Grylloblattodea (świerszczokaraczany–nazwa alternatywna:Notoptera)
(gladiatorki–nazwaalternatywna:
SEKCJA 1. WPROWADZENIE DO EWOLUCJI I BIOLOGII OWADÓW
› Przednia kończyna kreta i odnóże grzebne turkucia, pokazujące ich podobieństwo.
przednia kończyna kretaodnóże grzebne turkucia
rczaki (Tardigrada) i pratchawce (Onychophora), nie posiadają sztywnego egzoszkieletu tylko miękki chitynowy oskórek, który regularnie zrzucają, co daje nam wyobrażenie o tym, jak mogły wyglądać wczesne stawonogi. Stawonogi, niesporczaki i pratchawce należą najprawdopodobniej do monofiletycznej linii określanej jako Panarthropoda.
Cechy charakterystyczne stawonogów: chitynowy oskórek, który działa jak sztywny egzoszkielet do mocowania od wewnątrz mięśni poprzecznie prążkowanych i jest okresowo zrzucany, aby umożliwić wzrost, segmentowane, parzyste odnóża, segmenty ciała zagregowane i/lub połączone w tagmy (jednostki funkcjonalne), z których najbardziej uniwersalną jest głowa. Oprócz głowy może występować niezróżnicowany, wydłużony tułów – jak u wijów – lub oddzielny tułów i odwłok, jak u skorupiaków i sześcionogów.
Panarthropoda
Onychophora
Pratchawiec
Tardigrada
Niesporczak
Onychophora (pratchawce, pazurnice) >200 gatunków
Pratchawce to robakowate zwierzęta o miękkim ciele, których występowanie ograniczone jest do tropikalnej gleby i ściółki.
Tardigrada (niesporczaki) >1300 gatunków
Bardzo drobne (mniej niż 1 mm długości), zwykle żyją w otoczce wodnej pokrywającej mchy.
Stawonogi właściwe (Euarthropoda)
Trilobita
Chelicerata (szczękoczułkowce)
Pająk ptasznik
Trilobita (trylobity) >20 000 gatunków
Wymarłe stawonogi morskie, przydenne i pelagiczne, o długości od 1 mm do 1 m z ciałem podzielonym na trzy części: głowę (cephalon), tułów i tarczę ogonową (pygidium). Głowa zaopatrzona była w czułki i oczy złożone, podobne do oczu współczesnych stawonogów.
Merostomata (staroraki) 4 gatunki
Współczesne skrzypłocze (Xiphosurida) są dużymi, morskimi, żyjącymi na dnie padlinożercami i niewiele zmieniły się od syluru. Przedstawiciele rodzaju Limulus mogą osiągać do 60 cm długości. Wymarłe, drapieżne, gigantyczne wielkoraki (Eurypterida) były bardzo liczne w sylurze i osiągały do 2 m długości.
Arachnida (pajęczaki: pająki, skorpiony, kosarze, roztocze, zaleszczotki, głaszczkochody, solfugi, biczykoodwłokowce, tępoodwłokowce i kapturce)
>100 000 gatunków
Grupa głównie lądowa, chociaż niektóre roztocze i pająki występują w wodach słodkich. Większość pajęczaków to drapieżniki, ale niektóre roztocze są pasożytnicze lub roślinożerne.
Pycnogonida
Pancrustacea (skorupiaki i sześcionogi)
Pycnogonida (kikutnice) >1300 gatunków
Wysoko wyspecjalizowane, morskie, niewielkie, długonogie stawonogi, które nie mają wyraźnego tułowia. Kikutnice są drapieżnikami stułbiopławów i mszywiołów.
Cephalocarida (podkowiastogłowe) 12 gatunków
Są to małe (<4 mm), morskie, żyjące na dnie skorupiaki, filtratory, opisane po raz pierwszy w latach 50. XX wieku.
Branchiopoda (skrzelonogi) ~1100 gatunków
Skrzelonogi to małe, słodkowodne i morskie skorupiaki, głównie filtratory. W przeciwieństwie do większości skorupiaków mają płaskie, liściowate wyrostki ciała zwane fylopodiami.
SEKCJA 2. RZĘDY OWADÓW
Cechy charakterystyczne:
tylne nogi zwykle znacznie większe i dłuższe niż pozostałe wykorzystywane do skakania, zdolność wielu gatunków do wydawania dźwięku za pomocą tylnych nóg i/lub przednich skrzydeł, charakterystyczny kształt ciała przypominający „konika polnego” z przedpleczem rozszerzającym się ku dołowi z każdej strony, niektóre gatunki mogą być poważnymi szkodnikami upraw.
› Spermatofor przeniesiony przez samca na samicę pasikonika służy jako pożywny posiłek, Sabah, Malezja.
› Samica pasikonika składająca jajo do wnętrza gałęzi. Onomarchus sp., Singapur.
› Znane również jako świerszcze wydmowe, Schizodaktylidae często budują głębokie tunele w piaszczystych siedliskach nadrzecznych. Schizodactylus sp., północne Indie.
Gatunki z tego największego, posiadającego gryzący aparat gębowy rzędu owadów hemimetabolicznych mogą świetnie opisywać zarówno skoczność, jak i umiejętność śpiewania. Oczywiście kilka z nich nie potrafi skakać, a całkiem sporo nie śpiewa, ale bardzo wiele z tych powszechnie spotykanych gatunków całkiem dobrze radzi sobie z obiema tymi czynnościami. Orthoptera można znaleźć w prawie każdym możliwym siedlisku lądowym, nawet w jaskiniach czy zakopane w glebie, a niektóre żyją na stałe w gniazdach mrówek. Cały rząd jest podzielony na dwa podrzędy: Ensifera i Caelifera. Taksony te mają kilka wspólnych cech. Przedstawiciele obu podrzędów mają wyraźne oczy i mogą posiadać przyoczka. Wszystkie wyposażone są w skierowane w dół gryzące aparaty gębowe, powiększone przedplecze w kształcie siodła lub tarczy, usztywnione, wąskie przednie skrzydła (tzw. tegmina) z większymi, złożonymi wachlarzowo tylnymi skrzydłami (jeśli są obecne) oraz duże tylne nogi zmodyfikowane do skakania. Odwłok ma parę krótkich, końcowych cerci.
Tabela 2.1 Główne rodziny Ensifera
RodzinaTryb życiaPrzykłady rodzajów
Tettigoniidae (pasikonikowate), około 7100 gatunków
Gryllidae i pokrewne rodziny (świerszczowate), około 4900 gatunków
Rhaphidophoridae (śpieszkowate), około 660 gatunków
Gryllotalpidae (turkuciowate), około 110 gatunków
Głównie na liściach. Roślinożerne, saprofagiczne, drapieżne. Niektóre są szkodnikami
Żyją głównie na ziemi. Wszystkożerne
Najczęściej w jaskiniach, norach. Saprofagiczne, drapieżne
Kopiące norki. Wszystkożerne. Niektóre są szkodnikami
Acanthodis, Anabrus, Ephippiger, Orchelimum, Tettigonia
Acheta, Gryllodes, Gryllus, Oecanthus
Ceuthophilus, Dolichopoda, Tachycines, Troglophilus
Gryllotalpa, Scapteriscus
Trichoptera
(chruściki)
Nazwa zwyczajowa chruściki
Etymologia (gr.) trichos – włos; pteron –skrzydło
Rozmiar długość ciała 2–38 mm
wąske przedplecze nitkowaty czułek
duży śródtułów
Przeobrażenie zupełne (jajo, larwa, poczwarka, osobnik dorosły)
Rozprzestrzenienie cały świat, z wyjątkiem
Antarktydy
Liczba rodzin 52
Liczba znanych gatunków 16 000 (1,41 %)
Stenophylax vibex — Trichoptera
głaszczek szczękowy
duże oko złożone
owłosione skrzydła
smukła noga
użyłkowanie głównie wzdłużne
› Okaz Stenophylax permistus z Leighton Moss w Wielkiej Brytanii.
Cechy charakterystyczne: larwy wodne, zazwyczaj w samodzielnie zbudowanych osłonach lub schronieniach, nocne, podobne do motyli nocnych, owłosione, czasem z łuskami, nogi i czułki smukłe.
› Wiele larw chruścików buduje przenośne domki, które noszą ze sobą wszędzie. Zdecydowana większość z nich żyje w wodzie, choć przedstawiony tutaj chruścik lądowy (Enoicyla pusilla) jest wyjątkiem, ponieważ zamieszkuje ściółkę liściową, Wielka Brytania.
Chruściki można spotkać niemal wszędzie tam, gdzie występuje słodka woda. Szacuje się, że istnieje aż 50 000 gatunków, z których większość występuje na półkuli wschodniej. Smukłe, wydłużone osobniki dorosłe mają ciemne ubarwienie i wyglądem przypominają raczej motyle nocne z długimi, smukłymi nogami. Ciało i skrzydła, zwłaszcza przednie, pokryte są włoskami. Najbliżsi krewni chruścików to motyle, ale te pokryte są łuskami, a nie włoskami, a chruściki nie mają charakterystycznego dla większości motyli aparatu gębowego.