Wielcy warszawscy Maryna Falska Cyryl Skibiński
98
Maria z Rogowskich Falska, urodzona w lutym 1877 roku, młodość spędza w dzierżawionym przez rodziców dworku na Podlasiu. Zgodnie z ziemiańskim obyczajem, uczy się w domu. Mając 15 lat, opuszcza jednak dworek rodziców, aby kontynuować naukę w jednym z ukraińskich miast. Kilka lat później zostaje rewolucjonistką. Ży je tera z w Warszaw ie, gdzie uczęszcza na zajęcia prowadzone w ramach Uniwersytetu Latającego. Wykłady organizowane nielegalnie w prywat nych mieszkaniach prowadzą wybitni uczeni, jak socjolog Ludwik Krzywicki, dla których z powodów politycznych nie ma miejsca na carskim Uniwersytecie Warszawskim. Równolegle do studiów, Rogowska angażuje się w działalność oświatowo-kulturalną, coraz mocniej wiążąc się ze środowiskiem Polskiej Partii Socjalistycznej. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych. jest już jej formalnym członkiem, rozprowadza nielegalną prasę, prowadzi wykłady dla robotników. Za swoją działalność jest kilkakrotnie aresztowana, a w 1903 roku zesłana do Wołogdy. Rogowska wraca do kraju po trzech latach. Podejmuje pracę nauczycielki w szkołach podstawowych i czytelniach społecznych. W 1910 roku wychodzi za znanego działacza PPS doktora Leona Falskiego. Uciekając przed prześladowaniami carskiej
policji, nowożeńcy osiedlają się w małym miasteczku na Litwie, gdzie dr Falski poświęca się pracy z biedotą polską, żydowską i białoruską. Po dwóch latach umiera na tyfus, którym zaraża się od jednego ze swoich pacjentów. Po kolejnych dwóch latach umiera także córeczka Falskich, Hania. Maria do końca życia ubierać się będzie na czarno. Okres pierwszej wojny światowej Falska spędza w Kijowie. Podejmuje się tam prowadzenia internatu przy szkole rzemieślniczej dla polskich chłopców. W połowie 1918 roku udaje jej się razem z częścią swoich wychowanków oraz współpracownicą, Marią Podwysocką, wrócić do Polski. W niepodległej, ale zniszczonej przez wojnę Polsce nie brakuje pracy dla ludzi o poglądach Marii Falskiej. W październiku 1919 roku pod patronatem Centralnej Komisji Związków Zawodowych powstaje w Pruszkowie Zakład Wychowawczy „Nasz dom”, przeznaczony dla osieroconych lub żyjących w biedzie dzieci robotników. Jedną z inicjatorek tego przedsięwzięcia jest Falska. Ona też zostaje kierowniczką „Naszego domu”. Za pożyczone pieniądze udaje się wynająć w Pruszkowie kamienicę, do której wprowadza się pięćdziesięcioro dzieci. W internacie brakuje jednak najbardziej podstawowych sprzętów – nie ma ani łóżek, ani stołów ani misek
do jedzenia. Pomimo tych trudności Falska i Podwysocka, które kontynuują współpracę nawiązaną w Kijowie, chcą aby „Nasz dom” nie tylko zapewniał dzieciom biologiczne przetrwanie, do czego ograniczały się wszystkie inne ochronki, ale żeby stał się prawdziwym ośrodkiem wychowawczym. Schemat funkcjonowania „Naszego domu” oparty zostaje na koncepcjach realizowanych od kilku lat w „Domu Sierot” Janusza Korczaka. Podobnie jak tam, wszyscy podopieczni rotacyjnie pełnili dyżury, sprzątając albo pracując w kuchni; starsze dzieci opiekowały się młodszymi; w internacie funkcjonowała gazetka i sąd koleżeński. Wszystko to pozwalało bez zbędnego moralizowania wyrabiać w dzieciach poczucie współodpowiedzialności za internat i umiejętność uczestniczenia w różnych formach życia zbiorowego. Korczak od samego początku wspierał ideę powołania zakładu dla dzieci robotników. Gdy „Nasz dom” już powstał, przyjeżdżał do Pruszkowa raz, dwa razy w tygodniu, pomagając w pracy pedagogicznej. Sprawował też stałą opiekę lekarską nad podopiecznymi pani Maryny, jak nazywano w „Naszym domu” Falską. Poznali się w 1916 roku w Kijowie, gdy Korczak przyjechał tam na krótki urlop z frontu, gdzie pracował jako lekarz. W ciągu trzech dni pomógł zreorganizować prowadzony przez Falską