Måltrasten nr 19, 2023

MÅLTRASTEN NR 19, DESEMBER 2023 Meldingsblad for Harstad og omland mållag Lokal målpris til Kåre Torvanger

Norsk Barneblad til skolar

Harstad og omland mållag gav i mars 2023 Kåre Torvanger ein lokal målpris.

Nestleiar i Noregs mållag, Synnøve Marie Sætre, stod for overrekkinga, som fann stad i Harstad Tidendes redaksjonslokale. Sjå side 4.

Harstad og omland mållag har gått ut med tilbod om ei årstinging på Norsk Barneblad i klassesett. Først ute er Alsvåg skole i Øksnes, som fekk det første klassesettet no i haust. Vi ønsker elevar og lærarar lykke til.

Årsmøte 2023

Vi håper å tilby eit klassesett til ein ny skole hausten 2024. Kom gjerne med framlegg til skole!

Årsmøtet i Harstad og omland mållag blei avvikla 28. februar. Årsmeldinga, som var sendt ut på førehand, blei godkjent. Rekneskapen blei lagt fram på møtet. Rekneskapen var godkjent av revisor, og årsmøtet godkjente rekneskapen.

Samtidig oppmodar vi medlemmane våre til å tinge dette bladet til ein ungdom. Norsk Barneblad er eit av dei beste barneblada (truleg det beste) i Noreg!

Nobelprisen til Jon Fosse

Magne Heide blei attvalt som leiar, og Ove Orvik og Øystein Aas (attval) blei valt til nye styremedlemmar; Valborg Myklebust og Ørjan B. Dahl var ikkje på val. Nestleiar i Noregs Mållag, Synnøve Marie Sætre, var også til stades på årsmøtet for å feire at vi var 25 år!!

Jon Fosse fekk Nobelprisen i litteratur. Vi har ein lokal omtale på side 7.

Troms og Finnmark mållag Årsmøtet i Troms og Finnmark mållag blei halde som digitalt møte 6. mars 2023. Og Tromsø mållag har arrangert nynorsk inspirasjonsdag. Sjå side 4.

Nynorsk gudsteneste

Nordnorsk nynorsk-litteratur

For sjette gong blei det halde nynorsk gudsteneste i Trones-kjerka i haust. Lars Martin Skipevåg var prest, ei fullstappa kjerke song nynorske salmar som om dei ikkje hadde gjort anna. Og til kjerkekaffen fortalde Magne Heide litt om nynorsk-biskopen Peter Hognestad. Sjå side 2.

Stadig fleire nordnorske forfattarar og skribentar skriv om og på nynorsk, både sakprosa (side 2), i årbøker (side 6) og romanar (side 7).

Landsmøte 2024 i Trondheim Noregs Mållag sitt neste landsmøte skal vere i Trondheim 19.-21. april 2024. Bildet er frå landsmøtet i 2022 der Øystein Aas møtte frå Harstad og omland mållag. (Foto: Magne Leon Heide)

"Valgfritt sidemål" i Nordland?

Det nye borgarlege fylkesrådet i Nordland har sagt at dei vil søke om "valgfritt sidemål" i Nordland. Vi rykka ut med eit innlegg saman med Salten mållag og Vefsn mållag der vi åtvara mot dette. Sjølvsagt kom det tilsvar som vi måtte svare på. Sjå side 3.

Foto: nm.no

Årsmøte 2024

Styret i Harstad og omland mållag

Årsmøtet i Harstad og omland mållag vil truleg bli halde i midten eller slutten av februar 2024. Innkalling vil komme i god tid. Det vil også bli innleiing om eit aktuelt språkpolitisk tema.

Valt på årsmøtet 2023: Magne Leon Heide (leiar), Valborg Myklebust, Ørjan B. Dahl, Ove Orvik og Øystein Aas. Adressa vår er: Harstad og omland mållag, v/Magne Leon Heide, Bergsvegen 29, 9475 Borkenes. Telefon: 97088957 E-post: magneheide@hotmail.com

1

Måltrasten nr 19, 2023 Nynorsk gudsteneste

Ove Orvik:

Nordnorsk ordbok

12. oktober 2023 var det for sjette gong nynorsk gudsteneste i Trones-kjerka. Heile liturgien var på nynorsk. Berre nynorske salmar blei brukt, bl.a. av Bernt Støylen og Peter Hognestad. Lars Martin Skipevåg var prest. Til kyrkjekaffen heldt Magne Heide eit kåseri om Peter Hognestad.(Foto: M.H.)

Arven etter Hallfrid Christiansen Hallfrid Christiansen (1886-1964) samla inn nordnorske ord i fleire tiår. Tanken var at dette skulle bli til ei nordnorsk ordbok, men orda kom ikkje lenger enn til tusenar av kartotekt-kort.

No har Ove Orvik gått gjennom Hallfrids ordsamling, og resultatet er blitt boka Nordnorsk ordbok. Arven etter Hallfrid Christiansen.

Her har Orvik prenta over 6000 ord frå Hallfrids ordsamling. I tillegg har han spedd på med ord frå område som Hallfrid ikkje besøkte, Nord-Troms og Finnmark. Orda er stadfesta med kommune eller med skriftlege kjelder. Her er også gode eksempel på orda i bruk.

Peter Hognestad innførte nynorsk kjerkespråk i Oslo - og Kvæfjord Peter Hognestad (1866-1931) var født i Time på Jæren, og han tok teologisk embetseksamen i 1891.

Hallfrid Christiansen reiste rundt mange stader, også her i Sør-Troms og Vesterålen. Ho var nøye med å skrive opp kor og kem ho hadde orda sine ifrå, men det ville ikkje seie det same som at dei ikkje fanst andre stader også. Som døme tar vi her med eitt ord på H frå kvar kommune i "vår" medlemskrins (her gjeld dei gamle kommune-namna 1926-1963, lydskrifta […] er erstatta med vanlege bokstavar):

Han markerte seg søndag 24. mars 1901 med å halde den første preika på nynorsk i i Oslo. Johanneskjerka hadde 1250 sitteplassar, og det var fullt.

Etter den vellykka preika i Johanneskjerka tok Bondeungdomslaget kontakt med biskop Bang og kyrkjestatsråd Wexelsen, og laget søkte statsløyving for ein norsktalande prest. Dei søkte også om at Peter Hognestad måtte bli kalla til prest "og halda gudstenesta paa norsk landsmaal i hovudstaden".

hall [haljlj] m (liten) stein. Lødingen halvmarkkvige [hallmarkkviga] f 1 vintergammal kvige, 2 kvige som er 1 ½ - 2 år gamal. Evenes handteve [hanjnjtæve] v handtere, behandle.

Bjørnskinn hatresam [hattersam] adj 1 uskikkeleg, 2 ertesjuk.

Dverberg haugraka [høuraka] adj heilt fullt, toppfull.

Kvæfjord hauvor [høuvor] f 24 fiskehovud trædd opp på ei vidje. Andenes havklikse [havkleksa] f havørn. Sortland heik [heik] m klepp, høtt. Bjarkøy heimespunne(n) [heimspunj] adj ikkje kjøpt garn, men laga heime. Andørja heitne [heitjne] v bli varm i ansiktet. Langenes herkje [hærkja] f hardfrosen mark. Hadsel hik [hik] m klepp, høtt. Trondenes hundedagssild [hunjnjdakssiljlj] f sild som er fiska i hundedagane. Ibestad høgfjelt [høgfjeljtj] adj som er prega av høge fjell.

Tjeldsund

Biskopen i Oslo lyste ut ei slik stilling, som Hognestad søkte, og 31. januar 1903 blei han utnemnd til stiftskapellan i Kristiania. Han heldt nynorske gudstenester i ulike kjerker i Oslo, men frå 1907 blei det halde nynorske gudstenester annakvar helg i Slottskapellet. Hognestad slutta 1. april 1908.

I 1906 blei Hognestad inviterte av det nyskipa Troms ungdomsfylking til stemna deira på Borkenes i Kvæfjord der han heldt gudsteneste på landsmål. Les meir om dette i Årbok for Kvæfjord 2023.

Hognestad var med på å lage Altarboka på nynorsk i 1920, og han var med i redaksjonen for den nynorske bilbelomsettinga i 1921 (Fyrebilsbibelen). Han var også med i arbeidet med Nynorsk salmebok som kom i 1925.

Hognestad var ein god omsetjar av salmar, og i Norsk Salmebok er han representert med fem omsette salmar. Dei mest kjende er truleg "Fager kveldsol smiler", "Leid milde ljos" og "Det hev ei rose sprunge ut".

Magne Leon Heide

2

Måltrasten nr 19, 2023 SIDEMÅLS-DEBATT Nei til Jon Fosses nynorsk i Nordland ?

språklege mangfaldet vi har her i Nordland. Ikkje snu ryggen til eit kulturelt verdsspråk. Trekk søknaden dokkar, han vil uansett ikkje bli innvilga. Sjølv Venstre og Senterpartiet er imot dette sentralt!

Debattinnlegg i Avisa Nordland, Bladet Vesterålen og Helgelendingen

Harstad og omland mållag, Magne Leon Heide, leiar (med medlemmar i Lofoten og Vesterålen) Salten mållag, Kåre Fuglseth, leiar Vefsn mållag, Elsa Bjørlykke, leiar

5. oktober fekk Jon Fosse Nobelprisen i litteratur for sin nyskapande dramatikk og prosa som gir stemme til det useielege.

Sjølv om han anerkjente at å få nobelpris er den største prisen ein kan få innanfor litteraturen, jubla Fosse mest for nynorsken då han fekk prisen. Fosse er den fjerde frå Noreg som får nobelprisen.

FrPs sidemålsargument held ikkje Odin Elle Rønning (vara-fylkestingsrepresentant, FrP) forsvara "valgfritt sidemål" i eit innlegg 6.11., trykt 10.11. (ikkje 11.11.) Magne Leon Heide svarte han slik 28.11.: I eit debattinnlegg 6.11. (på trykk 11.11.) prøver Odin Elle Rønning (vara for Frp) å unngå det politisk viktige spørsmålet tre mållag stilte som ein kommentar i an.no 3.11. (trykt 11.11.) til Nordland fylkes tenkte prøveprosjekt om «valgfritt sidemål». Nemleg: kva er grunnen til at Høgre tok eit kraftig steg til høgre i denne saka, og ikkje minst at både Senterpartiet og særleg Venstre svikta sitt eige partiprogram i denne saka. Vi skjøner godt at Frp på eigne vegner er glade for denne snunaden i dei andre tre partia sine standpunkt, men det politisk interessante er korfor desse partia har gjort ei slik vending. Det må nesten dei sjølve svare på. Så til Rønnings trepunkts argument for «valgfritt sidemål».

Eit par veker etter nobelpristildelinga la Høgre, Framstegspartiet, Senterpartiet og Venstre fram ein politisk plattform for arbeidet i fylkestinget i Nordland.

Her la dei fire partia fram at dei vil "søke om å bli et prøvefylke for valgfritt sidemål". Dei ville rett og slett bli kvitt nynorsken.

Maria Strand Munkhaug (H) er leiar i komiteen for utdanning og kompetanse, og ho har både i NRK og avisa Nordland fronta denne saka som ei av dei viktigaste. Maria kjem frå Unge Høgre som i sitt sentrale program seier at "Alle elever skal få undervisning i sitt sidemål". Her er det berre Framstegspartiets ungdom som er einig med Maria, dei vil "gjøre sidemål valgfritt". Maria har på sett og vis tatt eit ekstra steg til høgre her.

1. «Når 1 av 4 elever stemte på FrP i skolevalget gir dette en meget sterk indikasjon på at elevene ønsker valgfritt sidemål.» Her trengst det sterkare matte- og statistikkopplæring. Frp fekk 26,6 prosent av stemmene. Kor mange som stemte Frp pga. dokkar syn på sidemålet, lar seg neppe måle eksplisitt. Men uansett er dette ikkje «en meget sterk indikasjon» om «valgfritt» sidemål. Og viss vi tar omsyn til at skolelevane stemte Frp av andre grunnar også, vil «indikasjonen» bli endå lågare.

I NRKs reportasje 23.10. var oppslaget at "Fylkesrådet vil fjerne sidemål i videregående skole", altså eit steg lenger enn berre å gjere det valfritt. Her argumenterte også Maria sterkt imot nynorsken, og det var fjerninga, ikkje valfriheita, som var hovudargumentet: "Det er først og fremst fordi at vi har lyst til at de elevene som kanskje sliter litt mer med norskfaget, skal ha færre skriftmål å forholde seg til. At man bli skikkelig god på for eksempel bokmål og øke for eksempel fullføringsevnen i norskfaget."

2. Rønning er vonbroten over at gjennomsnittskarakteren i norsk hovudmål i Nordland ikkje har greidd å gå fram frå 3,9 sidan 2009. Eg finn ikkje dette talet hos SSB, men viss det er rett, så er det jo svært høgt. SSBs statistikk viser nemleg at gjennomsnittskarakteren i norsk hovudmål på landsbasis var 3,4 både i 2009 og 2023, i norsk sidemål gjekk gjennomsnittskarakteren opp frå 3,3 i 2009 til 3,4 i 2023. (Kjelde: SSB: 07498: Eksamenskarakterer, etter fag, statistikkvariabel og år). Eg trudde det var ekstremt dårlege resultat i Nordland, men viss Rønning har rett, så er det jo topp resultat her allereie. Og då fell jo heile argumentasjonen om å hindre fråfall bort.

Det er forunderleg at Høgre i Nordland no er heilt på line med Framstegspartiet i denne saka, nasjonalt er dei ikkje på line. Det er politisk meir forunderleg at to parti som Senterpartiet og særleg Venstre stør dette. Senterpartiet seier i sitt program: "På ungdomstrinnet og i den videregående skolen skal det være obligatorisk opplæring i begge målformer med egen standpunktkarakter og eksamen i både hoved- og sidemål.". Venstre har programfesta dette: "Sidemålsordningen i skolen skal styrkes, begynne tidligere og avsluttes med egen karakter og eksamen i 10. klasse og siste året på videregående skole."

3. Trivsel og lykke og valfridom som motivasjonsfaktor i skolen kan diskuterast. Men å blande ein god porsjon «valgfritt» sidemål inn i dette som Rønning gjer, blir ein uhandterleg graut. Dette blir mest pragmatiske flosklar som ikkje lar seg verifisere verken gjennom forsøk eller forsking. Men viss Rønning har noko som helst fagleg grunnlag som kan vise at «valgfritt sidemål» kan gje større trivsel, lykke og motivasjon, så fortel oss gjerne det.

Argumentasjonen for prøveforsøket i Nordland er så tynt og uklart at det ikkje lar seg gjere å argumentere imot det her. Vi kan ikkje sjå nokon grunn til å gje sidemålet (nynorsken) skylda for at så mange elevar slit med å fullføre vidaregåande skole. Det er å skyte sporv med kanon. Det kan ikkje seiast slik, det er nærmast useieleg, for å omskrive Jon Fosse.

Avslutningsvis: Viss Rønnings trepunkts grunngjeving skal brukast som grunnlag for ein søknad om «valgfritt sidemål» i Nordland, så legg for all del søknaden bort.

Dette held ikkje!

Vi reknar med at Nordland fylkeskommune ikkje ønsker å gå med ryggen inn i framtida. Ta med dokker Jon Fosses språk og ord, og la ungdommen vekse på og med det

Magne Leon Heide

3

Måltrasten nr 19, 2023 Dialekt og nynorsk i vinden

Lokal målpris til Kåre Torvanger

Troms og Finnmark mållag avvikla digitalt årsmøte 6. mars 2023. Årsmeldinga viser eit høgt medlemstal, og fylkesmållaget har no over 260 medlemmar fordelt på fem lokale mållag, og totalt er det no godt over 300 medlemmar i Noregs Mållag i Troms og Finnmark.

Harstad og omland mållag gav i mars 2023 Kåre Torvanger ein lokal målpris. Nestleiar i Noregs mållag, Synnøve Marie Sætre, stod for overrekkinga, som skjedde i Harstad Tidende sine redaksjonslokale. Her er grunngjevinga for målprisen:

Årsmeldinga for 2022 viste at fylkeslaget har deltatt aktivt i målarbeidet både på seminar og nemnder sentralt, og i tillegg blei det arrangert eit haustseminar om nordnorske dialektar i samarbeid med Balsfjord mållag som samla rundt 30 deltakarar. Ei av sakene fylkesmållaget har arbeidd med er Litteraturnett Nord-Norge. Fylkesmållaget slit med å få dei til å bruke nynorsk for å vise dei 124 forfattarane som har skrive eller skriv på nynorsk og dialekt i nord. Fylkesmållaget har også oppmoda foreldre, elevar og studentar til å velje nynorsk som hovudmål i skolen og på universitetet.

Frå 2. juli 1985 til i dag har Kåre Torvanger skrive 255 reportasjar i Harstad Tidende. Dei fire første var på bokmål, men frå den femte reportasjen sin, 22. mars 1989, har Kåre brukt heimespråket sitt, nynorsk, i alle reportasjane sine.

TROMS OG FINNMARK MÅLLAG:

Anmeldelsar av konsertar har vore Kåre sitt spesialområde. Han har skrive om internasjonale artistar, nasjonale artistar, men ikkje minst om alle dei lokale artistane. Det er særleg song og musikk i vid meining som har vore Kåre sitt felt. Han har skrive om alt frå barokk musikk til dagens rock. Men han har også vore innom andre felt, særleg det som skjer i kyrkjene våre.

I det kommande arbeidsåret vil fylkesmållaget prioritere arbeidet for ei god nynorskopplæring. Årsmøtet valte dette styret i Troms og Finnmark mållag: Magne Leon Heide, leiar (Harstad og omland mållag), Rønnaug Ryssdal (Varanger mållag) og Marit Falkensten (Tromsø mållag).

Varamedlem er: Øystein Aas (Harstad).

Anmeldelsane har vore prega av ein vid fagleg bakgrunn. Kåre har lett late seg begeistre av det han har fått sjå og høyre. Ein sjeldan gong har han vore kritisk, og han har også vore kritisk mot publikum – når dei ikkje har sett si besøkelses-tid til gode opplevingar.

Nynorsk inspirasjonsdag 11. oktober fekk rundt 30 norsklærarar frå Tromsø fagleg påfyll på nynorsk inspirasjonsdag.

Harstad kulturhus har vore hovudarenaen for anmeldelsane, men Kåre har besøkt både kyrkjer og andre arenaer. Og han har skrive om Festspela i Nord-Noreg (FINN) og andre festivalar.

Først delte Synnøve Marie Sætre frå Nynorsksenteret raust med deltakarane både fagleg innsikt, digitale ressursar og praktiske og pedagogiske råd.

Frå 1989 (var det då han fekk kamera?) har Kåre levert gode foto til anmeldelsane. Etter kvart har han utvikla eit auge for det gode bildet, og det har det blitt mange av. Kåre har også levert foto til andre journalistar sine reportasjar. Og han har også hatt fotoapparatet med seg på sine mange turar i marka rundt Harstad. Over 200 foto har fått plass i HT.

Deretter samtala dei lokale forfattarane Sigrid Agnethe Hansen og Irene Larsen om korleis ein kan finne si eiga nordnorske nynorskstemme, aktuelle tema i ungdomslitteraturen og bruken av nynorskbøker i sidemålsundervisninga. "Bokbadet" handla først og fremst om Hansen sine to bøker. Det var fine diskusjonar med interesserte og engasjerte lærarar på inspirasjonsdagen.

Kåre har også hatt ei god penn. Det er fornøyeleg å lese alle dei gode overskriftene han har brukt. Høyr berre på desse: "Flørtande dronningbier", "Herrar med potensial", "Swingande julegåve", og bokstavrim som "Gullstrupar med glimt i augo" og "Feiande flott feiring".

Tiltaket var eit samarbeid mellom Tromsø mållag og Tromsø og Finnmark mållag. Magne Heide møtte på vegner av fylkesmållaget.

Kåre har vore viktig for å fremje kunstnarleg glede i lokalsamfunnet. Han har skapt gode bilde både i tekst og foto. Og ikkje minst så har han vore ein språkleg meister. Han har vist at nynorsk eignar seg på alle kunstområde. Vi er glade for dei 255 tekstane Kåre har produsert til no, og vi er viss på at han ikkje vil gje seg med dette.

Harstad og omland mållag vil med denne vesle påskjønninga takke Kåre og oppmuntre han til å halde fram med skriveria og fotografia sine.

Stort frammøte på Nynorsk inspirasjonsdag.

Foto: Facebook-Tromsø mållag

4

Måltrasten nr 19, 2023 BLAD FRÅ MÅLSOGA I OMRÅDET Dei første arbeidsåra i mållaget ”Maaltrasten” Kommentarar:

I dei ti førre numra av "Måltrasten" har vi skrive litt om skipinga av mållaget "Maaltrasten" i sørbygda – Fauskevåg og Melvik skolekrets – i 1916-17 og om innføringa av landsmål (nynorsk) i desse to kretsane i 1918. Vi har også trykt årsmeldingane for "Maaltrasten" frå 1923 til 1931. I år fortset vi med årsmeldinga for 1932.

gode gamle mannskap: Medlemslista for 1932 viser 8 betalande medlemmar i "Maaltrasten". norsktalande hjelpeprest: Nynorskavisa "Den 17de Mai" hadde følgjande melding om dette 6. mai 1932:

Årsmelding for Måltrasten 1932 (Ein del eldre skrivemåtar er ikkje endra her. Eventuelle tillegg og kommentarar undervegs er lagt til i klammer […])

Arbeidet i målringen har i 1932 gått omlag som i 1931. Det har ikkje vore noko fart og iver i arbeidet. ”Måltrasten” har det same gode gamle mannskap som før; nokon tilgong har det dessverre ikkje vore.

Då det heller ikkje frå bokmålssida har vore emna noko målstrid i ”Måltrasten” sine krinsar, har arbeidet i målringen vore merkt av fred og ro.

Etter op[p]tak frå ”Måltrasten”, er det sendt ei op[p]moding til bispen i Hålogaland om å få ein norsktalande hjelpeprest til Trondenes prestegjeld.

Om denne op[p]modinga ber frukt, veit ein ikkje enno.

Ei anna sak som ”Måltrasten” saman med Sandtorg mållag har arbeid[d] for, er å få 1-2 timar skriftleg op[p]læring i nynorsk i bokmålskrinsane.

Heller ikkje denne saka har vore framme til avgjerd.

Målringen har sendt Sandtorg sokneråd tilbod om å skaffe nummertavler og nynorsk altarbok til kyrkja i Sørvik. Vilkåret for å gi nummertavlene var at det over nummerrekkene blei sett fylgjande nynorske innskrift: Før preika. Etter preika.

På dette tilbodet har ein fått fylgjande svar: Skrivelsen fra ”Måltrasten” om å gi 2 nummertavler og altarbok på ny-norsk til Sørvik kirke blev behandlet på soknerådsmøte i dag og besluttedes enst. ”De tilbudte gaver mottakes med takk.”

Hvilket herved meddeles Dem. Samtidig bedes De frembære soknerådets takk til ”Måltrasten”.

Sandtorg sokneråd 17/12-1932 Michael Pettersen Ei av første op[p]gåver for målringen blir altså å skaffe desse gåvene. ”Måltrasten” har i 1932 som åra før gjeve tilskot til Norsk Barneblad-tingarar i Fauskevåg og Melvik krinsar.

Det har i 1932 vore berre 3 lagsmøte. Møta har vore koselege og kameratslege, men vi må vone at det næste år må bli meire liv og fart i arbeidet.

Stiftskapellan Håskoll heldt nynorsk gudsteneste i 1933.

Sandtorg mållag blei skipa i 1930 og var i verksemd til 1950. skriftleg opplæring i nynorsk Skolestyra kunne frå 1916 bestemme om 2 av dei 11 norsktimane pr. veke skulle brukast til "skriftlige og grammatiske øvelser" i det språket som ikkje var hovudmål på skolen, det ville stort sett seie landsmål.

Noregs Mållag sendte i 1931 ei oppmoding til skolestyra om å innføre desse 2 timane, og det same gjorde Hålogaland lærarmållag i 1932. 10. juni 1933 vedtok Trondenes skolestyre at alle skolane skulle bruke 1-2 timer av undervisninga på landsmål. Harstad Tidende kommenterte:

Kasfjord skolekrets protesterte, dei meinte at elevane der trong alle norsktimane til riksmålsopplæring, og dei truga med skolestreik. Harstad Tidende fyrte opp heilt fram til saka kom opp på nytt i september 1933:

Departementet gav skolestyret rett, dei kunne innføre 1-2 timar undervisning i landsmål i alle skolane. Og slik blei det.

Det var fleire kommunar som vedtok å innføre 1-2 timar undervisning i landsmål, bl.a. Bjarkøy og Bø i 1933, mens Ibestad og Gratangen sa nei i 1933. Sandtorg, Skånland, Tjeldsund, Lødingen og Kvæfjord veit vi ikkje noko om, det same gjeld dei andre kommunane i Vesterålen.

Nynorsk altarbok: "Tekstbok og altarbok for den norske kyrkja" (på landsmål) blei godkjent i 1907, og dermed kunne kyrkjelydane velje om dei ville ha altarboka på norsk-dansk riksmål (bokmål) eller landsmål (nynorsk).

Kyrkja i Sandtorg: då gamle Trondenes herad blei delt frå 1926 og Sandtorg blei eige sokn, påla departementet at Sandtorg sokn måtte få eiga kyrkje. Grunnsteinen blei lagt ned 21. juli 1932, og kyrkja blei vigsla 13. juli 1933.

Norsk Barneblad er eit blad for barn på nynorsk. Det begynte å komme ut i 1887 og kjem framleis ut.

Bendiks Heide (1898-1981) var lærar i Fauskevåg 1922-48, deretter skoleinspektør i Sandtorg 1948-68.

Brokvik 28. januar 1933 Bendiks Heide f.t. formann

5

Måltrasten nr 19, 2023 LOKALT SPRÅK OG KULTUR Det kjem ut ei rekke årbøker og andre skrifter i området vårt, og her kan du finne fleire artiklar på og om dialekt og nynorsk, og om det kulturelle mangfaldet i nord. Bildestoffet er også rikt.

henta tekstar frå ei bok med same namn, som ho gav ut samane med mora, Asbjørg Skåden, i 2004. Det interessante i vår samanheng er at 9-10 sider tekst er skrive på dialekt.

Årbok for Senja 2023 har ein lengre artikkel om "Senjamålet". Det er redaktøren som har vore innom Facebook-gruppa "Senjamåltorget" (ikkje "Senjamålet" som han feilaktig skriv). Her har Trond Hellemo lagt ut fleire ord, uttrykk og utsegner, som er fornøyelege å lese. Oddmund Isaksen fortel om "Gebisset hannes Einar" – på eit tilnærma senjamål. Hans Helge Jørgensen skriv også på senjadialekt i si historie om "Skoleveien og litt tell". Redaktør Helge N. Nilssen prøver seg også på senjamål i artiklar om "Bærplukking, og dets videre viderverdigheter" og om "Vaffelkaka og svarte katte".

I Årbok for Kvæfjord 2023 har Magne Leon Heide skrive fire artiklar på nynorsk. Den eine er eit framhald av historia om Rasmus Angell (1875-1907) som var lærar og organist i Kvæfjord 1899-1907. Årets tema er organisten og musikaren.

Angell var gift med Hallfrid Andreassen (1886-1964, seinare: Hallfrid Christiansen). I tillegg har han skrive om "Då målsaka og landsmålet kom til Kvæfjord", med vekt på åra 1870-1914. Leif Skoglund og Håvard H. Salen har skrive kvar sine artiklar, om samiske kulturminne på Melåfjellet og gården Salen (Sattal).

Sunnmøringen Ivar Kleiva var lærar i Gryllefjord frå 1927 til 1940. Årboka har med ein artikkel av han om "Julefisk", skrive på nynorsk. Ivar Kleiva var aktivt med i Torsken arbeidarparti, og han skreiv på nynorsk. Etter at den nye rettskrivinga kom i 1938, agiterte han sterkt for nynorsk. Her er første innlegget hans i Nordlys 23. mars 1938: Vi håper denne sida ved Ivar Kleiva blir trekt fram.

Magne Leon Heide har også vore redaktør for Kvæfjord historisk kalender 2024 der alle tekstane er skrivne på nynorsk. | Årbok for Harstad 2023 har eit par artiklar på og om nynorsk.

Magne Leon Heide har skrive om "Gårdsnamnet Haukebø", og om "Oskar Thelle, postmeister i Harstad 1925-1931". Thelle nytta landsmål (nynorsk) i tenesta si her nord.

Lavangsminne 2023 har ikkje med nokon spesielle språkartiklar.

I Astøingan 2023, årbok for Gratangen, Ibestad, Skånland, har Ole Jakob Olsen skrive eit fint dikt på dialekt, og Nelly Sjøvoll gjer det same. Gunnar Bjørklund skriv om to samar, "Kagge-Nils og KaggeMarja". Birgit Marskar Larsen skriv om si samiske bestemor som var dødsdømt av doktoren, men som blei helbreda av ein nabo. Som tidlegare år er det saksa ei side med lokale dialekt-ord (frå spønsk til svekk) frå Grovfjord-lista 1987, I Fimbul 2022, Småskrift frå Evenes Bygdeboknemnd, finn vi eit lite dikt på ofot-dialekt, "Harde tider", skrive av Kaare Pettersen, Ballangen. Dessverre er attgjeving av dialekten ikkje heilt god, det finst ein betre versjon i Magnus Pettersens bygdebok Ofoten 2, Generell historie (1992, side 80).

I Årbok for Skånland 2023 har Emma Margret Skåden skrive om "Tsjekkarn – Tysk soldat i markebygda". Ho har

Arild Martin Eliassen har skrive om "Dikteren og målmannen frå Medkila." Eliassen meiner at minnestøtta over nynorskmannen Petter Karl Eberg Pedersen (1852-1882) står på ein anonym og bortgjømt plass. Eliassen sine person-opplysningane om Eberg blir dessverre upresise og i fleire tilfelle gale.

Her er opplysningane på Nynorsk wikipedia og ein artikkel av i Årbok for Harstad 1989 meir korrekte.

I Årbok for Sortland 2023 har Ove Orvik skrive på nynorsk om ulike nemningar knytt til fisk og mat.

Arnold Jensen drøftar gardsnamnet Kjerringnes, Anne Holten gir oss eit sjeldant innsyn i skriftformer (brev) på tidleg 1900-tal, mens Alf Oxems bruker meir dialektprega brev frå 1950-talet i sin artikkel.

I Årboka frå Hadsel historielag, Hofdasegl 2023, har Karina Dahl Christensen eit dikt på dialekt, "Ho Solveig og han Leif på skolskyssn". Årbok for Bjarkøy kjem berre ut annakvart år, førre utgåve var i 2022, neste utgåve kjem i 2024.

6

NORDNORSK NYNORSK:

JON FOSSE:

Du veit ingenting

Litteraturpris til kristen mystikar

Sigrid Agnethe Hansen (f. 1989) frå Harstad debuterte med boka Ser du dette? i 2020. I år kom den andre boka hennes, Du veit ingenting.

Av Olav Holten I dag vil eg skrive «hjørnet» på nynorsk. Det er ein hyllest til forfattaren Jon Fosse. Han vart nyleg tildelt Nobelprisen i litteratur for 2023, første nordmann på 95 år!

Forlaget skriv dette om boka: Tina er 16 år og går siste året på ungdomsskulen. Ho har ei veslesøster, Erika, som ikkje er som andre småsøsken.

Ho kan plutseleg gå i vranglås og krev mykje av tida og kreftene til foreldra. Tina skulle ønske ho hadde ei søster som ikkje laga scenar for den minste ting. Men når nokon ein dag seier noko stygt om Erika, svartnar det for Tina. For om ikkje ho står opp for Erika, kven skal gjere det då?

Fosse har eit betydeleg forfattarskap bak seg. Han har skrivi romanar, dramatiske verk og poesi m.m.

Eg må innrømme at eg har lese lite av han.

Men trass i dette har eg den djupaste respekt for det han har skrivi.

Han er også ein høgt akta omsettar eller betre gjendiktar av bøker han ikkje sjølv har skrivi. Da vår noverande bibelomsetting var under arbeid, utvida Bibelselskapet kretsen av dei som skulle omsette.

Sigrid Agnethe Hansen fekk også Blix-prisen 2023.

Vi gratulerer!

Jon Fosse tar imot

Før hadde ein berre brukt teologar Nobelprisen i litteratur og filologar. No engasjerte ein i 10. desember (skjermbilde, nrktv) tillegg skjønnlitterære forfattarar for å få ei så god omsetting på godt norsk som mogleg. Det lykkast ein bra med!

Fosse var blant dei.

Det færre er merksame på, er at våre to siste litteraturprisvinnarar er katolikkar, både Undset og Fosse.

Ingen av dei representerer den kulturradikale elite i si og vår samtid som avviser kristendomen. Det er verdt å merke seg.

Sigrid Agnethe Hansen les frå bøkene sine på Nynorsk inspirasjonsdag i Tromsø 11.oktober 2023.

Foto: Magne Leon Heide

Hjartespreng

Fosse fann seg ikkje til rette med bedehuskristendomen på Vestlandet. At han då enda som katolikk, forbausar meg ikkje. Men eg har likevel ei sorg i meg over at Den norske kyrkja (NK) ikkje betre har makta å ivareta og halde på kristne intellektuelle.

Mykje er gått tapt ved det.

Inger Johanne Sæterbakk (f.1981) kjem frå Orkanger og bur i Oslo. Ho har tidlegare vore journalist i NRK Troms og marknads- og informasjonskonsulent ved Hålogaland Teater. Hjartespreng er den tredje romanen hennes for barn og ungdom. Rundt jorda og tilbake kom i 2020, og 1000 dagar kom i 2017. Hjartepreng blei nominert til Brageprisen for beste barne- og ungdomsbok.

Fosse er ein beskjeden forkynnar. Han går stille i dørene, er mild i forma, brukar ikkje store ord. Han forsøker å uttrykke det uutseielege, men er tydeleg nok. Han går utan å vera påtrengande inn i rekka av kristne mystikarar. Han har ein salme i Norsk Salmebok, nr. 834. Den er eit godt eksempel på dette.

Han har gitt nynorsken ein stor del av æra for at han vart forfattar. Det gleder meg. Eg tvilar på at han kunne ha blitt så stor på bokmål. Nynorsken er også hjartespråket mitt. Eg trur eg uttrykker meg greitt på bokmål. Men det går lettare med nynorsk. Den står nærare dagleg talemål og er mindre stivt.

Trådar frå fortida Åsa Elstad, Sortland, har komme med ny bok om nordnorske klesplagg og handarbeid i tekstil.

Det undrar meg stort at nynorsken ikkje står sterkare i Vesterålen. Dialekta her er nesten ein blåkopi av moderne nynorsk. Men å hevde det er vel nærmast å «banne i kjerka»! Igjen ønsker vi Jon Fosse til lykke med litteraturprisen.

Tallboy Tromsø-forfattar Therese Bakkevoll (f.1975) debuterte i år med romanen Tallboy. Handlinga er lagt til eit psykiatrisk sjukehus i Tromsø.

Her møter vi miljøterapeuten T som får eit spesielt forhold til ein av pasientane og til slagskipet Tirpitz.

Først prenta i bladet Vesterålen 20. oktober 2023 i «Gammelprost Olavs hjørne». Prenta her med løyve frå artikkelforfattaren.

Redaktør for Måltrasten: Magne Leon Heide

7