de ritmes en discrete patronen van een luidspreker van Rams beschreven: “A rectangular, pale grey block with black perforated metal trim on the front is hung above and in line with it on a vertical tube. [...] a delicate appearance that still com prises elementary, asymmetrical geometries of rectangle and line. It recalls the fragility of Alexander Calder’s mobiles [...].2 Tegelij kertijd is het product duidelijk verstaan baar. Terecht omschrijft Klaus Klemp in datzelfde boek Rams’ designvisie als een proces waarbij elke vorm van camouflage vermeden wordt. Opvallende patronen en camouflage lijken daarentegen karakteristiek voor de Memphis-ontwerpers. In de jaren 1980 zijn ze gekend om hun meubels met op vallende decoratieve prints op laminaat. In wat als een manifest van de Memphisfilosofie kan gelezen worden, schrijft Barbara Radice over dit gebruik van kunststof: “Using different materials pro vides not only new structural possibilities, but – above all – new semantic and meta phoric possibilities, other modes of commu nication, another language, and even a change of direction, broadening of perspec tive, appropriation and digestion of new values and the concomitant rejection of traditional structures that renewal always involves. With Memphis and plastic lami nates, the renewal was generated by a vio lent switch of cultural context combined with, and magnified by, the introduction of an absolute novelty: surfaces decorated with patterns of the designer’s own inven tion.” 3 Terwijl laminaat wordt geassocieerd met vulgariteit en slechte smaak en ervaren als niet-cultureel en artifici-
24
an almost lyric manner in a recent publication: “A rectangular, pale grey block with black perforated metal trim on the front is hung above and in line with it on a vertical tube. [...] a delicate appearance that still comprises elemen tary, asymmetrical geometries of rectangle and line. It recalls the fragility of Alexander Calder’s mobiles [...].2 At the same time the product is clearly comprehensible. In that same book Klaus Klemp described Rams’ design vision as a process in which each form of camouflage is avoided. Conversely, striking patterns and cam ouflage seem characteristic for Memphis designers. In the 1980s they became famous for their furniture with eyecatching decorative prints on laminate. In what can be read as a manifest of the Memphis philosophy, Barbara
eel, met een oninteressant uniform oppervlak, ontwerpen de Memphis-designers voor het laminaat patronen die in eenzelfde mate als inert, fake, mechanisch, agressief en niet-cultureel gelden en onderzoeken ze hoe ze deze patronen in nieuwe contexten kunnen gebruiken. Design is voor Memphis geen vorm van rationele verbetering van de leefwereld, maar “een middel tot directe communicatie”. 4 EEN CAFETARIA IN CAMOUFLAGEPATRONEN
Memphis is reeds lang geschiedenis, maar opvallend patroongebruik niet. Recentelijk werd dit nog duidelijk in de permanente inrichting van de cafetaria van het centrale tentoonstellingspaviljoen van de Biënnale van Venetië. De Duitse kunstenaar Tobias Rehberger heeft vorig jaar de ruimte van de cafetaria volledig laten beschilderen met camouflagepatronen en dat werk Was du liebst, bringt dich auch zum Weinen (2009) genoemd. In het kader van een tentoonstelling in de Kunsthalle in Baden-Baden heeft hij deze werkwijze herhaald voor het café van de kunsthal en de titel vervolgens aangevuld met ‘Franchised’. Wanden, vloer en plafond zijn telkens verdwenen achter abstracte grafische patronen in zwart, wit en fluo rescerend geel en rood. Ook de meubels zijn in het patronenspel opgenomen. In de cafetaria in Venetië zijn de stoelen onder meer klassiekers van de Finse designer Alvar Aalto, in Baden-Baden meubilair dat reeds ontworpen was door de kunstenaar Franz West en een nieuwe
Radice wrote about this use of plastic: “Using different materials provides not only new structural possibilities, but – above all – new semantic and metaphoric possibilities, other modes of communication, another language, and even a change of direction, broadening of perspective, appropriation and diges tion of new values and the concomitant rejection of traditional structures that renewal always involves. With Memphis and plastic laminates, the renewal was generated by a violent switch of cultural context combined with, and magnified by, the introduction of an absolute novelty: surfaces decorated with patterns of the designer’s own invention.” 3 While laminate is associated with vulgarity and bad taste and experienced as non-cultural and artifi cial with an uninteresting uniform sur
stoel ontworpen door Rehberger zelf. Het camouflagepatroon is er niet gebruikt als grote verdwijntruc. Op zich is de camouflage onnodig, want de cafe taria is geen vijandig doelwit (zelfs niet van de kunstwereld). De ruimte mag in het vizier komen en valt door het gebruikte camouflagepatroon zelfs nadrukkelijk op. Het verwarrende ritme van de inrichting verwijst naar de tradi tie van de ‘camoufleurs’: Franse, Ameri kaanse en Britse kunstenaars die tijdens wo I in dienst van het leger schepen met dazzle-patronen beschilderden om het geschut van Duitse onderzeeërs te ontlopen. In het zeelandschap konden de schepen moeilijk uit het zicht verdwij nen, maar door de gebroken en dansende lijnen van het patroon kon de vijand de exacte positie en beweging van het schip moeilijk bepalen. De patronen waren zelf gedeeltelijk beïnvloed door de kubistische schilderkunst van Pablo Picasso en Georges Braque en de schepen leken wel “kubistische schilderijen op kolossale schaal”.5 Wat wordt er gecommuniceerd door een inrichting of installatie die dergelijke camouflagepatronen gebruikt in een niet-militaire context? Het camouflagepatroon in de cafetaria creëert afstand. Het is moeilijk om je als bezoeker met de architecturale ruimte te iden tificeren. De desoriëntatie is bewust bedoeld door de kunstenaar en wordt nog versterkt door spiegelpartijen die de duizelingwekkende patronen caleidoscopisch herhalen en verstrooien. Zijn ingreep wil niet naar de achtergrond verdwijnen. Hij wil de afstand
face, the Memphis designers designed patterns for laminate that rank as inert, fake, mechanical, aggressive and noncultural and they investigated how to use these patterns in new contexts. For Memphis, design is not a form of rational improvement of the environment but “a means for direct communication”.4 A cafeteria in camouflage patterns Memphis is history, but the use of eye-catching patterns is not. This was recently made clear in the permanent decoration of the cafeteria in the central exhibition pavilion of the Biennale di Venezia. The German artist Tobias Rehberger had the entire cafeteria painted with camouflage patterns last year. The work was entitled Was du liebst, bringt dich auch zum Weinen
(2009). Related to an exhibition in the Kunsthalle in Baden-Baden, he repeated this working method in the café of the Kunsthalle and added the word ‘Franchised’ to the title. Walls, floor and ceiling disappeared behind abstract graphic patterns in black, white and fluorescent yellow and red. The furniture was also given patterns. In the cafeteria in Venice the chairs include classics by the Finnish designer Alvar Aalto, in Baden-Baden furniture that was designed by the artist Franz West and a new chair designed by Rehberger himself. The camouflage pattern was not used as a big disappearing act. In theory the camouflage is unnecessary because the cafeteria is not an enemy target (not even in the art world). The space can be spotted; it even gets noticed