachte heer Janssen, Dank voor uw aanvraag.

U wilt aan de hand van de beschikbare gegevens, zie verzoek hieronder, weten of uw huis energiezuinig is. Daarna wilt u gaan kijken hoe u het beste van het gas af kunt gaan, door de voorgestelde maatregelen door te voeren. U wenst ook vooraf een kostenoverzicht te krijgen.

Kunt u ons de volgende zaken opsturen:

Tekeningen plattegronden en gevelaanzichten van uw woning; Foto’s van uw woning met aanzichten voor, achter en zijkanten; Voor minimaal 3 referentiejaren de afrekeningen van uw energiebedrijf; Tevens treft u in dit schrijven onze algemene voorwaarden aan.

Wij zullen na ontvangst van alle gegevens uw vraag binnen twee weken in behandeling nemen en vervolgens naar u terugkoppelen.

Mocht onze verwoording van uw opdrachtgeverwens niet juist zijn, dan horen wij het graag van u.

Met vriendelijke groet,

Jan Slijptol, Installatiebedrijf Duurzaam Goud

Toewijzen

Als alle gegevens binnen zijn, wordt er een werkvoorbereider aan het project gekoppeld. Deze expert gaat analyseren of alle stukken compleet zijn en of hij op basis van de aangeleverde informatie een goed advies kan opstellen. Mocht hij over onvoldoende gegevens beschikken, dan zal hij zelf/een collega vragen om in contact te treden met de opdrachtgever met het verzoek om de aanvullende informatie aan te leveren. PVE

De werkvoorbereider zal vervolgens het PVW vertalen naar een Programma van Eisen (PVE). Hierin zit een technische omschrijving van het project verwerkt op basis waarvan hij weer de offerte opstelt. De offerte wordt met een controleerbare begroting opgestuurd naar de opdrachtgever. Bij het schrijven zitten wederom de algemene voorwaarden

van het bedrijf in besloten.

Uitvoering

Indien de opdrachtgever akkoord gaat met de prijs, zal hij je de opdracht geven. Vervolgens bedank je de opdrachtgever schriftelijk voor de opdracht, waarbij je nog eens verwijst naar de offerte en de daarin gestelde voorwaarden. Het is raadzaam om direct de betalingscondities te vermelden. Je moet materialen inkopen en een schatting maken, bijvoorbeeld dat die 30% bedragen van de totale uitvoeringskosten van het werk. Indien de opdrachtgever daarmee akkoord gaat, kan je de eerste deelfactuur, uiteraard voorzien van betalingstermijn, sturen, zodat jouw aankoop geborgd is. Al naar gelang de omvang van jouw onderneming, kan eventueel de afdeling Inkoop of de projectleider van het bedrijf betrokken worden bij de inkoop van materialen.

Betalingsvoorstel

Hoe formuleer je nu een betalingsvoorstel? Je kan het bijvoorbeeld als volgt aanvliegen:

30% bij opdracht;

30% bij aanvang van de werkzaamheden;

30% bij levering van de materialen;

10% bij inbedrijfstelling,- oplevering.

Uitvoering

Na de opdracht voor het werk begint de uitvoeringsfase. De projectleider en de werkvoorbereider zorgen samen voor de procesplanning, het budget en mogelijke subsidies, het Programma van Eisen en de kwaliteitsbewaking van het uit te voeren werk. Tijdens de uitvoering van het werk zal de projectleider op locatie bij de opdrachtgever dus toetsen of er voldaan wordt aan hetgeen de opdrachtgever in opdracht heeft gegeven aan installatiebedrijf Duurzaam Goud.

Bijsturen

De projectleider heeft regelmatig overleg met verschillende stakeholders. Waar nodig zal hij het proces bijsturen, al dan niet in overleg met de opdracht-

TIPS

Probeer jezelf voortdurend te verbeteren. Analyseer bijvoorbeeld eens een project dat je al hebt uitgevoerd. Wat ging er goed en waar ging het mis? Kijk eens of je verbeteringen, versnellingen of het verlagen van faalrisico’s kan bewerkstelligen. Waar praten we trouwens over als we het hebben over faalkosten, heb je daar wel voldoende inzicht in? Wat kan je nu al doen; de zogenaamde quick wins? Welke adviezen kan je verstrekken aan de directie van jouw bedrijf, de bouwkundig aannemer of onderaannemers? Wees creatief en probeer eens out of the box te denken. Het zal jou helpen projecten anders aan te vliegen.

gever. Als onderdeel van zijn werk houdt hij zich tevens bezig met de projectadministratie. Hij bewaakt de kosten en stelt de financiële eindafrekening op.

Oplevering

Het traject naar de oplevering verloopt als volgt:

•  De installateur Duurzaam Goud meldt het werk gereed aan de opdrachtgever;

•  De opdrachtgever zelf of diens waarnemer doet de opneming;

•  De opdrachtgever keurt het werk goed en daarmee wordt het werk geacht te zijn opgeleverd en kan de laatste factuur de deur uit.

Waar gaat het verkeerd?

Bij deze de meest voorkomende oorzaken waardoor projecten vertraging oplopen:

1. verkeerd aangeleverde gebouwgebonden informatie;

2. te veel functionarissen bezig met de opdracht;

3. kwaliteitscontroles van opleverattesten overslaan;

4. te optimistische planningen;

5. aan teveel projecten tegelijk werken en daardoor het overzicht missen;

6. slecht uitgevoerde ontwerpen;

7. onbekwaam personeel;

8. opdrachtgever komt afspraken niet na;

9. spanning tussen opdrachtgever en ontwikkelaars, installateur en dergelijke;

10. niet goed geluisterd naar de opdrachtgever;

11. nota van vragen wordt niet verwerkt

in de nota van inlichtingen;

12. transportvertraging, voorraden niet op orde;

13. slechte afstemming tussen de betrokken disciplines, waardoor bijvoorbeeld een luchtrooster tussen wal en schip valt, omdat BK en WT van elkaar dachten dat de ander die zou opnemen in de calculatie.

Bouwsectoren

De aanvliegroute van een project is afhankelijk van de bouwsector en de bedrijfsgrootte. Zo rekenen bedrijven verschillende calculatietoeslagen. Deze verschillen hangen samen met de grootte van bedrijven, overhead, specialisatie en de aard van het werk. Dit zal in de toekomst niet veranderen. Daarentegen kunnen technologische innovaties of marktveranderingen wel leiden tot een andere aanvliegroute van een project. Te denken valt dan onder andere aan de impact van robotisering en automatisering op het aanvraag-, uitvoerings- en opleveringstraject.

Marktveranderingen

Als sector hebben we nu te maken met leveringsproblemen en sterke prijsverhogingen. Ik adviseer om toekomstige tegenvallers (prijsstijgingen) in te kunnen calculeren. Kijk daarnaast eens goed naar de opbouw van de winst en andere risico’s waar je mee te maken krijgt. Neem dit ook mee in de nacalculatie van het door jouw gerealiseerde project en controleer achteraf of je jouw winstpercentage hebt veiliggesteld. Normaliter bedraagt de W&R tussen de 3 en 6% 

VRV HEAT RECOVERY SYSTEEM MET KOUDEMIDDEL R32

Daikin, uitvinder van VRV-systemen, introduceert het nieuwe VRV 5 heat recovery systeem. VRV 5 gebruikt het koudemiddel R32 met een laag GWP voor (grote) gebouwen, zonder in te boeten op de flexibiliteit van het systeem. Het systeem is toepasbaar in alle soorten binnenruimtes, ook zeer kleine. Volgens de fabrikant maakt dit systeem de volgende stap in het CO2-neutraal maken van (grote) gebouwen mogelijk, en wel als volgt:

•  Toepassing van R-32 koudemiddel zorgt voor een verlaging van het GWP van 71%: VRV 5 behoeft een lagere hoeveelheid koudemiddel en omdat het GWP van R-32 68% lager is dan van het koudemiddel van oudere VRF technologieën R-410A.

•  Het systeem is toepasbaar in alle soorten binnenruimtes, zelfs zeer kleine ruimtes, dankzij de Daikin Shîrudotechnologie. Tevens wordt het risico op koudemiddellekkage hierdoor geminimaliseerd.

• Hogere seizoensrendementen.

•  Drie factoren die het efficiënte 3-pijps heat recovery

systeem flexibel maken: 1) onttrekt warmte uit of genereert warmte in ruimtes, 2) hergebruikt de warmte, uit de ruimtes waar koelbehoefte is, in de ruimtes waar juist warmte gewenst is en 3) verwarmt of koelt verschillende ruimtes tegelijkertijd of individueel van elkaar, ongeacht de oriëntatie van het gebouw (noord of zuid).

•  Integratie van verschillende Daikin ventilatiesystemen zorgt voor een optimale binnenluchtkwaliteit en een gezond binnenklimaat.

Met een groot capaciteitsbereik tot 75,8 kW, voldoet de Daikin VRV 5 aan de behoeften van zowel middelgrote als grote gebouwen met één systeem. Een nieuw ontworpen omschakelbox, de Daikin Shîrudo-technologie en de Web Xpress-ontwerpsoftware maken systeemkeuze en installatie eenvoudig: op een vloeroppervlakte van 7 m2, zonder complexe berekeningen of extra lokaal aangeschafte controlemaatregelen voor koudemiddel kan het volledig aan de ruimte aangepaste systeem worden geïnstalleerd. Dankzij het uitgebreide aanbod aan speciaal ontworpen VRV-binnendelen met R-32 heeft Daikin voor allerlei soorten ruimtes een passende oplossing. Zo zijn er onder andere cassettemodellen en plafondonderbouwmodellen, kanaalmodellen met lage inbouwhoogte en een middelhoge of hoge externe statische druk (ESP) en wandmodellen. Deze oplossingen hebben een capaciteit van 1,1 kW tot 31,5 kW om alle mogelijke vloeroppervlaktes te voorzien van een aangenaam, gezond een duurzaam binnenklimaat.

Het aantal Warmteservice vestigingen in Nederland is opnieuw toegenomen met de recente openingen in Gouda, Oss en Zeist.

Warmteservice streeft naar een reistijd van maximaal 20 minuten om bij een vestiging te zijn. Vanwege deze ambitie zijn het afgelopen jaar zes

vestigingen geopend. Bij de technische groothandel kunt u terecht voor ruim 150.000 artikelen op het gebied van verwarming, sanitair, dakbedekking én de benodigde installatiematerialen. Naast de traditionele cv-ketel heeft Warmteservice ook hybride en elektrische systemen in

het assortiment. Ook op warmteservice.nl kunt u terecht voor het bestellen van producten. Daarnaast heeft de website handige tools zoals een cv-ketelkiezer, zonnepanelen-kiezer en een cvketelonderdelentool. Nieuw is de laadstation keuzehulp, een tool waarmee het grote aanbod wordt getransformeerd naar laadstations die passen in uw situatie.

Cv-waterbehandeling

Om corrosievuil en kalkaanslag snel te verwijderen, kunnen oude systemen worden gereinigd met Sentinel X800 Fast Acting Cleaner om de efficiënte werking van het systeem volledig te herstel-

len. De belangrijkste eigenschappen van het middel zijn:

•  chemische technologie verkort de circulatietijd tot een uur;

•  krachtige verwijdering van alle grove vuil in de installatie;

•  voor alle systemen: oud of nieuw, warm of koud draaiend;

•  ideaal voor powerflushing (krachtig doorspoelen);

•  ook geschikt voor vloerverwarming (ook bij oude kunststof leidingen);

•  niet schadelijk voor het milieu, niet-giftig en biologisch afbreekbaar;

•  geschikt voor gebruik bij alle metalen en legeringen.

Technische groothandel in de buurt

VERNIEUWDE TEKENSOFTWARE

VOOR E- EN W-INSTALLATIES

Data Design System (DDS) brengt nieuwe tekensoftware voor E- en W-installaties op de markt, DDS-CAD 17. Intuïtief ontworpen dialogen bieden directe toegang tot bijna alle objectinformatie, evenals de relevante berekeningsfuncties en resultaten. Bovendien is het mogelijk om met één klik te wisselen tussen het 2D-ontwerp en het 3D-model. De systeemnavigator in de Elektra-module is nu ook beschikbaar in Ventilatie, Verwarming & Sanitair, zodat gebruikers kunnen terugvallen op vertrouwde tools en workflows in alle disciplines. Verder zijn er individuele visualisatie- en label-opties geïntroduceerd. Flexibel configureerbare projectsjablonen en een nieuwe functie voor het maken van elektrotechnische schemasymbolen vereenvoudigen het werken in DDS-CAD. De functionele innovaties en verbeteringen in de respectievelijke disciplines worden gekenmerkt door de eenvoud in het bedienen tijdens het ontwerpproces. In de discipline Elektra kan direct vanuit het model een gedetailleerde kabellijst met exacte gegevens over het begin- en eindpunt van de kabelroute worden gegenereerd, ook op ruimteniveau. Nieuw is het werken met LED-strips. Deze kunnen flexibel en gebogen geplaatst worden waarbij de lichtintensiteit individueel kan worden aangepast.

Stekkerklare LT-radiator

Vasco lanceert Elia, een compacte lagetemperatuur-radiator met snelle responstijd én een hoge warmteafgifte voor elke ruimte. De radiator is geschikt voor zowel nieuwbouw als renovatie. Een geintegreerd ventilatiesysteem zorgt voor een optimale en efficiënte verdeling van de warmte in de ruimte. De integratie van stille ventilatoren zorgt voor een hoge dynamiek en een snelle responstijd bij zowel opwarming als afkoeling. Als er al een warmtepomp geïnstalleerd is in het gebouw, verhoogt de radiator het besparingspotentieel, zo betoogt de fabrikant, want de warmtepomp wordt nog energieefficiënter ingezet.

De axiale ventilatoren zijn ingebouwd in de radiator onder het rooster en verspreiden de warmte snel in de kamer. De werking is zichtbaar en toch beschermd. De montage gebeurt zoals bij een universele paneelradiator. Hij wordt stekkerklaar geleverd. Een kwestie van monteren, op het stroomnet aansluiten en klaar. Door de volautomatische bediening regelt Elia het toerental van de ventilatoren automatisch. Er is dus geen ingewikkelde programmering nodig.

VERBETERDE PLAFOND WTW-HR UNIT

Door toepassing van nieuwe ventilatoren is de ventilatieunit CFL van WOLF verder verbeterd. De EC-ventilatormotoren reduceren het stroomverbruik en zijn tevens traploos regelbaar. Zo wordt een optimale luchtkwaliteit en comfort gerealiseerd tegen minimale energiekosten. Het geluidsniveau van de plafondunit wordt door de nieuwe ventilatoren verder verlaagd.

De CFL is door zijn geringe hoogte, laag geluidsniveau en design op zeer veel plaatsen inzetbaar en is verkrijgbaar in verschillende uitvoeringen. Het betreft een toe- en afvoerunit met een tegenstroomplatenwisselaar. Het rendement gaat tot 90% en er is een bypass aangebracht voor vrije koeling/nachtventilatie.

Daarnaast is de CFL leverbaar als toevoerunit met verwarmings- of koelerbatterij of als afvoerunit. Van iedere variant zijn de capaciteiten 1.000, 1.500, 2.200 of 3.200 m3/h.

De units kunnen worden uitgebreid met naverwarmers en geluiddempers en worden geleverd met regeling. De CFL-WTW kan tevens worden voorzien van een ModBus, BacNet of LON communicatiemodule. De units worden standaard geleverd met de WOLF BMK Touch bedienmodule. Hiermee wordt een breed scala aan individuele instellingen mogelijk met een eenvoudige bediening. De plafondventilator voldoet aan de VDI 6022, hygiëne richtlijn.

Warmtepompen met een update

Remeha heeft de Mercuria Ace en Eria Tower Ace van een update voorzien. Deze warmtepompen en de nieuwe Eria Tower Ace S zijn in de capaciteiten 4.5, 6 en 8 kW uitgerust met het koudemiddel R32. Dit koudemiddel vervangt R410A. Door gebruik van R32 neemt het potentiële opwarmingseffect van het koudemiddel bij een eventuele lekkage zeer sterk af. De warmtepompsystemen met buitenunits van 11 en 16 kW zullen in een later stadium worden geüpdatet. Een andere innovatie is het nieuwe display en het gebruiksvriendelijke carrouselmenu, die al eerder bij de hybride warmtepomp Elga Ace zijn geïntroduceerd. Deze toevoegingen maken de bediening eenvoudiger. Bovendien zijn de toestellen via bluetooth koppelbaar aan de Smart Start App, waarmee de ingebruikname kan worden uitgevoerd. Ook de buitenunits hebben een andere regeling, waardoor het eenvoudiger is om een eventuele storing te identificeren en te lokaliseren. Binnenkort zal het bovendien mogelijk worden om de toestellen op afstand uit te lezen.

De Eria Tower Ace is 130 centimeter hoog en heeft een geïntegreerde boiler van 180 liter. De nieuwe Eria Tower Ace S is smaller en minder diep (58 x 58 centimeter) maar met 190 centimeter wel hoger. De boiler heeft een inhoud van 190 liter. In zeer korte tijd, circa anderhalf uur, kan een lege boiler bij beide toestellen weer op temperatuur zijn. Uit de testresultaten blijken de Eria Tower Ace, maar vooral de Eria Tower

Ace S sterk te scoren in nieuwbouwprojecten. Voor taprendement tonen de prestatieberekeningen voor de BENG dat de Eria Tower Ace S in de top 3 staat van best presterende warmte pompconcepten in de markt. Een speciale innovatie voor de Eria Tower Ace S is het prefab installatieframe. Door dit frame tijdens de ruwbouw aan de muur te bevesti gen kan de installateur al het leidingwerk voor cv en tapwater installeren. Via de ingebouwde afsluiters kan hij de installatie ook testen. In de afbouw, vlak voor de oplevering, kan hij dan de binnenunit via ingebouwde wieltjes over het frame rijden en vastzetten op het leidingwerk in het frame. Na het openzetten van de afsluiters wordt het systeem gevuld via de ingebouwde cv-vulkraan, manometer en automatische ontluchter. Andere technische vernieuwingen bij de Mercuria Ace en Eria Tower Ace zijn het ingebouwde expansievat van 8 liter en een expansievat van 12 liter bij de Eria Tower Ace S. Verder heeft de Eric Tower Ace S een geïntegreerde cv-vulkraan maar ook, net als de andere nieuwe toestellen, een magneetfilter en een overstortbeveiliging. Al deze verbeteringen zijn gericht op het verkorten van de installatietijd.

Nog een uitbreiding voor deze vernieuwde warmtepompen is de beschikbaarheid van monoblock buitenunits. Deze specifieke buitenunits zijn verkrijgbaar in de capaciteiten 6, 8 en 11 kW en passen zowel bij de Mercuria Ace als bij de uitvoeringen van de Erica Tower Ace. Het voordeel is

R-32 SPLIT-WARMTEPOMP

Daikin introduceert de Altherma 3 R, een R-32 splitwarmtepomp die zowel koeling als verwarming en warm tapwater biedt. De derde generatie koudemiddelwarmtepomp R-32 vervangt de vorige generaties die op koudemiddel R410-A werken. Deze verandering betekent een reductie van 75% van de milieubelasting, aldus de fabrikant.

Het betreft ‘s werelds eerste split lucht/water-warmtepomp met R-32-koelmiddel die ook koeling biedt. Soortgelijke warmtepompen bestaan wel al in een opstelling voor verwarming en warm tapwater. De warmtepomp werkt op R-32 dat een aardopwarmingsvermogen (GWP) heeft dat een derde lager is dan R410-A. Patrick Crombez, General Manager Heating and Renewables SBU bij Daikin Europe, specificeert: “Bij Daikin is innovatie, samen met duurzaamheid, een drijvende kracht in alles wat we doen. Daikin Altherma 3 R combineert beide factoren op een unieke manier: het is niet alleen een wereldprimeur, maar ook een duurzame belofte.“

De warmtepomp is geschikt voor nieuwe grote huizen, mede dankzij zijn verbeterde compactheid, ontwerp en prestaties. De buitenunit is kleiner en past onder een raam: hij is uitgerust met één grote ventilator in plaats van twee kleinere voor een unit met hoge capaciteit, waardoor de hoogte met 25% is verminderd. De warmtepomp onttrekt de ventilator aan het zicht dankzij een zwart frontrooster bestaande uit horizontale lijnen.

dat de installateur voor het installeren van deze buitenunits geen STEK-erkenning nodig heeft, omdat er geen F-gassen van de buitenunit naar de binnenunit lopen. Zowel de monoblocks als de gewone buitenunits zijn praktisch allemaal enkele dB’s stiller dan de nu gebruikte buitenunits.

Vloerverwarming met slimme thermostaat.

De MAGNUM Mat is een zeer dun systeem dat zorgt voor een snelle opwarming van de vloer. De standaard meegeleverde MAGNUM Remote Control WiFi thermostaat heeft een aantal slimme innovaties die ervoor zorgen dat de vloer e ciënt en energiezuinig opgewarmd wordt. De MAGNUM Mat heeft tevens een levenslange warmtegarantie.

3 in 1 bediening

De MAGNUM MRC is te bedienen via het aanraakscherm op de thermostaat. Daarnaast kan je de thermostaat altijd en overal op afstand bedienen via je smartphone via de app (iOS en Android). Tevens werkt hij samen met Siri Shortcuts en de spraakassistenten van Google en Amazon.

Meer informatie?

Kijk op magnumheating.nl of bel tijdens kantooruren naar 0166-609 300.

GEZOND BINNENKLIMAAT: HET KWARTJE IS GEVALLEN

Ventilatie en het belang van een gezond binnenklimaat beginnen eindelijk écht te landen. Te langzaam en te laat? Zeker, maar ik bekijk het van de positieve kant. Er zijn belangrijke stappen gezet. Ventilatie is als vierde basisregel opgenomen in de corona-aanpak. We zijn in gesprek met de overheid, met schoolbesturen en onderwijsinstellingen en andere stakeholders over het verbeteren van het binnenklimaat. Binnenklimaat Nederland was veelvuldig in de media om haar boodschap te vertellen. En de bewijsvoering voor nut en noodzaak van ventilatie in woningen, gebouwen en scholen wordt telkens groter. Het RIVM publiceerde in december nog een rapport met de conclusie dat betere ventilatie besmettingen kan voorkomen. Dat laat onverlet dat er nog steeds een hoop moet gebeuren. Nog te veel scholen bijvoorbeeld, gebruiken de SUVIS-regeling om energiebesparende investeringen te doen. Ook goed, maar daarmee krijg je niet op korte termijn het gezonde binnenklimaat dat nodig is om kinderen gezond en productief te laten leren. En nog te vaak wordt er gekozen voor goedkoop en snel, waar wij als branche al jarenlang pleiten voor: goed en duurzaam.

Als branchevereniging kijken we terug op een intensief jaar waarin mooie resultaten behaald zijn. Ik noem er een paar. We reikten het eerste Binnenklimaat Label uit, brachten een nieuwe versie van het PvE Gezonde Kantoren uit en zijn bezig met een PvE Gezonde Woningen (lancering medio 2022). Thuiswerken blijft voorlopig de norm en als branchevereniging streven wij ernaar dat mensen dit in een gezond huis kunnen doen. We zijn blij dat we hiervoor onder andere een samenwerking met Nationale Nederlanden zijn gestart. De belangrijkste winst van 2021 is wat mij betreft dat niemand meer om een gezond binnenklimaat heen kan. Het kwartje is gevallen. Eindelijk. Gezondheid is belangrijk voor ons allemaal!

WARMTEPOMP ZONDER BUITENDEEL

Itho Daalderop brengt vanaf april 2022 een nieuwe warmtepomp op de markt: Vincent. Deze heeft alleen een binnendeel en is daardoor geschikt voor typisch Nederlandse (rijtjes)woningen, zowel voor nieuwbouw als bestaande bouw. Afhankelijk van het type kan de warmtepomp verwarmen, koelen en warm tapwater maken. Doordat de warmtepomp volledig binnen wordt opgesteld, is er geen ruimtebeslag in de tuin en is er geen sprake van geluidsoverlast voor omwonenden. Vincent benut primair energie uit de buitenlucht en vult deze, indien beschikbaar, aan met energie uit de ventilatie-retourlucht. Doordat de ventilatie zelfstandig blijft werken, worden overventilatie en bijbehorende tochtklachten voorkomen. Optioneel is een dakdoorvoer verkrijgbaar. Door het ontbreken van een buitendeel speelt Vincent in op de Nederlandse bouw, waarin veel woningen dicht op elkaar zijn gebouwd. Dit maakt deze warmtepomp geschikt voor grootschalige verduurzaming. Nederlandse woningen zijn bovendien compact van formaat. Gerelateerd aan zijn vermogen is dit de kleinste warmtepomp in zijn soort. Met 4,5 kW biedt Vincent het juiste vermogen voor de bestaande bouw in een hybride opstelling.

Hierbij werkt Vincent samen met elk merk en type cv-ketel en afgiftesysteem. Wanneer de woning voldoende wordt verbeterd qua isolatie en/of glas is – met de toevoeging van een voorraadvat – bovendien met type V45 Combi een all-electric opstelling mogelijk. Voor nieuwbouw heeft de warmtepomp samen met het voorraadvat een vloeroppervlak van 60x60 cm, waarmee een grote hoeveelheid warm tapwater op een klein vloeroppervlak wordt gerealiseerd.

Wouter Wijma Voorzitter Binnenklimaat Nederland

GEBERIT FLOWFIT

NOOIT MEER GEREEDSCHAP WISSELEN

Vloeiend en moeiteloos installeren zonder onnodige onderbrekingen? Dat kan met Geberit FlowFit! Geberit FlowFit wordt namelijk verperst met slechts één persbek voor de maten d16 tot en met d40. Hierdoor hoef je nooit meer van gereedschap te wisselen. Een efficiënte workflow direct vanaf de start: dit is de toekomst van installeren. Slim Bekeken! www.geberit.nl/flowfit

VSK

OP NAAR DE DIGITALE BEURS?

Kirsten Bruijel maakte naam als Hoofd Corporate Communicatie van Uneto-VNI, was betrokken bij de ontwikkeling van futureproof technisch onderwijs in de Metropool Amsterdam en adviseerde partijen in de branche over online marketing. Hoe kijkt zij aan tegen de VSK?

Heeft de ‘fysieke beurs’ nog bestaansrecht?

In mei is het weer zover, dan stroomt de installatiebranche het Jaarbeursgebouw binnen voor 4 dagen VSK. Dit jaar heeft de beursorganisator gekozen voor een hybride variant, met fysieke en virtuele activiteiten.

Allereerst: wat is naar jouw mening de toegevoegde waarde van fysieke beurzen?

“Je treft elkaar face-to-face en ziet in een handomdraai wat de nieuwe ontwikkelingen zijn. Je kunt je kennis bijspijkeren door workshops te volgen en je legt makkelijk contact met bekende

of nieuwe relaties in de branche.”

Je kunt niet zomaar een fysieke beurs één-op- één omzetten in een digitale versie. Waarom niet?

“De concentratiespanne van mensen is korter bij digitale communicatie. Maximaal 45 minuten tot anderhalf uur. Daar moet je dus de inhoud op afstemmen. Daarnaast is de vermaakfactor veel belangrijker. Vergelijk het met een goede tv-serie. Het gaat er niet om dat je alles wat je weet overbrengt, maar dat je voldoende interesse wekt voor een nadere kennismaking.”

In de dagbladenwereld probeerden ze jaren geleden met de content op websites en Social Media hun lezers te prikkelen om de printversie met meer uitgebreid nieuws en achtergrondartikelen te kopen. Maar dat werkte niet... “Ik weet niet of die vergelijking helemaal opgaat. Het lijkt mij dat live contact niet geheel verdwijnt, maar dat we wel vaker online gaan netwerken en kennis willen vergaren op een moment dat het ons uitkomt.”

Heeft de pandemie dit proces dus versneld?

“Zeker. De ontwikkeling was er al, omdat het plaats en tijdsonafhankelijk aanbod mogelijk maakt. We zijn steeds meer online en dat heeft z’n voordelen. Voor

beurspartijen is dit nog een beetje zoeken. Hoe laat je het traditionele vierkante meter denken los? Ze zouden bijvoorbeeld hun licht kunnen opsteken bij het onderwijs. Er zijn hele succesvolle aanbieders van online studieprogramma’s, waarbij je de lesstof net zo makkelijk bingewatched als een Netflix-serie. En waarbij je heel makkelijk chat met studiegenoten en docenten.”

De VSK biedt online netwerkmogelijkheden aan. Wat vind je daarvan?

“Op dit moment nog te beperkt. In de praktijk logt de bezoeker pas in als de beurs begint, en maakt dan pas zijn profiel aan. Een belangrijk moment om matches te maken is dan al verloren gegaan. En na de beurs is het platform nog maar beperkt toegankelijk en is het beoogde doel al snel voorbij. Het is verstandiger om van aanbod en netwerken een continu proces te maken.”

Samenvattend: welke drie concrete adviezen zou je de VSK-organisatie willen

geven?

“Een online-programma vervangt niet zomaar wat een fysieke beurs brengt. Je rol transformeert simpel gezegd van vierkante meter verstrekker, naar een facilitator die ontmoeten en kennisdeling in de fysieke én virtuele omgeving mogelijk maakt. Vanwege deze combinatie ga je automatisch naar langlopende programma’s die het mogelijk maken om het contact online verder uit te diepen. De markt is hier ook allang mee bezig dus zorg dat je elkaar niet in de weg loopt, maar juist elkaar versterkt. De meerfactor kan zitten in supergoede faciliteiten, begeleiding, vermaak, compactere ruimtes en software die langdurig contact en aanbod mogelijk maken. Ik denk dat er veel partijen staan te trappelen voor dergelijke commercieel goed uitgedachte platforms.”

Tot slot: Hebben we over 10 jaar nog een fysieke VSK?

“Het zou mij verbazen. Anderzijds gaan ontwikkelingen in de branche vaak trager dan je van tevoren bedenkt.”

Een vorstelijk aanbod

Het begint bij Nefit Bosch

Airco Winter Actie

De hoogwaardige airconditioners van Nefit Bosch zijn blijvend in prijs verlaagd. Bovendien profiteren installateurs tijdens de koude maanden van het scherpe kennismakingsaanbod.

Kijk op nefit-bosch.nl/airco of vraag het uw contactpersoon.

OH MY GOOT!

Ook zo genoten van al die top-zoveel lijstjes aan het eind van het jaar? Topsportman/-vrouw van het jaar, top oliebollenbakkers, top 2000 met mijn favoriet Bohemian Rhapsody van Queen terug op nummer 1. Je hoeft geen Queen-fan, topsporter of oliebollenbakker te zijn om te begrijpen dat het voor al die professionals toch wel erg mooi is om hoog te scoren in een dergelijke lijst.

Een lijstje waar je als professional of bedrijf maar beter niet bovenaan in kunt staan, is die van de ‘Slechtste Slogan van het jaar’. Die verkiezing wordt sinds 2012 gehouden en levert jaarlijks een top tien van hilarische woordspelingen op. Zoals die van Benny’s Vleesservice ‘Mijn ballen wegen 130 gram!!’. De winnaar van dit jaar.

Die van vorig jaar is ook niet voor de poes: ‘Laat je poesje knippen voor ze begint te wippen’. Een slogan van het Belgische Gaia. Een soort zusterorganisatie van de Nederlandse dierenbescherming. In Nederland zullen ze waarschijnlijk wat minder ‘fier’ zijn op deze Belgische ‘winnaar’ van vorig jaar. De tranen biggelden ook dit jaar weer over mijn wangen bij het lezen van de lijst met goed bedoelde ‘klantbeloftes’ of ‘pay offs’, zoals de marketingterm voor een bedrijfsslogan

heet. Woordkunstjes zoals ‘de ballen van Benny’ geven nu niet bepaald het beeld van je bedrijf dat je het liefst wil uitdragen.

Als professional vind ik ze persoonlijk om te huilen. Net zoals deze van een loodgieter bij mij om de hoek: ‘Oh my goot!’ Die komt misschien volgend jaar wel in aanmerking voor de slechtste slogan van het jaar. Wil je dat als bedrijf liever niet? Laat dan het verzinnen van een goede klantbelofte over aan een professional. Misschien win je dan wel een andere prijs: klanten die de belofte van jou en jouw bedrijf vertrouwen en daarom jou de opdracht gunnen!

ALGEMEEN COLOFON

Willem de Vries is Managing Partner van STEM Industrial Marketing Centre. Het kenniscentrum op het gebied van marketing voor technische B2B bedrijven: www.stem-imc.com

[ISSN:1872_6607)

OPLAGE: 8.000 EXEMPLAREN

INSTALLATEURSZAKEN Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én bedrijfsvoering op het gebied van o.a. verwarmen, koelen, ventilatie, airconditioning, sanitair, energie, gereedschap, materialen, regeltechniek en domotica

Uitgave: Merlijn Plus BV

Zuidkade 174

2741 JJ, Waddinxveen

T: 0182 631717

E: info@merlijnplus.nl

Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur)

Wietse Buma

E: redactie@merlijnplus.nl

Vormgeving en DTP: Yolanda van der Neut

Vaste medewerkers: Ton Meijer (cartoon), ISSO, Maarten van der Boon, Rogafa, Nederlandse verwarmingsindustrie, Dick en Tim Visser, Wij Techniek en Binnenklimaat Nederland

Advertenties:

Ruud Struijk

T: 0182 631717

E: r.struijk@merlijnplus.nl

Druk: Veldhuis Media BV, Raalte

Abonnementen:

Benelux €18,40, buitenland €23,40 per jaar, excl. BTW. Abonnementen lopen door tenzij 1 maand voor het einde van de abonnementsperiode via e-mail (info@merlijnplus.nl) is opgezegd. Wijzigingen kunnen worden doorgegeven via: installateurszaken.nl/wijzigingen-toezending-iz

© Merlijn Plus BV, 2022

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt op welke wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.