Wetenschap

Oratie ‘Heel de lever’ Luc van der Laan

EEven voorstellen: mijn naam is Luc van der Laan en ik werk bij de afdeling Heelkunde van het Erasmus MC, universitair medisch centrum in Rotterdam. Samen met een team van onderzoekers, promovendi, analisten en studenten doen wij onderzoek naar leverziekten en hoe we de behandeling ervan kunnen verbeteren. Recent ben ik benoemd tot hoogleraar en heb de leer - opdracht ‘Regeneratieve geneeskunde van de lever’. Wat ‘regeneratieve geneeskunde’ nu precies betekent heb ik afgelopen november mogen uitleggen in mijn eerste publieke college, ook wel oratie genoemd. De titel van mijn oratie was ‘Heel de lever’.

Ik heb uitgelegd hoe stamcellen kunnen worden ingezet voor het bestuderen en, op termijn ook, behandelen van leverziektes. Ons leven is allemaal begonnen met één cel, de bevruchte eicel. Hieruit vormen zich embryonale stamcellen die de potentie hebben om alle weefsels en organen in ons lichaam te vormen. Als we volgroeid zijn bestaat ons lichaam wel uit 30 biljoen cellen, waarvan slechts 1% levercellen zijn. Echter dit zijn wel erg belangrijke cellen!

Het feit dat al onze organen uit een klein aantal stamcellen zijn ontstaan heeft aan de wieg gestaan van het idee dat we stamcellen kunnen gebruiken bij het herstellen van zieke en beschadigde organen. Dit is het concept van regeneratieve geneeskunde.

Het vakgebied regeneratieve geneeskunde maakt gebruik van stamcellen voor het maken en repareren van weefsels en organen: dit doen we om de functie van zieke organen te herstellen of om organen in het klein na te maken, zodat we ziekteprocessen kunnen bestuderen in het laboratorium. Regeneratieve geneeskunde is de geneeskunde van de toekomst maar heeft inmiddels ook al een lange geschiedenis met aansprekende resultaten en toepassingen. Het onderzoek van mijn team richt zich op regeneratieve geneeskunde van de lever. Twee aspecten worden hier verder toegelicht. 1 Vanuit leverstamcellen kunnen we de lever in het klein nabootsen om zodoende verschillende aspecten van de ziekte en behandeling te kunnen bestuderen. Dit doen we door organoïden te kweken uit menselijk leverweefsel. Hiermee kunnen we uit een klein aantal stamcellen vele miljoenen levercellen groeien. Als organoïden worden gekweekt uit patiënten met leverziekten of uit levertumoren, kunnen die worden gebruikt om de ziekte te onder - zoeken en mogelijke nieuwe behandelingen te ontdekken.

2 Ook kunnen we stamcellen gebruiken tijdens levertransplantatie om het orgaan buiten het lichaam te repareren vóór het wordt getransplanteerd. Zoals we een auto laten repareren bij de garage, kunnen we wellicht straks organen repareren buiten het lichaam middels machine-perfusie technologie. Op de pomp! De eerste stappen in deze richting zijn gezet: Zo heeft mijn collega Monique Verstegen, in samenwerking met Jeroen de Jonge, kunnen aantonen dat het mogelijk is om stamcellen te laten landen in de lever tijdens machine-perfusie. Deze

Foto: Frank van der Panne

mesenchymale stamcellen scheiden signaalstoffen uit die mogelijk bijdragen aan herstel van het orgaan. Ook zal het op termijn mogelijk kunnen zijn om beschadigingen van de galboom te repareren op de pomp. Galboombeschadigingen zijn een groot probleem bij levertransplantatie. Ik verwacht dat we in de nabije toekomst veel meer donor - organen kunnen gebruiken voor transplantatie door het herstellen, het ontvetten en repareren van organen die nu niet geschikt zijn voor transplantatie.

Dit is in een notendop het onderzoek dat ik samen met mijn team de komende jaren wil uitwerken en tot nut maken van patiënten. Na afloop van de oratie was er een receptie en een gezellig feest. En, zoals u ziet op de foto met mijn dochter Karlijn: “Die hoogleraarspet past ons allemaal.”

Verder lezen: zie NRC online krantenartikel over dit onderzoek via: https://www.nrc.nl/nieuws/2019/12/06/lang-leve-de-lab-lever-a3982942