18
|
LANDWERK #3 / 2019
Circulaire economie en hergebruik van grondstoffen DE CASUS FOSFAAT Rijksbeleid zet in toenemende mate in op circulaire agrarische bedrijfsvoering. De term kringlooplandbouw valt steeds vaker. Regelgeving loopt hier echter op achter. Zo is de Meststoffenwet een beperkte sectorale wet die een circulaire fosfaateconomie niet faciliteert of kan afdwingen. Een nieuwe algemene grondstoffenwet zou dat wel kunnen. Hoe kan beleid ten aanzien van (circulaire) economie en wetgeving beter op elkaar worden afgestemd?
Door Fred Kistenkas en Marie-José Smits
D
e Nationale Omgevingsvisie kiest voor kringlooplandbouw in plaats van de gangbare lineaire landbouw. Ook de landbouwvisie van minister Schouten luidt een transitie in naar kringlooplandbouw. In een circulaire economie staat efficiënt omgaan met grondstoffen centraal. Of zoals minister Schouten in 2018 stelt in de landbouwvisie: “Het moet dus anders: van voortdurende verlaging van de kostprijs van producten naar voortdurende verlaging van het verbruik van grondstoffen. Die omschakeling is mogelijk.” Efficiënt omgaan met grondstoffen houdt onder meer in hergebruik van grondstoffen waar mogelijk. Een grondstof die erg belangrijk is voor de landbouw, de voedselvoorziening én de economie is fosfaat. Niets groeit of bloeit zonder fosfaat. Maar fosfaaterts is beperkt voorhanden. In 2014 heeft de Europese Commissie fosfaaterts toegevoegd aan de lijst met kritieke grondstoffen. Fosfaaterts is economisch van groot belang, maar tegelijkertijd is de aanvoer van fosfaaterts niet zeker. De EU is voor 95% afhankelijk van import wat betreft fosfaat. Alleen Finland heeft een fosfaatmijn. Voor de landbouw is fosfaat echter onvervangbaar. Zuinig omgaan met fosfaat is dus essentieel. Relevante wetgeving is de Europese Nitraatrichtlijn, een richtlijn die het uitrijden van mest aan banden legt om te voorkomen dat er een teveel aan nitraat in het grondwater terecht komt. De Nederlandse uitwerking van de Nitraatrichtlijn is de Meststoffenwet. De Meststoffenwet beperkt het gebruik van mest en dus fosfaat. Van het stimuleren van hergebruik is geen sprake. Sterker: de wet maakt circulariteit onmogelijk. In de recente vervolgnota op de landbouwvisie van LNV van juni dit jaar, waarbij de zoektocht naar realisatie van kringlooplandbouw centraal staat, worden circulaire randvoorwaarden genoemd,
waaronder regelgeving ‘optimaliseren’. Wat dat precies zou moeten zijn weet de minister kennelijk nog niet, want het blijft vagelijk bij platitudes als: “Wet- en regelgeving stimuleren de omslag, vooral door vermindering van de regeldruk, nadruk op regels die werken en experimenteerruimte.” Met behulp van de fosfaatkringloop kunnen wij echter wel wat mogelijkheden aanreiken om de oude wetgeving beter af te stemmen op het nieuwe beleid ten aanzien van een circulaire economie.
IMPORT ONDANKS FOSFAATOVERSCHOT Boeren rijden mest uit op hun land en recyclen daarmee hun fosfaat. Meststoffen kunnen echter ook uitspoelen naar het milieu. De Meststoffenwet bepaalt daarom dat boeren beperkt mest mogen uitrijden. Daardoor is inmiddels sprake van netto uitmijnen: gewassen nemen meer fosfaat op uit de bodem dan via mest wordt toegevoegd. Daarom importeert Nederland, ondanks ons mestoverschot, fosfaat (21.9 kg P/ha/jaar). Fosfaaterts wordt gewonnen uit mijnen, en Marokko en Rusland zijn de belangrijkste leveranciers van fosfaaterts voor de EU. Van alle gewonnen fosfaaterts wordt zo’n 80% gebruikt voor de productie van kunstmest. Het gebruik van fosfaatkunstmest in West-Europa (en ook in Nederland) neemt af, omdat fosfaat ophoopt in de bodem en daardoor minder toevoeging van fosfaat nodig is. De verwachting is dat vanaf 2050 het gebruik van fosfaatkunstmest in deze regio beperkt zal zijn. Maar in de oostelijke EU-lidstaten neemt het gebruik van fosfaatkunstmest toe. Nederland heeft een overschot aan mest (en fosfaat) en boeren betalen ervoor om het kwijt te raken. Ondertussen importeren boeren