14 minute read
Blow-up Koper met een twist
Blow-up
KOPER MET EEN TWIST
Advertisement
Het had een mooie hanger kunnen zijn voor een halsketting of een oorbel, maar het is een stukje van … een warmtewisselaar. Bij zo’n portie techniek denken we niet direct aan organische vormen, maar burgerlijk ingenieur Michel Smet, die een doctoraat maakt over 3Dgeprinte warmtewisselaars, helpt ons uit onze onwetendheid.
Voor wie bij het woord ‘warmtewisselaar’ niet verder geraakt dan de verwarmingsketel: u zit in de juiste richting. “Een warmtewisselaar is een apparaat dat warmte afvoert. Soms is het doel verwarmen, zoals bij de centrale verwarming. Soms gaat het net om afkoelen: denk aan computerchips die niet oververhit mogen geraken”, legt Smet uit.
Zo’n warmtewisselaar zit vol met kanalen: een vloeistof of gas vloeit erdoor, neemt de warmte van het materiaal op, en voert het af. “De vorm van die koelkanalen is belangrijk, want sommige vormen leiden tot een meer efficiënte warmteafvoer. Traditioneel worden de kanalen in het materiaal uitgeboord en krijg je rechte kanalen. Als je 3Dprint, kan je meer complexe vormen uitproberen. Met de ‘gyroid’ die je hier ziet, wordt het oppervlak van je vorm drie tot vier maal groter: daardoor is de warmteafvoer beter en de warmtewisselaar lichter.”
Dit is 3Dprinten voor gevorderden: “Wij werken met metaalpoeders en laserstralen. Je legt een fijne laag metaalpoeder. Vervolgens bestraal je bepaalde delen van het poederbed om ze te verharden. Dat proces herhaal je telkens met een volgende poederlaag.” Smet werkt met koper: “Dat is sterk warmtegeleidend. Maar het smelt moeilijk en het weerkaatst de laserstralen in de 3Dprinter. Met de nodige aanpassingen van het printproces en van de machine kunnen we nu voor 99,7 procent puur koper 3Dprinten. Na een paar uren printen krijg je een kubusje met ribben van 20 millimeter: als je verschillende van die blokjes stapelt, heb je een heel stevige en toch lichte warmtewisselaar.” (if)
A sonic link through the centuries
Whether marking the quarter-hour or delivering a summer concert, the library carillon is an unmistakable component of life at KU Leuven and a vital part of the larger carillon culture around the world.
The 63 bells of the library carillon stand stationary as they are sounded by hammers inside the bells.
The 63 bells of the KU Leuven carillon sound in turn as Luc Rombouts plays through ‘What a Wonderful World’, the lingering chimes and deeper bongs ringing out over the university and city. Mr Rombouts sits at something resembling a piano keyboard made of horizontal pegs, including a pedal board for playing the deepest bells. It is a feat of engineering that leaves the heart soaring. At the moment, however, there is one overarching concern: “I don’t usually play during exams, it can be disruptive, but we’ll give the students something to hearten them,” says Mr Rombouts, readying his next selection. Hopefully, the students appreciate the music, because if there is one thing we know about the library carillon, it’s that they will be sure to hear it.
A local heritage
The carillon (‘beiaard’ in Dutch) was born in what is now Belgium and French Flanders around 500 years ago. Originally there were only four bells; in time, the French word for the number four, quatre, became ‘carillon’. More bells were soon added to the standard set and carillons quickly spread throughout the Low Countries, with the first appearing in Leuven perhaps as early as 1526.
The heyday of carillon culture was probably the 18th century, when the university was home to Matthias Vanden Gheyn, the foremost carillonneur in history. Vanden Gheyn is renowned today as the composer of some of the most impressive and beloved pieces in the canon of carillon music. In the archives of the
University Library lies a collection of his handwritten music manuscripts, which constitutes the largest such collection in the world.
Music emerges from the ashes
Yet the carillon that rings in the library tower today is no ancient relic. The old university library was one of the many buildings in Leuven destroyed during World War I, and the eradication of so much cultural heritage shocked the world. In response, a new library was designed, and 16 American engineering societies donated a carillon to honour American engineers killed in the war. A total of 48 bells were forged in recognition of the 48 American states. The bells’ placement in the new library tower was a fitting symbol of culture restored.
The automated tune in the library carillon has not changed since 1928, a shared aural landmark deeply ingrained in the memory of KU Leuven students.
High in the library tower, carillonneur Luc Rombouts plays by bringing his whole hand down on the wooden pegs of the keyboard.
For a time. The music stopped when the library was once again destroyed in World War II. In a stroke of luck, the artillery shells that destroyed the new library punched straight through the bell tower, leaving the structure intact but so weakened that the bells could not play. Fortunately, neither could the German army safely remove the bells and melt them down into war materiel. The carillon remained safe in its tower, seldom used and left in a state of deterioration for decades to come.
Eventually an American carillonneur named Margo Halsted visited Leuven and learned of the pitiable condition of the bells. Ms Halsted raised funds for restoration, and in 1983 she delivered in remarkable fashion: not only were the bells restored to playing condition, the set was expanded to its current number of 63, at the time the largest set in Europe.
A sound that circles the globe
Today, carillon culture has spread far beyond its Flemish homeland to become a global institution. Given the origins of KU Leuven’s library carillon, it should come as no surprise that the major centre of that culture outside Europe is the United States, although differences have cropped up in style and implementation over the last century. European carillons are an urban affair, still ensconced in church towers and belfries, and deeply woven into the fabric of daily life. In the United States, carillons are installed in memorials and universities, lending concerts a green and bucolic reputation.
The playing mechanism has also diverged based on geography. Europeanstyle keyboards, for instance, differ from those in North America in the details of their construction, such as an expanded pedal board. In their use, American carillons are generally designed as solo artistic instruments, rarely equipped with automated playing devices. In Europe, carillons are traditionally connected to a tower clock and have thus been designed to play automatically at set times. Modern automated systems are often directed by computer MIDI files, although some European carillons still use a large rotating metal drum with removeable pins that activate levers leading to hammers in the bells. It is, essentially, a large music box, and the pins have to be pulled out by hand and reset to change the tune. Careful listeners may note that the pins in the library carillon are fixed in place;
The statue of Matthias Vanden Gheyn (left) on Leuven City Hall is testament to his stature in the annals of carillon history.
© KU Leuven – RS
the automated tune that sounds every 15 minutes has not changed since 1928, a shared aural landmark deeply ingrained in the memory of KU Leuven students.
Yet despite the differences, it is the similarities that tie carillonneurs together into a larger culture. In 2021, KU Leuven’s carillonneur Luc Rombouts assisted in the restoration of the Netherlands Carillon near Arlington National Cemetery outside Washington D.C., originally a gift from the Netherlands to the US following World War II. Part of that restoration entailed switching out the original Europeanstyle keyboard for an American version more accommodating to local American carillonneurs. That same year, he arranged for carillonneurs around the world, from Leuven to New Zealand, to play 300 melodies from the Matthias Vanden Gheyn carillon book to mark the 300th anniversary of the composer’s birth.
A lasting legacy
No matter how far carillon culture spreads, it remains alive and well in Leuven, with five different carillons within the city, including a second KU Leuven set at the Groot Begijnhof. And so when Luc Rombouts gives one of his many recitals, the musical serenade is enjoyed by any scholars and townsfolk within earshot.
Mr Rombouts is a carillon scholar himself, officially affiliated with the Royal Carillon School in Mechelen, although he is attached to KU Leuven to play and train future carillonneurs. It is as a teacher, then, that he makes his next selection, the tune intended to cheer the students during exams. Five hundred years of history echo forth as Mr Rombouts launches into his rendition of ‘Always Look on the Bright Side of Life’. ● (gp)
Boeken open of … boeken toe
Erasmus kocht liever boeken dan kleren, Borges zag de hemel als een bibliotheek, en Stephen King noemt romans ‘draagbare magie’. Helaas is niet iedereen het met hen eens. Steeds minder kinderen zijn boekenwurmen, het leesniveau daalt gestaag, en één op vijf vijftienjarigen heeft moeite met het lezen van een bijsluiter. De Vlaamse Regering ziet de ernst van de situatie in en pakt uit met een heus Leesoffensief. Professor Liesbet Heyvaert zat mee aan de ontwerptafel.
Het Leesoffensief is een lijvig document met 38 doelen en vijftig concrete acties, waarmee Vlaanderen het leesniveau van leerlingen in het lager en middelbaar onderwijs wil opkrikken. Om dat alles te financieren trekt de regering de komende jaren miljoenen uit.
“Niet alleen willen we de dalende leesvaardigheid aanpakken, we willen jong en oud ook weer meer aan het lezen krijgen”, zegt Liesbet Heyvaert, decaan van de Faculteit Letteren en voorzitter van de expertengroep die het plan uittekende. “In het verleden waren er goede initiatieven, maar de aanpak was te versnipperd. Nu stemmen we alle acties beter op elkaar af en bieden we een overkoepelend plan dat de hele maatschappij wil betrekken. Daarbij zetten we in op onderzoek en kunnen we rekenen op experts uit verschillende hoeken, gaande van het onderwijs tot het jeugdwerk en de bibliotheeken letterensector.”
Diep lezen
Dat zo’n offensief geen overbodige luxe is, blijkt uit de leesvaardigheidscijfers van de laatste jaren. In de internationale PIRLSranking van 2016 – die peilt naar het niveau van begrijpend lezen bij kinderen in het vierde leerjaar – zakten we op tien jaar tijd van de achtste naar de 32ste plaats, wat van Vlaanderen de grootste Europese daler maakt. Een herhalingsmeting uit 2018 toonde aan dat tienjarigen twee jaar nodig hebben om hun achterstand in te halen op leeftijdsgenoten uit de best presterende landen.
In het middelbaar zien we soortgelijke problemen. Uit het meest recente PISAonderzoek van 2019 – dat de leesvaardigheid bij 15jarigen test – blijkt zelfs dat één op vijf scholieren in het middelbaar het minimale leesniveau niet haalt. “Dat betekent dat ze niet optimaal kunnen functioneren in de samenleving”, zegt Heyvaert. “Hun leesvaardigheid is te zwak om pakweg een bijsluiter, een contract of een uitnodiging voor een coronavaccin te begrijpen.”
Ook met het leesplezier van vijftienjarigen en hun houding tegenover lezen is het slecht gesteld. Maar liefst de helft beschouwt lezen als tijdverlies. 60% leest enkel om informatie te verkrijgen of omdat het moet, en slechts 17% geeft aan graag te lezen. Enigszins vreemd, want je zou kunnen stellen dat we als maatschappij meer lezen dan ooit. Online worden we zelfs voortdurend bestookt met leesvoer, via newsfeeds, socialemediaposts of korte berichten op de smartphone.
“Dat klopt, maar tegelijk lezen we minder vaak langere teksten of boeken”, zegt Heyvaert. “Je moet uiteraard technisch goed kunnen lezen, maar soms moet je ook in staat zijn om te vertragen, iets heel grondig te lezen en je kritisch op te stellen. Dat is belangrijk, bijvoorbeeld om je weg te vinden in dat gigantische digitale aanbod, je eigen mening te vormen en fake news te herkennen. ‘Diep lezen’ heet dat, en dat doe of leer je bijvoorbeeld als je literatuur leest, anders dan bij die korte online berichtjes.”
Oorzaken?
Digitalisering is een mogelijke oorzaak voor de dalende leesvaardigheid, maar het kan uiteraard lang niet de enige zijn, want ook landen waar het leesniveau wél op peil is hebben daarmee te maken. “We moeten ook kijken naar het onderwijs. Tussen 2006 en 2016 zijn we veertig procent minder tijd gaan spenderen aan leesonderricht in de lagere school. Dat gaat om leren lezen
© Shutterstock
en begrijpend lezen, maar evengoed om voorlezen aan leerlingen of hen vertrouwd maken met kinderboeken. Dat heeft gevolgen, zeker omdat het onderwijs een belangrijke hefboomfunctie vervult om kinderen aan het lezen te krijgen én te houden.”
Het Leesoffensief bundelt enkele initiatieven om van scholen ‘krachtige leesomgevingen’ te maken. “Denk aan het aanreiken van didactisch materiaal waarmee leerkrachten leesonderwijs kunnen geven op maat van specifieke doelgroepen, en aan leermaterialen die beter aansluiten bij de op onderzoek gebaseerde leesdidactiek. Of aan het ontwikkelen van toetsen waarmee je het niveau van begrijpend lezen van leerlingen beter kan opvolgen.” in hoe een kwalitatieve leesomgeving eruitziet en over welke competenties leerkrachten moeten beschikken”, zegt Heyvaert. “Met die kennis kan je het leesbeleid op school verbeteren. De verantwoordelijkheid ligt immers niet enkel bij de individuele leerkracht. De hele school moet ‘mee’ zijn.”
Het Leesoffensief richt zich ook op de lerarenopleidingen. “Uit onderzoek blijkt dat de jongere generatie leerkrachten steeds minder graag en vaak leest. Dat bemoeilijkt natuurlijk hun rol als leespromotor. Een probleem dat we al binnen de lerarenopleiding moeten aanpakken. Door studenten de juiste professionele kennis bij te brengen, zoals we nu al doen, en door ook van de lerarenopleiding een krachtige leesomgeving te maken, waar veel wordt gelezen en bibliotheekbezoek vanzelfsprekend is. En door de boodschap te geven dat
lezen een essentieel onderdeel is van hun toekomstige job. Dat geldt – uiteraard – voor leerkrachten Nederlands, maar bij uitbreiding voor élke leerkracht.”
Van in de wieg
Niet enkel leerkrachten of scholen, ook (groot)ouders, hulpverleners of scoutsleiders worden aangemoedigd om lezen bij de allerjongsten te bevorderen. “Dat kan op tal van manieren”, zegt Heyvaert: "Door als ouder verhaaltjes te vertellen aan je kinderen, bijvoorbeeld. Door boeken bereikbaar te maken en knusse leeshoekjes in te richten op school, in de bib of bij de jeugdbeweging. Door in te zetten op betere samenwerking tussen scholen en bibliotheken. Of door als vrijwilliger te gaan voorlezen. Al die zaken bestaan vandaag al, maar je moet ze consistent uitrollen over heel Vlaanderen.”
© Robin Utrecht / Royals By Robin / BelgaImage
Het Leesoffensief moedigt iedereen aan om lezen bij de allerjongsten te bevorderen. Koningin Mathilde gaf al meermaals het goede voorbeeld tijdens de Voorleesweken van Iedereen Leest.
De grote uitdaging is om kinderen van in de wieg vertrouwd te maken met lezen, zegt Heyvaert. “Een kind dat nog niet praat pikt wel al woorden op, en het leren herkennen van klanken is belangrijk als voorbereiding op lezen. Beseffen dat het woordje ‘pot’ verschilt van ‘bot’, en dat het door zo’n klein klankverschil iets helemaal anders betekent. Die inzichten moet je kinderen al van in de kleuterklas bijbrengen. En ook leesplezier wakker je beter al zo vroeg mogelijk aan. Een peuter die bij opa op schoot zit met een voel of knisperboekje leert bijvoorbeeld dat een boek iets gezelligs is, ook al gaat het dan nog niet echt om ‘lezen’.”
Al even uitdagend is het om kinderen en jongeren te bereiken die vandaag helemaal niét lezen. “Daarvoor zetten we bijvoorbeeld in op auteurslezingen. In het verleden hebben we een aantal pilootprojecten gehad waarbij schrijvers in tso en bsoscholen kwamen voorlezen uit hun werk of als ‘resident’ aan een project werkten met de leerlingen. Zo’n kennismaking met een auteur doet wonderen voor hun leesmotivatie. En ook leerlingen zélf aanzetten tot creatief schrijven – poëzie, proza, liedjesteksten – helpt om hun interesse voor literatuur aan te wakkeren.”
Ambitie
Naast al die initiatieven wordt er een brede promotiecampagne voor lezen op poten gezet, naar analogie met de STEMcampagnes, en komt er een Leesfonds dat de verschillende leesacties kan financieren. “We kijken naar de lange termijn. Voortaan mikken we op programma’s van minimaal drie jaar en werken we met doelstellingen die negen jaar vooruit kijken. Daarbij komen uiteraard ook tussentijdse evaluaties, om onze aanpak beter te monitoren.” De ambities van het Leesoffensief zijn torenhoog, maar dat moet ook, besluit Heyvaert. “De bedoeling is dat we op het vlak van leesvaardigheid weer bij de top tien zitten tegen 2030. Idealiter zelfs bij de top drie. We putten hoop uit het voorbeeld van Ierland, dat een gelijkaardig probleem kende en dankzij een soortgelijk plan al na vijf jaar betere resultaten kon voorleggen. Maar bovenal hopen we dat we met het offensief meer mensen aan het lezen krijgen, zowel kinderen als volwassenen. Lezen is iets voor het leven.” ● (pjb)
