InstallateursZaken januari 2020

IZ lezen op PC, tablet of smartphone?: installateurszaken.nl

Nu ook als app via

JANUARI 2020 18e jaargang

Special: VSK-voorbeschouwing

 Wat zijn de verwachtingen?  Exposanten  Sanitair

20 15:46

IZ0120_omslag.indd 3

9-1-2020 11:45:52

Goodbye Easy...

Hello EasyControl!

Na zes succesvolle jaren maakt Nefit Easy plaats voor EasyControl. De nieuwe slimme thermostaat is ontwikkeld bij Nefit Bosch in Deventer en nóg slimmer dan zijn voorganger.

Nu tot

€ 30,voordeel!

Combineer het beste van Nefit met het beste van Bosch Probeer EasyControl nu met een tijdelijk voordeel tot € 30,- bij registratie in het Nefit Bosch Partner Programma.

Meer weten?

Kijk op nefit-bosch.nl/easycontrol-actie

47200011695 vakblad adv easycontrol 210x297_IZ.indd 1 IZ0120_omslag.indd 4

18-12-19 11:07 9-1-2020 11:45:53

IZ0120_03_intergas.indd 3

7-1-2020 10:44:42

ZONAAL VENTILEREN = GELUID REDUCEREN

7

ZONES

Hal 0D8 STAN B.010

20111220_Installateurszaken.indd 71 IZ0120_04_duco.indd 4

2

ZONES

2

ZONES

Meet our ’BENG’ expert Elke beursdag meerdere interactieve workshops

16/12/19 08:40 7-1-2020 10:46:12

BIJ DE VOORPLAAT Nieuw: NIBE S-serie warmtepompen Op VSK 2020 introduceert NIBE haar nieuwe S-serie met onder meer water/water- en lucht/water-warmtepompen.

Alle producten zijn gebaseerd op een geheel nieuw hard- en softwareplatform waarbij connectiviteit centraal staat. Elke warmtepomp is bijvoorbeeld voorzien van wifi. Ook is een vernieuwd online platform voor smartphones, tablets en pc’s beschikbaar: myUplink. Zo wordt elk huis met de NIBE S-serie een Smart Home. Maak tijdens VSK kennis met de nieuwe NIBE S-serie, scan je badge op stand C034 en maak kans op een NIBE factory tour in Zweden!



18



22



32

RUBRIEKEN vooraf 7



38



ALGEMEEN

18 VSK2020 Welke uitdagingen staan het vakgebied te wachten?



TECHNIEK

20 LUCHTWARMTEPOMP Stakeholders komen met eigen initiatief

22 SLIMME OPLOSSINGEN “Pak je rol als local hero”

24 GEEN TOEVOERKANALEN Ventilatie in bestaande bouw zonder hak- en breekwerk

32 ONBEKENDE OUDGEDIENDE De thermodynamische warmtepomp

IZ0120_inhoud.indd 5



40

izap 9 vakwerk 16 raar? 56

COLUMNS

36 VENTILEREN MET WTW

Van de Sande

Met een debiet van 400 m3/h bij 200 Pascal

Boon 17

38 “PUINRUIMEN” Duurzaam bouwen toen en nu



SANITAIR

26 SANITAIR OP VSK2020 Ondergeschoven kindje op de beursvloer



ZAKELIJK

34 KENNIS VOOR ÉÉN TARIEF ISSO introduceert vernieuwd kennisplatform

13

Visser 29 Asijee 43

40 TRENDWATCHING Aan de vooravond van de VSK

44 SCHERP ZICHT Installatiebedrijf pakt laaggeletterdheid aan 46 TELEMATICA Digitaliseren van administratie 48 ‘OP NAAR BETER’ Bewonerservaringen met NOM

7-1-2020 10:21:08

MIDDEN IN DE TOEKOMST JE ZIET HET OP VSK

GRATIS TOEGANG? GA NAAR VSK.NL.

4 T/M 7 FEBRUARI JAARBEURS IN UTRECHT

JAAR020-01 Advertentie VSK 2020 210x297mm.indd 1 IZ0120_06_jaarbeurs.indd 6

30-09-19 09:17 7-1-2020 10:51:00

VOORAF

Circulariteit Voorafgaand aan de VSK besteden we weer aandacht aan deze beurs. Exposanten melden alvast wat zij straks op hun stands laten zien en we kijken enigszins in de glazen bol: hoe gaat het vakgebied zich de komende jaren ontwikkelen en in hoeverre zien we die ontwikkelingen al terug op de beurs?

Aan het woord komen beursmanager Patrick Schilte en trendwatcher Marjet Rutten.

Eerstgenoemde ziet een vakgebied in bloei: “De installatiesector profiteert volop van economische trends, zoals energietransitie, klimaatontwikkeling en duurzaamheid.”

Hij verwacht dat op de beursvloer allerlei oplossin-

gen te zien zullen zijn die de energietransitie een boost gaan geven.

Marjet Rutten stelt dat duurzaamheid zelfs al gemeengoed is geworden. Ze kijkt verder en ziet o.a. dat de installateur steeds belangrijker wordt, ook waar het advisering betreft. “Hij zit op rozen als hij zijn verantwoordelijkheid serieus neemt.”

Circulariteit wordt volgens haar de nieuwe trend. Hergebruik van bouwstoffen, -componenten en -producten zal vroeg of laat overwaaien naar de installatiebranche, verwacht ze. We gaan er wellicht al wat van zien op de komende VSK. Ga er dus vooral heen.

ALGEMEEN

Heeft mijn oude gereedschap toch nog een waardevol tweede leven!

Te koop: €250.000,an Gogh

Thermagas wordt

ThermaNext Thermagas is groot geworden met de verkoop van gasgestookte apparatuur. Met de huidige energietransitie is het accent echter meer komen te liggen op energiezuinige klimaatvloeren (vloerverwarming en vloerkoeling). Nu ook Nederland van het GAS af gaat, vinden wij de naam ThermaGAS niet langer passen bij onze huidige activiteiten. Met onze nieuwe naam ThermaNext is de ‘Next’ step gezet voor een duurzame toekomst.

Bert van Loenen

ThermaNext

IZ0120_vooraf_RECHTS.indd 7

Dirk Muller

Platinastraat 21 8211 AR Lelystad

t 0320 211 450 f 0320 211 451

e info@thermanext.nl i www.thermanext.nl

28-12-2019 17:48:30

Bezoek ons op stand 10C017

Air Tightness Tester

De innovatieve versnelde compacte luchtdichtheidsmeetmethode

Met de A(ir)T(ightness)T(ester) kan de luchtdichtheid van gebouwen snel en eenvoudig gemeten worden. De ATT maakt daarbij slim gebruik van het ventilatiesysteem.

Het drukvaatje van de ATT dient als referentie (druk in de woning als het ventilatiesysteem uit staat). Terwijl het ventilatiesysteem een aantal keren aan- en uitgeschakeld wordt, wordt het drukverschil ten opzichte van de referentie gemeten. Uit dit drukverschil en de ventilatieluchtstroom wordt de luchtdichtheid berekend. Waar nu vaak in grotere bouwprojecten met de blowerdoor alleen een steekproef wordt genomen, kan samen met de ATT de luchtdichtheid van alle woningen op een vlotte en toegankelijke manier getest worden.

instrumenten meer informatie: www.acin.nl IZ0120_08_acin.indd 8

7-1-2020 10:52:54

IZAP

RUBRIEK

22 SLIMME OPLOSSINGEN

18 VSK2020 ’s Lands grootste vakbeurs op het gebied van installatietechniek is weer aanstaande. Begin februari barst het tweejaarlijkse evenement los. Welke trends gaan we zien in de Utrechtse Jaarbeurshallen? Beursmanager Patrick Schilte blikt vooruit.

20 LUCHTWARMTEPOMP Een collectief stakeholders ontwikkelt een luchtwarmtepomp voor de Nederlandse consument. Het alternatief zal werken met propaan als koudemiddel.

De markt voor slimme oplossingen groeit. Volgens een recent onderzoek van de ING wil één op de vijf consumenten geld steken in Smart Home Technology. Dat komt neer op een bedrag van rond de 600 miljoen euro, aldus de bank.

Een heugelijke ontwikkeling, maar hoe profiteer je ervan als installateur?

40 TRENDWATCHING Tien jaar geleden schreef Marjet Rutten een boek over de toekomst van de bouw- en installatiesector. De bouwmarketingdeskundige voorzag grote veranderingen.

In hoeverre zijn haar voorspellingen uitgekomen? Aan de vooravond van de VSK zocht IZ Rutten weer eens op en sprak met haar over de huidige stand van zaken in de bouwkolom.

IN DE PIJPLIJN

Techniek Nederland verhuist naar Woerden Ondernemersorganisatie Techniek Nederland vertrekt uit Zoetermeer. In augustus 2020 neemt het verenigingsbureau zijn intrek in het Intechnium-gebouw in Woerden. De branchevereniging verwacht dat de verhuizing naar Woerden zal bijdragen aan de samenwerking binnen het verenigingsbureau en met partnerorganisaties in de keten.

Directeur Van Engelen: “Onze manier van werken verandert. We worden steeds flexibeler, we werken projectmatig en samen met onze leden en willen snel inspelen op de dynamiek in de sector.

De nieuwe locatie maakt dat allemaal mogelijk.” Het Intechnium gebouw is gevestigd aan de Korenmolenlaan 4 in Woerden. Het gebouw voldoet met een A-label aan de hoogste eisen voor energiezuinigheid.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0120_izap_09.indd 9

RUBRIEK

WEER UITSTEL BENG De softwarepakketten, waarmee gebouwontwerpen kunnen worden getoetst aan de BENG-eisen zijn niet tijdig gereed. Opnieuw wordt daarom uitstel gevraagd van de invoering van de BENGeisen. De invoeringsdatum was door eerdere vertraging van de software, al eens uitgesteld van 1 januari 2020 naar 1 juli 2020.

Dat zou nu nog eens zes maanden later moeten worden.

Voor de bouwpraktijk is het noodzakelijk dat er minimaal een periode van een half jaar (en bij voorkeur een jaar) zit tussen het moment van beschikbaar komen van de nieuwe software (gebaseerd op NTA 8800) en de wettelijke invoering van de nieuwe BENGeisen. Volgens de laatste informatie zijn deze softwarepakketten niet voor 1 januari 2020 gereed.

Mededelingen van softwareontwikkelaars hierover variëren van eind januari/medio februari voor de bètaversie van de software, tot begin april voor de definitief vrij te geven software. januari 2020

9

7-1-2020 11:07:56

RUBRIEK

EXPOSANTEN

Hybride systemen A.O. Smith levert systemen voor de industriële en commerciële markt die gebruik maken van gangbare technieken zoals elektrisch, gasgestookt en renewables om warm water te bereiden.

Het brede assortiment in combinatie met professionele technische advies maakt dat deze boilerfabrikant de beste duurzame warmwateroplossing voor elke situatie kan bieden. A.O. Smith vindt het belangrijk om zo bewust mogelijk om te gaan met het milieu en tegelijkertijd niets in te leveren op het comfort en de betrouwbaarheid van een warmwateroplossing.

Daarom maken de duurzame hybride systemen maximaal gebruik van duurzame energiebronnen om het milieu te ontzien en combineren ze dit met gas of elektriciteit om het gewenste comfortniveau te behalen.

Hal 8, F054

Nauwkeurig inregelen

10

IZ0120_vsk_L1.indd 10

AF FABRIEK

Watts lanceert het statische balanceerventiel iDroset® Serie CF. Het toestel beschikt over een nieuwe, gepatenteerde technologie voor het nauwkeurig instellen én onmiddellijk uitlezen van de vereiste stroomsnelheid in HVAC installaties.

Het ventiel is eenvoudig te installeren dankzij een snelle inregeling en aanpassing van het gewenste debiet.

Het installeren en inregelen behoeft geen specifieke training of vaardigheden, en het gebruik van traditionele meetapparatuur is niet langer nodig. Het meest opvallende kenmerk van dit ventiel is het multifunctionele blauwe handwiel dat gebruikt wordt voor het inregelen en tegelijkertijd ook het werkelijke debiet in realtime weergeeft.

Hal 7, C020

MET GEMAK VERDUURZAMEN Itho Daalderop toont zes innovaties. Allereerst de ‘geen gedoe’ warmtepomp HP-M 25 i die met elk merk cvketel zorgt voor gasbesparing. Ook toont de exposant een installatie-/servicevriendelijke schoorsteen om het buitendeel van de HP-S warmtepomp op het dak van wo­ ningen te plaatsen. Een esthetische oplossing, waardoor de warmtepomp niet meer zichtbaar is en ook het geluid nauwelijks meer hoorbaar is. Verder introduceert het be­ drijf Warmtepompnet en een Multihybride systeem. Het betreft twee slimme oplossingen om het verduurzamen van meerdere woningen betaalbaar te houden. De nieuwe WTW-unit HRU 400 is de enige in de markt die op de grond geplaatst kan worden, dus ook ge­ makkelijk onder schuine daken. Tot slot wordt een service app geïntro­ duceerd waarmee u de documentatie en spare parts van alle Itho Daal­ derop producten kunt raadplegen.

Hal 8, D054

Stabiele verschildruk­ metingen Catec toont de EE610.

Deze is ontwikkeld voor nauwkeurige en stabiele verschildrukmetingen bij applicaties waar op kleine drukverschillen wordt geregeld, zoals bij patiëntenkamers, cleanrooms, isolatiekamers en OK’s. De opnemer is toepasbaar in lucht, niet vlambare en agressieve gassen. De EE610 heeft een nauwkeurigheid van ±0,5 Pa bij bereiken van ±25 / ±50 / ±100 Pa. De bereiken zijn in te stellen met behulp van DIP switches.

De piezo-resistive sensor (geen flow through) zorgt voor stabiliteit. De gemeten signalen zijn beschikbaar via spanning- en stroomuitgangen. De opnemer heeft een IP65 robuuste behuizing die geoptimaliseerd is voor

snelle installatie. De set up kan worden ingesteld met behulp van de dipswitches en toetsen op het PCB. Een display met backlight is optioneel.

Hal 10, C051

rugwinning uit douchewater. Ervaar zelf hoe een douchegoot-wtw de restwarmte onttrekt. Daarnaast krijgen bezoekers uitleg waarom een warmtewisselaar onmisbaar is bij een warmtepomp. Technea toont verder lagetemperatuurafgiftesystemen, zoals klimaatplafonds en wandsystemen, en op de standvloer ligt de Variokomp droogbouwvloerverwarming.

Hal 7, E050

Stormvast monteren Technea laat zien hoe je panelen ballastvrij en toch stormvast monteert met het Jual Solar montagesysteem.

Daarnaast is er op de stand aandacht voor warmteteDEZE BERICHTEN ZIJN INGEZONDEN DOOR DEELNEMERS AAN VSK 2020

januari 2020

28-12-2019 17:49:59

Datum: Donderdag 6 februari Tijd: van 15.00 tot 19.00 uur Waar: VSK, Hal 7, stand B010

INVENTUM & WARMTESERVICE BORREL WARMTESERVICE gewoon perfect geregeld

Saxy mr. S

s a m o h T j d Hensbroek

Zet de snelste tijd neer op onze racefiets onder het toeziend oog van Leontien en maak kans op mooie prijzen!

IZ0120_11_warmteservice.indd 11

n a v n e i t n o e l moorsel 10-1-2020 12:11:37

RUBRIEK

EXPOSANTEN

Knop om: all electric

Tijdens de VSK lanceert Alklima een nieuw thema: ‘Zet die knop om. Nu!’ In Nederland moet de knop om, vindt deze exposant. ‘Bij mensen

AF FABRIEK

thuis, op het werk, voortaan wordt overal het comfort all electric geregeld. Door de vele warmtepompen zie je haast door de bomen het bos van de moderne technologie niet meer.’ Onder de vlag van het nieuwe thema wil Alklima mensen wegwijs maken in de energietransitie en de switch te maken naar all electric.

Hal 7, D130, E115

Legionellapreventie Rada besteedt aandacht aan

huidige en toekomstige oplossingen voor legionella­ preventie. In onderzoek wordt in 65% van de situaties te weinig doorstroming als oorzaak van besmettingen aangegeven. Daarnaast spelen onder andere opwarming en hotspots een grote rol.

Rada levert een scala aan oplossingen om bijvoorbeeld de doorstroming te bevorderen. Een aantal voorbeelden hiervan zijn gebundeld in de brochure ‘Kleintje Rada Legionellapreventie’.

Hal 8, E010

ted Reality en krijgen de bezoekers een beeld van de werking en de functionaliteiten ervan. Nieuwe producten die getoond worden zijn de vacuüm sproeibuisontgasser Servitec S en een reeks vuilen slibafscheiders.

Hal 7, B022

Voor en achter de wand De VSK is een kleine twee maanden voordat het merk Sphinx definitief verder gaat als Geberit. Op de beurs kunnen de bezoekers voor het eerst zelf het nieuwe Geberit ervaren.

Verwarming en warm water

BENG-PROOF VENTILATIE Op de beursstand van ventilatiespecialist Duco worden ontwikkelingen getoond in vijf slimme ‘Duco at Home’ woonconcepten: renovatie, nieuwbouw, passief, actief en collectief wonen. De basis van ‘Duco at Home’ als totaalconcept startte in 2014. Toen stelde de Belgische ventilatiefabrikant de mechanische ventilatiebox DucoBox voor, beschikbaar in de DucoBox Silent specifiek voor renovatieprojecten, en de DucoBox Focus voor de nieuwbouwmarkt. In 2018 zagen de WTW-unit DucoBox Energy Premium en de ventilatiewarmtepomp DucoBox Eco met zonesturing het levenslicht. Volgens BENG is ventilatie mogelijk met zowel een C- als D-systeem. Duco biedt met de DucoBox Focus en DucoBox Energy Premium van beide systemen een intelligente variant met zonesturing aan. Een primeur tijdens VSK 2020 worden de DucoBox Energy Comfort en de Duco RoofFan. Eerstgenoemde is 100% softwarematig uitwisselbaar. Met de dakventilator Duco RoofFan (tot 2.400 m2 bij 150 Pa) wordt ieder woonvertrek separaat en vraaggestuurd geventileerd.

Samen met de intelligente regelklep iAV garandeert de drukgestuurde dakventilator een efficiënte luchtafvoer binnen het gehele gebouw, aldus de fabrikant.

Hal 8, B010

12

IZ0120_vsk_L2.indd 12

Reflex Nederland is een aanbieder van systemen voor verwarmings- en warmwatertechniek. Tot het programma behoren onder andere membraan-drukexpansievaten en totaaloplossingen voor drukbehoud, navulling, ontgassing, waterzuivering, boilers, plaatwarmtewisselaars en hydraulische verdeel- en buffercomponenten.

Op stand komen de producten tot leven met Augmen-

Op de stand zal te zien zijn hoe de expertise op het gebied van inbouwreservoirs en leidingsystemen van Geberit één wordt met de kennis over keramiek van Sphinx.

Deze combinatie van voor en achter de wand komt tot uiting in nieuwe producten, die pas op de VSK voor het eerst getoond worden.

Hal 8, A.054

DEZE BERICHTEN ZIJN INGEZONDEN DOOR DEELNEMERS AAN VSK 2020

januari 2020

28-12-2019 17:50:52

VAN DE SANDE

COLUMN

DE TOEKOMST IS GISTEREN AL BEGONNEN Binnen Nederland staat de energietransitie hoog op de agenda. Binnen de gebouwde omgeving gaat het meer specifiek om de zogenaamde warmtetransitie. Deze heeft in rap tempo voor een diversiteit aan verwarmingsoplossingen gezorgd. Maar welke oplossing is geschikt voor welke situatie?

Een verantwoorde keuze die een duurzame warmtetransitie rechtvaardigt hangt - naast gezinssamenstelling, ouderdom van het huis, mate van isolatie - vooral af van de volgende drie factoren: - het natuurkundige principe; - de energetische waarheid; - de (financiële) haalbaarheid.

In de rol van adviseur zal de installateur vaak, in samenspraak met de klant, het financiële aspect bespreken. De overige twee factoren blijven vrijwel altijd buiten beschouwing. Echter, verantwoorde verduurzaming kan niet zonder het natuurkundige principe én de energetische waarheid.

Om energiegebruik en emissie van de gebouwde omgeving inzichtelijk te maken, is het noodzakelijk dat er een nationale database wordt ontwikkeld waarin het mogelijk

is om daadwerkelijk gerealiseerde energieprestaties van de gebouwde omgeving te monitoren. Dit geeft ons het geschikte handvat om de middels berekeningen theoretische voorspelde energieprestaties te valideren.

Om midden in deze toekomst overeind te blijven is het opleiden, van zowel de installateurs die nu actief zijn als de nieuwe instromers, rand-voorwaardelijk. Met alle nieuwe verwarmingsoplossingen zal de opleidingsvraag enorm toenemen.

Alleen door een ketengerichte aanpak kan invulling gegeven worden aan die vraag. Een intensieve samenwerking tussen installateurs, fabrikanten én onderwijsinstellingen is hiervoor een vereiste. Hoog op de agenda van dit samenwerkingsverband is het werven van nieuw talent. De toekomst die we samen mogelijk maken, is gisteren al begonnen!

Coen van de Sande Directeur De Nederlandse Verwarmingsindustrie

Er staat iets nieuws op het menu!

Voorproeven vanaf 20 januari via onze socialmediakanalen:

C magnumheating | D @magnumheatingnl | E @magnumheating | Q @magnumheating

IZ0120_column_vdsande_.indd 13

Hal 7 | E036

13-1-2020 10:34:56

RUBRIEK

EXPOSANTEN

AF FABRIEK

Sensoren voor WELLcertificering

ELEKTRISCH, HYBRIDE OF CONVENTIONEEL Als het gaat om verwarmen en warm water zijn er de komende jaren in de praktijk drie breed toepasbare opties: volledig elektrisch, hybride of conventioneel. Nefit Bosch laat op de VSK voor elk van de drie richtingen de nieuwste ontwikkelingen zien. Op de 500 m2 grote stand zijn onder andere nieuwe hybride lucht/waterwarmtepompen te zien. Een compact ontwerp, integratie van componenten en een laag geluidsniveau zijn bij de nieuwe units belangrijke aandachtspunten. Daarnaast toont deze exposant een serie nieuwe all-electric grondwarmtepompen voor zowel particuliere woningbouw, als gestapelde bouw en utiliteit. Voor deze productgroep komt Nefit Bosch ook met een dienstenpakket voor installateurs.

Verder op deze stand onder andere actuele oplossingen uit het HR-programma, inclusief nieuwe online tools voor de installateur, en een programma industriële warmteoplossingen en bijbehorende services.

Hal 7, B011

Verwarmen op zonnewarmte ReHeat produceert en levert heetwatersystemen voor toepassingen in de agrarische-, sport- en recreatiesector. De producten zijn gebaseerd op zonnewarmte en verwarmen tot temperaturen van 85 graden Celsius. Deze groothandel levert zonneboilers voor de particuliere woningen met collectoren, leidingwerk en alle andere benodigde onderdelen. Het bedrijf heeft altijd zo’n 500

14

IZ0120_vsk_L3.indd 14

Afgelopen jaar heeft Atal met diverse partners meegewerkt aan het behalen van het WELL duurzaamheidscertificaat voor kantoren. Dit certificaat richt zich voornamelijk op de gezondheid en het welzijn van kantoorpersoneel. Omdat luchtkwaliteit een essentiële rol speelt bij WELL-certificering dient er ieder moment een helder inzicht te zijn in belangrijke binnenklimaatparameters, zoals CO2, fijnstof, temperatuur, relatieve vochtigheid

boilers op voorraad. Ook HeatPipes voor zonnewarmte van het merk ReSolar zijn uit voorraad leverbaar.

Hal 11, C051

Decentrale ventilatie Renson toont de Waves: een volautomatische decentrale ventilatie-unit met vocht-, VOC- en CO2-meting. De unit stemt het ventilatieniveau af op het vochtgehalte en de geurtjes die ingebouwde sensoren detecteren.

Daarnaast is er een variant die ook over een CO2-sensor beschikt. Via een app is de kwaliteit van de binnenlucht direct af te lezen. Dankzij de ingebouwde autokalibratie, in functie van de lengte en weerstand van de ventilatiekanalen, weet het toestel

bovendien hoe hard het moet werken om een ruimte doeltreffend te ventileren.

De Waves is compatibel met alle (bestaande) ventilatiebuizen met een diameter van 100 en 125 mm.

Hal 7, D033

en VOC’s. Met een nog steeds groeiend aanbod aan slimme sensoren voor WELLcertificering, maar ook voor ‘RESET building certification’ biedt Atal een productportfolio voor het meten van deze grootheden in kantoorvertrekken of in luchtkanalen.

Dit biedt installateurs de kans om te voldoen aan de richtlijnen van deze nieuwe kantoorstandaarden. Binnen dit productaanbod zijn o.a. opnemers beschikbaar met een Modbus of Bacnet interface.

Hal 10, D067

gevoerd met warmtewiel en kruisstroom platenwisselaar en met een geïntegreerde warmtepomp met een hoge COP. Voor met name de installateur heeft deze exposant daarnaast een range energiezuinige WTW-units in haar programma. Indien gewenst biedt het bedrijf ondersteuning tijdens het installatieproces; van advies en ontwerp tot en met in bedrijfstelling.

Hal 11, C011

Luchtbehandeling BO-Air brengt een nieuwe serie luchtbehandelingskasten op de markt: de Ecovent RO HP en de Ecovent Pro HP. Ze zijn respectievelijk uitDEZE BERICHTEN ZIJN INGEZONDEN DOOR DEELNEMERS AAN VSK 2020

januari 2020

28-12-2019 17:51:40

SNELLER, STERKER, SLIMMER DE NIEUWE GROHE RAPID SLX

KEUZEVRIJHEID 3 DESIGNS

12 KLEUREN

SNELLER, STERKER, VOORBEREID OP DE TOEKOMST SLIMMER SNELLER, STERKER, DE NIEUWE GROHE RAPID SLX

DE TOEKOMST

SLIMMERDOUCHETOILETTEN EN RIMLESS

K

DE NIEUWE GROHE RAPID SLX

3

VOORBEREID OP DE TOEKOMST DOUCHETOILETTEN EN RIMLESS

KEUZEVRIJHEID KEUZEVRIJHEID KEUZEVRIJHEID 3 DESIGNS 3 DESIGNS 3 DESIGNS

1

VOORBEREID OP DE TOEKOMST VOORBEREID OP DE TOEKOMST

V D

DOUCHETOILETTEN EN RIMLESS DOUCHETOILETTEN EN RIMLESS

D E

12 KLEUREN 12 KLEUREN 12 KLEUREN

IZ0120_15_grohe.indd 15 NL-nl_210x297_Rapid-SLX-2019_R_1-right 1

grohe.nl

7-1-2020 10:57:21 06.01.20 10:52

RUBRIEK

VAKWERK

Authenticiteit DUURZAAMHEID IN OUDE STIJL Hij zit liever niet onder de vloer, maar voor de installatie en ingebruikname van een warmtepomp, valt hij altijd wel te porren. Freerk van der Veen is een

het Friese Sumar. “In het begin zat ik vooral in de nieuwbouw, later steeds meer in de service. Dat was een grote uitdaging, maar geleidelijk aan kreeg ik het vak steeds meer onder de knie en ik had er veel lol in.” Na bijna 10 jaar bij Bouma, ging Van der Veen als servicemonteur aan de slag bij het Gasbedrijf, totdat hij vanwege een overname in 2015 besloot voor zichzelf te beginnen.

installateur met een uitgesproken Verlangen naar vrijheid mening, de nodige zelfkennis en een schaterende lach. Recentelijk was hij betrokken bij een project waar verleden en heden tot een nieuw geheel moesten worden gesmeed.

Tijdens het staartje van de vorige crisis, in de late jaren 80, betrad Van der Veen na zijn LTS Elektrotechniek de arbeidsmarkt. Hij kon bij Bouma Installatiebedrijf aan de slag als ‘Leerling Installatietechniek’. “Het sollicitatiegesprek verliep nogal apart. De enige vraag die ik kreeg voorgelegd, was ‘of ik kon voetballen, want ze zochten nog iemand voor hun bedrijfsteam’.“

Storingsmonteur Het was tekenend voor de informele sfeer die er heerste in het bedrijf. Er klinkt een zekere nostalgie in zijn stem, als Van der Veen praat over de jaren in

“Ik voelde me destijds niet meer op m’n plek bij mijn toenmalige werkgever.

Bovendien verlangde ik naar meer vrijheid. Vrijheid om mijn eigen rooster op te stellen en te bepalen welke klussen ik zou aannemen of niet.” Sindsdien is het busje van Technisch bedrijf Van der Veen in alle noordelijke provincies te zien. De ervaren installateur werkt voornamelijk in de woningbouw, maar neemt bij tijd en wijle ook wel een kantoor of winkelpand onder handen.

Installatieconcept Verduurzaming De vraag naar duurzame oplossingen is stormachtig toegenomen, merkt Van der Veen. Hij installeert aan de lopende band warmtepompen, warmtepompboilers en pv-panelen. Zo ook bij de heer Oberman, in het Friese Dokkum.

Pa liet voor de oorlog een schitterend huis bouwen met 10 kamers. “Tijdens de Tweede Wereldoorlog veranderde het tijdelijk in een officiersmess voor het Duitse leger. De zoon van Oberman heeft jaren later weer geprobeerd om het huis zoveel mogelijk in authentieke staat terug te brengen.”

Bouwkundige beperkingen Met deze rubriek willen we alle vakmensen in het zonnetje zetten.

Om de maand laten we staaltjes onvervalst vakwerk zien, ingezonden door onze lezers.

16

januari 2020

IZ0120_vakwerk_LINKS.indd 16

wilde houden, mochten er bovendien slechts minimale bouwkundige ingrepen worden gepleegd.” Waar mogelijk kreeg het huis een isolatielaag, zodat de warmtepomp vooralsnog zijn intrede kon doen.

“Eigenlijk was het pand volkomen ongeschikt voor een warmtepomp. Het had een houten vloer en tochtte aan alle kanten. Aangezien de eigenaar zoveel mogelijk historische details, zoals de glas-in-lood ramen, intact

Van der Veen koos voor een Mitsubishi Ecodan met een vermogen van 14 kW. Daarnaast voorzag hij het huis van houtgestookte cv-kachel en een zonneboiler met buffervat (1500 l). De warmtepomp neemt het leeuwendeel van de warmteproductie voor zijn rekening, waar nodig vullen de warmtepomp en zonneboiler aan. Voor de warmteafgifte bedacht de inventieve installateur een bijzondere oplossing. “Tussen de houten vloer en de isolatielaag zat een ruimte van 10 cm. Daar hebben we een leidingennet aangelegd, waar warm water doorheen kan lopen. De rest van de warmtevraag wordt ingevuld met spiksplinternieuwe Jaga radiatoren met boost-functie en de bestaande radiatoren die zijn voorzien van speedcomfortventilatoren.”

Een prima oplossing, “Oberman is erg tevreden en zijn vriendin ook, want die heeft nooit meer koude voeten”, zegt Van der Veen lachend.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

28-12-2019 17:52:23

V.D. BOON

COLUMN

DE WAARDE VAN WAARDE Wat is waarde, in de context van bedrijven en haar marketing? En hoe staat het met toegevoegde waarde? Wat is dat nu écht? Is het waardemodel van Porter uit 1985 nog steeds bruikbaar in deze tijd? En hoe zit het eigenlijk met de value stream? Deze en andere ‘waardevolle’ vragen ga ik de komende tijd beantwoorden in een columnreeks. Wat is de waarde van waarde?

Vaak wordt het begrip waarde direct gekoppeld aan geld.

Aan euro’s dus. Maar klopt dit wel? Of doen we daarmee het begrip te kort en is er een bredere uitleg? De columns in InstallateursZaken knip ik op in drie blokken. Het eerste blok van drie columns gaat over de betekenis van waarde, en hoe en waar(in) je deze kunt herkennen. Daarna volgen er drie columns over hoe je waarde creëert en toevoegt.

Tot slot leest u hoe u waarde in uw organisatie inbrengt en borgt.

De serie schrijf ik vanuit mijn hoedanigheid als associate partner in STEM Industrial Marketing Centre. STEM IMC heeft tot doel de marktgerichtheid van technische mensen en bedrijven te verbeteren. Dit gebeurt onder andere door het geven van trainingen, opleidingen en masterclasses.

De kennis die ik deel in de columns ga ik verbinden met extra informatie op de website van deze organisatie. Denk hierbij aan invulschema’s of oefeningen die u helpen ‘waarde’ te plaatsen in uw eigen onderneming en activiteiten. De site vind u op www.stem-imc.com/InstallateursZaken aangeduid met [].

Het is voor mij een experiment in het verbinden van offline (de maandelijkse column) en online (het studiemateriaal).

Gaat het u helpen in het lezen, leren en doen? Ik hoor het graag van u!

Maarten van der Boon / maarten@novitek.nl Novitek helpt technische bedrijven in organisatiestrategie, innovatie en communicatie. Het symbool [ ] in de column verwijst naar meer materiaal op www.stem-imc.com/InstallateursZaken

Toonaangevend in waterafvoertechniek

Opvoerinstallaties en pompstations voor particuliere, gemeentelijke en bedrijfsmatige doeleinden.

Made in German y

IZ0120_column_boon.indd 17

www.kessel-nederland.nl

8-1-2020 13:22:10

ALGEMEEN

VSK 2020 WELKE UITDAGINGEN STAAN HET VAKGEBIED TE WACHTEN? ’s Lands grootste vakbeurs op het gebied van installatietechniek is weer aanstaande. Begin februari barst het tweejaarlijkse evenement los. Welke trends gaan we zien in de Utrechtse Jaarbeurshallen? Beursmanager Patrick Schilte blikt vooruit.

Alle exposanten op VSK2020 vindt u ook in de IZ-app. Download deze in de App Store of in

“De installatiesector profiteert volop van de economische trends, zoals de energietransitie, klimaatontwikkeling en duurzaamheid, maar het vraagt van zowel de installateurs als van de toeleveranciers dat ze zichzelf opnieuw uitvinden”, legt Patrick Schilte, Business unit manager Bouw & Installatie bij Jaarbeurs uit. “Niemand kan voorspellen welke oplossingen voor de genoemde trends over 10 jaar het best bleken te zijn. Alle verschillende technologieën en toepassingen zijn het begin van de oplossing.”

Energietransitie boosten Waar op VSK 2018 slimmer werken en de warmtepomp in het middelpunt stonden, staan nu allerlei oplossingen klaar om de energietransitie een boost te geven. Schilte: “Er ontstaan steeds meer marktinitiatieven voortvloeiend uit het klimaatakkoord, steeds meer fabrikanten bieden oplossingen zonder verbruik van gas en een technologie als aquathermie komt opzetten. Daar komt bovenop dat industrialisering, digitalisering en prefabricage een vlucht zal nemen en circulariteit nu echt hoog op de agenda komt te staan. Ik verwacht dat daar op de komende VSK veel aandacht voor zal zijn.”

XX 18

januari 2020

IZ0120_ALG_vsk2020_links.indd 18

Google Play (zoek op installateurszaken).

Installateur kan het niet alleen “De installatietechniek staat voor uitdagingen,” vervolgt Schilte, “waar de installateur niet alleen de oplossing voor kan realiseren. Samen met opdrachtgevers en voorschrijvers, maar zeker ook met de kennis van de fabrikanten zullen we moeten proberen de doelstellingen te verwezenlijken. VSK 2020 legt deze editie de focus op het bij elkaar brengen van al deze kennis en ervaring die nodig is om versnelling te boeken in de vooruitgang. Dat doen we met meer kennistheaters dan voorheen en met zowel bestaande als nieuwe partijen.”

Aan de slag met techniek Schilte: “Het gaat niet alleen over de grote thema’s, die dagelijks in het nieuws verschijnen. Het gaat vooral ook om de installateurs zelf. Waar worden zij blij van? Welke bedrijfswageninrichting past het beste? Welke kleding zit het lekkerst? VSK heeft in het hart van de beurs een plek waar dit soort vragen beantwoord worden voor de installateurs. Hier zal ook VSK kennispartner Techniek Nederland een inhoudelijk programma speciaal voor installateurs neerzetten. Ook de Jaarbeurs zelf zet,

samen met andere partners zoals DNVI en NVKL, een stap in de kennisvoorziening en beleving van de VSK. Op de beurs worden bezoekers uitgedaagd zelf met techniek aan de slag te gaan.

Zo komt er een ‘tools & try’- plein, waar diverse uitdagingen klaar staan.

Meer dan 35.000 bezoekers “Naast het kennis- en doe-component bieden de exposanten volop innovaties en productinformatie”, besluit Schilte, die verwacht dat er meer dan 35.000 bezoekers op de beurs af zullen komen.

Die kunnen wat hem betreft met elkaar verder praten over het vakgebied in het VSK beurscafé, dat net als in 2018 onderdeel van de beurs zal uitmaken.

VSK 2020 vindt plaats van 4 tot en met 7 februari 

Beursmanager Patrick Schilte

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

7-1-2020 10:59:03

VSK BEURSACTIE Scan je badge op

STAND C034 (HAL 7) en maak kans op een NIBE factory tour in Zweden!

NIEUW: DE NIBE S-SERIE NIBE introduceert in 2020 haar compleet nieuwe S-serie met onder meer water/water warmtepompen en lucht/water warmtepompen. Alle producten zijn gebaseerd op een geheel nieuw hard- en softwareplatform waarbij connectiviteit centraal staat. Alle warmtepompen zijn bijvoorbeeld voorzien van wifi. Ook is een vernieuwd online platform voor smartphones, tablets en pc’s beschikbaar: myUplink. Zo wordt elk huis met de NIBE S-serie een Smart Home.

De NIBE S-serie omvat onder meer twee modulerende water/water warmtepompen: de S1255 (met geïntegreerde boiler) en de S1155 (zonder boiler). Beide zijn leverbaar in drie vermogens (1,5-6, 3-12 en 4-16 kW) en bieden nóg duurzamer comfort in verwarming en warmtapwater.

Ook zijn twee versies met passieve koeling leverbaar.

IT’S IN OUR NATURE

IZ0120_19_nibe.indd 19

WWW.NIBENL.NL

8-1-2020 13:20:04

TECHNIEK

Luchtwarmtepomp STAKEHOLDERS KOMEN MET EIGEN INITIATIEF Een aantal partijen ontwikkelt

• Het wordt mogelijk om een warmpompsysteem te bouwen met minder dan 150 gram propaan, waardoor dit milieuvriendelijke koudemiddel gebruikt kan worden.

• Het systeem wordt robuust. De ketel kan door het hoge vermogen veel problemen voorkomen.

• Voor toepassingen waar 3,5 KW voldoende is, kan de warmtepomp ook als Stand Alone systeem functioneren, zonder hr-ketel.

een luchtwarmtepomp voor de Nederlandse consument.

Het alternatief zal werken met propaan als koudemiddel.

Rijwoningen (ongeveer 40%) en tweeonder-een-kapwoningen (circa 10%) vormen samen meer dan 50% van de in Nederland aanwezige woningen en zijn daarmee een interessante doelgroep.

Binnen dit zogenoemde HP-Launchproject (zie kader) is een na-geïsoleerde rijwoning met standaard radiatoren de referentiewoning. Het projectteam heeft op basis van interviews met onder meer installateurs, woningeigenaren en warmtepompexperts de prioriteiten voor de ontwikkeling van een warmtepomp bepaald: • lage aanschafs- en bedrijfskosten • beperken van het geluid • toegankelijk voor onderhoud • plaatsing dicht bij huidige ketel • beperkte bouwkundige aanpassingen bij installatie van het systeem • compact • uiterlijk onopvallend/passend in het Nederlandse straatbeeld

Hybride systeem Er is gekozen voor een hybride systeem, omdat zo de belasting van het elektriciteitsnet wordt beperkt en omdat dit systeem goed werkt in een woning met standaard radiatoren.

Business Development Holland (BDH) heeft laten zien dat de warmtevraag voor ruimteverwarming in Nederlandse rijwoningen (met een gasgebruik lager dan 2000 m3) tot 95% van het jaar gedekt kan worden door een warmtepomp van slechts 3,5 kW. Alleen bij tapwaterbereiding en piekmomenten

20

Installatie en onderhoud

in de warmtevraag wordt de gasketel ingezet. Zo wordt de eerste stap van de energietransitie aanzienlijk vereenvoudigd. Andere voordelen die ontstaan door de beperkte afmetingen van het systeem zijn: • Aantrekkelijke verhouding tussen kosten en opbrengsten doordat relatief veel vollasturen worden gemaakt.

• Vereenvoudigde inpassing en installatie.

Met een eenvoudig installatieconcept kan de prijs binnen de perken worden gehouden. Daarom is gekozen voor de ontwikkeling van één concept dat op een relatief eenvoudige en uniforme wijze in een groot deel van de Nederlandse woningen geïntegreerd kan worden. In het gekozen Monoblockontwerp bevinden de luchtwarmtewisselaar en ventilatoren zich op het dak.

Het waterhoudende systeem bevindt zich in het blok aan de voet van de warmtepomp en zit binnen, juist onder het dakbeschot. Op de zolder bevindt zich nog een unit met een pomp en de aansturing. Deze unit kan geïntegreerd zijn in een speciale hr-ketel. De warmtepomp kan worden uitgenomen

PARTNERS IN HP-LAUNCH Bij HP-Launch zijn verschillende partijen betrokken. Het gaat in concreto om: • HAN University of Applied Sciences (coördinatie, regeltechniek en modellering) • Business Development Holland (aansluiting bij de markt) • De Haagse Hogeschool (regeltechniek en modellering) • MMID Full-service design team (integraal productontwerp) • Re/gent Helmond (koudetechniek en testen) • TransferWorks (warmtewisselaars) Het project HP-Launch wordt ondersteund door de Topsector Energie. De resultaten van het project worden beschikbaar gesteld aan de Nederlandse warmtepompindustrie. De projectpartners hebben de intentie om de industrie verder te ondersteunen in de doorontwikkeling tot een serieproduct.

januari 2020

IZ0120_TA_luchtwarmtepomp.indd 20

28-12-2019 17:53:58

voor onderhoud; het kantelen van de unit beperkt de benodigde ruimte (zie afb.1). Dit is een relatief goedkope oplossing met minimale woningaanpassingen. Het volstaat al om laagdrempelige isolatiemaatregelen in de woning door te voeren.

Koudetechniek Er is gekozen voor een eenvoudig koudetechnisch ontwerp, omdat rendementsverhogende maatregelen, zoals extra warmtewisselaars, op jaarbasis veel kosten, maar weinig opleveren en de koudemiddelinhoud vergroten.

De bij propaansystemen gebruikelijke zuiggaswisselaar is wel aanwezig. De verdamper is relatief groot, met een groot ventilatoroppervlak. Dit zorgt voor een goede prestatie bij een laag geluidsniveau. In Nederland leidt het veelvuldig aanvriezen van een verdamper, door temperaturen net boven nul en een hoge luchtvochtigheid, tot een aanzienlijke verlaging van het jaarrendement. De HP-Launch verdamper kan veel ijs vasthouden en hoeft minder vaak ontdooid te worden. Testen zullen moeten aantonen wat dit in de praktijk oplevert.

Regeltechniek Bij HP-Launch is zwaar ingezet op de regeltechniek. In de hybride opstelling is de regeltechniek belangrijk om te zorgen dat het gebruik van de aanwezige hr-ketel wordt geminimaliseerd. Met modelberekeningen aan de referentiewoning is aangetoond dat er met een eenvoudige, maar goed gekozen regeling volstaan kan worden. Belangrijk is dat complexe instellingen bij installatie niet nodig zijn.

Kosten Veel interne componenten van een luchtwarmtepomp zijn gelijk aan de componenten in een aircounit van €1.000. De HP-Launch warmtepomp is duurder door de specifieke aanpassing voor de Nederlandse markt en de te verwachten afzet. Er wordt vooral ingezet op lage levensduurkosten. Deze lage kosten worden gerealiseerd door:

Buitenaanzicht van de omkasting (afbeelding: Nathalie Korbee, MMID)

Vervolg Impressie van de warmtepomp (afbeelding: Nathalie Korbee, MMID)

• eenvoudige installatie in een woning, uit te voeren zonder speciale kwalificaties; • geringe afmetingen; • hoog jaarrendement door goede prestaties bij typisch Nederlandse omstandigheden en efficiënte aansturing; • lage onderhoudskosten; • rekening te houden met de aange- paste verhouding tussen de gas- en elektriciteitsprijs de komende jaren.

Daardoor kan deze warmtepomp voor veel consumenten al snel aan- trekkelijk worden.

Het project wordt voorjaar 2020 afgesloten. De resultaten worden dan gepresenteerd aan de Nederlandse fabrikanten van hr-ketels en warmtepompen. Het streven is om de warmtepomp na een praktijktest in productie te nemen. Inmiddels heeft zich een fabrikant gemeld voor de ontwikkeling van de dakkap en de dakdoorvoer. Er wordt nog gezocht naar een fabrikant om de warmtepomp als geheel op de markt te brengen. De in dit project ontwikkelde technologie is ook bruikbaar voor andere toepassingen, zoals bodemgebonden systemen  Rob ter Steeg (Hogeschool van Arnhem en Nijmegen) en Scott Hoekstra (MMID Full Service Designteam)

UITGANGSPUNTEN Met de uitfasering van aardgas wordt de luchtwarmtepomp een veelbelovend alternatief voor het verwarmen van de Nederlandse woning. HP-Launch focust zich op vier thema’s om de grootschalige toepassing van warmtepompen mogelijk te maken: • Kosten en terugverdientijd: lage initiële kosten door een eenvoudig ontwerp, lage bedrijfskosten door een hoog rendement en lage onder- houdskosten in vergelijking met concurrerende systemen.

• Plaatsen in of bij de woning: vereenvoudigen installatie en onderhoud door compacte afmetingen en een aangepaste vormgeving.

• Geluid: minimalisatie van geluidsoverlast door de technische uitvoe- ring en plaatsing.

• Keuze koudemiddel: het natuurlij­ke koudemiddel propaan heeft niet de broeikaseffecten van synthetische koudemiddelen. Dit koudemiddel zorgt voor een hoog rendement, laat hoge afgifte temperaturen toe en er zijn componenten voor beschikbaar.. Om de risico’s te beperken wordt de hoeveelheid propaan geminimaliseerd.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0120_TA_luchtwarmtepomp.indd 21

28-12-2019 17:53:59

TECHNIEK

Slimme oplossingen “PAK JE ROL ALS LOCAL HERO” De markt voor slimme oplossingen groeit. Volgens een recent onderzoek van de ING wil één op de vijf consumenten geld steken in Smart Home Technology. Dat komt neer op een bedrag van rond de 600 miljoen euro, aldus de bank. Een heugelijke ontwikkeling, maar hoe profiteer je ervan als installateur?

“Eigenlijk zou de installateur nu al ieder gebouw ‘Smart Building ready’ moeten maken met het oog op de toekomst”, aldus Paul Straver, dga van Webeasy.

Nog niet zo lang geleden was domotica een ‘besmet woord’. Slimme technologie werd geassocieerd met ouderen, prijzige en onpraktische oplossingen en een nichemarkt waar de doorsnee consument nauwelijks belangstelling voor had.

Ecosystemen Daar komt nu in een rap tempo verandering in, vertelt Rob Wierenga. Hij is in het dagelijks leven werkzaam als Hoofd Consumentenelektronica en Installatieretail bij branchevereniging Techniek Nederland. Wierenga weet wel hoe die toegenomen belangstelling is te verklaren. “Allereerst heeft de techniek zich doorontwikkeld en zijn er meer functionaliteiten bijgekomen, tegelijkertijd dalen de prijzen en komen consumenten via populaire ‘ecosystemen’ zoals Google Home en Apple HomeKid sneller in aanraking met slimme apparatuur.”

Voortdurende exposure Daarnaast is er sprake van voortdurende exposure. Fabrikanten, consumenten-

22

organisaties, kennisinstituten en andere partijen vestigen continu de aandacht op Smart Home Technology. Hetzij om hun omzet omhoog te stuwen, hetzij als middel om onze duurzame ambities te verwezenlijken, meer comfort binnenhuis te bewerkstelligen of simpelweg om het leven makkelijker te maken.

Acceptatieproces Volgens Wierenga verloopt het acceptatieproces in etappes. “Meestal schaft de consument eerst een slimme televisie aan, daarna een thermostaat, zoals TOON, vervolgens komt de verlichting aan bod, denk aan Philips HUE en dan volgt het nieuwe audiosysteem, zoals een Sonos.” Vroeger ontwierp iedere fabrikant zijn eigen ecosysteem, waardoor het inpluggen van concurrerende oplossingen vrijwel onmogelijk werd of een peperdure onderneming.

“Tegenwoordig is het beter gesteld met de connectiviteit”, vertelt Wierenga.

Ironisch genoeg juist door een gebrek aan concurrentie, omdat drie grote spelers nu de dienst uitmaken: Google,

Apple en Amazon. Als fabrikant doe je er dus verstandig aan om producten te ontwerpen die compatibel zijn met de IoT-platforms van de grote drie om niet buiten de boot te vallen.

Privacy Waar de markt voor slimme meters, verlichting en geluidssystemen stevig doorgroeit, blijft de interesse voor zorgoplossingen wat achter, constateert Wierenga. Hetzelfde geldt voor CCTV-systemen. Volgens de deskundige zijn de consumenten vooralsnog wat huiverig. “Ze vragen zich af of hun privacy en veiligheid wel voldoende worden gewaarborgd.” Maar op termijn verwacht Wierenga ook hier een groeispurt. Zeker als fabrikanten meer en meer oplossingen zullen aanbieden.

Energiebesparing De continue stroom aan data die slimme meters verschaffen, maakt de consument bewust van zijn energiegebruik. Daarnaast wordt het dankzij de toegevoegde intelligentie mogelijk om

januari 2020

IZ0120_TA_slimmeoplossingen.indd 22

28-12-2019 17:55:23

overbelasting van het elektriciteitsnet te voorkomen. En aanwezigheidsdetectie van slimme verlichtingssystemen helpt om te besparen op het energiegebruik.

Het zijn zomaar enkele voorbeelden hoe Smart Home Technology bijdraagt aan onze klimaatdoelstellingen. De vraag is echter of de toename van al die systemen in de huiselijke omgeving niet netto leidt tot meer energiegebruik.

“Nee”, zegt Wierenga. “Allereerst blijft het aantal apparaten thuis min of meer gelijk. Er komt alleen een intelligente laag overheen. Daarnaast worden de systemen steeds energiezuiniger. Een Smart Home ecosysteem levert zo 10% energiebesparing op.”

Noodzaak NEN-norm Nu de markt goed op stoom is, wordt het tijd om ook de randcondities te verbeteren. Wierenga zou in dat kader graag zien dat de NTA 8055 vertaald wordt naar een NEN-norm. “Er gaat nog veel fout bij de aanleg van de basisnetwerken in en rondom het huis.

Denk maar aan een onjuiste kanaalinstelling van de Wifi-router of de plaatsing van die router in een meterkast waardoor het signaal gedempt

wordt. De NTA 8055 geeft duidelijke richtlijnen voor de aanleg van een internetinfrastructuur in woningen en kleine gebouwde omgevingen. We zouden graag zien dat er een doorvertaling plaatsvindt naar een NEN-norm.”

Doorgroeien De komende jaren zal het aantal slimme oplossingen in nieuwbouwwoningen fors toenemen. Wierenga verwacht dat anno 2025 ongeveer 30 – tot 40% van alle gerealiseerde huizen voorzien zal zijn van Smart Home Technology. Al die verlichtingssystemen, wasmachines, meters en andere oplossingen raken ook meer met elkaar verknoopt. Wierenga verwacht geen grootschalige uitrol van innovatieve oplossingen, nee de bestaande producten “worden slimmer.

Er komt een intelligente laag bij.” Koppel al die oplossingen vervolgens op buurt-, wijk- of hoger niveau aan elkaar en aan duurzame energiebronnen, regel de stroomvoorziening op een slimme manier en je hebt een Smart Grid. Zie hier de toekomst.

Local Hero Maar hoe profiteer je van dergelijke

ontwikkelingen als kleine installateur?

“Pak je rol als Local Hero”, klinkt het cryptisch uit Wierenga’s mond. Als lokale installateur ben je het aanspreekpunt voor de nabije omgeving. Door je te verdiepen in de verschillende mogelijkheden, kan je de klant goed adviseren.

Ga geen technische oplossingen verkopen, maar wijs de consument op de voordelen van Smart Home Technology.

Dus, meer comfort, energiebesparing en veel gemak.”

Wees pro-actief Ondertussen komen er steeds meer doe-het-zelf systemen op de markt.

Hoe ga je daarmee om als installateur?

“Alle producten met elkaar verbinden vereist een zekere expertise, het gaat snel fout. Als vakman beschik je over de juiste deskundigheid om de bekende valkuilen te vermijden. Bovendien is er ook geregeld onderhoud nodig.

Probeer dus direct een onderhoudscontract af te sluiten bij de installatie.

Kortom, wacht niet af tot de consument zijn vragen bij je neerlegt, maar behoud het initiatief door hem zelf alle mogelijkheden te laten zien en hem advies te geven.” 

EN IN DE UTILITEIT? De installateur van de toekomst moet twee grote valkuilen vermijden, zegt Paul Straver dga van Hard- en Softwareproducent, Projecten- en Service organisatie en VSK-exposant Webeasy. “Allereerst opletten dat hij niet alleen maar montagewerkzaamheden kan uitvoeren, want dan wordt je al snel uitgeknepen in de bouwwereld. En daarnaast moet je niet proberen een softwarehuis te worden, dat is niet je core business. Een installateur moet een vakspecialist, zeg ‘kennis-bedrijf’ blijven.” Straver is vooral actief in de utiliteit. “Gebouwbeheersystemen zijn daar al geruime tijd ingeburgerd, wat we nu zien is een sterke toename van sensornetwerken en virtuele naregelingen die via servers centraal worden ingeregeld en toegankelijk zijn via apps.”

Met die sensoren verzamelt het GB-systeem allerlei data.

Over de relatieve vochtigheid, temperatuur, daglichttoetreding, het CO2-gehalte, geluid, fijnstof en ga zo maar door.

Vervolgens kunnen dankzij deze gegevens allerlei systemen worden aangestuurd; bijvoorbeeld de gebalanceerde ventilatie, zonwering, verlichting en verwarming. De markt voor

slimme oplossingen groeit de komende jaren stevig door, verwacht Straver.

“Eigenlijk zou de installateur nu al ieder gebouw ‘Smart Building ready’ moeten maken met het oog op de toekomst. Dat betekent een sensorennetwerk aanleggen, slimme regelafsluiters toepassen en software installeren waarmee je virtueel de installatie kan inregelen, bedienen en beheren.” Daarnaast doet de vakman er goed aan om zich te verdiepen in het pallet aan oplossingen dat al beschikbaar is. “Want op dat gebied lopen kleine en middelgrote installateurs nog erg achter. Ik schat dat slechts 20 tot 30% van hen vertrouwd is met Smart Technology.”

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0120_TA_slimmeoplossingen.indd 23

28-12-2019 17:55:24

TECHNIEK

Geen toevoerkanalen VENTILATIE IN BESTAANDE BOUW ZONDER HAK- EN BREEKWERK Luchtkwaliteit in woningen krijgt steeds meer aandacht vanwege het effect ervan op de gezondheid van de bewoners. Zo vertelt het Bouwbesluit precies hoe nieuwbouwwoningen op de juiste manier moeten worden geventileerd. Maar ondertussen staat ons land nog vol met huizen die afhankelijk zijn van natuurlijke ventilatie, waarmee verse lucht in huis geen garantie is. Brink bedacht voor deze huizen een

TOT 70 M3/H De Indoor Mixfan kan tot 70 m3/h functioneren. Met 50 m3/h garandeert Brink dat het geluidsniveau binnen Bouwbesluit 2012 valt.

Voor een ruime woonkamer van 45 m2 zullen meerdere units nodig zijn. Als er een open keuken is kan het afvoerdebiet hiervan overigens van de toevoer worden afgetrokken en zullen minder units nodig zijn.

ventilatieconcept waarvoor geen ingrijpende bouwkundige aanpas-

te brengen, vergt veel hak- en breekwerk.

singen nodig zijn.

Via hal of trapgat De basis bestaat net zoals in moderne nieuwbouwwoningen uit een ventilatietoestel met warmteterugwinning (WTW). Normaal gesproken brengt deze WTW-unit de verse lucht via een toevoerkanalensysteem in de vloer naar de verblijfsruimtes en wordt vervuilde lucht afgevoerd via de natte ruimtes.

De kanalen vanuit die natte ruimtes zijn in bestaande woningen vaak al aanwezig voor mechanische afzuiging en kunnen hergebruikt worden voor de nieuwe installatie.

Maar in de meeste woningen ontbreken de toevoerkanalen nog. Om die achteraf in een bestaande woning aan

24

januari 2020

IZ0120_TA_geentoevoerkanalen_LINKS.indd 24

Brink heeft hiervoor een minder ingrijpende oplossing gevonden: toevoer van verse lucht via de centrale hal of het trapgat. Boven of naast de deur van de verblijfsruimte(s) wordt een Indoor Mixfan geplaatst die ervoor zorgt dat de lucht uit de verblijfsruimte uitgewisseld wordt met die in de hal. Door te sturen op CO2-waarden – zowel in de hal als in de vertrekken – zorgt dit systeem voor de gewenste luchtkwaliteit zonder daarbij energie te verspillen.

hoeft het zich hier niet toe te beperken.

Ook in nieuwbouw komt het systeem tot zijn recht. Doordat toevoerkanalen overbodig zijn, kunnen de vloeren minder complex worden uitgevoerd, is de ontwerpvrijheid groter en wordt bespaard op bouwkundige kosten.

Energiebesparing Volgens Brink is de energiebesparing zelfs groter, door vraaggestuurde ventilatie per ruimte (CO2-gestuurd).

‘Als je gemiddeld in een woning een ventilatiedebiet hebt van 160 m3/h en je stapt over van gewone ventilatie naar dit systeem, bespaar je ongeveer 400 m3 gas per jaar.’ 

Ook in nieuwbouw Hoewel dit ventilatieconcept geschikt is voor toepassing in renovatieprojecten,

Brink zal dit ventilatieconcept op haar VSK-stand laten zien

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

17-12-2019 11:41:49

Samen Nederland duurzaam maken?

Op onze stand op de VSK-beurs tonen we maar liefst zes noviteiten die verduurzamen een stuk makkelijker maken. De VSK-beurs wordt gehouden van 4 t/m 7 februari 2020 en u vindt Itho Daalderop in hal 8 op stand D.054.

Innovatie nummer 5 Innovatie nummer 1

Collectief hybride systeem

Lucht/water warmtepomp HP-M 25 i

Met gemak tot 4 appartementen

De ‘geen-gedoe’ warmtepomp

aansluiten op één warmtepomp

Innovatie nummer 4 Warmtepompnet Met gemak tot 4 woningen gasloos renoveren met één bodemlus

Innovatie nummer 2 Schoorsteen voor buitendeel HP-S Plaats het buitendeel met gemak op

Innovatie nummer 6

het dak

Service app Met gemak alle productinformatie raadplegen Innovatie nummer 3 WTW-unit HRU 400

19_0158 | ID 2019-17-12

400 m³/h bij 200 Pa

www.ithodaalderop.nl/vsk2020

19_0158_Advertentie VSK_210x297.indd 1 IZ0120_25_itho.indd 25

19-12-19 16:46 8-1-2020 12:01:28

SANITAIR

Sanitair op VSK 2020 ONDERGESCHOVEN KINDJE OP DE BEURSVLOER Het is heel wat edities geleden dat VSK een volwaardig programma sanitaire producten liet zien.

De beurs was ooit zelfs in het weekend open voor particulieren op zoek naar een badkamerinrichting. Een succes werd dat nooit en inmiddels lijkt het sanitair-gedeelte sowieso het ondergeschoven kindje van de beurs te zijn geworden. Reden voor IZ om wat extra aandacht aan enkele sanitaire noviteiten te besteden.

Zo laat Viega een nieuwe generatie voorwandsystemen zien. De Prevista heeft een inbouwreservoir dat – samen met verschillende identieke onderdelen – zowel voor wand-, staanderconstructie- als railmontage kan worden ingezet.

Er is alleen nog onderscheid tussen de droogbouwsystemen Prevista Dry en Prevista Dry Plus en Prevista Pure voor de natbouw.

Alle elementen hebben eenzelfde standaardhoogte (1200 mm) en inbouwreservoir. De spoeltechniek is altijd gelijk, onafhankelijk van bouwhoogte en -diepte.

Montagegemak Op het element kan een optionele wandhouder worden aangesloten, zodat de gewenste diepte handmatig en flexibel kan worden ingesteld. Alle beweegbare en handmatig te monteren

XX 26

onderdelen zijn geel gekleurd. Zo is in één oogopslag duidelijk wat handmatig kan worden gemonteerd. Een voorbeeld daarvan zijn de schuifelementen op het afvoerventiel waarmee zowel de volledige of gedeeltelijke spoeling wordt ingesteld als de instelbare spoelstroombegrenzer of bevestiging van het vulventiel.

Afvoerventiel Verder zijn de instelmogelijkheden van de gewenste spoelhoeveelheid via het afvoerventiel vereenvoudigd en zorgt een gepatenteerde spoelstroombegrenzer voor een optimale spoelstroom.

Daarmee kan de spoeling van het inbouwreservoir worden afgestemd op uiteenlopende wc-keramieken, ook randloze. Daarnaast zijn er voorwandelementen verkrijgbaar met de optie om het wc-keramiek in hoogte te verstellen en moderne douche-wc’s aan te sluiten.

dit voorkomen en brengt daarvoor een slim toilet op de markt: een future proof sanitairoplossing uitgerust met sensortechniek die een optimale gebruikerservaring garandeert, aldus de fabrikant.

Het toilet combineert het Wisa XS frame en een EOS Infraroodsensor met een design toilet voorzien van de IPEE Spectre®-technologie. Grootste troeven ten opzichte van traditionele automatisch gespoelde toiletten? Hij spoelt alleen én consequent wanneer het moet. Het toilet blijft zo schoon zonder water te verspillen. Een over-

Slim toilet In een openbaar toilet kan de gebruiker nog wel eens voor onaangename verrassingen komen te staan. Wisa wil

januari 2020

IZ0120_SA_sanitairopvsk.indd 26

7-1-2020 11:00:46

Vereenvoudigde montage van het Prevista

Optionele wandhouder om het voorwandele-

Twee instelschuiven op het nieuwe afvoerventiel

voorwandsysteem: alle gele onderdelen kunnen

ment zonder hulpgereedschap te fixeren en de

vereenvoudigen het instellen van de kleine en

handmatig worden gemonteerd of ingesteld

gewenste diepte flexibel in te stellen

grote spoelhoeveelheid

loopbeveiliging voorkomt bovendien dat het toilet overstroomt.

Douche-wc Bij TECE Nederland staat de douche-wc TECEone centraal. De technologie van deze wc is minimaal gehouden voor een betrouwbare werking en eenvoudige installatie. De douche-wc werkt intuĂŻtief zonder afstandsbediening. De temperatuur van het water en de hoeveelheid kan met twee knoppen worden ingesteld. Hij functioneert zonder elektra, pomp of elektronica en is daardoor minder storingsgevoelig. Tijdens de beurs maakt u kans op het winnen van een complete TECEone inclusief wcbedieningsplaat en miniboiler.

Kleurrijke doucheprofielen TECE introduceert daarnaast drie nieuwe kleuren van de serie TECEdrainprofile doucheprofielen: Black Chrome, Gold Optic en Red Gold. Elke kleur is leverbaar in een gepolijste en geborstelde uitvoering. De nieuwe kleuren zijn afgestemd op de armaturen van Hansgrohe Axor. Ook de TECEsquare wc-bedieningsplaat is in dezelfde drie accentkleuren leverbaar. ď Ž Waar staan de in dit artikel genoemde exposanten op de VSK? - Viega: hal 8, standnr. C010 - Wisa: Hal 8, standnr. C054 - TECE: hal 7, standnr. E026 - Wavin: hal 8, standnr. C034

GELUIDSARME AFVOER Wavin, gespecialiseerd in kunststof leidingsystemen, lanceert een verbeterd geluidsarm afvoersysteem, Wavin AS+. Het is de opvolger van de Wavin AS, dat de fabrikant al meer dan 30 jaar op de markt brengt. Het systeem zorgt ervoor dat afvalwater nog minder lucht- en contactgeluid produceert.

Een andere blikvanger is de Tigris K5/ M5 (foto). Dit leidingsysteem voor drinkwater en cv met een akoestisch alarmsysteem voor het opsporen van ongeperste fittingen, is genomineerd voor de VSK Awards in de categorie Installateurszaken.

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0120_SA_sanitairopvsk.indd 27

7-1-2020 11:00:49

WE DELEN AL 3 JAAR DE BADKAMER EN VANAF 1 APRIL ÉÉN NAAM: GEBERIT

Drie jaar geleden gingen Sphinx en Geberit verder als één bedrijf.

Samen brengen we het beste voor de badkamer, voor én achter de wand.

Vanaf 1 april 2020 gaan we verder onder één naam: Geberit.

Maar onze producten blijven gelijk en de kwaliteit onverminderd hoog.

Uw contactpersoon verandert niet. Precies zoals u het de afgelopen drie jaar van ons gewend bent. Meer weten? Bezoek onze stand 8.A054 op de VSK van 4 t/m 7 februari of ga direct naar: www.sphinxwordtgeberit.nl

135407 switch advertentie_adv 210x297.indd 1 IZ0120_28_geberit.indd 28

4-7 fe

b

st an VS K |

054 d 8. A

18/12/2019 15:31 3-1-2020 12:35:34

VISSER

COLUMN

DE LAPTOPMONTEUR We kennen ze allemaal of we behoren zelf tot de categorie: installateurs die de 50 zijn gepasseerd en nog steeds actief zijn in de installatiebranche. Na de lagere school gingen ze een tijdje naar de middelbare school, maar als snel werd duidelijk dat ze werken leuker vonden dan leren en gingen ze snel aan de slag.

Ik ben er zelf zo één. Met wat kennis van je leraar en uit enkele boeken, dacht ik de wereld aan te kunnen. Al snel werd ik teruggefloten door een ervaren maat, leermeester of baas. Ho-ho, zo doen we dat niet. Het moet netjes en goed.

Je leerde je vak snel en bleef door vragen, lezen, experimenteren en vergaarde op andere manieren vakkennis.

Alles was nieuw: van gietijzeren ketels met daarnaast een geiser met dikke stalen leidingen, gingen we naar de combiketel met dunne stalen leidingen. En deze werd veel later weer vervangen door een hr-combiketel. Wat een gedoe allemaal met dubbele pijpen en een afvoer. Gelukkig waren er handleidingen waaruit duidelijk bleek hoe je dit allemaal moest aansluiten. Tegenwoordig ben je van meer afhankelijk dan je lief is als je een nieuw product moet installeren.

Productinformatie en een installatiehandleiding zitten er vaak niet meer bij. Navraag leert dat je deze moet downloaden, dan kan je alles terugvinden.

Van de generatie die storingen vond en oploste met een handleiding, punttang en spanningzoeker – en die jaren later blij was met een mobiele telefoon om de achterban te bellen voor extra informatie – gaan we nu naar de volgende generatie: de laptopmonteur. We gaan het allemaal weer beleven.

Ik wens iedereen een gezond en succesvol 2020 toe, met of zonder laptop!

Dick Visser Installatiebedrijf Visser in Twisk [Twee generaties installateurs, vader Dick en zoon Tim Visser, schrijven om beurten een column op persoonlijke titel]

KLIMAATSYSTEEM

VLOER VERWARMING

Voordelen:  Minimale opbouwhoogte (circa 20 mm)  Licht gewicht systeem in vergelijking met standaard vloerverwarming  Vloerverwarming mogelijk op houten (verdiepings)vloeren  Tijdwinst bij montageafwerking kan direct plaatsvinden (droogsysteem)  Verwarmingslichaam, koelsysteem en afbouwplaat in één  Behaaglijkheid door 100% stralingswarmte  Gezond binnenklimaat door minimale luchtverplaatsing

id met het Gemak en behaaglijkhe rmingssysteem erwa Uniwarm Klimaat Vloerv

IZ0120_columnvisser_UNIWARM 0,5 L.indd 29

Nijverheidsweg 3 I 7251 JV VORDEN Tel: +31(0)575-555777 Fax: +31(0)575-551128 E-mail: info@uniwarm.nl WWW.UNIWARM.NL

13-1-2020 11:41:19

RUBRIEK

EXPOSANTEN

AF FABRIEK

VERWARMING VIA VLOER, WAND OF PLAFOND Op de VSK 2020 zal Warp Systems haar toekomstbestendige watergedragen vloer-, wand- en plafondverwarmingssystemen presenteren. Er is keuze uit twee systemen: een natbouw- en een droogbouwsysteem.

Het betreft nieuwe generatie vloerverwarming met optimaal energiebesparend rendement. De systemen hebben een minimale opbouwhoogte vanaf 15 mm, waardoor ze geschikt zijn voor zowel renovatie als nieuwbouw. Ook zijn beide systemen geschikt als hoofdverwarming. Nieuw is de snelheid waarmee de systemen geïnstalleerd kunnen worden. Gemakkelijk en snel door handige en unieke tools. Aansluiten is mogelijk op zowel een cv-ketel als warmtepomp.

Hal 11, A059

Installatiegemak Eén van de thema’s op de Viega-stand is installatiegemak. Een voorbeeld daarvan is het Prevista-voorwandsysteem dat in nauwe samenwerking met installateurs tot stand is gekomen. Kenmerkend voor het systeem is het nieuwe kleurenconcept om de montage van de voorwandelementen te vereenvoudigen. Alle beweegbare en handmatig te monteren onderdelen zijn geel gekleurd. Verder is er aandacht

voor de regeling Fonterra Smart Control. Hiermee zijn verwarmingsgroepen dynamisch en automatisch in te regelen waardoor energieefficiëntie en kostenbesparingen binnen handbereik komen. Ook is er een ruime werkbank aanwezig waar installateurs zelf kunnen werken met onder meer leidingsystemen Megapress en Viega Smartpress.

Hal 8, C010

Totaalleverancier Technische totaalleveran-

cier Van Walraven laat zien álle installatiematerialen te leveren voor bouwprojecten.

Of een project nu klein of heel groot is. Ruim 65.000 artikelen kunnen met een barcodescanner worden besteld in een app. Ook denkt het bedrijf mee vanaf de bouwtekening in BIM en prefab uitvoering.

Hal 8, E041

Communicerende warmtepompen Tijdens VSK 2020 introduceert NIBE haar nieuwe Sserie met onder meer water/ water- en lucht/water-warmtepompen. De producten uit deze serie zijn gebaseerd op een nieuw hard- en softwareplatform waarbij connectiviteit centraal staat. Zo zijn alle warmtepompen voor draadloze communicatie voorzien van wifi. Ook is voor gebruikers van elke warm-

tepomp uit de S-serie een vernieuwd online platform voor smartphones, tablets en pc’s beschikbaar: myUplink.

De serie omvat onder meer twee modulerende water/ water-warmtepompen: de S1255 (met geïntegreerde boiler) en de S1155 (zonder boiler). Beide zijn leverbaar in drie vermogens (1,5-6, 3-12 en 4-16 kW). Ook zijn twee versies met passieve koeling leverbaar.

Hal 7, C034

Duurzaam advies ThermoNoord wil u graag adviseren en ondersteunen bij de complexe weg naar verduurzaming. De kennis daarvoor is in huis; of het nu gaat over warmtepompen, ventilatiesystemen, warmwatervoorzieningen of de keuze tussen PV of thermische panelen. De Thermotruck van deze exposant kan hierbij ondersteunen maar ook het Duurzaamheidcentrum in Gorredijk dat binnenkort open gaat. In dit centrum kunt u de verschillende mogelijkheden zien, voelen en vergelijken.

Hal 7, E079

DEZE BERICHTEN ZIJN INGEZONDEN DOOR DEELNEMERS AAN VSK 2020

30

IZ0120_vsk_L4.indd 30

januari 2020

6-1-2020 12:42:18

HET DRAAIT AL 50 JAAR OM JOU! Wasco bestaat 50 jaar.

En dat willen we niet onopgemerkt voorbij laten gaan.

Daarom vieren we een jaar lang feest en zetten we iedereen in het zonnetje. Met feestelijke acties, gratis ijs, een zonnige BBQ, de Wasco Experience op 28 en 29 oktober en heerlijke oliebollen aan het eind van het jaar. Van klant tot leverancier, van installateur tot kantoorpersoneel, aan werkelijk iedereen is gedacht. Want Wasco draait om jou!

BEKIJK ALLE ACTIES OP WASCO.NL/50JAAR De vrienden van Wasco:

WASC5918_Advertentie 1-1 Pagina 210x297mm_V1.indd 1 IZ0120_31_wasco.indd 31

17-12-2019 11:09 3-1-2020 12:25:11

TECHNIEK

Onbekende oudgediende DE THERMODYNAMISCHE WARMTEPOMP Hoewel de thermodynamische warmtepomp al zeker 30 jaar bestaat, is er nauwelijks een installateur te vinden die deze duurzame oplossing kent. “Jammer”, zegt Ate Reitsma van Frythermo Warmtepompen. “Dit systeem produceert buiten geen geluid, werkt ook bij -10°C en is eenvou-

Opstelling met acht Solarboxen in voormalig kantoor van een bank, nu omgebouwd tot woning.

dig modulair uit te breiden.”

systeem zelfs bij -10 °C nog een COP van 2,74. Bij 10 °C is dat maar liefst 4,76, zegt Frythermo.

Frythermo Warmtepompen opende 1,5 jaar geleden haar poorten in het Friese Franeker. De leverancier wil de installateur en eindgebruiker bekend maken met de thermodynamische warmtepomp, vertelt Reitsma, commercieel technisch adviseur bij Frythermo.

Verschillen Het systeem heeft grote overeenkomsten met de veel toegepaste lucht-/water-warmtepomp, maar er zijn belangrijke verschillen. Evenals zijn bekende broertje haalt de thermodynamische warmtepomp warmte uit de lucht, maar in plaats van een buitenunit met ventilator, gebruikt hij daarvoor panelen.

Geluidloos De panelen werken geluidloos. Bijkomend voordeel is dat ze, indien gewenst, makkelijk onder PV-panelen zijn te monteren. Volgens Reitsma profiteren zowel de warmtepomp als de zonnepanelen van deze opstelling. “De PV-panelen geven warmte af, die het warmtepompsysteem dan kan oogsten.

Tegelijkertijd stralen de thermodynamische panelen koude af, waardoor de zonnecellen beter functioneren.

Bovendien maakt een thermodynamisch systeem geen gebruik van hulpenergie omdat er geen ontdooicyclus nodig is bij lage temperaturen.”

COP

Leidingenwerk Iedere Solarbox is met twee thermodynamische panelen verbonden. Vanaf elke binnenunit loopt een koelleiding naar de opstelplaats van de panelen.

Bij de installatie wordt een voorgefabriceerde splitter meegeleverd waarmee de twee panelen kunnen worden aangesloten op de koelleiding set.

Iedere box is voorzien van een aanvoeren retouraansluiting voor cv-water. De geplaatste units worden parallel op een verzamelleiding (open verdeler) aangesloten op het buffervat.

Modulaire opbouw

De matzwarte aluminium panelen meten 80 cm bij 2 m. Door dunne kanalen stroomt het koelmiddel R134A. Het gas absorbeert dag en nacht warmte uit de buitenlucht en geeft die met behulp van een warmtewisselaar af aan het cvwater. Zo produceert de warmtepomp warm water van 55 °C, onafhankelijk van het weertype. Bovendien haalt het

32

veau tussen de 40 -42 dB, het geluid van een koelkast. “Normaliter hebben bewoners hier geen last van, zolang je maar een gunstige opstelplaats kiest.”

Binnenunits De Solarbox is het binnendeel van de thermodynamische warmtepompinstallatie. Deze heeft een afmeting van 45 x 45 cm en weegt 22 kg. “Handzaam en niet zwaar, dus wel zo prettig voor de installateur.” Voor een eengezinswoning zijn circa 3 boxen nodig. In de Solarbox zit een compressor met een geluidsni-

De thermodynamische warmtepomp is modulair opgebouwd, dus eenvoudig uit te breiden. Neemt de warmtebehoefte toe, bijvoorbeeld door uitbreiding van de woning, dan kunnen er extra panelen op het dak worden gelegd en kan er binnen een unit bij worden geplaatst.

januari 2020

IZ0120_TA_onbekendeoudgediende_32_33.indd 32

28-12-2019 17:56:18

Warm water “Voor het aanmaken van sanitair warm water kiezen wij voor een separate thermodynamische warmtepompboiler met een inhoud van 250, 300 of 500 liter,” aldus Reitsma. Deze boiler heeft zijn eigen geïntegreerde thermodynamische warmtepomp met één of twee panelen en draait volledig autonoom. Op deze wijze is altijd voldoende warm water gegarandeerd zonder beïnvloeding van de warmtevraag in de woning.

materiaal, maar in de extra manuren voor de installatie, legt Reitsma uit.

Anderzijds staat het systeem van Frythermo ook op de ISDE-lijst, klanten maken dus aanspraak op overheidssubsidie. “Hoewel je bij toepassen van een warmtepomp zelf, niet kunt spreken van een terugverdienmodel, kun je, als er voldoende zonnepanelen zijn opgesteld waarmee het gebruik wordt gecompenseerd, rekenen op een terugverdientijd van zo’n 10 jaar.”

Installatie

Bekendheid

Voor de ervaren installateur is de installatie van de thermodynamische warmtepomp een koud kunstje. Veel zal hem bekend voorkomen. Heeft hij geen STEK-certificering dan kan hij wel alvast het systeem waterzijdig aansluiten en de koelleidingen aanbrengen. Een monteur van Frythermo kan vervolgens de installatie afpersen en afvullen conform de BRL 100. Voor de installatie van de thermodynamische installatie met 3 Solarboxen moet een installateur ongeveer 60 tot 70 uur uittrekken. Meer dan bij een doorsnee lucht-water systeem, geeft Reitsma toe. Die extra tijd is met name nodig om de panelen op het dak te leggen en de bijbehorende koelleidingen.

De thermodynamische warmtepomp is nog nauwelijks bekend in Nederland.

Reitsma heeft wel een vermoeden waarom. “Installateurs werken vaak, met voor hun, bekende merken. Hebben ze eenmaal goede ervaringen opgedaan met een cv-ketel van merk x, dan is

de kans groot dat ze zich nu ook laten informeren door die leverancier of fabrikant over alternatieven. Wij zijn een relatief nieuwe speler, dus we moeten nog onze plek veroveren op de markt.”

Toekomst Tot dusverre trekt Frythermo vooral installateurs aan, die al enige kennis in huis hebben over warmtepompen. “Ze willen vooral geen geluidsoverlast en zoeken naar een oplossing, die het hele jaar door goed presteert. Uiteraard hopen we natuurlijk dat onze klantengroep zich de komende tijd gaat verbreden”, zegt Reitsma. “Het blijft natuurlijk koffiedikkijken, maar voor hetzelfde geld is de thermodynamische warmtepomp over een jaar of 5 wel het meest toegepaste systeem.”

Onderhoud De thermodynamische warmtepomp is onderhoudsarm, volgens Reitsma. Daarnaast is de kans op lekkage of storing vrij klein, omdat de systeemset bestaat uit meerder kleine installaties naast elkaar. “Ik zou wel adviseren om een onderhoudscontract af te sluiten met de klant, waarin een jaarlijkse controle is opgenomen. Met name het systeem visueel inspecteren en de drukken testen zou ik jaarlijks laten uitvoeren. Ook wel handig, omdat je zo direct even een contactmoment met de klant hebt.”

Subsidie Voor een thermodynamische warmtepomp zal een klant naar verwachting iets meer geld moeten neertellen dan een standaard lucht/water-warmtepomp. Het verschil zit ‘m niet in het

Thermodynamische panelen gecombineerd met zonnepanelen op een plat dak.

KOUDEMIDDEL R134A De thermodynamische warmtepomp maakt gebruik van het koudemiddel R134A. Op de synthetische koudemiddelen met een GWP-waarde <2.500 is echter een productiebeperking van toepassing. Hieronder vallen veelgebruikte koudemiddelen, zoals R134a, R407C, R407F en R410A. De productie van deze koudemiddelen wordt stapsgewijs afgebouwd. In 2020 zal de totale productie van deze synthetische koudemiddelen met circa 40% zijn afgebouwd. In 2030 mag er nog slechts 20% van de huidige geproduceerde synthetische koudemiddelen op de markt worden gebracht. Voor alle duidelijkheid; er geldt dus geen gebruiksverbod. Dat betekent dat R134a, R407C, R407F en R410A installaties na 2030 gewoon bijgevuld mogen worden. Door de uitfasering stijgen wel de prijzen van deze synthetische koudemiddelen. Reitsma: “De fabrikant onderzoekt of een overstap op een nieuw, milieuvriendelijker alternatief mogelijk is. Daarbij moet in gedachten worden gehouden dat een alternatief gas grote impact heeft op de druk in het systeem, de toegepaste compressor en het vermogen om energie op te nemen uit de buitenlucht.”

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0120_TA_onbekendeoudgediende_32_33.indd 33

28-12-2019 17:56:19

ZAKELIJK

Kennis voor één tarief ISSO INTRODUCEERT VERNIEUWD KENNISPLATFORM Kennisinstituut ISSO zit in een veranderingsproces. Eén van de grote veranderingen zit in de wijze waarop de kennis aan professionals beschikbaar wordt gesteld. Zo doopt ISSO haar KennisBank om in ISSO Open, onderdeel van haar nieuwe kennisplatform.

De belangrijkste aanpassing komt echter tot uiting in de toegang tot de kennis. In plaats van het aanschaffen van een kennisproduct, kan de gebruiker voor één tarief over álle kennisproducten beschikken.

De ISSO KennisBank vervult al jaren een rol voor professionals. Zij weten inmiddels dat de KennisBank de plek is waar zij de vele technische publicaties en handboeken kunnen vinden. Circa twee jaar geleden heeft ISSO ook voor de bouwsector een belangrijke rol gekregen, toen zij de bouwkundige kennis van SBRCurnet aan de KennisBank heeft toegevoegd. Kortom, een enorme hoeveelheid kennis voor bouw- en installatieprofessionals is beschikbaar en wordt vanaf begin 2020 nog toegankelijker via de nieuwe online omgeving ISSO Open.

Integrale toegang tot kennis Op dit moment koop je, als ontwerper

34 XX

van bijvoorbeeld een ventilatiesysteem, de ISSO/SBR-publicatie 805 Vocht en ventilatie; Basis voor Ontwerp, Uitvoering en Beheer. Er zijn nog meer kennisproducten over dit onderwerp, zoals ISSO-publicatie 61 en 62, en een ISSO-publicatie 91. En er zijn softwaretools voor de systeemkeuze. Bovendien kun je behoefte hebben aan bouwkundige referentiedetails, omdat je wilt weten hoe de integratie in de bouwkundige schil moet verlopen. En als je een breder perspectief nodig hebt, bijvoorbeeld omdat je wilt weten hoe dit in het buitenland wordt opgelost, dan kies je voor de ISSO/Rehva-publicatie 901 Binnenmilieu en productiviteit in kantoren.

Met een abonnement op ISSO Open heeft de gebruiker toegang tot deze kennis, voor één prijs in één keer.

Onbeperkt toegang De naam ISSO Open is niet voor niets gekozen, want de benaming zegt het al: alle ISSO-kennis is open en toegankelijk voor de gebruiker. Via een persoonlijke licentie (met een persoonlijk e-mail adres), is voortaan alle kennis, inclusief de bouwkundige Referentiedetails, vrij toegankelijk. Of je die informatie nu één keer of honderd keer wilt gebruiken. Zo ben je altijd actueel, compleet en zoek je in alle kennis die ISSO beschikbaar heeft, zonder dat je tegen een beperking loopt omdat je bepaalde informatie niet kunt raadplegen.

Functionaliteiten Een gebruiker kan daarbij kiezen uit een abonnement met standaard functionaliteiten (zoeken, kennis en referentiede-

januari 2020

IZ0120_ZA_kennisvoorééntarief.indd 34

6-1-2020 23:20:43

tails raadplegen) of met plus functionaliteiten (zoeken, kennis, rekentools en referentiedetails raadplegen (inclusief prestatie-layers), rekenbladen en printmogelijkheid van de kennis). Het abonnement met standaard functionaliteit kost €330,- per jaar en het abonnement met plus functionaliteiten kost €540,- per jaar. Voor scholen en grote bedrijven zijn er passende licenties die op basis van een offerte worden aangeboden.

KENNIS ONTWIKKELEN OP DE VSK Naast de onbeperkte toegang tot alle kennis, vervult ISSO Open straks ook de rol van online kennisplatform waarop alle professionals gezamenlijk kennis (kunnen) ontwikkelen. Via co-creatie kan iedereen straks online bijdragen leveren aan nieuwe kennis.

Tijdens de VSK brengt ISSO dit proces van co-creatie in de praktijk in haar stand D050 in Hal 10. Heb je praktijkervaringen, specifieke kennis en wil je meedoen, meld je dan aan voor één van de tien sessies. Via de website isso.nl kun je het dagelijkse schema zien van de 5 geprogrammeerde sessies. Je kunt je ook via de website inschrijven en als bezoeker aanmelden voor de VSK.

Tips & Tricks De hoeveelheid kennis die in de huidige KennisBank – straks ISSO Open – te vinden is, is bijzonder groot. Om een inzicht te geven volgt hier een aantal tips & tricks waarvan de gebruiker met onbeperkte toegang kan profiteren.

Prestatie-layers In 2019 heeft ISSO de prestatie-layers geïntroduceerd voor de bouwkundige referentiedetails. Ze helpen om de verschillende bouwfysische eigenschappen van een detail helder te krijgen. Een voorbeeld zijn de 100 BENG+-details voor energieneutrale woningen die in 2019 zijn ontwikkeld. Deze details zijn voorzien van vijf prestatie-layers. Ook is er een prestatie-layer aan de set brandwerende details voor de weerstand tegen branddoorslag toegevoegd.

Energievademecum Energiezuinige woningen ontwerpen vraagt om overzicht: wat komt er allemaal kijken bij het ontwerp én welk inzicht heb je nodig in de deelaspecten.

In samenwerking met RVO en Klimapedia is deze kennis beschikbaar om met een integrale aanpak energiezuinige woningen te ontwerpen. Ieder aspect, bouwkundig en installatietechnisch, komt hierbij aan de orde.

Geluidproductie warmtepompen In een comfortabele woning heb je geen last van het geluid dat de comfort-installaties produceren. Dat is ook als eis in het Bouwbesluit opgenomen.

Met behulp van deze kennisproducten houd je grip op het geluidniveau en fris

je je geluidkennis meteen weer op.

Hydraulische schakelingen Deze schakelingen vormen het functionele hart van iedere verwarmings- of koelinstallatie. Tegelijk vormen ze een kritische succesfactor voor het werkelijk functioneren van je installatie. Door de toepassing van de module-aanpak wordt dit lastige onderwerp inzichtelijk en toepasbaar gemaakt.

Diverse publicaties helpen om deze methode succesvol toe te passen: ISSO-publicaties 44, 46 en 47 vormen hiervoor de basis, maar ook bij de regeltechnische invulling spelen ze een hoofdrol. Die informatie is te vinden in ISSO-publicaties 31 en 94. Tot slot vormt de kennis in ISSO-publicatie 95 de basis voor de succesvolle engineering van een proces.

Oplevering en opstart beheerfase De overgang van oplevering naar beheer is vaak de ‘valley-of-death’ voor

de beheerorganisatie en het facilitair management in een gebouw. ISSOpublicatie 107 helpt hierbij.

Luchtdichtheid Dit is misschien wel een van de meest onderschatte onderwerpen in de bouwtechniek. Door de duurzaamheidseisen wordt dit aspect steeds belangrijker en binnen de Wet Kwaliteitsborging Bouw zullen we daar steeds vaker tegenaan lopen. De beide publicaties met de titel Luchtdicht bouwen helpen om dit ontwerp en de uitvoering onder de knie te krijgen.

Bouwbesluit De praktijkboeken Checklist Bouwbesluit geven het overzicht van de wettelijke eisen voor allerlei soorten ruimten, waarbij de eisen per ruimtesoort en installatiesoort bij elkaar zijn gebracht.

Deel A behandelt nieuwbouwwoningen, deel B de verbouwsituaties 

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0120_ZA_kennisvoorééntarief.indd 35

6-1-2020 23:20:43

TECHNIEK

Ventileren met WTW MET EEN DEBIET VAN 400 M3/H BIJ 200 PASCAL Itho Daalderop gaf eind november een sneak preview aan een selecte groep klanten van haar nieuwe WTW-unit, de HRU 400.

Het is een unit voor woningen en appartementen die een grotere capaciteit vragen. Het productengamma van de fabrikant op WTWgebied is daarmee compleet. Op de VSK 2020 wordt deze unit, met een debiet van 400 m3/h bij 200 Pascal, voor het eerst aan het grote publiek getoond. Begin kwartaal 2 start de productie.

“Het uitgangspunt voor de ontwikkeling van de nieuwe HRU 400 was een kwalitatief hoogwaardige WTW-unit voor een goede prijs”, vertelt Jimmy Onstenk, Category Manager Ventilation bij Itho Daalderop. “Met een rendement van 95,5%, een slimme opbouw van de unit en het gebruik van EPP als basisbestandsdeel zijn wij daarin geslaagd. Bovendien is het geluid van de unit naar de woning zeer laag: slechts 55 dB(A), op het werkpunt van 400 m3/h bij 100 Pascal.”

Plaatsingsgemak Kenmerkend aan de WTW-unit is volgens Schut het installatie- en servicegemak. “Met een gewicht van 22,5 kg is het een licht toestel. Hij heeft unieke plaatsingsmogelijkheid direct op de

XX 36

januari 2020

IZ0120_TA_ventilerenmetwtw_36.indd 36

grond. De voorgemonteerde droogsifon met flexibele aansluitslang kan zowel naar links of rechts gedraaid worden. De WTW-unit plaatsen, kanalen en condensslang monteren en stekker erin.

Plaatsing van de unit op pootjes en aan de wand behoort uiteraard ook tot de mogelijkheden. De HRU 400 is smal van stuk met een breedte van slechts 58 cm. Het gemak wordt verder vertaald met één unit geschikt voor meerdere toepassingen.”

Drie behuizingsdelen De WTW-unit is opgebouwd uit drie behuizingsdelen. Binnen de verschillende delen zijn alle onderdelen waar de HRU 400 uit opgebouwd is, goed te bereiken. Onderin de HRU 400 bevinden zich de warmtewisselaar en luchtfilters die via grote serviceopeningen bereikbaar zijn, wat het schoonmaken vereenvoudigt. De unit is verder voorzien van twee constant volumeventilatoren, waardoor het ventilatiedebiet altijd gegarandeerd wordt, aldus de fabrikant.

App en QR-code Met een App maakt Itho Daalderop het inregelen van het ventilatiesysteem compleet. De installateur wordt staps-

gewijs begeleid om de juiste luchtdebieten in te regelen per ruimte. Schut: “Uiteraard zijn door het scannen van de QR-code op het product alle productgegevens, zoals bijvoorbeeld handleidingen, garantieregistratie en veel gestelde vragen binnen handbereik. De modbusaansluiting voor externe communicatie en een extra pulsteller ingang voor externe energiemeting maakt de HRU geschikt voor monitoring. Ook is de unit voorbereid op toekomstige ontwikkeling met betrekking tot de mogelijkheid voor zonering. Kortom, de HRU 400 voldoet aan alle eisen van nu en de toekomst waarmee er op een energiezuinige en comfortabele manier woningen geventileerd kunnen worden.”  REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

28-12-2019 17:57:34

CHA-MONOBLOCK VAN WOLF: WAAR COMFORT EN GEMAK ELKAAR VERSTERKEN De WOLF CHA-monoblock warmtepomp kan met EEBUS eenvoudig worden toegepast in een geïntegreerd energiemanagementsysteem. Zo kan het energieverbruik van de woning geoptimaliseerd worden en het eigen verbruik van een PV-installatie verhoogd worden.

De CHA levert een actieve bijdrage aan de CO2-reductie dankzij het zeer hoge rendement.

Met R290 als natuurlijke koudemiddel is de CHA niet schadelijk voor het milieu en daardoor ontzettend duurzaam.

MEER INFO: WWW.WOLF.EU

ZEER STILLE WERKING

< 35 dB(A)

HOGE COP-WAARDE TEMPERATUREN >70 °C Perfect te combineren

NATUURLIJK KOUDEMIDDEL R290

met PV-modules

INTEGREERBAAR IN SMARTHOME STANDAARD VERWARMEN EN KOELEN

IZ0120_37_wolf.indd 37

6-1-2020 23:15:48

TECHNIEK

“Puinruimen” DUURZAAM BOUWEN TOEN EN NU Chris Zijdeveld voorzag al in de jaren 70 Schiedam van energiezuinige en comfortabele huizen. Later was hij als adviseur betrokken bij vele vernieuwende projecten.

Zijdeveld is niet alleen vertrouwd met overheidsbeleid en duurzaam ontwerpen, maar geeft ook advies over de toepassing van innovatieve producten.

Hoewel hij inmiddels de 70 is gepasseerd, houdt Zijdeveld er het werkethos op na van een 30-jarige. Als adviseur is hij nog volop betrokken bij de verduurzaming van Nederland. Door zijn rijke ervaring kan hij niet alleen ontwikkelingen in de bouw en installatiesector in perspectief plaatsen, maar ook langjarige trends signaleren die de toekomst van onze branche zullen bepalen. En, vanuit die trends de vertaalslag maken naar de keuze en toepassing van producten en systemen in de alledaagse werkpraktijk van de kleine en middelgrote installateur.

Gaten dichten “In 1974, net wethouder, keek ik uit op een kale vlakte, waar ooit het oude centrum van Schiedam stond. Als wethouder had ik dat geërfd. Daarop was een bouwproject in uitvoering met grote raamvlakken in enkel glas. Ik ging formeel buiten mijn boekje en veranderde dat in dubbel glas. Destijds dacht men dat de cv-gasverwarming het koudeverlies wel zou compenseren. Gedachten over comfort en de negatieve invloed

38

De Store H2O cv-haard van DRU kan via de watermantel warme leveren voor de radiatoren en de productie van warm tapwater. Deze haard kan ook worden gecombineerd met een buffervat en zonnepanelen voor nog meer rendement.

van koude (raam)vlakken waren geen gemeengoed. En zijn dat nog steeds niet. Het idee dat de installatie het suboptimale ontwerp wel compenseert, is nog steeds tekenend voor de positie waarin de installateur vaak terecht komt.

Hij mag steken ophalen die projectontwikkelaar, architect en bouwer hebben laten vallen.

Balansventilatie met wtw Later kwam ik in contact met de architect Jon Kristinsson. Hij had een woning ontworpen, die 90% minder energie nodig had. Zijn ontwerp was bijzonder door de zonne-oriëntatie, luiken voor de ramen, het weglaten van de spouwmuur met aanbrengen van buitenisolatie en door de balansventilatie met wtw.

Een kleine 200 werden er gebouwd.

Het ventilatiesysteem werkte uitstekend. De kwaliteit van de binnenlucht kwam vrijwel overeen met die van de buitenlucht, bleek uit metingen. Naar

mijn mening een prachtige prestatie.

Voor de ruimteverwarming was iets minder dan 300 m3 gas nodig per jaar.

Voor alle duidelijkheid: dat is iets meer dan het gebruik van een ouderwetse waakvlam. Alle warmte werd geleverd door een keukengeiser.

Energieprestatie eisen Mede gebaseerd op de nota ‘De toepassing van zonne-energie in de Gemeente Schiedam’ voerden we eigen Energie Prestatie Eisen in en de energievraag voor verwarming van nieuwbouwwoningen liep zonder verhoging van bouwkosten terug van 1000, tot 800 en 700 naar tenslotte 600 m3 gas per jaar in 1994.

Toepassing zonneboilers Daarmee kwam de energievraag voor ruimteverwarming in de buurt van de energievraag voor warmtapwater bereiding. Voor nieuwbouw werd daarom

januari 2020

IZ0120_TA_puinruimen.indd 38

6-1-2020 23:22:11

VOLLEDIGE VERBRANDING “Houtkachels worden steeds schoner. Een goede houtkachel haalt verbrandingslucht van buiten en recirculeert de verbrandingsgassen voor volledige verbranding. Op Oostenrijkse vakbeurzen worden nog aanvullende oplossingen getoond zoals katalysators en thermostatische stoffilters.

Het is jammer dat, overigens terechte, klachten over open haarden het hele decentrale stoken van hout in diskrediet dreigen te brengen”, aldus Zijdeveld.

Zonne-energie heeft een hoge vlucht genomen, maar hoe lang kan je als installateur nog de salde-

een zonneboiler voorgeschreven voor het maken van huishoudelijk warm water. Een dergelijke installatie kan meer dan 200 m3 gas vervangen door zonneenergie. Dat is evenveel als 20 m2 aan zonnepanelen per jaar opbrengt. Het verschil is dat het bespaarde potentieel zonder salderingstrucs aan de woning ten goede komt. Daarmee kwamen de woningen die we in 1994 lieten bouwen zonder meerkosten al uit op een EPC rond de 0,6.

Luchtverwarming Bij een bijzondere renovatie van meer dan 400 appartementen, wederom met Kristinsson als architect, kwam ook een bijzondere installatie. De balansventilatie werd gecombineerd met luchtverwarming, waarmee in één klap centrale verwarming werd geïnstalleerd in woningen die nog ontworpen waren voor de kolenkachel.

socieerd met koeling. En dat is sneu, want een goed gebouwde of gerenoveerde woning in Nederland heeft helemaal geen koeling nodig. Het verstandig aanbrengen van inbraakvrije en insectendichte openslaande ramen is genoeg om ook bij een hittegolf de woning met nachtkoeling perfect koel te krijgen.

Balansventilatie Balansventilatie in een goed gebouwde of gerenoveerde woning is nog steeds een verstandig idee, maar wel met een doordacht ontwerp van leidingen en geluidsdempers. Een nieuwe optie is om de inkomende lucht ‘gratis’ te laten koelen in de zomer en in de winter te laten voorverwarmen, door een horizontale lus in de tuingrond, waar vloeistof doorheen stroomt, te koppelen aan een warmtewisselaar in de centrale invoer.

Opslag Belang integraal werken De les die hieruit te leren viel, is dat goed bouwen en renoveren gebaseerd zijn op integraal werken en ontwerpen.

Dat is iets anders dan een gebouwontwerp bij de installateur ‘over de muur gooien’ die dan maar moet zorgen dat het warm (of koel) blijft.

Isolatie Wie eerst een woning goed isoleert, en kierdichtheid en oppervlaktetemperaturen niet vergeet, zal vaak een bestaand verwarmingssysteem als lage temperatuur verwarming kunnen afstellen. Pas dan gaat de hr-ketel zijn goede rendement halen of is een warmtepomp het overwegen waard.

Nachtkoeling Te vaak wordt die warmtepomp geas-

Twee vliegen in één klap slaan is vaker een mooie strategie. Zonnepanelen zetten zonlicht om in elektriciteit, maar het effect neemt af naarmate ze verder opwarmen. Dat leidde tot de ontwikkeling van gecombineerde zonnepanelen en zonnecollectoren waarbij water dat door de collector stroomt, warmte opneemt en de panelen afkoelt. Het warme water kan worden opgeslagen voor later gebruik. Bij een kleiner vat alleen voor huishoudelijk warm water, maar met een groter vat ook voor (gedeeltelijke) woningverwarming.

Houtkachel Als een dergelijk vat ook nog verbonden wordt met een extreem schone houtkachel met watermantel die warm water maakt, zoals de Nederlandse fabrikant DRU levert, kan de woning zelfs

ringsregeling gebruiken als verkoopargument?

geheel duurzaam worden verwarmd.

Salderingsregeling Zonnepanelen zijn in, niet in het minst door de salderingsregeling die in de zomer opgewerkte energie verrekent met winters gebruik. Zo worden woningen die maar een klein deel van die opgewekte energie zelf gebruiken toch ‘energie neutraal gerekend’. Die salderingsregeling zal op enig moment terecht worden afgeschaft. Pas dus op welk argument u gebruikt om een goede installatie te verkopen.

Accu’s In Oostenrijk zijn slimme accupakketten al ingeburgerd. De zelf opgewekte zonne-elektriciteit kan tijdelijk worden opgeslagen voor gebruik tijdens periodes dat elektriciteit duur is. Niet genoeg om een langere periode te overbruggen helaas. Wel komt echte energieneutraliteit hiermee iets dichterbij. Deze accupakketten zijn nu ook in Nederland verkrijgbaar.

Flexibele zakken En de uitvinders staan niet stil. Ik heb ook al flexibele ‘zakken’ gezien, waarmee warmte onder de vloer kan worden opgeslagen. Ook zijn er al plafond- en wandpanelen verkrijgbaar, die door faseverandering (stollen en smelten) de temperatuur in een ruimte kunnen stabiliseren. Maar soms wordt er gewoon oude wijn in nieuwe zakken verkocht.

De zogenaamde elektrische ketel die mij onlangs werd getoond was gewoon een wat aangepaste elektrische boiler.

Dat ging me echt te ver!”  Chris Zijdeveld, duurzaamheidsadviseur

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0120_TA_puinruimen.indd 39

6-1-2020 23:22:12

ZAKELIJK

Trendwatching AAN DE VOORAVOND VAN DE VSK Tien jaar geleden schreef Marjet Rutten een boek over de toekomst van de bouw- en installatiesector. De bouwmarketingdeskundige voorzag grote veranderingen. In hoeverre zijn haar voorspellingen uitgekomen?

Aan de vooravond van de VSK zocht IZ Rutten weer eens op en sprak met haar over de huidige stand van zaken in de bouwkolom.

Bouwmarketingdeskundige Marjet Rutten. Bron: Rene van den Burg.

Rutten publiceerde haar boek in 2010.

Het kreeg de veelbelovende titel mee ‘Van Yab Yum naar Dim Sum. Uitdagende visies op de bouw-, en installatie- en vastgoedsector in 2025.’ Volgens haar zou het er allemaal een stuk leuker op worden voor alle partijen in de bouwkolom, inclusief de installateur.

aanbesteden zorgen voor ruimte om op andere argumenten te selecteren dan de laagste prijs. We krijgen door dit alles veel meer voor elkaar en leveren daarmee een beter product tegen een aantrekkelijke prijs, met een goede marge voor alle schakels in de keten.”

Industrialisering Digitalisering

Toekomstbeeld In een notendop schetste de bouwmarketingdeskundige een toekomstbeeld waarin “we anno 2025 niet meer tegen elkaar, maar met elkaar werken. Architecten, bouwers, installateurs en toeleveranciers werken samen aan integrale oplossingen voor de klant. Ontwerp, materialisatie en beheer worden als een samenhangend geheel gezien, waarbij de creativiteit van de ontwerper wordt gekoppeld aan het vernuft van de ingenieur en de ervaring en inventiviteit van de bouwer. ICT biedt ons nieuwe mogelijkheden en andere vormen van

40 XX

de bouwkolom maken er al standaard gebruik van. Het is jammer dat er nog zelden een ‘Bim as Built’ model wordt aangeleverd bij de oplevering en we BIM vooral toepassen bij grote projecten. Er zijn dus nog stappen te maken.”

De grote vraag is natuurlijk in hoeverre haar voorspellingen al bewaarheid zijn geworden. Over de gehele linie bekeken meer dan 70%, denkt Rutten. “In mijn boek heb ik verschillende thema’s onder de loep genomen, zoals de digitalisering van de bouwkolom. Op dat gebied zijn enorme stappen gezet.

Ter indicatie: als ik tien jaar geleden in een zaal met installateurs vroeg wie er bekend was met BIM, stak er eentje zijn hand op, de rest wist van toeten nog blazen. Als ik nu dezelfde vraag stel, geldt het omgekeerde. BIM raakt branchebreed ingeburgerd, grote partijen in

“Ook op het gebied van industrialisering is grote vooruitgang geboekt. Afgelopen jaar kwamen ongeveer 11.000 van de 65.000 nieuwbouwwoningen uit de fabriek”, vertelt Rutten. Ze betreurt het alleen dat de robotisering achter blijft. Rutten denkt en vele experts met haar, dat verregaande automatisering van het bouwproces zal leiden tot een snellere realisatie, hogere kwaliteit van het eindproduct en dalende faalkosten.

“Hier valt nog duidelijk vooruitgang te boeken”, volgens de bouwmarketingdeskundige. “De fabrieken die er nu zijn, zijn veelal nog overdekte bouwplaatsen.”

januari 2020

IZ0120_ZA_trendwatching_3pag.indd 40

28-12-2019 18:00:10

CIRCULARITEIT Tien jaar geleden was duurzaamheid het buzzwoord, nu lijkt circulariteit die plek te hebben ingenomen.

Architecten en bouwkundige aannemers experimenteren al met materiaalpaspoorten, waardoor hoogwaardig hergebruik van bouwstoffen, -componenten en -producten mogelijk wordt. Vroeg of laat zal die trend ook overwaaien naar de installatiebranche, verwacht Rutten. ‘Groothandels als de Technische Unie zouden in dat proces een sleutelfunctie kunnen vervullen. Bijvoorbeeld door per product een cijfer te geven voor het circulaire gehalte. Daarmee zouden ze de installateur flink wat werk uit handen nemen.”

Verduurzaming Duurzaamheid, een ander thema dat Rutten aansneed in haar boek, is inmiddels gemeengoed geworden in de bouwkolom. “Wet- en regelgeving – denk bijvoorbeeld aan de EPC-normen - hebben gezorgd voor een stroom aan innovaties. Op sommige gebieden zijn we zelfs verder, dan ik ooit had durven dromen. Zo begint 3D-printing al voet aan de grond te krijgen in de sector.

Iets waar ik zelf erg sceptisch over was in 2010. Er zijn zelfs al hele huizen uit de printer komen rollen.” In z’n algemeenheid liggen er grote kansen op het gebied van verduurzaming voor de installatiebranche. “Om NOMwoningen, Smart Grids en dergelijke te realiseren zijn installaties nodig en in de hele bouwkolom is men zich daar inmiddels wel van bewust.”

Rolverdeling De nieuwe uitdagingen waarvoor de bouwkolom zich gesteld zag in 2010, brachten ook andere vormen van samenwerking met zich mee. Via consortia meedingen bij een aanbesteding is normaal geworden. Daarnaast begint de klassieke hiërarchische structuur van de bouwkolom zo langzamerhand tot het verleden te behoren. “De onderlinge verhoudingen zijn veranderd.

We realiseren ons dat we elkaar nodig hebben. Waar de architect vroeger het gehele gebouw ontwierp en vervolgens gechargeerd gezegd over de schutting

gooide, zie je steeds vaker dat hij zich nu richt op de esthetische kant en de inpassing in de stedenbouwkundige context. Ook de machtspositie van de adviseur is afgekalfd. De installateur krijgt een belangrijkere rol en wordt steeds vaker om advies gevraagd”, aldus Rutten.

Bouwers en installateurs “Waar de functie van architecten en adviseurs meer en meer een gespecialiseerd karakter krijgt, hebben de bouwer, installateur en fabrikant de laatste jaren flink juist een bredere verantwoordelijkheid gekregen”, zegt Rutten. Menig bouwkundig aannemer zet nu zelf totaalconcepten in de markt, denk bijvoorbeeld aan de prefabwoningen van spelers als Groothuisbouw of Rowecobouw. “Daardoor veranderen ze van een schakeltje in de bouwketen in een one-stop-shop. Tegelijkertijd neemt het installatiequote in gebouwen toe, door onze klimaatambities en verlangen naar meer comfort en bedieningsgemak. En daar heeft de installateur weer profijt van. Want al die gebalanceerde ventilatiesystemen, warmtepompen, slimme meters en PV-panelen moeten niet alleen geïnstalleerd worden, ze hebben ook regelmatig onderhoud nodig, waardoor de installateur tevens de inkomsten uit die bron ziet toenemen.”

Rutten hoopt dat het toenemende integrale karakter van het bouwproces zal leiden tot meer intensieve samen-

werking en gezamenlijke propositieontwikkeling tussen de bouwkundige aannemers, E- en W-installateurs.

Fabrikanten en leveranciers Trendwatcher en TU Delft-professor Hennes de Ridder wees er jaren geleden al op: de meeste innovaties komen uit de koker van de fabrikant. Vroeg of laat zou dit consequenties hebben voor de onderlinge verhoudingen in de bouwkolom, voorspelde hij al destijds.

En hij heeft gelijk gekregen. Waar de fabrikant vroeger via allerlei tussenschakels zijn producten een project in moest zien te loodsen, doet hij nu steeds vaker rechtstreeks zaken met de klant. En daar profiteren ze allebei van. De kanten-klare oplossingen worden ontwikkeld in een fabrieksmatige omgeving, waardoor de kwaliteit hoger is. Vervolgens willen de producenten ook wel het ontwerp en de realisatie voor hun rekening nemen. Zo stijgt hun omzet, omdat ze allerlei tussenschakels, van groothandels tot adviseurs, kunnen omzeilen.

Tegelijkertijd scheelt deze werkwijze de klant een ‘hoop gedoe’, zoals talloze busjes op zijn projectplaats, bijkomende kosten voor andere betrokken partijen en de bekende afstemmingsperikelen.

Opdrachtgever Opdrachtgevers anno 2020 zijn meer managers dan tien jaar geleden, zegt Rutten. “Je ziet steeds frequenter opdrachtgevers die zich minder inhouREAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0120_ZA_trendwatching_3pag.indd 41

28-12-2019 18:00:10

delijk met de techniek bemoeien. Ze gunnen vaker op waarde dan de initiële kosten en zijn minder huiverig om langdurige samenwerkingsverbanden aan te gaan door onderhoudscontracten af te sluiten met dezelfde partijen die ook de realisatie van het gebouw voor hun rekening hebben genomen.” Uiteindelijk levert die focus op de levenscyclus van een gebouw in de utiliteit en woningbouw een fikse kostenbesparing op voor bijvoorbeeld woningcorporaties, vertelt Rutten.

Leuker Al met al is het werk er een stuk leuker op geworden voor een aantal bouwpartijen. Zeker voor de installateur. “Alle schakels in de bouwkolom beseffen nu wel hoe belangrijk zijn rol is om duurzaamheidsambities en comfortwensen te realiseren en dat levert respect op.

Daarnaast mag hij aan de slag met allerlei innovatieve technieken, wat projecten extra interessant maakt. Kortom, hij zit op rozen als hij zijn verantwoordelijkheid serieus neemt,” aldus Rutten.

verduurzamingsopgave in de renovatiesector ligt. En daar kan niet alles met industrieel aanbod worden opgelost.”

Marketing

XXXXXXXX

Tot slot, tien jaar geleden was het pover gesteld met de marketingskills van de installatiebranche, vond Rutten. “Installateurs konden en kunnen zichzelf nog steeds slecht verkopen. Ze zijn vaak te afwachtend ingesteld en houden er een ‘u vraagt en wij draaien mentaliteit’ op na. Ondertussen klagen ze wel over de tarieven waarvoor ze hun werk moeten doen. Volgens mij slagen ze er nog steeds niet goed in om hun toegevoegde waarde inzichtelijk te maken en

dan wordt je vaak geselecteerd op prijs.

Voor de partijen die niet hun geld willen verdienen met uurtje factuurtje werk tegen scherpe tarieven is het hoog tijd dat ze hun marketing op orde krijgen.

De verleiding is groot om dat aspect van je bedrijfsvoering te laten versloffen als het werk tegen de plinten aan klotst, maar de bouwsector verandert; hoe wil je daarin meebewegen en jezelf positioneren als bedrijf? Welk type mensen heb je nodig om die visie te verwezenlijken? Hoe zorg je ervoor dat je de juiste professionals binnenhaalt?

Het zijn allemaal vragen die uiteindelijk te maken hebben met marketing”, besluit Rutten 

Laaggeschoolden De vraag is alleen hoe de arbeidsmarkt en de inhoudelijk kant van het werk zich de komende jaren zullen ontwikkelen voor de laag geschoolden in de installatiebranche. “Van robotisering kunnen we nu nog nauwelijks spreken, maar op termijn zal die wel sterk zijn stempel gaan drukken op de nieuwbouw. Zeker als het om de productie van prefaboplossingen gaat. Inhoudelijk zal het werk ook veranderen. De bouwplaats transformeert geleidelijk aan in een montageplaats, waar monteurs enkel eenvoudige handelingen hoeven te plegen. Over een jaar of tien wordt denk ik zeker 80% van de nieuwbouwwoningen met een minimale hoeveelheid ambachtelijke skills gerealiseerd. In dat geval zal ook de scholing van de monteurs beperkt zijn. Toch blijven er specialisten nodig die de kneepjes van het vak beheersen. Niet alleen om die laaggeschoolde monteurs te begeleiden bij eventuele vragen, bijvoorbeeld via een VR-bril, maar ook omdat de grootste

42

“Ik denk dat er deze VSK veel aandacht zal zijn voor verduurzaming, Smart Buildings en sensoring.”

VSK Natuurlijk ga ik naar de VSK, zegt Ruttten enthousiast. Welke trends ze verwacht terug te zien? “Ik denk dat er veel aandacht zal zijn voor verduurzaming, Smart Buildings, sensoren en actoren. Opdrachtgevers willen inzicht krijgen in hoeverre al die duurzame en slimme gebouwen nu echt de prestaties leveren die worden beloofd. En daarvoor zijn bijvoorbeeld sensors onontbeerlijk.”

januari 2020

IZ0120_ZA_trendwatching_3pag.indd 42

28-12-2019 18:00:11

COLUMN

ASIJEE

WIJ DOEN HET SAMEN We beseffen het ons niet altijd, maar onze sector levert elke dag topprestaties. Uiteraard zie ik dit tijdens werkbezoeken, hoor ik het terug in gesprekken en ervaar ik het in mijn eigen huis. Met de vele uitdagingen op de terreinen van klimaat, energie en een op langer thuis wonen gerichte ouderenzorg worden deze topprestaties bovendien steeds groter.

De inzet van betrouwbare innovatieve installatietechnieken heeft een enorme maatschappelijke en economische meerwaarde. Zo maken we als sector gebouwen immers slimmer en duurzamer, de zorg efficiĂŤnter, het verkeer veiliger en woningen comfortabeler. Daarnaast voorkomen we productieverlies in de industrie en maken we met onze technieken ook in vele andere sectoren het verschil. Dit doen wij samen. Met elkaar!

De dynamiek in de technische installatiebranche is groot, maar de druk op onze schouders zo nu en dan evenzeer.

Want het inrichten van de toekomst vraagt veel van de bedrijven en de vakmensen van de branche: creativiteit, kennis, kunde, flexibiliteit, het binden en behouden van vakmensen, het actief ontwikkelen van een ontwikkelcultuur

enz. We hebben uitdagingen te over!

Met de start van het nieuwe jaar is het moment weer daar om goede voornemens te maken en te realiseren. In dit verband roep ik iedere vakman en vakvrouw in de branche op om in 2020 kansen te pakken om je vakmanschap te versterken.

Laat dit jouw goede voornemen zijn. Jij zit aan het stuur als het gaat om de duurzame toekomst van Nederland. Jij bent de zorg-innovator, de energie-expert ĂŠn de klimaatspecialist.

We helpen je hier graag bij!

En iedereen die bij deze prachtige sector wil horen en een vakkundige bijdrage wil leveren, roep ik op: laat van je horen. We hebben altijd een plek voor je.

Vandaag en zeker ook morgen.

Sven Asijee Directeur OTIB

Hal 8, stand B036

ONZE BELOFTE VOOR 2020 ONTDEK HET OP DE VSK Onze visie op wat excellente lucht hoort te zijn, heeft er voor gezorgd dat we voor veel mensen hun thuis al een stukje gezonder en prettiger hebben kunnen maken.

De belofte voor 2020 is excellente lucht bereikbaar maken voor iedereen. De nominatie voor de VSK Award met onze Multi Air Supply is daar een goed voorbeeld van. Met dit innovatieve ventilatiesysteem bieden we balansventilatie met WTW zonder toevoerkanalen. Daarnaast wordt de Flair-familie verder uitgebreid, waarmee we balansventilatie met WTW voor alle woningen bereikbaar maken. Op de komende VSK stellen we de Flair 200, 450 en 600 aan u voor. Nieuwsgierig? Bezoek ons op de VSK en ontdek onze innovaties!

IZ0120_column_asijee_otib.indd 43

7-1-2020 11:04:04

ZAKELIJK

Scherp zicht INSTALLATIEBEDRIJF PAKT LAAGGELETTERDHEID AAN De gemeente Emmen en enkele bedrijven hielden vorig jaar bij De Groot Installatiegroep een bijeenkomst over de aanpak van laaggeletterdheid in bedrijven. Het was het begin van een actieve aanpak binnen het bedrijf van het thema. Maar dan wel met de expertise van stichting Lezen en Schrijven. Een avontuur op zich.

Aandacht is kracht. Dat is de essentie van De Groot Installatiegroep. Het bedrijf staat voor zijn personeel. Als winnaar van de FemmeTech Award zet De Groot zich actief in voor meer diversiteit op de werkvloer. Ontwikkeling en scholing hebben een belangrijke plaats binnen het bedrijf. Ook is de combinatie van mantelzorg en werken mogelijk.

Irma Timmer, één van de mede-eigenaren van het familiebedrijf en verantwoordelijk voor HRM, is helder: “Als je in je mensen durft te investeren, krijg je er veel voor terug. Mensen voelen zich een onderdeel van het DNA van dit bedrijf. Men krijgt vertrouwen. Er kan veel bij ons. Er is vrijheid en ruimte om kansen te pakken. Met een plan. Met een visie. Met vertrouwen.

Ook in ons bedrijf En zo kreeg ook laaggeletterdheid een plek op de agenda van dit bedrijf.

Timmer: “We werden gevraagd een bijeenkomst over dit thema te hosten.

En natuurlijke zeggen we dan ja. Maar het zette ons ook aan het denken. Wij groeien, we ontwikkelen en dat vraagt

44 XX

Familiebedrijf De Groot Installatiegroep zet zich in voor laaggeletterdheid

om digitale vaardigheden. Alles wordt steeds meer digitaal en dat vraagt om kennis hoe om te gaan met de apparatuur. Maar het is ook een kwestie van meer lezen. Dus bedachten we dat het goed zou zijn om dit onderwerp te agenderen in ons bedrijf. Maar dan komt de vraag hoe…?”

Duurzame inzetbaarheid In Nederland hebben 2,5 miljoen mensen van 16 jaar en ouder moeite met lezen, schrijven en/of rekenen. Vaak hebben zij ook moeite met digitale vaardigheden. Dat staat gelijk aan 18%, dus ongeveer 1 op de 6 mensen in Nederland. Deze mensen zijn ook werkzaam in de techniek en ervaren dagelijks drempels in hun werk. Wat is laaggeletterdheid eigenlijk? Het wil zeker niet zeggen dat je niet kunt lezen of schrijven. Het gaat erom dat je moeite hebt met formulieren invullen (zorgtoeslag, belasting, etc.), straatnaamborden lezen, lezen van instructies, werken met

de computer of een app. Het gaat om die zaken die tijdens je werk belangrijk zijn. Vooral ook omdat alles steeds vaker digitaal verloopt. Timmer: “We hebben het dan ook aan het kapstokje digitale basisvaardigheden gehangen.

Want daar merken we dat werknemers dan het meest tegen aan lopen.” Geen aandacht geven aan deze problematiek is funest als het gaat om duurzame inzetbaarheid. Wanneer je informatie niet goed begrijpt, is de kans groot dat je minder zelfredzaam, minder sociaal actief en minder gezond bent dan geletterde mensen.

Hulp inschakelen De belangrijkste les was wel: doe het niet zelf als bedrijf. Dan wordt het te zwaar. “Wij riepen de hulp in van Stichting Lezen en Schrijven. Want zij hebben de expertise. En dat bleek al snel. We stelden een brief op waarmee wij de werknemers wilden uitnodigen.

Achteraf gezien was de eerste brief die

januari 2020

IZ0120_ZA_scherpzicht.indd 44

7-1-2020 10:23:57

we hadden gemaakt naar onze medewerkers over dit onderwerp veel te moeilijk geschreven. Uiteindelijk hebben wij de brief twee keer moeten aanpassen om het begrijpelijk te maken. Er zit gewoon nog veel schaamte rond dit onderwerp en zorgvuldig communiceren is dus noodzakelijk. Laagdrempeligheid is belangrijk. Daarom werd ook het onderwerp niet zomaar voorgesteld, maar tijdens een intern overleg kort toegelicht. Na de bijeenkomst was er een korte toets, de Taalmeter, en vervolgens gingen we aan de slag.”

Het gesprek Op basis van de Taalmeter worden vervolggesprekken gevoerd en wordt met Stichting Lezen en Schrijven de volgende stap gezet. Op maat wordt bekeken wat de werknemer wil en wat mogelijk is. Het past binnen het beleid van De Groot: praten met mensen en investeren; er voor werknemers zijn!

Timmer: “We hebben altijd voor ogen de vragen: ‘Wat houdt onze mensen bezig? Wat beweegt hen? En waar kunnen we faciliteren?’ Dat maakt dat we met elkaar ook bergen kunnen verzetten.” De inzet van De Groot op laaggeletterdheid werd beloond met het ontvangen van de Drentse TaalHeldenprijs.

Nooit één onderwerp Hoe maak je een keuze als het gaat om zo’n breed onderwerp als duurzame inzetbaarheid? Timmer: “Er is niet één route. Je moet op alle terreinen proberen een passend aanbod te geven.

En soms is dat zelfs heel individueel.

Moeten we het hebben over vitaliteit?

We organiseren workshops over stress, bewegen, slapen, voeding en roken; maar het animo is nog laag. Bij psychische druk proberen we 1 op 1 het gesprek aan te gaan. We denken mee

als er sprake is van bijvoorbeeld financiële problemen, drugsgebruik of andere issues. Het sociaal perspectief is voor ons als familiebedrijf een onderdeel van het ondernemerschap. Je mensen zijn je kapitaal, en daar moet je zorgvuldig en met warmte mee omgaan. Veel horen, veel delen en samen optrekken.

Signaleren, opvolgen en geruststellen.

Het zijn allemaal noodzakelijke ingrediënten die bijdragen aan duurzame inzetbaarheid. En daar willen we mee aan de slag.” 

STICHTING LEZEN & SCHRIJVEN De arbeidsmarkt verandert snel. Daarom is het belangrijk dat mensen blijven leren en zich blijven ontwikkelen. Basisvaardigheden (taal, rekenen en digitale vaardigheden) onderhouden en verbeteren hoort daarbij. Op het werk zelf wordt het makkelijker. Denk aan digitale opdrachten, zoals werkbriefjes insturen of vakanties aanvragen. Of uitleg over veiligheid lezen en begrijpen.

Daarom zetten steeds meer bedrijven zich in om de digitale vaardigheden intern te agenderen. En het loont zo blijkt uit onderzoek: • Lagere maatschappelijke kosten door: lagere zorgkosten, meer inkomsten uit werk • Minder kosten voor werkgevers door: lager ziekteverzuim, minder fouten op werk, werknemers halen sneller certificaten • Meer zelfvertrouwen, trots en plezier • Taalproblemen zijn de oorzaak van één op de tien zware ongelukken in de procesindustrie Ook aan de slag? Op zoek naar advies in de buurt? Stichting Lezen & Schrijven kan u ondersteunen. Bel gratis 0800 023 4444

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0120_ZA_scherpzicht.indd 45

7-1-2020 10:23:57

ZAKELIJK

Telematica DIGITALISEREN VAN ADMINISTRATIE Administratie niet jouw hobby?

Discussies over gewerkte uren beu? En wil je beter kunnen plannen? Dan is het echt tijd om een digitaliseringsslag te maken met behulp van telematica. Je kunt er in 2020 niet meer omheen. VSKexposant Fleet Complete legt uit waarom.

Slim wagenparkbeheer scheelt tijd en kosten

Je hebt de term telematica vast al eens voorbij horen komen. Zo niet, dan nog even een korte uitleg: telematica is de technologie die via telecomapparaten informatie verstuurt, ontvangt en bewaart over objecten op afstand, zoals machines, apparaten en voertuigen.

Welke ontwikkelingen zien we op dit gebied?

heb je de rittenadministratie altijd op orde voor de Belastingdienst.

Slim Er zijn al verschillende telematica-oplossingen op de markt om de planning eenvoudig en overzichtelijk te houden, maar ook om de locatie van je materieel in de gaten te houden en te beschermen tegen diefstal. We zien dat installatiebedrijven technologie steeds slimmer gaan inzetten om efficiĂŤnter en duurzamer te werken. We nemen in dit artikel kort een aantal mogelijkheden met je door.

Ritregistratie De meest bekende toepassing van telematica is ritregistratie. Er wordt in het voertuig een blackbox ingebouwd of je plaatst zelf een dongle en vervolgens worden via GPS-technologie de afgelegde kilometers geregistreerd. Zo

46 XX

Materiaalbeheer Materiaalbeheer, of ook wel asset tracking, is eigenlijk het volgen van je materieel zoals machines en voertuigen. Je monteert zelf een kastje, waarin GPS-technologie en een aantal sensoren zitten. Het voordeel is dat je altijd zicht hebt op de locatie, inzicht in de operationele status en het biedt je een groot voordeel bij planningswerkzaamheden. Je weet waar wat staat, zonder dat je fysiek aanwezig hoeft te zijn op de locatie.

Rijstijlanalyse en coaching Veilig rijden staat gelukkig bij zoâ&#x20AC;&#x2122;n beetje iedere organisatie hoog op de agenda. En dat is nodig ook, want het aantal verkeersdoden steeg in 2018 met ruim 11%. Telematica biedt de mogelijkheid tot rijstijlanalyse, zodat je kunt zien wat het rijgedrag van iedere medewerker is. De software in de blackbox verzameld en interpreteert data die de fleet manager op online dashboards kan zien. Zo kun je dus precies zien wie vaak te hard rijdt, snel remt enzovoort.

Live Coaching Daarnaast kun je ook een dashcam in het voertuig plaatsen die de bestuurder live coacht met digitale alerts. De dashcam scant wat er op de weg gebeurt en geeft waarschuwingen bij gevaarlijke verkeerssituaties, denk bijvoorbeeld aan het negeren van een stopbord of bij te hard rijden. Zo maak je iemand echt bewust van zijn of haar rijgedrag. Met een oplossing als deze zorg je voor minder schade en ander leed, maar ook voor minder slijtage aan voertuigen, lager brandstofgebruik, minder CO2-uitstoot en een beter bedrijfsimago. Dus interessant voor bedrijven met een paar of een paar honderd voertuigen.

Veiligheid op de weg De komende jaren zul je zien dat er steeds meer technologie in de auto komt te zitten om de veiligheid op de weg te verbeteren. ADAS (rijhulpsystemen), zoals Lane Departure Warning, een systeem dat waarschuwt als de auto afwijkt van de rijstrook, helpen de bestuurder scherp te blijven en zullen naar verwachting een steeds grotere rol krijgen.

januari 2020

IZ0120_ZA_telematica.indd 46

6-1-2020 23:23:46

Digitale tachograaf Telematica geeft je ook de kans om tachograafdata op afstand uit te lezen.

Dit scheelt enorm veel tijd, want een voertuig kan gewoon blijven doorrijden. Je hebt nu gewoonweg vanaf een afstand inzicht in de gereden uren en nieuwe opdrachten kunnen veilig worden toegewezen binnen de rijlimieten.

Concurreren Denk je dat het maken van een digitaliseringsslag (nog) niet nodig is voor jouw bedrijf? Ja, zeker wel! Dat geldt voor bedrijven met vijf, vijftig of vijfhonderd medewerkers. Om je installatiebedrijf winstgevend te houden en goed te kunnen concurreren in een zeer competitieve markt, is het van groot belang om de focus op de klantrelatie te leggen en dat kan alleen als jij je niet meer bezig hoeft te houden met administratie en papieren rompslomp. In principe is het voor ieder bedrijf interessant om telematica in te zetten, zeker ritregistratie en materiaalbeheer leveren al grote voordelen op voor eenmanszaken.

Denk alleen al aan de boetes van de Belastingdienst die je voorkomt of het feit dat de kans dat kostbaar materieel wordt gestolen veel kleiner is. De telematica van de toekomst is toegankelijk en betaalbaar voor bedrijven van iedere grootte, dus ook voor kleine ondernemers.

Wat gaat het kosten?

Dat hangt er natuurlijk vanaf voor welke oplossingen je kiest. Wijzelf, als Fleet Complete, hanteren in de meeste gevallen een terugverdientijd van ongeveer zes maanden. Nogmaals, het is een investering die loont, want de voordelen van telematica besparen je écht veel geld. Denk aan minder onderhoudskosten, minder downtime, lager brandstofgebruik, minder verkeersincidenten en schade, minder tijd kwijt aan administratie, efficiëntere werkdagen door betere planning en zo kunnen we nog wel even doorgaan.

Waar begin je? Er zijn verschillende telematicaleveranciers die oplossingen aanbieden, maar zoek de partner die bij je past. Je wilt volledig ontzorgd worden. Zo biedt Fleet Complete één handig platform aan met alle oplossingen die je nodig hebt om de bedrijfsvoering van je installatiebedrijf te optimaliseren.

Dan moet je denken aan eenvoudig

zicht op de locatie van ieder voertuig, welke medewerkers bij welke klant aan het werk zijn en hoeveel uur een installateur heeft gewerkt. Verder heeft de operationeel manager ook inzicht in het rijgedrag, het brandstofgebruik en de CO2-uitstoot van het wagenpark  Kim Pot, Fleet Complete

‘HET NIEUWE RIJDEN’ Telematica wordt onder andere ingezet om ‘Het Nieuwe Rijden’ te bevorderen.

Dit programma, mede geïnitieerd door de overheid, werkgevers en vakbonden heeft onder andere tot doel om het aantal ongevallen op de weg terug te brengen, efficiënter rijgedrag te bevorderen en energie te besparen. Op de website www.hetnieuwerijden.nl valt hier meer over te lezen. Enkele tips:

• Wees bewust van het feit dat een koude motor tweemaal zoveel brandstof gebruikt als een motor die goed is opgewarmd. Daarnaast is hoge toeren maken met een koude motor slecht voor jouw voertuig. Om zuinig te rijden dien je dus laag in de toeren te rijden, ook als de motor nog niet is opge- warmd.

• Probeer zo in te parkeren dat je direct kunt wegrijden zonder dat je moet keren. De auto keren met koude motor direct na vertrek is meer vervuilend voor het milieu dan wanneer je dit met een warme motor doet.

• Probeer onnodig elektriciteitsgebruik te voorkomen. Hiermee wordt bij- voorbeeld bedoeld: overdag rijden bij goed zicht met de Daytime Run- ning Lights in plaats van de dimlichten.

• Controleer regelmatig uw bandenspanning. Door een te lage bandenspan- ning verhoogt u de weerstand en draagt daarmee bij aan een tot 5% hoger brandstofgebruik.

• Probeer kalm te rijden. Bij korte ritten (tot een uur) is de tijdswinst door hard rijden zeer minimaal. Blijf binnen de maximale snelheid rijden om de lucht- weerstand te verlagen. Daarnaast zorgt een kalme rijstijl ervoor dat je min- der hoeft te remmen en te accelereren waardoor je direct zuiniger rijdt en minder last van stress hebt.

• Maak slim gebruik van de airco. Een ingeschakelde airconditioning kan het brandstofgebruik en dus de CO2-emissie fors verhogen. De uitstoot van schadelijke emissies kan eveneens worden verhoogd. Wil je brandstof besparen en het milieu minder belasten, schakel de airco dan alleen in als het echt nodig is.

Ook Asset Tracking valt

Eén handig platform

onder Telematica

Hoe ziet dit er dan in de praktijk uit?

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0120_ZA_telematica.indd 47

6-1-2020 23:23:46

ZAKELIJK

‘Op naar beter’ BEWONERSERVARINGEN MET NOM Woningcorporaties hebben in de afgelopen jaren duizenden Nul-op-de-Meter ofwel NOM-woningen gerealiseerd. Zowel in de nieuwbouw- als renovatiesector.

Hoe hebben bewoners de renovatie ervaren? Zijn zij tevreden met de resultaten? En, wat kan de installateur hiervan leren?

Installateur aan het werk in Grijpskerk

Samen met woningcorporaties doet de Hanzehogeschool Groningen onderzoek naar de tevredenheid van bewoners van Nul op de Meter-woningen in het Siaraak-project ‘Op naar beter Nul op de Meter’. Onderzoekers van het Kenniscentrum Noorderruimte en het Center of Expertise Energy hebben samen met woningcorporaties een vragenlijst ontwikkeld, gericht op ervaringen van bewoners met verbouwingstrajecten. In 2019 hebben bewoners in Stadskanaal, Groningen, Roden, Loppersum en het Westerkwartier de vragenlijst ingevuld.

Uit de resultaten zijn belangrijke lessen te trekken voor de installateur.

afgesteld. Dit vereist meer kennis dan een doorsnee cv-ketel.

‘Warmtepomp nog nieuw’ Corporatie Wold en Waard heeft in 2019 een NOM-pilot project uitgevoerd in vier dorpen in het Westerkwartier.

Om zoveel mogelijk van het project te leren heeft de corporatie gewerkt met verschillende aannemers, installateurs en architecten. Programmamanager Esther de Jager vertelt dat tijdens het project duidelijk bleek dat NOM voor veel installateurs nog nieuw is. Een warmtepomp vergt kritische instellingen en moet heel nauwkeurig worden

48 XX

Nette installateurs De uitkomsten van de enquête laten zien, dat bewoners over het algemeen vinden dat zij goed behandeld worden door de aannemers en uitvoerders ter plaatse. Netjes werken en het nakomen van afspraken tijdens de renovatie, zijn voor bewoners van groot belang.

Er werden ook kritische opmerkingen gemaakt. Bewoners ergeren zich vooral aan rommel of aan gereedschap dat blijft liggen. Dagelijks in een woning vol stof en gruis thuiskomen is natuurlijk niet prettig. De conclusie is dat goed overleg tijdens de renovatie en de bereidheid om tussentijds problemen op te lossen essentieel zijn.

Monitoring energiegebruik Bij NOM-woningen betaalt de bewo­ner maandelijks een bedrag aan de corporatie, in plaats van aan het energiebedrijf. Dit heet de EPV, Energie Prestatie Vergoeding. Met deze inkomsten financiert de corporatie de grote investeringen die nodig zijn voor een NOM-renovatie. De EPV kan alleen

worden geïnd als de woning voldoende energie opwekt om het gebruik te dekken. Monitoring van gebruik en opwekking van energie is dus nodig. Een keer per jaar wordt een uitdraai van het energiegebruik en de energieproductie voorgelegd aan de huurder. Het tegoed aan energie is ruim, bij normaal gebruik is er voldoende energie beschikbaar.

Als er toch meer energie is gebruikt dan afgesproken, moet de huurder bijbetalen. Dat kan tot problemen leiden, omdat huurders van sociale huurwoningen geen hoog inkomen hebben.

Bewoner betrekken Veel corporaties vinden het een hele toer om het energiegebruik goed te monitoren en de EPV-inning te regelen.

De corporaties in ons onderzoek kunnen er goed mee overweg. Projectleider Jan van Goor vertelt dat Woonborg samen met een ict-bedrijf een systeem heeft ontwikkeld met een display, waarop de huurder per dag, week of jaar de bundels en het energiegebruik kan zien. Het jaarlijkse overzicht is dan geen verrassing meer. Bovendien kan de huurder tussentijds bijsturen, zodat het energiegebruik binnen de bundel

januari 2020

IZ0120_ZA_opnaarbeter.indd 48

31-12-2019 16:55:08

blijft. Salderen kan natuurlijk ook; als er meer wordt geleverd dan gebruikt krijgt de bewoner geld terug van het energiebedrijf.

Display, schuiftelefoon of app?

De keuze voor een display in de woning kent verschillende redenen. Ten eerste hebben veel (oudere) bewoners geen ‘schuiftelefoon’, een display is dan handiger. Bovendien kijken mensen vaak weinig naar hun energiegebruik als ze daarvoor eerst een app moeten openen. Een display is heel zichtbaar en geeft continu de stand van zaken weer.

plaats van de radiator in de keuken.

Bewonersavonden De informatie aan bewoners verschilt per project. Bij de NOM-pilot heeft Wold en Waard vooraf bewonersavonden georganiseerd per dorp. Bewoners hadden inspraak in de gemaakte ontwerpkeuzes bijvoorbeeld over de juiste voorzetgevel. Ook konden ze vragen stellen aan de aannemers. Door deze inspraak voelden bewoners zich gehoord, zij waren trots op het aanzicht van de nieuwe woning.

Gebruiksonvriendelijk Tevreden bewoners?

In het Westerkwartier zijn de bewoners over het algemeen tevreden met het resultaat van de renovatie. Ook in Roden en Vries is de tevredenheid hoog.

Toch is het een grote omschakeling van een vochtig en koud naar een droog en warm huis; gewenning kan wel drie jaar in beslag nemen.

Meer dan de helft van de bewoners vindt dat de installaties moeilijk te bedienen zijn en dat de gegeven informatie niet duidelijk was. Sommige mensen vonden juist dat zij te veel informatie kregen. De betrokken corporaties maken daarom gebruik van energiecoaches die uitleg geven en waar nodig assistentie verlenen.

Inblaas wtw

Hoge kosten NOM-renovaties

Geregeld hebben bewoners opmerkingen over de installatie. Het is bijvoorbeeld lastig om een goede plek voor de inblaas van de wtw te vinden. In de praktijk is deze vaak naast de bank in de woonkamer, wat weer klachten over tocht geeft. In het Westerkwartier wordt opgemerkt dat op ieder front overleg mogelijk was, bijvoorbeeld over de

De verwachting was dat door de opschaling van NOM-woningen de kosten per woning omlaag zouden gaan. Maar de prijsstijgingen in de bouwsector hebben ook hun weerslag op NOMrenovaties. Daarom besluiten veel corporaties om te stoppen met NOMrenovaties, omdat ze niet rendabel te maken zijn. Wold en Waard is na de

pilot gestopt met NOM-renovaties, maar blijft wel NOM-nieuwbouwwoningen bouwen. Bij nieuwbouw komt men net uit, maar bij renovatie niet. Voor renovatie wordt daarom gekozen voor een ‘tandje lager’; dat wil zeggen geen voorzetgevels, maar isolatie in de bestaande gevel. Bovendien plaatst men iets minder zonnepanelen en wordt er gekozen voor een hybride in plaats van een volledige warmtepomp.

Wachten op nieuwe warmtepomp Woonborg is om dezelfde reden gestopt met NOM-renovaties. Bovendien blijft het ‘een oude woning met een nieuwe jas’, aldus Jan van Goor. Woonborg hanteert voor renovaties een eenvoudiger aanpak, waarbij de woning tot label B wordt geïsoleerd. Door mechanische ventilatie en zonnepanelen toe te voegen krijgt de woning dan label A. Het wachten is nu op betaalbare warmtepompen die een hoge temperatuur (80°) kunnen leveren bij een acceptabel energiegebruik  Drs. Tineke van der Schoor, Senior onderzoeker Energie in de gebouwde omgeving, Hanzehogeschool Groningen

TIPS VOOR INSTALLATEURS • Op inspraakavonden kunnen installateurs alvast informatie geven over hun aanpak en vragen beantwoorden van bewoners.

• Installateurs kunnen inspelen op de behoeften van bewoners door tijdens de renovatie goed en netjes te werken en afspraken na te komen.

• Bewoners kunnen vaak praktische oplossingen aandragen, zoals de keuze voor de plek van ventilatieroosters.

• Afstemming van installateurs met energiecoaches over de informatievoorzie- ning zou een goede zaak zijn.

• Installateurs kunnen de bewoners demonstreren hoe het energiedisplay werkt.

• Nul-op-de-Meter heeft impact op de eigen gewoontes. Bewoners moeten begrijpen waarom een stabiele temperatuur belangrijk is en hoe ze dat het beste kunnen regelen. Installateurs kunnen hierbij helpen.

Bij de NOM-renovaties is gekozen voor warmte­ pompen

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

IZ0120_ZA_opnaarbeter.indd 49

31-12-2019 16:55:09

RUBRIEK

EXPOSANTEN

AF FABRIEK

Heldenkit

en passende oplossingen waarmee de energietransitie haalbaar en betaalbaar is.

Hal 7, B124

Regel- en inregelafsluiter Van advisering tot service Remeha wil betrokken zijn in het hele traject dat loopt vanaf advisering tot en met onderhoud en service. Of u nu als installateur aan de slag wilt gaan met duurzame technieken, als gebouweigenaar voor de Label-C uitdaging staat óf als consument door de stijgende gasprijzen juist geld wilt verdienen met het plaatsen van een hybride warmtepomp. Remeha laat oplossingen zien voor alle energiedragers – gas, elektriciteit en warmtenetten –, ongeacht de schaal en complexiteit, realistische

Danfoss AB-QM 4.0 maakt HVAC 4.0 in smart buildings mogelijk. Het is een nieuw ontworpen drukonafhankelijke regel- en inregelafsluiter voor afgifte-units zoals fancoil-units, inductie-units en klimaatplafonds. Het binnenwerk is nu beter bestand tegen verkalking en ijzeroxide in het systeem, per DN-maat is de maximale designflow verhoogd en de druktrap is verhoogd van PN16 naar PN25. De afsluiter is verder geschikt voor bi-directioneel spoelen en vullen. In combinatie met de NovoCon® S digitale servomotor is er sprake van een nauwkeurige, dynamische, hydraulische

DUURZAAM VLOEREN VERWARMEN Magnum Heating presenteert een nieuwe stand waarop het bedrijf een controlesysteem voor elektrische vloerverwarming en een watergedragen droogbouw vloerverwarmingssysteem zal tonen. Magnum is een Europese ontwerper, producent/leverancier van elektrische en watergedragen verwarmingssystemen plus aanverwante producten. Deze systemen spelen in op de energietransitie van fossiele verwarmingsbronnen naar duurzame klimaatoplossingen.

Hal 7, E036

50

IZ0120_vsk_L5.indd 50

balans en regeling. De servomotoren voorzien het gebouwbeheersysteem van realtime HVAC-gegevens om actief energiemanagement mogelijk te maken.

Hal 11, C032

BIM-modellen en Mixed Reality Op de stand van Stabiplan: maakbare BIM-modellen, installaties in Mixed Reality en robots op de bouw.

Ervaar live hoe het Trimble Constructible Proces de grenzen van BIM doorbreekt.

Alle partijen, fases en processen werken naadloos samen dankzij een slimme combinatie van hard- en software. Zie hoe u met de nieuwste versie van Stabicad 12 razendsnel modellen ontwerpt, deze makkelijk met andere partijen deelt via Trimble Connect en, dankzij de up-to-date en uniforme content van MEPcontent, uw projecten naar de realiteit vertaalt. Ten slotte worden twee nieuwe producten gepresenteerd: de Trimble X7 3D-laserscanner en de Trimble XR10 met HoloLens.

Bezoekers kunnen deze bouwhelm met mixed realityintegratie zelf uit te proberen.

Hal 10, C011

Walraven toont haar productsystemen op het gebied van bevestiging, brandwerendheid, sanitair en haar service in de vorm van Project Engineering. In combinatie met Aerofoam, partner op het gebied van thermische isolatieoplossingen, biedt deze exposant totaaloplossingen. Waar Aerofoam de buisisolatie verzorgt, biedt Walraven de oplossing voor het bevestigen van geïsoleerde en ongeïsoleerde buizen van koper, staal en kunststof. Tijdens de VSK wil Walraven graag de helden van de installatiebranche in het zonnetje zetten. De bouwprofessionals die zonder problemen installaties op het dak bevestigen, niet bang zijn om de kruipruimte in te gaan, dé expert zijn in het brandveilig maken van huizen en kantoren of met passie de rioolaansluiting bevestigen. Om deze harde werkers de waardering te geven die zij verdienen, biedt de exposant de mogelijkheid om een passende heldenkit te reserveren met daarin diverse tools die het werk als installatieheld gemakkelijker maakt.

Hal 9, A010

DEZE BERICHTEN ZIJN INGEZONDEN DOOR DEELNEMERS AAN VSK 2020

januari 2020

31-12-2019 16:56:10

VASCO VENTILATIE WTW-UNIT

DX4 I DX5 I DX6

DÉ NIEUWE REFERENTIE OP VLAK VAN FLUISTERSTILLE VENTILATIE • Nieuwe WTW-unit met een onovertroffen toprendement • 3 modellen : 400, 500 en 600 m3/h • Zeer laag opgenomen vermogen • Unieke Octogon-warmtewisselaar • Hoge EPC-reductie • Uiterst laag geluidsniveau • Automatische en constante debietregeling • Modulerende bypass voor optimaal comfortgevoel (zomernacht-ventilatie) • Hoog installatiegemak: zowel horizontale als verticale montage mogelijk • Maximale flexibiliteit: omkeerbaar voor- en achterzijde • 2 binnenaansluitingen aan boven- en onderzijde • Compacte strakke vormgeving ONTDEK HET KLOPPENDE GROENE HART VAN VASCO OP WWW.VASCO.EU

ÉÉN TOTAALLEVERANCIER VAN RADIATOREN, VENTILATIE, VLOERVERWARMING EN KOELING

Adv A4 ventilatie DX4 .indd 1 IZ0120_51_xxxxx.indd 51

12/01/20 16:34 13-1-2020 10:36:46

RUBRIEK

EXPOSANTEN

AF FABRIEK

TESTEN EN METEN Euro-Index presenteert zich met twee stands. Op de stand in hal 7 komen de gevolgen die de energietransitie heeft op het testen en meten aan bod. Ervaar zelf hoe u een meetinstrument kunt verbinden met uw eigen smartphone of tablet, de meetwaarden op afstand kunt uitlezen en meetrapportage kunt delen met collega’s of uw opdrachtgever. Diverse specialisten adviseren over de juiste meetoplossing.

Ook persoonlijke veiligheid speelt een belangrijke rol, waaronder gasmonitoren voor koolmonoxide en multigasmonitoren voor het betreden van een kruipruimte.

Het team van Euro-Index deelt specialisti-

Op afstand regelen Fortes Energy Systems laat de AquaHeat Mercurius zien.

Dit is een remote control die zorgt voor draadloze online communicatie tussen de AquaHeat warmte-unit en de beheerder. Deze communicatie gaat over het wereldwijde NB-IoT netwerk van Vodafone. Met de remote control worden de volgende functies mogelijk gemaakt: monitoring, service(support) op afstand, commisioning, hydraulisch inregelen, energiemeter uitlezen en software-updates.

Bijna elke diagnose kan gesteld worden, zonder op de locatie aanwezig te zijn. Met informatie van de meetwaarden over de bedrijfssituaties, kunnen diagnoses worden gesteld over storingen en/of foutmeldingen.

Hal 7, E105

Genomineerde rookgasafvoer Burgerhout toont het rook-

52

IZ0120_vsk_L6.indd 52

sche kennis en informeert over mogelijk nieuwe of aangepaste regelgeving en normen die de werkzaamheden van installateurs beïnvloeden.

Op de stand in hal 10 is vooral aandacht voor onderhoud en kalibratie van meetinstrumenten.

Hal 7, B034 en hal 10, F015

gasafvoersysteem EasySafe, dat is genomineerd voor de VSK Award. Het systeem met een trekvaste verbinding zal in meerdere opstellingen te zien zijn. Een andere noviteit is de nieuw ontwikkelde Delta warmtepompomkasting met een modulaire opbouw en inspectieluik aan de binnenzijde. Voor de ventilatiemarkt introduceert de exposant een plenum met flexibele aansluitmogelijkheden en een EPS-pakket ventilatiekanalen. Het EPS-systeem sluit aan op het huidige assortiment muur- en dak doorvoeren. De luchtdichte dakbeschotplaten sluiten naadloos aan op de Burgerhout ventilatiesystemen en zijn voor elke diameter en hellingshoek beschikbaar. Tot slot is er de nieuwe dakdoorvoerpan FX Easy met Leadax,

die te gebruiken is op steile daken (tot 60°) en een geïntegreerde scharnierkap heeft.

Leadax is een loodvervanger met dezelfde eigenschappen als lood.

Hal 7, C084

Robuuste douchevloeren Van den Berg afvoerputten laat robuuste douchevloeren zien die zijn voorzien van een afvoer en een antislip-oppervlak volgens DIN 51097.

Ze zijn gemaakt van polyesterhars en vulmiddelen, die ervoor zorgen dat deze douchevloeren geschikt zijn voor nieuwbouw, renovaties en het levensloop bestendig maken van gedateerde badkamers. De plaatsing van deze goedkope en complete douchevloeren is eenvoudig en kan snel gebeuren.

De inloopdouche heeft een totale dikte van 30 mm en is leverbaar in diverse lengteen breedtematen, in diverse kleuren en met verrassende afvoeren.

Hal 8, A011

DUURZAAM EN OPTIMAAL Wolf Energiesystemen presenteert diverse noviteiten die bijdragen aan de duurzaamheid van zowel woningen en utiliteitsgebouwen en tegelijkertijd een optimaal binnenklimaat garanderen. Ten eerste de nieuwste generatie warmtepompen: de CHA monoblock. Met deze lucht/ water-warmtepompen kan standaard verwarmd én gekoeld worden. Met slechts 35dB(A) is het geluidsniveau van de monoblock zeer laag. Het gebruik van het milieuvriendelijke koudemiddel R290 zorgt daarbij voor een hoger rendement én hoge aanvoertemperaturen tot 70°C, zonder dat hiervoor een elektrisch element benodigd is. Een andere primeur is de CKL evo ventilatie-unit; een compacte, HR WTW-unit die zich onderscheidt door verbeterde ventilatorconfiguraties en een hogere isolatiewaarde ten aanzien van temperatuur, geluid en luchtdichtheid. De CKL evo is genomineerd voor de VSK Awards in de categorie Gezond en Comfort: Hal 7, C072

DEZE BERICHTEN ZIJN INGEZONDEN DOOR DEELNEMERS AAN VSK 2020

januari 2020

31-12-2019 16:57:18

DUURZAME VERWARMING. Energiezuinig, maximaal comfort Het assortiment Estia lucht-water-warmtepompsystemen van TOSHIBA zijn de energiezuinige en betrouwbare oplossing voor maximaal comfort op het gebied van duurzame verwarming, warm tapwater en koeling.

Estia is met zijn compacte afmetingen en lange leidingafstanden flexibel in installatie en kan probleemloos in zowel bestaande als nieuwe situaties worden toegepast.

Alle modellen zijn voorzien van een riant energielabel waarmee zij in aanmerking komen voor de ISDE subsidie. Kortom, totaalsystemen met vele mogelijkheden voor een schonere toekomst!

WWW.TOSHIBA-AIRCO.COM

Al 45 jaar uw betrouwbare partner voor TOSHIBA airconditioning!

TOSHIBA-Estia-najaar2019-helepagina.indd 1 IZ0120_53_xxxxx.indd 53

10-01-20 08:58 10-1-2020 11:08:14

OPLEIDING Veel fabrikanten en leveranciers organiseren (veelal gratis) cursussen en/of workshop voor installateurs. Op deze pagina een overzicht voor de aankomende maanden, zonder daarbij compleet te willen zijn.

Zie voor het meest actuele overzicht, informatie over evt. kosten en aanmelding: Installatienet.nl/opleidingen

FEBRUARI

JUNI

13 Servicetraining Split/Sky Air – Basis, Daikin, Capelle aan

4 Workshop rookgasanalyse Euro Index i.s.m. Remeha,

den IJssel 18 Waterzijdig inregelen, Danfoss, Rotterdam 20 Rookgasworkshop Testo i.s.m. Remeha, Apeldoorn 21 ISSO-Publicatie 98, Alklima, Alblasserdam

Apeldoorn 10 Warmtepompen Basis training - Installatie en in bedrijf stellen, Daikin, Capelle aan den IJssel 24 ISSO-Publicatie 98, Alklima, Alblasserdam

25 Waterzijdig inregelen, Danfoss, Purmerend

MAART 4 Warmtepompen Basis training - Installatie en in bedrijf stellen, Daikin, Capelle aan den IJssel 12 Workshop rookgasanalyse Euro Index i.s.m. Remeha, Apeldoorn 17 Servicetraining Split/Sky Air – Basis, Daikin, Capelle aan

den IJssel

18 VRV Basis Training - Installatie en in bedrijf stellen, Daikin,

JULI 6 Workshop rookgasanalyse Euro Index i.s.m. Intergas, Coevorden 15 ISSO-Publicatie 98, Alklima, Alblasserdam

SEPTEMBER 7 Workshop rookgasanalyse Euro Index i.s.m. Intergas, Coevorden

Capelle aan den IJssel

NOVEMBER

24 Servicetraining Koudwatermachines – Basis, Daikin, Capelle

30 Workshop rookgasanalyse Euro Index i.s.m. Intergas,

aan den IJssel

Coevorden

26 Rookgasworkshop Testo i.s.m. Remeha, Apeldoorn 31 Servicetraining ZEAS en Conveni-Pack – Basis, Daikin, Capelle aan den IJssel

APRIL 1 Warmtepompen Basis training - Installatie en in bedrijf stellen, Daikin, Capelle aan den IJssel 6 Workshop rookgasanalyse Euro Index i.s.m. Intergas, Coevorden 14 Danfoss Icon, Rotterdam 21 Waterzijdig inregelen, Danfoss, Rotterdam 23 Workshop rookgasanalyse Euro Index i.s.m. Remeha, Apeldoorn

OPLEIDING ISSO-PUBLICATIE 98 Sinds kort heeft Alklima een training toegevoegd aan zijn

MEI

98. Deze gaat in op lucht-/water-warmtepompen die geschikt

12 Danfoss Icon, Purmerend

zijn voor ruimteverwarming en -koeling en voor tapwater-

13 Warmtepompen Basis training - Installatie en in bedrijf

bereiding. ISSO-publicatie 98 behandelt het ontwerpen van

stellen, Daikin, Capelle aan den IJssel 26 Danfoss Icon, Rotterdam

54 XX

opleidingsprogramma: de eendaagse training ISSO-Publicatie

installatieconcepten met een (individuele) elektrische warmtepomp, die lucht als energiebron gebruikt.

januari 2020

IZ0120_opleiding_links.indd 54

17-12-2019 11:37:32

VSK stand 11.D030

In het innovatieve Belimo Kenniscentrum delen wij op afspraak kennis en kunde en verzorgen wij geheel kosteloos technische trainingen welke volledig zijn gericht op het gehele HVAC werkgebied. Of je nu installateur, System Integrator of technisch adviseur bent, Belimo deelt graag kennis met een ieder in de gehele keten.

Van brand-, lucht- en waterzijdige installaties tot en met meet- en regeltechnische installaties geven wij trainingen op elk niveau.

Naast traditionele product toepassingen zijn de trainingen ook volledig geënt op de laatste innovatieve producten en technieken.

Alle trainingen worden volledig afgestemd op het kennisniveau van onze cursisten en kan er zelfs gedetailleerd op productniveau worden getraind.

In het Belimo kenniscentrum kunt u inspiratie opdoen, ontmoet u anderen uit het werkveld en delen we kennis en ervaring. Het Belimo kenniscentrum is een plek waar mensen en ideeën elkaar vinden en versterken, een plek waar verscholen techniek een gezicht krijgt!

Wilt u het Belimo Kenniscentrum ook ervaren en/ of deelnemen aan één van de trainingen? Neem dan contact op met één van de Belimo Sales Support Binnendienst medewerkers of stuur een email naar kenniscentrum@belimo.nl

Belimo. Goed geregeld.

BELIMO Servomotoren B.V., Riezebosweg 5, NL-8171 MG Vaassen Tel. +31 (0)578 576836, Fax +31 (0)578 576915, info@belimo.nl, www.belimo.nl

2019201 • ADV_265x370.indd 1

IZ0120_55_Belimo_xxxx.indd 55

23-12-2019 10:05

10-1-2020 11:22:14

RUBRIEK XXXXXXXXX RAAR? ALGEMEEN

Certificeringsregeling MOSTERD NA DE MAALTIJD? Op 1 juni 2020 treedt, naar verwachting, de wet voor het werken aan gasverbrandingsinstallaties in werking. Waarom pas zo laat, de grote overstap van kolen op gas vond toch al in de jaren 60 plaats?

Wil van Ophem is topman van InstallQ, de stichting die zich bezig houdt met kwaliteitsborging in onze branche.

Het kennisinstituut stelde de BRL 6000-25 richtlijn op.

Deze BRL vormt de grondslag voor een spe­ciale certificeringsregeling, die wordt opgenomen in de wet.

Even het geheugen opfrissen; wat was ook alweer de directe aanleiding voor deze nieuwe wet?

“In 2015 publiceerde de Onderzoeksraad voor Veiligheid een rapport over koolmonoxidegevallen.

Uit het rapport kwam naar voren dat het jaarlijks aantal slachtoffers van koolmonoxidevergiftiging veel hoger moest liggen dan tot dan toe werd aangenomen. De Onderzoeksraad adviseerde om een wettelijk verplichte uniforme erkenningsregeling in te stellen voor alle installateurs die verbrandingsinstallaties aanleggen en/of onderhouden in woningen en andere gebouwen. Naar aanleiding daarvan is de nieuwe wet opgesteld.”

We zijn al in de jaren 60 overgestapt op gas; waarom komt die wet er nu pas?

56

januari 2020

IZ0120_raar_LINKS.indd 56

“Ik denk dat de overheid huiverig was om in te grijpen in het private domein. Duitsers zijn er bijvoorbeeld meer aan gewend om aan allerlei regels en verplichtingen in de huiselijke omgeving te moeten voldoen. Denk bijvoorbeeld aan de plicht om jaarlijks je schoorsteen te laten vegen. Bij ons stuit zoiets al snel op weerstand.”

Maar andere stakeholders, zoals het bedrijfsleven, consumentenorganisaties, brancheverenigingen enzovoorts hadden toch ook het voortouw kunnen nemen? Waarom hebben die geen lobby gevoerd voor extra veiligheidsmaatregelen?

“Er is in het verleden wel over gediscussieerd. Zo had men het onder andere over een verplichte APK-keuring voor woningen. Daar zou het controleren van gasverbrandingstoestellen dan ook deel van gaan uitmaken. Maar het bleef bij plannen. Pas toen de Onderzoeksraad haar rapport publiceerde, heeft de overheid ingegrepen.”

Is het sowieso geen mosterd na de maaltijd?

Nieuwbouwwoningen mogen sinds juli 2018 niet

meer op het gasnet worden aangesloten en ook in de renovatiesector doen al duurzame alternatieven, zoals de warmtepomp hun intrede…

“Nee, er zijn nog ruim 6 miljoen woningen met cvketels. Voorlopig zijn we nog niet van het aardgas af en op termijn zouden we best wel eens kunnen overstappen op een duurzaam alternatief, zoals waterstof. Veilig werken met gasverbrandingstoestellen blijft dus de komende jaren een belangrijk thema.”

Bent u tevreden met de wet, zoals die er nu ligt?

“Over de gehele linie bekeken, jazeker. Je zou je wel kunnen afvragen of een erkenningsregeling niet had volstaan. Certificering is een strenger instrument en jaagt de kleine installateur op

kosten. Daar wordt ook over geklaagd. Voor het certificeringstraject zelf zijn ze tussen de 1500 en 2000 euro kwijt en daarna ieder jaar minimaal 1500 euro plus eventuele bijkomende kosten voor het geval ze hun zaakjes niet op orde hebben.”

Volgens de plannen die nu op tafel liggen, komt er eerst een overgangsjaar.

Wat gebeurt er met installateurs die na afloop nog niet hun papieren hebben gehaald?

“Als je op de definitieve invoeringsdatum nog niet voldoet aan de eisen, pleeg je een economisch delict als je gasverbrandingstoestellen installeert of er onderhoudswerkzaamheden aan uitvoert.

Zorg dus dat je alles hebt geregeld om deze ellende te voorkomen.”

REAGEREN: REDACTIE@MERLIJNPLUS.NL

7-1-2020 11:05:04

Primeur

A.O. Smith introduceert warmtepomp range

• Voor middelgrote tot grote toepassingen (commercieel & industrieel) • Hoge temperaturen (tot 78°C)

Compleet assortiment Door een uitgebreide range warmtepompen toe te voegen is ons assortiment compleet! Voor elke toepassing kunnen wij een duurzame oplossing samenstellen die voorziet in het gewenste comfortniveau.

Naast de nieuwe warmtepompen bestaat ons assortiment uit zonnesytemen, elektrische en gasgestookte boilers. Daarmee bieden we niet alleen een heel duurzaam systeem maar ook een betrouwbare en financieel verantwoorde warmwateroplossing.

Meer weten?

040 294 2500 of www.aosmith.nl

Kom kijken op stand F054 (doorloop hal 8 – hal 9)

AOS adv Warmtepomp VSK 2020 NL A4.indd 1 IZ0120_57_AOSmith.indd 57

7-1-2020 11:57:39 8-1-2020 11:58:32

RUBRIEK

AF FABRIEK

Comfort in balancing iDROSET Series CF Het nieuwe statische balanceerventiel • • •

Eenvoudige en snelle aanpassing van de flow Geen externe meetapparatuur nodig Directe uitlezing www.WattsWater.eu

ALGEMEEN

COLOFON

INSTALLATEURSZAKEN [ISSN:1872_6607) OPLAGE: 8.000 EXEMPLAREN

Uitgave: Merlijn Plus BV Zuidkade 173 2741 JJ, Waddinxveen T: 0182 631717 E: info@merlijnplus.nl Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur) Wietse Buma E: redactie@merlijnplus.nl Vormgeving en DTP: Yolanda van der Neut

58

Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én bedrijfsvoering op het gebied van o.a. verwarmen, koelen, ventilatie, airconditioning, sanitair, energie, gereedschap, materialen, regeltechniek en domotica

Vaste medewerkers: Ton Meijer (cartoon), OTIB, ISSO, Maarten van der Boon, Rogafa, DHPA, Dick en Tim Visser Advertenties: Ruud Struijk T: 0182 631717 E: r.struijk@merlijnplus.nl Druk: Veldhuis Media BV, Raalte

Abonnementen: Benelux €19,50, buitenland €24,50 per jaar, incl. BTW. Abonnementen lopen door tenzij 1 maand voor het einde van de abonnementsperiode via e-mail (info@merlijnplus.nl) is opgezegd. Wijzigingen kunnen worden doorgegeven via: installateurszaken.nl/wijzigingen-toezending-iz © Merlijn Plus BV, 2020 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt op welke wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.

januari 2020

IZ0120_colofon_watts_58.indd 58

10-1-2020 12:13:49

,-

!

19 11:07

Werken & Leren!

GROEI DOOR SCHRIJF JE

Koudetechniek

• Basiskennis koudetechniek • Koudetechniek voor niet koudetechnici

F-Gassen • • • • • •

F-gassen categorie 1 F-gassen categorie 1 (Blended learning) F-gassen categorie 2 F-gassen categorie 3 F-gassen categorie 4 Opfrisdag F-gassen

F-gassen & warmtepompen • F-gassen categorie 1 inclusief basis monteur warmtepompen (Blended learning) • F-gassen categorie 2 inclusief basis monteur warmtepompen (Blended learning)

Elektrotechniek

• Elektrotechniek (VOP) NEN 3140 • Elektrotechniek (VP) NEN 3140 • Elektrotechniek (Herinstructie VP) NEN 3140 • Elektrisch schakelen voor koude- en klimaattechnici

Luchtbehandeling & klimaatbeheersing • Meet- en regeltechniek klimaatsystemen • Luchtbehandeling en klimaatbeheersing

EPBD

• Keuringsdeskundige EPBD-A (theorie en praktijk) • Keuringsdeskundige EPBD-A (theorie) • Voorschakeltraject keuringsdeskundige EPBD-B • Keuringsdeskundige EPBD-B

Warmtepompen

• Warmtepompen - Basistraining voor aspirant ontwerpers • Warmtepompen - Basistraining voor monteurs • Collectieve warmtepompen in woningen • Grondgebonden warmtepompen in de utiliteitsbouw • Individuele warmtepompen voor woningen en kleine utiliteit • Ontwerpen en installeren van lucht/

VANDAAG NO G

!

IN.

lucht warmtepompen voor utiliteit • Lucht/water warmtepompen voor woningen

PED

• PED (Pressure Equipment Directive)

ACK • • • • • • • • • •

ACK Voorschakeltraject ACK Algemeen ACK Ammoniak ACK CO2 ACK Koolwaterstoffen ACK Overheid ACK voor Operators ACK Veiligheidsmodule ammoniak ACK Veiligheidsmodule CO2 ACK Veiligheidsmodule koolwaterstoffen • ACK voorschakeltraject Ontwerpen van systemen met natuurlijke koudemiddelen • ACK Ontwerpen van systemen met natuurlijke koudemiddelen • ACK Overig personeel

SCHRIJF JE NU IN VOOR een opleiding of training bij Opleidingscentrum GOO Voor meer info of direct inschrijven ga naar www.opleidingscentrum-go.nl

Opleidingscentrum GO°

IZ0120_omslag.indd 5

Zandlaan 29 6717 LN Ede

Postbus 32 6710 BA Ede

T: kantoor 088 - 0206419 E: info@opleidingscentrum-GO.nl

9-1-2020 11:45:53

DE KNOP MOET OM.

WWW.ZETDEKNOPOM.NU

ALK Adv A4 Zet knop om.indd 1

IZ0120_omslag.indd 2

07-01-2020 15:46

9-1-2020 11:45:49