Graniczna - granit strzegomski

Dojeżdżając do Strzegomia od autostrady A4, trudno nie zauważyć Góry Zwycięstwa – dominującego w krajobrazie wzniesienia po prawej stronie drogi. Kamieniarskie oko od razu wychwyci widoczne z daleka odsłonięte ściany kamieniołomu. To Graniczna – miejsce wydobycia jednego z granitów strzegomskich.

Dane fizykomechaniczne:

Gęstość objęt. 2635 kg/m 3Porowatość otwarta 0,89%Nasiąkliwość 0,34%

Wytrzymałość na ściskanie 207,3 MPa – po zamrażaniu 180,3 MPa

Wytrzymałość na zginanie

19,6 MPa

– po zamrażaniu

19,0 MPa

Odporność na ścieranie - metodą Boehma 11766 mm 3

Odporność na zamrażenie Klasa 1 F1

Mrozoodporność po 56 cyklach całkowita spadek objętości próbek 0,0% spadek wytrzym. na zginanie 7,4%

Cechy wyróżniające

drobo- i średnioziarnisty – pozostałe granity strzegomskie klasyfikowane są jako materiał średnio- i gruboziarnisty,

niespotykana barwa – niebieskie podbicie porównywany z francuskim granitem Tarn

Opis

barwa szara z niebiekim refleksem

do zastosowań zewnętrznych i wewnętrznych, przyjmuje każdy rodzaj obróbki powierzchni

doskonale zgrywa się z kamieniami w innych kolorach

Złoże znajduje się w północno-zachodniej części masywu granitowego Strzegom-Sobótka. Wzmianki o wydobyciu granitu na Górze Zwycięstwa w wiosce Graniczna pochodzą już z końca XVIII wieku. Obecnie wydobycie prowadzone jest w trzech wyrobiskach. W pierwszym, największym i prawdopodobnie najstarszym, metodą strzałową produkowane jest kruszywo. Pozostałe dwa pozyskują również materiał w blokach i bryłach. Niniejsze opracowanie dotyczy wyrobiska Graniczna II od 1986 eksploatowanego przez firmę Granimex sp. z o.o.

Geologicznie to monzogranit biotytowy zwany granitem odmiany Granicznej, o strukturze średniokrystalicznej, miejscami lekko porfirowatej i teksturze bezładnej, masywnej. Występuje na niewielkim obszarze w okolicach Jaroszowa i Granicznej, na północny wschód od wychodni granitu biotytowo-hornblendowego – w swoim składzie oba granity są do siebie zbliżone. Od pozostałych granitów strzegomskich odróżnia się drobniejszym ziarnem.

Opracowanie naukowe * dotyczące pozyskania surowców skalnych na Dolnym Śląsku z 2013 roku wymienia Graniczną II jako złoże o największej eksploatacji z przeznaczeniem na drogowe elementy foremne (kostka drogowa, płyty i krawężniki) w tym regionie w roku 2011.

Od początku istnienia był to kamieniołom zjazdowy. To znaczy do wydobycia materiału na powierzchnię jest wykorzystywany transport kołowy. Nigdy nie było tam dźwigów.

* Scenariusze technologiczne pozyskiwania i zagospodarowania surowców skalnych w województwie dolnośląskim, praca zbiorowa pod kierunkiem prof. dr hab. inż. Jerzego Bednarczyka, Poltegor-Instytut Instytut Górnictwa Odkrywkowego, Wrocław 2013

Początkowo było to niewielkie wyrobisko, na tyle małe, że aby załadować bloka na samochód dźwig zjeżdżał tyłem, bo na dole było za mało miejsca, aby mógł się tam obrócić. Obecnie kamieniołom Graniczna II zajmuje ponad 3 ha, wydobycie prowadzone jest na poziomie -70 m, a zasoby są szacowane na ponad 9 milionów ton ** . Dziś na stałe pracują tam 4 ładowarki, koparka i ciąg kruszący.

Początkowo wydobycie odbywało się przez wycinanie bloków z calizny, jednak metodę tę zastąpiono lontem detonującym. Wynikało to ze specyficznych warunków panujących w złożu. Wyrobisko znajduje się na zboczu góry i ciśnienie jakie wywiera górotwór na materiał w złożu Graniczna II jest tak duże, że zdarzało się zaciskanie i blokownie liny tnącej, powodując jej bezpowrotną utratę. Te same warunki powodują,

że uzysk czystego materiału to tylko około 5% wydobycia blocznego. Naprężenia w caliźnie bywają tak duże, że świeżo odsłonięty materiał w ścianie może popękać nim nastąpi jego wydobycie. To również ma wpływ na kształt bloków wyjmowanych z wyrobiska – rzadko są regularne i wymagają paserowania przed sprzedażą. Mimo tego miesięcznie kamieniołom dostarcza 450-500 kubików bloków, 2 tysiące ton brył i 10-12 tysięcy ton kruszywa.

** Bilans zasobów złóż kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2019 r., PAŃSTWOWY Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2020

Z wyżej opisanych powodów największa część produkcji przeznaczana jest na kamień budowlany. Elementy budowlane dostępne są w każdym możliwym asortymencie: poczynając od kostki przez krawężniki, buce i formaki po płyty chodnikowe i drogowe. Oczywiście możliwa obróbka to zarówno łupana jak i cięta, w tym po łuku (np. krawężniki łukowe).

Jak każdy granit Graniczna II doskonale przyjmuje każdy rodzaj wykończenia powierzchni: poler, szlif, groszkowanie, piaskowanie, płomieniowanie oraz

dowolne kombinacje tych wykończeń. Z tego powodu jest ciekawym materiałem na płyty elewacyjne i okładzinowe, podłogi, schody. Doskonale sprawdza się na schodach, parapetach i blatach. Jest również wykorzystywany do produkcji nagrobków. Jego właściwości fizykomechaniczne gwarantują, że będzie cieszył inwestora przez wiele lat bez konieczności stosowania dodatkowych zabiegów. Dotyczy to zastosowań zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych.

Przy dostępie do obecnych technologii cięcia i obróbki kamieni Graniczna II nie jest trudnym materiałem. Zakłady przerabiające granity oceniają ją jako granit średniotwardy, podatny na obróbkę. Jednak w przypadku metod klasycznych, np. klinowania, przy dzieleniu po drugiej i trzeciej płaszczyźnie łupliwości *** potrafi być nieprzewidywalny. Z tego powodu Graniczna II jest trudna w pracy rzeźbiarskiej. Wymaga od rzeźbiarza doświadczenia i wyczucia w pracy, by obrabiała się w sposób przewidywalny. Zbyt mocne uderzenia narzędziami rzeźbiarskimi, nieumiejętne odprężanie mogą spowodować odłupanie kamienia w przypadkowych kierunkach i na przypadkową głębokość.

Może się różnić odcieniem. Generalnie to kamień szary, ale miewa niebieskie i brązowawe refleksy. Właśnie materiał z błękitnym podbiciem jest tym, który stanowi o popularności Granicznej i uważany jest za najczystszy. Jest to niespotykany w polskich materiałach odcień. Od czasu do czasu złoże również odkrywa niewielki partie materiału w smugi. To najbardziej poszukiwana odmiana Granicznej, jednak tylko Natura decyduje o jej dostępności na rynku.

Przykłady zastosowań Granicznej, podobnie jak innych granitów strzegomskich, można by mnożyć w nieskończoność. M.in. można ją spotkać we Wrocławiu (Rynek i ulice dochodzące, pl. Grunwaldzki, Akademia Sztuk Pięknych), Warszawie (np. Krakowskie Przedmieście, Świętokrzyska), na Jasnej Górze i w Gliwicach (m.in. Radiostacja, centrum). W zeszłym roku ruszył też remont ulic w Krzeszowicach.

Graniczna II bardzo ładnie komponuje się z innymi kamieniami. Jej połączenie z kamieniami w innych kolorach doskonale sprawdza się zarówno na zewnątrz (faktura łupana, cięta i szlifowana – bruk, elewacje) jak i we wnętrzach (połączenia na schodach, podłogach, blatach i kominkach w polerze).

Wśród znanych prac rzeźbiarskich wykonanych z Granicznej można wymienić Pomnik Pamięci Górnictwa Wałbrzyskiego projektu Alojzego Gryta, odsłonięty w grudniu 2007. To siedmiu dwumetrowych granitowych górników wychodzących z podziemnego wyrobiska.

*** patrz: „Żbik – granit strzegomski”, Kurier Kamieniarski nr 3/2021, str. 22