herfst/winter 2023
GRENZEN
Leesbijlage, herfst/winter 2023
LETTER Lezen voor de toekomst ― Lêze foar de takomst
Literatuur als redding: schrijver Lex Paleaux
Mirjan van der Meer: ‘Myn bylden gean de wrâld oer, as boekcovers’
1
En: YA-verhaal, strip, boekentips, agenda & meer
REDACTIONEEL
Leeuwarden City of Literature
Ungemak Yn oktober fan dit jier wie ik, tegearre mei kollega Tryntsje van der Steege, oanwêzich by de jiergearkomste fan it wrâldwide netwurk fan Cities of Literature, yn Québec, Kanada. Goed fyftich minsken fertsjintwurdigen dêr mear as tritich stêden út fjouwer hoeken fan ’e wrâld. Mar fansels rûn de oanwêzigens fan Beirut, Slemani yn Irak, en mear noch Lviv en Odesa yn Oekrayne, it meast yn it each. It is gefaarlik libjen yn dy stêden en it fereasket op syn minst moed om der ek echt werom te kearen. It wiene lange dagen fol fan wurden dy’t it omtinken wurdich wiene en soms wiene taspraken of besprekkingen planút saai of sels in bytsje ferfelend. Trochstrings ferrinne dit soarte konferinsjes sa. It meast ynspirear jend en weardefol wiene earlik sein de petearen dy’t wy ûnderinoar hiene. Mar it wiene tagelyk ek de dagen dat Israël opskrikt waard troch wrede oanfallen fan Hamas en dêrnei fûleindich weromsloech. Mannichien ûnder ús besefte fuort wat de spanwiidte fan dy bittere striid wurde kinne soe. Myn eigen tinzen giene fuortdaliks út nei de roman Apeirogon fan Colum McCarthy. In ‘apeirogon’ is in wiskundige figuer mei in ûntelber oantal siden en de roman draait om de ferhalen fan in Palestynske heit en in Israëlyske heit dy’t allebeide harren bern ferlieze en befreone reitsje. Harren ferhalen binne noait ôf en moatte hieltyd opnij ferteld wurde, yn tûzen-en-ien farianten. Dy roman is ien fan de meast yndrukwekkende boeken dy’t ik oait lêzen ha en tagelyk ek ien fan de meast hoopjaande. In soad oer it driigjende gefaar bleau yn dy dagen net útsprutsen, yn Québec. Yn hotelkeamers en op ’e telefoans waard it nijs op ’e foet folge, it ûngemak bleau lykwols foaral binnenkeamers en waard op syn heechst binnenmûlsk ferwurde. Oandien rekken wy dêrom ek in pear dagen letter, oan de Saint Lawrence River, doe’t dichter-arts Jean Désy tsjûge fan syn ferbûnens mei de rivier, de Frânske taal en it noarden en hy syn prachtige gedichten foarlies. Dy man fielde him al in balling as er sels mar tocht oan de stêd Montréal. Hoe bot ferdreaun moatte min sken yn oarlochsgebieten of flechtlingen har dan net fiele?
Team Leeuwarden UNESCO City of Literature, v.l.n.r.: Sito Wijngaarden, Tryntsje van der Steege, Berber van Oyen-Peenstra, Grietje Deinum en Ernst Bruinsma. Foto: Natalia Balanina. Met dank aan Van der Velde Boeken in Leeuwarden, waar we deze foto mochten maken in hun pand met uitgebreid tweedehands aanbod.
Pas yn ’e lêste oeren fan dy wike, doe’t wy ferbleaune yn Wendake en omtinken hiene foar de first nation problematyk en indiginous people yn Kanada, kaam de oarloch keihurd binnen op ’e konferinsje. In jonge frou út Odesa kaam oan it wurd. Sy makke persoanlik kleure ferhalen fan ús deistige nijsberjochten oer deaden en ferwûnen en bombardeminten. Se hie der wurk fan har wurden te finen, mar wat koarter har sinnen waarden, wat mear yndruk se makken. Se krigen in universele envergure. It waard stil en der waard alderferskuorrendst nei har harke. Ergens op in neisimmermiddei dit jier, spruts skriuwer Adriaan van Dis moaie wurden yn in útstjoering fan Buitenhof. In soad nijs berikt minsken net, sa sette er útien op dy fan him sa bekende elokwinte wize, mar as wy der skiednis fan meitsje, in ferhaal, dan rekket it ús blykber. Dat is wat ús dêr yn Wendake oerkaam. Fertsjintwurdigers út mear as tritich stêden fan oer de hiele wrâld.
Hoe vind jij LETTER? 2
Skiednis moat yndied hieltyd op ’e nij ferteld wurde. It libben is in ‘apeirogon’. Der binne altyd wer oare stimmen om nei te harkjen, en der binne altyd wer oare boarnen dy’tst rieplachtsje kinst. Dat hâldt wol yn datst dy algeduerigen op ’e nij ta dy skiednis ferhâlde moast. ‘De wrâld is gjin safe space,’ sa spruts Van Dis, ‘it is in plak fan ûngemak en troch te lêzen, troch de wrâldliteratuer ta dy te nimmen, witst dat de wrâld yngewikkeld yninoar sit. Oardielje en feroardielje net fuortdaliks, nim der kennis fan. Omearmje it ûngemak.’ Ernst Bruinsma Direkteur Leeuwarden UNESCO City of Literature
Deze tekst lees je in het Nederlands op
leeuwardencityofliterature.nl
Na drie zomeredities van leesmagazine LETTER is dit de eerste herfst/winter-uitgave. Graag horen wij wat je van het blad vindt. Scan de QR-code, geef je mening en maak kans op de Uitgesteld geluk-bloemlezing!
herfst/winter 2023
INHOUD
6
Literatuur als redding: interview met schrijver Lex Paleaux
24 Ik slofte werom nei myn eigen plak. Error. Reprogram.
4
In gesprek met Meet Me at the Lighthouse en Explore the North
17 Mirjan van der Meer: ‘Myn bylden gean de wrâld oer, as boekcovers’
AFKOMST
MISSIE
CONTACT
VERSTERKEN
6
12
17
22
28
9
14
20
24
Boekentips
Strip door Meinte Strikwerda
30
10
16
21
26
Interview met Lex Paleaux, met prijsvraag!
Kort verhaal door Pia Prezelj
Portretten van boekpromotors
Interview met Mirjan van der Meer
Zes tips van residentieschrijvers
Boekentips
Boekentips
Over het Fries Leesoffensief
YA-verhaal door Jan Minno Rozendal
Gedichten van Sytse Jansma (voorpublicatie!)
Literaire agenda
Leesrecept van de Culturele Apotheek
27
Boekentips Colofon Idee, samenstelling en eindredactie: Leeuwarden
Coverfoto: Mirjan van der Meer
Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk
UNESCO City of Literature
Vormgeving: BW H ontwerpers, Leeuwarden
worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geauto
Redactie: Berber van Oyen, Grietje Deinum, Ernst
Druk: Mediahuis Noord
matiseerd gegevensbestand of openbaar worden ge-
Bruinsma, Lieke van den Krommenacker, Marc
Verspreid met Leeuwarder Courant
maakt, op welke wijze dan ook, zonder schriftelijke
Knip, Marrit de Schiffart, Martsje de Jong, Sito
en Friesch Dagblad
toestemming van Leeuwarden UNESCO City of
Wijngaarden, Thea van der Schaaf en Tryntsje van
© Leeuwarden UNESCO City of Literature,
Literature. De uitgever sluit iedere aansprakelijkheid
der Steege
November 2023
voor schade als gevolg van druk- en zetfouten uit.
3
FESTIVAL
Leeuwarden City of Literature
Literatuur op een (eiland)podium Met festivals als Explore the North in Leeuwarden en Meet Me at the Lighthouse op Schiermonnikoog krijgt het noorden een steeds vastere voet aan literaire grond. Hoe gedijen beide festivals in het huidige literaire landschap? En wat zijn de plannen voor de toekomst? LETTER sprak met algemeen directeur Mark Hospers (ETN) en zakelijk leider Jenneke Harings (MMATL).
Tekst en portretten Lieke van den Krommenacker
Literatuur, dat is allang niet meer alleen boeken en bundels. Daar zijn Mark Hospers en Jenneke Harings het roerend over eens. Hij staat sinds 2016 aan het roer van stadsfestival Explore the North in Leeuwarden. En onder leiding van Harings vond recent de tweede editie van Meet Me at the Lighthouse op Schiermonnikoog plaats. Waarin beide festivals elkaar vinden: een grenzeloze liefde voor taal en literatuur, die ze vol overtuiging over het voet- en vuurtorenlicht brengen. Daar moet je soms wat moeite voor doen, als je standplaats zich in een stad in het noorden bevindt – of op een eiland. Niettemin is de afgelopen jaren, mede dankzij het festival en het productiehuis dat ETN sinds 2016 óók is, in Friesland en daarbuiten een hele generatie jonge makers opgestaan. Makers zoals Joost Oomen en Iris Dicke, die de grenzen van literatuur oprekken en hun proza en poëzie tot podiumkunst
verheffen. Die denken en durven buiten de gebaande paden. Precies zoals Hospers en Harings het graag zien.
Een rol buiten het boek
Hospers: ‘Ons literaire uitgangspunt is: je bent een schrijver, wat wil je maken en hoe geven we dat een podium? En niet: je bent schrijver en hebt een boek geschreven; hoe brengen we dat naar het publiek?’ Boeken, bundels, maar ook podcasts, theater, spoken word en hoorspelen: het kan allemaal literatuur zijn, betoogt ook Harings. ‘Voor ons is het geschrevene misschien wel het uitgangspunt, omdat we de schrijvers uitnodigen om wat ze geschreven hebben. Maar literatuur heeft ook een rol buiten het boek: het kan iets in gang zetten, in welke vorm dan ook. Wij richten ons op universele thema’s als natuur, ecologie en klimaat; daar kunnen de schrijvers een belangrijke bijdrage aan leveren.’
4
herfst/winter 2023
FESTIVAL
Bovendien verbindt literatuur mensen, plekken en disciplines met elkaar. Neem het bezoek van schrijver en beeldend kunstenaar Miek Zwamborn aan MMATL vorig jaar. Woonachtig op het Schotse Isle of Mull, leidde ze de eilander Leesclub, waar aan de hand van haar werk vraagstukken over toerisme, boeren en water ter tafel kwamen. ‘Allemaal dingen die ook op Schiermonnikoog spelen’, zegt Harings.
Onderzoek naar het Planetarium
Belangrijk voor beide festivals is het in beeld brengen van de ‘hele keten’, oftewel het programmeren van zowel jong talent als (meer) gevestigde schrijvers. Zo zijn op ETN Tsead Bruinja en Joke van Leeuwen te zien, maar ook nieuwkomers als Fardau Nijboer en Gabriëlle Terpstra. Deze twee Friese talenten presenteren samen met de Vlaamse auteurs Shimanto Reza en Ka(a)te Dejonckheere het resultaat van het project De Verwonderkamer; een residentie van twee weken in de Westerkerk. Daar heeft het viertal onderzoek gedaan naar het Planetarium van Eise Eisinga en geprobeerd de (on)eindigheid van het leven - dit jaar het thema van ETN - te doorgronden. De residentie is een van de talentontwikkelingstrajecten die ETN op poten heeft gezet. Ook Harings onderstreept het belang van het betrekken van jonge schrijvers bij het festival. ‘Die proberen we zo veel mogelijk uit het noorden te halen. Maar daarnaast zijn we heel blij dat ook schrijvers als Adriaan van Dis en Sacha Bronwasser wilden komen.’ Deze laatste zal als writer in residence in december nog een maand op het eiland verblijven. Vorig jaar had Libriswinnaar Mariken Heitman deze eer. Haar verblijf heeft geleid tot het boekje Weten waar de fazanten slapen, dat dit jaar op MMATL is gepresenteerd.
Open grenzen
Natuurlijk wordt er ook gekeken voorbij de grenzen van het eiland, het noorden en het land. Door schrijvers uit andere landen uit te nodigen, maar ook door de deur open te zetten voor elkaar en andere festivals en organisaties. Dankzij verschillende samenwerkingen, kan ETN door het jaar heen literaire activiteiten programmeren.
Literaire wandeling tijdens Meet Me at the Lighthouse. Foto: Romy Dam
Zowel Meet Me at the Lighthouse als Explore the North vinden plaats in november. Het festival op Schiermonnikoog heeft net plaatsgevonden, Explore the North vindt plaats in het weekend dat LETTER verschijnt. Van Pia Prezelj, een van de LIT-UP-schrijvers die aanwezig was op MMATL, lees je op pagina 10 een kort verhaal. Meer over de festivals vind je op mmatl.nl en
explore-the-north.nl
Een voorbeeld daarvan is Hoge Woorden, het nieuwe spoken word-podium in Friesland, dat samen met Leeuwarden UNESCO City of Literature (CoL) en spoken word-artiest Marrit Jellema gerealiseerd werd. En met dank aan het internationale project LITUP, een Europees initiatief om literatuur in minderheidstalen beter onder de aandacht te brengen en waar ook CoL bij betrokken is, kon MMATL onder andere de Sloveense schrijver Pia Prezelj programmeren. Harings: ‘Als nieuw festival moeten wij vooral meters maken, zorgen dat we op veel plekken zichtbaar zijn.’ Dat betekent ook uitreiken naar collega’s. ‘Als wij iets in de zomer willen doen, kunnen we het wiel proberen uit te vinden, of we vragen aan Mark: wat hebben jullie allemaal gedaan en wat past ook bij ons? Het helpt ons, maar geeft ook makers de kans om buiten de festivals om een podium te betreden.’
5
Schelpen met verhalen
Voor de komende jaren hebben Harings en haar team genoeg wilde ideeën, van een strand vol schelpen die je kunt oppakken om een verhaal te horen, tot het betrekken van de Duitse en Deense wadden bij het festival. ‘En het jaar rond programmeren, zoals bij ETN, dat is in elk geval een wens die op het eiland leeft.’ Hoe Hospers de toekomst ziet? ‘Ons festival wordt steeds meer een plek waar alles samenkomt wat we door het jaar heen doen, met lokale, nationale en internationale gasten. Gasten die blijven slapen en onder de indruk zijn van wat Leeuwarden als literatuurstad te bieden heeft. Hopelijk kunnen we een beetje de Eurosonic van de letteren worden.’
Dizze tekst lêsto yn it Frysk op
leeuwardencityofliterature.nl
AFKOMST
Leeuwarden City of Literature
LEX PALEAUX
Tekst en foto’s Marc Knip
‘Dat er straks een Winterwetter verschijnt, raakt me heel diep’ Van schrijver, (radio)columnist en scenarist Lex Paleaux (1977) verscheen dit jaar zijn vierde roman, Als de dood zucht, houd ik mijn adem in. Met compassie en humor beschrijft hij de levens van acht jongeren in een psychiatrische jeugdkliniek. Hoewel Paleaux voor dit onderwerp meer dan royaal uit eigen ervaring kan putten, worden zijn romans nergens zwaar. Hij bereikt dan ook een steeds groter publiek met zijn werk. Zijn debuut Winterwater verschijnt binnenkort in het Fries bij uitgeverij Noordboek en de theaterversie ervan gaat in januari 2024 in première. We zochten Lex op in zijn woonplaats Haarlem.
Wanneer beginnen jouw herinneringen aan boeken?
‘Als kind woonde ik zo’n beetje in de bibliotheek en verloor ik mijzelf helemaal in het lezen. Dat begon met strips als De wondersloffen van Sjakie en van daar ging het naar Thea Beckman, Evert Hartman, alles van Lemniscaat. Ik heb heel lang gedacht dat Lemniscaat de schrijver was. Die man is goed, dacht ik.’
Wat betekenen boeken voor jou?
‘Ik heb een vrij heftig leven gehad en was ook een periode dakloos, ik was een jaar of drieëntwintig. Ik leefde op straat in Amersfoort en deed klusjes om in mijn levensonderhoud te voorzien. Op een gegeven moment gaf iemand me als beloning een
6
boekenbon. Ik was woedend, wat moest ik daar nou mee? Een tijd later zag ik bij een kiosk het boek Ik omhels je met duizend armen van Ronald Giphart staan. De titel sprak me enorm aan en ik herinnerde me de boekenbon. Ik kocht het boek en tijdens het lezen dacht ik: wow, zo kan het dus ook. Dit was heel anders dan de boeken die ik me van de leeslijst op school herinnerde. Ik voelde voor het eerst: misschien kan ik dit ook wel. Het mooie is dat Giphart het voorwoord van mijn derde roman Vlo schreef. Vanaf dat moment mocht ik me van mezelf daadwerkelijk auteur noemen. Ik heb de boekenbongever vorig jaar proberen op te sporen, hij heeft geen idee wat hij voor me betekend heeft. Helaas heb ik hem niet gevonden.’
herfst/winter 2023
AFKOMST
Na die ervaring ben je gaan schrijven?
‘Ja, het heeft nog even geduurd, maar ik heb mezelf op zeker moment ingeschreven bij een schrijversvakschool. Je moest een verhaal insturen om toegelaten te worden. Bij de beoordeling ervan zaten we met een man of twaalf bij elkaar en de docent zei: er is één stuk dat ik wil voorlezen. Hij begint en ik denk, verdomd, dat is mijn verhaal. Ik was in de wolken en zag het begin van mijn schrijverschap al voor me. Na het lezen van de laatste woorden zei de docent: dit is dus je reinste puin. Ik wilde het liefst oplossen in het niets. Ik huilde. Na de les nam hij me gelukkig apart en zei: “Begrijp me niet verkeerd, hier mankeert van alles aan, maar wat ik mijn leerlingen graag zou willen meegeven, is niet iets wat je kan leren, en dat zit allemaal wél in dit verhaal. Elke zin vreet ik op, ik ruik het gras waarover je schrijft, hoor de wind door de bomen waaien en je karakters komen tot leven. Jij moet nu eerst meters gaan maken.” En dat ben ik gaan doen.’
Je bereikte je eerste publiek met je columns en je werd benaderd door een uitgever, die ze wilde publiceren. Jij wees ze erop dat je een voltooide roman op de plank had liggen. Hoe zat dat: was het wel de bedoeling dat die gepubliceerd werd? ‘Absoluut. Winterwater was al langs de burelen van Uitgeverij Lebowski geweest. Daar luidde het oordeel: meeslepend, spannend, pageturner. Maar ook: uitgekauwd thema. Toen heb ik het manuscript opzij gelegd en ben ik columns gaan schrijven, vanuit het perspectief van de protagonist van Winterwater. Toen die columns succesvol werden, was het ook tijd voor dat boek. Dus ja, ik wilde publiceren, maar de route ernaartoe was nog onzeker.’
Wat heeft schrijven met je gedaan?
‘Het heeft me een leven gegeven waarvan ik niet had durven dromen dat ik het ooit zou leiden. Het is een reddingsboei geweest, hoewel ik dat pas met terugwerkende kracht zo zie. Bovendien voelt het fijn om je talent te mogen ontdekken en te ontwikkelen. Ik ben nu met mijn vijfde roman bezig, Liften naar de hemel, en mijn vaste redacteur vertrouwde me toe na eerste lezing: “Je hebt al vanaf het begin een hele duidelijke pen, maar je schrijft ook steeds verfijnder.” Dat geeft me vertrouwen. En het houdt me van de straat. Bovendien is het een voorrecht
Van Lex Paleaux verschenen inmiddels:
Winterwater
(2020, In de Knipscheer)
Het leven is een circus
(2020, In de Knipscheer)
Vlo
(2022, In de Knipscheer)
Als de dood zucht, houd ik mijn adem in
(2023, In de Knipscheer)
verwacht
Liften naar de hemel
(2024, Ambo Anthos)
om mijn gevoelens, maar ook die van anderen, een stem te geven. Dat iemand mij aanspreekt en me vertelt dat mijn boek hem of haar geraakt heeft, is me ontzettend veel waard.’
Is schrijven voor jou therapeutisch?
‘Hm, ik vind het zelf altijd heel ingewikkeld als mensen een boek schrijven als verwerking: je zit naar mijn bescheiden mening dan nog te dicht op de materie. De lezer kan dan het gevoel bekruipen een voyeur te zijn en dat is het laatste dat ik op wil roepen. Het is niet voor niets dat ik debuteerde op mijn 42e. Pas toen had ik genoeg afstand
7
genomen van mijn jeugd. Ik wil dat je je bij het lezen van mijn boeken onderdeel voelt van wat er gebeurt. Jaren geleden was ik bij een theatervoorstelling met in een van de hoofdrollen iemand die ik kende, een actrice die op dat moment door een zware periode ging. Tijdens de emotionele scènes stond ze huilend op het podium. Toen voelde ik: dit is te veel, ik wil dit niet zien, hier is te veel aan de hand.’
Vind je dat je beter wordt als schrijver?
‘Dat vind ik moeilijk te beantwoorden. Ik vind het lastig om over mezelf als een ‘goede schrijver’ te denken. Soms pen ik dingen >>
AFKOMST
Leeuwarden City of Literature
neer, waarvan ik vermoed dat de lezer ze van honderd kilometer ziet aankomen, die dan toch blijken te verrassen. Dus blijkbaar heb ik een manier van schrijven ontwikkeld die aanspreekt. Word ik beter? Ik laat dat graag aan anderen om over te oordelen. Ik merk wel een ontwikkeling in mijn manier van werken. In Als de dood zucht schrijf ik vanuit het perspectief van acht mensen, waaronder vrouwen, daar was ik bij mijn debuut echt nog niet aan toe. Het neerzetten van structuren en verhaallijnen is een proces. Je zal mij niet horen zeggen dat ik beter word, maar ik vind mijn meest recente boek wel mijn beste tot nu toe.’
‘Doordat ik ben gaan schrijven is het contact met mijn familie hersteld en dat is me meer waard dan welke literaire prijs dan ook. Mijn moeder vond het heel heftig om Winterwater te lezen, maar was tegelijk ook trots, dat zegt veel over haar. Ik heb het ook nooit geschreven als een trap-na-boek. De rollen zijn nu natuurlijk ook anders. Vroeger was ik het kleine zoontje en broertje dat voortdurend problemen had en onrust veroorzaakte, nu ben ik zelf volwassen, vader van een jonge dochter en probeer ik iets van het leven te maken. Mijn zus Anna de Swart heeft onlangs een poëziebundel uitgegeven, Briefjes in je broodtrommel, en zo hebben we ineens iets dat ons verbindt, waar geen lading op ligt. We hebben andere gesprekken en zij voelt zich niet meer de oudere zus die op haar broertje moet passen. Mooi dat het zo kan lopen.’
Ben je Friestalig opgevoed?
‘Jawis! Een paar jaar geleden, toen ik aan mijn debuutroman werkte, keek ik op een avond naar de film De hel van ‘63. Ik was toen heel lang niet in Friesland geweest. De film begint in het Fries en bij de eerste zin voelde ik meteen: ja, daar kom ik vandaan, dat is mijn geboortegrond. Uiteraard liggen er veel vervelende herinneringen, maar die doen niets af aan mijn liefde voor Friesland. Ik bin in grutske Fries. En: Winterwater wordt vertaald naar het Fries. Mijn fantastische pake, die mij geheel en al accepteerde zoals ik was en die overleed toen ik veertien was, zou nu zo trots op mij zijn. Ja, dat er straks een Winterwetter in de winkels ligt, raakt me heel diep.’ Boekentips van Lex? Zie onze site!
Foto: Paulina Matusiak & Eddy Wenting
In hoeverre kan literatuur voor verbinding zorgen?
Winterwater naar het theater Het jonge figurentheatergezelschap Studio Figur, de gepokte en gemazelde theatermaker Rieks Swarte en productiehuis Feikes Huis bundelen de krachten voor een theateradaptatie van Winterwater, Lex Paleaux’ debuutroman. In een beeldende voorstelling met poppen, tekeningen, maquettes, live-cinema en muziek wordt het thema eenzaamheid invoelbaar gemaakt. Een onbevangen kind kijkt met verwondering de wereld in, maar naarmate hij ouder wordt, neemt iedereen steeds meer afstand van hem en zijn kinderlijke verwondering slaat om in rebellie, onhandelbaar gedrag en een steeds grotere existentiële wanhoop. schuur.nl
za 24 feb te zien in Schouwburg De Lawei (Drachten) en vr 1 maart in Stadsschouwburg De Harmonie (Leeuwarden)
WIN KAARTEN!
Welk boek las Lex als kind stiekem? Ontdek het op leeuwardencityofliterature.nl en win twee kaarten voor Winterwater in De Lawei of De Harmonie! Meedoen kan tot en met 8 januari.
8
herfst/winter 2023
AFKOMST
Lichter dan ik
Lessen Ian McEwan
Uitgeverij De Harmonie In deze ‘fascinerende generatie roman’ (NRC) volg je een leven lang hoofdpersoon Ronald. Van zijn traumatische tijd op een Engelse kostschool, via de verdwijning van zijn vrouw tot de pandemie in 2021. Een boeiend en vloeiend verhaal, dat ook heerlijk leest in de oorspronkelijke taal: Engels. Lessen staat op 31 januari centraal tijdens Spraakmakende boeken in dbieb (zie agenda).
BOEKEN TIPS Ian McEwan Lessen
Uitgeverij Oevers
Hollands Diep
Voor dit debuut werd Dido Michielsen bejubeld door de pers, genomineerd voor de Libris Literatuur Prijs en winnaar van de Boekhandelsprijs 2020. De roman werd zelfs al bewerkt tot een theatervoorstelling. Voor het aangrijpende levensverhaal van een Javaanse vrouw liet Michielsen zich inspireren door het leven van haar betovergrootmoeder.
Ien tel de ierde stil
Dagen in de geschiedenis van stilte Merethe Lindstrøm
Dido Michielsen
Arjan Hut Afûk
De tiid weromdraaie sadat it wer is as eartiids, of stilsette om yn it momint te bliuwen. De klok foar rinne litte, sadat der tiid is om oare karren te meitsjen. Yn dizze tagonklike bondel boartet Arjan Hut mei de winsk om de tiid te manipulearjen en sa it universum te bestjoeren.
De Harmonie
Lessen.indd 3
08-07-22 12:14
Met dit boek won de Noorse schrijfster de Literatuurprijs van de Noordse Raad. In Nederland en Vlaanderen werd de vertaling van dit verstilde boek over alles wat echtpaar Eva en Simon in hun leven verzwegen ook met veel enthousiasme ontvangen. Zo schreef De Groene Amsterdammer: ‘Lindstrøms taal is secuur, zacht en weloverwogen, vol adempauzes’.
Dwarsliggers in Appelscha Marianne Kootstra Afûk
Feestdagen-kadotip!
Dunkelblum zwijgt
Kootstra schetst in veertig verhalen 100 jaar geschiedenis van vijf generaties Friezen in het veendorp Appelscha. Herinneringen uit haar jeugd, afgewisseld met familieverhalen en anekdotes over dwarse mensen uit de geschiedenis van het ‘rode’ Appelscha. Een pas verschenen tijdsbeeld dat ook voor nietAppelschasters een feest van herkenning zal zijn.
Eva Menasse
Atlas Contact ‘Een ongekend knap werk’ schreef de Volkskrant over deze (goed vertaalde) literaire whodunnit over een fictief Oostenrijks dorp. Op het eerste gezicht is Dunkelblum een stadje als alle andere. Maar achter de façade van deze Oostenrijkse gemeente gaat een gruwelijke misdaad uit het Nazi-verleden schuil.
9
AFKOMST
Leeuwarden City of Literature
De zwemster Tekst Pia Prezelj Vertaling Mateja Seliškar Kenda Illustratie Ema Kobal De druppel werd groter, zwaarder tussen Heb je het koud en Niet duiken, werd steeds dikker, net als pudding, beetje meer, klein beetje meer, en maakte zich toen los van de hiel, hangend over de rand, en raakte het beton. Op dit uur is het meestal rustig, althans relatief gesproken, genoeg, net rustig genoeg voor de sprongen en de zwemslagen, die echte, volle, sterke, voor de lichtflitsen tussen de ademhalingen, waarin wat is en wat zou kunnen zijn zich vernauwt, voor het verlies in nattigheid, in kleine stukjes bladeren en gras die over de bodem van het zwembad tuimelen. Op dit uur stond ze meestal op van het verwarmde plastic van haar ligstoel en liep ze langs de lijn die zich uitstrekte over de noordkant van het zwembad, helemaal tot aan de vrieskist waar ze een waterijsje uitkoos, met als gevolg dat de zoetigheid langs haar vingers droop en die plakkerig werden, zodat zij op een bankje moest gaan zitten, kijkend langs de parasols vanwaar keer op keer vliegen op hun buik landden, en ook op de druiven die op het gras waren gegooid omdat ze in de tassen geplet werden onder het gewicht van een of andere crème, vochtinbrengende, verzachtende, beschermende, vooral dat laatste, want we kunnen onszelf tegen allerlei dingen beschermen, dacht ze, tegen heel veel dingen, daar zijn we goed in, daar hebben we veel methoden, processen en mechanismen voor ontwikkeld, vermijding en preventie hebben we onder de knie tot uitputtens toe. Ook deze keer zou ze door het ondiepe water lopen, haar voeten laten afkoelen en natte sporen achterlaten voor anderen die, net als zij, binnen een uur toegesproken zouden worden, Pardon, mevrouw, ik weet dat u het weet, maar ik moet u eraan herinneren dat we om zeven uur sluiten, zou de jongen zeggen die voor zijn nieuwe scooter werkte, en ook deze keer zou zij
een waterijsje uitkiezen, een poosje naar de plooien van de parasols staren, haar spullen inpakken en naar huis terugkeren, langs een pad dat ze met gesloten ogen zou kunnen fietsen, naar ruimtes waar het water een dunne stroom is, beroofd van zijn afmetingen, beperkt van kracht, maar toch veilig is, hield ze zichzelf voor, want veiligheid vereist opoffering, veiligheid komt op de eerste plaats, dat hebben ze haar toch altijd bijgebracht.
10
Ze ging op haar zij liggen, probeerde niet te denken aan Niet duiken en aan alle druiven, probeerde enkel aan de duisternis te denken, die roodoranje werd als ze haar ogen sloot en haar hoofd naar de zon draaide. De druppel raakte het beton – en daarna nog een en nog een. Om in slaap te kunnen vallen stelde ze zich voor hoe ze wegzonk in het wit van de ligstoel, maar die
herfst/winter 2023
AFKOMST
In de plooien van de parasols, die ze zo graag bekeek en waar ze motieven en ritmes in zocht, zag ze vandaag maar één ding: haar afzondering uit het vertrouwde. Dat heen en weer wapperen in de wind was niet langer haar eigendom, noch de routine die zij door de jaren heen had versterkt, verhevigd, noch haar meisjesachtigheid die ze tot nu toe had kunnen delen met anderen, en die ook anderen in haar kweekten als korenaren om te kunnen oogsten, en die ze zelf ook kweekte, als sieraad droeg, zich toeëigende, vol trots. Ze keek naar de meisjes die rond het zwembad renden, met lichamen die ontzettend veel op haar eigen lichaam leken, aanzienlijk maar toch niet helemaal, en ze besefte dat dit allemaal voorbij was. Iets in haar werd zwaarder en dikker, maar toen ze eindelijk opstond om zich uit te rekken, keek de jongen die voor een nieuwe scooter werkte haar zoals altijd aan, hij knikte tegen haar zoals altijd, onder soortgenoten, dacht ze – zij was dit en dat tegelijk, twee lichamen, het lege en het volle, beide even onwerkelijk, het ene nietmeer en het andere nog-net-niet. Ze wist dat ze binnenkort zou moeten kiezen voor één van deze lichamen, voor een terugkeer die nooit meer echt mogelijk was, of voor dat wat ze noch kon noch wilde benoemen, want de klank alleen zou ook een vorm eisen, en deze vorm zou haar opeisen. Maar nu nog niet – vandaag nog niet.
was opeens hard en scherp en ze paste er niet helemaal in, het deed pijn in haar zij en in haar schouder. U zult eraan moeten wennen dat u zich een beetje ongemakkelijk voelt, herinnerde ze zich van achter het roodoranje, herinnerde zij zich de vrouw die haar handschoenen uittrok te midden van al die kabels en knoppen en sondes en schermen, glimlachend, kalm, geschikt voor zulke momenten, immers, wie wil er nu niet een blije beul.
Ze ging zitten, tilde de plastic rugleuning op en leunde achterover. Rechts van haar strekte iemand zich uit over de rand van het zwembad, gaf iets door en zei iets tegen iemand. Gisteren nog zou ze hebben geluisterd, hem misschien hebben tegengehouden, met hem hebben gepraat, Morgen zal het blijkbaar regenen, maar nu leek alles zo klein, zo onbeduidend vergeleken met haar fase, kreeg ze te horen, alsof het iets was waarvan ze vroeg of laat zou kunnen herstellen, De meesten van jullie denken dat het alleen ’s ochtends kan voorkomen, omdat het ochtendmisselijkheid wordt genoemd, maar je kan ook overdag en ’s nachts misselijk zijn, u zult eraan moeten wennen dat u zich een beetje ongemakkelijk voelt.
11
Verdubbeld pakte ze haar zwembril en waggelde naar het zwembad. Met het water tot haar schouders spuugde ze op de glazen en wreef ze een beetje in, spande het bandje en trok het over haar slapen, ademde diep in, beetje meer, klein beetje meer, en duwde zich af van de rand. Beneden op het blauwe dansten kleine stukjes bladeren en gras tussen haar zwemslagen door. Uit vrije wil, leek het.
De Fryske ferzje fan dit ferhaal en de bio's fan de makkers fynst op
leeuwardencityofliterature.nl
MISSIE
Leeuwarden City of Literature
Tekst Thea van der Schaaf Foto’s Natalia Balanina
PORTRETTEN VAN BOEKPROMOTORS Fjouwer minsken út ’e boekewrâld dy’t elts op har eigen wize boeken promoatsje. Hoe sette sy oaren oan ta lêzen?
Utjouwerij as hobby Bert René Luimstra
Online freonskippen Ramona Venema
It leafst hie Bert René Luimstra mei syn fjouwer freonen fan ’e útjouwerij op ’e foto stien. Want Regaad, dat binne se mei har fiven. De passy foar boeken en it oersetten dêrfan diele se mei har allen. Bert René stiet yn it deistich libben miskien wol it fierst fan ’e boeken ôf fan alle fiif, dochs hâldt er wol fan boeken en lêzen. Wat him foaral opfoel is dat oersette boeken faak beoardiele wurde op de kwaliteit fan tekst en de oersetting dêrfan. Oft it wol geef Frysk is. En dat is wichtich, mar Bert René fynt dat kwaliteit út mear aspekten bestiet. It boek moat ek moai eagje, fan it goede papier makke wêze, en hy sjocht graach nei de foarmjouwing en wize fan binen. Mei elkoar is it it totaalplaatsje dat foar lês befoardering soarget en dat is krekt dêr’t Regaad him foar ynset. Al tsien jier!
De Dutchess of books neamt se harsels op Instagram, Ramona Venema. In terjochte titel ast sjochst hoe goed it har slagget har folgers oan har te binen troch op in kreative wize oer boeken te fertellen yn flogs en blogs. Ek yn it deistich libben docht se dat. Op har wurk op in skoalle hat se yn har lokaal in eigen boekekastje foar learlingen en wit se har kollega’s geregeld mei har entûsjasme te oertsjûgjen fan in boek dat se ‘echt lêze moatte’. Se is in fraachbaak foar learlingen en kollega’s wat boeken oangiet. It fielt foar har as in misje om boeken en lêzen te promoatsjen. ‘It fer pleatsen fan dysels yn in oar kin dy sa’n soad leare oer de wrâld en tinkwizen fan oaren. Ik tink echt dat we aardigere minsken wurde fan lêzen.’ Grappich: har bêste freondinnen ken se fia Instagram. De útstapkes? Dy geane fansels nei boekwinkels.
12
herfst/winter 2023
MISSIE
Ferhalen de wrâld yn bringe Jitske Kingma
It sosjale fan in boekhannel Franke Atsma
It wie foar Jitske Kingma in hiele ûntdekking doe’t se der as lyts famke efter kaam dat ‘dy lytse dinkjes’ dy’t letters wienen, in be tsjutting hienen. Der gie in wrâld foar har iepen. No hat se al 16 jier in selsstannige útjouwerij yn Ljouwert en bringt se ferhalen fan oaren de wrâld yn. Tegearre mei in team fan freelancers jout se ûnder de namme ‘Elikser’ boeken yn alle kategoryen út. As lytse útjouwerij jout se dy ferhalen in kâns, dy’t dat by de grutteren miskien net krije. Fan begjin oant ein nimt se skriuwers mei yn it proses fan it útbringen fan in boek. ‘Ik sykje altyd nei de unike eleminten yn in manuskript. In stikje eigenheid dat in oar ferhaal net hat. It is de keunst dy pearel derút te pikken en dêr dat stikje magy, it elikser, oan ta te heakjen. Sa kin elts nij ferhaal my ferrassen bliuwe.’
It sosjale aspekt, dat fynt er it moaiste oan it hawwen fan in boekwinkel. Franke Atsma ken net al syn klanten by namme, mar wit nei 30 jier wol watfoar boeken se graach lêze en keapet dêr op yn foar syn boekhannel yn Burgum. ‘Ik bin bliid dat ik dy frijheid ha as selsstannich ûndernimmer, dat ha de grutte ketens net.’ Franke wit goed wat er oanbiede moat om syn winkel oantreklik te meitsjen en dêrmei slagget it goed him te ûnderskieden fan oaren. Dat moat ek wol, no’t der hieltyd faker fia ynternet besteld wurdt. Dat is tsjin syn sin yn. Krekt as digitaal lêzen. ‘En dat sis ik echt net allinne út eigen belang. “Lezen redt, lezen redt, lezen redt je van internet”, is myn mantra. Echt winkelje, efkes in praatsje, en efkes net efter in skerm. Dat is folle better foar de holle as dy gekke digitale wrâld.’
Deze tekst lees je in het Nederlands op leeuwardencityofliterature.nl
13
Leeuwarden City of Literature
Strip Meinte Strikwerda
MISSIE
14
herfst/winter 2023
MISSIE
15
MISSIE
Leeuwarden City of Literature
Waarachtige beschrijvingen uit de permafrost Donald Niedekker
Uitgeverij Koppernik Vier eeuwen nadat hij in 1597 als lid van de expeditie naar Nova Zembla is overleden, ‘ontdooit’ de naamloze ik, om vervolgens over zijn avontuurlijke leven te vertellen. Tzum: ‘Een grootse roman voor avonturiers, kaartliefhebbers, impressionisten, historici en dichters’. Het rijke boek staat op 6 maart centraal tijdens Spraakmakende boeken in dbieb (zie agenda).
BOEKEN TIPS
De jacht op het snoekje Juhani Karila
Uitgeverij Koppernik Zowel een tragisch Fins liefdesverhaal als een buitengewoon humoristisch en wonderlijk avontuur over de onvoorspelbare kracht en doldwaze magie van de natuur. Tzum: ‘Het is de subtiel ironische schrijfstijl van Karila die je meevoert tot de laatste bladzijde’. Tijdens Explore the North is de schrijver in Leeuwarden en wordt hij geïnterviewd door Kirsten van Santen!
It ritme fan Rixt
Het huisje zonder heks
Dichterskollektyf RIXT Uitgeverij Louise
Sophie Pluim
By gelegenheid fan it earste lustrum publisearre dichterskollektyf RIXT in blomlêzing mei fyftich fersen fan likefolle by it kollektyf oansletten dichters, ryp en grien. It grut ferskaat oan tema’s en foarmen jout in kaleidoskopysk byld fan fiif jier poëzy yn Fryslân, mei in bysûndere klam op aktualiteit en maatskiplike tema’s.
Ploegsma
Het thema van de Kinderboekenweek was dit jaar ‘Bij ons thuis’. Het heeft veel nieuwe jeugdboeken opgeleverd, onder andere van Sophie Pluim, die ook het Kinderboekenweekgeschenk illustreerde. In haar debuut als zowel illustrator als schrijver gaat een huisje op hoge kippenpoten op zoek naar een heks om mee samen te wonen. Inspiratiebron: een Slavische legende.
Skearing & Ynslach
De winskhoed fan Fortunatus
Bouke van der Hem Afûk
Feestdagen-kadotip!
Waling Dijkstra
Yn dit nijste boek beskriuwt Bouke van der Hem by biten en brokken benammen it opgroeien fan boeresoan Reinder Beetstra yn Fryslân, syn wederwarichheden yn militêre tsjinst, it studintelibben yn Grins en de fersuterjende relaasje mei jeugdfreon Sipke. Net-gronologysk en aloan wikseljend fan perspektyf, mar likegoed meinimmend.
De Ryp
Dykstra lit syn alter ego Japik Japiks ûnder it Fryske doarpsfolk op syk gean nei de ‘condition humaine’. Ungemurken beharket er harren petearen, hy weeft ôf mei de romantyk en jout krityk en advys foar in better, lokkiger libben. Troch Abe de Vries yn justjes modernisearre Frysk foar it earst byinoar brocht yn boekfoarm.
16
herfst/winter 2023
CONTACT
Oade oan skientme Fotograaf, winkeleigener, Fries, boeredochter, dosint Ingelsk en hûnebaaske. Mirjan van der Meer (35) út Akkrum is in soad. En dochs is rêst har adagium. Klik op har website op de knop ‘About’ en der ferskine njoggen ultrakoarte omskriuwingen oer harsels. In ynterview oan de hân fan dy eigen skets. Photographer Tekst Marrit de Schiffart Foto’s Natalia Balanina
‘Fan jongs ôf oan bin ik fassinearre troch byld, dochs ha ik mysels noait as fotograaf sjoen. Ik meitsje gjin foto’s yn opdracht mar kreëarje eigen bylden op yntuysje en gefoel. Altyd bûten. Nostalgy, ambacht en ynspiraasje binne dêrby de kaaiwurden. It proses
17
is it moaist: as ik fotografearje stiet de tiid stil, kom ik ta mysels, bin ik yn it momint en op dierbere plakken. Sielsgelokkich eins.’ ‘Myn bylden geane de hiele wrâld oer, as boekcovers. It begûn yn 2008 doe’t ien fan myn portretten op it omslach fan De eenzaamheid van de priemgetallen fan de Italiaanske skriuwer Paolo Giordano telâne kaam. De útjouwer hie de foto, sûnder my yn te ljocht sjen, fan DeviantART helle. It boek waard in bestseller en sa begûn it baltsje te rôljen. Ik kaam yn kontakt mei útjouwers wrâldwiid en myn selsportretten steane ûndertusken op hast hûndert ferskillende boeken.’ ‘Mei in byld kin ik oeren en oeren dwaande wêze. Alles moat klopje. De kleur, de sfear, de komposysje. Ik meitsje altyd in trijelûk. Trije bylden dy’t inoar fersterkje en in eigen flow foarmje.’ >>
CONTACT
Leeuwarden City of Literature
18
herfst/winter 2023
CONTACT
Autumn, November 1987 ‘Myn bertemomint. Ik bin grut wurden op in pleats bûten Akkrum. It fotografearjen begûn mei de analoge kamera fan heit en mem: ik wie al gau dejinge dy’t de fakânsje kykjes makke. Dêrnei kamen de wegwerpcamera’s, betelle fan myn eigen bûssinten. De foto’s dy’t ik dêrmei makke, plakte ik yn myn aginda. Op myn 18de jierdei frege ik ús heit en mem om in kompakt kamera en dêrmei begûn it echt. As ik moarns de gerdyntsjes iepenskode seach ik fuort watfoar waar it wie. Koe ik derop út om te fotografearjen? It tinken yn bylden hat der dus altyd yn sitten. Unbewust, in natuerlik yts. Dat jildt ek foar de winkel. Op it vmbo wie ik al dwaande mei moade en sketste klean. Foardat ik oan de dosinte-oplieding begûn, folge ik in moade-oplieding. Fotografy en moade passe by-elkoar. No’t ik sûnt in pear jier myn winkel yn Akkrum ha, fielt it as is de sirkel rûn. Mei Galerie Rooze komt alles by-elkoar: úteinlik komst altyd út op datjinge wat dyn ynteresse hat.’
Born in Frisia (The Netherlands) ‘Fryslân is belangryk foar my. It Fryske fielt echt as myn identiteit. Eins is dat hiel mysterieus, datst dat sa sterk fiele kinst. Ik neam it in oerkrêft. 98% fan myn foto’s makke ik yn Fryslân. Foaral yn Akkrum, by ús heit en mem op ’e pleats. Foar my in magysk plak. Noch altyd fyn ik dêr tafrielen dy’t ik noch net fêstlein ha. De rêst, de natuer dy’t wy yn Fryslân hawwe binne goud wurdich. Dat is ek de reden dat ik it geweldich fyn dat myn bylden no brûkt wurde foar de LETTER-covers en de kampanjebylden fan Uitgesteld geluk en Page Against the Machine fan City of Literature. Myn bylden, dy’t hjir makke binne mei it oerfryske gefoel dat ik derby ha, wurde dield mei Fryske minsken. It past!’
Roaming the Northern lands of mist & its mysteries ‘Ik fiel in konneksje mei noardlike lannen. Skandinavië, Yslân, Skotlân… Ik leau dat wy mei dy lannen ferbûn binne as it giet om dat oergefoel. De boeken dy’t ik lês en de muzyk dy’t ik lústerje hawwe faak in
TOP 5 lêstips fan Mirjan
1 2 3 4 5
De trilogy fan Lord of the Rings – J.R.R. Tolkien – ‘Eins alles fan Tolkien!’ Alle dielen fan De Vos van de Biesbosch – Ad van Gils – ‘Ut myn bernejierren, oarloch fassinearret my.’ No Man’s Land – Simon Tolkien – ‘Ynspirearre op de wierbarde ûnderfiningen fan de skriuwer syn pake, J.R.R. Tolkien yn WOI. Yn it Nederlânsk hjit it Niemandsland.’ De Nachtwandelaar – Marianne Fredriksson – ‘Ik bin in bytsje ferlyfd op de haadpersoan, hy hat wat dat wy allegearre hawwe, mar te min mei dogge: inerlike kreaasjekrêft.’ All the light we cannot see – Anthony Doerr – ‘In oarlochsroman (WOII) skreaun yn lyryske styl.’
link mei it noarden. Foaral mytologyske ferhalen sprekke my oan; de romantyk fan froeger en de mystyk fan oare wrâlden.’ ‘Mist spilet in grutte rol yn myn fotografy. Ik fotografearje graach moarns as de dize boppe de lannen hinget. Dat momint fan ’e dei, flak foardat it echt ljocht wurdt, is myn gouden oere. Ik hear gauris fan bekenden dat se oan my tinke moatte as it mistich is.’
Grew up as farmer’s daughter surrounded by nature ‘De leafde foar it ambacht en de natuer ha ik fan hûs út mei krigen. Dat sjochst werom yn myn winkel. Galerie Rooze is in ûnderdiel fan myn wêzen, alles wat ik útdrage wol. Mei de produkten dy’t ik ferkeapje, wol ik werom nei de basis, nei de skientme. Ik ferkeapje klean, kado’s, aksessoires, boeken en myn keunst. De galery is in plak dêr’t kwaliteit en kreativiteit sintraal steane. De klean dy’t ik ferkeapje binne tiidleas. Guon fan de merken dy’t ik ferkeapje, bygelyks Son de Flor en Roosenstein Wolke (út Snits), wurkje mei basisûntwerpen. Want wat der is hoechst net op ’e nij út te finen. Schoonheid, skientme is al om ús hinne. Dêr leau ik yn en dat wol ik útstrielje.’
19
Inspired by Sigur Rós, John Keats, J.R.R. Tolkien, Marianne Fredriksson & BBC Costume drama ‘Sawol muzyk as literatuer ynspirearje my. Ik lústerje graach nei de Yslânske band Sigur Rós. Harren mytyske muzyk rekke my yn myn siel doe’t ik it op myn 14 de op de tv foarby kommen seach. Ek ferhalen of gedichten kinne my reitsje. De fantasy-literatuer fan J.R.R. Tolkien, fantastysk! Lêze is machtich moai, as je dat op jonge leeftiid mei krije is in kado.’ ‘Ingelske boeken lês ik leafst yn it Ingelsk om alle nuânses mei te pakken. Ik hâld ek fan âlde talen of, sa’t Tolkien bygelyks docht, nij kreëarre talen basearre op âlde talen. It gedicht Oh Solitude! If I must with thee dwell fan John Keats sprekt my oan fanwege it stikje iensumheid dêr’t hy it oer hat. Dat je út de stilte wei mei alles ferbûn binne en dat fan dêrút de kreaasjekrêft komt. Yn de kostúmdrama’s komt myn hang nei nostalgy wer nei foaren. Dat wie ek ien fan de redenen dat ik foar de oplieding ta dosint Ingelsk keas, de ynteresse yn skiednis.’ >>
CONTACT
Leeuwarden City of Literature
Blik van buiten
My mind is able to drift and my heart is able to create
Schrijvers Guim Valls en Carolina Pihelgas uit de Cities of Literature Barcelona en Tartu verbleven respectievelijk in 2022 en 2023 een tijdje in Leeuwarden. Om hier te werken en om Friese schrijvers en dichters te ontmoeten. Wat viel ze op? En wat geven ze als tip mee aan toekomstige bezoekende schrijvers?
‘De winkel is in ferlingstik fan myn fotografy. Ek dêr foarmje nostalgy, ambacht en ynspiraasje de kearn. It ûndernimmersplan hie ik samar op papier. As je entûsjast binne en achter dingen steane, dan streamt it. Dan is it hiel ienfâldich om te kreëarjen. Sa wist ik ek fuort dat de houten gevel in Sweedske reade kleur krije moast. As yntuysje en gefoel yn in flow komme, dan is der harmony en komt de kreativiteit fansels.’
A wanderer in solitude
This is different from home
‘Iensumheid betsjut foar my rêst en stilte. Dy fyn ik bygelyks as ik moarns betiid fan myn hûs yn Akkrum nei de pleats ta rin om te fotografearjen. Sadree’t myn tekkel Karel en ik oer de grins fan doarp en plattelân komme, falt alles stil. Dan is der allinne de natuer. De fûgels fluitsje, in hazze hipt fuort en reeën komme soms boppe de mist út. As dan even letter de sinne op komt, is de wrâld op har moaist. Dan ferjit ik de tiid en alles om my hinne, om werom te gean nei de basis, om te lústerjen nei myn eigen gefoel. In swalker yn iensumheid.’
Guim The dim lights inside the bars and restaurants. I liked that because it conveys a feeling of intimacy. I was surprised that it was difficult to see the interior of the restaurants from the street. Carolina There were people greeting me daily in the neigh bourhood where I lived. A lovely gesture that makes such a difference. I tried to take this habit of saying hello back with me to my neighbourhood in Estonia – it didn’t last very long, though.
Nature is key
This really struck me
‘Yn natuer komt alles by-inoar. Alles wat ik doch hat dermei te krijen. It is krêftiger as de minske. Sa fiel ik bygelyks oan as der mist komt. Mist kinst rûke. De jûns fan tefoaren wit ik it al. Ik fernim it oan in bepaalde waarmte of kjeld. Dan wit ik dat ik myn kameraguod byelkoar pakke kin. Ik brûk net folle apparatuer, allinne myn kamera, statyf en ôfstânsbetsjinning. Gjin ekstra ljocht, filters of oare helpmiddels. Dat hoecht net; de natuer kreëarret it byld.’
Guim The lush greenery of the city parks. In Barcelona, public parks are way dryer, and I was amazed at the vivid green of the grass. Carolina Leeuwarden is small and cosy, but culturally very lively. Concerts, exhibitions, readings, museums – you name it. And unofficial events too, I happened to take part in a poetry reading in a secret attic.
Mear ynfo: mirjanrooze.com en galerierooze.nl
You should definitely do this Guim I recommend going for a walk in the old town. In many places you’ll find slabs with poems inscribed on them. I thought this detail was simply beautiful. Carolina It’s great to travel around a bit by train. But it’s way cheaper with the personalised ov-chipkaart, so order it as soon as you arrive. It’s really convenient!
Deze tekst lees je in het Nederlands op
leeuwardencityofliterature.nl
20
herfst/winter 2023
CONTACT
Uitgesteld geluk Henk Pröpper (samensteller) Afûk
Ook al zijn de honderd verhalen van ons Arcadia-project nog steeds te vinden op uitgesteldgeluk.nl, het leest toch wel zo fijn vanaf papier. Pröpper, recensent en o.a. oud-directeur van de Bezige Bij, maakte een selectie van 32 verhalen. De bloemlezing is zowel in het Nederlands als in het Fries verschenen. Bundel winnen? Kijk op pagina 2!
BOEKEN TIPS
Het paradijs
Friesland, mijn liefde Oeds Westerhof Noordboek
Van cultuur-bestuurder Oeds Westerhof verscheen in augustus zijn (non-fictie) debuut. Het is een ode aan Friesland, een politiek manifest en een liefdesverklaring in één. Cultuurpers: ‘De kracht van Friesland, mijn liefde is dat het niet alleen bekritiseert waar het mis ging, (...) maar Westerhof schetst ook hoe het beter kan, met vergezichten of concrete ideeën’.
Nicolien Mizee
Huiswerk
Het verhaal Verboden voor schrijvers dat Nicolien Mizee schreef voor ons project Uitgesteld geluk, publiceerde ze in een klein maar fijn boekje. In Het paradijs staan nog zes andere verhalen, over onder andere twee blauwebessenstruiken, een tuinfeest en de hagenpreek van een alternatief genezeres. Natuur speelt altijd een rol in Mizees boeken, waarvan Moord op de Moestuin het bekendste is.
Marja Pruis
Nijgh & Van Ditmar
Nijgh & Van Ditmar Hoofdpersoon Clara wil een goed mens zijn. Ruimdenkend, empathisch, geduldig. En dan, op kerstavond, wordt er ingebroken, waarna iedereen naar de werkster wijst. De Volkskrant: ‘Ogenschijnlijk gaat Huiswerk over een verwende westerse vrouw met een onbeduidend first world problem. (...) Maar eigenlijk gaat de roman over klasse, over de klassenmaatschappij en hoe daarmee om te gaan.’
Sinterklaas Charlotte Dematons
NBC - Uitgeverij Dematons
De Letterfretter
Goed nieuws! Charlotte Dematons maakte een compleet herziene versie van haar klassieke kijk- en zoekboek over Sinterklaas en zijn Pieten. Ze werkte ruim twee jaar aan het veranderen van de prenten, een nieuw omslag, andere schutbladen. Er ontstonden tientallen nieuwe verhaallijntjes, er kwamen platen bij en het landgoed kreeg een update.
Lida Dijkstra Afûk
Feestdagen-kadotip! In sinnebaaiende pappegaai, in gouddo en in sliepperich rûpke, de letterf retter komt alderhande bisten tsjin op syn reis troch Fryslân. Folgje de letterfretter op syn reis en lear boartsjendewei yn 47 gedichten alle Fryske lûden en de aldermoaiste Fryske wurden. In nije klassiker dy’t yn gjin inkelde boekekast ûntbrekke mei.
21
VERSTERKEN
Leeuwarden City of Literature
Illustratie Michiel Kloppenburg
Go with the FLO
Het Fries Leesoffensief (FLO) gebruikt leesplezier als wapen in de strijd tegen laaggeletterdheid en ontlezing. Waarom strijden? Veel en daardoor goed lezen helpt ons om dingen beter te begrijpen. Zoals werkinstructies, bijsluiters van medicijnen en (digitale) overheidsinformatie. Samen gaan we voor een leesbeweging. Met een charmeoffensief!
Onvoorbereid lezen Leeuwarden City of Literature wil graag – heel praktisch – iedereen helpen die de inspiratie mist om weer eens een boek op te pakken. Dat doen we door LETTER te maken en door met de Culturele Apotheek leesadvies-spreekuren te organiseren. Bovendien starten we begin 2024 met Meiinoar lêze; je leest dan zonder voorbereiding in een groep een verhaal en praat daar vervolgens met elkaar over.
22
herfst/winter 2023
VERSTERKEN
Drukdrukdruk Steeds meer mensen - en vooral jongeren - hebben weinig lol in lezen. Ze zijn gewend aan korte teksten, hebben niet goed genoeg leren lezen, hebben er niks mee of zijn altijd drukdrukdruk. Fryslân staat nu in de top-3 van provincies met het hoogste percentage laaggeletterden. Dat betekent 1 op de 7 volwassenen. Hoog tijd voor actie dus!
Boeken slopen Een eerste groep organisaties heeft in 2023 een actieagenda opgesteld. Hierin staan initiatieven om Friezen (meer) te laten lezen. Zo zet CSG Bogerman de Bibliotheek op school in, zijn de Friese bibliotheken begonnen met een lessenserie ‘sloop dit boek’ en wil Firda elke dag lezen op het rooster zetten. Je vindt de actieagenda op friesleesoffensief.nl. Je kunt daar ook contact opnemen, bijvoorbeeld als je wilt aanhaken.
Centraal bij dit alles staat dus leesplezier. Dit neemt toe als je zelf bepaalt wat en waar je leest en je ervaringen met anderen kunt delen. Ook stimuleert het als je merkt dat lezen je verrijkt: je kunt steeds beter lezen! En: je weet steeds meer, bijvoorbeeld over (heel verschillende) mensen en onderwerpen.
23
VERSTERKEN
Leeuwarden City of Literature
24
herfst/winter 2023
VERSTERKEN
Isa oars # function: StyleUpgrade () # input: age, height, weight, gender, goals, … # output: a solution, warning or error # example: > StyleUpgrade(age=16, height=171, weight=63, gender=f) error: “can’t find goals” Ik folge kreas it stappeplan fan Codaline. Yn it begjin wie it slokken; de output dêr’t se mei kaam wie nochal in list. Oare hâlding, sei se strang, en oare klean. Oare kleuren, oar hier, alles oars. Isa oars. Fuort mei de bril, ophoepelje mei de ponny. Mem hie my hast net werkend. Yn ’e bus biet ik my op ’e lippe. Woest oantreklik, tocht Codaline earne yn ’e lytse letterkes. Ik hie myn twifels, mar wet is wet. Se hie gelyk hân; dy lange slongel seach foar it earst yn wiken op fan syn mobyl. Hy fronsele. Ik ken dy, mar ik werken dy net. Ik dikere gau de oare kant op, it rút út. De lippe begûn sear te dwaan. ‘Pfff, wêrom sa betiid!’ Lykas alle moandeitemoarns kaam Klaske neist my sitten. Pas doe like se it te sjen. ‘Wow, Isa, wat sjochsto derút!’ ‘Ha nei de kapper west,’ sei ik koart mar krêftich. Oare hâlding. Better. ‘Kapper? It liket wol oft in kompleet stylingteam it hiele wykein op dy losgien is. Mar it stiet dy goed! Apart wol. Dyn lippe bliedt oars wol in bytsje.’ Se joech my in doekje en gie oer op kleien oer de tiid en de skoalle en it waar en har deaferfelende broerke. Apart, hie se sein. Moai. Dêr hie de output in protte klam op lein. Ik moast oars as oaren, oars as Klaske, oars as iksels. Codaline hie op dat punt tige dúdlik west. Hoe’t ik myn bêst ek dien hie, noch gjin sjoege fan Vince by de les programmear jen. Hy siet fierstente djip yn syn eigen koade. Ik besocht ûnopfallend tichtby him te kommen en frege sa neutraal mooglik wêr’t er mei dwaande wie.
Tekst Jan Minno Rozendal Yllustraasjes Yke Reeder
Hy seach amper op en antwurde al typend: ‘Ik meitsje in app dy’t gebeartetaal werkent en oerset.’ ‘Is dy der dan noch net?’ frege ik ferbaasd. ‘Jawol, mar prutswurk,’ sei er. ‘Ik wol dat gebearten streekrjocht fan de iene nei de oare gebeartetaal oersetten wurde.’ Ik wie der even foarwei. ‘Is der dan net ien gebeartetaal foar de hiele wrâld?’ frege ik fierder doe’t ik him einlings begriep. ‘Nee hear, wurden klinke hiel oars yn fer skate talen, no?’ Ik fielde my dom. Fansels; allinne koade wie universeel. ‘Bist der nochal mei dwaande,’ wiisde ik nei syn manyske getik. ‘Ja, myn suske is dôf,’ sei er plompwei tusken de bedriuwen troch. It getik waard der net mear as in nanosekonde foar trochbrutsen. Hy seach ûnderwilens hielendal net hoe oars at ik wurden wie. Ik mompele wat faachs foar my út as ôfskied. It foarnimmen fan Codaline om selsfersekere te dwaan, rigel 1 fan de Grûnwet nota bene, wie al lang ferdwûn nei de ivige jachtfjilden. Ik slofte werom nei myn eigen plak. Error. Reprogram. Ik wurke oant djip yn ’e nacht fierder oan Codaline. It wie koade read, no’t al myn ynspanningen neat dienen by Vince. It moast wer oars. Codaline kaam mei nije oanbefellingen, hoe gekker hoe better. Bril wer werom, ponny noch hieltyd net, minder read en mear giel yn ’e outfit. Isa 3.0 soe de wrâld feroverje. Mar de output fielde net goed en ik koe amper sliepe. Der moast in geheim wêze, in missing link, djip ferstoppe. As ik dy fûn, dan soe Vince it sjen, dan soenen we te gearre prate en laitsje en al dat oare moaie. Mar Codaline wie foar no alles dat ik hie, en ik moast nei har harkje. Moarns op ’e nij de laach make-up, hakken oardel sintimeter derby. It stie dúdlik beskreaun. By it moarnsiten hie mem itselde sein as juster. ‘Wachtsje mar oant dyn heit dy sjocht.’
25
Dat soe noch wol efkes duorje. Heit wie foar it lêst lânskommen op myn jierdei, 114 dagen lyn. Foar mem die ik oft ik him hate. ‘Wat ynteressearet my dat no, wat dy derfan fynt!’ Mem knikte tefreden om myn leagen. Yn ’e bus hie Klaske it yn har kleisangkertierke diskear foarsjoen op har buorjonge en syn gefaarlike speed pedelec, en dat se op fakânsje net mei har âlders nei Frankryk woe, mar mei my nei it strân. Oer myn lêste tweaks sei se neat, de nijichheid wie der skynber al ôf. By it programmearjen wie Vince mei fiifhûndert oanslaggen per minút dwaande mei syn app. Mar ynienen wie it stil fan dy kant; hy kaam hastich oerein en rûn op my ôf. Ik die oft ik gek wie en seach gau de oare kant op. Hoe wie it no ek alwer, op ’e lippe bite of prúlje? Ik wist it net mear. ‘Yo, Isa, kinsto my miskien helpe? Der sit in bug yn myn koade.’ Omstannich kearde ik myn holle nei him, de nije extensions swypken my om ’e earen. Mar hy seach by my lâns, nei it skerm, nei Codaline. Hy soe it lêze kinne, hoe’t ik oan mysels wurke. Foar him. Warning. Ik klikte har yn in flits fuort, mar der lei in grutter drama achter. De foto fan heit dy’t my myn earste kompjûter joech, pontifikaal op it byldskerm. De tsienjierrige Isa op sinteklaasjûn mei wiet hier en yn ’e pyama. De skamte. As ik no net gûle woe, moast ik mar laitsje. Vince lake samar mei my mei.
De Nederlandse versie van dit verhaal en de bio's van de makers vind je op
leeuwardencityofliterature.nl
VERSTERKEN
Leeuwarden City of Literature
Last van een eendimensionale blik? De Culturele Apotheek biedt literaire bijstand
Betrap je jezelf ook regelmatig op irritatie richting mensen met andere opinies dan jijzelf? Op onbegrip over keuzes die je mede mensen maken terwijl die in jouw ogen overduidelijk fout zijn? Vond je jezelf altijd zo ruimdenkend, maar voel je nu regelmatig een narrige starheid over je heen golven? Begrijpelijk hoor. In deze tijden van polarisatie is het moeilijk om je niet te laten meeslepen in het stellige-meningen-circus. Het zwart-witdenken viert hoogtij en het is lastig om de nuance te koesteren. Terwijl wij mensen natuurlijk allemaal verschillende ervaringen hebben, verschillende verlangens en drijfveren die ons voortstuwen, verschillende uitdagingen om het hoofd te bieden.
En het eindigt zo:
Eén Suriname zoveel soorten haar zoveel huidskleuren zoveel talen één volk Je vóelt jezelf open gaan staan, toch? Lees dan voor nog een dosis meerstemmigheids-serum Als niet dan zou, van de Schotse schrijfster Ali Smith (Mouria, 2011). In deze novelle doet een man iets zeer onbegrijpelijks, namelijk zichzelf in de logeerkamer opsluiten bij iemand die hij net ontmoette. Dagen, weken, maanden lang komt hij er niet uit. Wat bezielt hem? Vier mensen die elk op een andere manier bij de situatie betrokken zijn, hebben zo ieder hun heel eigen ideeën hierover. Verwarrend, of hebben ze misschien allemaal een beetje gelijk?
Gelukkig is daar de literatuur die ons weer met wat meer mededogen en zachtheid naar de ander kan laten kijken. Die empathie-aanjager die het mogelijk maakt je te verplaatsen in iemand anders d’r hoofd, iemand anders z’n leven, iemand anders hun gevoelens. Die frisse wind die je uit je eigen bubbel blaast. Die schatkamer vol verhalen van heinde en verre, met al die stemmen die klinken uit al die verschillende kelen.
Kun je nog wel een meer maatschappelijke diversiteitsboost gebruiken, gun jezelf dan het genoegen van Meisje, vrouw, anders van Bernardine Evaristo (De Geus, 2020). Evaristo laat je kennismaken met twaalf sprankelende vrouwen van kleur, van een zelfvoorzienende 93-jarige boerin op het Britse platteland tot een jonge non-binaire influencer. Een boek dat op humoristische wijze korte metten maakt met gezucht over diversiteitsdenken.
Lees dus, en je ziet meteen meer kleur! Wil je wat serieuzer werk maken van je ontvankelijkheid voor de veelstemmigheid om je heen? Neem dan om te beginnen het gedicht ‘Eén boom’ in, van de Surinaamse dichter R. Dobru (uit de bundel Matapi, Cassavepers 1965). Dat begint met deze strofes:
Eén boom zo veel bladeren één boom.
De Culturele Apotheek en Leeuwarden UNESCO City of Literature sloegen dit jaar de handen ineen in het kader van het Fries Leesoffensief. Het doel: met vernieuwende leesinitiatieven ook (jong)volwassenen tot meer lezen stimuleren. De Culturele Apotheek duikt overal in de provincie op met pop-up spreekuren ‘Boeken op Recept’, we gaan themalezen met jongvolwassenen én zetten in heel Friesland samenleesgroepen op.
Eén rivier zo veel kreken allemaal gaan ze naar de zee.
26
herfst/winter 2023
Reis naar het einde van de nacht Louis-Ferdinand Céline Van Oorschot
Een klassieker uit 1932 die het (her-) ontdekken waard is! Daarom staat het op 10 april centraal tijdens Spraakmakende boeken in dbieb (zie agenda). Je reist door een wereld van uitzichtloosheid en absurditeit. ‘De schitterende stijl van Céline was revolutionair en is de voornaamste reden dat dit boek zo ontzettend goed is’, aldus 8Weekly.
VERSTERKEN
BOEKEN TIPS
Wat je zoekt, zoekt jou Kader Abdolah
Uitgeverij Prometheus Kader Abdolah waagde zich in de corona-jaren aan het werk van de 13e eeuwse Perzische meester Rumi. Abdolah combineert een novelle over het leven van de grote dichter met zo’n negentig gedichten en vijftig verhalen die hij vertaalde. Zie ook de agenda op pagina 31 over een lezing van Kader Abdolah en over ons Rumi-project Now is the time to say new things.
FC Nostalgia
Hege loften
Romke Toering
Catharina Lautenbach
Afûk
Bornmeer
Bylden yn wurden fongen: Romke Toering skreau koarte en langere ferhaaltsjes, gedichtsjes somtiden, in oade oan heit en mem, pakes en beppes, de bakker, de buorlju en al dy oaren dy’t meielkoar de mienskip foarmen yn syn bertedoarp Easterlittens, en kombinearre dat mei âlde foto’s ta in tige werkenber ‘berneboek foar âlderen’.
De ferhalen yn Hege loften binne ôfwikseljend tragikomysk, realistysk of surrealistysk. De beskreaune wrâld is betroud en eigen, mar de haadpersoanen bedarje yn ûnbekend gebiet. Oertsjûgingen ferlieze har macht, hâldfêst falt fuort en in nije werklikheid wurdt ûntdutsen. Lykas yn har debút Fûgels yn ús skriuwt Catharina Lautenbach ferhalen mei faasje, gefoel en ûnderkuolle humor.
De Jonge, de Mol, de Foks en it Hynder
De albasten nimf Ale S. van Zandbergen Het Nieuwe Kanaal
Charlie Mackesy Afûk
Antonius Hendrikus van Wely ûntflechtet syn houlik troch in imazji nêre wrâld te kreëarjen. Foar syn iensumens krijt er help fan in psychoterapeute. Dizze frou hat mei har freondinne in bernewinsk en dus is der ferlet fan in donor. Yn it plan dat ûntstiet is even gjin plak foar de eed fan Hippocrates…
Feestdagen-kadotip! ‘Wat wolsto letter wurde ast grut bist?’ frege de mol. ‘Leaf,’ sei de jonge. De Jonge, de Mol, de Foks en it Hynder is in moderne fabel foar jong en âld. In leaf en learsum boek mei 100 yllustraasjes oer de wearde fan in ultime freonskip, oerset troch Baukje Wytsma.
27
GEDICHT
Leeuwarden City of Literature
dat dit tot de mogelijkheden behoorde dat dit tot de mogelijkheden behoorde, konden we weten toen we aan elkaar begonnen, zonder enige moeite wonderden we het dagelijkse omhoog, verwarmden we de smoor in onze hoofden, wat er toen gebeurde: duizend rode draden als warme lenteregens, drenkten de grond achter je ogen en toen werd je meegenomen, zo is het gegaan, zachter dan dit kan ik niet
Voorpublicatie Dit is een voorpublicatie uit de Neder landstalige bundel Rozige maanvissen van Sytse Jansma, die in januari 2024 verschijnt bij Atlas Contact. Speciaal voor LETTER vertaalde Jansma het gedicht dat dit tot de mogelijkheden behoorde in het Fries.
geliefde vanaf haar overlijden, in dagboekverzen, erotische herinneringen, brieven en muzikale hiernamaalsvariaties. Rozige maanvissen is een aangrijpende zoektocht naar troost, acceptatie en het leven. Na een Friestalige dichtbundel en een tweetalige bundel Nederlands-Fries is dit het debuut van Jansma in de Nederlandse literatuur.
In 2016 kreeg de vriendin van dichter Sytse Jansma op tweeëndertigjarige leeftijd een hersenbloeding. Ze stierf onverwachts en Jansma besloot om zijn rouwproces vast te leggen, om haar zo dicht bij zich te houden. In een roesreis van gedichten volgt hij zijn
Sytse Jansma (1980) woont in Harlingen en is tweetalig dichter en beeldend kunstenaar. Zijn werk kenmerkt zich als exotisch, beeldrijk en experimenteel. Met zijn poëzie zoekt hij vaak cross-overs met andere kunstvormen: muziek, theater en beeldende kunst.
28
Foto: Fjodor Buis
herfst/winter 2023
GEDICHT
dat dit ta de mooglikheden hearde dat dit ta de mooglikheden hearde, koenen we witte doe’t we oan elkoar begûnen, sûnder de minste muoite wûnderen we it deistige omheech, ferwaarmden we de smoar yn ús hollen wat der doe barde: tûzen reade triedden, as waarme maitiidsrein, fersûpten de grûn efter dyn eagen en doe waardst meinommen, sa is it gongen, sêfter as dit kin ik net
Beeld: Nanja Toebak
29
AGENDA
Leeuwarden City of Literature
Literaire agenda Een greep uit literaire activiteiten van de komende maanden. Pak je agenda en plan! Houd daarnaast onze socials en website in de gaten en meld je daar aan voor de maandelijkse nieuwsbrief. 29 nov t/m 22 mei (5x)
Foto: Denise Amber
Spraakmakende boeken
Festival Explore the North Binnenstad Leeuwarden
dbieb Leeuwarden
In deze lezingenreeks staat per avond een ander boek centraal. Vooraanstaande specialisten van de Faculteit Letteren van de Rijksuniversiteit Groningen bespreken telkens een literair werk dat op dat moment in de belangstelling staat. 29 nov: Mohamed Mbougar Sarr De diepst verborgen herinnering van de mens 31 jan: Ian McEwan - Lessen 6 mrt: Donald Niedekker - Waarachtige beschrijvingen uit de permafrost 10 apr: Louis-Ferdinand Céline Reis naar het einde van de nacht 22 mei: Sacha Bronwasser - Luister
Dwaal in dit herfstige weekend door de Leeuwarder binnenstad en ervaar de kracht van verhalen. In welke vorm dan ook! Van een totaalinstallatie van Michelle Samba, een levensvragen stellende Joke van Leeuwen tot de luidruchtige spoken word-formatie Library Card. Maar er is ook ‘gewoon’ te gekke muziek van bijvoorbeeld Sophie Straat en NAAZ. In samenwerking met anderen brengen we als Leeuwarden City of Literature tijdens het festival: boeken op recept, samenlees-sessies, de thea trale eindpresentatie van de masterclass Literaire performance en een gesprek met de Finse schrijver Juhani Karila.
Mei-inoar lêze
explore-the-north.nl
Leeuwarden City of Literature en de Culturele Apotheek slaan de handen ineen
om met Friezen te genieten van mooie verhalen en gedichten. Vanaf januari kun je aanschuiven bij Mei-inoar lêze (samenlezen) in een bibliotheek bij jou in de buurt. De teksten worden ter plekke uitgedeeld, luidop voorgelezen en daarna met elkaar besproken. Het is dus geen klassieke leesclub of boekenclub. Iedereen kan meedoen en voorbereiding of voorkennis is niet nodig.
Foto: Natalia Balanina
24 t/m 26 november
leeuwardencityofliterature.nl/meiinoarleze
25 t/m 31 januari
dbieb.nl
Vanaf januari
30
Poëzieweek De Poëzieweek heeft in 2024 als thema: Thuis bouwen we samen grote en kleine huizen in gedichten. Er zijn veel activiteiten, op donderdag 25 januari is het gedichtendag en wie voor €12,50 aan poëzie koopt, krijgt het Poëziegeschenk van Edward van de
herfst/winter 2023
Vendel cadeau. Benieuwd naar de activiteiten in onze provincie? Ga naar de agenda op poezieweek.com en gebruik als zoekwoord ‘Friesland’.
AGENDA
Nije lessen yn maart Skriuwersfakskoalle Leslokaasje: Tresoar
poezieweek.com
17 februari & 15 maart
overdedrempel.frl Meer weten over Rumi? Schrijver Kader Abdolah geeft op donderdag 7 december om 20:00 uur in Dorpskerk Huizum een lezing over zijn pas verschenen boek over de Perzische dichter (zie pagina 27).
dorpskerkhuizum.nl
Foto: Natalia Balanina
Foto: Jota Chabel
Wolst graach mear en bettere ferhalen skriuwe yn it Frysk? Dan bist wolkom by de Skriuwersfakskoalle, in gearwurking fan Ljouwert UNESCO City of Literature, Tresoar en Schrijversvakschool Groningen. Yn maart sette de nije lessen wer útein. Sjoch op de webside foar de datum fan de yntroduksjeles en mear ynformaasje.
een warm welkom in de stad. Een project van Stjoer en Leeuwarden UNESCO City of Literature, voor het programma Over de drempel van de gemeente Leeuwarden.
16 t/m 24 maart
Foto: Esther Lutgendorff
skriuwersfakskoalle.frl
Presentatie begin 2024
Joost Oomen: Alle dichters hebben gouden helikopters Wat is een gedicht? Leven alle dichters op tochtige zolderkamers? En wat moet je schrijven wanneer je je geliefde mooier vindt dan de maan? In Alle dichters hebben gouden helikopters legt Joost Oomen uit hoe poëzie werkt. Hij gaat op zoek naar het poëtische gevoel dat je kan overvallen als je een mier per ongeluk op de post doet of wanneer de sterren in de circustent van gaten blijken te zijn gemaakt. 17 februari: Theater Sneek 15 maart: De Harmonie, Leeuwarden
joostoomen.nl
Boekenweek
Now is the time to say new things Tien Leeuwarders hebben met dichters Arjan Hut en Marrit Jellema en cultuurmaker Jochem Knoef associaties, herinneringen en ervaringen van nieuwkomers verwerkt in nieuwe teksten en muziek, geïnspireerd op het werk van de Perzische dichter en filosoof Jalal ad-Din Rumi. Hiermee krijgen inwoners die via de nieuwe Wet Inburgering in Leeuwarden zijn terechtgekomen
31
De 89e Boekenweek wordt een heel bijzondere: dit jaar schrijft niet één auteur het Boekenweekgeschenk, maar wel zes! Het thema van de Boekenweek 2024 is ‘Bij ons in de familie’, en wie kan er beter over dit thema schrijven dan de familie Chabot, de grootste schrijversfamilie van Nederland? Wie tijdens de Boekenweek voor minimaal € 15,- aan boeken koopt, krijgt hun Gezinsverpakking cadeau. Hierin laten niet alleen Bart en Splinter van zich horen, maar ook de rest van het gezin inclusief hond Bril. Dankzij Boeken fan Fryslân komt er ook dit jaar een Friese versie van het Boekenweekgeschenk.
boekenweek.nl
Leesmagazine LETTER * Masterclasses voor schrijvers * Mei-inoar lêze * Spoken word-avonden Hoge Woorden * Boeken op recept met de Culturele Apotheek * Skriuwersfakskoalle * Ongestoord lezen tijdens Page Against the Machine * Poëtyske boekelizzers by de boekhannels * Residenties voor schrijvers en dichters * En mear, noch folle mear! Ljouwert is UNESCO City of Literature. Mei dizze bliuwende titel foar stêd en provinsje meitsje wy diel út fan it wrâldwide netwurk fan sawat 350 Creative Cities. As UNESCO City of Literature ynvestearje Ljouwert en Fryslân yn in profesjoneel meartalich literêr klimaat, in ynternasjonaal netwurk en lêsbefoardering.
Voor iedereen die houdt van schrijven, lezen en luisteren.
leeuwardencityofliterature.nl