IZ januari 2021

IZ lezen op PC, tablet of smartphone?: installateurszaken.nl

Of download IZ app

JANUARI 2021 19e jaargang

THE ROAD TO ALL ELECTRIC

Special: All-electric

 Handleiding  Hybride oplossing  Echte warmte

IZ0120_01_omslag.indd 1

6-1-2021 14:39:40

‘Stilste warmtepomp, grootste energiebesparing’ Consumentenbond, test december 2020

Het is stil aan de overkant Bosch Compress 7400i AW 5B Monoblock De Consumentenbond bevestigt: de Compress 7400i is de stilste warmtepomp. Bovendien zorgt hij voor de grootste energiebesparing.

DĂŠ perfecte oplossing met het oog op de nieuwe geluidsnorm. De compacte hybride binnenunit past in elk huis en elke cv-installatie. Tel daarbij op het installatiegemak van de nieuwe warmtepompen van Nefit Bosch en u heeft alles in huis om uw klanten de beste warmtepompoplossing te bieden.

IZ0121_02_omslag_nefit.indd 2

nefit-bosch.nl/hybride

8-1-2021 14:39:50

XTREME 30 Als beste uit de test in 2020

Extreem besparen op energiekosten In de Xtreme-serie van Intergas gaan prestaties, intuĂŻtieve

XTREME 36 Als beste uit de test in 2017, 2018, 2019 en 2020

IZ0121_03_intergas.indd 3

bediening, een eigentijds design en een extreem hoog rendement op warmwater hand-in-hand. Door dit hoge rendement gebruikt de Xtreme minder energie, zonder in te leveren op comfort. Bovendien is de Xtreme eenvoudig te combineren met een warmtepomp.

11-1-2021 10:23:37

NIEUW

Duco RoofFan De SLIMSTE dakventilator van Europa!

TOT

55%

ENERGIEBESPARING

Intelli Air Valve (iAV) slimme regelklep met CO2 of vochtsturing

SLIMME VRAAGSTURING

COMPACT & LICHT

Zonale of lokale afvoer

Compacte afmetingen en slechts 11 Kg

met slimme regelkleppen (iAV)

VOOR RENOVATIE- EN VERVANGINGSMARKT Eenvoudig uitwisselbaar

We inspire at www.duco.eu

IZ0121_04_duco.indd 4 70 20110401_Gawalo.indd

8-1-2021 14:43:02 16/07/2020 15:29

Zoek je een klimaatsysteem of liever de klimaatoplossing?

De energietransitie brengt een toekomst vol duurzame kansen. Tenminste, wanneer je als E- en W-professional meeinnoveert. Door installatietechnische kennis te combineren met werktuigbouwkundig inzicht en integraal ontwerpen.

En door technische specificaties te vertalen naar concrete klantwensen, zoals comfort, duurzaamheid en ROI. Dus als jij ook van het gas los wil, pak dan de Road to All-Electric van Alklima. Met de kwaliteit van de marktleider







18 40 TECHNIEK





THE ROAD TO ALL ELECTRIC

22 34

32 NEN-NORM Is de meterkast toekomstbestendig?

18 VISIE ALL-ELECTRIC

40 WATERSTOF ALS PROEF

Waar gaan we naar toe de komende Jaren?

Alternatief verwarmen van sloopwoningen

20 ALL-ELECTRIC Een handleiding



22 HYBRIDE OPLOSSING

34 INNOVEREN

Van postkantoor tot museum

Het belang van goede marketing

ZAKELIJK





26 38

RUBRIEKEN vooraf 7 vakwerk 16 raar? 48

COLUMNS Deinum 13 Boon 17 Visser 29

26 ECHTE WARMTE Happy met all-electric?

IZ0121_05_inhoud.indd 5

38 EXPERIMENTEREN EN LEREN De energietransitie: waterstof

Wijma 30 Asijee 37

8-1-2021 11:17:08

IZ0121_06_lsa.indd 6

8-1-2021 14:44:25

VOORAF

ALGEMEEN

Elektrisch of waterstof?

De installatiebranche toonde het afgelopen jaar veel innovatiedrang om de gewenste transitie naar een duurzamere samenleving te bewerkstelligen. Op die transitie sluit deze eerste uitgave van het jaar naadloos aan. Het is inmiddels duidelijk dat fossiele brandstoffen taboe zijn. 2050 is de stip aan de horizon. Dan moet de energievoorziening bijna helemaal duurzaam en CO2neutraal zijn.

Verschillende innovaties die daar op inspelen beginnen zo langzamerhand ingeburgerd te raken (wamtepompen) en andere mogelijke alternatieven worden inmiddels beproefd (waterstofke-

tels). Welke weg zullen we uiteindelijk inslaan? Een allelectric maatschappij, waarin een belangrijke rol is weggelegd voor warmtepompen of biedt bijvoorbeeld een waterstofeconomie meer perspectief?

In deze uitgave komt vooral all-electric aan bod. Wat is all-electric, wat zijn de vooruitzichten, komt all-electric wel tegemoet aan de wensen van de gebruiker? Ondertussen vergeten we de waterstof niet. Juist aan het einde van vorig jaar startte hiermee een proef, waarvan we in deze uitgave een eerste indruk geven. De verwachtingen zijn hoog gespannen. Het wordt weer een interessant jaar.

Gefeliciteerd met uw All Electric woning!

KLIMAATSYSTEEM

VLOER VERWARMING

Voordelen:  Minimale opbouwhoogte (circa 20 mm)  Licht gewicht systeem in vergelijking met standaard vloerverwarming  Vloerverwarming mogelijk op houten (verdiepings)vloeren  Tijdwinst bij montageafwerking kan direct plaatsvinden (droogsysteem)  Verwarmingslichaam, koelsysteem en afbouwplaat in één  Behaaglijkheid door 100% stralingswarmte  Gezond binnenklimaat door minimale luchtverplaatsing

id met het Gemak en behaaglijkhe mingssysteem verwar Uniwarm Klimaat Vloer

UNIWARM 0,5 L.indd 3

IZ0121_07_vooraf.indd 7

Nijverheidsweg 3 I 7251 JV VORDEN Tel: +31(0)575-555777 Fax: +31(0)575-551128 E-mail: info@uniwarm.nl WWW.UNIWARM.NL

13-1-2020 11:08:43

6-1-2021 14:44:05

Geef kinderen een gezonde leeromgeving!

www.nedair.nl/schoolventilatie

Wat doet u hieraan om dit te realiseren?

Schoolventilatie voor een gezonde leeromgeving

IZ0121_08_nedair.indd 8

8-1-2021 17:38:22

RUBRIEK

IZAP

26 ECHTE WARMTE

20 ALL-ELECTRIC Wat verstaan we precies onder een all-electric installatieconcept en wat komt erbij kijken om het te realiseren? Ron Bosch, TIABadviseur en Hoofddocent Installatietechniek bij de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, legt uit en geeft ‘hands-on’ adviezen.

22 HYBRIDE OPLOSSING In Venlo vindt een indrukwekkende transformatie plaats. Wat ooit een drukbezocht postkantoor was, wordt nu omgetoverd in een heus museum. De opdrachtgever heeft gekozen voor een all-electric installatieconcept, waarin een hoofdrol is weggelegd voor een hybride warmteopwekkingssysteem.

Het lijkt erop dat de introductie van de NTA 8800 (BENG) leidt tot een blikvernauwing op het gebied van warmteafgiftesystemen. Wijd en zijd wordt een all-electric installatieconcept met warmtepomp en vloerverwarming gepropageerd als de ideale oplossing. Hiermee ligt namelijk een optimale BENG-score in het verschiet. Maar gaan we daarmee niet voorbij aan het echte doel van verwarmen, vraagt Rob Verbrugge van Verbrugge Klimaatadvies zich af?

40 WATERSTOF ALS PROEF In Uithoorn zijn veertien sloopwoningen gereed gemaakt voor tijdelijke verwarming met waterstof. De techniek wordt voor het eerst in Nederland toegepast. Stedin werkt hierbij samen met woningcorporatie Eigen Haard, de gemeente Uithoorn en energieconsultant DNV GL. Feenstra voert werkzaamheden aan de binneninstallatie uit en Nefit Bosch en Remeha leveren de waterstof cv-ketels.

IN DE PIJPLIJN

RUBRIEK

VERNIEUWDE PUBLICATIE VOOR LEIDINGISOLATIE ISSO-publicatie 64 ‘Kwaliteitseisen isoleren voor de utiliteitsbouw’ is herzien.

De publicatie is een referentie voor materiaalkeuze en montage van leidingisolatie en geeft onder andere de minimum eisen om ongewenst warmteverlies te voorkomen. De uitgave bevat daarnaast een checklist met de voorwaarden voor goede isolatie.

Met deze herziening sluit ISSO-publicatie 64 aan op de Wet Kwaliteitsborging Bouwen. Deze normstellende isolatierichtlijn in de vernieuwde ISSO-publicatie 64 helpt de kwaliteit van isolatie verbeteren en energieverlies en uitwendige corrosie voorkomen.

De publicatie geeft onder andere voor distributieleidingen van warm- en koud water-installaties en voor ventilatiesystemen de gangbare isolatie- en hulpmaterialen weer.

ISSO-publicatie 64 beperkt zich tot vrij hangende leidingen en kanalen in gebouwen. Ook de buitengelegen leidingen en kanalen van en naar de luchtbehandelingskast, koeltoren of de warmtepomp of koelmachine worden besproken.

ISSO-publicatie 64 is geschikt voor opdrachtgevers, ontwerpers, adviseurs in utiliteitsbouw, installateurs, isoleerders en opleiders in het tech-

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0121_09_izap_idp.indd 9

nisch beroepsonderwijs.

De nieuwe uitgave behandelt de isolatieklassen uit de Europese norm NENEN 12828. Wij techniek, Stichting PIT, Nederlandse Vereniging van Ondernemers in het Thermisch Isolatiebedrijf en Stichting OOI (Oplei-

dings- en Ontwikkelingsfonds voor de isolatiebranche) hebben financieel bijgedragen.

Wasco breidt assortiment uit Per 1 januari 2021 is het ventilatie-assortiment van BUVA verkrijgbaar via Wasco.

Tot nu toe had BUVA een rechtstreeks distributiebeleid.

Vanaf volgend jaar worden hieraan dus de distributiekanalen van Wasco toegevoegd. Wasco neemt zo een groot deel van het logistieke proces rondom de ventilatieproducten van BUVA over.

Het betreft producten zoals de EcoStream WTW-unit, Q-Stream ventilatiebox en de VitalAir. januari 2021

9

8-1-2021 11:20:18

RUBRIEK

IN DE PIJPLIJN

Van Dorp neemt Ten Kate over Van Dorp heeft overeenstemming bereikt over de overname van de aandelen van familiebedrijf Ten Kate Installatietechniek te Hoogeveen. Ten Kate is al ruim 90 jaar totaalinstallateur op het gebied van werktuigbouw, loodgieterswerk, centrale verwarming, luchtbehandeling en elektrotechniek. Er werken momenteel 36 medewerkers. Ten Kate blijft haar werkzaamheden voorlopig onder de huidige bedrijfsnaam uitvoeren. Op termijn zal de vestiging in Hoogeveen overgaan in Van Dorp.

NVKL 70 jaar De Nederlandse Vereniging voor ondernemingen op het gebied van de Koudetechniek en Luchtbehandeling (NVKL) bestaat zeventig jaar.

Een uitgebreide viering zat er vanwege Corona niet in, maar er was wel gelegenheid om te kijken naar de positie die de branche wil innemen.

Voorzitter Mart Peeman: “We willen aantoonbaar bijdragen aan een beter klimaat en richting geven aan de route naar een duurzame samenleving. Er worden steeds meer warmtepompen en airconditioners geplaatst

AF FABRIEK

om het binnenklimaat te optimaliseren. Gekoelde datacenters zorgen voor goede internetverbindingen op kantoor, maar denk bijvoorbeeld ook aan het koel houden (-80°C) van het Pfizer-vaccin tegen het coronavirus. Koeling is in alle sectoren van groot belang.

Het huidige klimaatakkoord en de energietransitie zullen nog meer van de branche gaan vragen. Met de uitrol van de nieuwe strategie wordt hier de komende tijd invulling aan gegeven.”

Volgens Voorzitter Mart Peeman moet de vereniging de komende jaren aan de hand van de nieuwe strategie bijschakelen om een gezond binnen- en buitenklimaat te kunnen garanderen: “In de huidige energietransitie zullen we door proactief te opereren een waardevolle bijdrage leveren aan het terugdringen van de CO2footprint in Nederland. Daarnaast willen we inspireren door kennis te verzamelen en te delen. Ook willen we trends signaleren, kwaliteit meetbaar maken en communiceren waar we voor staan.

Met onze leden brengen we over het voetlicht dat we aantoonbaar bijdragen aan een beter klimaat.”

WARMTESERVICE WORMERVEER VERHUISD Om aan de groeiende behoefte van de klant te voldoen, vertrekt Warmteservice Wormerveer naar een geschiktere locatie in de gemeente aan de Vrijheidweg 43. Bedrijfsleider Chiel: “Hoewel het voelt als de dag van gisteren, is het inmiddels tien jaar geleden dat ik solliciteerde bij Warmteservice. Wie had toen kunnen bedenken dat het kleinste, meest volle en oudste winkeltje naar een nieuw en ruimer pand zou vertrekken? Niet alleen is het pand groter en ruimer, ook het assortiment is uitgebreid en de parkeergelegenheid is vele malen beter.”

Warmteservice heeft meer dan 150.000 artikelen in zijn

10

IZ0121_10_idp.indd 10

januari 2021

Geluideisen buitenunits uitgesteld In het Bouwbesluit 2012 worden nieuwe geluideisen gesteld aan (nieuw te plaatsen) buiten opgestelde installaties voor warmte- of koude opwekking. Het gaat hierbij om warmtepompen en airco’s die worden toegepast bij woningen. Eerder was aangekondigd dat deze eisen op 1 januari jl. inwerking zouden treden tegelijk met de BENG-eisen. Om de

bouw- en installatiesector tijd te geven te voldoen aan deze nieuwe geluideisen, is de inwerkingtreding hiervan nu vastgesteld tot 1 april 2021. De geluidseis werd al eerder uitgesteld, maar dat kwam omdat de BENG-eisen – waarmee de geluidseis mee zou meeverhuizen – later in zouden gaan. De BENG-eisen en de TO-juli (een maat voor oververhittingsrisico), zijn wél gewoon op 1 januari jl. ingegaan.

UNICA NEEMT OPNIEUW KOUDETECHNISCH BEDRIJF OVER Unica neemt het bedrijf Van Kempen Koudetechniek uit Tiel over. Met de aansluiting van Van Kempen in Unica’s netwerk van bedrijven versterkt de technisch dienstverlener zijn organisatie met bijna 75 jaar ervaring in industriële koudetechniek. Van Kempen is in heel Nederland actief, met name in de AGF (Aardappelen, Groente, Fruit), bloemen, voedingssector en distributiecentra. Het is de tweede overname binnen dit specialisme in korte tijd, want in maart van dit jaar nam Unica ook PCT Koudetechniek over. De beide bedrijven, die zich op verschillende marktsegmenten richten, blijven binnen het Unica-bedrijvennetwerk autonoom opereren.

assortiment op het gebied van verwarming, sanitair, dakbedekking én de benodigde installatie­ materialen.

Naast de traditionele cv-ketel zijn er ook hybride en elektrische systemen. Inmiddels zijn er 68 Warmte­service vestigingen in Nederland.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

8-1-2021 14:46:16

IZ0121_11_warmteservice.indd 11

6-1-2021 15:10:29

RUBRIEK

IN DE PIJPLIJN

Bedrijven die verduurzamen herstellen goed Ondernemers die huizen verduurzamen, hebben zich goed hersteld van de coronacrisis. Zo is de omzet van twee op drie bedrijven die actief zijn in de duurzame energiesector gelijk of zelfs hoger dan begin vorig jaar werd verwacht, constateert de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE) in een inventarisatie van de effecten van de coronacrisis op deze bedrijven. Deze stijging is onder meer het gevolg van een groeiende groep huizenbezitters die bereid is in het eigen huis te investeren.

Dit komt ook naar voren in een aanvullende analyse van ABN AMRO. Hieruit blijkt dat huiseigenaren tijdens de

AF FABRIEK

tweede golf veel positiever zijn over hun financiële vooruitzichten dan aan het begin van de crisis. Hierdoor is de bereidheid om de woning te verduurzamen gegroeid van 11 naar 18 procent.

Cascade zónder ketelpompen Voor bewoners en medewerkers van Woonzorgcentrum De Horst in Eindhoven is betrouwbaar warmtecomfort een belangrijk aspect van de 24-uurs zorg. De 169 appartementen en 14 zorgwoningen van het complex zijn onlangs voorzien van vier ketels van elk 250 kW in een cascade-opstelling. Wat opvalt is dat het systeem werkt zónder ketelpompen, waardoor het energiegebruik

tot 25% omlaag kan.

Het cascadesysteem van staande hr-ketels draait zónder ketelpompen en open verdeler. Er is dus geen scheiding tussen de ketels en het transport- en afgiftesysteem. De temperatuur en de flow worden volledig op de vraag afgestemd. Onnodig rondpompen van warmte kan op die manier worden voorkomen. Dit levert forse energiebesparingen op.

Bovendien leidt het gebruik

van minder pompen tot een minder storingsgevoelige installatie.

De vier hrketels van elk 250 kW zijn geïnstalleerd door Van den Hoff Installatiebedrijf. Het tapwater wordt verwarmd door middel van een zonneboilersysteem. De compacte uitvoering van het cascadesysteem zorgt ervoor dat er ruimte over blijft om in de toekomst duurzame componenten, zoals een hybride luchtwarmtepomp, bij te plaatsen. Bovendien zijn de ketels voorbereid op alternatieve gassoorten die zich mogelijk in de toekomst aandienen.

RAAD HET GEREEDSCHAP

Functioneel “onzichtbaar”

HVAC Luchtgordijnen zijn functioneel en onzichtbaar.

VERVUILING

BUITEN KLIMAAT

GEU RTJES

LUCHTSTROOM

WARME OF KOELE LUCHT

BINNEN KLIMAAT

Dit is één van de innovatieve oplossingen met luchtgordijnen door HVAC Nederland. Kijk voor meer informatie op de website.

INSECTEN

HVAC levert de oplossing!

Air Conditioning Cooling

Heating Ventilation

Een begrip wereldwijd 0255 52 24 20 • www.hvac.nl

12

januari 2021 0204_HVAC A4 adv_IZ_Luchtgordijn_90x132.indd 1

IZ0121_12_idp_hvac.indd 12

15-04-14 14:30

Is het de fietsketting van een E-bike? Heeft een grappenmaker zitten rommelen met een tang en een schakelketting? Nee. Volgens Jaap Schut gaat het hier om een ijzeren afsnijtang met glasgeharde snijwielen. De energieke verzamelaar en gepensioneerde installateur heeft een flinke collectie historische gereedschapsartikelen en installaties bijeen weten te brengen in een loods in Naaldwijk. Het plan is om ooit alles uit te stallen in een heus museum voor de installatietechniek. Deze afsnijtang en snijwielen komen er ook te liggen.

Ze zijn ongeveer 80 jaar oud. Vroeger werden ze gebruikt om gietijzeren rioleringsbuizen door te snijden. Dat ging zo: Eerst bond de installateur de flexibele wieltjes om de buis en klemde hij ze vast.

Vervolgens werd de tang rond de buis bewogen en aangedraaid. Daardoor sneden de wieltjes (mesjes) in de wand en brak de buis af. Eind jaren 60 raakte gietijzeren rioolbuizen geleidelijk aan in onbruik door de opkomst van alternatieven van kunststof.

En daarmee verdween ook het gereedschapsartikel uit het assortiment.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

8-1-2021 11:23:15

COLUMN

VAN DE SANDE

ALL ELECTRIC VRAAGT KENNIS, KUNDE EN ZORGVULDIGHEID Voor optimaal comfort van een all-electric verwarmingstoepassing is de bewoner afhankelijk van de bouwkundige details. Deze moeten goed toegepast en uitgevoerd worden door de ontwerper en installateur om zodoende comfortklachten te voorkomen. Dit vraagt de nodige kennis en kunde van zowel ontwerper als installateur. Een ander punt van aandacht is het formaat van het voorraadvat, die – afhankelijk van de gezinssituatie – al gauw een inhoud van 200-300 liter water vraagt.

Als aan bovenstaande vereisten is voldaan, is het installeren van een all-electric verwarmingsoplossing een prima oplossing voor nieuwbouwhuizen. Maar daarmee ben je er qua duurzaamheid en energiebesparing nog niet. Je kunt nóg meer energie besparen door het systeem goed te laten inregelen (tot 20% besparing), toepassing van zoneregeling bij vloerverwarming (tot 10% besparing) en laten installeren van thermostatische radiatorventielen (tot 10% besparing).

Deze energiebesparende opties zorgen voor maximale besparing én maximaal comfort.

Toepassing van een all-electric variant in de bestaande woningbouw wordt een behoorlijke uitdaging. Het is nood-

zakelijk om de woning grondig te isoleren (label A niveau) anders wordt er teveel ingeleverd op zowel rendement als comfort. Voor woningen gebouwd voor 1970 is het zelfs nodig een extra schil om de woning aan te brengen. Daarnaast is het nodig om het afgiftesysteem aan te passen naar een laag-temperatuursysteem. En ook hier een groot punt van aandacht: waar wordt het voorraadvat geplaatst (rekening houdend met formaat en gewicht).

Het toepassen van een all- electric verwarmingstoestel in een bestaande woning vergt een uiterst zorgvuldig ontwerp en dito uitvoering waarbij de slotsom vaak luidt: te duur. Om een dusdanige ingrijpende en kostbare verbouwing te voorkomen zou een hybride verwarmingssysteem voor de bestaande woningbouw een haalbare en betaalbare oplossing zijn.

Anne Jaap Deinum, Branchemanager De Nederlandse Verwarmingsindustrie

NIEU

W!

Onze nieuwe slimme thermostaat.

Nu standaard bij iedere set vloerverwarming!

De MAGNUM Remote Control slimme WiFi thermostaat is niet alleen eenvoudig en intuïtief te bedienen via het touchscreen, maar ook op afstand via je smartphone.

Daarnaast werkt hij samen met de spraakassistenten van Google en Amazon.

Deze thermostaat wordt standaard geleverd bij iedere MAGNUM Mat, Cable en Foil elektrische vloerverwarmingsset.

Door het slimme ontwerp past deze inbouw thermostaat op vrijwel ieder schakelmateriaal.

Meer info op: www.magnumheating.nl

IZ0121_13_column_deinum.indd 13

8-1-2021 14:49:19

RUBRIEK

IN DE PIJPLIJN

AF FABRIEK

VRV-SYSTEMEN MET GERECYCLED KOUDEMIDDEL

Smart infra sector bij Techniek Nederland De brancheorganisaties Techniek Nederland en Astrin zijn op 1 januari jl. gefuseerd. Astrin vertegenwoordigt bedrijven in de smart infra, de sector die technische oplossingen levert voor mobiliteit, openbare verlichting, gemaaltechnologie, tunnels en sluizen. De 25 leden van Astrin (installatiebedrijven, adviesbureaus en leveranciers) worden lid van Techniek Nederland. De vakgroep Smart Infratechniek neemt binnen Techniek Nederland de activiteiten van Astrin over.

Voorzitter Willem Hartman (links op foto) van Astrin en algemeen directeur Erik van Engelen (rechts) van Techniek Nederland ondertekenden de fusieovereenkomst. Hartman: “Sinds vorig jaar hebben we de mogelijkheden voor een samenwerking onderzocht. Dat hebben we zorgvuldig en in nauw overleg met onze leden gedaan. De leden zijn enthousiast over de fusie. Binnen Techniek Nederland maken we de infrasector aantrekkelijker voor jong technisch talent en zij-instromers.”

Drie warmtepompmerken gewaarschuwd Uit een toezichtactie van de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) naar de naleving van de prestatieeisen voor warmtepompen bleek dat de fabrikanten van drie van de 14 gecontroleerde merken niet konden aantonen dat ze voldeden aan de technische eisen voor energie-efficiëntie, geluid en beperking gevaarlijke stoffen. De overige 11 merken scoorden voldoende tot goed.

De fabrikanten, importeurs en distributeurs van de drie warmtepompmerken ontvingen een waarschuwingsbrief van de ILT, waarop ze direct zijn gestopt met het op de markt brengen van deze producten. Daarnaast is de Rijksdienst voor Onder-

14

IZ0121_14_idp.indd 14

januari 2021

Daikin Europe breidt zijn circulaire economie-programma verder uit naar alle VRV-units die in heel Europa worden geproduceerd en verkocht. Dit maakt onderdeel uit van het LooP by Daikin programma, dat ervoor zorgt dat de fabrikant jaarlijks 250.000 kg minder nieuw koudemiddel produceert. Europese klanten krijgen namelijk toegang tot gerecycled koudemiddel. Een onafhankelijke certificering garandeert dat het gerecyclede koudemiddel voldoet aan alle kwaliteitsnormen en correct werd toegewezen aan gecertificeerde LooP by Daikin VRV-units. Als onderdeel van zijn wereldwijde koudemiddelbeleid plant Daikin een verdere uitbreiding naar andere producten en koudemiddelen.

De basisprincipes van het programma zijn als volgt: Daikin recyclet koudemiddelen uit bestaande systemen via zijn netwerk van installateurs, brengt die opnieuw op het kwaliteitsniveau van nieuw koudemiddel en wijst die vervolgens toe aan nieuwe VRV-systemen die in Europa worden geproduceerd en verkocht.

LooP by Daikin werd in 2019 gelanceerd voor een beperkt aantal VRV-units. Het bedrijf breidt het programma nu uit tot alle VRV-units die vanaf november 2020 in Europa worden geproduceerd en verkocht. Het LooP by Daikin programma geldt nu voor alle EU-lidstaten, Albanië, Bosnië-Herzegovina, IJsland, Kosovo, Montenegro, Noord-Macedonië, Noorwegen, Servië, Zwitserland en het Verenigd Koninkrijk.

nemend Nederland (RVO) geïnformeerd omdat deze apparaten op de lijst Investeringssubsidie duurzame energie (ISDE) stonden. De RVO heeft de lijst aangepast op basis van de ILT-bevindingen.

Nieuwe brancheorganisatie Geothermie De brancheorganisatie Geothermie Nederland gaat vanaf 1 januari 2021 van start. De bestaande organisaties Platform Geothermie

(2002) en DAGO (2014) gaan op in deze nieuwe organisatie. De nieuwe organisatie

verenigt alle ondernemingen en organisaties met een zakelijk belang in de geothermiesector. Geothermie Nederland beoogt de centrale verbinder te zijn voor belangenbehartiging, kennisopbouw, innovatie, draagvlakcreatie, informatievoorziening én ontmoeting.

De brancheorganisatie en haar leden zetten zich in om geothermieprojecten te ontwikkelen en te exploiteren.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

8-1-2021 11:31:49

AF FABRIEK

Installatiebedrijven positief over omzet Ondernemers in de bouwketen zijn positiever over de omzetontwikkeling dan aan

het begin van de coronacrisis. Nog maar één op de honderd bedrijven verwacht dat de omzet de komende drie maanden zal dalen. Aan

ZONNEWARMTENET Een zonnewarmtenet blijkt technisch en financieel haalbaar om bestaande wijken te verduurzamen en aardgasvrij te maken, zo heeft een consortium van wetenschappers en bedrijven onder leiding van de TU Delft aangetoond. Het consortium heeft dit concept technisch uitgewerkt en voor een bestaande Haarlemse jarendertigwijk technisch en financieel doorgerekend. Daarnaast is in een proefopstelling in The Green Village in Delft aangetoond dat het systeem werkt. Hiermee ligt er een ontwerp klaar voor het duurzaam verwarmen van huizen van een hele wijk, zonder dat een externe warmtebron nodig is.

Het zonnewarmtenet bestaat uit PVT-panelen (zonnepanelen die zowel warmte als elektriciteit opwekken) op het dak, een zeer lage temperatuur warmtenet gekoppeld aan een warmte/koudeopslag onder de grond en een warmtepomp in iedere woning. Op deze manier worden de woningen op een energieneutrale manier voorzien van warm water, verwarming in de winter en koeling in de zomer.

Een speciale ‘afleverset’, een kastje met leidingen, pompjes en kleppen, zorgt ervoor dat de warmte van de het warmtenet en de PVT-panelen optimaal benut wordt.

In de zomer wordt alle overtollige PVT-warmte via het netwerk in de ondergrondse opslag opgeslagen. In de tussenseizoenen wordt de warmte zowel geleverd door de PVT-panelen als door het netwerk vanuit de warmte/ koudeopslag. In de winter wordt de warmte hoofdzakelijk uit de warmte/koudeopslag geleverd, waardoor de warmtepomp een hoog rendement kan halen. Een proefopstelling van het zonnewarmtenet is gebouwd en succesvol getest op The Green Village op de TU Delft.

het begin van de coronacrisis hield nog bijna 40% rekening met een omzetdaling.

Vooral installatiebedrijven zijn optimistisch, maar ook architecten, bouwbedrijven en ingenieurs zijn beduidend minder negatief dan een half jaar geleden. Op de langere termijn blijven ondernemers onzeker over de omzetontwikkeling, onder meer door het uitblijven van een oplossing voor het stikstofprobleem. Dit blijkt uit de Monitor Bouwketen najaar 2020 die het Economisch Instituut voor de Bouw heeft uitgevoerd in opdracht van de BNA, Koninklijke Bouwend Nederland, Koninklijke NLingenieurs en Techniek Nederland.

Ondernemers in de hele keten van de bouw zijn nu optimistischer over de ontwikkeling van de werkgelegenheid dan aan het begin van de coronacrisis. Installateurs en ingenieursbureaus verwachten gemiddeld een toename van het personeelsbestand.

Bij architecten en bouwbedrijven is het sentiment nog licht negatief. Installatiebedrijven laten ten opzichte van de voorjaarsmeting zeer positieve cijfers zien. De werkvoorraad is met ongeveer 3 maanden gestegen naar 10,5 maanden werk. Per saldo

RUBRIEK

verwacht ongeveer 10% van de installatiebedrijven een omzetstijging. Bijna driekwart van de installateurs verwacht een toename van het personeelsbestand in de komende maanden. Ongeveer één op de zeven bedrijven verwacht een afname van de werkgelegenheid.

Ventilatie en aerosolen Voor de derde maal heeft het Masterplan Ventilatie een gratis tool ontwikkeld die professionals helpt de ventilatie in gebouwen te optimaliseren. Dit keer gaat het om de rekentool Indicator besmettingskansen via aerosolen. Daarmee kunnen professionals de invloed van ventilatie inschatten op besmettingskansen in onder andere kantoren, scholen en verpleeghuizen. Het gaat daarbij specifiek om besmetting met ziekteverwekkers via aerosolen.

De rekentool Indicator besmettingskansen via aerosolen berekent de invloed van de ventilatiehoeveelheid op de besmettingskans in binnenruimten, zoals kantoren, scholen, horeca, verpleeghuizen en winkels. De tool gaat ervan uit dat alle andere maatregelen tegen het coronavirus van de rijksoverheid worden opgevolgd.

BERLO VERTREKT NA 16 JAAR BIJ ATAG CEO Carl Berlo vertrekt per 1 januari a.s. bij ATAG Verwarming. Hij zal worden opgevolgd door Rob Maassen als Country Manager Nederland. Maassen werkt al lange tijd bij ATAG en heeft diverse functies bij R&D en productmanagement bekleed. Hij zal verantwoordelijk zijn voor het vermarkten van de merken ATAG, ELCO en Ariston in de Nederlandse markt. Marco Eimers zal als Commercieel Directeur de verantwoordelijkheid voor de verkoop dragen.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0121_15_idp.indd 15

januari 2021

15

11-1-2021 10:27:59

RUBRIEK

VAKWERK

Thermostaatkranen VAN FIETSENMAKER TOT INSTALLATEUR Patrick van der Kraan is een techneut in hart en nieren. Hij zet nu als operationeel directeur Husvé Installatietechniek op de kaart.

Onder andere met een fraaie klus

dat upgraden van al die bestaande woningen is geen eenvoudige klus. In veel gevallen zijn ze zo slecht geïsoleerd, dat het financieel niet loont om er een duurzame installatie neer te zetten. Ook geen hybride warmtepomp. Daarnaast vraag ik me af welke rol waterstof krijgt in de toekomst.” Kortom met zoveel onzekerheden speelt Husvé Installatietechniek het liever op safe.

Met deze rubriek willen we alle vakmensen in het zonnetje zetten.

Om de maand laten we staaltjes onvervalst vakwerk zien, ingezonden door onze lezers.

in de gestapelde woningbouw.

Specialismen Van der Kraan ging na de MTS aan de slag bij een fietsenmaker. Hij had echter niet zoveel met fietsen, maar sleutelde liever aan scooters. Dat ging hem goed af. Hij werkte in het totaal 7 jaar bij zijn voormalige werkgever.

Overstap Toch wrong het ergens. Naast zijn technische werkzaamheden was Van der Kraan actief betrokken bij de verkoop.

“Daar had ik niet zoveel mee, het stond me ronduit tegen”, vertelt hij openhartig. Toen hij dan ook de kans kreeg om bij Husvé Installatietechniek aan de slag te gaan, greep hij die met beide handen aan.

Techniek Die overstap ging hem makkelijk af, vertelt hij terugkijkend. “In beide disciplines breng je problemen in kaart en los je die op. En uiteindelijk gaat het allemaal om techniek.” Van der Kraan is inmiddels opgeklommen tot Operationeel Directeur van het Maasluise bedrijf.

Husvé Installatietechniek heeft acht buitenmonteurs in dienst en twee kantoormedewerkers en draait uitstekend, maar toch het zijn onzekere tijden.

Richtingenstrijd “Ik heb eigenlijk geen flauw idee welke kant we nu uiteindelijk opgaan als branche”, zegt Van der Kraan. “Iedereen heeft het wel over verduurzaming, maar

16

januari 2021

IZ0121_16_vakwerk_LINKS.indd 16

“Wij hebben ons gespecialiseerd in ventilatie en verwarming met cv-ketels.

Beide markten draaien goed en wat ze ook zeggen; voorlopig nemen we nog geen afscheid van de cv-ketel.” Mocht er een omslag plaatsvinden, dan springt Husvé Installatietechniek het liefst op een rijdende trein. “Is de tijd rijp om je meer op duurzame systemen te richten, dan haken we gewoon aan.”

Project Afgelopen september kreeg Husvé Installatietechniek een leuke klus in de schoot geworpen. Een Maassluise flat met tien verdiepingen moest worden voorzien van nieuwe thermostaatkranen. “Naja, niet alle woningen hoor, om precies te zijn 127 van de 160.”

De oude radiatorkranen vertoonden mankementen of functioneerden domweg niet meer.

Keuze Van der Kraan koos voor het 1 pijpssysteem van Heimeier. Daar lagen verschillende redenen aan ten grondslag.

“Allereerst was er al een 1 pijpssysteem aanwezig, dus hadden we weinig keuze.

Daarnaast heeft deze thermostaatkraan een hele lage weerstand. Bij een hoge weerstand wordt de radiator niet goed warm.”

Uitdagingen “De bewoners waren thuis, terwijl we

de werkzaamheden uitvoerden. Dan is het zaak om alles netjes te doen. Naast de nieuwe thermostaatkranen moesten we ook 4 afsluitkranen op de aanwezige radiatoren monteren. Op die manier hoeven we in de toekomst bij het onderhoud en storingen niet meer het hele systeem plat te leggen.” Alle flats hebben nu 3 Cimberio-kogelkranen en 1 Viega Megapress dikwandige afsluiter.

“Die was voor de keuken, waar een dikwandig pijpsysteem hangt.”

Tijd “In het totaal zijn we er 4 weken mee bezig geweest. Ik had er 4 man volcontinu op zitten, soms aangevuld met 1 of 2 man extra. Ik kijk altijd met plezier terug op dit soort klussen. We kunnen nu het systeem per woning afsluiten en met de thermostaatkranen helpen we de bewoners een handje om de energierekening omlaag te krijgen en hun energiegebruik terug te dringen.”

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

27-12-2020 15:30:17

V.D. BOON

COLUMN

MARKET GETTING Een niet alledaagse titel boven een column: market getting. Het is de kern van het vakgebied marketing. Het ‘(ver) krijgen van de markt’. Marketing is een vak en zoals bij elk vak is er de juiste combinatie van kennis en kunde nodig om een goede vakvrouw of -man te worden.

Het krijgen van een goede positie in de markt hangt af van veel onderwerpen. Het gaat om organisaties, producten en diensten. Over strategie en over uitvoeren. Marketing gaat over gedrag. Over mensen. Over jou en mij. En dat maakt het vak zo boeiend.

Vooropgesteld, het hebben van een goed product of goede dienst is een voorwaarde voor het bestaansrecht van een organisatie. Het gaat dan wel over meer dan ‘een goede kwaliteit’. Wat betekenen uw installaties, oplossingen en producten voor uw klant? Of misschien wel voor de klant van de klant van uw klant. Wat levert eindgebruiker nu precies op? Welke waarde brengt het?

Dit is het domein van marketing: de klant in samenhang met uw aanbod. Weten wat belangrijk is voor de klant of opvolgende afnemers in de keten. Hoe u kunt inspelen op wat klanten en hun afnemers belangrijk vinden. De zoge-

naamde klantbehoeften en hoe u daarop in kunt spelen. En, een positie in de markt mee kunt verwerven.

Helaas kom ik in de praktijk nog wel wat opmerkelijke aannames tegen. U (her)kent deze voorbeelden vast: dat een goed product zichzelf verkoopt; dat marketing gaat om het maken van reclame; dat marketing geen zin heeft, want klanten kiezen toch alleen voor ‘de goedkoopste’. Sommige van deze aannames zijn overtuigingen, diep geworteld in technische omgevingen. En daarom spit ik de komende columns in dit magazine toe op het thema ‘de mythes van marketing’.

Volgende keer: ‘marketing is geen reclame’.

Maarten van der Boon maartenvanderboon@stem-imc.com Partner in STEM Imc. Helpt technische bedrijven in de maakindustrie, bouw en installatie op gebied van B2B business development, innovatie, marketing en communicatie.

GM-X verzinkt stalen hemelwaterafvoersystemen zijn ontworpen voor de afvoer van regenwater dat valt op daken, balkons, galerijen en parkeerdekken.

Dit modulaire systeem is geschikt voor toepassingsgebieden waar duurzaamheid, robuustheid en brandveiligheid van belang zijn.

GM-X heeft een lange levensduur en past qua design bij panden met een historische uitstraling en moderne architectuur.

Hemelwaterafvoersysteem

Tel. 0314 368 280 • www.aco.nl

voor daken en balkons

def_IZ0121_17_column_boon.indd 17

8-1-2021 14:54:03

TECHNIEK

Visie All-Electric WAAR GAAN WE NAAR TOE DE KOMENDE JAREN? Is All-Electric de heilige graal?

LG en Alklima-Mitsubishi Electric, twee toonaangevende spelers geven hun visie op de ‘Road to All-Electric’.

De warmtepomp begint zo zoetjes aan wel ingeburgerd te raken, vertelt Erwin Tuijtel van Alklima-Mitshubishi Electric.

“Wij merken dat bijvoorbeeld aan de grote groep installateurs die zich laat bijscholen en de blijvende groei van het aantal projecten waarin warmtepompen worden geplaatst.”

Beperkingen waterstof Toch is er een hevige discussie gaande welke weg we nu moeten inslaan: richting een All-Electric maatschappij waarin een belangrijke rol is weggelegd voor warmtepompen of biedt een waterstofeconomie uiteindelijk meer perspectief? “Een All-Electric approach met warmtepompen heeft een aantal voordelen”, zegt Wilco Henzen van LG. “Zo kan je er naast verwarmen, ook mee koelen. Bovendien zijn warmtepompen makkelijk te integreren in installatieconcepten met PV-panelen en opslag in accu’s.” En interessant al die aandacht voor waterstof, “maar het is nog maar de vraag welke risico’s deze warmtedrager met zich meebrengt”, waarschuwt Henzen. “Daarom blijf ik benadrukken dat de branche en klanten daarover goed geïnformeerd dienen te worden door onafhankelijke partijen als ISSO, Techniek Nederland en TVVL.” Toch zou er een rol kunnen zijn weggelegd voor waterstof, denkt de LG-specialist. “Bijvoorbeeld in binnenstedelijke gebieden, waar de warmtepomp moeilijker toe te passen is.”

18

Trias Energetica Ook Tuijtel heeft een uitgesproken mening over waterstof. “Bij de verduurzaming van de gebouwde omgeving in Nederland moeten we gebruik maken van meerdere technieken om ons doel te behalen. Ik zie echter meer kansen voor waterstof in de industrie en het transportwezen en eventueel een stuk seizoensopslag van energie. Als voorstanders van waterstofketels zeggen dat je zo eenvoudig een aardgasgestookte cv-ketel kan vervangen door een waterstofvariant in de bestaande bouw, gaan ze voorbij aan de principes van de Trias Energetica. Je zal vroeg of laat toch de hele woning onder handen moeten nemen, door extra te isoleren om de energievraag terug te dringen.

In de vergelijking met waterstof wordt vaak vergeten te kijken naar het rende-

ment van de opwekking tot en met de levering van nuttige warmte. Het rendement van deze totale keten is voor de warmtepomp een stuk gunstiger.”

Proven Technology “Bovendien”, vervolgt Tuijtel, “kunnen we de warmtepomp nu wel scharen onder de noemer ‘Proven Technology’.

Het is een techniek die zichzelf al bewezen heeft, de branche raakt er steeds meer mee bekend. De waterstofketel daarentegen moet zichzelf nog bewijzen.”

Hybride installaties Een andere discussie heeft te maken met het tempo waarin we eventueel een All-Electric maatschappij realiseren.

Is een tussenstap met hybride installaties in bestaande woningen zinvol

januari 2021

IZ0121_18_19_TA_visie.indd 18

11-1-2021 11:17:24

of tijd- en geldverspilling? Henzen en Tuijtel denken van niet. “De financiële haalbaarheid en het ambitieniveau van de opdrachtgever zijn van doorslaggevend belang”, zegt Henzen. Oftewel, loont het in zijn ogen en acht hij het mogelijk om geld te steken in het eventueel upgraden van zijn woning, zodat die geschikt is voor een warmtepomp en een lt-afgiftesysteem?” Tuijtel vult aan: “hybride installaties in de bestaande bouw zijn een tussenstation, maar geen eindoplossing. Uiteindelijk moeten we natuurlijk wel naar een volledig CO2-neutrale oplossing en daar pas het stoken van fossiele brandstoffen niet bij.”

Stroomgebruik Zal een All-Electric maatschappij geen overbelasting van het net met zich meebrengen? Volgens Tuijtel loopt het zo’n vaart niet. “Allereerst daalt de energievraag omdat we overschakelen op energiezuinige oplossingen en we de vraag beperken volgens de principes van de Trias Energetica. In de nieuwbouw met een nieuw elektriciteitsnetwerk kunnen we bovendien vooraf al rekening houden met de invulling van de vraag, dus daar voorzie ik geen problemen. Het is natuurlijk een ander verhaal als je te maken krijgt met een oud elektriciteitsnetwerk.” Voorstanders van een waterstofeconomie wijzen graag naar de laatste situatie, “maar dan zou ik willen zeggen: ‘ook een bestaand gasnetwerk geschikt maken voor waterstofketels brengt uitdagingen met zich mee’. Kortom, voor de beste

oplossing moet je altijd kijken met een integrale blik.”

Batterijen Bovendien wordt de accutechniek steeds beter. “Het gaat daarbij niet alleen om de fabricage, materiaalkeuze en het ruimtebeslag, maar ook om de integratie in slimme installatieconcepten”, vertelt Henzen. Hij legt uit hoe je via de aansturing vanuit Smart Grids op verschillende schaalniveaus ervoor kan zorgen dat de daadwerkelijke bijdrage van een energieopslagmedium tot een minimum kan worden beperkt. En, dat ook seizoensinvloeden hierin een rol spelen. De noodzaak om energie op te slaan is uiteraard kleiner tijdens de zomermaanden dan de herfst en winter.

Tot slot verwacht Henzen ook dat met een verdere opschaling van het gebruik en de productie de prijzen van accu’s omlaag zullen gaan.

aannemers bij ons aan om zich te laten bijspijkeren. Een warmtepomp plaatsen heeft ook bouwkundige consequenties, bijvoorbeeld op het gebied van ruimtebeslag en op zulke gebieden ontbreekt het nog wel eens aan de juiste kennis.”

Trends en toekomst Waar gaan we naartoe de komende jaren? Zal de versobering van de salderingsregeling bijvoorbeeld consequenties hebben voor de populariteit van geïntegreerde installatieconcepten met warmtepompen en PV-panelen?

“Tuijtel denkt van niet. “Sterker nog ik denk dat die maatregel de ontwikkeling van opslagmedia en Smart Grids gaat stimuleren. En dan denk ik in het eerste geval niet alleen aan accu’s, maar ook aan thermische opslag en opslag door middel van waterstof.” 

Kennisniveau De warmtepomp begint dus al ingeburgerd te raken, maar hoe is het gesteld met het kennisniveau van de installateur? Volgens Tuijtel heeft de traditionele cv-installateur nog moeite om mee te komen. “Vooral als het aankomt op de onderliggende principes, hoe de warmtepomp precies functioneert.” Hij hamert nog maar eens op het belang van opleiden. Henzen beaamt dat vooral “de partijen die trainingen volgen, goed thuis zijn in de techniek”. En, een leuk weetje: “Tegenwoordig kloppen er naast kleine installateurs ook steeds meer architecten en bouwkundige

Alklima introduceert in 2021 een volledig nieuwe lijn Mitsubishi Electric Ecodan monoblock warmtepompen. Deze lucht/water-warmtepomp is als combiwarmtepomp een zeer geschikte oplossing voor het leveren van comfort in de woningbouw. Deze lijn is zowel toe te passen voor verwarming en de productie van warm tapwater als comfortkoeling. De installatie kan volledig monovalent werken maar eventueel ook ingezet worden als een hybride systeem. De hybride oplossing met ondersteunende cv-ketel is overigens prima toe te passen bij verduurzamingstrajecten in de bestaande bouw. Door een intelligente regeling zorgt de warmtepomp voor een efficiënte inzet van de warmtepomp en de cv. De regeling is zo opgebouwd dat deze merkonafhankelijk is van de cv-ketel.

INTEGRATED WATER TANK LG introduceerde recentelijk de nieuwe Integrated Water Tank (IWT), de nieuwste alles-in-één oplossing voor verwarming, koeling en warmwatervoorziening met een strak design. Waar traditionele systemen gebruik maken van een aparte watertank, een buffertank, een indoor unit én waterleidingen, combineert de nieuwste IWT van LG al deze elementen in één geïntegreerde unit, inclusief het leidingwerk. De IWT bestaat uit een buitenunit en een geïntegreerde boiler voor warm water. De IWT is ideaal voor toepassing bij nieuwbouw, renovatie en appartementencomplexen.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0121_18_19_TA_visie.indd 19

11-1-2021 11:17:24

TECHNIEK

All-Electric EEN HANDLEIDING Wat verstaan we precies onder een all-electric installatieconcept en wat komt erbij kijken om het te realiseren? Ron Bosch, TIABadviseur en Hoofddocent Installatietechniek bij de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, legt uit en geeft ‘hands-on’ adviezen.

We spreken van een all-electric woning of utiliteitsgebouw als alle gebouwgebonden installaties zijn aangesloten op het elektranetwerk en daarnaast wordt voorzien in de eigen energiebehoefte.

#gaslos Je ziet tegenwoordig al dat gehele wijken worden gerealiseerd zonder dat ze zijn aangesloten op het gasnetwerk. De warmteopwekking voor de verwarming, warm water en ook koken vindt in dat geval plaats op basis van de aanwezige elektriciteitsaansluiting.

Het maakt niet uit welk installatieconcept er wordt gekozen. Zolang er maar sprake is van duurzame oplossingen, die passen bij de lokale situatie.

Bijvoorbeeld een combinatie van een luchtgebonden warmtepomp met PVpanelen.

Dik isolatiepakket Heden ten dage worden woningen zodanig ontworpen dat de gebouwgebonden installaties slechts een minimale hoeveelheid energie hoeven te gebruiken. Ze zijn vaak voorzien van een dik isolatiepakket. Daardoor wordt het een stuk eenvoudiger om een installatieconcept met duurzame oplossingen te bedenken.

20

BENG Houd er rekening mee dat met ingang van dit jaar de BENG-eisen van kracht zijn (zie ook artikel elders in deze uitgave). Woningen dienen vanaf nu zodanig te worden ontworpen dat ze eenvoudig verwarmd én gekoeld kunnen worden.

Ter verduidelijking: tegenwoordig worden woningen zodanig goed geïsoleerd, dat de warmte blijft hangen in de woning. Vandaar dus die koelingseis.

Aandachtspunten Stel je wilt een all-electric installatieconcept bedenken en realiseren voor een opdrachtgever. Waar moet je dan zoal rekening mee houden als installateur: - goede isolatie van de woning; - goede luchtdichtheid; - een tochtportaal in de woning; - compartimentering van de begane grond en de zolder; - een goed ontworpen WTW-ventilatiesysteem met CO2- en vochtsensoren; - technische ruimte voor de opstelplaats van de binnenunit van de warmtepomp en/of benodigde boiler; - slimme opstelling en positionering van de warmtepomp die buiten komt te staan; - plaatsing binnenunit rekening houdend met de geluidsproductie - inrichting keuken en gebruik appara-

tuur ter plaatse; - eventuele installatie van laadpunt voor elektrische auto’s.

Aansluiting Als deze gegevens bekend zijn, is het tijd om de juiste aansluiting te kiezen: een 1 fase met een hoofdbeveiliging van 35 Ampère of een 3 fasen aansluiting van 3 x 35 Ampère.

Daarbij is het van belang om te kijken hoeveel apparaten eventueel gelijktijdig gaan functioneren. Als de 1 fase aansluiting een hoofdbeveiliging van 35 Ampère heeft, kan er maximaal 8 kW aan apparatuur worden opgesteld. Dit is als volgt te berekenen: P=UxI 8.000 Watt= 230 Volt x 35 Ampère. Maar, in deze opstelling kan er slechts 24 Kw aan stroom gelijktijdig worden gebruikt.

Stel een vermogenslijst op per fase en houd daarbij ook rekening met eventuele PV-panelen en een koppeling naar het laadpunt voor de elektrische wagen.

Gevolgen Een 3 fasen aansluiting pakt in een aantal gevallen dus gunstiger uit. Grofweg gezegd is er dan sprake van een betere verdeling van de opgewekte stroom.

Deze kan in dergelijke gevallen per fase worden teruggeleid naar het elektranetwerk of voor zelfgebruik.

januari 2021

IZ0121_20_21_TA_allelectric.indd 20

27-12-2020 15:35:52

Basisschema Op het bijgevoegde basisschema kunt u de verdeling zien die wij hebben toegepast in een woningbouwproject van een 100-tal woningen in Rosmalen.

Deze huizen moesten voldoen aan de eisen van het Bouwbesluit 2012 en mochten geen gasaansluiting meer krijgen.

ruimtes klimaattechnisch van elkaar te scheiden. De compartimentering houdt dan in dat de leefzone en slaapverdieping in ieder geval luchttechnisch, maar eventueel ook thermisch door middel van isolatie, gescheiden zijn. Denk bijvoorbeeld aan zone 1: begane grond versus slaapkamer en zone 2: slaapkamers versus zolder. Iedere ruimte krijgt een eigen regelthermostaat, zodat

andere ruimtes niet nodeloos worden verwarmd.

Regelgeving Tot slot: houd bij iedere stap de relevante normen en richtlijnen in gedachten, zoals de NEN 1010, NEN 3028, NTA 8800 en overige vigerende wetgeving 

Truc Voor dit project was al een voeding aangevraagd voor 3 x 25 Ampère. Helaas bleek die niet afdoende te zijn voor alle elektrische apparatuur in de woningen. Nu hadden wij natuurlijk een truc kunnen uithalen door een regeling te installeren die voorkomt dat bepaalde apparaten gelijktijdig gaan draaien, om zo de elektriciteitsvraag te beperken.

Gelukkig waren we nog op tijd om een aanvraag in te dienen bij het nutsbedrijf voor een zwaardere aansluiting.

TIAB ALL-ELECTRIC CONCEPT TIAB ALL-ELECTRIC CONCEPT Koken op Elektra: Koken op Elektra: • • Inductie Inductie Keramisch • • Keramisch • Halogeen • • Halogeen Elektrisch

Opwekking Elektra: Opwekking Elektra: • Pv-panelen • • Pv-panelen Windgenerator • Windgenerator

• Elektrisch Ruimteverwarming: Ruimte verwarming: Warmtepomp water/water • •Warmtepomp water/water • Warmtepomp lucht/water • •Warmtepomp lucht/water Elektrische vloerverwarming • Infraroodstralingspanelen • Elektrische vloerverwarming • Combinaties van bovenstaande • Infraroodstralingspanelen

Overig: • Huishoudelijke apparatuur Overig: • Hotfill boiler • •Huishoudelijke apparatuur WW boiler i.c.m. warmtepomp • Hotfill boiler • Voeding warmtepomp • •WW boilerwarmtepompboiler i.c.m. warmtepomp Voeding Voedingwarmtepomp ventilatie • •Voeding

• Combinaties van bovenstaande

• Voeding warmtepompboiler

Warmtepomp In het installatieconcept waren de warmtepompen overgedimensioneerd.

Door tijdig ingrijpen van de adviseur zijn de warmtepompen afgestemd op de gemaakte VABI- transmissieberekeningen en de persoonlijke wensen van de bewoners met betrekking tot hun warmwatervoorziening. Uiteindelijk zijn alle woningen voorzien van een modulerende lucht/water warmtepomp van Daikin, die zowel de verwarming, koeling als de productie van warm tapwater voor zijn rekening neemt.

Afvaller De water-water warmtepomp was al afgevallen. De bodem bleek een zodanige samenstelling te hebben, dat er te veel interferentie zou plaatsvinden tussen een grondgebonden systeem en omringende systemen. Bovendien was er geen garantie dat de warmtepomp continu voldoende thermische energie aan de aardbodem zou kunnen onttrekken.

Compartimenten Zoals eerder vermeld in de lijst met aandachtspunten is het raadzaam om de

Ruimteregeling: Ruimteregeling: • Thermostaten • Thermostaten

• Voeding ventilatie

Van gas naar all-electric

TIPS VOOR PV-INSTALLATIES - Moet je PV-panelen aarden?

Ja, tenzij er een scheidingstrafo tussen het net en de omvormer zit (zie NEN 1010-2015).

- Moet de bekabeling door het dakbeschot mechanisch beschermd zijn?

Ja, dit is verplicht om de positieve en negatieve kabel en aarding door een aparte dakdoorvoer te kunnen leiden en sluiting en mechanische beschadiging te voorkomen.

- Moet de bekabeling duidelijk visueel herkenbaar zijn?

Nee, maar uit het oogpunt van overzichtelijkheid is het wel aan te raden om voor positief geladen kabels rood te gebruiken en voor de negatief geladen kabels zwart/blauw.

- Moet er achter de PV-panelen worden geventileerd?

Raadpleeg altijd de voorschriften van de fabrikant. Het is geen verplichting, maar wordt wel aanbevolen als er warmteopeenhoping onder de panelen kan ontstaan.

- Welke wetgeving en normen zijn van kracht bij de installatie en het onderhoud van PV-panelen?

1. NEN1010:2015/C2:2016 2. NEN 3140+A3:2019 3. Arbowetgeving 4. Bouwbesluit art 1.16

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0121_20_21_TA_allelectric.indd 21

27-12-2020 15:35:52

TECHNIEK

Hybride oplossing VAN POSTKANTOOR TOT MUSEUM In Venlo vindt een indrukwekkende transformatie plaats. Wat ooit een drukbezocht postkantoor was, wordt nu omgetoverd in een heus museum. De opdrachtgever heeft gekozen voor een allelectric installatieconcept, waarin een hoofdrol is weggelegd voor een hybride warmteopwekkingssysteem.

Artist Impression van het architectenbureau van het nieuwe museumonderkomen

Hybride oplossingen winnen snel aan populariteit. Dat blijkt wel uit een rondje langs de velden. Zowel leveranciers als installateurs peilen een stijgende belangstelling. In de meeste gevallen krijgt de opdrachtgever een warmteopwekkingssysteem met een luchtgebonden warmtepomp als hoofdverwarmer en een gasgestookte cv-ketel voor de piekmomenten én de productie van warm tapwater. Niet dus in het Museum van Bommel van Dam. Daarin komt straks een elektrische cv-ketel te hangen die de warmtepomp gaat bijstaan.

Vanwaar deze bijzondere keuze?

het Museum van Bommel van Dam uit haar jasje in haar onderkomen aan de Deken van Oppensingel. Ook waren de installatietechnische voorzieningen niet meer van deze tijd. De gemeente Venlo liet als toekomstig eigenaar van het museum haar ogen vallen op het oude postkantoor als nieuwe locatie. Dat had een aantal redenen.

krijgt door twee verregaande ingrepen van architectenbureau BiermanHenket een andere gedaante. Op het dak wordt een kunstvenster toegevoegd, zodat de bezoeker straks een fraai uitzicht heeft op de binnenstad. En aan de parkzijde wordt een niet-monumentaal deel gesloopt, om plaats te maken voor een tweede entree.

Vrije indeelbaarheid

Bouwkundige ingrepen

Allereerst is de locatie perfect. Het voormalige postkantoor ligt tussen het station en het centrum. Daarnaast gaat het om een solide gebouw met een goed casco. Er zijn geen dragende scheidingswanden, de draagstructuur bestaat namelijk uit kolommen en balken. Daardoor krijgt de nieuwe eigenaar de vrije hand bij de indeling van het museum, wat natuurlijk ideaal is voor het opzetten van tentoonstellingen.

Daarnaast nam het bouwteam een aantal bouwkundige maatregelen om het gebouw geschikt te maken voor duurzame installatietechniek. Zo worden de kunststof kozijnen op de eerste verdieping vervangen door aluminium renovatieprofielen met HR++ beglazing met dezelfde roedeverdeling als de originele ramen. Ook wordt het bestaande dak optimaal geïsoleerd (RC=6,5). Waar mogelijk krijgen de bestaande gevels voorzetwanden, zodat de RC-waarde wordt opgeschroefd tot 2,0.

Historie In 1938 verrees aan de Keulsepoort het nieuwe hoofdpostkantoor van Venlo.

Het gebouw – ontworpen door Rijksbouwmeester Hayo Hoekstra – is een zogenaamd ensemble dat bestaat uit drie vleugels en een binnenhof. Kenmerkend is het vele metselwerk, een robuuste plint, stalen kozijnen en grote dakvlakken. Het hoofdpostkantoor verloor in 2009 haar functie en kwam leeg te staan. Tegelijkertijd groeide

22

Architectuur De werkzaamheden gingen in januari 2020 van start. Als alles naar wens verloopt, vind de oplevering plaats in het tweede kwartaal van 2021. Het gebouw

Indeling en functies Het monumentale pand heeft een kelder en twee verdiepingen. In de kelder

januari 2021

IZ0121_22_24_TA_hybrideoplossing.indd 22

27-12-2020 15:39:04

ELEKTRISCHE CV-KETEL De elektrische cv-ketel, die komt te staan in het museum is een ACV E-Tech P 57. Dit toestel heeft een thermisch vermogen van 57,6 kW en wordt geregeld in 4 stappen van elk 14,4 kW. De elektrische cv-ketel is eenvoudig te installeren en heeft de mogelijkheid om te worden geïntegreerd in een gebouwbeheersysteem voor aansturing en signalering. De E-Tech P is standaard voorzien van beveiligingen voor lage systeemdruk, overdruk en oververhitting. De complete range bestaat uit 5 modellen met thermische vermogens van 57 tot en met 259 kW.

worden het depot ondergebracht en de sanitaire voorzieningen. De begane grond fungeert als entree, daarnaast is er ruimte voor de horeca, een museumshop en tentoonstellingen. De eerste verdieping is bestemd voor exposities, kantoorruimte en een auditorium. De zolder is geschikt voor educatieve doeleinden, daarnaast kan de bezoeker er genieten van het uitzicht.

Uitdagingen De transformatie van een monumentaal pand naar een museum waarin hoge eisen worden gesteld aan de klimatologische omstandigheden, brengt nogal wat uitdagingen met zich mee, vertelt Imre Janse. Hij is namens Adviesbureau Huisman & Van Muijen betrokken bij de renovatie en verbouwingswerkzaamheden. “Laten we beginnen met de constatering dat een dergelijk oud gebouw niet ontworpen is om een groot aantal moderne installaties te herbergen. Dus waar haal je de ruimte vandaan? En dan de routing: hoe laat je de schachten, kanalen en dergelijke lopen door het pand, rekening houdend met de constructieve randvoorwaarden?

En tot slot hoe werk je alles weg, want de opdrachtgever wil zo min mogelijk zichtwerk ?”

Warmteopwekker Uit een vergelijkend onderzoek kwam naar voren dat een bodemgebonden warmtepomp met WKO-installatie het meest geschikt was voor de warmtevoorziening. Helaas bleek dit financieel gezien niet haalbaar. Als goede tweede keus kwam de combinatie van een luchtgebonden warmtepomp en elektrische cv-ketel uit de bus. Peter Rietveld, CEO van Inoxcon legt uit waarom. “Er was geen gasaansluiting, dus een hybride variant van een gasgestookte cvketel met luchtgebonden warmtepomp viel al af. Door de grootte van het gebouw en het totale stroomgebruik vallen dit soort gebouwen automatisch onder het elektrisch grootverbruikerstarief. Hierdoor blijft de energierekening zeker betaalbaar. Daarnaast gaat het om Proven Technology, die zeer eenvoudig is qua opzet. Je hoeft geen rekening te houden met een gasinfrastructuur, rookgasafvoer, CO-detectie en dergelijke. Alleen het aansluiten zelf, vergt wat kennis. Tot slot: een elektrische cv-ketel is onderhoudsarm. Wij adviseren een jaarlijkse inspectie, om te controleren op waterzijdige lekkages en om na te gaan of alle elektrische componenten nog goed vastzitten. Dat is relatief eenvoudig en vergt niet veel tijd.”

E-installaties De stroomvoorziening gedeeltelijk verduurzamen zat er niet in, omdat PV-panelen esthetisch gezien niet in het plaatje passen, legt Janse uit. Wat betreft de verlichting: Als het museum wordt opgeleverd, zal het pand voorzien zijn van daglichtgeregelde Ledverlichting.

Installatie Toch zijn sommige W-installateurs nog wat huiverig om een elektrische cv-ketel te installeren. Rietveld begrijpt dat wel.

“Ze hebben al snel het idee dat ze niet genoeg kennis in huis hebben om het elektrische deel te regelen. Werk je met grote vermogens dan kan het inder-

Een opengewerkte E-Tech P 259 elektrische verwarmingsketel. Aan de voorzijde zijn de verwarmingselementen goed zichtbaar.

daad uitdagend zijn, omdat je daarvoor ook over krachtstroomkennis dient te beschikken. In de praktijk zien we vaak dat de W-installateur voor de zekerheid een E-collega inschakelt.” Dat kan ook handig uitkomen, omdat opdrachtgevers graag tegelijkertijd PV-panelen laten installeren, als er voldoende ruimte is. Op die manier verdienen ze gelijk hun elektriciteitsrekening gedeeltelijk terug.

Levensduur Een andere belangrijke reden om de elektrische cv-ketel te kiezen, was de beoogde levensduur. “Bij zeer intensief gebruik van de toestellen, zien we dat er na lange tijd wel eens relais moeten worden vervangen, door het vele aantal schakelingen. In het nieuwe museum zal de elektrische cv-ketel maar beperkt worden ingezet als back-up voorziening en om de pieklasten op te vangen.

Door die geringe belasting – minder dan 20% van de tijd -, gaat de elektrische cv-ketel theoretisch gezien veel langer mee dan gebruikelijk. Langer nog waarschijnlijk dan de warmtepomp.”

Ruimtebeslag De elektrische cv-ketel komt in de REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0121_22_24_TA_hybrideoplossing.indd 23

27-12-2020 15:39:05

kelder te staan, de warmtepomp niet.

“Die heeft buitenlucht nodig voor de ventilatie”, vertelt adviseur Janse, “dus we hebben ‘m geprojecteerd op de begane grond, waar het apparaat in open verbinding staat met de binnenplaats.”

stellingen. Het is nog even wachten hoe alles uitpakt, ook na de oplevering zullen de partijen de systemen blijven

XXXXXXXX

Afgiftesystemen In het nieuwe installatieconcept is geen plaats meer voor de oude afgiftesystemen. Die zijn verwijderd. In plaats daarvan krijgt het depot luchtverwarming, waarbij de lucht veelvuldig recirculeert.

“Vloerverwarming was onmogelijk”, vertelt Janse. “Vanwege de gebouwhoogte konden we namelijk geen extra deklaag leggen.” Ook op de begane grond, eerste en tweede verdieping is een belangrijke rol weggelegd voor luchtverwarming. Maar dan als ondersteuner. “Met de vloerverwarming zorgen we voor een constante temperatuur en met de geconditioneerde lucht kunnen we snel naregelen.” In de trappenhuizen en andere verkeersruimtes tot slot, zijn nieuwe radiatoren te vinden. Ook die hebben als voordeel dat ze snel kunnen naverwarmen.

De ventilatiekanalen, hoofddistributie van

monitoren om na te gaan of de beoogde prestaties daadwerkelijk worden behaald 

WEGWERKEN De centrale technische ruimte bevindt zich in de kelder. Hier vindt de warmte- en koudeopwekking plaats. Bovendien wordt vanaf deze plek de warmte en koude gedistribueerd naar de diverse afgiftecomponenten (luchtbehandelingskasten, vloerverwarming/ -koeling en radiatoren). Er zijn twee hoofdstijgpunten gecreëerd.

De vier technische ruimtes zijn onderling verbonden via de stijgpunten. De technische installaties zijn zoveel mogelijk ondergebracht in deze stijgpunten. De elektrotechnische verdeelkasten, verdelers vloerverwarming/-koeling, brandslanghaspels, luchtkanalen, CV- en GKW-leidingen, kabelgoten voor elektra en data hebben een eigen (bereikbaar) plekje in het stijgpunt.

watervoerende leidingen en elektra worden

Ventilatie Met de strenge eisen die gelden voor het binnenklimaat in musea, zal het de lezer niet verrassen dat het gebouw wordt voorzien van een gebalanceerd ventilatiesysteem met WTW. De ventilatielucht wordt dus voorbehandeld, wat past in het streven naar energiebesparing. De verse lucht gaat via textiele luchtslangen het gebouw in, behalve in de kelder. Daar wordt de ventilatielucht met kanaalroosters ingeblazen.

LBK’s Het nieuwe museum krijgt maar liefst 6 LBK’s. De LBK die voor het depot bestemd is, voert maar een beperkte hoeveelheid verse lucht aan. Verder verwarmt, koelt, bevochtigt, ontvochtigt en filtert het systeem de lucht. De LBK die de eerste verdieping voor zijn rekening neemt, functioneert onder hetzelfde regime, maar voert meer verse lucht aan. Voor de overige ruimtes is gekozen voor standaard luchtbehandelingsin-

24

weggewerkt in een dubbele wand.

MUSEUM VAN BOMMEL VAN DAM Museum van Bommel van Dam is een museum voor moderne kunst in Venlo. Er zijn onder andere schilderijen en beeldhouwwerken te zien, alsmede foto’s en kunstinstallaties. Het museum is opgericht door het Amsterdamse echtpaar Maarten en Reina van Bommel-van Dam, die na de Tweede Wereldoorlog begonnen met het verzamelen van kunst. Maarten van Bommel was bankier en kunstliefhebber. In 1969 werd hun woning in Amsterdam te klein. Daarop besloot het echtpaar om de collectie van ruim 1100 schilderijen, tekeningen, prenten en beelden aan de gemeente Venlo te schenken. Voorwaarde was wel dat de verzameling in een museum werd ondergebracht en er een woonhuis naast het museum voor het echtpaar beschikbaar kwam, waarbij het echtpaar met een binnendeur vrije toegang tot het museum had. In 1971 is het naar het echtpaar genoemde museum geopend. Maarten van Bommel is in 1991 overleden. Zijn echtgenote Reina van Bommel overleed op 97-jarige leeftijd op 29 juli 2008. Sinds 1 november 2017 is het museum tijdelijk gesloten vanwege de verhuizing naar het tegenovergelegen voormalige Hoofdpostkantoor Keulse Poort. De verhuizing valt samen met de privatisering van het museum. De museumstichting wil een andere koers gaan varen om de bezoekersaantallen op te krikken die de laatste jaren rond de 10 à 15 duizend bleven steken.

januari 2021

IZ0121_22_24_TA_hybrideoplossing.indd 24

27-12-2020 15:39:06

NIEUW: DE NIBE S-SERIE NIBE introduceert in 2020 haar compleet nieuwe S-serie met onder meer water/water warmtepompen en lucht/water warmtepompen. Alle producten zijn gebaseerd op een geheel nieuw hard- en softwareplatform waarbij connectiviteit centraal staat. Alle warmtepompen zijn bijvoorbeeld voorzien van wifi. Ook is een vernieuwd online platform voor smartphones, tablets en pc’s beschikbaar: myUplink. Zo wordt elk huis met de NIBE S-serie een Smart Home.

De NIBE S-serie omvat onder meer twee modulerende water/water warmtepompen: de S1255 (met geïntegreerde boiler) en de S1155 (zonder boiler). Beide zijn leverbaar in drie vermogens (1,5-6, 3-12 en 4-16 kW) en bieden nóg duurzamer comfort in verwarming en warmtapwater.

Ook zijn twee versies met passieve koeling leverbaar.

IT’S IN OUR NATURE

IZ0121_25_nibe.indd 25

WWW.NIBENL.NL

8-1-2021 14:58:40

TECHNIEK

Echte warmte HAPPY MET ALL-ELECTRIC? Het lijkt erop dat de introductie van de NTA 8800 (BENG) leidt tot een blikvernauwing op het gebied van warmteafgiftesystemen. Wijd en zijd wordt een All-Electric installatieconcept met warmtepomp en vloerverwarming gepropageerd als de ideale oplossing. Hiermee ligt namelijk een optimale BENG-score in het “De Brabantwoning van Renz Pijnenborgh (2013). Een vroeg voorbeeld van een All-Electricwoning.�

verschiet. Maar gaan we daarmee niet voorbij aan het echte doel van verwarmen, vraagt Rob Verbrugge van Verbrugge Klimaatadvies zich af?

Niet de woning maar de mens moet het uitgangspunt zijn en die wil zijn eigen warmte kunnen bepalen, op die plek en op het tijdstip dat hij dat wenst. Tijdens inactieve periodes wil hij voelbare warmte ervaren en dat gaat lang niet altijd met de laagwaardige warmte van een warmtepomp.

Geschiedenis

Wat is een comfortabele woning?

All-Electric begon in 2012-2013 schoorvoetend. Een van de eerste geslaagde projecten was van de hand van architect Renz Pijnenborgh, die met een geheel eigen visie de zogenaamde Brabantwoning ontwikkelde. Slim, doordacht en veelal met natuurlijke materialen uitgevoerd, realiseerde hij in Boskant, gemeente Sint Oedenrode, uitstekend functionerende All-Electric woningen voor de plaatselijke woningcorporatie. Iedere moderne bouwer of adviseur zou van Pijnenborgh nog veel kunnen leren voor de (BENG-) woning van morgen.

Denken dat All-Electric het vervangen van de cv-ketel is door het plaatsen van een warmtepomp, is te kort door de bocht. Niet alleen verschillen de aanschafkosten, ook op technisch gebied verandert er veel. Het kleinere vermogen van de warmtepomp is namelijk bij installatietechnische onvolkomenheden niet vergevingsgezind, zoals de cvketel dat nog wel was. Vloerverwarming als laag temperatuursysteem is mede ingegeven door de mogelijkheden van onder andere warmtepompen vaak de eerste keuze. Het rendement is heilig, er wordt meestal meer waarde aan gehecht dan de bewonerswensen. Bouwers, adviseurs en zelfs de installateur, de expert bij uitstek op het gebied van warmte, gaan ervan uit dat de luchtkolom in de woning op twintig graden altijd de juiste behaaglijkheid biedt.

Helaas klopt deze aanname niet.

Gemeengoed All Electric Sinds 2020 mogen nieuwbouwwoningen geen aansluiting meer hebben voor aardgas. Sindsdien winnen All-Electricconcepten met warmtepompen rap aan populariteit. Maar er zijn uiteraard meer oplossingen mogelijk. Ook individuele lokale verwarming als hoofd- of bijverwarming is zeer kansrijk.

26

Vandaag is All-Electric gemeengoed geworden en geniet het een hoge mate van populariteit. Maar voldoet het concept wel aan alle wensen? Kloppen de prognoses en levert deze installatie-oplossing ook het zo gewenste eindproduct, namelijk behaaglijke warmte op de plek en het tijdstip dat de bewoner dat wenst?

Onvoldoende flexibel Je over deze materie kritisch uitlaten, vraagt bijna om verkettering. De

januari 2021

IZ0121_27_28_TA_echtewarmte.indd 26

27-12-2020 15:32:40

normopstellers, bouwers, adviseurs en fabrikanten van warmtepompen zijn tenslotte allemaal in hun nopjes met de combinatie van warmtepomp en vloerverwarming. Toch zijn er ondertussen ruim voldoende voorbeelden van bewoners die minder goed te spreken zijn over hun verwarmingssysteem. Ze krijgen namelijk de ruimte wel keurig op een temperatuur van twintig graden, maar ervaren nauwelijks behaaglijke warmte. Waar de moderne mens door technische innovaties vrijwel alles op zijn eigen gekozen moment kan regelen, kan dat met zijn All-Electric installatie absoluut niet. Ervaar je in de avonduren tijdens inactieve momenten onvoldoende warmte, dan is de ultra lage temperatuurverwarming niet in staat hier (snel) wat aan te doen.

Vloerbekleding Daarnaast is dit afgiftesysteem niet met elke vloerbekleding te combineren, hoewel verkopers van hout, laminaat en tapijt dat wel roepen. Stenen vloeren geven door hun lage warmteweerstand nog enigszins warmte af, maar andere vloersoorten doen dit door hun hoge weerstand niet of nauwelijks. De ruimte blijft weliswaar eenvoudig op een temperatuur van 20 graden, maar enige vorm van warmtebeleving wordt niet meer ervaren. All-Electric installaties met vloerverwarming hebben eigenlijk aanvulling nodig van snelle flexibele stralingswarmte op plekken waar de bewoner inactief is.

lijker aan. Maar hier worden de elektriciteitskosten, het benodigde vermogen en de normeisen weer als nadelen ervaren. Het is echter mogelijk om daar creatieve en duurzame warm tapwater- en ventilatieoplossingen voor te bedenken. Daarnaast valt dit in andere verblijfsruimten eenvoudig te combineren met lokale verwarming, waardoor er een minder hoog vermogen nodig is. Bij deze oplossingen wordt vaak te snel gedacht aan het nadeel van een COP=1, terwijl er juist volop voordelen en mogelijkheden zijn.

De kern Het lijkt erop, dat onze zoektocht naar duurzaamheid ons doet vergeten waar verwarmen echt om gaat. De mens wil flexibele voelbare warmte op de plek en het moment dat hij daar behoefte aan heeft. Deze heeft hij al die jaren verkregen door een combinatie van straling en convectie als warmteoverdrachtsoorten. De verwarmingssector heeft haar kennis hierover laten versloffen. Wie weet er nog dat echte warmte immer stralingswarmte is en dat luchttemperatuur slechts het verschil tussen de lucht en de mens kan verkleinen, waardoor men minder warmte verliest?

Luchtverwarming is in feite helemaal geen vorm van verwarming, maar een vorm van isolatie.

ren met installaties die stralingswarmte leveren. In de All-Electric woning kan dat in de vorm van een lokaal warmteafgiftesysteem, bijvoorbeeld boven de zithoek. Nu zien we dat bewoners dit oplossen met fleecedekens, elektrische blaaskacheltjes of het plaatsen van vervuilende houtkachels. Ik pleit ervoor dat installatiebedrijven weer verwarmingsexperts worden. Deskundigen die echt kijken naar wensen en behoeften en daar creatief invulling aan geven met inachtneming van de geldende normen. Warmte is een vak en is méér dan 24 uur per dag dezelfde temperatuur leveren. Als een bewoner kou ervaart, wil hij snel worden opgewarmd. Als dit uitgangspunt weer de standaard wordt, dan wordt iedereen echt happy met All-Electric 

“Als de mens kou ervaart, heeft hij behoefte aan

Experts in warmte

snel te verkrijgen voelbare warmte. Bewoners

Als de mens kou ervaart, heeft hij behoefte aan snel te verkrijgen voelbare warmte. En dat is uitsluitend te realise-

lossen dat probleem in de zithoek nu vaak op met fleecedekens, elektrische blaaskacheltjes of het plaatsen van vervuilende houtkachels.”

Verdiepingen Op de verdiepingen is het vloerverwarmingssysteem vanwege zijn traagheid niet in staat om op een flexibele basis snel warmte af te geven. En dat is problematisch. Zeker in deze tijd van thuiswerken wil de bewoner snel zijn afgiftesysteem kunnen bijsturen en daar zijn andere systemen beter in dan vloerverwarming.

Elektrische vloerverwarming De elektrische variant van vloerverwarming werkt aanzienlijk sneller, is lokaal inzetbaar en de warmte voelt behaag-

“LT-vloerverwarming is niet met elke vloerbekleding te combineren.”

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0121_27_28_TA_echtewarmte.indd 27

27-12-2020 15:32:42

Geef kinderen een gezonde leeromgeving!

www.nedair.nl/schoolventilatie

Wat doet u hieraan om dit te realiseren?

Schoolventilatie voor een gezonde leeromgeving

IZ0121_28_itho.indd 28

8-1-2021 15:00:33

VISSER

COLUMN

POSITIEF VOORUITKIJKEN Op het moment dat ik dit schrijf zitten we aan de vooravond van memorabele kerstdagen en een jaarwisseling zonder vuurwerk. De Corona Lock-down is inmiddels een feit. Net als de vorige keer probeert iedereen er het beste van te maken. Toch worden nog vaak de regels overtreden en/of wordt aan die regels een eigen invulling gegeven.

Maar laten we vooral positief blijven denken: de vaccinatie is gestart en laten we hopen dat dit de aanzet is voor Nederland en de rest van de wereld om weer een ‘normaal’ leven op te pakken. We gaan het beleven.

Wat voor alle ondernemers aan het einde van het jaar ondertussen belangrijk blijft, is het financieel afronden ervan.

Ik vrees dat er in menige boekhouding flink negatieve coronacijfers te zien zullen zijn. Dat geldt natuurlijk vooral voor de horeca, entertainment industrie, niet-essentiële winkels, verenigingen en clubs. De installatiesector mocht gelukkig wel doordraaien. Toch zal bij het afsluiten van het jaar blijken dat door alle extra organisatie, uitval van personeel en voorzieningen die moesten worden getroffen, heel veel extra kosten zijn ontstaan. Ik denk dat dit zo maar kan oplopen tot zo’n 10,000,- euro per werknemer; een bedrag

dat het eindresultaat flink zal beïnvloeden. De cijfers zullen wellicht niet rood kleuren, maar de winsten zullen beduidend lager zijn en de invloed op premies en voorzieningen komen daar zeker nog achteraan. Iets om zeker even bij stil te staan aan het begin van het nieuwe jaar. Maar laat ik vooral positief afsluiten en vooruitkijken naar een in alle opzichten weer gezond 2021, voor iedereen.

Dick Visser Installatiebedrijf Visser in Twisk [Twee generaties installateurs, vader Dick en zoon Tim Visser, schrijven om beurten een column op persoonlijke titel]

Toonaangevend in waterafvoertechniek

Opvoerinstallaties en pompstations voor particuliere, gemeentelijke en bedrijfsmatige doeleinden.

Made in German y

IZ0121_29_column_visser.indd 29

www.kessel-nederland.nl

8-1-2021 15:01:45

Een gezond binnenklimaat realiseer je samen met Wasco.

WIL JIJ OOK GRAAG WETEN HOE JE HET LUCHTIG HOUDT?

Als installateur moet je alles weten over de juiste luchtkwaliteit en dat is niet altijd even makkelijk. Wij helpen je daar graag bij. Daarom delen onze experts hun kennis over een gezond binnenklimaat. Ga snel naar de website en ervaar de frisse blik van onze experts.

wasco.nl/binnenklimaat

WASC5787_A4_Advertenties_GezondBinnenklimaat_Januari.indd 1 IZ0121_30_wasco.indd 30

7-1-2021 14:34:48 8-1-2021 15:04:36

VAN DE SANDE

COLUMN

ROL VAN VENTILATIE ONDERSCHAT De Nederlandse overheid stelt 360 miljoen euro beschikbaar om schoolbesturen en gemeenten te helpen bij het aanpassen van de ventilatiesystemen op scholen. Op 1 januari 2021 trad de ‘Specifieke Uitkering Ventilatie in Scholen’ (SUVIS) in werking om het binnenklimaat van bestaande schoolgebouwen te verbeteren. Hoe lang speelt covid-19 nu al, wordt het niet eens tijd voor actie?

Volgens de overheid staat de subsidie los van het feit dat het aantal corona-besmettingen op scholen vlak voor de lockdown fors toenam. Onbegrijpelijk! Mede omdat het RIVM op haar eigen site aangeeft dat goed ventileren juist wel helpt om de overdracht van luchtweginfecties zoals covid-19 te beperken.

Neem nu de situatie op de middelbare scholen en het voortgezet onderwijs. Zelf heb ik drie zonen waarvan de oudste twee op het ROC. Beiden gaan slechts twee dagen per week een halve dag naar school en volgen de rest van de week een paar uur online les. De jongste zit op de middelbare school, waar twee weken voor de lockdown al overgeschakeld was naar online les vanwege ernstige corona-besmetting bij vele leerlingen en leraren. Al mijn

kinderen missen de interactie, het sociale aspect en lopen leerachterstand op.

In april vorig jaar was al bekend dat de ventilatie in het vooroorlogs schoolgebouw van mijn jongste zoon onvoldoende was. In de tussentijd is er helaas niks zichtbaars gedaan om dit voor de leerlingen en leraren te verbeteren. Ook hier geldt dat de rol van ventilatie wordt onderschat.

Uit internationaal wetenschappelijk onderzoek blijkt dat corona-besmetting via aerosolen wel degelijk plaatsvindt en dat grondig ventileren het aantal besmettingen significant laat afnemen. Als alle scholen wel optimaal geventileerd zouden zijn, zouden onze kinderen dan wel normaal les gevolgd kunnen hebben?

Het wordt tijd voor actie!

Wouter Wijma Voorzitter Binnenklimaat Nederland

DRUPPELS

ROYAAL DOUCHEN

Kunststof buishouders

Grohe voegt een nieuwe hoofddouche toe aan haar assortiment. De Tempesta 250 is een hoofddouche met een diameter van 250 mm, voorzien van waterbesparende Ecojoy-technologie. Een doorstroombegrenzer vermindert het waterverbruik tot 9,5 liter per minuut. Tegelijkertijd zorgt de afstemming en plaatsing van de sproeiers ervoor dat de straal krachtig blijft. De Tempesta 250 heeft een slanke, minimalistische vorm in chromen afwerking. Hij is verkrijgbaar in een ronde of vierkante uitvoering, als enkele hoofddouche, in een set met douchearm of als compleet douchesysteem.

Viega introduceert kunststof buishouders, waarmee leidingen langs de staanders en liggers van het voorwandsysteem kunnen worden gevoerd. De fabrikant rationaliseerde haar voorwandprogramma vorig jaar met de introductie van het Viega Prevista. Met de komst van dit modulaire voorwandsysteem werd het aantal systeemonderdelen teruggebracht en de opslag en montage op locatie vereenvoudigd. Op basis van een nieuw inbouwreservoir en verschillende identieke onderdelen kan het systeem zowel voor wand-, staander-

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0121_31_column_wijma.indd 31

RUBRIEK

constructie- als railmontage worden ingezet. Met de uitvoeringen Prevista Dry, Prevista Dry Plus en Prevista Pure leent het systeem zich bovendien voor respectievelijk droogbouw en natbouw. januari 2021

31

8-1-2021 15:05:11

TECHNIEK

NEN-norm IS DE METERKAST TOEKOMSTBESTENDIG? Met de verduurzaming van onze energievoorziening lijkt het erop dat we ook afscheid gaan nemen van de traditionele meterkast of toch niet? Op dit moment buigt een NEN-commissie zich over een mogelijke aanpassing van de norm. Welke impact heeft ‘van aardgas los’ precies op de inde-

Links de hoogbouwoplossing met een 55cm + 77 cm brede kast, midden en rechts zijn geveloplossingen.

ling? En, wordt het werk van de installateur er makkelijker of juist moeilijker op?

Zoals we allemaal weten zijn meterruimtes in Nederland de plek waar aansluitingen op netwerken van nutsvoorzieningen (water, gas, warmte, elektra, telecom) in een woning bij elkaar komen. Naast een goede bereikbaarheid en toegankelijkheid zijn ook de betrouwbaarheid en de veiligheid van een meterruimte van belang. De Normcommissie Meterruimten van NEN ziet het als haar maatschappelijk taak om onveilige situaties en meterbranden te voorkomen. IZ sprak met consultant Saskia Schulten en normcommissievoorzitter Marcel Wennekes (ABB) over de marktconsultatie over de meterkast van de toekomst, die nu plaatsvindt.

Concepten Wie van 9 november tot 11 december afreisde naar Nieuwegein kon 9 concepten van toekomstige meterkasten bewonderen. Ze stonden opgesteld in de Woonindustrie. Installateurs, archi-

32

tecten, adviseurs en andere partijen in de bouwkolom mochten er naar hartenlust op schieten. De bedoeling was om zoveel mogelijk input te vergaren voor de Normcommissie die zich nu buigt over NEN 2768 (Meterruimten en bijbehorende bouwkundige voorzieningen in woningen). Deze input wordt gebruikt om de conceptopstellingen te evalueren en de kansrijke uitvoeringen verder door te ontwikkelen.

Veranderingen Wat is er aan de hand? Door de verduurzaming van onze energievoorziening verdwijnt zo zoetjes aan de aardgasgestookte cv-ketel uit de nieuwbouw. Tegelijkertijd staan andere installaties te dringen om een plekje. De douche-wtw bijvoorbeeld of laadapparatuur voor elektrische voertuigen. Ook dreigt de temperatuur in de meterkast op te lopen door de zwaardere belasting van installaties, klimaatverandering en betere isolatie van nieuwbouwwoningen.

Technische ruimte?

De normcommissie heeft naar aanlei-

ding van deze ontwikkelingen overwogen om van de meterkast een technische ruimte te maken. Op die manier zou een breed scala aan installaties kunnen worden opgenomen in de meterkast. Dat idee is om praktische redenen losgelaten. Een belangrijk obstakel vormt de warmtelast. Op het moment dat de meterkast een technische ruimte wordt, heb je een warmteberekening nodig. Dat is een vrij ingewikkelde exercitie. Vandaar dat de normcommissie deze optie laat schieten. De meterkast blijft dus dezelfde doelstelling en functie behouden in de toekomst, dat staat inmiddels wel vast.

Ruimtebeslag Ruimtebeslag, we hadden het er al eerder over, vormt ook een belangrijk thema dat is meegenomen in de marktconsultatie. Bij de proefopstelling in Nieuwegein waren dan ook meterkasten te beoordelen in verschillende formaten en met verschillende indelingen. Dat heeft deels te maken met de verduurzaming van installaties, maar ook met wensen van bewoners, installateurs en netbeheerders.

januari 2021

IZ0121_32_33_TA_nen-norm.indd 32

27-12-2020 15:29:26

Aanpassingen Bewoners willen graag meer ruimte.

Nu al is het een vertrouwd beeld: je trekt de deur van de meterkast open en wordt direct bedolven onder de paraplu’s, stofzuigers, flessen terpentine, schoenen en wat dies meer zij. Met de trend richting ‘van aardgas los’ komt die ruimte beschikbaar. Een optie is om de meterkast dan aan te passen. Bijvoorbeeld door het deel voor de netbeheerder kleiner te maken, van 1.60 m naar 1.30 m om precies te zijn. Het bovenste deel is dan voor bewonersinstallaties.

Een fysieke afscheiding tussen beide gedeeltes moet dit verduidelijken.

Kleiner maken Het is natuurlijk ook mogelijk om de afmetingen van de meterkast zelf te wijzigen. Bijvoorbeeld door hem slechts 55 cm breed te maken of de totale hoogte te beperken tot 1.30 m, precies het deel dat nodig is voor de noodzakelijke installatievoorzieningen. Of je brengt een fysieke scheiding aan tussen het deel van de netbeheerder en de bewonersinstallaties. In dat geval krijgt een installateur elders in de woningen toegang tot zijn gedeelte. Hiermee speel je ook gelijk in op een trend om kleiner te gaan wonen, de zogenaamde ‘Tiny Houses’.

Geveloplossingen Over het algemeen willen netbeheerders en installateurs liever niet de woning in. Begrijpelijk. Werkzaamheden brengen altijd het nodige ongemak met zich mee voor bewoners en ook

de monteur kan zich beperkt voelen in zijn bewegingsruimte. Vandaar dat de Normcommissie ook nadenkt over geveloplossingen met een netbeheerdersdeel dat van buiten en een installatiedeel dat van binnenuit bereikbaar is.

Theoretisch gezien zou het ook mogelijk zijn om twee kasten naast elkaar te plaatsen, waarvan de ene bestemd is voor warmte en de andere voor data, elektra en water. Het geheel wordt dan wel vrij breed.

Hoogbouw Voor de hoogbouw denkt de Normcommissie in soortgelijke oplossingen.

In plaats van twee meterkasten van 77 cm breed, zou wellicht de ene 55 cm en de andere 77 cm breed kunnen worden.

Materialisatie Qua materiaalgebruik lijkt er weinig te veranderen. Uiteraard blijft brandveiligheid een issue, zegt de Normcommissie. Wellicht leiden nieuwe inzichten op termijn wel tot een andere materialisatie.

Kritiek De Normcommissie heeft er bewust voor gekozen om de conceptkasten aan een breed publiek te laten zien. Dat leverde al de nodige input op. Zo vragen installateurs zich af hoe het zit met de ventilatie in de variant met een tussenschot. Een oplossing is om de plaat te perforeren, zodat er wel luchtdoorstroming plaatsvindt. De kleinere varianten bieden wellicht niet voldoende ruimte om alle meters weg te werken. Zeker

als in de toekomst woningen mogelijkerwijze een waterstofmeter erbij krijgen.

Daarnaast kan de temperatuur nog steeds oplopen in de prototypen van de meterkasten. Hoe ga je daarmee om?

Techniek Nederland Techniek Nederland is ook betrokken bij de Normcommissie. Omdat het aantal installaties in de woningbouw toeneemt, is de meterkast in het verleden van 75 naar 77 cm verbreed, zodat twee installatiekasten naast elkaar passen. Door het netbeheerdersdeel kleiner te maken, ontstaat er ruimte voor twee installatiekasten boven elkaar. Daarnaast besteedt de branchevereniging veel aandacht aan de bereikbaarheid van de meterkast. In deze tijd, waarin het steeds moeilijker lijkt te worden om het personeelstekort op te vullen, is het van elementair belang dat service- en herstelwerkzaamheden zo veilig, snel en makkelijk mogelijk kunnen plaatsvinden.

Rijk aanbod Hoe de meterkast van de toekomst eruit gaat zien, is dus nog de vraag.

De Normcommissie denkt niet aan één variant, maar aan meerdere varianten die elk tegemoet komen aan andere eisen en behoeftes. Er is nog een ander aandachtspunt. Nu mag de meterkast maximaal 3 m van de toegangsdeur van een woning verwijderd zijn. De Normcommissie zou dat graag willen oprekken tot bijvoorbeeld 3,6 m. Zo ontstaat er meer flexibiliteit voor inpassing van de meterkast in een woning. Overigens geldt NEN 2768 alleen voor nieuwbouw of grootschalige renovatieprojecten.

Voor bestaande woningen zijn de toekomstige aanpassingen in NEN 2768 niet verplicht.

Vorm

In de toekomst krijgen woningen wellicht ook een waterstofmeter in de meterkast.

Het is dus nog even de vraag hoe de nieuwe NEN 2768 er precies uit gaat zien. De Normcommissie wil daar dit jaar uitsluitsel over geven. Tot dan zult u het dus als installateur in het slechtste geval nog even moeten doen met volgestouwde en soms te grote meterkasten  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0121_32_33_TA_nen-norm.indd 33

27-12-2020 15:29:27

ZAKELIJK

Innoveren HET BELANG VAN GOEDE MARKETING In het laatste kwartaal van het vorige jaar kwam het nieuws naar buiten dat Stichting KIEN haar activiteiten ging beëindigen.

STEM Industrial Marketing Centre (STEM Imc) uit Voorburg zal de werkzaamheden gedeeltelijk voortzetten. Initiatiefnemers Willem de Vries en Maarten van der Boon leggen uit wat STEM Imc Maarten van der Boon

precies doet.

Willem de Vries en Maarten van der Boon zijn de drijvende krachten achter STEM Imc. Beiden zijn geen onbekenden in de installatiesector. De Vries heeft in het verleden binnen de toenmalige branchevereniging verschillende trainingen en cursussen rond het thema Marketing en Business Development opgezet en verzorgd. Maarten van der Boon is al verschillende decennia actief in de installatiesector. Als bestuurder, spreker en columnist.

Kenniscentrum STEM Imc is een kenniscentrum op het gebied van Business Development van technische bedrijven, vanuit een marketingperspectief. Maar de organisatie heeft ook de nodige kennis in huis over het optimaliseren van innovatie- en Salesprocessen. Als het heel goed gaat in een organisatie denk je daar niet aan, maar als de druk vanuit de markt toeneemt moet je wel. De Vries en Van der Boon zien in veel technische B2Bbedrijven vooral technologie denken

34 XX

en veel minder marktgericht denken.

Technische bedrijven vertellen vooral over wat ze doen, doorvertaald naar de installatietechniek komt dat neer op: ‘wij maken betrouwbare installaties’.

KIEN De activiteiten van Stichting KIEN hadden een groot aantal raakvlakken met die van STEM Imc. KIEN concentreerde zich op business development en innovatie in de installatiesector. Precies wat STEM al deed voor de maakindustrie. Vanuit die gedachte bleek het een waardevolle aanvulling te zijn om de installatiebranche toe te voegen aan het werkingsgebied van STEM. Er blijft voor installateurs nu een plek waar zij terecht kunnen met (hulp)vragen of voor kennisuitbreiding, onder andere op het terrein van innovatie en marketing.

Waarde marketing Voor De Vries en Van der Boon is marketing feitelijk het hart van de organisatie; zeg maar je bedrijfsbeleid.

Het is hoe je als organisatie ervoor

zorgt dat je iets doet of levert wat het probleem van een ander oplost. Zonder het oplossen van een probleem kun je verzinnen wat je wilt, maar heb je geen business. Los je wel een probleem op, dan zul je ervoor moeten zorgen dat de mensen waarvan je denkt of weet dat ze dat probleem hebben, bekend worden met jouw oplossing. Marketing is dus meer dan alleen reclame maken, wat een synoniem voor marketing lijkt te zijn geworden.

Uitdaging De grote uitdaging voor technische bedrijven is dat veel commerciële beslissingen door technisch geschoolde en gedreven personen worden genomen.

Technische mensen zijn vaak geneigd om vanuit technische oplossingen te denken en minder vanuit de werkelijke behoefte van de klant. Daardoor ligt de nadruk op de techniek en de kwaliteit van het product en minder op de vraag of dit product ook daadwerkelijk een probleem oplost, merken De Vries en Van der Boon.

januari 2020

IZ0121_34_35_ZA_innoveren.indd 34

8-1-2021 10:15:38

STEM COMMUNITY STEM Imc biedt individuen en organisaties de mogelijkheid om zich aan te sluiten bij de community. Dat kan op drie niveaus: 1 | eXplore-deelname De eerste variant is gratis een heeft de naam eXplore (= Verkennen). Op een laagdrempelige wijze kunt u kennismaken met STEM en haar activiteiten.

2 | eXplain-deelname Via de eXplain (= verklaren & verdiepen) deelname krijgt u de mogelijkheid om uzelf verder te bekwamen in Business Development, Sales en Marketing in de technische B2B. Met deze deelname krijgt u toegang tot alle diensten van STEM. 3 | eXpand-deelname Heeft u een groter bedrijf en is de deelname aan de STEM Community voor meerdere werknemers interessant? Kies dan voor de eXpand-deelname. Hiermee hebben tot 4 personen in uw organisatie toegang tot alle diensten van STEM. Willem de Vries

Voorbeeld Hetzelfde proces zie je terug in het contact met de eindklant. Een voorbeeld: installateur X werd gebeld om een offerte uit te brengen voor een nieuwe cv-ketel in een woning. Tijdens het gesprek vertelt de klant wat hij belangrijk vindt. ‘Overal en altijd warm water.’ Met een huishouden van 5 personen kan het voorkomen dat er iemand doucht en iemand anders beneden de kraan aanzet. Het gegil van nu uit de badkamer moest maar eens verleden tijd worden.

Daarnaast gaat men ook regelmatig weg. Dus een iets slimmere thermostaat zou ook handig zijn. Na enkele dagen viel de offerte op de deurmat. Twee pagina’s vol technische pietpraat met in het aanbod een instap-thermostaat zonder klokfunctie. De bijlage bestond uit een folder van een ketelfabrikant. De klant leest niets herkenbaars terug van het gesprek en wat ook nog storend is: zijn naam is verkeerd geschreven.

Onderscheidend vermogen Door de nadruk op techniek en kwaliteit wordt er te weinig onderscheidend vermogen geleverd, merken De Vries en Van der Boon op. Industriële producten lijken veel op elkaar. Menig bedrijf loopt daardoor het risico om in de Commodity Trap en een negatieve prijsspiraal

terecht te komen. Veel aanbieders in de installatietechniek denken: ‘Ik heb een goed product en lever kwaliteit, dus ze moeten toch eigenlijk wel voor mij kiezen’. Maar je bent een van de velen: als het onderscheidend vermogen van je product onvoldoende zichtbaar is voor inkopers, dan gaan ze toch voor de laagste prijs. In lijn met het voorbeeld van zojuist: lever je een cv-ketel met alle toebehoren of lever je comfort, gemak en zekerheid?

Strategische ontwikkelingen STEM Imc is ook nauw betrokken bij onderzoek. In samenwerking met de Universiteit van Twente doet de stichting actief onderzoek naar ‘Servitisation’. Vrij vertaald betekent dit: ‘het aanbieden van klantgerichte combinaties van goederen, diensten, ondersteuning, self-service en kennis, met als doel waarde toe te voegen aan het kernproduct.’ Een bekend voorbeeld uit een andere industrie is dat van Rolls-Royce.

Zij verkopen geen motoren maar ‘Power by the Hour’. Deze beweging rond het opzetten en verlenen van diensten-alseen-service krijgt steeds meer voet aan de grond. Wat betekent dit nu voor de installatiesector? Wat is de impact op de dienstverlening? Waar kan Servitisation van toegevoegde waarde zijn in

hun dienstverlening? Wat is hiervoor nodig aan mensen, organisatie en middelen? STEM Imc biedt inspiratie- en innovatiesessies aan voor professionals in de installatiebranche om hier meer vertrouwd mee te raken.

Aanbod STEM Imc is volop bezig om haar dienstenaanbod te vertalen naar de marktsegmenten Bouw- en installatietechniek. Beide liggen in het verlengde van de maakindustrie waarin al de nodige kennis en ervaring is opgebouwd.

Het doel is om in het eerste kwartaal van 2021 een stichting op te zetten.

Deze stichting gaat meer onderzoek doen op het gebied van B2B-Business Development, innovatie en marketing in technische omgevingen. De uitkomsten van dit onderzoek worden te zijner tijd uitgedragen door onder andere een – eveneens nog op te zetten - coöperatie STEM.

Einddoel Het uiteindelijke doel is om een ecosysteem op te zetten van kennis gedreven organisaties en personen. Een community op het gebied van Business Development, innovatie en marketing/ communicatie in technische omgevingen: van, door en met elkaar  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0121_34_35_ZA_innoveren.indd 35

8-1-2021 10:15:41

ADVERTORIAL

Zelf elektriciteit opwekken DE TRANSITIE DOOR MET CHEAPPOWER4U, GASENGINEERING EN EC POWER Het verduurzamen van woningcorporaties en VvE’s brengt uitdagingen met zich mee, zeker voor de bestaande bouw. Een van deze uitdagingen is het verduurzamen van de elektriciteitsvoorziening. Bij de productie van elektriciteit in Nederland komt nog altijd zeer veel CO2 vrij. Dit komt doordat de restwarmte van het productieproces vaak niet gebruikt wordt. Cheappower4U biedt hiervoor een oplossing: het plaatsen van een kleine, lokale elektriciteitscentrale waarmee eigen elektriciteit en (rest) warmte wordt opgewekt.

Wat doet Cheappower4U? De missie van Cheappower4U is het helpen van haar klanten in de verduurzaming van centraal gestookte complexen. Bewoners produceren zelf hun elektriciteit en maken gebruik van de restwarmte. Dit gebeurt via het plaatsen van een warmte/krachtkoppeling (WKK) in de stookruimte. De WKK is geproduceerd door de Deense fabrikant EC Power. Qua techniek komt dit overeen met een elektriciteitscentrale, maar dan op kleine schaal. Het grote verschil met de reguliere centrale is dat door het gebruiken van de restwarmte, een veel beter rendement in de energievoorziening ontstaat.

De elektriciteit wordt via de specifieke techniek verdeeld over alle woningen en kent fiscaal dezelfde regels als de opwek van zonnestroom.

Cheappower4U heeft hiertoe zelf een stroomverdeler ontwikkeld; voor de WKK een unieke toepassing in Nederland. De restwarmte wordt gebruikt om het wooncomplex te verwarmen (al dan niet inclusief het tapwater).

Naast het plaatsen van de techniek biedt Cheappower4U ook financiële ontzorging, door de investeringen van de installatie voor haar rekening te nemen. Ook onderhoud en technisch ri-

36

Meer informatie: Gasengineering GHP Vlasakker 8 3417 XT Montfoort Tel. 0348 413 485 e-mail: info@gasengineering.nl

sico liggen volledig bij Cheappower4U. De gebruikslasten van de installatie worden gedurende de gebruiksperiode betaald vanuit de besparingen die hij bij de gebruikers oplevert. Daarmee wordt de verduurzaming van dit soort complexen zeer laagdrempelig en kunnen de vermeden investeringen worden gebruikt voor andere aandachtspunten in het wooncomplex.

Waarom Cheappower4U?  Financieel interessant gebruikersmodel doordat de vergoeding voor het gebruik van de WKK onderdeel wordt van de bestaande energielasten. De WKK zorgt er namelijk voor dat de huidige energielasten dalen.

Deze besparing dekt ruimschoots de vergoeding voor het gebruik van de WKK en verlaagt daarmee de energielasten van de gebruikers.  Door het zelf opwekken van energie

bent u vrijgesteld van energiebelasting.  De lokale opwek zorgt voor een CO2-reductie van gemiddeld 30% op de totale energievoorziening.

Hierdoor verbeteren doorgaans de energielabels van de woningen met 2 tot 4 stappen.  Als collectief heeft u inzicht in uw opgewekte stroom via het online platform van Cheappower4U.  Ontzorging in de energievoorziening, onderhoud en technisch risico van de installatie ligt bij Cheappower4U en is voor 15 jaar gegarandeerd.  De infrastructuur die Cheappower4U aanlegt kan naar de toekomst toe ook prima voor andere technieken worden ingezet. Dit biedt de VvE of woningcorporatie alle ruimte om in de toekomst (na de eerste contractperiode) indien gewenst te switchen naar een andere techniek.

januari 2021

IZ0121_36_advertorial.indd 36

6-1-2021 11:53:39

ASIJEE

COLUMN

EEN LEVEN LANG SAMENWERKEN Het jaar 2020 ligt achter ons. En ook voor u zal gelden dat u met gemengde gevoelens terugkijkt. Eén ding is zeker: niets is meer hetzelfde. Corona heeft het kompas van de branche misschien niet veranderd maar dat van het reguliere leven en werken wel. Het lijkt soms al zo lang geleden dat je als team even kan bijpraten, onbezorgd in een bus met elkaar naar een klus gaat. Het lijkt zo lang geleden dat trainingen, workshops en scholing gewoon verliepen; in één ruimte met elkaar in plaats van op afstand.

Het belang van (actuele) kennis werd nog helderder. Als het gaat om bijvoorbeeld ventilatie in gebouwen. Maar denk ook aan de inzet op verduurzaming die een extra impuls kreeg. Alles vanuit het idee: het moet anders. En daar staan wij als branche voor aan de lat. Kennis en leven lang ontwikkelen horen bij die opgave. Maar er is meer! Het gaat ook om een leven lang samenwerken. Op de werkvloer. In de keten. In het opleiden.

Mbo- en hbo-scholen zijn de natuurlijk samenwerkingspartners van bedrijven en vakmensen in de regio. Verder zien we ook dat steeds meer WO opgeleiden onze sector versterken. Een leven lang ontwikkelen is een leven lang

M E E T I N S T R U M E N T A T I E

samenwerken om praktijk en theorie samen te brengen met als doel het beste uit de vakman of vakvrouw te halen. Een voorbeeld is House of Skills, een publiek-private samenwerking in de Metropoolregio Amsterdam. Bedrijfsleven, brancheorganisaties, werknemers- en werkgeversorganisaties, kennisinstellingen, onderwijs en bestuurders uit de regio werken hier nauw samen mensen op te leiden op basis van de uitdagingen van nu en morgen. Dit soort initiatieven zien we overal opduiken.

Samenwerken is de norm om samen ontwikkelen mogelijk te maken. We stappen over elkaars grenzen heen om het beste uit ons zelf te halen. Dat samenwerken wens ik iedereen in 2021. Zodat we met het verschil kunnen maken.

Sven Asijee Directeur

Universele Binnenklimaat dataloggers voor relatieve vocht-, temperatuur en CO2 Toepassingen: •Binnenklimaat metingen •Veld applicaties •Educatie •Onderzoek •Test opstelling

%RV °C ppm CO2

Inclusief: Software en RS232/USB kabel

Low­cost

RV/T/CO2 datalogger met display, model MS47B set

LogBox datalogger met Bluetooth

Mini Squirrel datalogger voor het registreren en meten van Relatieve vochtigheid, Temperatuur en CO2. meetbereik : 0 ­ 100%RV / ­4 ...+40°C / 0 ­ 5000ppm voeding : Li­ion of 4AA Features : robuust, stabiele meetsensoren, gebruiksvriendelijke analyse software, te kalibreren Applicaties Binnen klimaatanalyse, woningbouwverenigingen, scholen, HVAC controle, laboratoria, ziekenhuizen

De LogBox is een universele datalogger uitgerust met digitale en analoge ingangen en voorzien van USB en Bluetooth communicatie mogelijkheden.

Besturing app te downloaden via de Google playstore en te gebruiken met mobiele telefoon of tablet.

Features: • 3 analoge ingangen voor Pt100, 0­50mV, 0­5V, 0­10V, 0/4­20mA • 1 digitale ingang voor Puls telling Events, Logger start/stop • Interne temperatuur sensor • Windows analyse software • 8 alarmen, high en low • optioneel : modellen met WiFi­ en 3G

Turfschipper 114 | 2292 JB Wateringen | Tel. 0174 272330 | info@catec.nl | www.catec.nl

IZ0121_37_column_asijee_WIJ.indd 37

11-1-2021 10:25:42

ZAKELIJK

Experimenteren en leren DE ENERGIETRANSITIE: WATERSTOF De energietransitie gaat niet over één oplossing. Waterstof is één van de oplossingen. Jan Wijbenga van het bedrijf Feenstra is ervan overtuigd dat waterstof ook Nederland zal veroveren. Maar het is een weg die we nog met elkaar moeten verkennen. In Uithoorn werd onlangs een proef gestart met het inzetten van waterstof

Jan Wijbenga: “Waterstof vergt andere kennis en skills”

in bestaande (sloop)woningen.

Ook mensen met een kleine portemonnee. Dus ik experimenteer graag thuis.

Wat is mogelijk tegen een beperkte prijs? Momenteel zet ik bijvoorbeeld in op infraroodpanelen waarmee ik gericht bepaalde ruimtes kan verwarmen. Natuurlijk is mijn huis extra geïsoleerd en liggen er voldoende zonnepanelen. Met als resultaat een nagenoeg volledige compensatie van elektra-verbruik en een sterke reductie van gasverbruik. Er is gewoon niet één oplossing voor de energietransitie. Dat is echt een illusie.

We moeten met elkaar alle mogelijke opties verkennen en inzetten. We moeten experimenteren en vooruit kijken.

En vergis je niet: het gaat sneller dan je denkt!” Dat weet hij ook vanuit zijn werk binnen Feenstra. “We willen vooraan lopen, meedenken en mee ontwikkelen.

Maar we zorgen er wel voor dat we bij bewoners thuis oplossingen plaatsen, die bewezen zijn. We experimenteren graag met alle oplossingen die er zijn voor verduurzaming! Maar … in huizen waar mensen wonen moet het product dat we neerzetten gegarandeerd werken.”

Woningen die eerder op aardgas werden verwarmd. Met positief resultaat. Een nieuwe toekomst voor de installateur?

De maandag na de Kerst spreken we Jan Wijbenga (61). “Het is even mails wegwerken na een lang weekeinde en dan nog een paar dagen vrij.” Als commercieel manager Noord-Oost is hij verantwoordelijk voor de zakelijke markt; denk aan woningcorporaties, vastgoedbeheerders, aannemers, etc.

Hij is getrouwd, heeft drie volwassen kinderen en woont in Friesland. Een gedreven en energieke man met hart voor de energietransitie.

Experimenteren thuis Het huis van Jan Wijbenga is een proeftuin van duurzame energietoepassingen. “Ik vind dat iedereen toegang moet hebben tot duurzame energie.

XX 38

Waterstof is de toekomst Waterstof is één van die mogelijke oplossingen. Het leek eerst nog verre toekomst, maar het komt steeds dichterbij. De verwachting is dat vanaf 2030 waterstof steeds meer benut zal worden. Met het dichtdraaien van de gaskraan in Groningen is er juist in het Noorden van Nederland veel belangstelling voor deze brandstof. De drie noordelijke provincies en tientallen bedrijven willen het verlies aan werkgelegenheid door het stoppen van de aardgaswinning compenseren met investeringen in waterstof. Maar ook in andere delen van het land worden pilots opgestart. Het is niet alleen een kwestie van lef, maar ook doen. En dat is precies ook wat Wijbenga dacht toen het initiatief in Uithoorn voorbij kwam.

“Als Feenstra willen we voorop blijven lopen. En dat betekent juist meedoen met nieuwe projecten.”

Uithoorn Woningcorporatie Eigen Haard en netwerkbedrijf Stedin startten een waterstof-project en wilden in Uithoorn

januari 2021

IZ0121_38_39_ZA_experimenteren.indd 38

6-1-2021 14:37:27

onderzoeken hoe waterstof in het bestaande aardgasnet in bestaande woningen kan worden toegepast. Er werd aan een aantal partijen gevraagd mee te doen. Feenstra wilde graag de al eerder opgedane kennis inzetten bij dit project en daarmee ook vergroten.

Wijbenga: “Het ging om een aantal sloopwoningen; de perfecte plaats om dit met elkaar te verkennen. Door elke keer zo samen te werken, kunnen we kennis stapelen. Niet alleen binnen het bedrijf, maar ook in de keten.” Bij de overstap van aardgas naar waterstof werden de bestaande gasleidingen en verbindingen onderzocht, zowel in de straat als in de woningen. “Het verwarmen van de woningen gebeurde met speciale waterstof cv-ketels. Die worden inmiddels al door verschillende partijen ontwikkeld (o.a. Remeha en Nefit-Bosch) en juist met projecten als deze verder verbeterd. Waterstof vraagt om nieuwe kennis en vaardigheden van onze monteurs. En ook daarvoor ge-

bruiken we de ervaringen in Uithoorn.

Hoe kunnen we opleidingen en opleiders voeden op weg naar een toekomst met meer waterstof?”

Innoveren Verschillende vormen van waterstof, maar voor Wijbenga is de opgave helder: “Natuurlijk moeten we kiezen voor de ‘groene’ waterstof; anders is het dweilen met de kraan open. En overigens is het goed te weten dat er bij de verbranding van waterstof geen CO2-uitstoot is. Geen mogelijkheid tot koolmonoxidevergiftiging dus.”

De pilot in Uithoorn maar ook andere projecten in Nederland bewijzen dat het mogelijk is. Wijbenga: “Het zijn de eerste stappen. Maar we moeten blijven innoveren. Innoveren en experimenteren helpt ons om ervoor te zorgen dat wij gereed zijn voor de periode na 2030.Er wordt natuurlijk al veel ondernomen; want anders hadden we ook in Uithoorn geen stappen kunnen zetten.

Maar er is meer nodig. Uit het project in Uithoorn komen vragen die we met elkaar moeten beantwoorden. Denk dan bijvoorbeeld aan wet- en regelgeving en de ontwikkeling van veiligheidsprotocollen en de opleidingen.”

Leeds Is het dan een kwestie van de lange adem? Van de verre toekomst? Integendeel volgens Wijbenga. “Ik merk de interesse en het geloof in de energietransitie. Ik zie opleidingscentra schakelen op die nieuwe toekomst. En in Nederland zien we in de mobiliteit al mooie ontwikkelingen. “We zien steeds meer auto’s op waterstof rijden. Geweldig toch? Maar het is grootser… Dat heeft de stad Leeds in Engeland wel bewezen. Onder de noemer ‘project H21’ moeten hier via het oude aardgasnetwerk miljoenen huishoudens en bedrijven worden voorzien van schoon waterstof. In 2028 willen de initiatiefnemers in het noorden van Engeland van start gaan, om in 2050 te eindigen in Londen. De grootste energietransitie van het Verenigd Koninkrijk. Een project dat al vanaf 2017 loopt.”

Leren

03.427_ZW_info-Wonen&Waterstof_A0-poster-LC (Uithoorn).indd 1

WAT IS WATERSTOF? Waterstof (H2) is net als elektriciteit een energiedrager, geen energiebron. De duurzaamheid is ook net als bij elektriciteit afhankelijk van de bron(nen) die worden gebruikt voor de productie. Grijze waterstof wordt geproduceerd uit aardgas of andere fossiele brandstoffen. Daarbij komt CO2 vrij en vrij en dat leidt tot een toename van de CO2-uitstoot. Als bij het productieproces van waterstof uit fossiele brandstoffen de vrijkomende CO2 wordt afgevangen, en deze wordt opgeslagen in bijvoorbeeld lege gasvelden, dan spreken we van blauwe waterstof. De grondstof voor groene waterstof is water, waarbij je gebruikt maakt van duurzaam opgewekte elektriciteit. Dit proces noemen we elektrolyse.

19-11-2020 10:00

Waterstof vergt andere kennis en skills.

Maar het begin is al gemaakt. “Bij de Hanze Hoge School wordt kennis ontwikkeld en gedeeld met de vakmensen van de toekomst. Een docent benaderde me met een waterstof-katern. Mijn Feenstra collega’s van onze regionale opleidingscentra en ik hebben graag meegelezen. Het is een gespreksonderwerp onder monteurs merk ik; zij willen leren.” Wat zijn de aandachtsgebieden?

Het gaat om kennis over waterstof , de andere manier van installeren en het ontwikkelen van en werken met nieuwe protocollen. “We hoeven niet op punt nul te beginnen. Dat is het mooie. We kunnen vanuit praktijk en theorie stappen zetten.” Wijbenga is enthousiast en dat zal hij blijven: “We gaan nieuwe wegen in en die ontdekkingstocht geeft spanning, kansen en prachtige vergezichten. Mooi toch! Ik werk er graag aan mee.”  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0121_38_39_ZA_experimenteren.indd 39

6-1-2021 14:37:30

TECHNIEK

Waterstof als proef ALTERNATIEF VERWARMEN VAN SLOOPWONINGEN In Uithoorn zijn veertien sloopwoningen gereed gemaakt voor tijdelijke verwarming met waterstof. Stedin werkt hierbij samen met woningcorporatie Eigen Haard, de gemeente Uithoorn en energieconsultant DNV GL. Feenstra voert werkzaamheden aan de binneninstallatie uit en Nefit Bosch en Remeha leveren de waterstof cv-ketels.

Het verwarmen van woningen met waterstof kan in de toekomst een alternatief zijn naast volledig elektrisch en warmtenetten. In Uithoorn wordt dit nu in de praktijk onderzocht. De ombouw van aardgas naar waterstof bestaat uit een aantal stappen. Het onderzoeken van bestaande gasleidingen en verbindingen zowel in de straat als in de woningen en het verwarmen van woningen met speciale waterstof cv-ketels. Stedin werkt hierbij op basis van strenge veiligheidseisen en in nauwe samenwerking met de lokale brandweer en onder toezicht van de Veiligheidsregio.

Mijlpaal “In Uithoorn onderzoeken we in de praktijk hoe wij ons bestaande aardgasnet geschikt kunnen maken voor waterstof”, vertelt Marc van der Linden, CEO van Stedin. “Gedurende een aantal weken stroomt er waterstof door de gasleidingen en verwarmen we de huizen met waterstof. Zo leren we over wat een ombouw van aardgas naar

40

waterstof precies betekent voor ons als netbeheerder en voor de partijen waarmee wij samenwerken. Dat dit nu in de praktijk gebeurt is een mijlpaal voor Stedin. Het toont aan dat we de gebouwde omgeving, met de juiste stappen en een aantal aanpassingen in ons netwerk, technisch geschikt kunnen maken voor het gebruik van duurzame gassen en waterstof in de toekomst.”

Rol waterstof Vóór 2030 verwacht Stedin niet dat

waterstof een grote rol gaat spelen in de gebouwde omgeving, maar wel een belangrijke. Naast groen gas kunnen andere duurzame gassen op termijn wel een grote rol vervullen in de gebouwde omgeving. Waterstof kan daar zeker onderdeel van zijn.

Om na 2030 waterstof als volwaardig alternatief in te kunnen zetten is het daarom belangrijk om nu kennis en ervaring op te doen en te ontdekken welke rol waterstof kan krijgen, denkt Stedin.

REMEHA EN WATERSTOF Remeha investeert volop in waterstofontwikkeling. Voor nu zet de fabrikant in op 20% waterstofbijmenging met haar bestaande cv-ketels. In november 2019 certificeerde kennisinstituut Kiwa al diverse ketels (Calenta Ace, Tzerra Ace, Avanta) voor dergelijk gebruik. De 100% waterstof cv-ketel Remeha Hydra, die de fabrikant heeft ontwikkeld, wordt momenteel in pilotprojecten toegepast. In juni 2019 in een bestaand appartementencomplex in Rozenburg en nu dus ook in Uithoorn. Maar ook in het buitenland lopen diverse waterstofprojecten (UK, Duitsland, Italië, Frankrijk). Voor de toekomst werken Remeha en moederbedrijf BDR Thermea Group aan de ontwikkeling van ‘Hydrogen Ready’ cv-ketels.

Zo’n cv-ketel werkt op aardgas, maar kan relatief eenvoudig worden omgezet naar waterstof. De verwachting is dat zowel de Remeha Hydra als de Hydrogen Ready cv-ketels voor de particuliere markt in 2023 beschikbaar komen als normale cv-ketel. Dit zal afhangen van marktontwikkeling en -vraag.

januari 2021

IZ0121_40_41_TA_waterstofalsproef.indd 40

27-12-2020 15:40:42

Na 2030 Van der Linden: “Innoveren en experimenteren helpt ons om ervoor te zorgen dat wij gereed zijn voor de periode na 2030. Het bestaande aardgasnet is hierbij van grote waarde en krijgt een tweede leven. Uit dit project komt een aantal vragen die we moeten beantwoorden voordat we waterstof als volwaardige optie in de gebouwde omgeving kunnen inzetten. Daarbij is ook wet- en regelgeving vanuit de Rijksoverheid een belangrijk aspect.”

H2 READY KETEL: EEN-OP-EEN VERVANGING De H2 Ready ketel van Nefit Bosch is één van de ketels die in het proefproject in Uithoorn wordt toegepast. Deze ketel kan door een installateur binnen een uur worden omgebouwd naar een 100% waterstoftoestel. Het geheim zit hem onder andere in de speciale brander, het gasblok, de ventilator en de elektronica. Jan Rijnen, commercieel directeur van Nefit Bosch, verwacht dat deze toestellen hun meerwaarde gaan bewijzen in de energietransitie. “In Engeland is er zelfs sprake van dat nieuwe gasketels vanaf 2025 voorbereid moeten zijn op waterstof.” Naast het project in Uithoorn worden de toestellen van Bosch ook in projecten bij ons overzeese buurland ingezet.

Groene waterstof In Europa, en vooral in Nederland en Engeland, zijn de verwachtingen ten aanzien van waterstof hoog gespannen.

De EU heeft plannen voor het bouwen van elektrolysers – waterstoffabrieken – die in 2030 miljoenen tonnen groene waterstof moeten opwekken. Deze ontwikkeling zal mede bepalen in hoeverre waterstof een van de pijlers van de energietransitie gaat worden 

WATERSTOF BIJ BOSCH Naast waterstofketels voor woningen ontwikkelt Bosch op meer gebieden emissieloze en op waterstof gebaseerde technologieën. Zo levert Bosch al industriële warmwater- en processtoomketels die werken op waterstof.

Ook maakt het bedrijf brandstofcellen die energie opwekken voor industrie, computercentra, woonwijken en laadstations voor elektrische voertuigen. Daarnaast is Bosch ook ver met de ontwikkeling van aandrijfsystemen voor vrachtwagens die gebruikmaken van waterstoftechnologie.

“In onze visie gaat waterstof op termijn een rol spelen bij het verwarmen van onze huizen, maar eerste instantie gaat het vooral om industrie en mobiliteit. Waar we kansen zien, zet Bosch in op waterstof”, zegt Jan Rijnen.

Een-op-een vervanging Omdat het toestel ook op aardgas functioneert, is deze oplossing geschikt voor een-op-een vervanging in elke bestaande woning. De H2 Ready ketel van Nefit Bosch kan zonder aanpassingen worden geïnstalleerd. De afmetingen van dit waterstoftoestel zijn vergelijkbaar met die van huidige cv-ketels. Een ander voordeel is dat gebruikers hetzelfde verwarmingscomfort ervaren als dat wat ze gewend waren met de aardgasketel. De waterstofketel levert dezelfde prestaties als een conventionele cv-ketel op gas. Het verschil is dat bij verbranding van waterstof geen kooldioxide (CO2) of koolmonoxide (CO) vrijkomt. De NOx-uitstoot is bij het Nefit Bosch-toestel extreem laag.

Meer opties Voor de gebouwde omgeving zijn er meer verduurzamingsopties dan waterstof. Volgens Nefit Bosch is waterstof vooral interessant wanneer andere opties, zoals warmtenetten en elektrificatie, niet haalbaar zijn. “Wij denken dan onder andere aan de combinatie met een hybride warmtepomp, zodat je met dezelfde hoeveelheid waterstof meer woningen kunt verwarmen”, zegt Rijnen.

“Als energiedrager kan waterstof voor onbepaalde tijd worden opgeslagen.

Onderzoeken hebben aangetoond dat bestaande aardgasleidingen relatief eenvoudig geschikt zijn te maken voor het transport van waterstof. Net als in de jaren zestig, toen Nederland van stadsgas naar aardgas overging, zullen de huidige gastoestellen moeten worden vervangen. De ‘H2 Ready’-ketel biedt die mogelijkheid: eerst op gas en wanneer het zover is binnen een uur om te zetten naar 100% waterstof.”

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0121_40_41_TA_waterstofalsproef.indd 41

27-12-2020 15:40:44

RUBRIEK

AF FABRIEK

AF FABRIEK

INTELLIGENT WARMTEPOMPSYSTEEM De WOLF CHA monoblock lucht/water-warmtepomp verwarmt en koelt op een milieuvriendelijke en efficiënte manier. Milieuvriendelijk door de toepassing van het natuurlijke koelmiddel R290. Met aanvoertemperaturen tot 70°C is een thermische legionellabescherming gegarandeerd. Een langzaam draaiende ventilator met uilenvleugelconstructie, geleidingsgeometrie en een geluidsisolerende EPP-kern zorgen voor een laag geluidsniveau.

De intelligente communicatie met andere componenten van de installatie zorgt voor efficiëntie. De CHA levert probleemloos en duurzaam de benodigde warmte. Om de CHA te ondersteunen, zijn zonnecollectoren en PV-panelen in te passen in de installatie. Voor het optimaliseren van de opbrengst van PV-panelen is de CHA uitgerust met EEBUS communicatie, waarmee per woning intelligent de energiestromen kunnen worden geregeld. Daarnaast is de CHA SmartGrid ready. Het systeem kan bediend worden middels de gratis Smartset app, maar ook met Alexa middels schermcommando’s. Voor de installateur is het gratis Smartset Portal beschikbaar voor probleemloos beheer op afstand.

SNEL MET PREFAB Op de bouwplaats kunnen de doorlooptijd en faalkosten worden verlaagd door gebruik te maken van prefab. Prefab is al rendabel vanaf zo’n vijftien

42

IZ0121_42_AF.indd 42

januari 2021

woningen. Wasco biedt deze service aan en heeft een speciale verpakkingsmethode, waardoor materialen zonder schade op de bouw aankomen. Deze prefabservice draagt actief bij aan circulair bouwen. Zo kan bijvoorbeeld een complete badkamer inclusief aansluitmaterialen en zoveel mogelijk zonder verpakkingen aangeleverd worden. Daarmee zijn er minder transportbewegingen naar de bouw nodig en zijn de materialen op de bouwplaats sneller te verwerken.

Platte unit voor schoolventilatie Itho Daalderop heeft een hybride warmtepomp onder de naam HP-M 25i in het assortiment die alleen uit een

traal in 2050. Het ontwerp is ontwikkeld voor gebruik met het klimaatvriendelijkere R32 koudemiddel. De lage hoogte en de compacte afmetingen (870 x 1.100 x 460 mm) van de VRV 5 en het ontwerp met een enkele ventilator, zorgen voor maximale flexibiliteit bij de plaatsing en tijdens het vervoer. Een automatisch aangepaste ESP van maximaal 45 Pa maakt het mogelijk om kanalen te gebruiken om de unit te verbergen. En de nieuwe geluidsarme instellingen verminderen de geluidsemissie tot 39 dB(A); een niveau dat voldoet aan de voorschriften in dichtbevolkte gebieden.

Elektrische verwarmen binnendeel bestaat. Deze warmtepomp benut energie uit de buitenlucht én uit de eventueel beschikbare ventilatieretourlucht. Hierdoor is het rendement veel hoger dan het rendement van een ventilatiewarmtepomp. Daarnaast biedt dit systeem een voordeel in comfort. Doordat de warmtepomp niet extra zal ventileren om aan de warmtevraag te voldoen, maar alleen de aangeboden ventilatieretourlucht benut, worden met dit systeem tochtklachten voorkomen.

Nieuw VRV-systeem Daikin Nederland introduceert een nieuw VRVsysteem. De VRV 5 S-serie is de laatste van een reeks productinnovaties om de doelstellingen van de fabrikant te realiseren: CO2-neu-

Vasco brengt een programma elektrische verwarming op de markt, waaronder elektrische radiatoren met wifi-module. Met de nieuwe module E-Volve Wifi stuurt de app van deze fabrikant voortaan ook elektrische radiatoren aan via het wifinetwerk thuis. De module communiceert via bluetooth met een kleine temperatuursensor in dezelfde ruimte. De volledige regeling gebeurt vervolgens via de app op de smartphone. De gebruiker kan bijvoorbeeld vier standaardscenario’s op maat instellen (opstaan, weg, thuis, slapen). E-Volve Wifi is beschikbaar voor de elektrische badkamerradiatoren Iris, Agave, Aster, Carré Bad, Zana Bad, Viola en Niva.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

8-1-2021 11:27:41

ADVERTORIAL

De ideale combinatie LAAGTEMPERATUUR VLOERVERWARMING COMBINEREN MET EEN WARMTEPOMP Van oudsher kennen we allemaal de traditionele vloerverwarming die zich kenmerkt door de woorden dik en traag. En de installatie van deze dikke en trage systemen is vaak niet tijdsefficiënt toch? Zeker niet als er nog een dekvloer overheen moet.

Dit moet beter, sneller en efficiënter kunnen. Uit deze innovatieve gedachten zijn onze vloerverwarmings- en koelingssystemen SpeeTile en SpeeTherm ontstaan. De nieuwe generatie verwarmingssystemen die een efficiënte installatie met een toekomstbestendig oogpunt combineert.

Het SpeeTile natbouw systeem Het SpeeTile systeem van WARP Systems bezit eigenschappen die zowel voordelen voor de eindgebruiker als voor jou als installateur biedt. Zo heeft het watergedragen systeem een minimale opbouwhoogte van 15mm met een gewicht van 30kg/m² inclusief egalisatiemortel. Door de lage opbouwhoogte is deze in veel situaties geschikt en het lichte gewicht maakt dat de installatie eenvoudiger is. Verder is het unieke klik-breek-schuif systeem een professionele innovatie, waardoor vooraf meten en terplekken snijden nooit meer nodig is. Hierbij is het SpeeTile systeem ook geschikt voor wanden en plafonds. Handig voor de eindgebruiker: het SpeeTile systeem bespaard aangesloten op zowel een CV-ketel als warmtepomp energie en reageert actief en snel op warmtevraag.

Het SpeeTherm droogbouw systeem Het SpeeTherm systeem van WARP Systems combineert een minimale opbouwhoogte van 15mm met isolatie, lichtgewicht en snelheid. Door het gewicht van slecht 3kg/m² is het systeem niet alleen eenvoudig te installeren, maar biedt ook mogelijkheden REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0121_advertorial_43.indd 43

Het meest veelzijdige en complete systeem om iedere ruimte te verwarmen en te koelen.

voor houten ondervloeren. Zelfs als deze niet stabiel maar wel vlak zijn.

Het SpeeTherm systeem bestaat uit EPS platen, AluTherm lamellen voor de warmtespreiding en SpeeTube verwarmingsbuis. Het systeem bespaard aangesloten op zowel een CV-ketel als warmtepomp energie en reageert actief en snel op warmtevraag.

water. De systemen van WARP Systems hebben een lage opbouwhoogte en liggen dicht bij het oppervlakte. Hierdoor kan de watertemperatuur van een warmtepomp lager worden ingesteld wat meer rendement oplevert. Dus een lagere opbouwhoogte, een lagere water temperatuur en meer rendement.

Laagtemperatuur vloerverwarming met een warmtepomp Iedereen moet uiteindelijk zijn woning of bedrijfspand toekomstbestendig verwarmen en koelen. Hier komt WARP Systems in beeld. Zoals bekend is de COP van een warmtepomp lineair gekoppeld aan de temperatuur van het januari 2020

43

4-1-2021 11:05:18

RUBRIEK

AF FABRIEK

AF FABRIEK

BODEMWARMTEPOMPEN TOT 68 ℃

Nefit Bosch introduceert acht nieuwe bodemwarmtepompen van 22 tot 80 kW, geschikt voor zowel grote woningbouw, gestapelde bouw als utiliteit. Deze Compress 7000 LW serie kent horizontale en verticale varianten. In eerste instantie zijn zes modellen leverbaar: twee andere varianten volgen komend jaar. Aan elkaar gekoppeld in een cascadeopstelling kunnen ze tot 400 kW verwarmingsvermogen leveren. Alle varianten kunnen worden gecombineerd met nieuwe warmwaterboilers, die speciaal voor deze grootvermogen warmtepompen zijn ontworpen.

De Compress 7000 LW heeft twee afzonderlijke compressoren en een nieuw koelcircuit. Bij een lagere warmtevraag

Compact ventilatietoestel De Flair-range van Brink Climate Systems is met de introductie van de Flair 200 verder uitgebreid. Volgens de Nederlandse fabrikant is het ventilatietoestel met

warmteterugwinning (WTW) vanwege het compacte formaat en de prestaties geschikt voor zowel nieuwbouw als vervanging in appartementen en andere projectmatige bouw. De Flair 200 heeft afmetingen van

GASKETELS KLAAR VOOR WATERSTOF Remeha lanceert de ketels GAS 320 Ace en GAS 620 Ace. Beide zijn geschikt om te branden op aardgas aangevuld met 20% waterstof. De GAS 320 Ace wordt doorontwikkeld om in de toekomst zelfs op een aansluiting met 100% waterstof te draaien. De GAS 320 Ace en GAS 620 Ace zijn de doorontwikkelde versies van respectievelijk de GAS 310 ECO Pro en de GAS 610 ECO Pro. De ketels zijn vooral geschikt voor het verwarmen van grote utiliteitsgebouwen. Door de hogere Delta T is de GAS 320/620 Ace onder meer inzetbaar voor hybride systemen, als pieklastketel of voor de tapwatervoorziening. Ook bij collectieve verwarmingssystemen, waar vaak een hogere Delta T van 40 graden gebruikelijk is, biedt deze ketel uitkomst.

Beide ketels zijn te koppelen met verschillende gebouwbeheersys­temen via het Modbus- of Bacnetprotocol. Installateurs kunnen alle informatie van de ketel ter plekke uitlezen of de instellingen aanpassen via de Smart Service Tool en de Smart Service app. De installateur krijgt bovendien direct een melding als de ketel in storing is of als er een onderhoudsbeurt aankomt. Hiervoor zijn deze cv-ketels gekoppeld met het besturingsplat­form eSmart Inside.

44

IZ0121_44_AF.indd 42

januari 2021

kan het vermogen van de warmtepomp worden gehalveerd. Naast extra energiebesparing is een aanvoertemperatuur van 68 ℃ mogelijk, resulterend in hoge COP- en SCOP-waarden. Daarnaast zijn de warmtepompen uitgevoerd met een nieuwe injectietechnologie en asymmetrische warmtewisselaars.

650x600x 455 mm (hxbxd) en is leverbaar als een linker- en rechteruitvoering met vier bovenaansluitingen.

Het ventilatietoestel is voorzien van een automatische 100%-bypass, intelligente vorstbeveiliging met voorverwarmer, luchtdichte aansluitingen, hoogwaardige filters en mogelijkheden voor connectiviteit. Hij is standaard te verbinden met Brink Home (online bedienen en aansturen via App of webportal met telefoon, tablet of computer) en Modbus (koppelen met gebouwbeheersystemen).

en leidingsysteem voldoet aan deze verwachtingen en is een modulair systeem.

Bij de ontwikkeling stonden duurzaamheid, robuustheid en brandveiligheid centraal.

GM-X is voorzien van KOMO attest en productcertificaat.

Het programma bestaat uit ronde en vierkante stalen afvoerleidingen. Het modulaire systeem kan ook gebruikt worden voor (heet) afvalwater, grond- en beluchtingsleidingen en is leverbaar in de afmetingen DN40 t/m DN300. De producten combineren robuuste eigenschappen met een fraai uiterlijk. Naast verzinkt stalen buizen is er ook een aanvullend pakket van RVS dak- en balkon af- en doorvoeren in RVS 304, een materiaal dat chemisch zeer resistent is bij toepassingen in een betondek of in combinatie met een bitumen dakbedekking.

Afvoer hemelwater Doordat er steeds meer gebouwen een gecombineerde functie hebben, worden er steeds hogere eisen gesteld aan functionaliteit, brandveiligheid en vandaalbestendigheid van dakafvoeren- en leidingsystemen. Het GM-X dakafvoerenREAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

8-1-2021 11:29:42

MAATWERK IN STIJL VOOR ALLE MERKEN EXTRA GELUIDSREDUCTIE REALISEERBAAR • MOGELIJK MET ONTZORG-FORMULE •

WARMTEPOMPKAP PREFAB COVER-UP VOOR SPLIT-UNIT EN MONOBLOCK

VOOR NIEUWBOUW EN RENOVATIE

SCAN VOOR WEBPAGINA SCAN VOOR AANVRAAG

Bel voor advies en informatie 043 4099500 of kijk op www.coxgeelen.com

IZ0121_45_xxx.indd 45

8-1-2021 15:09:18

ADVERTORIAL

Aardbevingsbestendig wonen VAN AARDGAS NAAR ALL-ELECTRIC IN GASWINGEBIED GRONINGEN Het project De Hamplaats komt voort uit de ‘Versterkingsopgave Groningen’ naar aanleiding van de opgelopen aardbevingsschade. Het betreft 24 woningen, die de stap maken van verwarmen met aardgas naar allelectric. In september 2019 is gestart met de sloop en nieuwbouw van de bestaande woningen.

Bijzonder aan het project is het feit dat de bewoners zelf een voorstel hebben gemaakt voor hun nieuwe woning.

Samen met adviesbureau Duurzaamwonen.nl is een ontwerp gemaakt, waarbij de oorspronkelijke bouwvorm en inrichting bewaard is gebleven. Het uiteindelijke plan is vormgegeven door een eigen architect, bouwbedrijf en installateur. Ook zijn randzaken zoals infrastructuur, riolering en nutsvoorzieningen onderdeel van een gecoördineerd plan van aanpak.

De stem van de bewoner De bewoner heeft bij de ontwikkeling van de ‘nieuwe’ Hamplaats een doorslaggevende stem gehad bij de snelle realisatie van het voorstel. In nog geen jaar tijd lag er een gezamenlijk plan van sloop naar vervanging door nieuwe houtskeletwoningen.

De nieuwbouwwoning is van buiten exact gelijk aan de bestaande woning.

Op deze manier waren bestemmingsplanwijzigingen overbodig. Het grote verschil vind je aan de binnenkant: Van binnen is de woning ingericht naar de eisen van vandaag. Energiezuinig, aardbevingsbestendig en duurzaam. Voor verwarming en warm tapwater zijn de woningen voorzien van een all-electric warmtepomp.

De randvoorwaarden Belangrijk bij het ontwerp van de woningen is om te kijken wat de financiële grenzen zijn en of er voldoende

46

plaatsingsmogelijkheden zijn voor de verwarmingsinstallatie.

Het ontwerp De Hamplaats vroeg om een compact toestel voor zowel binnen-als buiten.

De woningeigenaar centraal De rol van de bewoner bij het kiezen van de verwarmingsinstallatie is erg belangrijk geweest. Tijdens bewonersavonden hebben de bewoners een werkende warmtepomp kunnen zien en horen. Dit bepaalde de uiteindelijke keuze van de verwarmingsinstallatie.

De keuze is bepaald op basis van goede en kosten efficiënte werking naast onderhouds- en bedieningsgemak.

De installatie De toegepaste warmtepomp is een ATAG Energion Compact: Een allelectric standalone lucht-water warmtepomp met geïntegreerde boiler met een opslagmogelijkheid van 180L warm water. Met dit toestel wordt de woning verwarmd, gekoeld en van warm water voorzien. De belangrijkste eigenschappen:

 Hoog rendement – COP >5  Snel warm water beschikbaar, dankzij de ‘Boost’-functie  Stille werking – 39,5 dB(A)  Subsidie (ISDE) gerechtigd  Geschikt voor koppeling met zonne-energie/PV panelen  Zoneregeling mogelijk  Vermogensbereik 4-11kW  Werkingsgebied verwarmen: -20˚C tot +35˚C  Werkingsgebied koelen: +10˚C tot +43˚C

De samenwerkende partijen De samenwerking tussen bewoner, projectontwikkelaar, aannemingsbedrijf, installateur en leverancier is doorslaggevend geweest bij de ontwikkeling van het project. Dit maakt de Hamplaats tot een voorbeeld voor de verdere vernieuwbouwoperatie van aardbevingsbestendige duurzame woningen in Groningen.

Wanneer je kiest voor de warmtepomp is een juiste dimensionering de basis voor een goede installatie. Het moet duidelijk zijn hoe het afgiftesysteem

januari 2020

IZ0121_46_47_advertorial.indd 46

11-1-2021 11:56:29

Binnenunit in nis geplaatst en de aansluitingen

Buitenunit overzicht

Meer weten over duurzame verwarmingsoplossingen?

ATAG Verwarming Nederland, salesdesk@atagverwarming.com / 0544-391777.

Scan de QR-code voor een video van het project en andere extra’s.

in elkaar zit en wat de energetische behoefte van de woning is. Als leverancier biedt ATAG ondersteuning bij het ontwerpen van de juiste installatie.

Aan de hand van tekeningen, transmissieberekeningen en informatie over de afgiftesystemen wordt de installatie bepaald.

Het eindresultaat De volledige afstemming van preengineering tot daadwerkelijke uitrol in combinatie met de rol van de woningeigenaar, heeft geleid tot een concept waar bewoners comfortabel en duurzaam kunnen wonen tegen lage verwarmingskosten.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0121_46_47_advertorial.indd 47

11-1-2021 11:56:41

RUBRIEK XXXXXXXXX RAAR? ALGEMEEN

Keuzestress EN DE WINNAAR IS...

All-electric of waterstof? Beide routes naar verduurzaming hebben felle voor- en tegenstanders. Maar is er ook een tussenweg mogelijk? Professor Ad van

Sahara met een veel hoger rendement plaatsvinden dan hier. Dus ik pleit voor én- én.

Op deze wijze ga je uiteindelijk toe naar een mondiale energiemarkt, zoals we die nu ook al kennen voor gas en olie.”

Wijk van de TU/Delft denkt van wel.

Ad van Wijk is een specialist op het gebied van energiesystemen. Hij pleit al geruime tijd voor een grootscheepse overstap op waterstof om zo een duurzaamheidstransitie te bewerkstelligen.

Waarom pleit u dan tegelijkertijd voor all-electric oplossingen?

“Het is geen kwestie van óf - óf, maar én - én. Een all-electric-economie sluit namelijk geen waterstof uit en omgekeerd ook niet. Je kunt waterstof omzetten in elektriciteit en andersom.”

Maar waarom zou je dat willen?

“Deze werkwijze biedt een aantal voordelen. Ten eerste is waterstof een ideaal, goedkoop opslagmedium.

Beter en veel goedkoper ook dan de accu’s waarover we nu beschikken. Daarvoor

worden zeldzame metalen gebruikt en ze verliezen veel energie bij langdurige opslag. Daarnaast biedt waterstof een ander belangrijk voordeel. Het is goedkoper om waterstof te transporten over lange afstanden dan elektriciteit.”

Tot nu toe hoor je protagonisten van de waterstofeconomie vooral pleiten voor de omzetting van lokale duurzame elektriciteit in waterstof. Dus gebruikmakend van windmolenparken in de Noordzee en pv-velden in Nederland. Waarom heeft u het dan plotseling over grote afstanden?

“Windmolenparken ver op zee zijn rendabel, maar onze Noordzee biedt onvoldoende ruimte om in onze behoeften te voorzien. En zonne-energie opwekken voor de omzetting in waterstof kan bijvoorbeeld in de

Welke specifieke voordelen biedt waterstof voor de gebouwde omgeving?

“We lopen vooral in de bestaande bouw tegen grote problemen aan als we woningen willen verduurzamen met warmtepompen.

Dat kan te maken hebben met het ruimtebeslag, de geluidsproductie en de extra kosten voor isolatie en een nieuw lt-afgiftesysteem.

Bovendien wordt de salderingsregeling afgebouwd.

Installeer je daarentegen een waterstofketel, dan hoef je alleen maar de bestaande aardgasgestookte cv-ketel te vervangen. Je kan ook kiezen voor een hybride oplossing, waarbij de warmtepomp het leeuwendeel van de verwarmingsvraag oppakt en de waterstofketel als achtervang functioneert en de productie van warm tapwater voor zijn rekening neemt. In beide gevallen heb je als bijkomende voordelen ook nog eens dat je minder aanpassingen aan het elektriciteitsnet hoeft te plegen, je gebruik kan maken van het aanwezig gasnet en ruimtes snel kan verwarmen als dat nodig is.”

En hoe zit het dan in de nieuwbouw?

“Daar is een all-electric systeem in de vorm van een

48

IZ0121_48_raar.indd 48

warmtepomp een prima oplossing. Je kan namelijk al direct de ideale randvoorwaarden creëren, door de woningen goed te isoleren en het juiste lt-afgiftesysteem te installeren.”

Stel de bestaande bouw stapt massaal over op waterstofketels, kleven daar dan nog nadelen aan?

“Om het optimaal te laten renderen, moet je eigenlijk wel op wijkniveau de overstap maken, want er zijn aanpassingen nodig aan het gasnet. Daarnaast zijn er voorzieningen nodig voor de opslag van waterstof.”

In hoeverre laat de wetgeving het al toe om van Nederland een all-electric economie te maken met een waterstofinfrastructuur?

“Er zijn nog wel behoorlijke hobbels te nemen. De gaswet moet worden aangepast om het aardgasnetwerk te kunnen gebruiken. Ook zijn er extra veiligheidsprotocollen nodig voor de omgang met en het gebruik van waterstof in de gebouwde omgeving.”

Tot slot, we zitten nu in een soort tussenfase: welk advies zou u willen meegeven aan de installateur?

“Qua keteltechniek hoeft hij zijn kennis waarschijnlijk maar weinig bij te schaven. Houd gewoon de ontwikkelingen in de gaten en oriënteer je alvast op waterstofketels én warmtepompen. Op termijn verwacht ik een doorbraak.”

januari 2021

27-12-2020 15:30:55

ijk Natuurl GWP 3

012021_aroTHERMplus_IZ_210x297.indd 1 IZ0121_49_vaillant.indd 49

A

Ideaal voor renovatie

8-1-2021 09:18:05 11-1-2021 10:17:31

RUBRIEK ALGEMEEN

COLOFON

AF FABRIEK

AF FABRIEK

Filteren aerosolen

INSTALLATEURSZAKEN [ISSN:1872_6607) OPLAGE: 8.000 EXEMPLAREN Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én bedrijfsvoering op het gebied van o.a. verwarmen, koelen, ventilatie, airconditioning, sanitair, energie, gereedschap, materialen, regeltechniek en domotica Uitgave: Merlijn Plus BV Zuidkade 174, 2741 JJ, Waddinxveen T: 0182 631717 E: info@merlijnplus.nl Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur) Wietse Buma E: redactie@merlijnplus.nl Vormgeving en DTP: Yolanda van der Neut Vaste medewerkers: Ton Meijer (cartoon), ISSO, Maarten van der Boon, Rogafa, Nederlandse verwarmingsindustrie, Dick en Tim Visser, Wij Techniek en Binnenklimaat Nederland Advertenties: Ruud Struijk T: 0182 631717 E: r.struijk@merlijnplus.nl Druk: Veldhuis Media BV, Raalte Abonnementen: Benelux €19,50, buitenland €24,50 per jaar, incl.

BTW. Abonnementen lopen door tenzij 1 maand voor het einde van de abonnementsperiode via email (info@merlijnplus.nl) is opgezegd. Wijzigingen kunnen worden doorgegeven via: installateurszaken. nl/wijzigingen-toezending-iz © Merlijn Plus BV, 2021 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt op welke wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.

50

WOLF lanceert de nieuwe AirPurifier: een luchtreiniger voor het filteren van aerosolen uit de lucht. De luchtreiniger is ontworpen voor ruimtevolumes tot 200 m3 per unit en filtert de ruimtelucht met een HEPAfilter H14 en een hybride voorfilter voor fijnstof met actieve koolstof voor geurneutralisatie. Met deze filters is het apparaat geschikt voor openbare en commerciële ruimtes waarbij onvoldoende geventileerd wordt.

Radiatorthermostaat Resideo Technologies introduceert een nieuw assortiment met Honeywell Home-radiatorafsluiters en -thermostaten. Het eerste nieuwe product is de Thera 6-radiatorthermostaat. Hij is vervaardigd uit een duurzame, niet-verkleurende behuizing, zelfs wanneer die

RUBRIEK

onderhevig is aan zonlicht.

De thermostaat heeft een grote regelnauwkeurigheid dankzij een vloeistofsensor.

Daarnaast is er het nieuwe assortiment Honeywell Home V2000SX-radiatorafsluiters.

Dit assortiment heeft onder andere een Kv-instelbare binnenwerk, waardoor er altijd een juiste hoeveelheid warmte in de radiatoren is, op de juiste plaats. Het binnenwerk heeft een ontwerp met wrijvingsarme, dubbel afdichtende O-ring. Samen met een sterke veer wordt het blokkeren van de kraan voorkomen. De stroomrichting in de radiatorafsluiters is omkeerbaar.

WARMTEBEELDCAMERA Fluke breidt haar assortiment warmtebeeldcamera’s uit met de TiS20+ MAX. Deze camera heeft een vaste focus. Hij biedt een thermische resolutie van 10.800 pixels (120 x 90) en een meetbereik van -20 tot 400 °C. Hierin onderscheidt het model zich van de TiS20+, die een meetbereik tot 150 °C biedt.

Met IR-Fusion kunt u warmtebeelden combineren met normaal beeld, waarmee objecten gemakkelijk zijn te herkennen. Het toestel kan via wifi contact maken met een smartphone of tablet met de gratis Fluke Connect app of de Connect desktop software voor analyse en rapportage. Het apparaat kan worden voorzien van een KWS kalibratiecertificaat in het Euro-Index kalibratielaboratorium. Dit laatste is belangrijk als de camera niet uitsluitend indicatief wordt toegepast om hotspots te registreren, maar er conclusies worden verbonden aan de gemeten temperaturen in een installatie (selectieve metingen).

januari 2021

IZ0121_50_colofon.indd 50

11-1-2021 11:28:37

NIEUW!

XOURCE ALL-ELECTRIC

De Intergas all-electric oplossing De Intergas Xource is een volledig in eigen beheer ontwikkelde Heat Pump Control Unit (HPCU) met een aantal zeer herkenbare Intergas features. Zo ontbreekt een driewegklep en wordt er gebruikt gemaakt van hetzelfde ICX platform voor de branderautomaat als wordt toegepast in de Intergas Xtreme toestellen.

Door gebruik te maken van dit platform kan de Xource volledig worden ingeregeld via het Service Dashboard en kan er gebruik worden gemaakt van de Comfort Touch app, Comfort Touch Xource thermostaat en Intergas gateway om de installatie te monitoren.

www.intergas.nl

VOOROP IN WARMTE

IZ0121_51_xxx.indd 51

11-1-2021 16:43:18

201217 - ADV - ECODAN FLEXIBEL - 210 x 297 5MM AFLOOP - OUTL.pdf 1 17-12-2020 20:30:44

IZ0121_52_alklima.indd 52

8-1-2021 14:41:32