Nog ver van een waarachtige democratie
Demo 256 corr2.indd 1
30-03-20 19:38
Demo 256 corr2.indd 2
30-03-20 19:38
Mr. Gerold R. Sewcharan & Iwan Brave
Nog ver van een waarachtige democratie Een politieke en staatsrechtelijke beschouwing van de Republiek Suriname
Demo 256 corr2.indd 3
30-03-20 19:38
Nog ver van een waarachtige democratie
LM Publishers Parallelweg 37 1131 DM Volendam Nederland 0031(0)858772397 info@lmpublishers.nl www.lmpublishers.nl
Š 2020 – LM Publishers, Gerold R. Sewcharan en Iwan Brave
redactie Katerna Tekst & Redactie, Clazien Medendorp grafische vormgeving Ad van Helmond productie Hightrade bv omslagfoto auteurs Irvin Ngariman
isbn 978 94 6022 000 5
Demo 256 corr2.indd 4
30-03-20 19:38
Inhoud
1. Woord vooraf en verantwoording
9
2. Biografische inleiding
15
3. Nog ver van een waarachtige democratie
25
Artikelen Democratie & de macht van het volk i.
De (politieke) macht van het volk van Suriname
ii.
Internationale Dag van de Democratie
iii.
pro bono 1 De Surinaamse samenleving, die een unieke is, verkeert in een crisis
iv.
33
48
53
pro bono 2 Is voor wijziging van artikel 7 van de Kiesregeling een gewone of tweederdemeerderheid in de Nationale Assemblée vereist?
55
4. Het spanningsveld tussen vertegenwoordigende en verantwoordelijke politiek
59
Artikelen Vertegenwoordigende en verantwoordelijke politiek v.
Het spanningsveld tussen ‘vertegenwoordigende’ en ‘verantwoordelijke’ politiek van dna-leden
vi.
De legitieme afzetting van de regering van Suriname
Demo 256 corr2.indd 5
67
83
30-03-20 19:38
5. (Constitutionele) machtsverhoudingen
97
Artikelen (Constitutionele) machtsverhoudingen vii.
Bespreking van enkele staats- en strafrechtelijke aspecten naar aanleiding van de uitspraak van de krijgsraad in het 8 Decemberstrafproces van 9 juni 2016
103
viii.
Artikel 148 van de Grondwet en zijn toepassing
ix.
Lezing voor studenten politicologie aan de Anton
118
de Kom Universiteit ‘Recht en Politiek in de Surinaamse Staatsorde’ x.
123
Lezing over de verhoudingen tussen de regering en het Hof van Justitie van Suriname; de regering en de procureur-generaal bij het Hof van Justitie van Suriname; de procureur-generaal en het Hof van Justitie van Suriname
131
xi.
Maakt Bouterse zich schuldig aan laster?
139
xii.
Krijgsraad verklaart Bouterse schuldig aan medeplegen van moord! Een korte staatsrechtelijke, politieke en strafvorderlijke beschouwing
142
6. De rechtspraak als sluitstuk van de democratie
145
Artikelen De rol van de rechter in het rechtsbestel xiii.
De rol van de rechter in relatie tot een wet
xiv.
Tekort aan rechters begint nu zijn tol te eisen
xv.
161
Eerste reactie op Memo Unit Kort Geding van 24 december 2018
Demo 256 corr2.indd 6
155
164
30-03-20 19:38
7. De rol van de advocaat in het rechtsbestel
171
Artikelen De rol van de advocaat xvi.
Lezing Raio ‘Rol, taken, verantwoordelijkheden en professionaliteit van de advocaat in het strafproces’
177
xvii. Lezing ‘De rol van de advocaat in het rechtsbestel’ xviii. Declareermethoden en tarieven van advocaten xix.
189 204
Injustice anywhere is a threat to justice everywhere
224
8. Recht als ontwikkelingsinstrument
227
Artikelen Burgers en de rechtsstaat xx.
De ondervragingsbevoegdheid van de politie/militairen en het zelfverdedigingsrecht van de burger (SRiS)
xxi.
235
pro bono 3 Corruptie, haar oorzaken, het voorkomen en de bestrijding ervan zijn geen mensenrechtelijke vraagstukken
241
xxii. Lezing ‘Beleidsperspectieven na 25 mei 2020’
Demo 256 corr2.indd 7
246
30-03-20 19:38
Demo 256 corr2.indd 8
30-03-20 19:38
1
Woord vooraf en verantwoording
De Republiek Suriname is met haar 45 jaar nog een jonge en broze democratische rechtsstaat. Al vijf jaar na haar onafhankelijkheid van kolonisator Nederland werd in 1980 een gewelddadige machtsovername gepleegd door militairen, onder leiding van Desi Bouterse. Hiermee werd de democratie voor zeven jaar terzijde gelegd. Haar herintrede in 1987 werd echter drie jaar later alweer teniet gedaan door de zogenoemde ‘telefooncoup’, waarna pas in 1991 weer onafgebroken algemene vrije en geheime verkiezingen zijn gehouden. Dit decennium militaire dictatuur heeft de democratische groei van de jonge republiek niet alleen ernstig vertraagd maar ook behoorlijk teruggeworpen. Tijdens drie regeringen onder Ronald Venetiaan is er veel werk verzet voor herstel van de democratische rechtsstaat en de beleving ervan. Maar eveneens in sociaaleconomisch opzicht is er veel werk verzet. Inmiddels heeft Suriname er ook drie regeringen op zitten onder ndp-signatuur, waarvan Bouterse de architect is. Tijdens deze regeerperioden – waaronder de afgelopen twee van 2010 tot heden met Bouterse als democratisch gekozen president – is de (beleving van de) rechtsstaat weer zwaar onder druk komen te staan. Er is flink oneigenlijk gebruik gemaakt van democratische regels om op dictatoriale wijze het land te besturen. Zeker in de afgelopen tien jaar zijn vele constitutionele ‘aanvallen’ gepleegd. Hierdoor is er eerder sprake van een ‘democratuur’ en staat Suriname nog ver van een ‘waarachtige democratie’, waarvan de Grondwet in artikel 53 lid 3 spreekt (hoofdstuk 3 en 5). Dit is echter niet volledig te wijten aan de militaire periode 9
Demo 256 corr2.indd 9
30-03-20 19:38
en de regeerstijl van de ndp. Ook de traditionele wijze waarop politiek in Suriname nog steeds wordt gevoerd en de koloniale erfenis van het rechtspraakstelsel liggen hieraan ten grondslag. Vanwege de nog altijd heersende ‘partijpolitiek’ stellen parlementariërs zich vooral op als belangenbehartiger van hun partij en niet van het ‘volk van Suriname’ (hoofdstuk 4). Mede door het koloniaal geërfde en achterhaalde rechtspraakstelsel, en een structureel groot tekort aan rechters, maar meer nog door de tekortkoming om de nodige wetgeving te maken, kan de Surinaamse rechterlijke macht niet naar behoren functioneren. ‘Kort gedingen’ duren in eerste aanleg soms jaren terwijl bodemprocedures van meer dan vijf jaar of langer, zelfs bij eenvoudige geschillen, niet ongewoon zijn. Hierdoor kan de rechtspraak niet functioneren als ‘sluitstuk’ van de democratische rechtsstaat, zoals bedoeld en beoogd. Waar de rechtsbeleving van burgers in gedrang komt, is er ook geen sprake van een (beleving van de) waarachtige democratie (hoofdstuk 6).
Nog ver weg Mr. Gerold R. Sewcharan is advocaat bij het Hof van Justitie van Suriname, lid van de Surinaamse Orde van Advocaten en oprichter van het advocatenkantoor sewcharan advocaten. Sewcharan heeft veel gelezen maar inmiddels zelf ook veel geschreven en via diverse media gepubliceerd. Naar zijn visie en constatering staat Suriname ‘nog ver weg’ van een waarachtige democratie. De in dit boek gebundelde artikelen zijn geschreven vanuit zijn visie en bezorgdheid hierover en vanuit de behoefte om invloed te hebben op de staatsrechtelijke politiek van Suriname. De ‘Surinaamse mens’ staat er in zijn algemeenheid ‘slecht voor’, beoordeelt Sewcharan. “We doen niet wat we kunnen doen. We beleven niet wat we kunnen beleven. We wenden onvoldoende aan wat de natuur ons heeft gegeven om het voor onszelf als mensen goed te hebben; we halen er niet uit wat erin zit. En zoals het er nu aan toe gaat, is niet wat we zouden moeten doen.” Dus een belangrijke motivatie voor Sewcharan om geregeld in 10
Demo 256 corr2.indd 10
30-03-20 19:38
de pen te klimmen. “Dat doe ik vanuit mijn gedrevenheid, wat mij bezighoudt, wat mij stuurt. Opdat de Surinaamse mens het goed zal hebben: het Surinaamse kind, de Surinaamse ouder, iedereen in Suriname. En om het land zelf als gebiedsdeel in de wereld, als grond, als natuur; dat het niet kapot wordt gemaakt maar gekoesterd, zodat het blijft bestaan.” Sewcharan klimt ook in de pen wanneer een actuele juridische of staatsrechtelijke vraag acuut ‘beantwoord’ moet worden. Zo zijn er tijdens het 8 Decemberstrafproces, dat twaalf jaar voortsleepte, veel pogingen geweest vanuit de regering (lees: Bouterse als president en hoofdverdachte) om het proces ongrondwettelijk te dwarsbomen en te beëindigen. Zo werd in 2012 de Amnestiewet in stelling gebracht en in 2016, als laatste wanhoopspoging, artikel 148 van de Grondwet.
Volksmacht De onderliggende rode draad van zijn meeste artikelen is dat de ‘volksmacht’ via haar ter dienste staande instituties ‘onvoldoende en op onjuiste wijze’ wordt benut. Sewcharan put uit de vele literatuur die hij heeft gelezen om te betogen wat er mogelijk is als de volksmacht wordt aangewend op de manier waarop zij is bedoeld. “Al die structuren, mechanismen, gedachten – die vanuit dat politieke denken ontstaan – kunnen op een juiste manier worden aangewend voor alle individuen in de gemeenschap. Een manier die ervoor zorgt dat mensen op enig moment fatsoenlijk en beschaafd met elkaar kunnen omgaan en samenleven. Dat ze bereid zijn met elkaar te praten en eerlijk te delen.” Vanuit zijn juridische kennis, expertise en ervaringen geeft Sewcharan uitleg over de Surinaamse ‘politieke setting’; hoe die eruitziet, werkt, wie haar bepalen en hoe het geschiedt dat je er als individu invloed op kunt hebben. Menig artikel gaat niet zozeer over de beantwoording van een actuele juridische of staatsrechtelijke vraag. In sommige beschrijft Sewcharan puur normatief de inrichting van de democratische rechtsstaat, geeft hij uitleg over de Grondwet, de staatsvorm en regeervorm van Suriname. 11
Demo 256 corr2.indd 11
30-03-20 19:38
Hij bespreekt de rol die de belangrijkste instituties, zoals De Nationale Assemblée, vervullen in de politiek. Maar ook die van de rechterlijke macht en de advocatuur in het rechtsbestel. Burger politiek bewustmaken “Er was nog geen enkel boek dat vanuit een breed juridisch-praktische beschouwing vertelt hoe het Surinaamse politieke stelsel in relatie tot democratie en rechtsstaat functioneert”, zegt Sewcharan. Met deze bundeling van artikelen geeft hij daartoe een behoorlijke aanzet. “Ik wil dat de burger in Suriname weet wat zijn rechten zijn, wat de kracht van politiek is en hoe hij daaraan invulling kan helpen geven, om zo het maximale eruit te halen voor zichzelf en anderen. Kortom, elke burger in Suriname bewust maken over wat politiek inhoudt. Het is geen kwestie van alleen periodiek stemmen en dan ben je klaar.” Hoewel de artikelen toegankelijk zijn geschreven, wil Sewcharan – vanwege de academische inhoud van de meeste ervan – het niet afdoen met louter een bundeling. Hij wil ook toelichten wat zijn achterliggende visie, politiek-maatschappelijke kijk, filosofie en ideologie is ten aanzien van de Surinaamse democratische rechtsstaat en de ‘toestand’ waarin die zich bevindt. Daarbij gaat het vooral om de rol van volksvertegenwoordigers, rechters en advocaten hierin en wat hun rol behoort te zijn (hoofdstuk 4, 6 en 7). Hiervoor voerde hij meerdere uitgebreide gesprekken met de journalist Iwan Brave, op basis van zijn pennenvruchten, in zijn buitenhuis op de rustieke plantage Vier Kinderen in het district Para. Deze open gesprekken zijn gevoerd in de vorm van diepteinterviews. De uitwerkingen hiervan vormen de tweede basis van dit boek. Zij geven inzicht van Sewcharan als politieke visionair en voorzitter van de nieuwe Partij voor Recht en Ontwikkeling (pro). De pro staat in de verkiezingsstartblokken en wil het recht inzetten als hét ‘ontwikkelingsinstrument’. Om zo Suriname en het Surinaamse volk tot grotere ontwikkelingshoogten te brengen en te groeien naar de waarachtige democratie die de Grondwet voorschrijft (hoofdstuk 8). 12
Demo 256 corr2.indd 12
30-03-20 19:38
De artikelen zijn opgedeeld in categorieën die elk worden voorafgegaan door een deel van de gesprekken die Sewcharan met Brave voerde. Zo verkrijgen de artikelen een duidelijkere en completere context. Dit boek leest als zowel een staatsrechtelijk werk als een politiek-maatschappelijk manifest. De lezer maakt daarbij kennis met Sewcharan als geëngageerde jurist, bewaker van de democratische rechtsstaat, persoon en nationalist in de ruime en integere betekenis: daadwerkelijk vaderland- en volklievend. Het is een boek met een lang houdbaarheidsgehalte. Immers de weg voor Suriname naar een waarachtige democratie is nog lang, zegt de politicus Sewcharan: “Het vraagt om inspanning, geduld, focus en oprechte liefde voor je land.” Paramaribo, 5 maart 2020
13
Demo 256 corr2.indd 13
30-03-20 19:38
Demo 256 corr2.indd 14
30-03-20 19:38
2
Biografische inleiding
Huis van vroeger “De buurt waar ik ben opgegroeid scheelt niet veel van deze”, zegt Sewcharan als we de wijk De Goede Verwachting verlaten en op weg gaan naar zijn buitenhuis op plantage Vier Kinderen in Para, waar hij meestal het weekend – landbouwend, lezend, werkend dan wel met zijn gezin, vrienden en collega’s ontspannend – doorbrengt. Hij groeide op in het toen nog afgelegen Munderbuiten. In De Goede Verwachting wonen veel kansarmen en zijn de meeste straten van zand en moeilijk begaanbaar. Heel wat huizen staan er bouwvallig bij en zijn niet aangesloten op het waterleidingnet. “Als je het allemaal zo bekijkt dan is het zelfs beter dan toen. We hadden toen geen elektriciteit en kookten op petroleumkokers.” Sewcharan beschrijft hun huis van vroeger als een “kist van oude planken met zinkplaten erover”. Overdag was het daardoor onder de zengende zon “als een oven”. Hij was de zesde van de tien kinderen – zes jongens en vier meisjes – en de derde jongen van het gezin. Rosita, Robby, Uldine, Carmen, Dennis, dan hij, Sandra, Frans, Remy en Orlando. Allemaal geboren met ongeveer twee jaar tijdsverschil, behalve tussen de twee oudsten – Rosita en Robby – die één jaar met elkaar schelen. “We sliepen naast elkaar”, vertelt Sewcharan over het krappe wonen destijds. “We kregen dan een laken en daar lagen we met z’n allen onder, net als sardientjes in een blik. Het laken lag heel strak over ons heen. Rechts werd eraan getrokken door Robby en links door Dennis, zeker in de regentijd als het huis vol muskieten en koud was.” 15
Demo 256 corr2.indd 15
30-03-20 19:38
Het huisje had maar één deur en een drempel: een houten plateau van drie planken breed. “Als we ’s avonds onze behoefte moesten doen, dan maakten wij onze vader of moeder wakker. Want je durfde niet alleen naar die kumakoisi, een privaat met dat gat in de grond, achter op het erf. Of we hielden het op tot de volgende ochtend. Het geeft alleen maar aan onder welke omstandigheden en in welke omgeving wij woonden. Het is eigenlijk bijna ongelooflijk dat we zo zijn opgegroeid. Wij waren een van de eerste mensen die gingen wonen in Munderbuiten, achterin aan de Parijsstraat. Dat was toen helemaal boiti. Overal was, weliswaar al verkaveld, nog hoog wied en begroeid.” Sewcharans vader, Hanoemanpersad (meer bekend als Frans) Sewcharan, was in die tijd behalve schilder ook wachter bij de Suralco aan de Via Bellalaan, waar Amerikanen gerieflijke woningen hadden. Het was toen een gated community. “Al die percelen hadden daar van die geweldige manyabomen zoals roodborstje. Mijn vader bracht altijd manya mee naar huis met de mededeling of iets wat daarop neerkwam: ‘Dit moet je nu eten.’ Want soms was er niets anders.” Daarvoor kende het gezin een haast nomadisch bestaan. Vóór Munderbuiten woonden zij in de Prins Hendrikstraat. Sewcharan werd thuis geboren in de Corneliastraat, een zijstraat van de Wanicastraat, nu geheten Johan Adolf Pengelstraat. Daarna woonden zij in de Anniestraat. Maar het adres waaraan hij zijn eerste jeugdherinneringen heeft, is de Prins Hendrikstraat. Tot ongeveer zijn vijfde hebben zij er gewoond. Dat perceel kan hij zich nog herinneren. “Het was in het gedeelte voorbij Ons Erf, bekeken vanuit het zuiden. Ik weet dat daar een grote amandelboom was met groene amandelen, een waterput en helemaal aan de achterkant een kanaal met stromend water. We hadden soms te weinig tot niets te eten.” Ook daar moesten ze weg omdat zijn vader de huur niet betaalde.
16
Demo 256 corr2.indd 16
30-03-20 19:38
Opvoeding thuis Sewcharans vader was Hindostaan en zijn moeder, Helouise Antoinette Bhugwandass, gemengd creools, indiaans en Hindostaans. Beide ouders waren katholiek opgevoed en thuis werd er geen Hindostaans gesproken. De kinderen werden ‘niet-Hindostaans’ opgevoed. “Toen mijn vader ongeveer zestien was, werd hij, zo heb ik van mijn moeder begrepen, door zijn ouders uit huis gezet, omdat hij zich al op jonge leeftijd niet Hindostaans gedroeg. Hij ging naar creoolse feesten, danste als een creool, leefde als een creool en had alleen maar creoolse vriendinnen en vrienden.” Zijn vader werd opgevangen door katholieke creoolse mensen, die Sewcharan zelf niet heeft gekend, bij wie hij verder is opgegroeid totdat hij zelfstandig werd. “Op een creools feest kon hij zo de show stelen. Hij was vaak met de creoolse cultuur bezig en zei ook dat hij een ‘tapu’ had. Hij was zoals ze dat zeiden ‘vernegerd’. Hij had ook wel een enkele Hindostaanse vriend. Met ons heeft hij nooit een woord Hindostaans gesproken. Als je naar mij kijkt dan is dat best wel onvoorstelbaar.” Maar alle kinderen kregen een tweede Hindostaanse naam. Die van Sewcharan is Rabinder. Het houten huisje in Munderbuiten werd na verloop van tijd een stenen huisje, maar nog altijd zonder elektriciteit en leidingwater. Ondanks de krappe en minimale woonomstandigheden was Sewcharan heel erg gefocust op school. “Voordat de school begon na de vakantie, stonden mijn schoenen al dagen gereed. En al waren ze gepoetst, ik poetste ze weer de dag ervoor. Ik was er helemaal klaar voor om naar school te gaan.” In de middag deed Sewcharan niets anders dan schoolwerk maken. “Vanwege het ontbreken van stromend water, deden we de vaat buiten op een tafel. Iedereen had een afwasbeurt. Een keer was ik bezig met huiswerk en het was mijn beurt. Toen zei ik: ‘Ma, ik moet deze opdracht voor school maken. Ik kan echt niet.’ Zij stond erop dat ik moest afwassen. Met tranen ben ik naar buiten gegaan. Leren was mijn ding, ik was fanatiek. Ik ben in weinig goed maar mijn kracht zit hem in de discipline.” 17
Demo 256 corr2.indd 17
30-03-20 19:38
Er waren veel spanningen thuis tussen zijn vader en moeder, want zijn vader verkwanselde een groot deel van zijn inkomen aan zijn alcoholverslaving. Het kwam tot een scheiding, toen Sewcharan zeventien was. Zijn moeder vertrok naar Nederland. De oudsten waren al uit huis. Sewcharan werd door zijn vader uiteindelijk uit huis gezet en zijn jongste drie broertjes en zusje werden in een internaat geplaatst. Hij zat op dat moment in de vierde klas van de Paulusschool en was een van de ijverige leerlingen. Hij werd een paar jaar opgevangen door zijn oudste zus Rosita en haar man Armand. Sewcharan wilde niet volledig op hen teren en deed allerlei klusjes om geld te verdienen. Hij wist zijn mulodiploma te behalen maar strandde op het vwo, want vanwege de thuissituatie kon hij zich niet goed concentreren. Van die ijverig lerende scholier verwerd hij tot een jongen van de straat. “Toen is het fout gegaan. Ik ging niet meer naar school, ik gleed af. Ik hosselde: kocht spullen en verkocht ze door. Je was aan het overleven, want je kon niet afhankelijk blijven van je zuster.” Hij liep door Paramaribo en verkocht op straat plumeaus en horloges. Ook bij kantoorpanden bood hij zijn waar aan. Hij werkte ook als schilder en met zijn zwager Armand die meubelmaker was. Hij spaarde voor een ticket naar Nederland dat hij in 1986 kocht, toen hij net vierentwintig jaar was.
Keuze gemaakt In Nederland werd Sewcharan na acht jaar herenigd met zijn moeder. Over zijn afglijden in Suriname zegt hij: “Munderbuiten was een moeilijke buurt in die tijd. Ik maakte ruzie en heb veel gevechten gehad met jongens uit de buurt. Daarbij waren wapens, zoals een mes, niet ongewoon. Ik moest weg uit Munderbuiten anders zou het verkeerd met mij aflopen. Ik heb op een gegeven moment een keuze gemaakt en tegen mezelf gezegd: ‘Ik ga niet meer doen wat mijn vrienden doen. Ik ga kiezen voor mijn moeder.’” Toen Sewcharan in het vliegtuig zat voor vertrek naar Nederland had hij het er moeilijk mee. “Ik zat te huilen als een klein kind. Ik voelde me alleen in het vliegtuig. Met tranen in mijn 18
Demo 256 corr2.indd 18
30-03-20 19:38
ogen zei ik: ‘Suriname, ik verlaat je niet, ik ga niet weg; ik kom weer.’ Ik woonde, werkte en studeerde in Nederland, maar alles wat ik deed was gericht op Suriname.” Hij heeft nog dozen vol met krantenartikelen over Suriname. “Ik wilde gewoon weten er wat in Suriname gebeurde. Als ik er aankwam voor een vakantie – en het vliegtuig landde toentertijd later – sliep ik niet tot die ochtend, want ik wilde de dauw meemaken, ik wilde op de Centrale Markt zijn, ik wilde de vissen zien, die krobia en pataka.” Zijn vader was ook visser want in Munderbuiten kon je leven van de zwampvissen. “Hij kon gewoon in zijn eentje de zwamp ingaan en dan maakte het niet uit of het dag of nacht was. Hij ging alleen met zijn houwer, op zijn slippers, in korte broek, met vangnet of zonder.” Hij lacht er weer om. “Hij ging soms gewoon voelen met zijn handen op de bodem. Slangen waren voor hem geen probleem. En ik denk dat ik die moed van hem heb. Hij was ook niet bang voor een vechtpartij, zelfs op oudere leeftijd niet.” Uiteindelijk trokken alle broers en zusters, behalve Rosita de oudste, naar Nederland. Zij bleef wonen in Munderbuiten – waar zij nog steeds woont – en bleef contact houden met hun vader. Ondanks alles in het verleden heeft zij hem altijd verzorgd en liefdevol opgevangen. Als hij niet meer in staat was op eigen benen naar huis te gaan nadat hij weer had gedronken, haalde zij hem op en bracht hem thuis. Sewcharan kwam haast elk jaar naar Suriname, dan zocht hij hun vader op en nam altijd wat voor hem mee. “Het was geen bittere relatie van: ik hoef jou nooit meer te zien. Maar anderen die ouder waren dan ik, konden die omslag niet maken.” Het leven van zijn vader wil hij niet zozeer afdoen als een fenomeen van die tijd. “Misschien had hij trauma’s uit zijn jeugd. Zijn ouders hebben hem verstoten en als je eenmaal aan de drank raakt, zoals hij, dan heb je er geen grip meer op.” In 2003 overleed zijn vader. Toen hij ziek lag in het Academisch Ziekenhuis Paramaribo, zei hij tegen Sewcharan over het feit dat hij advocaat was geworden: “Wat je doet en bent geworden, dat is 19
Demo 256 corr2.indd 19
30-03-20 19:38
niet mijn verdienste maar je eigen.” Sewcharan: “Kennelijk wilde hij dat kwijt; hij had daar behoefte aan. Maar wat hij ons heeft bijgebracht, wat van enorm belang is in een land als Suriname, is dat we niet moeten discrimineren en bereid moeten zijn met elkaar te delen. Want ondanks zijn tekortkomingen was hij vrijgevig naar buurtbewoners die het minder hadden.”
Drang om te leren In Nederland trok Sewcharan enkele maanden in bij zijn moeder in Den Haag en kwam de drang om te leren weer in hem op. Hij volgde eerst in Leiden de opleiding voor verpleegkundige A, de hoogste verpleegkundige graad, en daarna de opleiding rechtsgeleerdheid. Om zijn studie rechten te bekostigen werkte hij in de weekenden als verpleegkundige in verschillende ziekenhuizen op de interne afdeling, de kraamafdeling en chirurgie. Als het om rechten ging, was Leiden een van de beste universiteiten in die tijd. Hij studeerde af in burgerlijk recht op 33-jarige leeftijd. Aan het eind van zijn rechtenstudie had hij al een gezin samen met Mathilde Rommy Salm en was hun eerste zoontje Gerold junior al geboren. “De professoren zeiden dat ze nog niet hadden meegemaakt dat iemand in zo’n korte tijd met zulke cijfers is afgestudeerd. Het was geen cum laude maar ik had wel wat neergezet. Ik wilde het af hebben want ik had tijd verloren en wilde sprongen maken.” Er waren vakken bij waarvoor hij niet minder dan een negen haalde. Zoals burgerlijk procesrecht, internationaal privaatrecht en rechtsfilosofie. Hoewel Sewcharan op jonge leeftijd leergierig was, had hij geen grote toekomstdromen. “Nee, ik moet eerlijk hierin zijn. Ik heb daarom zoveel bewondering voor mensen die al heel vroeg bewust weten wat ze willen. Gerold junior wist daarentegen al op zijn veertiende wat hij wilde en nastreefde. “Ik zei hem vaak dat ik het zo bewonderde dat hij zo vroeg al bewust in het leven staat, ik had dat niet. Mijn bewustwording op dit vlak is gekomen toen ik veel ouder was. De omstandigheden voor mijn zoon zijn dusdanig dat hij zich goed kan ontwikkelen. Maar zelfs daarover zegt 20
Demo 256 corr2.indd 20
30-03-20 19:38
hij: ‘Ik wil er zelf voor vechten en het zelf verdienen.’” Het idee om rechten te gaan studeren kwam in 1990, nadat hij een ontmoeting had met Raymond Power op de Surinaamse ambassade in Den Haag. Power was in Suriname directeur bij staatsradiozender srs geweest. Sewcharans moeder werkte bij de ambassade als schoonmaakster, sinds zij in Nederland was gaan wonen. Hij was al verpleegkundige en hielp ook zijn moeder met schoonmaken: vloeren vegen en stofzuigen. Hij kwam op de ambassade ook grote Surinaamse politieke figuren tegen, met wie hij zo nu en dan een woord wisselde. Het gesprek met Power ging over het recht en de advocatuur. Over het onbaatzuchtig helpen met schoonmaken van zijn moeder naast zijn eigen baan als verpleegkundige, zegt hij: “Ik deed dat omdat het voor mij vanzelfsprekend was dat ik mijn moeder moest helpen met alles waarbij ik haar kon helpen.” Zij was ook in Suriname altijd al schoonmaakster geweest. “Toen ik op de St. Petrusschool zat aan de Wulfinghstraat, en later op de Paulusschool in dezelfde straat, en klaar was om één uur, dan liep ik naar de Weidestraat waar mijn moeder op de St. Stephanusschool schoonmaakte. Ik hielp met vloeren vegen van de lokalen, met zo’n bruine bezem tussen de banken.” Ook zijn andere broers en zusters deden dat. “In ons denken en hoe wij onze moeder zagen hosselen, konden wij haar dat niet alleen laten doen. Wat zij eruit haalde, deelde ze toch ook met ons. Het was niet toegestaan, we mochten pas komen als de frater weg was. Hij mocht niet zien dat mijn moeder geholpen werd door haar kinderen. Het was ook een combinatie van dingen. Als je thuis kwam van school dan was er geen eten. Dus ging je naar je moeder omdat ze een broodje voor je had. Dan had je weer energie, ging je die vloeren vegen en liep je samen met haar naar huis. We hadden geen soms busgeld, dat konden we niet altijd betalen. Tegen drie of vier uur ’s middags kwamen we thuis aan.” De mensen op de ambassade maakten geen bezwaren dat hij zijn moeder hielp. En zo kwam Sewcharan, die toen 27 was, op een dag Power tegen die te gast was bij een viering van de ambas21
Demo 256 corr2.indd 21
30-03-20 19:38
sade. Power was Surinamer, advocaat en had een eigen praktijk. “Hij was sociaal vaardig en wist sympathie bij je te winnen.” Dat sprak Sewcharan aan. Hij studeerde op dat moment al een jaar economie. Na de inspirerende ontmoeting met Power is hij overgeschakeld naar rechten. Toch zegt hij: “Ik ben niet zozeer door Power rechten gaan studeren. Dat kwam voort uit wat ik als kind aan onrecht heb meegemaakt. Dat zat kennelijk in me en is op dat moment tijdens die ontmoeting tot uiting gekomen.”
Toekomst en bijdrage Sewcharan en zijn vrouw Mathilde hadden hun terugkomst naar Suriname in 2000 goed voorbereid. “Wat er ook gebeurt.” Ze hadden besloten eerst vier jaar te sparen voor een startkapitaal. Na afronding van zijn studie had Sewcharan zich drie jaar laten vormen in de advocatuur in Nederland waar hij was toegelaten tot de balie van Utrecht. “Sommige advocaten in Utrecht zeiden: ‘Wat ga je in Suriname doen? Daar is het toch een chaotische toestand.’ Ik heb altijd gezegd: ‘Ik heb in Nederland niets te zoeken, mijn toekomst en mijn bijdrage die ik moet leveren liggen in Suriname.’” In juni 2000 begon Sewcharan zijn eenmanspraktijk in hun woning aan de Johan Adolf Pengelstraat, die een nalatenschap is van zijn schoonmoeder. Het huis was min of meer een bouwval en ze staken vrijwel al hun kapitaal erin om het bewoonbaar te maken. Sewcharan kreeg al gauw cliënten – aanvankelijk via familie, vrienden en kennissen – maar hij trad eerst op als ‘procesgemachtigde’. “Ik heb ervoor moeten vechten om toegelaten te worden als advocaat tot de Surinaamse balie. Er was, wat ik mij nog ervan kan heugen, daarvóór een discussie gaande tussen Alfred Veldema, die op enig moment president van het Hof van Justitie was, en John von Niesewand, de latere president van het Hof. Het ging erom of rechters of advocaten met een Nederlandse nationaliteit al of niet toegelaten konden worden. Sewcharan heeft dat juridisch helemaal uitgezocht. Hij voerde op grond van internationale regelingen aan, dat hij toegelaten diende te worden tot de 22
Demo 256 corr2.indd 22
30-03-20 19:38
Surinaamse balie. “De discussie was zo heftig dat ik op een gegeven moment tegen het Hof heb gezegd: ‘Nu gaan jullie me echt wel moeten zeggen of ik toegelaten wordt of niet. Zo niet, dan vertrek ik. Ik kan niet hier zijn en mijn beroep niet mogen uitoefenen.” Sewcharan dreigde zelfs met de wettelijke ‘procedure van rechtsweigering’, waarbij iemand een rechter, die geen beslissing wil nemen op een verzoek, wegens rechtsweigering aansprakelijk kan stellen voor de schade die de persoon lijdt. Toen ging het Hof van Justitie overstag. Sewcharan effende daarmee het pad voor andere advocaten in dezelfde situatie. “Er waren andere advocaten met de Nederlandse nationaliteit die hier al jaren voor vochten, maar die durfden niet zo ver te gaan zoals ik, denk ik. Er waren al advocaten met de Nederlandse nationaliteit actief, maar het was kennelijk nog een gevoelig punt.” Het Hof van Justitie heeft toen in een week alle andere advocaten met de Nederlandse nationaliteit die toelating hadden verzocht, beëdigd en Sewcharan de week erna alleen. Hij was als enige met zijn echtgenote Mathilde, hun zonen Gerold en Winston en directe familie op de toelatingszitting. Met ‘heel wat uitspraken’ maakte Sewcharan een statement. “Er was zoveel meer dat ik wilde zeggen. Mathilde zat op de eerste rij en zij wenkte: ‘stop nou, stop nou.’ Toen heb ik niets meer gezegd want ik zou, mezelf kennende, voor het Hof onaangename uitspraken hebben gedaan.” Om als advocaat cliënten te werven heeft Sewcharan ‘eigenlijk niets’ hoeven te doen. “Kennelijk viel ik, op een of andere manier, al gauw op.” Hij ging op de fiets met zijn tas op de bagagedrager naar de zittingen in de Monseigneur Wulfinghstraat. Hij mocht dan moeiteloos aan zijn clientèle komen, maar daarentegen ondervond hij bij de uitoefening van zijn werk ‘alleen tegenstand’ van de griffier, de gevestigde advocatuur en ook van rechters. “Want ik had allerlei Nederlandse stijlen. Zo had ik geleerd dat een kort geding heel snel moet worden afgehandeld. Bij wijze van spreken op dezelfde dag, als het spoedeisende karakter van dien aard is. Dat werd niet begrepen.” 23
Demo 256 corr2.indd 23
30-03-20 19:38
Maar al snel deed Sewcharan water bij de wijn ten aanzien van zijn ‘Nederlandse stijl’. Hierover zegt hij: “Ik ben weggegaan naar Nederland en teruggekomen. Ik heb bepaalde kennis opgedaan en een ontwikkeling doorgemaakt en ik ben in omgevingen geweest die veel van mijn Surinaamse medeburgers niet hebben gezien. Dus ik kan niet van hen verlangen dat zij inleveren; ik moet voor hen inleveren.” Sewcharan adviseert aan alle remigranten en verwanten uit de diaspora deze ‘grondhouding’ aan te nemen. “Ja, als je terugkomt, houd daar dan rekening mee.” Wat was zijn persoonlijke doel toen hij hier in Suriname in de advocatuur stapte? “Mijn doel is eigenlijk gewoon laten zien wat ik voor Suriname kan doen en betekenen. Maar ik kwam vooral om thuis te zijn, hier wil ik wonen, leven en werken. Van deze natuur wil ik genieten en ermee in interactie zijn. Gewoon hier zijn.”
Alles voor Suriname Als we in een file belanden op de tweebaansweg die naar Johan Adolf Pengel Internationale Luchthaven (‘Zanderij’) leidt, zegt Sewcharan: “Dit is gewoon onvoorstelbaar; alleen maar omdat er een vliegtuig of twee zijn geland. Als pro aan de macht komt, gaan wij aan dit soort situaties een einde maken. Er komt een luchthaven in Wanica of Commewijne. Zanderij is aangelegd door de Amerikanen om de aluinaarde gemakkelijk te kunnen afvoeren.” Bijna bij aankomst op plantage Vier Kinderen, leeft Sewcharan helemaal op. “Dit hier is mijn gebied. Hier ben ik elk weekend. Dit is Stella; hier haal ik altijd mijn cassavebrood”, wijst hij naar een huiselijk winkeltje. “De kinderen die ik elke keer tegenkom. Er gaat geen weekend voorbij dat ik hier niet kom.” In het huis hangt een Surinaamse vlag aan een staande vlaggenstok. Dus Sewcharan is een nationalist? “Als je daaronder verstaat dat je alles zou willen doen voor Suriname, ongeacht wat de consequenties voor jezelf zouden zijn, dan zeg ik: ‘Ja, dan ben ik een nationalist.’ Ik stel Suriname boven mezelf in alle opzichten. Als ik moet kiezen tussen Suriname en mezelf, dan kies ik voor Suriname.” 24
Demo 256 corr2.indd 24
30-03-20 19:38
3
Nog ver van een waarachtige democratie
Artikel 52 lid 3 van de Grondwet luidt: “De verantwoordingsplicht ten opzichte van het volk en controle op het overheidshandelen door organen die daartoe zijn ingesteld en het terugroeprecht ten aanzien van gekozen volksvertegenwoordigers zijn waarborg voor een waarachtige democratie.” Het Surinaamse volk heeft het recht zijn politiek in te vullen op de wijze zoals het volk dat wil. Met als bedoeling het politieke stelsel steeds beter vorm en inhoud te geven. Onderdeel daarvan is dat de regering door tussenkomst van De Nationale Assembée (dna) verantwoording moet afleggen aan het volk. Zo moeten we volgens Sewcharan de bovenstaande grondwetsbepaling uitleggen. “Je kunt alleen spreken van een waarachtige democratie als die controle ook tot uiting komt. In Suriname hebben we gezien dat die controle niet tot slecht tot uiting komt.” In zijn artikel ‘Internationale Dag van de Democratie’ haalt Sewcharan onder meer de Alcoa-affaire aan om te laten zien dat leden van de coalitie in dna er ‘geen blijk’ van hebben gegeven hun controlerende rol op het overheidshandelen te hebben begrepen. “Daarbij hebben we gezien dat dna-leden van de coalitie gewoon blindelings als schapen volgen wat de regering zegt.” Suriname is naar de mening en constatering van Sewcharan nog geen waarachtige democratie. Hij durft zelfs te spreken van een ‘schijndemocratie’ en kan dat met ‘genoeg voorbeelden’ onderbouwen. Zoals het slepende 8 Decemberstrafproces, dat pas na twaalf jaar, op 29 november 2019, in eerste aanleg tot een eind 25
Demo 256 corr2.indd 25
30-03-20 19:38
kwam. Sewcharan was bij dit ‘strafproces van de eeuw’ de advocaat van Edgar Ritfeld, een van de verdachten die werd vrijgesproken van het medeplegen van de moord op vijftien critici van het militaire regime op 8 december 1982. “Door de uiterst trage manier waarop dit strafproces maar ook andere zaken verlopen, trek ik zonder meer de conclusie dat we in Suriname nog geen waarachtige democratie hebben. In een waarachtige democratie zou het recht in deze en de andere zaken allang tot uiting zijn gekomen.”
Politiek is mensenrecht De kwestie van de Terugroepwet uit 2015 (zie verder) en de recente wijziging van de Kiesregeling door regering Bouterse-II zijn andere voorbeelden waaruit blijkt dat Suriname nog geen waarachtige democratie is. Volgens de gewijzigde Kiesregeling mogen politieke partijen zich niet bundelen om zich dan te doen registreren als één politieke combinatie – het zogenoemde ‘verbod op pre-electorale combinatievorming’. Daarnaast moeten politieke partijen ook een borgsom op tafel leggen om mee te mogen doen aan de verkiezingen. Deze borgsom is 1 procent van het aantal kiesgerechtigden maal 25 srd. Dat komt neer op ruim 96.000 srd. “Politiek is een mensenrecht dat is verankerd in mensenrechtenverdragen”, zegt Sewcharan. “En deze verdragen schrijven precies voor in welke gevallen aan dat recht mag worden gekomen. De vrijheid van vereniging die de kiezer toekomt als politiek recht en als mensenrecht, verhoudt zich niet met deze beperking. De gewijzigde Kiesregeling is niet iets tegen partijen maar tegen het volk, want de partijen zijn verschijningsvormen van het volk. Het is dus het volk dat je beperkingen oplegt. Ik weet zeker dat als je dit voorlegt aan de Inter-Amerikaanse Commissie voor de Rechten van de Mens dat het gaat sneuvelen, want het is in strijd met artikel 23 van het Amerikaanse Verdrag voor de Rechten van de Mens.” Zonder recht bestaat er geen democratie. Het is een van de ‘meest primaire’ voorwaarden om te spreken van een ‘democrati26
Demo 256 corr2.indd 26
30-03-20 19:38
sche omgeving’. “Nergens ter wereld is sprake van een volle honderd procent democratie”, relativeert Sewcharan. “Want het is een proces waaraan je constant werkt. Maar er is een ondergrens en als je daaronder blijft, dan wordt het echt problematisch.” Suriname bungelt aan die ondergrenzen, want democratie houdt veel meer in dan periodiek stemmen en kiezen van een regering. “Het mag niet zo zijn dat verkiezingen met vlaggen en geld worden gewonnen”, zegt Sewcharan. “Democratie komt tot uiting daar waar met argumenten de juiste persoon gekozen wordt. Dat jij en ik in debat gaan over volkshuisvesting, gezondheidszorg en ga zo maar door. Degene met de sterkste argumenten zou gekozen moeten worden. Maar dat gebeurt niet in Suriname.”
Herziening kiesstelsel Ook ons kiesstelsel druist in tegen de beleving van een waarachtige democratie. Het districtenstelsel werkt ‘ongelijkheid’ in de hand, stelt Sewcharan. Wie in Paramaribo woont en gekozen wil worden als volksvertegenwoordiger moet daarvoor zo’n 6500 stemmen behalen, terwijl iemand uit Sipaliwini slechts zo’n 2000 stemmen nodig heeft. “De stem van de ene kiezer in Suriname is dus niet gelijk aan die van een andere kiezer”, beredeneert Sewcharan. Dat terwijl het districtenstelsel juist uit democratisch oogpunt wil voorkomen dat kiezers in de districten overstemd worden door kiezers in de stad waar verreweg de meeste Surinamers wonen. “Maar wat schiet je ermee op; het werkt niet”, werpt Sewcharan tegen. “Het binnenland stroomt leeg qua inwoneraantal. Het mag niet zo uitpakken dat mijn stem als kiezer in Paramaribo zwakker is dan de stem van iemand die in een ander district woont. Democratie houdt juist in dat het stemrecht gelijke waarde heeft.” Het districtenstelsel werkt zijns inziens in nog een belangrijk opzicht niet naar behoren. “Je ziet dat parlementariërs die gekozen worden in de districten, over het algemeen toch niet de belangen van de districtsbewoners behartigen maar die van hun politieke partij. Dus als het stelsel niet functioneert dan moet worden 27
Demo 256 corr2.indd 27
30-03-20 19:38
overgaan tot herziening ervan. We moeten ons ook houden aan de mensenrechten die zeggen dat we allemaal gelijkwaardig zijn; mijn stem moet evenveel waard zijn als de jouwe. De mensenrechtenbepalingen zijn geschreven vanuit een overtuiging dat we alle mensen gelijke kansen geven. Dan kan het niet zo zijn dat de ene persoon met slechts enkele honderden stemmen in het parlement komt, terwijl de andere daarvoor duizenden stemmen moet behalen. Dat is niet eerlijk en ongelijk.” Sewcharan pleit voor een kiesstelsel waarbij elke stem in het gehele land evenveel waarde heeft: one-man-one-vote. Daarbij moet regelgeving ervoor zorgen dat parlementariërs de belangen van de totale natie dienen, ongeacht waar zij gekozen zijn. “Dat zal ook de etnische politiek doorbreken”, voorspelt Sewcharan, die verwijst naar het boek Man van het moment, de politieke biografie van Henck Arron. “Daarin komt duidelijk naar voren dat het vroeger ging om: ‘Jij voor de Hindostanen, jij voor de Javanen, en ik voor de creolen.’ De ontwikkeling van de mensen en het ontwikkelingsniveau waren anders in die tijd. Men was bezig met etnische belangen en niet met de ontwikkeling van Suriname. Het is bewust zo gecreëerd.” Maar hoe geef je iemand in Coronie bij evenredige vertegenwoordiging gelijke kansen om in het parlement te komen; dat hij niet overstemd dan wel weggestemd wordt door een stedelijke meerderheid? “Hij zal zijn propaganda nationaal moeten maken en laten zien dat hij de totale ontwikkeling van Suriname voorstaat en niet die van zijn district of etnische groep alleen. We moeten gaan denken vanuit een nationale kijk, dat is onze verantwoordelijkheid, en niet bezig zijn met enge partijpolitiek. Maar politici houden het systeem in stand omdat zij er beter van worden; zo kan men immers gemakkelijker de zetels van het binnenland bemachtigen.” Naast herziening van het kiesstelsel zal tegelijkertijd gewerkt moeten worden aan een mindshift om het etnisch politiek denken te doorbreken. En dat is niet met wetten en bepalingen te bereiken, beseft Sewcharan. “Je zult met ideeën moeten komen hoe je 28
Demo 256 corr2.indd 28
30-03-20 19:38
de Surinamer bewust kunt maken van het feit dat een boslandcreool ook op een Hindostaan kan stemmen en andersom. Als de Javaan maar begrijpt dat hij, als hij in dna zit, niet alleen de Javaanse belangen behartigt maar die van elke Surinamer. Als het gehele parlement gaat handelen vanuit deze gedachte, dan zullen in bijvoorbeeld de fractie van Pertjajah Luhur ook creolen zitting hebben enzovoorts.”
‘Terugroepkwestie’ 2015 Daar waar de Grondwet uitgerekend het ‘terugroeprecht’ expliciet noemt als een waarborg voor een waarachtige democratie, wordt in de praktijk geen uitvoering gegeven aan de Wet Terugroeping Volksvertegenwoordigers, kortweg de Terugroepwet. Dit getuige de ‘Terugroepkwestie’ van 2015. Kort na de verkiezingen in dat jaar stapten de toen gekozen parlementariërs Raymond Sapoen en Diepakkoemar Chitan uit de te vormen fractie van de Pertjajah Luhur (pl) en gingen zij later verder als De Hervormings- en Vernieuwingsbeweging (hvb). De pl eiste op grond van de Terugroepwet de twee zetels terug, in die zin dat twee andere kandidaten van de vhp en de nps konden doorschuiven op basis van de gezamenlijke kandidatenlijst van ‘V7’. Sewcharan heeft verschillende processen in eerste aanleg gevoerd namens pl en de door te schuiven kandidaten van vhp en nps. Twee rechters wezen de vordering toe, maar het Centraal Hoofdstembureau (chs) heeft geweigerd hieraan uitvoering te geven. “De rechter heeft bepaald dat de terugroeping geëffectueerd moet worden maar de zittende machthebbers voeren dat gewoon niet uit. Vervolgens ga je naar het Hof van Justitie en die stelt de zaak maar uit en doet geen uitspraak.” Dit zijn voorbeelden waarmee Sewcharan kenbaar wil maken dat Suriname geen waarachtige democratie is, en dat we er ‘nog ver’ van zijn. Maar dat vindt hij niet verwonderlijk. “Als wij in de jaren tachtig de militaire coup niet hadden gehad, hadden we zeer waarschijnlijk veel meer inhoud kunnen geven aan de democratische rechtsstaat. Een militair opereert in termen van bevelen 29
Demo 256 corr2.indd 29
30-03-20 19:38
uitdelen; er is geen ruimte voor dialoog. Een democratie uit zich door het debat, met argumenten over en weer. Daarom is het niet verwonderlijk dat dit de toestand is van onze democratie vandaag de dag. Bouterse zet gewoon zijn dictatuur voort in Suriname met democratische middelen, want hij heeft het parlement helemaal uitgehold.�
30
Demo 256 corr2.indd 30
30-03-20 19:38