Η ηέρλε ζηελ Διιάδα ηνπ 20νπ αηώλα
κάζεκα: Project ηκήκα : Β2 ΚΑΡΚΟΤΛΗΑ ΓΗΧΡΓΟ ΚΑΦΖ ΠΑΡΑΚΔΤΖ ΚΑΦΖ ΣΑΤΡΟΤΛΑ ΚΑΦΖ ΘΔΜΗΣΟΚΛΖ ΚΤΡΗΑΚΟΠΟΤΛΟΤ ΗΧΑΝΝΑ ΚΧΣΟΠΟΤΛΟ ΘΔΟΓΧΡΟ ΜΑΡΚΟΠΟΤΛΟ ΝΗΚΟΛΑΟ ΜΑΡΚΟΠΟΤΛΟΤ ΔΛΔΝΖ ΜΠΟΣΑ ΑΗΚΑΣΔΡΗΝΖ ΝΗΚΟΛΟΠΟΤΛΟΤ ΑΛΔΞΑΝΓΡΑ ΝΗΧΣΖ ΝΗΚΟΛΔΣΑ ΠΗΠΠΑ ΑΓΑΜΑΝΣΗΑ ΣΟΚΑ ΠΑΝΑΓΗΧΣΑ ΣΑΚΡΗΛΖ ΠΑΝΑΓΗΧΣΖ ΣΗΑΣΑ ΔΛΔΝΖ 1
Πεξηερόκελα: 1. Δηζαγσγή 2. Πνίεζε - Πεδνγξαθία 2.1 Κσλζηαληίλνο Καβάθεο 2.2 Ζ γεληά ηνπ 1920 2.3 Κψζηαο Καξπσηάθεο 2.4 Μαξία Πνιπδνχξε 2.5 Παχινο Νηξβάλαο 2.6 Σέιινο Άγξαο 2.7 Ζ γεληά ηνπ 1930 2.8 Γηψξγνο εθέξεο 2.9 Οδπζζέαο Διχηεο 2.10 Γηάλλεο Ρίηζνο 2.11 Αιέμαλδξνο Παπαδηακάληεο 2.12 Γεψξγηνο Βηδπελφο 2.13 Γεκήηξεο Υαηδήο 2.14 ηξαηήο Μπξηβήιεο 2.15 Ζιίαο Βελέδεο 2.16 Μηράιεο Καξαγάηζεο 2.17 ηξαηήο Σζίξθαο 2.18 Αλδξέαο Φξαγθηάο 2.19 Νίθνο Καδαληδάθεο 3. Θέαηξν 2
3.1 Κσκσδία 3.2 Αξραία ηξαγσδία 3.3 Έξγα μέλσλ ζπγγξαθέσλ 3.4 Παηδηθφ ζέαηξν 3.5 Παξαζηάζεηο πνπ ζπλδέζεθαλ κε ζεκαληηθά θνηλσληθφ – πνιηηηθά γεγνλφηα 3.6 χγρξνλν Θέαηξν 3.7 Θεαηξηθέο παξαζηάζεηο πνπ έγηλαλ ηαηλίεο 3.8 Δπηζεψξεζε 4. Κηλεκαηνγξάθνο 4.1 Κσκσδία 4.2 Ζ επνρή ηεο βηληενθαζέηαο 4.3 χγρξνλνο θηλεκαηνγξάθνο 4.4 θελνζέηεο κε ζπνπδαία ζπκβνιή ζηνλ πνηνηηθφ ειιεληθφ θηλεκαηνγξάθν 5. Μνπζηθή 5.1 Κνηλσληθφ θαη πνιηηηθφ ηξαγνχδη 5.2 Κιαζηθή κνπζηθή 5.3 Hip - Hop 5.4 Γεκνηηθφ ηξαγνχδη 5.5 Ρεκπέηηθν ηξαγνχδη 5.6 Λατθφ ηξαγνχδη 5.7 Ρνθ 6. Δπίινγνο 7. Πεγέο 3
1. Δηζαγσγή Ζ Διιάδα ηνλ 20ν αηψλα έρεη λα επηδείμεη πινχζην έξγν ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο ηέρλεο. Σφζν ζηε ινγνηερλία, ηελ πνίεζε θαη ην ηξαγνχδη φζν θαη ζην ζέαηξν θαη ζηνλ θηλεκαηνγξάθν ππήξμαλ πνιινί νη θαιιηηέρλεο πνπ κε ηελ αθνχξαζηε πξνζθνξά ηνπο έδσζαλ εκπλεπζκέλν έξγν πνπ αλέβαζε ην πλεπκαηηθφ επίπεδν ησλ Διιήλσλ θαη πνιιέο θνξέο ππήξμε ζεκείν αλαθνξάο θαη γηα ην εμσηεξηθφ.
2. Πνίεζε - Πεδνγξαθία 2.1 Κσλζηαληίλνο Καβάθεο Ο Κσλζηαληίλνο Καβάθεο γελλήζεθε ζηηο 29 Απξηιίνπ 1863 ζηελ Αιεμάλδξεηα, φπνπ νη γνλείο ηνπ, εγθαηαζηάζεθαλ εγθαηαιείπνληαο ηελ Κσλζηαληηλνχπνιε ην 1840. Ήηαλ ην έλαην παηδί ηνπ Πέηξνπ Καβάθε (18141870), κεγαιέκπνξνπ βακβαθηνχ. Μεηά ην ζάλαην ηνπ παηέξα ηνπ θαη ηελ ζηαδηαθή δηάιπζε ηεο νηθνγελεηαθήο επηρείξεζεο, ε νηθνγέλεηα εγθαηαζηάζεθε ζηελ Αγγιία φπνπ έκεηλε κέρξη ην 1876. ηελ Αιεμάλδξεηα ν Kαβάθεο δηδάρηεθε Αγγιηθά, Γαιιηθά θαη Διιεληθά κε νηθνδηδάζθαιν θαη ζπκπιήξσζε ηε κφξθσζή ηνπ γηα έλα-δχν ρξφληα ζην Διιεληθφ Δθπαηδεπηήξην ηεο Αιεμάλδξεηαο. Έδεζε επίζεο γηα ηξία ρξφληα, πνπ ήηαλ ηα θξηζηκφηεξα ζηελ ςπρνδηαλνεηηθή ηνπ δηακφξθσζε, ζηελ Πφιε (1882-84). Ο Κσλζηαληίλνο Καβάθεο είλαη απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο πνηεηέο, ηνπ νπνίνπ ε πνίεζε ελέπλεπζε ηφζν ηνπο Έιιελεο, φζν θαη ηνπο μέλνπο νκφηερλνχο ηνπ. Ζ απήρεζε ηεο πνίεζήο ηνπ έγηλε αηζζεηή θπξίσο απφ ηε δεθαεηία ηνπ 60 θαη κεηά, φηαλ κεηαθξάζηεθε εθηεηακέλα ζηηο κείδνλεο δπηηθέο γιψζζεο (ζηα αγγιηθά ην 1952 θαη ην 1961, ζηα γεξκαληθά ην 1953, ζηα γαιιηθά ην 1958, ζηα ηηαιηθά ην 1961, ζηα ηζπαληθά ην 1964). Έξεπλα έδεημε φηη ν Καβάθεο έρεη απνθηήζεη ην θχξνο θαη ηελ αίγιε ελφο παγθφζκηνπ πνηεηή. Ηδηαίηεξα θηινκαζήο, ν Καβάθεο απφ πνιχ λσξίο εθδήισζε ηελ αγάπε ηνπ γηα ηελ ηζηνξία. ηα πνηήκαηά ηνπ αλαθέξεηαη ζπρλά ζε ζπγθεθξηκέλα ηζηνξηθά γεγνλφηα. Δκπλέεηαη πεξηζζφηεξν απφ ηελ Διιεληζηηθή επνρή κε ηα έληνλα θαηλφκελα παξαθκήο, ηα νπνία ν πνηεηήο ρξεζηκνπνηεί γηα ηηο αλαινγίεο πνπ βξίζθεη 4
κε ην παξφλ. Σα ηζηνξηθά γεγνλφηα γίλνληαη ε πξφθαζε ή ην κέζν κε ην νπνίν ν Καβάθεο δίλεη ππφζηαζε ζηα πξνζσπηθά ηνπ βηψκαηα. Ο ίδηνο είρε θαηαηάμεη ηα πνηήκαηά ηνπ ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: ηα ηζηνξηθά, ηα θηινζνθηθά θαη ηα εδνληθά ή αηζζεζηαθά. Σα πεξηζζφηεξα απφ απηά αλήθνπλ ζηα ηζηνξηθά. Σα πνηεηηθά θείκελα ηνπ Καβάθε πιεζηάδνπλ ηνλ πεδφ ιφγν. Απηφ θαηνξζψλεηαη κε ηε ιηηφηεηα ζηελ έθθξαζε, ηα ιηγνζηά επίζεηα, ηνλ ειεχζεξν ζηίρν κε ηνλ άληζν αξηζκφ ζπιιαβψλ. Ζ γιψζζα είλαη ηδηφηππε θαη πεξηέρεη πνιιά ζηνηρεία απφ ηελ θαζαξεχνπζα αιιά θαη απφ ηε δεκνηηθή, ελψ είλαη δηαλζηζκέλε κε πνιινχο ηδησκαηηζκνχο απφ ηελ Αιεμάλδξεηα θαη ηελ Πφιε. Ο Καβάθεο είλαη επίζεο ν κφλνο πνηεηήο πνπ ρξεζηκνπνίεζε ηελ εηξσλεία σο θχξην κεραληζκφ παξαγσγήο πνηεηηθφηεηαο. Ζ δξακαηηθή θαη ε ηξαγηθή εηξσλεία δηακνξθψλεη θαη ηε ιεθηηθή ηνπ εηξσλεία θαη απνηειεί ην ζηνηρείν πνπ πξνθαιεί αθξηβψο ηελ «πνηεηηθή ζπγθίλεζε». Υαξαθηεξηζηηθά ηεο πνίεζεο ηνπ Καβάθε: α) ιεπηή εηξσλεία, "ζπλνδεπκέλε απφ κηα γθξηκάηζα ηξαγηθή" β) νμχηαηε ζθέςε, γ) βαζηά αίζζεζε ηξαγηθνχ, ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο δξακαηηθήο νπζίαο ηεο δσήο δ) εθιεπηπζκέλε επαηζζεζία ε) δηάθξηζε πνηεκάησλ ζε ηζηνξηθά-θηινζνθηθά-εξσηηθά ζη) ζνβαξφηεηα θαη βαξπζπκία δ) αίζζεζε παξαθκήο θαη καηαηφηεηαο (πνπ δελ νδεγεί, φκσο, ζηε δηάιπζε θαη ηελ απηζηία) ε) αίζζεκα αμηνπξέπεηαο θαη ππεξεθάλεηαο. Δλψ ν πνηεηήο γλψξηδε πνιχ θαιά ηα ζχγρξνλα ινγνηερληθά ξεχκαηα, φπσο ήηαλ ν παξλαζζηζκφο θαη ν ζπκβνιηζκφο, δε θαίλεηαη λα αθνινχζεζε ζπζηεκαηηθά θάπνην απφ απηά. Βαζκηαία απνκαθξχλζεθε εληειψο θαη θηλήζεθε ζηα πιαίζηα ηνπ ξεαιηζκνχ. Σα αλαγλσξηζκέλα απφ ηνλ ίδην πνηήκαηά ηνπ είλαη 154. Σν πξψην ρξνλνινγηθά είλαη ηα Σείρε (1896) θαη ηειεπηαίν ην Δηο ηα πεξίρσξα ηεο Αληηφρεηαο (1933). Αλάκεζά ηνπο μερσξίδνπλ Σα θεξηά(1899) θαη αθνινπζνχλ απφ ην 1900 έσο ην 1904 Οη Θεξκνπχιεο, Ζ πφιηο, ην Πξψην ζθαιί θαη ην Πεξηκέλνληαο ηνπο βαξβάξνπο. Ο Καβάθεο εηζήιζε ζε πεξίνδν σξηκφηεηαο κε ην Πνζεηδσληάηαη(1906), γηα λα αθνινπζήζεη ην Απνιείπεηλ, ν Θεφο Αληψληνλ θαη ε Ηζάθε. Σν κνηίβν ηεο 5
αμηνπξεπνχο ζηάζεο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ αλζξψπνπ ραξαθηεξίδεη απηά ηα πνηήκαηα. Ο Γηψξγνο εθέξεο αξγφηεξα, ζε δηάιεμή ηνπ κε ηίηιν «Κ.Π. Καβάθεο, Θ.. Έιηνη, παξάιιεινη»(1946), ηνπνζέηεζε ηνλ Καβάθε δίπια ζηνλ Έιηνη γηα ηελ αλαλεσηηθή ηνπ ζπκβνιή ζην κνληεξληζκφ. Μνληεξληζκφο: Ο Μνληεξληζκφο ζηε ινγνηερλία είλαη έλα απφ ηα θαιιηηερληθά ξεχκαηα ηεο πξσηνπνξίαο πνπ εκθαλίδνληαη ηηο πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ 20νπ αηψλα. Πξνέθπςε ζαλ αληίδξαζε ζηελ έσο ηφηε επηθξάηεζε ηνπ ξεαιηζκνχ θαη ηνπ λαηνπξαιηζκνχ θαη ακθηζβήηεζε ηελ χπαξμε κηαο αληηθεηκεληθήο πξαγκαηηθφηεηαο. Ζ κέζνδνο ηνπ Μνληεξληζκνχ ζπληίζεηαη απφ ηελ ππέξβαζε ηνπ ξεαιηζκνχ, ηελ παξνπζίαζε ηεο ηαπηφηεηαο ηνπ ππνθεηκέλνπ, ηε ρξήζε ηνπ κχζνπ, ηε κνπζηθφηεηα, ηελ ελαζρφιεζε κε ην ρξφλν θαη ηελ αηζζεηηθή ζπλείδεζε. Θέκαηα ηνπ Μνληεξληζκνχ απνηεινχλ ε κνλαμηά, ε απνμέλσζε, ηα ςπρηθά αδηέμνδα, ε ζπλαηζζεκαηηθή, ςπρηθή θαη πλεπκαηηθή αλαπεξία ηνπ ζχγρξνλνπ αλζξψπνπ, θαζψο θαη ηα θαηλφκελα λάξθσζεο θαη ζηείξσζεο. Ο ειεχζεξνο ζηίρνο, ν θαηαθεξκαηηζκφο ησλ εηθφλσλ, ην θαζεκεξηλφ γισζζηθφ ηδίσκα, ε δξακαηηθφηεηα, ε απνζπαζκαηηθφηεηα, ηα παξαζέκαηα, νη παξαπνκπέο, ε πνιπγισζζία, ε εηξσλεία θαη ν δπζλφεηνο ραξαθηήξαο ηνπ πνηήκαηνο απνηεινχλ ραξαθηεξηζηηθά ηεο κνληεξληζηηθήο πνίεζεο. 2.2 Η γεληά ηνπ 1920 Ο κεζνπφιεκνο ππήξμε κηα ηδηαίηεξα ζεκαληηθή πεξίνδνο γηα ηε λενειιεληθή ινγνηερλία θαη ζεκάδεςε ηελ θαηνπηλή ηεο πνξεία. Ζ πνίεζε επεξεάδεηαη απφ ην λέν ινγνηερληθφ ξεχκα πνπ γελλήζεθε ζηελ Δπξψπε (ηέιε 19νπ - αξρέο 20νπ αηψλα), ηνλ πκβνιηζκφ, σο αληίδξαζε πξνο ηελ «ςπρξφηεηα» κνξθήο θαη πεξηερνκέλνπ πνπ εμέθξαδε ν Παξλαζζηζκφο. πσο θαίλεηαη θαη απφ ην φλνκά ηνπ, ν πκβνιηζκφο ρξεζηκνπνηεί ζχκβνια γηα λα εθθξάζεη ηδέεο, ζπλαηζζήκαηα θαη ςπρηθέο θαηαζηάζεηο. Κπξηφηεξα γλσξίζκαηά ηνπ είλαη ε κνπζηθφηεηα, ε ππνβιεηηθφηεηα θαη ε κειαγρνιηθή δηάζεζε, πνπ δεκηνπξγνχλ έλα αίζζεκα αζάθεηαο θαη ξεπζηφηεηαο. ηελ Διιάδα παξαηεξνχληαη δχν νκάδεο ζπκβνιηζηψλ πνηεηψλ: ε πξψηε εκθαλίδεηαη γχξσ ζην 1900-1910 θαη απνηειεί νπζηαζηηθά ηελ πξψηε κεηαπαιακηθή γεληά κε ζαθείο αλαλεσηηθέο ηάζεηο ζε ζρέζε κε ηε γεληά ηνπ Παιακά. ηελ νκάδα απηή αλήθνπλ νη πνηεηέο: Γηάλλεο Κακπχζεο, Κσλζηαληίλνο Υαηδφπνπινο, πήιηνο Παζαγηάλλεο, Μηιηηάδεο Μαιαθάζεο, Λάκπξνο Πνξθχξαο, Ησάλλεο Γξππάξεο θ.ά. 6
Ζ δεχηεξε νκάδα θάλεη ηελ εκθάληζή ηεο γχξσ ζην 1910-1920 θαη γξάθεη πνίεζε ρακειφθσλε θαη αδηέμνδε. ηελ νκάδα απηή αλήθνπλ νη πνηεηέο: Απφζηνινο Μειαρξηλφο, Ρψκνο Φηιχξαο, Ναπνιέσλ Λαπαζηψηεο, Μήηζνο Παπαληθνιάνπ, Αλαζηάζηνο Γξίβαο, Κψζηαο Οπξάλεο, Κψζηαο Καξπσηάθεο, Μαξία Πνιπδνχξε, Σέιινο Άγξαο, Σάθεο Παπαηζψλεο θ.ά. Οη ζπκβνιηζηέο ηεο πξψηεο νκάδαο δηαηεξνχλ πεξηζζφηεξνπο δεζκνχο κε ηελ παξάδνζε. Οη ζπκβνιηζηέο ηεο δεχηεξεο νκάδαο (πνπ δηαθξίλνληαη απφ ηνπο άιινπο κε ην φλνκα «λενζπκβνιηζηέο») εθθξάδνπλ κέζα απφ ηελ ηέρλε ηνπο γεληθή θφπσζε θαη ηελ αίζζεζε ηνπ αληθαλνπνίεηνπ. Ζ θπξηφηεξε δηαθνξά ηεο δεχηεξεο νκάδαο πνηεηψλ απφ ηνπο ζπκβνιηζηέο ηεο πξψηεο κεηαπαιακηθήο γεληάο έγθεηηαη ζηελ αλαηξνπή ηεο ινγηθήο ζπγθξφηεζεο ηνπ πνηήκαηνο. Απφ ηνπο λενζπκβνιηζηέο μερσξίδεη ν Κψζηαο Καξπσηάθεο, πνπ, ηζαθηζκέλνο απφ ηελ θαζεκεξηλή αλία θαη επηηήδεπζε θη αξλνχκελνο λα ζπκβηβαζηεί κε ηελ ππνθξηζία γχξσ ηνπ, ζαξθάδεη θαη ζηειηηεχεη κε ηελ πνίεζή ηνπ ην πλεχκα ηεο δηάιπζεο πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ επνρή ηνπ. 2.3 Κώζηαο Καξπσηάθεο
Ο Κψζηαο Καξπσηάθεο ήηαλ Έιιελαο πνηεηήο θαη πεδνγξάθνο. Γελλήζεθε ζηελ Σξίπνιε ζηηο 30 Οθησβξίνπ 1896 θαη απηνθηφλεζε ζηελ Πξέβεδα ην απφγεπκα ηεο 21εο Ηνπιίνπ 1928. Θεσξείηαη σο ν θπξηφηεξνο εθθξαζηήο ηεο ζχγρξνλεο ιπξηθήο πνίεζεο θαη ηα έξγα ηνπ έρνπλ κεηαθξαζηεί ζε πεξηζζφηεξεο απφ ηξηάληα γιψζζεο. Ζ πνίεζή ηνπ δηδάζθεηαη ζε αξθεηά Παλεπηζηήκηα ηεο Διιάδαο αιιά θαη ηνπ εμσηεξηθνχ. Γηα ην έξγν ηνπ έρνπλ γξαθεί εθαηνληάδεο εξγαζίεο θαη βηβιία. Σν 1916, θνηηεηήο ζην Β΄ έηνο Ννκηθήο, άξρηζε λα δεκνζηεχεη πνηήκαηά ηνπ ζε ιατθά πεξηνδηθά αιιά θαη ζε εθεκεξίδεο φπσο ε Αθξφπνιε. Ζ πξψηε ηνπ πνηεηηθή ζπιινγή, Ο Πόλνο ηνπ Αλζξώπνπ θαη ησλ Πξακάησλ, δεκνζηεχηεθε ην 1919. Σνλ ίδην ρξφλν εμέδσζε ην ζαηηξηθνχ πεξηερνκέλνπ πεξηνδηθφ Ζ Γάκπα, ηνπ νπνίνπ ε δεκνζίεπζε φκσο απαγνξεχηεθε κεηά απφ έμη ηεχρε θπθινθνξίαο. Ζ δεχηεξε ζπιινγή ηνπ, ππφ ηνλ ηίηιν Νεπελζή, εθδφζεθε ην 1921. Σν Γεθέκβξην ηνπ 1927 εθδφζεθε ε ηειεπηαία ηνπ πνηεηηθή ζπιινγή κε ηίηιν Διεγεία θαη Σάηηξεο.
7
Δθηφο απφ ην πνηεηηθφ ηνπ έξγν, ν Καξπσηάθεο έγξαςε επίζεο πεδά ελψ έδσζε θαη κεηαθξάζεηο μέλσλ ινγνηερλψλ, φπσο ηνπ Φξαλζνπά Βηγηφλ. εκαληηθά πνηήκαηά ηνπ είλαη ηα εμήο: Θάλαηνη (1919), Ο Πόλνο ηνπ Αλζξώπνπ θαη ησλ Πξακάησλ (1919),
Νεπελζή (1921),
Διεγεία
θαη
Σάηηξεο (1927)
(ην
νπνίν
κεηαθξάζηεθε θαη ζε άιιεο γιψζζεο Elegias e Sátiras), Τειεπηαία πνηήκαηα (1928), Αλέθδνηα πνηήκαηα, Μεηαθξάζεηο θαη Σαλ δέζκε από ηξηαληάθπιια. Σν 1921 ν Κψζηαο Καξπσηάθεο εξγαδφηαλ ζηε ππεξεζία ηεο Μαξίαο Πνιπδνχξε, ε νπνία είρε κεηαηεζεί ζηε Ννκαξρία Αζελψλ θαη παξάιιεια εγγξαθεί ζηε Ννκηθή ρνιή ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ. Γλσξίζηεθαλ θαη κεηαμχ ηνπο αλαπηχρζεθε έλαο ζθνδξφο έξσηαο, πνπ κπνξεί λα θξάηεζε ιίγν, αιιά επεξέαζε θαζνξηζηηθά ηε δσή θαη ην έξγν ηνπο. Σν θαινθαίξη ηνπ 1922 ν Καξπσηάθεο αλαθάιπςε φηη έπαζρε απφ ζχθηιε, κία λφζν πνπ ηφηε ήηαλ αλίαηε θαη απνηεινχζε θνηλσληθφ ζηίγκα. Δλεκέξσζε ακέζσο ηελ αγαπεκέλε ηνπ Μαξία θαη ηεο δήηεζε λα ρσξίζνπλ. Δθείλε ηνπ πξφηεηλε λα παληξεπηνχλ ρσξίο λα θάλνπλ παηδηά, φκσο εθείλνο αξλήζεθε κε ηε δηθαηνινγία φηη «πάζρεη από αλίαην αθξνδίζην λόζεκα θαη δελ ζέιεη λα πάξεη ζην ιαηκό ηνπ θακηά γπλαίθα». Απηφ, θαίλεηαη λα επζηαζεί πιήξσο, δεδνκέλνπ φηη έγξαςε θαη ην ζρεηηθφ πνίεκα «Χρξά πεηξνραίηε», πνπ είλαη ην φλνκα ηνπ κηθξνβίνπ πνπ πξνθαιεί ηε ζχθηιε. Ζ Μαξία ακθέβαιε γηα ηελ εηιηθξίλεηά ηνπ θαη ζεψξεζε φηη ε αζζέλεηά ηνπ ήηαλ πξφζρεκα ηνπ εξαζηή ηεο γηα λα ηελ εγθαηαιείςεη.
2.4 Μαξία Πνιπδνύξε Ζ
Μαξία
Πνιπδνχξε
γελλήζεθε
ηελ
1ε
Απξηιίνπ 1902 ζηελ Καιακάηα θαη ήηαλ θφξε ηνπ θηινιφγνπ Δπγέληνπ Πνιπδνχξε θαη ηεο Κπξηαθήο Μαξθάηνπ. ηα γξάκκαηα εκθαλίζηεθε ζε ειηθία 14 εηψλ κε ην πεδνηξάγνπδν "Ο πφλνο ηεο κάλαο". Αλαθέξεηαη ζην ζάλαην ελφο λαπηηθνχ πνπ μέβξαζαλ ηα θχκαηα
ζηηο
αθηέο
ησλ
Φηιηαηξψλ
θαη
είλαη
επεξεαζκέλν απφ ηα κνηξνιφγηα πνπ άθνπγε ζηε Μάλε. ηα 16 ηεο δηνξίζηεθε ζηε Ννκαξρία Μεζζελίαο θαη παξάιιεια εμέθξαζε δσεξφ ελδηαθέξνλ γηα ην γπλαηθείν δήηεκα. Σν 1920, ζε δηάζηεκα ζαξάληα εκεξψλ, έραζε θαη ηνπο δχν γνλείο ηεο.
8
Σν 1924 κπήθε ζηε δσή ηεο ν δηθεγφξνο Αξηζηνηέιεο Γεσξγίνπ, πνπ κφιηο είρε επηζηξέςεη απφ ην Παξίζη. Ήηαλ λένο, σξαίνο θαη πινχζηνο θαη ε Πνιπδνχξε ηνλ αξξαβσληάζηεθε ζηηο αξρέο ηνπ 1925. Ζ Μαξία φκσο αγαπνχζε πάληα ηνλ Καξπσηάθε. To 1926 πξνζβιήζεθε απφ θπκαηίσζε θαη μεθίλεζε ηε λνζειεία ηεο ζηε "σηεξία" φπνπ έκαζε γηα ηελ απηνθηνλία ηνπ πξψελ εξαζηή ηεο, Κψζηα Καξπσηάθε. Σνλ ίδην ρξφλν θπθινθφξεζε ηελ πξψηε ηεο πνηεηηθή ζπιινγή "Οη ηξίιιηεο πνπ ζβήλνπλ" θαη ην 1929 ηε δεχηεξε, "Ζρψ ζην ράνο". Ζ Πνιπδνχξε άθεζε δχν πεδά έξγα, ην Ζκεξνιφγηφ ηεο θαη κία αηηηινθφξεηε λνπβέια κε ηελ νπνία ζαξθάδεη αλειέεηα ην ζπληεξεηηζκφ θαη ηελ ππνθξηζία ηεο επνρήο ηεο. Ζ θπκαηίσζε φκσο ηειηθά ηελ θαηέβαιε θαη ηα μεκεξψκαηα ηεο 29εο Απξηιίνπ 1930 άθεζε ηελ ηειεπηαία ηεο πλνή κε ελέζεηο κνξθίλεο πνπ ηεο πέξαζε έλαο θίινο ηεο ζηελ Κιηληθή Υξηζηνκάλνπ. Ζ Μαξία Πνιπδνχξε αλήθεη ζηε γεληά ηνπ 1920 πνπ θαιιηέξγεζε ην αίζζεκα ηνπ αληθαλνπνίεηνπ θαη ηεο παξαθκήο. Ο έξσηαο θαη ν ζάλαηνο είλαη νη δχν άμνλεο γχξσ απφ ηνπο νπνίνπο πεξηζηξέθεηαη ε πνίεζή ηεο. Δίλαη κεζηή απφ πεγαίν ιπξηζκφ πνπ μεζπά ζε βαζηά ζιίςε θαη θάπνηε ζε ζπαξαγκφ, κε εκθαλείο επηδξάζεηο απφ ηνλ έξσηα ηεο δσήο ηεο, Κψζηα Καξπσηάθε, αιιά θαη ηα καληάηηθα κνηξνιφγηα. Πνηήκαηά ηεο έρνπλ κεινπνηήζεη Έιιελεο ζπλζέηεο, θιαζηθνί, έληερλνη θαη ξνθ. Αλάκεζά ηνπο νη Μελέιανο Παιιάληηνο, Κσζηήο Κξηηζσηάθεο, Νίθνο Μακαγθάθεο, Γηάλλεο παλφο, Νφηεο Μαπξνπδήο, Γηψξγνο Αξθνκάλεο, Γεκήηξεο Παπαδεκεηξίνπ, Μηράιεο Κνπκπηφο, ηέιηνο Μπνησλάθεο θαη ην ζπγθξφηεκα "Πιελζέηεο". 2.5 Παύινο Νηξβάλαο Με
ην
ινγνηερληθφ
ςεπδψλπκν
Παχινο Νηξβάλαο είλαη γλσζηφο ν κεγάινο Έιιελαο
ινγνηέρλεο
Πέηξνο
Κ.
Απνζηνιίδεο. Ο παηέξαο ηνπ, έκπνξνο Κσλζηαληίλνο Απνζηφινπ Κνπκηψηεο, ήηαλ απφ ηελ θφπειν θαη ε κεηέξα ηνπ, Μαξηέηηα Ησάλλνπ Ράιιε, απφ ηε Υίν. Δκθαλίζηεθε ζηα γξάκκαηα ην 1884, φηαλ εμέδσζε ηελ πξψηε πνηεηηθή ηνπ ζπιινγή θαη άξρηζε λα δεκνζηεχεη ρξνλνγξαθήκαηα ζηηο εθεκεξίδεο Άζηπ, Αθξφπνιε θαη απφ ην 1905 ζηελ Δζηία κε ην 9
ςεπδψλπκν Κύξηνο Άζνθνο. Πήξε επίζεο κέξνο ζηελ έθδνζε ηνπ ζαηηξηθνχ πεξηνδηθνχ Αζήλαη. Ο Παχινο Νηξβάλαο εμέδσζε πνιιέο πνηεηηθέο ζπιινγέο θαη δεκνζίεπζε πνιιά ρξνλνγξαθήκαηα ζε εθεκεξίδεο. Γηαηεξνχζε ζηελνχο δεζκνχο κε αξθεηνχο ινγνηέρλεο ηεο επνρήο ηνπ θαη ζπλέβαιε ζηελ αλάδεημε λεφηεξσλ ινγνηερλψλ π.ρ. Ησάλλεο Κνλδπιάθεο, Γξεγφξηνο Ξελφπνπινο, Νίθνο Καββαδίαο. Σνλ ζπλέδεε αδειθηθή θηιία κε ηνλ Αιέμαλδξν Παπαδηακάληε. Δπεξεάδεηαη απφ ηνλ αηζζεηηζκφ θαη ην ζπκβνιηζκφ, θαζψο θαη απφ ην θηιφζνθν Νίηζε. Γισζζηθά μεθίλεζε απφ θαζαξεχνπζα θαη θαηέιεμε ζηε δεκνηηθή γιψζζα. Σν 1923, βξαβεχηεθε γηα ην ινγνηερληθφ ηνπ έξγν κε ην Αξηζηείν Γξακκάησλ θαη Σερλψλ, ελψ ην 1928 έγηλε κέινο ηεο Αθαδεκίαο Αζελψλ. Πέζαλε απφ βξνγρνπλεπκνλία ζην Μαξνχζη ην 1937. Αζρνιήζεθε κε πνιιά είδε γξαπηνχ ιφγνπ, φπσο δηεγήκαηα, πνηήκαηα, κπζηζηνξήκαηα, δξάκαηα, θξηηηθέο κειέηεο, δνθίκηα, ζεαηξηθά έξγα, ρξνλνγξαθήκαηα θαη ηε «Γισζζηθή Απηνβηνγξαθία», ελψ αζρνιήζεθε θαη κε ηε κεηάθξαζε.
2.6 Σέιινο Άγξαο Ο Σέιινο
Άγξαο (θαιιηηερληθφ
ςεπδψλπκν
ηνπ
Δπάγγεινπ
Ησάλλνπ)
ήηαλ Έιιελαο πνηεηήο, δνθηκηνγξάθνο, κεηαθξαζηήο θαη θξηηηθφο ινγνηερλίαο. Γελλήζεθε ζηελ Καιακπάθα, φπνπ ππεξεηνχζε ηφηε σο ζρνιάξρεο ν παηέξαο ηνπ Γεψξγηνο Ησάλλνπ. Ζ κεηέξα ηνπ ιεγφηαλ Δηξήλε Βιάρνπ. Σν 1906 κεηαθφκηζαλ νηθνγελεηαθψο ζην Λαχξην, φπνπ ν πνηεηήο ηειείσζε ην Γεκνηηθφ θαη ην Διιεληθφ ρνιείν. Ο Σέιινο Άγξαο ηνπνζεηείηαη ζηνπο έιιελεο πνηεηέο ηνπ κεζνπνιέκνπ, ηνπο ιεγφκελνπο λενξνκαληηθνχο. Σν πνηεηηθφ ηνπ έξγν είλαη απνηέιεζκα δεκηνπξγηθήο αθνκνίσζεο ηνπ πλεχκαηνο ηνπ γαιιηθνχ ζπκβνιηζκνχ θαη αηζζεηηζκνχ αιιά θαη ηεο ειιεληθήο πνηεηηθήο παξάδνζεο απφ ην δεκνηηθφ ηξαγνχδη σο ηνλ Ησάλλε Πνιέκε, ηνλ Κσζηή Παιακά, ην Μηιηηάδε Μαιαθάζε
θαη
ηνλ
Κσλζηαληίλν
Καβάθε.
Κηλήζεθε
ζηα
πιαίζηα
ηεο
εζσηεξηθφηεηαο, ηεο κειαγρνιίαο, ηεο λνζεξφηεηαο θαη ηεο απαηζηνδνμίαο ησλ ζπγρξφλσλ ηνπ, πηνζέηεζε ηελ εηδπιιηαθή ελαηέληζε ηνπ παξειζφληνο, σζηφζν 10
παξάιιεια ράξε ζηε βαζηά πλεπκαηηθή ηνπ θαιιηέξγεηα αξλήζεθε λα παξαδνζεί ζηελ απειπηζία θαη αγσλίζηεθε λα θξαηεζεί απφ ηελ ειπίδα γηα έλα θαιχηεξν αχξην. Πξέπεη ηέινο λα ζεκεησζεί ε αμία ηνπ θξηηηθνχ ηνπ έξγνπ πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηδηαίηεξε νμπδέξθεηα, επαηζζεζία, βαζηά γλψζε ηεο θηινζνθίαο θαη επαξθή ελεκέξσζε γηα ηηο ζχγρξνλέο ηνπ επξσπατθέο ζεσξίεο ηεο ινγνηερλίαο θαη ηνλ ηνπνζεηεί ζηελ πξσηνπνξία ηεο λενειιεληθήο θξηηηθήο ζθέςεο. Σν 1907 πξσηνεκθαλίδεηαη ζηε ζηήιε ηεο αιιεινγξαθίαο ηνπ πεξηνδηθνχ Ζ Γηάπιαζηο ησλ Παίδσλ θαη απφ ην 1911 έγξαθε ηαθηηθά ζηε ζηήιε ζπλεξγαζίαο ζπλδξνκεηψλ ηνπ πεξηνδηθνχ κε ην ςεπδψλπκν Σέιινο Άγξαο. Σν 1916 απνθνίηεζε απφ ην Γπκλάζην θαη γξάθηεθε ζηε Ννκηθή ρνιή ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ, απ‟ φπνπ έιαβε ην πηπρίν ηνπ ην 1923. Σν Μάην ηνπ ίδηνπ ρξφλνπ γξάθεη ζηε Γηάπιαζε ησλ Παίδσλ ην πεδνγξάθεκα „„Απνραηξεηηζκφο‟„. πλεξγάδεηαη θαη κε άιια πεξηνδηθά,
φπσο
κε
ηε
„„Λχξα‟„,
ηνλ
„„Βσκφ‟„,
ηνπο
„„Νένπο‟„
θ.ά.
Σν 1918 βξαβεχεηαη ζην εβαζηνπνχιεην δηαγσληζκφ, ελψ θεξδίδεη θαη βξαβείν ζην δηαγσληζκφ δηεγήκαηνο ηνπ πεξηνδηθνχ Δζπεξία ζην Λνλδίλν. Σν 1921 έδσζε δηάιεμε γηα ηνλ Καβάθε ζηελ αίζνπζα ηνπ Διιεληθνχ Χδείνπ. Σελ ίδηα ρξνληά κεηαθξάδεη ηηο „„ηξνθέο‟„ ηνπ γαιιφθσλνπ Έιιελα πνηεηή Εαλ Μνξεάο (Jean Moreas)
ελψ
ην
1923
ηελ
„„Νπρηεξηλή
θαληαζία‟‟
ηνπ
Verlaine
Paul.
Σν 1924 εξγάζηεθε ζην Τπνπξγείν Γεσξγίαο θαη ην 1927 δηνξίζηεθε ζηελ Δζληθή Βηβιηνζήθε, ζέζε πνπ παξέκεηλε σο ην ζάλαηφ ηνπ. Γξάθεη ζπρλά ζην πεξηνδηθφ Νέα Δζηία, ηεο νπνίαο δηεηέιεζε θαη αξρηζπληάθηεο γηα έλα δηάζηεκα, ελψ δεκνζηεχεη θείκελά ηνπ ζηα πεξηνδηθά «Γξάκκαηα», «Νέα Εσή», «Αιεμαλδξηλή Σέρλε», ην «Γειηίν ηνπ Δθπαηδεπηηθνχ Οκίινπ» θαη ζε πνιιά άιια έληππα θαζψο θαη ζηε Μεγάιε Διιεληθή Δγθπθινπαίδεηα ηνπ Ππξζνχ. Σν 1934 θπθινθφξεζαλ Σα βνπθνιηθά θαη ηα εγθψκηα, ε πξψηε πνηεηηθή ηνπ ζπιινγή θαη ην 1939 ε δεχηεξε κε ηίηιν Καζεκεξηλέο, πνπ ηηκήζεθε ην 1940 κε ην Κξαηηθφ Βξαβείν fabio. ηε δηάξθεηα ηεο Γεξκαληθήο Καηνρήο ρεηξνηέξεςε ε επαίζζεηε θαηάζηαζε ηεο πγείαο ηνπ. Σν Ννέκβξην ηνπ 1944, ρηππεκέλνο απφ αδέζπνηε ζθαίξα ζηνλ αζηξάγαιν, κεηαθέξεηαη ζην λνζνθνκείν Δπαγγειηζκφο, φπνπ μεςχρεζε.
11
2.7 Η γεληά ηνπ 1930 Ζ Γεληά ηνπ Σξηάληα ησλ ειιήλσλ ινγνηερλψλ δεκηνπξγήζεθε κέζα ζε έλα πλεπκαηηθφ θιίκα πνπ ην ραξαθηεξίδεη απφ ηελ κηα ε αλαλέσζε ηεο πνίεζεο θαη απφ ηελ άιιε, νη αλαδεηήζεηο ζην ρψξν ηεο πεδνγξαθίαο. Σα ξεχκαηα ηνπ ππεξξεαιηζκνχ θαη ηνπ κνληεξληζκνχ επεξεάδνπλ ηνπο ινγνηέρλεο ηεο πεξηφδνπ, ελψ θάπνηνη πεδνγξάθνη εμαθνινπζνχλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ηνλ ξεαιηζκφ. Οη πνηεηέο πηνζεηνχλ ηνλ ειεχζεξν ζηίρν θαη νη πεδνγξάθνη εγθαηαιείπνπλ ην δηήγεκα θαη θαιιηεξγνχλ ην κπζηζηφξεκα. Μεγάινη πνηεηέο ηεο πεξηφδνπ αλαδείρηεθαλ ν Γηψξγνο εθέξεο, ν Οδπζζέαο Διχηεο, ν Γηάλλεο Ρίηζνο, ν Αλδξέαο Δκπεηξίθνο θ.α. ελψ ζπνπδαίνη πεδνγξάθνη ν ηξαηήο Μπξηβήιεο, ν Γηψξγνο Θενηνθάο, ν Κνζκάο Πνιίηεο, ν ηξαηήο Γνχθαο, ν Φψηεο Κφληνγινπ, ν Ζιίαο Βελέδεο, ν Μ. Καξαγάηζεο, ν Άγγεινο Σεξδάθεο. 2.8 Γηώξγνο εθέξεο Σν
πξαγκαηηθφ
ηνπ
φλνκα
ήηαλ
Γεώξγηνο
Σεθεξηάδεο. Γελλήζεθε ζηε κχξλε ζηηο 13 Μαξηίνπ ηνπ 1900 θαη ήηαλ ν πξσηφηνθνο γηνο ηνπ ηέιηνπ θαη ηεο Γέζπσο
εθεξηάδε. Σν 1906 αξρίδεη ε καζεηηθή ηνπ
εθπαίδεπζε ζην Λχθεην Υ. Αξψλε. Σν 1914, επνρή θαηά ηελ νπνία άξρηζε λα γξάθεη ηνπο πξψηνπο ζηίρνπο ηνπ, κε ην μέζπαζκα ηνπ Μεγάινπ Πνιέκνπ θαηά ηε ζεξηλή πεξίνδν ηνπ έηνπο, ε νηθνγέλεηα κεηαλάζηεπζε
ζηελ
Διιάδα.
Ο
Γηψξγνο
εθέξεο
είλαη
έλαο
απφ
ηνπο
ζεκαληηθφηεξνπο Έιιελεο πνηεηέο θαη έλαο εθ ησλ δχν κνλαδηθψλ βξαβεπκέλσλ κε ην Νφκπει Λνγνηερλίαο Διιήλσλ, καδί κε ηνλ Οδπζζέα Διχηε. Αλ θαη ε παηδεία θαη εθπαίδεπζή ηνπ ήηαλ πεξηζζφηεξν επξσπατθή παξά ειιεληθή, εθείλνο φρη κφλν δελ απαξλήζεθε ηελ ειιεληθή ινγνηερλία, αιιά ηελ θαιιηέξγεζε ζε βάζνο κε ζθνπφ λα ηελ αλαλεψζεη. Ζ πνίεζή ηνπ επεξεάζηεθε απφ ηνλ Έιηνη, ηνλ Κισληέι, ην Βαιεξί θαη ηνλ Πάνπλη. Σν γεγνλφο φκσο πνπ ράξαμε αλεμίηεια ηε ζθξαγίδα ηνπ ζηε ζπλείδεζε ηνπ πνηεηή ήηαλ ε εζληθή θαηαζηξνθή ηνπ 1922 θη ν μεξηδσκφο ηνπ κηθξαζηαηηθνχ ειιεληζκνχ.
12
Υαξαθηεξηζηηθά ηεο πνίεζεο ηνπ εθέξε: α) Δίλαη κηα πνίεζε πνπ εκθαλίδεηαη σο απαηζηφδνμε, βαξχζπκε θαη κειαγρνιηθή, απ' ηελ νπνία φκσο δελ απνπζηάδνπλ εθιάκςεηο αηζηνδνμίαο. β) Ο ιφγνο ηνπ είλαη ζπκβνιηθφο θαη ππαηληθηηθφο. γ) Βαζηθά ζέκαηα ηνπ ε αξραία θαη λεφηεξε ειιεληθή παξάδνζε θαη ε ζπλάληεζή ηεο κε ηνλ ζχγρξνλν επξσπατθφ πνιηηηζκφ, ε κειαγρνιία γηα ηε κνίξα ηνπ ειιεληζκνχ, ε λνζηαιγία ηνπ απφδεκνπ θαη νη ρακέλεο παηξίδεο. Σνλ Ηνχιην ηνπ 1928 δεκνζηεχεη ζηε Νέα Δζηία, επψλπκα σο Γ. εθεξηάδεο, ην "Μηα βξαδηά κε ηνλ Κύξην Τεζη", κεηάθξαζε έξγνπ ηνπ Βαιεξί. Σνλ Μάην ηνπ 1931 εθδίδεηαη κε ην ςεπδψλπκν Γ. εθέξεο ε "ηξνθή" θαη ηνλ ίδην ρξφλν δηνξίδεηαη ππνπξφμελνο θαη έπεηηα δηεπζχλσλ ηνπ ειιεληθνχ Γεληθνχ Πξνμελείνπ ηνπ Λνλδίλνπ, φπνπ ζα παξακείλεη κέρξη θαη ην 1934. Σνλ Μάην ηνπ 1932 δεκνζηεχεηαη ην έξγν ηνπ Μηα λύρηα ζηελ αθξνγηαιηά θαη ηνλ Οθηψβξην ε Σηέξλα, αθηεξσκέλε ζηνλ Γηψξγν Απνζηνιίδε. Σνλ Ηαλνπάξην ηνπ 1935 αξρίδεη ε ζπλεξγαζία ηνπ κε ηηο εθδφζεηο Νέα Γξάκκαηα, αλαδεκνζηεχνληαο ηε Σηέξλα. ηηο 13 Φεβξνπαξίνπ ηνπ 1937 δεκνζηεχεη ζηα Νέα Γξάκκαηα επηζηνιή ηνπ πεξί ηεο δεκνηηθήο γιψζζαο. Σν 1938 κεηαηίζεηαη ζηελ Αζήλα σο πξντζηάκελνο ηεο Γηεχζπλζεο Δμσηεξηθνχ Σχπνπ ηνπ Τθππνπξγείνπ Σχπνπ θαη Πιεξνθνξηψλ. Ο Γηψξγνο εθέξεο εθηφο απφ ηηο πνηεηηθέο ηνπ ζπιινγέο αζρνιήζεθε επίζεο κε ην κπζηζηφξεκα, ηα δνθίκηα θαη ηηο κεηαθξάζεηο. Σν 1963 ε θήκε ηνπ εθέξε μεθεχγεη απφ ηα εζληθά φξηα θαη εμαπιψλεηαη ζε νιφθιεξν ηνλ θφζκν. Καξπφο ηεο ε βξάβεπζή ηνπ κε ην Βξαβείν Νφκπει Λνγνηερλίαο απφ ηε νπεδηθή Αθαδεκία Δπηζηεκψλ. ηηο 16 Απξηιίνπ 1964 αλαγνξεχεηαη ζε επίηηκν δηδάθηνξα ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηεο Θεζζαινλίθεο, ελψ ην θαινθαίξη ηνπ ίδηνπ έηνπο αλαγνξεχεηαη ζε επίηηκν δηδάθηνξα ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηεο Ομθφξδεο θαη ηνλ Ηνχλην ηνπ 1965 επίηηκνο δηδάθησξ ηνπ Πξίλζηνλ. Σν επηέκβξην ηνπ 1965 αξλείηαη πξφηαζε ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηνπ Ηιηλφηο λα κεηαβεί εθεί ην επφκελν έηνο γηα λα δηδάμεη σο επηζθέπηεο θαζεγεηήο. Σνλ Ννέκβξην ηνπ 1967 πξνζθαιείηαη απφ ην Ηλζηηηνχην Αλσηάησλ πνπδψλ ζην Πξίλζηνλ θαη απνδέρεηαη, ελψ θαιείηαη λα δηδάμεη θαη ζηελ Έδξα Σζαξιο Έιηνη Νφξηνλ γηα ηελ Πνίεζε ηνπ Υάξβαξλη γηα ην αθαδεκατθφ έηνο 1969-1970 αιιά απνξξίπηεη κε επίζεκε επηζηνιή ηνπ πξνο ηνλ Πξχηαλε ηνπ Ηδξχκαηνο, θάηη πνπ ζπληζηά ηελ πξψηε αλνηρηή δήισζε θαηά ηνπ θαζεζηψηνο. Σν 1968 ν Μίθεο Θενδσξάθεο ηνπ δεηά λα ζπκβάιεη ζηελ 13
δεκφζηα εθηέιεζε κεινπνηεκέλεο πνίεζήο ηνπ απφ ηνλ ίδην, αιιά ην ζεσξεί κάηαην, ελψ ηνπ δεηείηαη λα κεζνιαβήζεη γηα λα ρεηξνπξγεζεί ν Γηάλλεο Ρίηζνο. Σν θζηλφπσξν ηνπ 1968 κεηαβαίλεη ζηηο Ζ.Π.Α. θαη δηαβάδεη πνηήκαηά ηνπ ζηα Παλεπηζηήκηα Υάξβαξλη, Πξίλζηνλ, Ράηγθεξο, Πίζηκπνπξγθ, Οπάζηγθηνλ, ζηελ Υ.Α.Ν. ηεο Νέαο Τφξθεο. ηηο 28 Μαξηίνπ 1969 ν εθέξεο κίιεζε γηα πξψηε θνξά δεκφζηα ελαληίνλ ηεο Υνχληαο: κεηαδφζεθε απφ ηελ Διιεληθή Τπεξεζία ηνπ B.B.C., ην ξαδηνθσληθφ ζηαζκφ ηνπ Παξηζηνχ θαη ηελ Νηφηηζε Βέιε. Γη‟ απηφ ην ιφγν ηνπ αθαηξέζεθε ν ηίηινο ηνπ πξέζβε επί ηηκή, θαζψο θαη ην δηθαίσκα ρξήζεο δηπισκαηηθνχ δηαβαηεξίνπ. Σνλ Ηνχιην ηνπ 1970 εθδίδνληαη ηα Γεθανρηψ θείκελα κεηαμχ ησλ νπνίσλ, πξψην, ην εθεξηθφ πνίεκα Οη γάηεο η‟ Ατ-Νηθφια. ηηο 22 Ηνπιίνπ 1971 εηζήρζε ζηνλ Δπαγγειηζκφ κε ζπκπηψκαηα έιθνπο, ην νπνίν ηνλ ηαιαηπσξνχζε ηα ηειεπηαία δεθαπέληε ρξφληα. ηηο 20 επηεκβξίνπ ηνπ 1971, ν Γηψξγνο εθέξεο πέζαλε θαη ε θεδεία ηνπ εμειίρζεθε ζε ζησπεξή πνξεία θαηά ηεο δηθηαηνξίαο. Μεηά ηνλ ζάλαηφ ηνπ εθδφζεθε ην πξνζσπηθφ ηνπ εκεξνιφγην κε ηίηιν «Μέξεο…» θαζψο θαη ην «Πνιηηηθφ» ηνπ εκεξνιφγην. 2.9 Οδπζζέαο Διύηεο Ο Οδπζζέαο Διχηεο, θηινινγηθφ ςεπδψλπκν ηνπ Οδπζζέα Αιεπνπδέιιε, γελλήζεθε ζηηο 2 Ννεκβξίνπ ηνπ 1911 ζην Ζξάθιεην ηεο Κξήηεο. Ήηαλ ην ηειεπηαίν απφ ηα έμη παηδηά ηνπ Παλαγηψηε Αιεπνπδέιιε θαη ηεο Μαξίαο Βξαλά.
Ήηαλ
έλαο
απφ
ηνπο
ζεκαληηθφηεξνπο
Έιιελεο πνηεηέο, κέινο ηεο ινγνηερληθήο γεληάο ηνπ '30. Γηακφξθσζε
έλα
πξνζσπηθφ
πνηεηηθφ ηδίσκα
θαη
ζεσξείηαη έλαο απφ ηνπο αλαλεσηέο ηεο ειιεληθήο πνίεζεο. Τπήξμε κέινο ηεο Γηεζλνχο Έλσζεο Κξηηηθψλ Έξγσλ Σέρλεο θαη ηεο Δπξσπατθήο Δηαηξείαο Κξηηηθήο, Αληηπξφζσπνο ζηηο Rencontres Internationales ηεο Γελεχεο θαη Incontro Romano della Cultura ηεο Ρψκεο. Γηαθξίζεθε ην 1960 κε ην Κξαηηθφ Βξαβείν Πνίεζεο θαη ην 1979 κε ην βξαβείν Νφκπει Λνγνηερλίαο, ν δεχηεξνο θαη ηειεπηαίνο κέρξη ζήκεξα Έιιελαο πνπ ηηκήζεθε κε βξαβείν Νφκπει. Ζ δεκνζίεπζε ησλ πξψησλ πνηεκάησλ ηνπ Οδπζζέα Διχηε ζηα Νέα Γξάκκαηα έγηλε ηνλ Ννέκβξην ηνπ 1935, ζην 11ν ηεχρνο ηνπ πεξηνδηθνχ. Ο Διχηεο δεκνζίεπζε
επίζεο
κεηαθξάζεηο
πνηεκάησλ
ηνπ
Διπάξ.
Σνλ
Ννέκβξην
ηνπ 1943 εθδφζεθε ε ζπιινγή «Ο Ήιηνο ν Πξώηνο καδί κε ηηο Παξαιιαγέο πάλσ ζε 14
κηα αρηίδα», ζε 6.000 αξηζκεκέλα αληίηππα, έλαο χκλνο ηνπ Διχηε ζηε ραξά ηεο δσήο θαη ζηελ νκνξθηά ηεο θχζεο. ηα Νέα Γξάκκαηα πνπ άξρηζαλ λα επαλεθδίδνληαη ην 1944, δεκνζίεπζε ην δνθίκηφ ηνπ «Τα θνξίηζηα», ελψ απφ ην 1945 μεθίλεζε ε ζπλεξγαζία ηνπ κε ην πεξηνδηθφ Τεηξάδην κεηαθξάδνληαο πνηήκαηα ηνπ Φεληεξίθν Γθαξζία Λφξθα θαη παξνπζηάδνληαο ζε πξψηε δεκνζίεπζε ην πνηεηηθφ ηνπ έξγν Άζκα Ζξσηθό θαη Πέλζηκν γηα ηνλ ρακέλν Αλζππνινραγό ηεο Αιβαλίαο. Ο πφιεκνο ηνπ ‟40 ηνπ έδσζε ηελ έκπλεπζε θαη γηα άιια έξγα, ηελ Καινζύλε ζηηο Λπθνπνξηέο, ηελ Αιβαληάδα θαη ηε, ρακέλε νξηζηηθά, Βαξβαξία. Σν 1958, κεηά απφ κία δεθαπεληαεηή πεξίπνπ πεξίνδν πνηεηηθήο ζησπήο, δεκνζηεχηεθαλ απνζπάζκαηα απφ ην Άμηνλ Δζηί ζηελ Δπηζεώξεζε Τέρλεο. Σν έξγν εθδφζεθε ηνλ Μάξηην ηνπ 1960 απφ ηηο εθδφζεηο Ίθαξνο, αλ θαη θέξεηαη ηππσκέλν ηνλ Γεθέκβξην ηνπ 1959. Λίγνπο κήλεο αξγφηεξα απέζπαζε γηα ην Άμηνλ Δζηί ην Α΄ Κξαηηθφ Βξαβείν Πνίεζεο. Σελ ίδηα πεξίνδν εθδφζεθαλ θαη νη «Έμε θαη Μία Τύςεηο γηα ηνλ Οπξαλό». Σν 1964 μεθίλεζε ε ερνγξάθεζε ηνπ κεινπνηεκέλνπ Άμηνλ Δζηί απφ ηνλ Μίθε Θενδσξάθε, ελψ ε ζπλεξγαζία ηνπ Διχηε κε ηνλ ζπλζέηε είρε μεθηλήζεη ήδε απφ ην 1961. Σν νξαηφξην ηνπ Θενδσξάθε εληάρζεθε ζην Φεζηηβάι Αζελψλ θαη επξφθεηην αξρηθά λα παξνπζηαζηεί ζην Ζξψδεην, σζηφζν ην Τπνπξγείν Πξνεδξίαο Κπβεξλήζεσο αξλήζεθε λα ην παξαρσξήζεη, κε απνηέιεζκα ν Διχηεο θαη ν Θενδσξάθεο λα απνζχξνπλ ην έξγν, ην νπνίν παξνπζηάζηεθε ηειηθά ζηηο 19 Οθησβξίνπ ζην θηλεκαηνζέαηξν Rex. ηηο 3 Μαΐνπ ηνπ 1969 εγθαηέιεηςε ηελ Διιάδα θαη εγθαηαζηάζεθε ζην Παξίζη, φπνπ μεθίλεζε ηε ζπγγξαθή ηεο ζπιινγήο Φσηόδεληξν. Σν 1971 επέζηξεςε ζηελ Διιάδα θαη ηνλ επφκελν ρξφλν αξλήζεθε λα παξαιάβεη ην "Μεγάιν Βξαβείν Λνγνηερλίαο" πνπ είρε ζεζπίζεη ε δηθηαηνξία. Σν 1978 αλαγνξεχηεθε επίηηκνο δηδάθηνξαο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Αξηζηνηειείνπ
Παλεπηζηεκίνπ
Θεζζαινλίθεο,
ελψ
ην 1979 ηηκήζεθε
κε
ην βξαβείν Νφκπει Λνγνηερλίαο. Ζ αλαγγειία ηεο απνλνκήο ηνπ βξαβείνπ απφ ηε νπεδηθή Αθαδεκία έγηλε ζηηο 18 Οθησβξίνπ "γηα ηελ πνίεζή ηνπ, ε νπνία, κε θόλην ηελ ειιεληθή παξάδνζε, δσληαλεύεη κε αηζζεκαηνπνηεκέλε δύλακε θαη πλεπκαηηθή θαζαξόηεηα βιέκκαηνο ηνλ αγώλα ηνπ ζύγρξνλνπ αλζξώπνπ γηα ειεπζεξία θαη δεκηνπξγηθόηεηα", ζχκθσλα κε ην ζθεπηηθφ ηεο απφθαζεο. Ο Διχηεο παξέζηε ζηελ θαζηεξσκέλε ηειεηή απνλνκήο ηνπ βξαβείνπ ζηηο 10 Γεθεκβξίνπ ηνπ 1979, παξαιακβάλνληάο ην απφ ηνλ Βαζηιέα Κάξνιν Γνπζηάβν θαη γλσξίδνληαο παγθφζκηα δεκνζηφηεηα. Σνλ επφκελν ρξφλν θαηέζεζε ην ρξπζφ κεηάιιην θαη ηα 15
δηπιψκαηα ηνπ βξαβείνπ ζην Μνπζείν Μπελάθε. Σελ απνλνκή ηνπ Νφκπει αθνινχζεζαλ ηηκεηηθέο δηαθξίζεηο εληφο θαη εθηφο Διιάδαο, κεηαμχ απηψλ θαη ε απνλνκή θφξνπ ηηκήο ζε εηδηθή ζπλεδξίαζε ηεο Βνπιήο ησλ Διιήλσλ, ε αλαγφξεπζή ηνπ ζε επίηηκν δηδάθηνξα ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηεο νξβφλεο, ε ίδξπζε έδξαο λενειιεληθψλ ζπνπδψλ κε ηίηιν "Έδξα Διχηε" ζην παλεπηζηήκην Rutgers ηνπ Νηνπ Σδέξζετ, θαζψο θαη ε απνλνκή ηνπ αξγπξνχ κεηαιιίνπ Benson απφ ηε Βαζηιηθή Φηινινγηθή Δηαηξεία ηνπ Λνλδίλνπ. Μία απφ ηηο θνξπθαίεο δεκηνπξγίεο ηνπ ππήξμε ην πνίεκα Τν Άμηνλ Δζηί (1959), έξγν κε ην νπνίν ν Διχηεο δηεθδίθεζε ζέζε ζηελ εζληθή ινγνηερλία, πξνζθέξνληαο ηαπηφρξνλα κία «ζπιινγηθή κπζνινγία» θαη έλα «εζληθφ έξγν». Ζ ινγνηερληθή θξηηηθή ππνγξάκκηζε ηελ αηζζεηηθή αμία ηνπ, θαζψο θαη ηελ ηερληθή ηνπ αξηηφηεηα. Ζ γιψζζα ηνπ επαηλέζεθε γηα ηελ θιαζζηθή αθξίβεηα ηεο θξάζεο ελψ ε απζηεξή δφκεζή ηνπ ραξαθηεξίζηεθε σο άζινο πνπ «δελ αθήλεη λα δηαθαλεί πνπζελά ν παξακηθξόο βηαζκόο ηεο απζόξκεηεο έθθξαζεο» Ηδηφκνξθν, αιιά θαη έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα έξγα ηνπ Διχηε, κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί ην ζθεληθφ πνίεκα Μαξία Νεθέιε (1978), ζην νπνίν ρξεζηκνπνηεί - γηα πξψηε θνξά ζηελ πνίεζή ηνπ - ηελ ηερληθή ηνπ θνιάδ. Γλσζηφηεξα πνηεηηθά ηνπ έξγα είλαη ηα Άμηνλ Δζηί, Ήιηνο ν πξώηνο, Πξνζαλαηνιηζκνί θ.α. Πέξα απφ ην πνηεηηθφ ηνπ έξγν, ν Διχηεο άθεζε ζεκαληηθά δνθίκηα, ζπγθεληξσκέλα ζηνπο ηφκνπο Αλνηρηά Φαξηηά (1974) θαη Δλ Λεπθώ(1992), θαζψο θαη αμηφινγεο κεηαθξάζεηο επξσπαίσλ πνηεηψλ θαη ζεαηξηθψλ ζπγγξαθέσλ. Πνιιά πνηήκαηά ηνπ κεινπνηήζεθαλ, ελψ ζπιινγέο ηνπ έρνπλ κεηαθξαζηεί κέρξη ζήκεξα ζε πνιιέο μέλεο γιψζζεο. Ο Οδπζζέαο Διχηεο πέζαλε ζηηο 18 Μαξηίνπ ηνπ 1996 απφ αλαθνπή θαξδηάο ζηελ Αζήλα. 2.10 Γηάλλεο Ρίηζνο Ο Γηάλλεο..Ρίηζνο γελλήζεθε.ηελ 1 Μαΐνπ ηνπ 1909 θαη ήηαλ Έιιελαο πνηεηήο. Γεκνζίεπζε πάλσ απφ εθαηφ πνηεηηθέο ζπιινγέο θαη ζπλζέζεηο, ελλέα κπζηζηνξήκαηα, ηέζζεξα ζεαηξηθά έξγα θαη κειέηεο. Πνιιέο κεηαθξάζεηο,
ρξνλνγξαθήκαηα
θαη
άιια
δεκνζηεχκαηα ζπκπιεξψλνπλ ην έξγν ηνπ. Σν 1921 άξρηζε λα ζπλεξγάδεηαη κε ηε «Γηάπιαζε ησλ Παίδσλ». πλεηζέθεξε επίζεο πνηήκαηα ζην θηινινγηθφ παξάξηεκα ηεο «Μεγάιεο Διιεληθήο Δγθπθινπαίδεηαο» 16
ηνπ Ππξζνχ. Σν 1934 εθδφζεθε ε πξψηε πνηεηηθή ζπιινγή ηνπ κε ηίηιν «Σξαθηέξ», ελψ μεθίλεζε λα δεκνζηεχεη ζηνλ «Ρηδνζπάζηε» ηε ζηήιε «Γξάκκαηα γηα ην Μέησπν». Σελ ίδηα ρξνληά γίλεηαη κέινο ηνπ ΚΚΔ, ζην νπνίν παξέκεηλε πηζηφο κέρξη ηνλ ζάλαηφ ηνπ(1990). Σν 1935 θπθινθνξνχλ νη «Ππξακίδεο», ην 1936 ν «Δπηηάθηνο» θαη ην 1937 «Σν ηξαγνχδη ηεο αδειθήο κνπ». Έιαβε ελεξγά κέξνο ζηελ Δζληθή Αληίζηαζε, ελψ θαηά ην ρξνληθφ δηάζηεκα 1948-1952 εμνξίζηεθε ζε δηάθνξα λεζηά. πγθεθξηκέλα ζπιιακβάλεηαη ηνλ Ηνχιην ηνπ 1948 θαη εμνξίδεηαη ζηε Λήκλν, θαηφπηλ ζηε Μαθξφλεζν (Μάηνο 1949) θαη ην 1950 ζηνλ Άγην Δπζηξάηην. Μεηά ηελ απειεπζέξσζή ηνπ ηνλ Αχγνπζην ηνπ 1952 έξρεηαη ζηελ Αζήλα θαη πξνζρσξεί ζηελ ΔΓΑ. Σν 1954 παληξεχεηαη κε ηελ παηδίαηξν Γαξπθαιηά (Φαιίηζα) Γεσξγηάδε θη έλα ρξφλν αξγφηεξα γελληέηαη ε κνλαδηθή θφξε ηνπο Διεπζεξία (Έξε). Σν 1956, ηνλ ίδην ρξφλν δειαδή, ηηκήζεθε κε ην Α΄ Κξαηηθφ Βξαβείν Πνίεζεο γηα ηε «νλάηα ηνπ ειελφθσηνο». Σν 1968 πξνηάζεθε γηα ην βξαβείν Ννκπέι ην νπνίν δελ πήξε δηφηη ζεσξήζεθε ζηξαηεπκέλνο πνηεηήο (δειαδή ήηαλ κέινο ηνπ ΚΚΔ). Σν 1975 αλαγνξεχηεθε επίηηκνο δηδάθηνξαο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο θαη ην 1977 ηηκήζεθε κε ην Βξαβείν Δηξήλεο Λέληλ. Σν 1956 ηηκήζεθε κε ην πξψην Κξαηηθφ Βξαβείν πνίεζεο θαη 16 ρξφληα αξγφηεξα κε ην κέγα δηεζλέο βξαβείν πνίεζεο ζην Βέιγην. Σν 1975 βξαβεχηεθε κε ην δηεζλέο βξαβείν "Γθεφξγθη Γεκεηξψθ" ζηε Βνπιγαξία ελψ ζηε Γαιιία ηελ ίδηα ρξνληά κε ην κέγα βξαβείν πνίεζεο "Αιθξέ ληε Βηλχ". Σα επφκελα 2 ρξφληα ηηκήζεθε κε ην δηεζλέο βξαβείν "Αίηλα-Σανξκίλα" θαη κε ην "βξαβείν Δηξήλεο ηνπ Λέληλ" ζηελ Ηηαιία θαη ζηελ ΔΓ αληίζηνηρα. Κάπνηνη ραξαθηεξηζηηθνί ηίηινη ησλ πνηεκάησλ ηνπ Γηάλλε Ρίηζνπ είλαη νη εμήο: «Τξαθηέξ »(1934), «Ππξακίδεο»(1935), «Δπηηάθηνο»(1936), «Τν ηξαγνύδη ηεο αδειθήο κνπ»(1937), «Δαξηλή ζπκθσλία»(1938), «Τν εκβαηήξην ηνπ σθεαλνύ»(1940), «Παιηά καδνύξθα ζε ξπζκό βξνρήο»(1943), «Γνθηκαζία»(1943) θ.α. Ο Γηάλλεο Ρίηζνο πξαγκαηνπνίεζε επίζεο ζεκαληηθά ζεαηξηθά, πνιπάξηζκεο κεηαθξάζεηο θαη ηαμηδησηηθά. Δθηεηακέλε πνηεηηθή απφδνζε ησλ έξγσλ ηνπ Ρίηζνπ έρεη εθδνζεί (δίγισζζε) ζηελ πεξζηθή γιψζζα απφ ηνλ Πέξζε πνηεηή Φεξετληνχλ Φαξηάλη, θίιν ηνπ Ρίηζνπ, πνπ πήξε γηα ηελ εξγαζία ηνπ απηή ην Διιεληθφ Κξαηηθφ Βξαβείν Μεηάθξαζεο ην 2006.
17
Πεδνγξαθία Γηήγεκα: Σν δηήγεκα είλαη ινγνηερληθφ είδνο ζχληνκεο ζε έθηαζε αθεγεκαηηθήο πεδνγξαθίαο. Δίλαη πην κηθξφ απφ ηε λνπβέια θαη πνιχ πην κηθξφ απφ ην κπζηζηφξεκα, αλ θαη ηα φξηα κεηαμχ ησλ ηξηψλ απηψλ θαηεγνξηψλ είλαη θάπσο ππνθεηκεληθά.
2.11 Αιέμαλδξνο Παπαδηακάληεο Ο Παπαδηακάληεο γελλήζεθε ζηε θηάζν ην 1851 θαη γνλείο ηνπ ήηαλ ν ηεξέαο
Αδακάληηνο
Δκκαλνπήι
θαη
ε
Αγγειηθή
(Γθηνπιψ) ην γέλνο Μσξατηίδε. Μεγάισζε αλάκεζα ζε ελληά παηδηά (ηα δχν πέζαλαλ κηθξά) θαη εμνηθεηψζεθε λσξίο κε ηα εθθιεζηαζηηθά πξάγκαηα, ηε ζξεζθεπηηθή αηκφζθαηξα, ηηο ιεηηνπξγίεο, ηα εμσθθιήζηα θαη ηελ ήζπρε δσή ηνπ λεζηψηηθνπ πεξίγπξνπ. ια απηά δηακφξθσζαλ κηα ρξηζηηαλνπξεπή ηδηνζπγθξαζία, πνπ δηαηήξεζε κε πείζκα σο ην ηέινο ηεο δσήο ηνπ. Ο Παπαδηακάληεο πέζαλε ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 1911, χζηεξα απφ επηδείλσζε ηεο πγείαο ηνπ. Ο εθδνηηθφο νίθνο Φέμε, ιίγν αξγφηεξα, άξρηζε ηελ έθδνζε ησλ έξγσλ ηνπ, πνπ έθηαζαλ ηνπο έληεθα ηφκνπο. ηα 1924, ν Διεπζεξνπδάθεο εμέδσζε ηα Άπαληά ηνπ κε αξθεηά αλέθδνηα δηεγήκαηα. Σν 1925 πξαγκαηνπνηήζεθαλ ηα απνθαιππηήξηα ηεο πξνηνκήο ηνπ ζηε θηάζν, ελψ ζηηο εθεκεξίδεο Διεύζεξνλ Βήκα θαη Πνιηηεία δεκνζηεχηεθαλ ηα ηειεπηαία άγλσζηα δηεγήκαηά ηνπ. Σν 1933 έγηλαλ νκηιίεο κπξνζηά ζηελ πξνηνκή ηνπ γηα ην έξγν ηνπ, κε ηελ παξνπζία θαη ζπκκεηνρή ηεηξαθνζίσλ Γάιισλ δηαλννχκελσλ πνπ επηζθέθζεθαλ ηε θηάζν, θαζψο θαη εθαηφλ πελήληα Διιήλσλ ινγνηερλψλ θαη άιισλ ζαπκαζηψλ ηνπ. Γηεγήκαηα ηνπ Παπαδηακάληε άξρηζαλ λα εθδίδνληαη ζηα γαιιηθά θαη πνιινί Γάιινη ειιεληζηέο αζρνιήζεθαλ πιαηχηεξα κε ην έξγν ηνπ. Οη ήξσέο ηνπ είλαη ςαξάδεο, αγξφηεο, ηεξσκέλνη, κεηαλάζηεο, πνιπθακειίηεο, εξγέλεδεο, αλαμηνπαζνχζεο ρήξεο, φκνξθεο νξθαλέο, αιιά θαη θαθάζρεκεο κάγηζζεο θαη δηάθνξεο αγχξηηζζεο. ηαλ δελ έθαλε ηέρλε ηηο παηδηθέο ηνπ αλακλήζεηο, έπαηξλε ηα ζέκαηά ηνπ απφ ηε δσή ησλ θησρνγεηηνληψλ ηεο Αζήλαο. Σν ππφζηξσκα ζπλήζσο είλαη ζξεζθεπηηθφ. Σν εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ πεξηγξάθεηαη κε αιεζηλή ιαηξεία πξνο ηε θχζε. Ζ 18
θαζαξεχνπζα, πνπ ρξεζηκνπνηεί, ζπάληα γίλεηαη δπζλφεηε, γηαηί δηαπλέεηαη απφ ηνλ θξαδαζκφ θαη ηε ζέξκε ηνπ πιένλ επζπγθίλεηνπ αλζξσπηζκνχ. Χζηφζν, ζηγά-ζηγά απινπνηνχζε ηε γιψζζα, βάδνληαο πεξηζζφηεξα ιατθά ζηνηρεία, θαη ιίγν πξηλ ην ζάλαηφ ηνπ έγξαςε θαη δηεγήκαηα ζηε δεκνηηθή. Σνλ δηαθξίλεη πνηεηηθφ χθνο, γφληκε θαληαζία θαη ζξεζθεπηηθή θαηάλπμε, ε νπνία ηνλ ζπγθιφληδε απφ ηελ παηδηθή ηνπ ειηθία. Γελ πεξηνξίδεηαη ζηελ πεξηγξαθηθή γνεηεία, αιιά εηζρσξεί ζην δξάκα ηεο αλζξψπηλεο ςπρήο. ηηο εηθφλεο ηνπ, πνπ έρνπλ ηελ ίδηα δσγξαθηθή γνεηεία, είηε αλαθέξνληαη ζην Αηγαίν, είηε ζε θησρνγεηηνληά ηεο Αζήλαο, εκθπζά ηελ πλνή ηεο ιπξηθήο ηνπ έμαξζεο, ελζηαιάδεη ην βπδαληηλφ κπζηηθηζκφ ηνπ θαη απνζέηεη ηελ ηξπθεξφηεηα ηεο ρξηζηηαληθήο ηνπ αγάπεο. Δθηφο απφ ηα δηεγήκαηα θαη ηηο λνπβέιεο έγξαςε θαη πνηήκαηα ζξεζθεπηηθήο έκπλεπζεο, πνπ εμπκλνχλ ηε κεηέξα ηνπ θαη ηελ Παλαγία. Κη φκσο ν Παπαδηακάληεο, πνπ ήηαλ ππεξήθαλνο γηα ην δηεγεκαηηθφ ηνπ έξγν, ηνπ νπνίνπ γλψξηδε ηελ πξαγκαηηθή αμία, δε ζεψξεζε πνηέ ηνπ φηη ήηαλ θαη πνηεηήο, αλ θαη ε πνηεηηθή πλνή απνηειεί θχξην ραξαθηεξηζηηθφ θαη ηνπ πεδνχ ηνπ ιφγνπ. Υσξίο λα ελδηαθέξεηαη γηα ξίκεο θαη ζηνιίδηα, πέηπρε κηα ιηηφηεηα ειεχζεξνπ ζηίρνπ, πνπ αξθεηά ρξφληα αξγφηεξα έγηλε, ζρεδφλ, κφληκν κνηίβν ηεο λενειιεληθήο πνίεζεο. Αλ ε πεδνγξαθία ηνπ έρεη ηε δπλαηφηεηα λα αληηθεηκελνπνηεί θαη ηα πξνζσπηθά ηνπ βηψκαηα, ε πνίεζε ηνπ αληίζεηα δελ εθθξάδεη παξά ηελ πξνζσπηθή ηνπ εμνκνιφγεζε. Ζ πξψηε ηνπ δεηιή ινγνηερληθή πξνζπάζεηα πξαγκαηψλεηαη κε ην κπζηζηφξεκα Ζ κεηαλάζηηο. Δίλαη έλα έξγν ηνπ μεληηεκέλνπ ειιεληζκνχ. Δπηθξίλεη ηνλ εθκνληεξληζκφ ησλ κεηαλαζηψλ, πνπ θαη' απηφλ μέραζαλ ηηο γλήζηεο ειιεληθέο παξαδφζεηο θαη ράιαζαλ ηελ ςπρή ηνπο. Με εξσίδα ηελ Διιελίδα Μαξίλα Βεξγίλε (κεηαλάζηξηα θη ε ίδηα), πνπ θξαηεί αράιαζηε ηελ Διιάδα κέζα ηεο, πηζηή ζηηο εζληθέο αξεηέο, κε ηελ αθνζίσζή ηεο ζην κλεζηήξα ηεο θαη κεηά ηελ εγθαηάιεηςή ηεο, πιεγσκέλε ζηε ιεπηή επαηζζεζία ηεο θαη ζηελ επγέλεηα ηεο ςπρήο ηεο, νδεγείηαη, κε θαξηεξηθφηεηα θαη άδνιε αγάπε πξνο φινπο, ζηνλ ηάθν. Ο ζπγγξαθέαο μεηπιίγεη ηα ρηππήκαηα ηεο κνίξαο κε ηέηνηα δχλακε, πνπ πςψλεη ηελ εξσίδα ηνπ ζην επίπεδν κνξθήο ηεο αξραίαο ηξαγσδίαο θαη, κέζα απφ ην δηθφ ηεο ηξαγηθφ κεγαιείν, βξίζθεη ηελ επθαηξία λα μεγπκλψζεη θαη λα θαπηεξηάζεη ηε δηαθζνξά ηνπ πεξίγπξνπ θαη ηελ θαθία ηεο θνηλσλίαο. ην δεχηεξν κπζηζηφξεκά ηνπ Οη έκπνξνη ησλ εζλώλ, μεπεξλάεη ηελ πξψηε ηνπ πξνζπάζεηα θαη παξνπζηάδεη έλα έξγν ην νπνίν δελ ζηάζεθε κφλν ζεκαληηθή 19
πξνζθνξά ζηελ επνρή ηνπ, αιιά θαη ζήκεξα κπνξεί λα ζηαζεί δίπια ζηα θαιχηεξα ηζηνξηθά θαη ξνκαληηθά ειιεληθά κπζηζηνξήκαηα. Μηα πιεζσξηθή θαληαζία, ζε ζπλδπαζκφ κε έλα κεγάιν ζπγγξαθηθφ ηαιέλην, έδσζε έλα έξγν πξαγκαηηθά γλήζηαο θαιιηηερληθήο δεκηνπξγίαο. Ξαλαδσληαλεχεη ηε λεζηψηηθε Βελεηνθξαηία ζηελ πξψηε ηεο εμφξκεζε γηα ηελ θαηάθηεζε ησλ Κπθιάδσλ θαη πεξηγξάθεη κε δαληηθέο εηθφλεο ηελ αγξηφηεηα ησλ Βελεηψλ θαη ησλ Γελνβέδσλ, πνπ είραλ σο κφλν λφκν ηνπο ηελ απζαηξεζία θαη ηελ σκή ηδηνηέιεηα. Απηνί είλαη «νη έκπνξνη ησλ εζλψλ», πνπ ε δίςα ηνπ ρξήκαηνο ηνχο κεηαβάιεη ζε ιχθνπο θαη απαίζηνπο θνληάδεο ησλ ήζπρσλ αλζξψπσλ ησλ ειιεληθψλ λεζηψλ. Ζ Φόληζζα ζεσξείηαη, απφ ηνπο πεξηζζφηεξνπο, ην αξηζηνχξγεκά ηνπ. Αλήθεη ζηα έξγα ηεο πξνρσξεκέλεο σξηκφηεηάο ηνπ, ηεο ξεαιηζηηθήο πεξηφδνπ, θαη θιείλεη κέζα ηνπ ηα πην γφληκα ζηνηρεία ηεο ηέρλεο ηνπ. χιιεςε, ζχλζεζε, κνξθή, πεξηερφκελν θαη κχζνο ζρεκαηίδνπλ έλα ζεκαληηθφ έξγν ηέρλεο. Δίλαη βγαικέλν απφ ηα βάζε ηεο ςπρήο ηνπ ζπγγξαθέα, απφ ηελ ηξαγσδία ηνπ ζπηηηνχ ηνπ, απφ ηε κηδέξηα ηνπ λεζηνχ ηνπ, απφ ηε κεγάιε δπζηπρία ησλ θησρψλ αλζξψπσλ ηνπ ιανχ. Ζ ζχλζεζε ηνπ έξγνπ είλαη αξηζηνηερληθή θαη ε ελφηεηα αδηάζπαζηε. Ζ αθήγεζε είλαη γνξγή, ξσκαιέα, ζπγθινληζηηθή, θαη παίξλεη ζπκβνιηθφ ραξαθηήξα. Ζ ηερληθή ηνπ Παπαδηακάληε θηάλεη ζην θνξχθσκά ηεο, φηαλ ην έγθιεκα αλαδχεηαη βνπβφ κέζα απφ ηηο ηχςεηο ηεο θφληζζαο, πνπ ε ίδηα ην θαηαδηθάδεη, ελψ, παξάιιεια, ηελ εμαλζξσπίδεη ην, ζην βάζνο ηνπ, αλζξσπηζηηθφ ηδαληθφ ηεο. Ο Παπαδηακάληεο δελ επηχρεζε λα δεη ηππσκέλν ζε βηβιίν θαλέλα έξγν ηνπ. Μεηά ην ζάλαηφ ηνπ, ηππψζεθαλ απφ ηηο εθδφζεηο Φέμε (1912-1913) έληεθα ηφκνη κε φζα δηεγήκαηα βξέζεθαλ ηφηε. Πέληε ηφκνπο εμέδσζε ν Οίθνο Διεπζεξνπδάθε ην 1925-1930 θαη έλαλ ηφκν (Θαιαζζηλά δηεγήκαηα) ν Αζ. Καξαβίαο ην 1945. Σν 1955, ηα Άπαληά ηνπ εθδφζεθαλ απφ ηνλ Δθδ. Οίθν Γ. Γεκεηξάθνπ, κε βηνγξαθηθά ζηνηρεία, θξηηηθά ζρφιηα θαη πξνιφγνπο ζε γεληθή επηκέιεηα Γ. Βαιέηα. Σν 1963, ηα Άπαληα ηνπ Παπαδηακάληε εθδφζεθαλ ζε ηξεηο ηφκνπο απφ ηελ Δηαηξεία Διιεληθώλ Δθδόζεσλ, κε πξνιφγνπο θαη επηκέιεηα Μηρ. Πεξάλζε. Ο Παπαδηακάληεο, πέξα απφ ηα ηξία κπζηζηνξήκαηα θαη ηα ηξία εθηεηακέλα δηεγήκαηα (λνπβέιεο), έγξαςε 180 δηεγήκαηα θαη 40 κειέηεο θαη άξζξα. Σα δηεγήκαηα ηνπ Παπαδηακάληε αλήθνπλ ζηελ ηξίηε πεξίνδν ηεο εμέιημήο ηνπ, ηε ιεγφκελε λαηνπξαιηζηηθή πεξίνδν, πνπ αξρίδεη κε ην πξψην ηνπ δηήγεκα ην 1887 θαη θηάλεη σο ην 1892. Σα δηεγήκαηα ηνπ είλαη πεξηγξαθηθά, θπζηνιαηξηθά, κε έληνλν ρξσκαηηζκφ ζηα εθθξαζηηθά κέζα, κε εηδπιιηαθή αηκφζθαηξα, ππνηαγκέλα ζε 20
θαλφλεο θαη ζρέδην. Απηά είλαη: Τν ρξηζηόςσκν, Ζ ρήξα παπαδηά, Ζ ηειεπηαία βαπηηζηηθή, Ζ ππεξέηξα, Ο ζεκαδηαθόο, Ζ ζηαρνκαδώρηξα, Δμνρηθή Λακπξή, Ζ ρηππεκέλε, Ο Παληαξώηαο, Ζ παηδηθή παζραιηά, Ζ καπξνκαληεινύ, Τν Πάζρα ξσκέτθν, ην Θέξνο-έξνο, Ο θησρόο άγηνο, Ζ λνζηαιγόο, Μηα ςπρή, Ο Ακεξηθάλνο, Σην Φξηζηό ζην Κάζηξν, Σηελ Αγ' Αλαζηαζά θαη ην ιόγπξα ζηε ιίκλε. ε απηά κπνξεί λα θαηαηαρζεί θαη ην Έξσο-ήξσο. Με ην αξηζηνχξγεκά ηνπ Οιόγπξα ζηε ιίκλε, ν ζπγγξαθέαο αγγίδεη φιεο ηηο κνξθέο ηεο εζνγξαθίαο, δεκηνπξγψληαο δηθή ηνπ ηερληθή, θαη μαθληάδεη κε ηελ πξσηνηππία ηνπ. Δθηφο απφ ην δηήγεκά ηνπ Οιόγπξα ζηε Λίκλε, θνξπθαία δεκηνπξγία ηνπ κπνξεί λα ζεσξεζεί θαη ε Ννζηαιγόο. Με ην Οιόγπξα ζηε ιίκλε, ν Παπαδηακάληεο εγθαηληάδεη ηελ πνηεηηθή πεδνγξαθία. Με έληνλε πιαζηηθή δχλακε, δίλεη δηάθαλεο πεξηγξαθέο θαη δξνζεξέο εηθφλεο, θαζαξέο θαη έληνλεο, πνπ θάλνπλ ην δηήγεκα έλαλ πνιπζχλζεην πίλαθα ηεο λεζηψηηθεο δσήο, γεκάην απφ πνηθηιία κνξθψλ. Ζ δεχηεξε πεξίνδνο αξρίδεη κε ην δηήγεκα Οη Φαιαζνρώξεδεο θαη ζπλερίδεη κε ηα Τα δύν ηέξαηα, Ο θαιόγεξνο, Τπθινζύξηεο, Ναπαγίσλ λαπάγηα, Βαξδηάλνο ζηα Σπόξθα θ.α. Με ηνπο Διαθξνΐζθησηνπο, κεηαθέξεη ηε ζάηηξά ηνπ ζηε θηάζν θαη ρηππάεη ηηο ιατθέο δεηζηδαηκνλίεο, ηε καγεία θιπ. Οη Παξαπνλεκέλεο θαη κεξηθά άιια δηεγήκαηα, φπσο ην Παηέξα ζην ζπίηη, αλήθνπλ ζηα αζελατθά δηεγήκαηα. Φπρνινγηθφ είλαη ην δηήγεκα Φηιόζηνξγνη, θαη θνηλσληθφ ην δηήγεκα Φσξίο ζηεθάλη. Άιια δηεγήκαηα απηήο ηεο επνρήο είλαη ηα Τα Φξηζηνύγελλα ηνπ ηεκπέιε, Ο Γαγάηνο θαί η' άινγν, Απόιαπζηο ζηε γεηηνληά, Γηα ηα νλόκαηα θ.ά. Απφ ην 1897 αξρίδεη ε ηξίηε πεξίνδνο ηνπ δηεγήκαηνο ηνπ Παπαδηακάληε, πνπ ηελ νλφκαζαλ πεξίνδν ιπξηζκνχ θαη πάζνπο. Σα δηεγήκαηα ηνπ μεπέξαζαλ ηελ επνρή ηνπ θαη έγηλαλ δηαρξνληθά γηα ηελ ειιεληθή ινγνηερλία. Ξεδίπισζε ην ηαιέλην ηνπ, εθδειψλνληαο κνξθνπιαζηηθέο ηθαλφηεηεο κεγάιεο δχλακεο. ηελ θνξχθσζε απηήο ηεο πεξηφδνπ αλήθνπλ ηα δηεγήκαηα: Μεξαθιίδηθα, Ο μεπεζκέλνο δεξβίζεο, Ο γείηνλαο κε ην ιαγνύην, Ο θαινύκπαο, Γηα ηελ πεξεθάληα, Ζ ζηξίγγια κάλλα, Ο έξσηαο ζηα ρηόληα, Άγηα θαη πεζακέλα, Τξειιή βξαδηά, Τ' αγλάληεκα. Δπίζεο ηα παηδηθά: Γαηκόληα ζην ξέκα, Υπό ηελ βαζηιηθήλ δξπλ, Τα θξνύζκαηα, Τεο Κνθθώλαο ην ζπίηη, Τν πλίμηκν ηνπ παηδηνύ, Γνπηνύ-γνππαηνύ, Ο Φξηζηόο Αλέζηε ηνπ Γηάλλε, Ψ! ηα βαζαλάθηα θ.ά. Όζηεξα αθνινπζνχλ ζεκαληηθά δηεγήκαηα κε ηνλ ίδην ιπξηζκφ θαη πάζνο: Τν όλεηξν ζην θύκα, Οη κάγηζζεο, Ζ θαξκαθνιύηξηα, Ακαξηίαο θάληαζκα. Δπίζεο, ζα κπνξνχζαλ λα κπνπλ θαη Τα ξόδηλα αθξνγηάιηα. ηελ ηέηαξηε, θαη ηειεπηαία, ηελ 21
ξεαιηζηηθή-θνηλσληθή πεξίνδν, πνπ νη θξηηηθνί ραξαθηεξίδνπλ σο ηελ επνρή ησλ κεγάισλ δεκηνπξγηψλ ηνπ Παπαδηακάληε, αλήθνπλ ηα δηεγήκαηα: Ζ ηύρε απ' ηελ Ακέξηθα, έξγν πλνήο θαη σκνχ ξεαιηζκνχ, Κνθθώλα ζάιαζζα, Μάλλα θαη θόξε, Ζ απνζώζηξα, Ζ μνκπιηάζηξα, Ζ ζπληέθληζζα, Τα δπν θνύηζνπξα, Θάλαηνο θόξεο, Έξκε ζηα μέλα, Αιηβάληζηνο, Τ' αγγέιηαζκα, Ζ αζπξνθνπζηαλνύζα, Ζ πεπνηθηικέλε, Τν ραηδόπνπιν, Οη Καληαξαίνη θαη Ζ Φόληζζα. Θεκειηαθφο, ζηαζκφο φιεο ηεο θξηηηθνγξαθίαο ζηάζεθε ε ζεκαληηθή θηινινγηθή κειέηε ηνπ Γηψξγνπ Βαιέηα, γηα ηε δσή, ην έξγν θαη ηελ επνρή ηνπ Παπαδηακάληε, ε νπνία είδε ην θσο ηνλ Μάην ηνπ 1940 θαη βξαβεχηεθε κε ην Α' Βξαβείν απφ ηελ Αθαδεκία Αζελψλ. Σν ίδην πεξηνδηθφ (Νέα Δζηία), ην Μάξηην ηνπ 1951, αθηέξσζε θη άιιν ηεχρνο ηνπ ζηνλ Παπαδηακάληε γηα ηα εθαηφ ρξφληα απφ ηε γέλλεζή ηνπ.
2.12 Γεώξγηνο Βηδπελόο Ο Γεψξγηνο Βηδπελφο γελλήζεθε ζηε Βηδχε (ή Βηδψ) ηεο Αλαηνιηθήο Θξάθεο ζεκεξηλή Βίδε Σνπξθίαο ην 1849, γηνο πνιχ θησρηθήο νηθνγέλεηαο. ε ειηθία δέθα εηψλ νη γνλείο ηνπ ηνλ ζηέιλνπλ ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε θνληά ζε έλαλ ζείν ηνπ γηα λα κάζεη ξαπηηθή. Παξακέλεη εθεί κέρξη ηελ ειηθία ησλ 18, πξνζηαηεπφκελνο απφ ηνλ Κχπξην
έκπνξν
Γηάγθν
Γεσξγηάδε
θαη
αξγφηεξα
πξνζηαηεπφκελνο ηνπ αξρηεπηζθφπνπ Κχπξνπ σθξνλίνπ Β΄ δεη γηα έλα δηάζηεκα ζηελ Κχπξν, φπνπ κάιηζηα ηνλ πξνφξηδαλ γηα ηνλ ηεξαηηθφ θιάδν. Σν 1872 γίλεηαη ηεξνζπνπδαζηήο ζηε Θενινγηθή ρνιή ηεο Υάιθεο, φπνπ ην 1873 δεκνζηεχεη θαη ηελ πξψηε ηνπ πνηεηηθή ζπιινγή (Πνηεηηθά Πξσηόιεηα). Μεηαμχ ησλ θαζεγεηψλ ηνπ αλαθέξεηαη θαη ν πνηεηήο Ζιίαο Σαληαιίδεο, ν νπνίνο δηέθξηλε ζηνλ Βηδπελφ ζηνηρεία ηδηαίηεξνπ ηαιέληνπ θαη επθπίαο ψζηε ηνλ ζχζηεζε ζηνλ πινχζην Γεψξγην Εαξίθε. Σν 1874 ην επηθφ πνίεκά ηνπ Κόδξνο βξαβεχεηαη ζηνλ Βνπηζηλαίν Πνηεηηθφ Γηαγσληζκφ. Σελ ίδηα ρξνληά εγγξάθεηαη ζηε Φηινζνθηθή ρνιή Αζελψλ, αιιά κε δαπάλεο ηνπ Εαξίθε κεηαβαίλεη ζηε Γεξκαλία, ζηε Γνηίγγε, φπνπ ζπνπδάδεη θηινινγία θαη θηινζνθία ζην δηάζηεκα 1875-1878. Σν 1876, ε επφκελε πνηεηηθή ζπιινγή ηνπ Άξαηο κάξαηο θνπθνπλάξαηο (κεηνλνκάζηεθε ζε Βνζπνξίδεο Αύξαη) βξαβεχεηαη ζηνλ Βνπηζηλαίν Γηαγσληζκφ, ζηνλ νπνίν ην 1877 22
ε ζπιινγή ηνπ Δζπεξίδεο επαηλείηαη. Σν 1881 ηππψλεηαη ζηε Λεηςία ε δηδαθηνξηθή ηνπ δηαηξηβή Das Kinderspiel in Bezug auf Psychologie und Paedagogik ("Σν παηδηθφ παηρλίδη ππφ έπνςε ςπρνινγηθή θαη παηδαγσγηθή".) Μέρξη ην 1884 ν Βηδπελφο επηζθέπηεηαη ην Παξίζη (1882), φπνπ γλσξίδεη ηνλ Γεκήηξην Βηθέια, ηνλ Marquis Queux de Saint-Hilaire θαη ηελ Juliette Lamber-Adam, θαη ην Λνλδίλν (1883), φπνπ ζρεηίδεηαη κε ηνλ πξεζβεπηή Πέηξν Βξάηια-Αξκέλε. Παξάιιεια, δεκνζηεχεη ηελ πνηεηηθή ζπιινγή Αηζίδεο Αύξαη. Σελ ίδηα ρξνληά (1883) δεκνζηεχεηαη ζηελ Δζηία ην πξψην κεγάιν δηήγεκά ηνπ Μεηαμύ Πεηξαηώο θαη Νεαπόιεσο. Γεκνζηεχνληαη επίζεο ην Πνίνο ήηνλ ν θνλεύο ηνπ αδειθνύ κνπ θαη Τν ακάξηεκα ηεο κεηξόο κνπ. Σν 1884, ιφγσ ηνπ ζαλάηνπ ηνπ πξνζηάηε ηνπ, Εαξίθε, ππνρξεψλεηαη λα επηζηξέςεη ζηελ Αζήλα θαη δηνξίδεηαη θαζεγεηήο ζε γπκλάζην. Έλα ρξφλν αξγφηεξα εθιέγεηαη πθεγεηήο ζηελ έδξα ηεο Ηζηνξίαο ηεο Φηινζνθίαο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ, κε ηελ επί πθεγεζία δηαηξηβή Ζ θηινζνθία ηνπ θαινύ παξά Πισηίλσ. Παξάιιεια δεκνζηεχνληαη ηα δηεγήκαηά ηνπ Αη ζπλέπεηαη ηεο παιαηάο ηζηνξίαο θαη Τν κόλνλ ηεο δσήο ηνπ ηαμείδηνλ. Δθείλε ηελ επνρή αξρίδεη λα αζρνιείηαη κε έλα κεηαιιείν ζην ακάθνβν. Σν 1886 γξάθεη ην Ο Μνζθώβ-Σειήκ. Σν 1892 πξνζβάιιεηαη απφ θξεληθή λφζν θαη θαηαιήγεη έγθιεηζηνο ζην Γξνκνθαΐηεην Φπρηαηξείν. Δθεί δεη βπζηζκέλνο ζηηο νπηνπηθέο εκκνλέο ηνπ γηα ηελ εθκεηάιιεπζε ηνπ κεηαιιείνπ ζηελ παηξίδα ηνπ θαη ζην παξαιεξεκαηηθφ πάζνο ηνπ γηα ηε λεαξή Μπεηίλα Φξαβαζίιε (14 εηψλ), ηελ νπνία επηζπκνχζε λα λπκθεπηεί. Όζηεξα απφ ηέζζεξα ρξφληα εγθιεηζκνχ, πεζαίλεη ζηηο 15 Απξηιίνπ ηνπ 1896 ζε ειηθία 47 εηψλ. Ο Βηδπελφο, λνπο θξηηηθφο, ηδηνθπήο, θηιέξεπλνο, δηδάζθεη, κεηαθξάδεη ηηο γλσζηφηεξεο επξσπατθέο κπαιάληεο, ζπγγξάθεη κειέηεο θηινζνθηθέο, αηζζεηηθέο, ςπρνινγηθέο,
ιανγξαθηθέο
αιιά
θαη
ζρνιηθά
εγρεηξίδηα
θαη
άξζξα
γηα
εγθπθινπαηδηθά ιεμηθά. Σα ζεκαληηθφηεξα πνηήκαηά ηνπ είλαη Ο Κόδξνο (1874), Βνζπνξίδεο Αύξαη (1876), Αηζίδεο Αύξαη (1883), Δζπεξίδεο (1877), Λπξηθά. Αζρνιήζεθε επίζεο κε άξζξα. Τν Μόλνλ ηεο Εσήο ηνπ Ταμείδηνλ (2001) – Σαηλία ηνπ Λάθε Παπαζηάζε πνπ πξαγκαηεχεηαη ηελ πεξίνδν εγθιεηζκνχ ηνπ Βηδπελνχ ζην Γξνκνθαΐηεην.
23
2.13 Γεκήηξεο Χαηδήο Ο Γεκήηξεο Υαηδήο γελλήζεθε ζηα Ησάλληλα ην Ννέκβξην ηνπ 1913. Ο παηέξαο ηνπ Γεψξγηνο Υαηδήο, ήηαλ δηεγεκαηνγξάθνο, ιφγηνο θαη παιακηθφο πνηεηήο, γλσζηφο κε ην ςεπδψλπκν Πειιεξέλ. Ήηαλ επίζεο εθδφηεο ηεο εθεκεξίδαο «Ήπεηξνο». Ο Γεκήηξεο Υαηδήο παξαθνινχζεζε εγθχθιηα καζήκαηα ζηελ Ηφλην ρνιή ηεο Αζήλαο καδί κε ηνλ αδεξθφ ηνπ Άγγειν, ηα νπνία φκσο δηέθνςε κεηά ηνλ μαθληθφ ζάλαην ηνπ παηέξα ηνπ ην 1930 θαη επέζηξεςε ζηελ γελέηεηξά ηνπ. Δθεί αλέιαβε ηε ζπλέρηζε ηεο έθδνζεο ηεο εθεκεξίδαο θαη ηε ζπληήξεζε ηεο νηθνγελείαο ηνπ. Σέιεησζε ην Γπκλάζην ζηε Εσζηκαία ρνιή θαη γξάθηεθε ζηε Ννκηθή ρνιή ηεο Αζήλαο. Σηο ζπνπδέο ηνπ δελ ηηο νινθιήξσζε πνηέ ιφγσ νηθνλνκηθψλ δπζρεξεηψλ. Παληξεχηεθε κε ηελ αξραηνιφγν Καίηε Αξγπξνθαζηξίηνπ θαη απέθηεζαλ κία θφξε, ηελ Αγγειίλα. Σν Μάξηην ηνπ 1981 αξξσζηαίλεη απφ θαξθίλν ησλ βξφγρσλ θαη πεζαίλεη 4 κήλεο αξγφηεξα ζηηο 20 Ηνπιίνπ ηνπ 1981 ζε ζπίηη θίισλ ηνπ ζηε αξσλίδα. Ο Γεκήηξεο Υαηδήο πξσηνεκθαλίζηεθε ζηα γξάκκαηα ην 1946 κε ην κπζηζηφξεκα «Φσηηά». Σν 1952 θπθινθφξεζε ε ζπιινγή δηεγεκάησλ «Τν ηέινο κηαο κηθξήο πόιεο», βηβιίν ην νπνίν ζεσξείηαη ην ζεκαληηθφηεξν έξγν ηνπ. Σα δηεγήκαηα απηά θπθινθφξεζαλ ζηελ Διιάδα ην 1963, θαη ελψ ν Υαηδήο βξηζθφηαλ αθφκε εμφξηζηνο. Αζρνιήζεθε επίζεο κε ην δνθίκην. Μπζηζηόξεκα: Μπζηζηφξεκα είλαη ην πεδνγξάθεκα, πνπ έρεη δεκηνπξγεζεί θαζ' νινθιεξία απφ ηε θαληαζία, ζην νπνίν νη ραξαθηήξεο αιιειεπηδξνχλ κεηαμχ ηνπο ζε πξνθαζνξηζκέλε δηάηαμε, πνπ νξίδεη ν δεκηνπξγφο ηνπ. Σν κπζηζηφξεκα πξέπεη λα είλαη αμηφινγνπ κεγέζνπο θαη νπσζδήπνηε λα κελ είλαη κηθξφηεξν ησλ 50.000 ιέμεσλ. Αλ είλαη κηθξφηεξν ηφηε ππάγεηαη ζηελ θαηεγνξία ηεο λνπβέιαο θαη αθφκα κηθξφηεξν ζε εθείλε ηνπ δηεγήκαηνο.
2.14 ηξαηήο Μπξηβήιεο Ο ηξαηήο Μπξηβήιεο (30 Ηνπλίνπ 1892 - 19 Ηνπιίνπ 1969) ήηαλ Έιιελαο πεδνγξάθνο ηεο Γεληάο ηνπ '30. Σν πξαγκαηηθφ ηνπ φλνκα ήηαλ Δπζηξάηηνο 24
ηακαηφπνπινο. Γελλήζεθε ζηε πθακηά ηεο Λέζβνπ ζηηο 30 Ηνπλίνπ 1892, φπνπ θαη έδεζε σο ην 1969. Παξάιιεια, επεηδή αληηκεηψπηδε νηθνλνκηθέο δπζθνιίεο, εξγαδφηαλ σο δάζθαινο. Σν 1912 κεηαθφκηζε ζηελ Αζήλα, φπνπ γξάθηεθε ζηε Φηινζνθηθή
θαη
ηε
Ννκηθή
ρνιή
ηνπ
Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ, ελψ παξάιιεια εξγαδφηαλ σο ζπληάθηεο ζε δηάθνξεο εθεκεξίδεο.. Σν 1940 ηηκήζεθε κε ην θξαηηθφ βξαβείν πεδνγξαθίαο γηα ηε ζπιινγή δηεγεκάησλ Τν γαιάδην βηβιίν θαη ην 1958 έγηλε Αθαδεκατθφο. Πέζαλε ζηελ Αζήλα, ζηηο 19 Ηνπιίνπ 1969, απφ βξνγρνπλεπκνλία. Πξσηνεκθαλίζηεθε ζηα γξάκκαηα ην 1915, κε ηα δηεγήκαηα Κόθθηλεο ηζηνξίεο. Απνθνξχθσζε ηεο έθθξαζεο ηνπ αληηπνιεκηθνχ πλεχκαηνο είλαη ην κπζηζηφξεκα Ζ δσή ελ ηάθσ (1924). Απηή ε πεξίνδνο νινθιεξψλεηαη ην 1932 κε ην κπζηζηφξεκα Ζ δαζθάια κε ηα ρξπζά κάηηα. Μπζηζηνξήκαηα: Ζ Παλαγηά ε Γνξγόλα (δεκνζηεχηεθε κε ηίηιν Ζ Παλαγηά ε Χαξνπνύια ην 1939 ζε ζπλέρεηεο. ηε ζπλέρεηα απνζπάζκαηά ηνπ δεκνζηεχηεθαλ ζε εθεκεξίδεο θαη νξηζηηθά εθδφζεθε ην 1949). Τν Μπζηζηόξεκα ησλ Τεζζάξσλ (καδί κε ηνπο Καξαγάηζε, Σεξδάθε, Βελέδε), 1958.
Ννπβέιεο: Ο Βαζίιεο ν Αξβαλίηεο (πξψηε κνξθή 1934, δεχηεξε κνξθή πεξηιακβάλεηαη ζην Γαιάδην Βηβιίν, θαη νξηζηηθή κνξθή ην 1943/44) Τα παγαλά, 1945 Ο Παλ, 1946
2.15 Ηιίαο Βελέδεο Ο Ζιίαο Βελέδεο πξαγκαηηθφ φλνκα Ζιίαο Μέιινο. Γελλήζεθε ζην Ατβαιί ηεο Μηθξάο Αζίαο ζηηο 4 Μαξηίνπ 1904, ζχκθσλα φκσο κε άιιεο πιεξνθνξίεο απφ επίζεκα έγγξαθα πξέπεη λα είρε γελλεζεί ην 1898. Ο παηέξαο ηνπ, Μηραήι Μέιινο, θαηαγφηαλ απφ ηελ Κεθαιινληά θαη ε κεηέξα ηνπ απφ ηε Λέζβν. 25
Σν 1957 εμειέγε κέινο ηεο Αθαδεκίαο Αζελψλ. Παξάιιεια ην έξγν ηνπ γλψξηδε πνιχ κεγάιε επηηπρία ζηελ Διιάδα κε ζπλερείο επαλεθδφζεηο θαη ζην εμσηεξηθφ κε πνιιέο κεηαθξάζεηο. Σα ηξία ηειεπηαία ρξφληα ηεο δσήο ηνπ (19711973) ππέθεξε απφ ζνβαξφ πξφβιεκα πγείαο. Πέζαλε ζηηο 3 Απγνχζηνπ 1973 ζηελ Αζήλα, απφ θαξθίλν ηνπ ιάξπγγα. Κεδεχηεθε θαη ηάθεθε ζηε Μήζπκλα (Μφιπβν) ηεο Λέζβνπ. Μπζηζηνξήκαηα: Τν λνύκεξν 31328 (1931) Γαιήλε (1939) Αηνιηθή Γε (1943) Ψθεαλόο (1956) Τν Μπζηζηόξεκα ησλ Τεζζάξσλ, καδί κε ηνπο Μπξηβήιε, Καξαγάηζε, Σεξδάθε (1958)
Γηεγήκαηα:
Μαλώιεο Λέθαο (ζπιινγή, 1927) Αηγαίν (ζπιινγή, 1941) Αθήθ (δηήγεκα, 1944) Ώξα Πνιέκνπ (ζπιινγή, 1946) Οη ληθεκέλνη (ζπιινγή, 1954) Αξρηπέιαγνο (ζπιινγή, 1969)
Σαμηδησηηθά θαη αθεγήζεηο:
Φζηλόπσξν ζηελ Ηηαιία (ηαμηδησηηθφ, 1950) Ακεξηθαληθή Γε (ηαμηδησηηθφ, 1955) Αξγνλαύηεο (ρξνληθά θαη ηαμίδηα, 1962) Δθηαινύ (αθεγήζεηο, 1972) Σηηο ειιεληθέο ζάιαζζεο (αθεγήζεηο, 1973) Μηθξαζία Φαίξε (αθεγήζεηο, 1974)
Ραδηφθσλν:
Πινία θαη Θάιαζζεο (ζπγγξαθή & αθήγεζε, 1969) Έιιελεο θαη Ξέλνη Πεξηεγεηέο (ζπγγξαθή & αθήγεζε, 1970)
Θέαηξν:
Μπινθ C (ζεαηξηθφ, 1963)
26
2.16 Μηράιεο Καξαγάηζεο Ο Μ. Καξαγάηζεο (23 Ηνπλίνπ 1908- 14 επηεκβξίνπ 1960) ήηαλ Έιιελαο πεδνγξάθνο,
έλαο
απφ
ηνπο
ζεκαληηθφηεξνπο
ζπγγξαθείο ηεο "Γεληάο ηνπ '30". Σν πξαγκαηηθφ ηνπ φλνκα ήηαλ Γεκήηξηνο Ρνδφπνπινο. Γελλήζεθε ζηελ Αζήλα ην 1908. Ο ζπγγξαθέαο ήηαλ ην πέκπην θαη ηειεπηαίν παηδί ηεο νηθνγέλεηαο, κε κεγάιε δηαθνξά ειηθίαο απφ ηα αδέιθηα. Μεηά ηελ νινθιήξσζε ηεο βαζηθήο εθπαίδεπζεο γξάθηεθε ζηε Ννκηθή ρνιή ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηεο Γθξελφκπι, ζηε Γαιιία. Γηα νηθνλνκηθνχο ιφγνπο επέζηξεςε ζηελ Αζήλα, έλα ρξφλν κεηά, θαη γξάθηεθε ζηε Ννκηθή ρνιή ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ, απ' φπνπ απνθνίηεζε ην 1930. Χο πεδνγξάθνο πξσηνεκθαλίζηεθε ην 1927 κε ην δηήγεκα "Ζ θπξία Νίηζα", ην νπνίν ππνβιήζεθε ζην δηαγσληζκφ ηεο Νέαο Δζηίαο θαη πήξε ηνλ 3ν έπαηλν. Σν πξψην ηνπ κπζηζηφξεκα ήηαλ Ο ζπληαγκαηάξρεο Ληάπθηλ, ην 1933. Σν 1958 έπαζε έλα ζνβαξφ έκθξαγκα, πνπ νδήγεζε ζηε ζηαδηαθή απνμέλσζή ηνπ απφ ηνπο θηιηθνχο θχθινπο. πλέρηζε φκσο λα εξγάδεηαη θαη λα γξάθεη: είρε μεθηλήζεη ην έξγν Τν 10, πνπ ζα ήηαλ ην πξψην κέξνο κηαο ηεηξαινγίαο. Γελ πξφιαβε φκσο λα ην νινθιεξψζεη: ζηηο 13 επηεκβξίνπ 1960 έπαζε έκθξαγκα θαη ιίγεο ψξεο κεηά, ζηηο 04:15 ηα μεκεξψκαηα ηεο 14εο επηεκβξίνπ, πέζαλε. Σα πξψηα έξγα ηνπ Καξαγάηζε, απφ ην 1925 σο ην 1933, ήηαλ δηεγήκαηα. Σν 1933, κε ην κπζηζηφξεκα Σπληαγκαηάξρεο Ληάπθηλ, εγθαηληάζηεθε ε ψξηκε πεξίνδνο ηεο πεδνγξαθίαο ηνπ. Σα ηξία πξψηα κπζηζηνξήκαηά ηνπ, Σπληαγκαηάξρεο Ληάπθηλ, Φίκαηξα, Γηνύγθεξκαλ, απνηεινχλ κηα ηξηινγία κε ηίηιν Δγθιηκαηηζκόο θάησ από ηνλ Φνίβν. Δπφκελνο ζεκαληηθφο ζηαζκφο ζηελ πεδνγξαθία ηνπ ήηαλ ην Φακέλν λεζί. Ο ραξαθηεξηζκφο πνπ απέδσζαλ νη πεξηζζφηεξνη θξηηηθνί ηεο ινγνηερλίαο ζηνλ Καξαγάηζε ήηαλ «γελλεκέλνο πεδνγξάθνο». ινη αλαγλψξηδαλ ηελ αθεγεκαηηθή ηνπ επρέξεηα θαη ηε δεκηνπξγηθή θαληαζία ηνπ. Δηδηθά ε θαληαζία ηνπ είλαη απηφ πνπ ηνλ μερσξίδεη απφ ηνπο πεξηζζφηεξνπο πεδνγξάθνπο θαη φρη κφλν απηνχο ηεο γεληάο ηνπ „30.
27
2.17 ηξαηήο Σζίξθαο Ο ηξαηήο Σζίξθαο (10 Ηνπιίνπ 1911- 27 Ηαλνπαξίνπ 1980) είλαη απφ ηνπο αμηνινγφηεξνπο πεδνγξάθνπο ηεο κεηαπνιεκηθήο γεληάο. Σν πξαγκαηηθφ ηνπ φλνκα ήηαλ Γηάλλεο Υαηδεαληξέαο. Γελλήζεθε ζην Κάηξν ηεο Αηγχπηνπ ην 1911 θαη απνθνίηεζε ην 1928 απφ ην εκπνξηθφ ηκήκα ηεο Ακπεηείνπ ρνιήο. Σν 1930, γλσξίδεη ζηελ Αιεμάλδξεηα ηνλ Καβάθε, γηα ηνλ νπνίν έγξαςε πνιιά ρξφληα αξγφηεξα δχν βηβιία, Ο Καβάθεο θαη ε Δπνρή ηνπ (1958) θαη Ο Πνιηηηθόο Καβάθεο (1971). Αζρνιήζεθε κε ηελ πνίεζε, ην δνθίκην, ην δηήγεκα θαη ην κπζηζηφξεκα, θαζψο θαη κε κεηαθξάζεηο μέλσλ ινγνηερλψλ. Αθφκα, ζπκκεηείρε ζην Β΄ Γηεζλέο θαη Παγθφζκην πλέδξην πγγξαθέσλ γηα ηελ Τπεξάζπηζε ηεο Κνπιηνχξαο Δλάληηα ζηνλ πφιεκν θαη ζηνλ Φαζηζκφ. Έρνληαο εθδψζεη ηξεηο ζπιινγέο δηεγεκάησλ απφ ην 1944 κέρξη ην 1954, ην 1957 γξάθεη ζε δέθα κέξεο ηε λνπβέια Ννπξεληίλ Μπόκπα, πνπ εκπλέεηαη απφ ηελ εζληθνπνίεζε ηεο Γηψξπγαο ηνπ νπέδ απφ ηνλ Αηγχπηην πξφεδξν Νάζεξ. Ο "Μπφκπα" εθδίδεηαη ζηελ Αζήλα απφ ηνλ Κέδξν, θάλνληαο έηζη ηνλ Σζίξθα γλσζηφ ζην αλαγλσζηηθφ θνηλφ ηεο Διιάδαο. Σν ζεκαληηθφηεξν έξγν ηνπ φκσο απνηεινχλ νη "Αθπβέξλεηεο Πνιηηείεο" (1960-1965), πνπ απαξηίδεηαη απφ ηξία κπζηζηνξήκαηα: ηε "Λέζρε", ηελ "Αξηάγλε" θαη ηε "Νπρηεξίδα", ηα νπνία εηζάγνπλ έλαλ ηνικεξφ θαη πεηξακαηηθφ κνληεξληζκφ ζην ειιεληθφ κπζηζηφξεκα. Μεηά ην πξαμηθφπεκα πνπ εδξαίσζε ηε Γηθηαηνξία ησλ ζπληαγκαηαξρψλ ην 1967, ν Σζίξθαο ζπκκεηέρεη ζηε "ζησπή" ησλ ινγνηερλψλ θαη δε δεκνζηεχεη παξά κφλν κεηαθξάζεηο. ηαλ ζηακάηεζε ε πξνιεπηηθή ινγνθξηζία, ζπκκεηείρε ζηελ έθδνζε ησλ 18 θεηκέλσλ. Σν κπζηζηφξεκα "Φακέλε Άλνημε" (1976) πξννξηδφηαλ λα είλαη ην πξψην κέξνο κηαο λέαο ηξηινγίαο κε ηίηιν "Γίζερηα ρξφληα". Έκειιε φκσο λα είλαη ην ηειεπηαίν ηνπ έξγν. Ζ κεηάθξαζε ησλ "Αθπβέξλεησλ Πνιηηεηώλ" ζηα γαιιηθά απφ ηελ Catherine Lerouvre θαη ηε Υξχζα Πξνθνπάθε ην 1971 απέζπαζε ην βξαβείν ησλ Κξηηηθψλ θαη ησλ Δθδνηψλ ηνπ θαιχηεξνπ μέλνπ κπζηζηνξήκαηνο ηεο ρξνληάο ζηε Γαιιία ην 1972. Ο Σζίξθαο πέζαλε ζην Ηππνθξάηεην Ννζνθνκείν ζηελ Αζήλα ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 1980 ζε ειηθία 68 εηψλ. Σα ζεκαληηθφηεξα έξγα ηνπ Σζίξθα είλαη Τν Φεγγάξη (1930), Φειιάρνη (1937), Τν Λπξηθό Ταμίδη (1938), Αιιόθνηνη άλζξσπνη (1944), Πξνηειεπηαίνο 28
Απνραηξεηηζκόο θαη ην Ηζπαληθό Οξαηόξην (1946), Ο Απξίιεο είλαη πην ζθιεξόο (1947) θ.α.
2.18 Αλδξέαο Φξαγθηάο Ο Αλδξέαο Φξαγθηάο (1921 - 6 Ηαλνπαξίνπ 2002) ήηαλ Έιιελαο ινγνηέρλεο θαη δεκνζηνγξάθνο. Έγξαςε κπζηζηνξήκαηα θαη ηηκήζεθε κε ην Μεγάιν Κξαηηθφ Βξαβείν γηα ην ζχλνιν ηνπ έξγνπ ηνπ. Γελλήζεθε ζηελ Αζήλα ην 1921 θαη θαηαγφηαλ απφ ηα θαθηά ηεο Κξήηεο. Αθνινχζεζε ζπνπδέο ζηελ ΑΟΔΔ, σζηφζν αλαγθάζηεθε λα δηαθφςεη ηηο ζπνπδέο ηνπ, πξνθεηκέλνπ λα ζπκκεηάζρεη ζηελ αληίζηαζε. Σν 2000 ηνπ απνλεκήζεθε ην Μεγάιν Κξαηηθφ Βξαβείν γηα ηε ζπλνιηθή ηνπ πξνζθνξά ζηε ινγνηερλία. Σα έξγα ηνπ έρνπλ κεηαθξαζηεί ζε πνιιέο γιψζζεο. εκαληηθφ ηνπ έξγν ζεσξείηαη ν Λνηκόο, θαζψο ραξαθηεξίζηεθε σο κία απφ ηηο
επηπρείο
ζηηγκέο
ηεο
κεηαπνιεκηθήο
πεδνγξαθίαο,
έρνληαο
σο
θχξηα
ραξαθηεξηζηηθά ηελ εθθξαζηηθή ιηηφηεηα, ηελ απιή γιψζζα θαη ηε ζχγθξνπζε αλάκεζα ζηελ απξφζσπε εμνπζία θαη ζηελ αλζξψπηλε αμηνπξέπεηα. Ο Φξαγθηάο έγξαςε επίζεο πεδνγξαθήκαηα θαη ζεαηξηθά.
2.19 Νίθνο Καδαληδάθεο Σα ζεκαληηθφηεξα πεδνγξαθήκαηα ηνπ Καδαληδάθε ήηαλ θηο θαη Κξίλν [κε ην ςεπδψλπκν Κάξκα Νηξβακή], Βίνο θαη πνιηηεία ηνπ Αιέμε Ενξκπά, Σππ. Γεκεηξάθνπ, Ο θαπεηάλ Μηράιεο, Μαπξίδεο, Ο Υξηζηφο μαλαζηαπξψλεηαη, Ο ηειεπηαίνο πεηξαζκφο, Γίθξνο, Σφληα-Ράκπα, κεηάθξ. Γηάλλε
Μαγθιή,
Ο
θησρνχιεο
ηνπ
Θενχ,
Ο
Βξαρφθεπνο, κεηάθξ. Παληειή Πξεβειάθε, Αλαθνξά ζηνλ Γθξέθν, Σππ. Κσλζηαληηλίδε, Οη αδεξθνθάδεο. Δπίζεο αζρνιήζεθε κε πνίεζε, δνθίκηα, ζεαηξηθά έξγα, παηδηθά κπζηζηνξήκαηα θαη κεηαθξάζεηο. 29
Βαζηζκέλεο ζε έξγα ηνπ Νίθνπ Καδαληδάθε είλαη νη ηαηλίεο: Αιέμεο Ενξκπάο θαη Ο ηειεπηαίνο πεηξαζκόο . Μηα αθφκα ηαηλία γπξίζηεθε ην 1956 βαζηζκέλε ζην κπζηζηφξεκα ηνπ Καδαληδάθε, "Ο Υξηζηφο μαλαζηαπξψλεηαη". Ο ηίηινο ηεο ηαηλίαο πνπ ηε ζθελνζέηεζε ν Επι Νηαζέλ, είλαη, "Δθείλνο πνπ έπξεπε λα πεζάλεη". Ο Φξηζηόο μαλαζηαπξώλεηαη πξνβιήζεθε ζαλ ζεηξά απφ ηελ ΔΡΣ ηελ πεξίνδν 19751976. Οη ηαηλίεο ηνπ πξνθάιεζαλ έληνλεο αληηδξάζεηο απφ πιήζνο ζξεζθεπφκελσλ πνιηηψλ αιιά θαη εηζαγγειηθέο παξεκβάζεηο θαη κελχζεηο.
3. Θέαηξν 3.1 Κσκσδία Με ηνλ φξν θσκσδία ραξαθηεξίδεηαη θάζε ζεαηξηθφ έξγν πνπ ζηνρεχεη ζηε δηαζθέδαζε κέζσ ελφο ρηνπκνξηζηηθνχ ζέκαηνο. Ζ αθαδεκατθή ηεο έλλνηα επεξεαζκέλε απφ ην αξραίν ειιεληθφ ζέαηξν είλαη ζπρλά δηαθνξεηηθή θαη ζπλδεδεκέλε κε ηε ζαηπξηθή θσκσδία ελφο πνιηηηθνχ ζέκαηνο. Ζ επηξξνή ηεο θσκσδίαο φκσο, κπνξεί λα είλαη ζεκαληηθή θαη ζε θνηλσληθφ επίπεδν. Ζ ηζηνξία ηεο θσκσδίαο Άγλσζηα παξακέλνπλ αθφκε θαη ζηελ επνρή ηνπ Αξηζηνηέιε ε πξνέιεπζε θαη ηα πξψηα ζηάδηα ηεο αηηηθήο θσκσδίαο. χκθσλα φκσο κε ηε παξάδνζε ν επξεηήο απηνχ ηνπ ζεαηξηθνχ είδνπο θέξεηαη ν αξραίνο Έιιελαο Αζελαίνο πνηεηήο νπζαξίσλ πνπ άθκαζε ην 570 π.Υ. Απφ ηελ αξραία θσκσδία δηαζψζεθαλ κφλν 11 έξγα ηνπ Αξηζηνθάλε. Δπίζεο, εθηφο απφ πνιιά απνζπάζκαηα έξγσλ απφ δηάθνξνπο πνηεηέο έρεη δηαζσζεί θαη ε θσκσδία ηνπ Μελάλδξνπ "Ζ ακία" αιιά φρη ζε αθέξαηα κνξθή. Σα θνκκάηηα πνπ ηεο έιεηπαλ φκσο, αληηθαηαζηάζεθαλ κε θαηλνχξηα χζηεξα απφ κειέηεο θαη έηζη έρνπκε πιένλ κηαλ νινθιεξσκέλε κνξθή ηεο. Ζ επηξξνή ηεο θσκσδίαο Ο ξφινο ηεο θσκσδίαο επεξέαζε πνιχκνξθα ηελ θνηλσλία, γηα παξάδεηγκα ε δεκνθξαηία ηεο αξραίαο Αζήλαο εληζρχζεθε απφ απηή θαζψο κέζσ απηήο δηαθσκσδνχληαλ ηα αξλεηηθά ζηνηρεία ηεο θνηλφηεηαο.
30
Κάξνινο Κνπλ Κάξνινο Κνπλ Ο Κάξνινο Κνπλ (1908 - 1987) ήηαλ θνξπθαίνο Έιιελαο ζεαηξηθφο ζθελνζέηεο. Φνίηεζε ζηε Ρνβέξηεην ρνιή ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο θαη ζπνχδαζε αηζζεηηθή ζην Παλεπηζηήκην ηεο νξβφλλεο. Σν 1929 δηνξίζηεθε θαζεγεηήο αγγιηθψλ ζην Κνιιέγην Αζελψλ. Ζ πξψηε ηνπ εκθάληζε σο ζθελνζέηε ήηαλ ζην Τέινο ηνπ ηαμηδηνύ ηνπ Σέξηθ θαη κε καζεηέο ηνπ, απφ ην Κνιιέγην, παξνπζίαζε έξγα ηνπ Αξηζηνθάλε (ξληζεο, Βάηξαρνη, Κχθισπαο, Πινχηνο) θαη ηνπ αίμπεξ (λεηξν Θεξηλήο Νπθηφο). Ίδξπζε ηε Λατθή θελή (1934-36) θαη ζπλεξγάζηεθε κε δηάθνξνπο ζηάζνπο (Καηεξίλαο,
Κνηνπνχιε,
θ.ά.)
θαη
ην
1942,ίδξπζε ην Θέαηξν Σέρλεο. Απφ ην 1957 αλεβάδεη αξραίν δξάκα, αξρηθά ζην ζέαηξφ ηνπ παξνπζίαζε ηνλ Πινχην θαη ην 1959 ηνπο ξληζεο ηνπ Αξηζηνθάλε, πνπ ζεσξήζεθε παξάζηαζε-ζθάλδαιν ιφγσ ηεο πξσηνπνξηαθήο ηεο κνξθήο, θαη ζηε ζπλέρεηα ζην Φεζηηβάι Αζελψλ θαη Δπηδαχξνπ, γηα λα ζπλερίζεη ζην "Θέαηξν ησλ Δζλψλ" ηνπ Παξηζηνχ, Λνλδίλν, Επξίρε, Μφλαρν, Μφζρα, Λέληλγθξαλη, Βαξζνβία, Βελεηία, Φεζηηβάι Βηέλλεο, Γηεζλέο ζεαηξηθφ Φεζηηβάι Βειηγξαδίνπ, Διιεληθή Δβδνκάδα ηνπ Νηφξηκνπλη, Φεζηηβάι Φιάλδξαο θαη ζθαλδηλαβηθέο πξσηεχνπζεο κε ηα έξγα "ξληζεο", "Πέξζεο", "Δπηά επί Θήβαο", "Αραξλήο", "Οηδίπνπο Σχξαλλνο", "Λπζηζηξάηε", "Βάθρεο" θαη "Δηξήλε". Ο Κάξνινο Κνπλ ήηαλ κφληκνο θάηνηθνο Αζελψλ (νδφ Λπθαβεηηνχ) θαη κηινχζε επίζεο αγγιηθά, γαιιηθά θαη γεξκαληθά. Γηάλλεο Φιεξχ Καιιηηερληθφ ςεπδψλπκν ηνπ Γηάλλε Παπαλησλφπνπινπ. Ο Γηάλλεο Φιεξχ ήηαλ ν ρνξνγξάθνο πνπ ζεκάδεςε κε ηε δνπιεηά ηνπ ην ρψξν ηνπ ειαθξνχ ζεάηξνπ θαη θπξίσο ηεο επηζεψξεζεο θαη ηεο νπεξέηαο.
Γελλήζεθε ην
1914. Σαμίδεςε πνιχ ζην εμσηεξηθφ φπνπ θαη έιαβε
κέξνο
ζαλ
ρνξεπηήο
ζε
πνιιέο
παξαζηάζεηο. Με ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ άθεζε 31
ζηγά-ζηγά ην ρνξφ θαη ζηξάθεθε ζηε ρνξνγξαθία. Απεβίσζε ζηηο 10 Απγνχζηνπ ηνπ 2001. Γφξα ηξάηνπ Ζ Γφξα ηξάηνπ (Γσξνζέα ηξάηνπ) ππήξμε εζνπνηφο, ρνξνγξάθνο θαη ζηαζάξρεο. Ηδξχηξηα ηνπ νκσλχκνπ ζπγθξνηήκαηνο Διιεληθψλ Υνξψλ. Γελλήζεθε ζηελ Αζήλα ην Ννέκβξην ηνπ 1903. πνχδαζε πηάλν, ηξαγνχδη ρνξφ θαη ζέαηξν. Ζ ζαλαηηθή πνηλή θαη εθηέιεζε ηνπ παηέξα ηεο (πξψελ Πξσζππνπξγνχ) ην 1922 ηεο δεκηνχξγεζε ηε κεγαιχηεξε ηξαπκαηηθή εκπεηξία ζηε δσή ηεο. Μεηά ηε δήκεπζε ηεο πεξηνπζίαο ησλ γνληψλ ηεο θαη ηνλ θνηλσληθφ ππνβηβαζκφ κε ηε κεηέξα ηεο θαη ηνλ αδειθφ ηεο Αλδξέα έθπγε ζην εμσηεξηθφ (Βεξνιίλν, Παξίζη θαη Νέα Τφξθε) γηα 10 ρξφληα πνπ φκσο ζπλέρηζε ζπνπδέο. Σν 1932 επηζηξέθεη ζηελ Διιάδα θαη βνεζάεη ηνλ Κάξνιν Κνπλ ζηε δεκηνπξγία ηνπ ζεάηξνπ ηνπ. Γηα ιφγνπο πγείαο απνζχξζεθε απφ ηελ ελεξγφ δξάζε ηεο ην 1983. Ήηαλ κφληκνο θάηνηθνο Αζελψλ (νδνχ Τπαηίαο) θαη κηινχζε Γαιιηθά θαη Αγγιηθά. Πέζαλε ζηηο 20 Ηαλνπαξίνπ 1988. Γηψξγνο Λαδάλεο Ο Γηψξγνο Λαδάλεο, ηνπ ζσλα, ππήξμε ζπνπδαίνο εζνπνηφο θαη ζθελνζέηεο. Γελλήζεθε ζηελ Αζήλα ηνλ Γεθέκβξην ηνπ 1926. πνχδαζε ζηε Γξακαηηθή ρνιή ηνπ Θεάηξνπ Σέρλεο απφ ηελ νπνία θαη απνθνίηεζε ην 1951. Τπήξμε επί 25 έηε βαζηθφ ζηέιερνο ηνπ ίδηνπ ζεάηξνπ ελψ απφ ην 1964 είρε αλαιάβεη ηε δηεχζπλζε ηεο Γξακαηηθήο
ρνιήο.
Ήηαλ
ν
θαη΄
εμνρή
ζθελνζέηεο θαη πξσηαγσληζηήο ηνπ Θεάηξνπ Σέρλεο ηνπ Καξφινπ Κνπλ. Ο Γηψξγνο Λαδάλεο ήηαλ επίζεο κέινο ηνπ Γ.. ηεο Δηαηξείαο Θεάηξνπ Σέρλεο θαη αλαπιεξσκαηηθφο δηεπζχλσλ ζχκβνπινο ηνπ νκψλπκνπ ζεάηξνπ. Ήηαλ κφληκνο θάηνηθνο θέληξνπ Αζήλαο (νδφο Ηππνθξάηνπο). Πέζαλε ζηηο 5 Γεθεκβξίνπ 2006.
32
Ραιινχ Μάλνπ Ζ Ραιινχ Μάλνπ (1915 - 15 Οθησβξίνπ 1988) ήηαλ Διιελίδα ρνξνγξάθνο, πνπ ίδξπζε ην Διιεληθφ Υνξφδξακα. Σν 1941 ίδξπζε ηε ζρνιή πνπ θέξεη ην φλνκά ηεο, κε ζθνπφ ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ πξναγσγή γεληθά ηνπ ρνξνχ ζηελ Διιάδα. Σν 1959 επηκειήζεθε ηε ρνξνγξαθία ζηε ζξπιηθή παξάζηαζε ηνπ Θεάηξνπ Σέρλεο "ξληζεο", ζε ζθελνζεζία ηνπ Κνπλ. Καηνηθνχζε ζην θέληξν ηεο Αζήλαο. εκαληηθέο παξαζηάζεηο Οη ζξπιηθνί "ξληζεο" ηνπ Κνπλ Σν 1959 πξσηνπαξνπζηάζηεθε ε ζξπιηθή παξάζηαζε ηνπ Θεάηξνπ Σέρλεο. Σφηε ν ζπλζέηεο Μάλνο Υαηδηδάθηο ζπλαληήζεθε θαιιηηερληθά κε άιινπο θνξπθαίνπο θαιιηηέρλεο: ηνλ Κάξνιν Κνπλ, ηνλ ζθελνζέηε ηεο παξάζηαζεο θαη θαιιηηερληθφ δηεπζπληή ηνπ Θεάηξνπ Σέρλεο, ηνλ δσγξάθν Γηάλλε Σζαξνχρε, πνπ είρε επηκειεζεί ηα ζθεληθά θαη ηα θνζηνχκηα, θαη
ηε ρνξνγξάθν
παξάζηαζε
φκσο
Ραιινχ
Μάλνπ. Ζ
θάζε
άιιν
παξά
εππξφζδεθηε ήηαλ. Σν θνηλφ αληέδξαζε ζρεηηθά
άζρεκα
Απγνχζηνπ),
ζηελ
κε
πξεκηέξα
απνηέιεζκα
(29 λα
απαγνξεπζνχλ νη επφκελεο παξαζηάζεηο απφ ηνλ
Τπνπξγφ
Κσλζηαληίλν
Πξνεδξίαο Σζάηζν.
Κπβεξλήζεσο
Δλψ
ην
θνηλφ
απνδνθίκαζε κφλν ηε ζθελή κε ηνλ ηεξέα, πνπ είρε παξνπζηαζηεί σο νξζφδνμνο ηεξέαο, θαη φρη φιν ην έξγν, ε παξάζηαζε δηαθφπεθε άδνμα. Ζ πνξεία ηνπ κνπζηθνχ έξγνπ, σζηφζν, δε δηαθφπεθε. Ο ζπλζέηεο απνθάζηζε λα αζρνιεζεί κε ηηο ιεπηνκέξεηέο ηνπ θαη λα ην ελνξρεζηξψζεη. Σν έξγν πήξε ηελ νξηζηηθή ηνπ κνξθή 33
(θαληάηα) ην 1964. Έλα ρξφλν κεηά, ν Μσξίο Μπεδάξ ζθελνζεηεί θαη ρνξνγξαθεί ηνπο «ξληζεο», ζε κνπζηθή δηεχζπλζε ηνπ ίδηνπ ηνπ Υαηδηδάθη, θαη παξνπζηάδεη ην έξγν ζηελ πεξα ησλ Βξπμειιψλ. Με ηνπο «ξληζεο» ην πνιπεδξηθφ πξφζσπν ηνπ Μάλνπ Υαηδηδάθη πινπηίδεηαη κε λέα ζηνηρεία θαη ζεκεηψλεηαη έλαο αθφκε κεγάινο ζηαζκφο, φρη κφλν ζηε δηθή ηνπ πνξεία, αιιά θαη ζ' εθείλε ηεο ζχγρξνλεο ειιεληθήο κνπζηθήο. Ζ παξάζηαζε ηνπ Θεάηξνπ Σέρλεο, κεηά ηε δηαθνπή ηνπ 1959, επαλαιακβάλεηαη ην 1960 ζηελ νξηζηηθή ηεο κνξθή κε ηηο ρνξνγξαθίεο ηεο Ενπδνχο Νηθνινχδε. πλερίδεη παξαζηάζεηο θαη ηα επφκελα ρξφληα ζηελ Διιάδα θαη ην εμσηεξηθφ, φπνπ ην 1965 παίξλεη ην α΄ βξαβείν ζην Φεζηηβάι ησλ Δζλψλ. Δπαλέξρεηαη απφ ηφηε ηαθηηθά ζην ξεπεξηφξην ηνπ Θεάηξνπ Σέρλεο ην 1975, ην 1986, ην 1997, ην 2008. Ζ ππφζεζε ηνπ έξγνπ Γχν Αζελαίνη θίινη, ν πνλεξφο Πεηζζέηαηξνο θαη ν αγαζφο Δπειπίδεο, επηζπκνχλ λα βξνπλ ην πνπιί ηζαιαπεηεηλφ (πνπ άιινηε ήηαλ άλζξσπνο, ν βαζηιηάο Σεξέαο) γηα λα ην ξσηήζνπλ ζε πνηα πφιε κπνξεί θαλείο λα δήζεη ήζπρα, πινχζηα θαη εηξεληθά. Άιιεο ζεκαληηθέο παξαζηάζεηο αξραίαο θσκσδίαο ήηαλ ν Πινχηνο, νη Αραξλείο, ε Λπζηζηξάηε, νη νπνίεο παξνπζηάζηεθαλ επίζεο απφ ηνλ Κάξνιν Κνπλ. 3.2 Αξραία ηξαγσδία Ζ ηξαγσδία είλαη έλα δξακαηηθφ είδνο ποιθτικοφ λόγου πνπ εκθαλίζηεθε ζηελ Αρχαία Ελλάδα.
Ζ ηζηνξία ηεο ηξαγσδίαο Ο Αξηζηνηέιεο ζπλδέεη ηελ ηξαγσδία κε ηνλ δηζχξακβν, έλα ρνξηθφ άζκα πνπ ραξαθηεξίζηεθε δηνλπζηαθφ. Καηά ηνλ ηαγεηξίηε θηιφζνθν, ε ηξαγσδία πξνήιζε ἀπὸ ηῶλ ἐμαξρόλησλ ηόλ δηζύξακβνλ, δειαδή απφ ηνπο πξσηνηξαγνπδηζηέο ησλ δηζπξακβηθψλ ρνξψλ. Ζ ιέμε ηξαγσδία έρεη αβέβαηε πξνέιεπζε. Οη δχν γλσζηέο απφςεηο, φηη δειαδή ηξαγσδία ζεκαίλεη : I) ᾠδὴ ηῶλ ηξάγσλ = ρνξηθφ άζκα ησλ ιαηξεπηῶλ ηνπ Γηνλχζνπ πνπ θνξνχζαλ δέξκαηα ηξάγσλ ή 2) ρνξηθφ άζκα ζε δηαγσληζκφ, φπνπ ην βξαβείν γηα ηνλ ληθεηή ήηαλ ηξάγνο, ζεσξνχληαη απζαίξεηεο θαη ρσξίο ηζρπξή επηζηεκνληθή ζηήξημε. ηαζκφ ζηελ εμέιημε ηνπ δηζπξάκβνπ ζεκείσζε ν Αξίσλ απφ ηε Μήζπκλα ηεο Λέζβνπ, πνπ είρε εγθαηαζηαζεί ζηηο αξρέο ηνπ 6νπ αη. 34
π.Υ. ζηελ απιή ηνπ Πεξηάλδξνπ, ηπξάλλνπ ηεο Κνξίλζνπ, πηζαλφηαηα γηα λα εληζρχζεη δηακφξθσζε
ηε
δηνλπζηαθή
ιαηξεία.
θαιιηηερληθά
ηνλ
Ο
Αξίσλ
δηζχξακβν,
ζπλζέηνληαο ηνπο ζηίρνπο θαη ηε κνπζηθή. Σν πεξηερφκελφ ηνπ ήηαλ ζηελ αξρή ζρεηηθφ κε ηνπο κχζνπο ηνπ Γηνλχζνπ, αξγφηεξα φκσο θαη κε άιια κπζηθά πξφζσπα ή ήξσεο. Σνπο δηζπξάκβνπο ηνπ Αξίσλα εθηεινχζε ρνξφο 50 αλδξψλ, ηνλ νπνίν αζθνχζε ν ίδηνο ν πνηεηήο. Ο ρνξφο απηφο, ηξαγνπδψληαο ηνλ δηζχξακβν κε ηε ζπλνδεία θηζάξαο, ὠξρεῖην, δειαδή έθαλε ρνξεπηηθέο θηλήζεηο γχξσ απφ ηνλ βσκφ ηνπ Γηνλχζνπ. Ο Αξίσλ ζεσξείηαη θαη εὑξεηὴο ηνῦ ηξαγηθνῦ ηξόπνπ, πνπ ζήκαηλε έλα είδνο κνπζηθήο, ην νπνίν ηξαγνπδνχζαλ νη ρνξεπηέο κεηακθηεζκέλνη ζε ηξάγνπο, δειαδή ζαηχξνπο. Σν κεγάιν βήκα πάλησο απφ ηνλ δηζχξακβν ζηελ ηξαγσδία έγηλε ζηελ Αηηηθή. Ο Αξίσλ είρε παξνπζηάζεη βέβαηα ηνλ εμάξρνληα ηνπ δηζπξάκβνπ, αιιά δελ ηνπ είρε δψζεη αλεμάξηεην ξφιν απφ ηνλ ρνξφ. ' απηήλ ηελ θαηλνηνκία πξνρψξεζε ν Θέζπεο ζηα κέζα ηνπ 6νπ αη. π.Υ. χκθσλα κε έκκεζεο πιεξνθνξίεο (αγγεηνγξαθίεο θαη θάπνηα καξηπξία πνπ απνδίδεηαη ζηνλ Αξηζηνηέιε), ν Θέζπεο μερψξηζε νξηζηηθά ηνλ εμάξρνληα (πξσηνηξαγνπδηζηή - ππνθξηηή) απφ ηελ νκάδα ρνξφ. Απηφλ ηνλ εμάξρνληα-ππνθξηηή ηνλ ηαχηηζε πιένλ κε ην πξφζσπν πνπ ππνδπφηαλ. Αιιά θαη νη ιφγνη ηνπ ππνθξηηή, ζηνλ δηάινγφ ηνπ κε ηνλ ρνξφ, ήηαλ ζηίρνη πνπ απαγγέιινληαλ θαη δελ ήηαλ φκνηνη κε εθείλνπο ηεο κεισδίαο ηνπ ρνξνχ. Οη ζηίρνη απηνί απνηέιεζαλ ηα πξψηα ζεαηξηθά ζηνηρεία, γηαηί κε ηελ παξεκβνιή ηνπο αλάκεζα ζηα ρνξηθά θνκκάηηα δηεπθφιπλαλ ηελ παξνπζίαζε ηνπ κχζνπ, κέζα απφ δηάινγν θαη αθήγεζε. Σα Καηά πνζφλ κέξε Σα Καηά πνζφλ κέξε είλαη ν πξόινγνο, ηα ἐπεηζόδηα θαη ε ἔμνδνο, ε πάξνδνο θαη ηα ζηάζηκα.
Ο πξόινγνο έρεη ηε κνξθή κνλνιφγνπ ή δηαιφγνπ. Με ηνλ πξφινγν, πνπ
ζεκαίλεη ηνλ πξψην ιφγν ηνπ εζνπνηνχ, νη ζεαηέο εηζάγνληαη ζηελ ππφζεζε ηεο ηξαγσδίαο.
Σα επεηζόδηα είλαη αληίζηνηρα κε ηηο ζεκεξηλέο πξάμεηο θαη παξεκβάιινληαη
κεηαμχ ησλ ρνξηθψλ. Ο ξφινο ησλ επεηζνδίσλ είλαη πνιχ ζεκαληηθφο, γηαηί απηά
35
αλαπηχζζνπλ θαη πξνσζνχλ ηε ζθεληθή δξάζε κέζα απφ ηηο ζπγθξνχζεηο ησλ πξνζψπσλ.
Ζ έμνδνο είλαη ην ηειεπηαίν κέξνο ηεο ηξαγσδίαο· αξρίδεη χζηεξα απφ ην
ηειεπηαίν ζηάζηκν θαη θιείλεη κε ην εμφδην άζκα ηνπ ρνξνχ.
ε πάξνδνο είλαη ην άζκα πνπ ηξαγνπδνχζε ν ρνξφο, θαζψο έκπαηλε ζηελ
νξρήζηξα κε ξπζκηθφ βεκαηηζκφ.
ηα ζηάζηκα ηα ηξαγνπδνχζε ν ρνξφο, φηαλ πηα είρε ιάβεη ηε ζέζε ηνπ (ζηάζηλ)
ζηελ νξρήζηξα, θαη ηα ζπλφδεπε κε ρνξεπηηθέο θηλήζεηο. Σα θαηά πνηόλ κέξε είλαη ν κύζνο, ην ήζνο, ε ιέμε, ε δηάλνηα, ην κέινο θαη ε όςε.
Ο κύζνο ζεκαίλεη ηελ ππφζεζε ηνπ έξγνπ, ην ζελάξην. Σν ήζνο δειψλεη ηνλ ραξαθηήξα ηνπ ηξαγηθνχ ήξσα, ηνλ ςπρηθφ ηνπ θφζκν,
ηηο ζθέςεηο θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν αληηδξά ζε θάζε πεξίπησζε.
Ζ ιέμε είλαη ηα εθθξαζηηθά κέζα, ε πνηθηιία ησλ εθθξαζηηθψλ ηξφπσλ, φηη
ζήκεξα θαινχκε ύθνο.
Ζ δηάλνηα απνηεινχλ νη ηδέεο πνπ δηαηππψλνπλ ηα πξφζσπα ηεο ηξαγσδίαο
γηα ηνλ θφζκν θαη ηε δσή, θαζψο θαη ηα επηρεηξήκαηα κε ηα νπνία ηηο ππνζηεξίδνπλ.
Σν κέινο θαη ε όςε αθνξνχλ ηελ παξάζηαζε ηεο ηξαγσδίαο. Γηα ην κέινο,
δειαδή ηα κνπζηθά ζηνηρεία ηεο αξραίαο ηξαγσδίαο, νη γλψζεηο καο είλαη ειιηπείο, ελψ ε φςε πεξηιακβάλεη ηνλ ζθεληθφ θφζκν ζην ζχλνιφ ηνπ, δειαδή φηη ζήκεξα νλνκάδνπκε ζθελνγξαθία θαη ελδπκαηνινγία. Οη ηξεηο κεγάινη αξραίνη ηξαγηθνί ήηαλ: ΑΗΥΤΛΟ Ο Αηζρχινο ήηαλ γηνο ηνπ Δπθνξίσλα· γελλήζεθε ζηελ Διεπζίλα ην 525 π.Υ. θαη πέζαλε ην 456 π.Υ. ζηε Γέια ηεο ηθειίαο. Πνιέκεζε γελλαία ζηνλ Μαξαζψλα θαη ηε αιακίλα. Απφ ηηο 90 ηξαγσδίεο ηνπ αθέξαηεο ζψδνληαη κφλνλ επηά. Οη Πέξζαη, ζεσξνχληαη ε πξψηε απφ ηηο ζσδφκελεο ηξαγσδίεο ηνπ. Οη ππφινηπεο είλαη νη Ἱθέηηδεο, νη Ἑπηὰ ἐπί Θήβαο, ν Πξνκεζεὺο Γεζκώηεο, ν Ἀγακέκλσλ, νη Φνεθόξνη θαη νη Δὐκελίδεο. ΔΤΡΗΠΗΓΖ
36
Ο Δπξηπίδεο ήηαλ γηνο ηνπ πινχζηνπ θηεκαηία Μλήζαξρνπ. Γελλήζεθε ζηε αιακίλα γχξσ ζην 485 π.Υ. θαη πέζαλε ζηελ Πέιια ηεο Μαθεδνλίαο. Απφ ηα 92 δξάκαηα έρνπλ δηαζσζεί 18 ηξαγσδίεο θαη έλα ζαηπξηθφ δξάκα.ηνπ. Απφ ηα ζσδφκελα έξγα ηνπ πξψην παξαδίδεηαη ε Ἄιθεζηηο. Αθνινπζνχλ θαηά ρξνλνινγηθή ζεηξά : Μήδεηα, Ἡξαθιεῖδαη, Ἱππόιπηνο, Ἀλδξνκάρε, Ἑθάβε, Ἱθέηηδεο, Ἡξαθιῆο, Τξσάδεο, Ἠιέθηξα, Ἰθηγέλεηα ἡ ἐλ Ταύξνηο, Ἑιέλε, Ἴσλ, Φνίληζζαη, Ὀξέζηεο, Ἰθηγέλεηα ἡ ἐλ Αὐιίδη, Βάθραη, Ῥῆζνο (ακθηζβεηείηαη αλ είλαη δηθφ ηνπ) θαη ην ζαηπξηθφ δξάκα Κύθισς. ΟΦΟΚΛΖ Ο νθνθιήο γελλήζεθε ζηνλ Ίππην Κνισλφ ηεο Αζήλαο ην 496 π.Υ. Γηνο ηνπ νθίινπ, εχπνξνπ Αζελαίνπ, δηαπαηδαγσγήζεθε αλάινγα κε ηελ νηθνλνκηθή ηνπ άλεζε. Τπεξέηεζε ηελ παηξίδα ηνπ απφ δηάθνξεο ζέζεηο, αλαιακβάλνληαο ζηξαηησηηθά, νηθνλνκηθά θαη ζξεζθεπηηθά θαζήθνληα. Οη Αζελαίνη ηνλ εθηηκνχζαλ ηδηαίηεξα, γη' απηφ θαη ηνλ εμέιεμαλ ζηξαηεγφ, καδί κε ηνλ Πεξηθιή, ζηελ εθζηξαηεία ηεο άκνπ ην 441-440 π.Υ. Πέζαλε ην 406 π.Υ. ζε ειηθία ελελήληα εηψλ. Απφ ηηο ηξαγσδίεο πνπ ζψζεθαλ αξραηφηεξε είλαη ν Αἴαο αθνινπζνχλ: Ἀληηγόλε, Τξαρίληαη, Οἰδίπνπο Τύξαλλνο, Ἠιέθηξα, Φηινθηήηεο, θαη ηειεπηαία ν Οἰδίπνπο ἐπὶ Κνισλῷ. εκαληηθφηεξνη εθπξφζσπνη Ζ Διέλε Παπαδάθε (4 Ννεκβξίνπ 1908 - 21 Γεθεκβξίνπ 1944) ππήξμε κεγάιε Διιελίδα εζνπνηφο πνπ δηέπξεςε ζε πνηθίινπο ξφινπο. Σν πέξαζκά ηεο απφ ηελ ειιεληθή ζθελή άθεζε έλα κπζηθφ απνηχπσκα νξηαθφ θαη αλεπαλάιεπην θαη ήδε ζε ειηθία 36 εηψλ θαηφξζσζε λα νηθνδνκήζεη έλα κέγηζην παξάδεηγκα νινθιεξσκέλνπ θαιιηηέρλε. Ηδηαίηεξα ήηαλ ηα επηηεχγκαηά ηεο θαη ζηνλ ηνκέα ηνπ αξραίνπ δξάκαηνο: •
Χο Κιπηαηκλήζηξα ζηελ Ζιέθηξα ζηελ Δπίδαπξν (1938)
•
Αληηγφλε ηνπ νθνθιή (1940-41)
•
Ηθηγέλεηα ελ Σαχξνηο (1941)
•
Δθάβε ηνπ Δπξηπίδε (1943-44) ζην Δζληθφ Θέαηξν
37
Ο Μάλνο Καηξάθεο (14 Απγνχζηνπ 19082 επηεκβξίνπ 1984) ήηαλ Έιιελαο εζνπνηφο ηνπ ζεάηξνπ θαη ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ. ην ζέαηξν θέξδηζε ηνλ ζαπκαζκφ θαη ησλ πην απαηηεηηθψλ θξηηηθψλ, ελψ κέζσ ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ έγηλε γλσζηφο θαη αγαπεηφο ζε φινπο ηνπο Έιιελεο Δπηβιεηηθή θπζηνγλσκία, ςειφο, επζπηελήο, κε ραξαθηεξηζηηθή ερεξή θσλή θαη έλαλ αέξα αξηζηνθξαηηθφηεηαο, ππνδπφηαλ ζπλήζσο ραξαθηήξεο ζηελ θνξπθή ηεο θνηλσληθήο ηεξαξρίαο (βαζηιείο, γαηνθηήκνλεοηζηθιηθάδεο, εθνπιηζηέο, βηνκεράλνπο, πνιηηηθνχο θιπ).
3.3 Έξγα μέλσλ ζπγγξαθέσλ Ξερσξηζηά έξγα μέλσλ ζπγγξαθέσλ πξσηνπαξνπζηάζηεθαλ απφ ηνλ ζεαηξηθφ ζθελνζέηε Κάξνιν Κνπλ, φπσο ησλ Ουάιλντερ (Μηθξή καο πφιε), Σαρτρ (Κεθιεηζκέλσλ ησλ ζπξψλ), Πάηξηθ (Απγνπζηηάηηθν θεγγάξη), Οπίιηακο (Ξαθληθά πέξζη ην θαινθαίξη, Σξηαληάθπιιν ζην ζηήζνο, Καινθαίξη θαη θαηαρληά), Μπξερη (Ο θχθινο κε ηελ θηκσιία, Ο θαιφο άλζξσπνο ηνπ εηζνπάλ), Ηνλέζθν (Ρηλφθεξνο), Μίιεξ (Ο ζάλαηνο ηνπ εκπνξάθνπ), Ο' Νηι (Ο παγνπψιεο έξρεηαη), Μπέθεη (Πεξηκέλνληαο ηνλ Γθνληφ), Πίληεξ, Άικπη, Αξακπάι, Εελέ, Βάηο, θ.ά. Απ' ηα έξγα πνπ ζθελνζέηεζε ηα ηειεπηαία ρξφληα μερσξίδνπλ: Σν παηρλίδη ηεο ζθαγήο ηνπ Δ. Ηνλέζθν (1970-71), Σξσίινο θαη Υξπζείδα ηνπ αίμπεξ (1972-73), Ο ηξφκνο θαη ε αζιηφηεηα ηνπ Γ΄ Ράηρ ηνπ Μπ. Μπξερη (1974-75), Σξεηο αδεξθέο ηνπ Α. Σζέρνθ (1975-76),Ο απηφρεηξ ηνπ Ν. Έξληκαλ (1977-78), Σν Πηζηνπνηεηηθφ ηνπ Ν. Έξληκαλ (1981-82),Θακκέλν παηδί ηνπ . έπαξλη (1983-84), Οχηε θξχν νχηε δέζηε ηνπ Φ. Κξεηο (1984-85), Ρηράξδνο Γ΄ ηνπ αίμπεξ (1985-86), Δζσηεξηθέο θσλέο ηνπ Δ. ληε Φηιίππν (1986-87).
38
3.4 Παηδηθό ζέαηξν Σν παηδηθφ ζέαηξν ζηνλ 20ν αηψλα είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλν κε ην Θέαηξν θηψλ θαη ηδηαίηεξα κε ηνλ Καξαγθηφδε. Ηζηνξία Πνιινί μέλνη κειεηεηέο πνπ έρνπλ αζρνιεζεί κε ην ζέαηξν ζθηψλ απνδίδνπλ ηελ θαηαγσγή ηεο ηερληθήο ηνπ ζηνπο ιανχο ηεο καθξηλήο Αλαηνιήο. Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη, ζηελ Ννηηαλαηνιηθή Αζία, νη πεξηνρέο φπνπ ππάξρεη ην ζέαηξν ζθηψλ, θαίλεηαη φηη ήηαλ ππφ ηελ επηξξνή ηνπ Ηλδηθνχ πνιηηηζκνχ (4νο αη.). πγθεθξηκέλα, ζηελ Ηάβα, νη παξαζηάζεηο ηνπ ζεάηξνπ ζθηψλ ήηαλ έλα ζέακα αλάκηθην απφ καξηνλέηεο θαη δεξκάηηλεο θηγνχξεο. Σειεπηαίεο κειέηεο πάλσ ζην ζέαηξν ζθηψλ ηεο Ηλδίαο απμάλνπλ ην ελδερφκελν φηη εθεί ζα πξέπεη λα αλαηξέμνπκε γηα ηηο ξίδεο ηνπ ζεαηξηθνχ απηνχ είδνπο. <<Ζ γέλλεζε ηνπ Καξαγθηφδε>> Ζ γέλλεζε ηνπ αγαπεκέλνπ καο Καξαγθηφδε, δελ είλαη απφιπηα εμαθξηβσκέλε θαη έρνπλ δηαηππσζεί πνιιέο απφςεηο πάλσ ζην ζέκα απηφ. Ζ ηζηνξία ηεο δεκηνπξγίαο ηνπ βαζίδεηαη ζε πξνθνξηθέο παξαδφζεηο απφ ηηο νπνίεο ε πην δηαδεδνκέλε αλαθέξεηαη ζηνλ γλσζηφ ζξχιν ηνπ Καξαγθηφδε θαη ηνπ Υαηδεαβάηε πνπ δνχζαλ ζηελ Πξνχζα. Ο Υαηδεαβάηεο ήηαλ εξγνιάβνο νηθνδνκψλ θαη είρε αλαιάβεη λα ρηίζεη ην ζαξάτ ηνπ παζά ηεο Πξνχζαο. Πήξε ζην γηαπί εξγάηεο θαη αξρηκάζηνξα έβαιε ηνλ Καξαγθηφδε πνπ ήηαλ καξαγθφο, κα είρε κπαιφ πξσηνκάζηνξα. Ο παζάο είδε φηη ην ζαξάτ αξγνχζε λα ηειεηψζεη θη εθνβέξηζε ηνλ Υαηδεαβάηε πσο ζα ηνλ ζαλαηψζεη. Ο Υαηδεαβάηεο θνβήζεθε θαη θαλέξσζε ζηνλ παζά φηη θηαίρηεο ήηαλ ν Καξαγθηφδεο πνπ έιεγε αζηεία ζηνπο καζηφξνπο θαη γεινχζαλ. Ο παζάο θνβέξηζε θαη ηνλ Καξαγθηφδε αιιά εθείλνο εμαθνινχζεζε λα αζηεηεχεηαη. Έηζη ν παζάο ηνλ ζαλάησζε. ινη αγαλάρηεζαλ κε ηνλ άδηθν ζθνησκφ ηνπ Καξαγθηφδε θη ν παζάο γηα λα εκεξέςεη ηνλ ιαφ έρηηζε έλα σξαίν κλεκείν ζηελ Πξνχζα θη έζαςε εθεί ηνλ Καξαγθηφδε κε κεγάιεο ηηκέο. Ζ αδηθία φκσο απηή θφζηηζε 39
πνιχ ζηνλ παζά θη αξξψζηεζε βαξηά. Οη άιινη αγάδεο γηα λα δηαζθεδάζνπλ ηνλ παζά έθεξαλ ηνλ Υαηδεαβάηε ζην ζαξάτ λα ηνπ ιέεη ηα ρσξαηά ηνπ Καξαγθηφδε. Μηα κέξα ν Υαηδεαβάηεο έθνςε έλαλ ράξηηλν Καξαγθηφδε, ηέλησζε έλα παλί πνπ ην θψηηζε θη έδσζε παξάζηαζε Καξαγθηφδε. Ο παζάο επραξηζηήζεθε ηφζν πνπ ηνπ έδσζε άδεηα λα παίδεη παξαζηάζεηο φπνπ ζέιεη. Λέγεηαη, ινηπφλ, πσο έηζη δεκηνπξγήζεθε ν Καξαγθηφδεο. Τπάξρεη φκσο θαη αθφκα έλαο ζξχινο γηα ηνλ Καξαγθηφδε πνπ αλαθέξεηαη ζηελ ηζηνξία ελφο έιιελα απφ ηελ Όδξα, ηνπ Γ. Μαπξνκάηε θαη ηνπνζεηείηαη ρξνλνινγηθά πεξίπνπ ηνλ 18ν αηψλα. Ο Μαπξνκάηεο, ιέγεηαη φηη ήιζε ζηελ Σνπξθία απφ ηελ Κίλα κε ην ζέαηξν ζθηψλ ηνπ. Απνθαζίδνληαο λα εγθαηαζηαζεί πιένλ κφληκα ζηελ Πφιε, πξνζάξκνζε ηφζν ηε δσή ηνπ φζν θαη ην ζέαηξφ ηνπ ζηα ήζε ησλ ηνχξθσλ. Έηζη, νλφκαζε ηνλ πξσηαγσληζηή ηνπ Καξαγθηφδε, πξνέθηαζε ζηα ειιεληθά Καξαγθηφδεο, πνπ ζηα ηνχξθηθα ζεκαίλεη καπξνκάηεο. Ο Μαπξνκάηεο πέζαλε ζηελ Σνπξθία θαη πιεξνθνξίεο αλαθέξνπλ φηη είρε βνεζφ ηνπ ηνλ Γηάλλε Μπξάραιε, ηνλ πξψην θαιιηηέρλε ηνπ είδνπο πνπ έθεξε ηνλ Καξαγθηφδε ζηελ Διιάδα. Οη πξψηεο ηζηνξηθά βεβαησκέλεο πιεξνθνξίεο γηα ην ζέαηξν ηνπ Καξαγθηφδε εληνπίδνληαη ζηα κέζα ηνπ 17νπ αηψλα θαη καο ηνλ παξνπζηάδνπλ λα εθθξάδεη εηθφλεο απφ ηελ δσή ησλ Σνχξθσλ. Πνιινί ππνζηήξημαλ φηη ν Καξαγθηφδεο καο ήηαλ ηνχξθηθν ζέαηξν, φκσο, φπνηνο γλσξίδεη ηνλ πλεπκαηηθφ ραξαθηήξα ησλ ιαψλ πνπ δνχζαλ κέζα ζηελ ηνπξθηθή απηνθξαηνξία, δχζθνιν λα θαληαζζεί ηνχξθν, ή εβξαίν ή αξκέλε γηα δεκηνπξγφ ηνπ Καξαγθηφδε θαη κάιηζηα εκπλεπζκέλν απφ ηε δσή δπν ειιήλσλ: ηνπ Υαηδεαβάηε θαη ηνπ Μαπξνκάηε. Απιψο, ε εληχπσζε δεκηνπξγήζεθε γηαηί, κεηά ηελ εκθάληζε ηνπ Καξαγθηφδε, ε ηνπξθηθή θπξηαξρία απιψζεθε ζ' φιεο ηηο ρψξεο ηεο Βπδαληηλήο απηνθξαηνξίαο θαη επφκελν ήηαλ ην ζέαηξν ζθηψλ λα πάξεη κνξθή θαη έθθξαζε ζχκθσλα κε ηηο λέεο θνηλσληθέο ζπλζήθεο, δειαδή, νζσκαληθή. Ήηαλ, επνκέλσο, ινγηθφ νη αθφινπζνη ηέζζεξεηο ζρεδφλ αηψλεο ηεο ηνπξθνθξαηίαο λα έρνπλ ζαλ απνηέιεζκα λα μεραζζεί ηφζν πνιχ ε ειιεληθφηεηά ηνπ, ψζηε νη πεξηζζφηεξνη εξεπλεηέο λα ραξαθηεξίδνπλ ηνλ Καξαγθηφδε ζαλ ηνχξθηθν ζέαηξν ζθηψλ. Παξνπζίαδε ηελ ηνχξθηθε δσή ν Καξαγθηφδεο επεηδή κέζα ζηελ ηνπξθνθξαηία δηακνξθψζεθε θαη πξνο ηνπο Σνχξθνπο θπξίσο απεπζπλφηαλ. Ζηαλ αλάγθε, επνκέλσο, λα θαιπθζεί κε ηνχξθηθν φλνκα ν θεληξηθφο ηνπ ήξσαο, γηαηί δηαθνξεηηθά ήηαλ αδχλαηνλ λα ειέγρεη ηα θαηλφκελα θαη ηνπο ηχπνπο ηεο ηνχξθηθεο θνηλσληθήο δσήο.
40
εκαληηθφηεξνη εθπξφζσπνη σηήξεο παζάξεο Ο σηήξεο παζάξεο ήηαλ ν παηέξαο ηνπ Ευγζνιου Σπακάρθ θαη έλαο απφ ηνπο ηδξπηέο ηνπ Παλειιήληνπ σκαηείνπ Καξαγθηνδνπαηρηψλ καδί κε ηνλ Αντώνθ Μόλλα. Γελλήζεθε ζηε Σαντορίνθ ην 1892 κα φηαλ ήηαλ αθφκα βξέθνο νη γνλείο ηνπ θη απηφο κεηαθφκηζαλ ζην Μεταξουργείο. Παξά ηηο αληηξξήζεηο
ηνπ
παηέξα
ηνπ
γίλεηαη
θαξαγθηνδνπαίθηεο θαη μεθηλάεη πεξηνδείεο ζε φιε ηελ Διιάδα. Σν 1924 ηδξχεη ην Παλειιήλην σκαηείν Καξαγθηνδνπαηρηψλ κε ηνλ Αληψλε Μφιια. Βγαίλεη λσξίο ζηελ ζχληαμε επεηδή ππέθεξε απφ φυματίωςθ θαη πεζαίλεη ην Πάςχα ηνπ '73, αθήλνληαο πίζσ ηνπ πνιιά δηθά ηνπ έξγα φπσο ην Κφιαζηο θ' Παξάδεηζνο, Ο Αζψνο Κπλεγφο, Ο Μάγνο εξίθ, Πεξζεχο & Αλδξνκέδα θ.α. Γεκήηξεο αξδνχλεο Ο Γεκήηξεο αξδνχλεο γλσζηφο σο Μίκαξνο ήηαλ απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο Έιιελεο θαξαγθηνδνπαίρηεο. Γελλήζεθε ζηελ Πάτρα ην 1865 θαη πέζαλε ην 1912. Σειείσζε ην ζρνιαξρείν θαη ζπνχδαζε βυηαντινι μουςικι. Σν 1882 δηνξίζηεθε ςάιηεο ζηνλ θαζεδξηθφ λαφ ηεο Πάηξαο.….Χο θαξαγθηνδνπαίρηεο πξσηνεκθαλίζηεθε ην 1894. Θεσξείηαη ν ζεκειησηήο θαη αλακνξθσηήο ηνπ Διιεληθνχ Καραγκιόηθ, ηνλ νπνίν απάιιαμε απφ ηηο
βσκνινρίεο
θαη
ηηο
αλεζηθφηεηεο
ηνπ
Τουρκικοφ Θεάτρου Σκιών θαη εηζήγαγε ζην ξεπεξηφξηφ ηνπ λέα ζεκαηνινγία. Ο Μίκαξνο δεκηνχξγεζε ηελ δηθή ηνπ «ζρνιή» θαη 27 καζεηέο ηνπ αλαδείρηεθαλ ζε κεγάινπο θαξαγθηνδνπαίρηεο. Ο ίδηνο ήηαλ ν πξψηνο επαγγεικαηίαο ηνπ είδνπο.
41
Δπγέληνο παζάξεο Ο Δπγέληνο παζάξεο ηνπ σηεξίνπ ήηαλ θαιιηηέρλεο ηνπ ειιεληθνχ κεάτρου ςκιών, έλαο απφ ηνπο πην ζεκαληηθνχο καραγκιοηοπαίχτεσ θαη δσγξάθνο. Γελλήζεθε ζηελ Κθφιςιά ζηηο 2 Ιανουαρίου 1924. Μεηά ηηο εγθχθιηεο ζπνπδέο ηνπ άξρηζε λα αζρνιείηαη κε ηε δσγξαθηθή θαη ηδηαίηεξα κε ηνπο ήξσεο ηνπ ζεάηξνπ ζθηψλ. Έδσζε πιεζψξα παξαζηάζεσλ, ηφζν ζηελ Διιάδα φζν θαη ζε ρψξεο ηνπ εμσηεξηθνχ. Παξνπζίαζε πνιιά έξγα κε ήξσα ηνλ Καξαγθηφδε, ηφζν σο άςπρν πιηθφ (θηγνχξεο εξψσλ), φζν θαη ζε έκςπρε (δσληαλή) παξάζηαζε κε εζνπνηνχο. Σν 1950 ν Δπγέληνο πξαγκαηνπνηεί ηελ πξψηε ηνπ ζπκκεηνρή ζε θηλεκαηνγξαθηθή ηαηλία, ζην Πηθξό Χσκί ηνπ Γξεγφξε Γξεγνξίνπ. Έπαημε έξγα ηνπ ζηελ θξαηηθή ηειεφξαζε απφ ην 1966 κέρξη ην 1992. Ο Δπγέληνο παζάξεο ήηαλ κέινο ηνπ Καιιηηερληθνχ Δπηκειεηεξίνπ Διιάδνο, ηνπ Ηλζηηηνχηνπ Παγθνζκίνπ Θεάηξνπ
(ηεο ΟΤΝΔΚΟ). Χο δσγξάθνο έιαβε κέξνο ζε πνιιέο
εθζέζεηο αηνκηθέο θαη νκαδηθέο ζηελ Αζήλα, Ζυρίχθ, Παρίςι θαη Νζα Υόρκθ. Σηκήζεθε κε ην Βξαβείν Ρψκεο (1962), κε ην Α' Μεηάιιην ηνπ Πξίγθηπα ηνπ Μνλη, ην Α' Βξαβείν Πνισλίαο (1978), ην Α' Μεηάιιην Σνζθαλίλη (Ηηαιία) ην 1978 θ.α. Σέινο, ην 2007 ηηκήζεθε ηδηαίηεξα απφ ην ειιεληθφ ππνπξγείν Πνιηηηζκνχ γηα ηε κεγάιε ηνπ πξνζθνξά ζην θαιιηηερληθφ απηφ είδνο, γηα ην νπνίν ηνπ αλαγλσξίζηεθε ν ηίηινο ηνπ κεγάινπ δαζθάινπ. Σν 1991 ηδξχζεθε ην παζάξεην Μνπζείν Θεάηξνπ θηψλ Γήκνπ Ακαξνπζίνπ, ην νπνίν ιεηηνπξγεί ζπζηεκαηηθά απφ ην 1996, κε ζηφρν ηελ πξνβνιή ηνπ ζεάηξνπ ζθηψλ θαη ηνπ θαξαγθηφδε. ηηο 6 Μαΐου ηνπ 2009 θαη ελψ βξηζθφηαλ ζην Ινςτιτοφτο Γκαίτε Ακθνών γηα λα παξαζηεί ζε εθδήισζε πξνο ηηκήλ ηνπ, έραζε ηελ ηζνξξνπία ηνπ θαη έπεζε απφ ζθάιεο, κε απνηέιεζκα λα ππνζηεί πνιιά θαηάγκαηα θαη λα δεκηνπξγεζεί ζνβαξφ αηκάησκα ζηνλ εγθέθαιν, κε ηελ θαηάζηαζή ηνπ λα ραξαθηεξηζηεί σο θξίζηκε. Σειηθά, ζηηο 9 Μαΐου, χζηεξα απφ ηξεηο εκέξεο λνζειείαο απεβίσζε, ζε ειηθία 85 εηψλ. Ζ ζνξφο ηνπ εμεηέζε ζε ιατθφ πξνζθχλεκα ζην Σπακάρειο Μουςείο Θεάτρου Σκιών θαη ε θεδεία έγηλε ζηηο 13 Μαΐνπ ηνπ 2009, ζην Μαροφςι, κε δεκφζηα δαπάλε. Μεξηθά απφ ηα έξγα ηνπ είλαη «Σν ηαμίδη», «Σν θαηαξακέλν θίδη», «Ο δηθηάηνξαο» θαη «Ο Αιέθνο κε ηα θπδψληα».
42
3.5 Παξαζηάζεηο πνπ ζπλδέζεθαλ κε ζεκαληηθά θνηλσληθό – πνιηηηθά γεγνλόηα Σν κεγάιν καο ηζίξθν Έλα αιιεγνξηθφ έξγν πνπ δηεγηείηαη ηελ ηζηνξία θαη ηηο ηαιαηπσξίεο ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο απφ ηνλ εξρνκφ ηνπ ζσλα ην 1833 κέρξη ηελ Καηνρή (ζηε δεχηεξε παξάζηαζε έθηαλε κέρξη θαη ηελ εμέγεξζε ηνπ Πνιπηερλείνπ). Μέζα απφ ζαηηξηθά θαη δξακαηηθά λνχκεξα θαη ηξαγνχδηα γηλφηαλ κηα αλαδξνκή ζηελ ηζηνξία ηεο Διιάδαο απφ ηελ Σνπξθνθξαηία, ηνλ ζσλα θαη ηνπο ππφινηπνπο θπβεξλήηεο ηεο αλεμάξηεηεο Διιάδαο σο ηελ Μηθξαζηαηηθή θαηαζηξνθή, ηνλ πφιεκν ηνπ ‟40 θαη ην –ηφηε– ζήκεξα. θνπφο ήηαλ λα παξαπιαλεζεί ε ινγνθξηζία ηεο Υνχληαο αιιά θαη λα πεξάζνπλ κελχκαηα αθχπληζεο ζηνλ ήδε αγαλαθηηζκέλν ειιεληθφ ιαφ. Παίρηεθε ζην ζέαηξν "ΑΘΖΝΑΗΟΝ" ην 1973(22 Ηνπλίνπ - δηαθνπή παξαζηάζεσλ απφ ηα κέζα Οθησβξίνπ σο ηα κέζα Ννεκβξίνπ) ζε ζθελνζεζία Κψζηα Καδάθνπ. πγγξαθέαο ηνπ έξγνπ ήηαλ ν Ηάθσβνο Κακπαλέιιεο, ζθεληθά ηνπ Δπγέληνπ παζάξε θαη κνπζηθή…ηαχξνπ…Ξαξράθνπ. Ζζνπνηνί…(αιθαβεηηθά): Κψζηαο…Καδάθνο Υξήζηνο…Καιαβξνχδνο Σδέλε…Καξέδε Νίθνο…Κνχξνο πχξνο…Κσλζηαληφπνπινο Νίθνο…Ξπινχξεο Γηνλχζεο…Παπαγηαλλφπνπινο Σίκνο…Πεξιέγθαο εκαληηθέο ζηηγκέο: Ζ παξάζηαζε ήηαλ κηα κεγάιε εηζπξαθηηθή επηηπρία ( πεξίπνπ 400.000 εηζηηήξηα ) αιιά ζπγρξφλσο ζηάζεθε θαη κία βαζηθή αθνξκή επαλάζηαζεο.
πλζήκαηα φπσο «ΦΧΜΗ-ΠΑΗΓΔΗΑ-ΔΛΔΤΘΔΡΗΑ» θαη «ΦΧΝΖ ΛΑΟΤ --
ΟΡΓΖ ΘΔΟΤ» , γλσζηά απφ ηελ εμέγεξζε ηνπ Πνιπηερλείνπ, είραλ πξσηνεκθαληζηεί ζηελ παξάζηαζε.
Ζ Καξέδε πέξαζε έλα κήλα ζηα θξαηεηήξηα ηεο Αζθάιεηαο κε απνηέιεζκα
λα δηαθνπνχλ νη παξαζηάζεηο απφ ηα κέζα Οθησβξίνπ σο ηα κέζα Ννεκβξίνπ ηνπ 43
1973 θαη λα μαλαξρίζνπλ κεηά ηα γεγνλφηα ηνπ Πνιπηερλείνπ, κε παξνπζία αζηπλνκηθψλ . Ο Καδάθνο θπιαθίζηεθε θαη ν ίδηνο απφ ηε Υνχληα.
Δξκελεπηήο, ζπλζέηεο θαη κνπζηθνί δέρνληαλ ζρεδφλ θαζεκεξηλά ηηο
«επηζθέςεηο» ησλ νξγάλσλ ηεο ρνχληαο.
ηεο
Σν “κεγάιν καο ηζίξθν” είρε κεγάιε απήρεζε ζην αζελατθφ θνηλφ, θαη ιφγσ κεγάιεο
πξνζέιεπζεο
ησλ ζεαηψλ νη
παξαζηάζεηο
ζην
“Αζήλαηνλ”
ραξαθηεξίζηεθαλ εθ ησλ πζηέξσλ σο νη ” καδηθφηεξεο – κέρξη ην Πνιπηερλείν – πνιηηηθέο ζπγθεληξψζεηο δηακαξηπξίαο”.
Σν έξγν αλεβαίλεη μαλά απφ ηνλ ίδην ζίαζν κεηά ηελ πηψζε ηεο ρνχληαο ζε
Αζήλα θαη επαξρία θαη γλσξίδεη θαη πάιη ηεξάζηηα επηηπρία.
Σα ηξαγνχδηα καδί κε θάπνηα απφ ηα ζπλνδεπηηθά λνχκεξα ηεο παξάζηαζεο
θπθινθφξεζαλ ζε βηλχιην ην 1974, ελψ ην 2003 έγηλε επαλέθδνζε ηνπ δίζθνπ ζε CD. Σν «κεγάιν καο ηζίξθν» ήηαλ κηα παξάζηαζε ζηαζκφο ζηελ ηζηνξία. πλδχαδε θαιιηηερληθή αξηηφηεηα, ζπλαίζζεκα, ηαιέλην αιιά θπξίσο πνιηηηθή αθχπληζε. Σν έξγν θαη νη ζπληειεζηέο ηνπ ζηάζεθαλ απέλαληη ζηελ δηθηαηνξία ρσξίο θαλέλα θφβν. Ο θφζκνο θαη απηφο αηξφκεηνο ζηήξημε ηελ παξάζηαζε θαη θαηάθεξε λα ηελ έρεη ζαλ φπιν γηα ηελ αλαηξνπή ηεο παλίζρπξεο Υνχληαο. Υσξίο θακία ππεξβνιή ην «κεγάιν καο ηζίξθν» ζπλέβαιε νπζηαζηηθά ζηε ζπίζα πνπ άλαςε ηε θιφγα ηεο εμέγεξζεο. Απνδεηθλχεηαη γηα αθφκε κηα θνξά ην πφζν κπνξεί λα επεξεάζεη ε ηέρλε ηηο ζπλεηδήζεηο ησλ αλζξψπσλ.
3.6 ύγρξνλν Θέαηξν ην ζχγρξνλν λενειιεληθφ ζέαηξν θαζνξίδνπκε ηελ ειιεληθή ζεαηξηθή θίλεζε πνπ παξνπζηάζηεθε θαη αλαπηχρζεθε κεηά απφ ηελ επαλάζηαζε ηνπ 1821.
Ζ πξψηε κεηεπαλαζηαηηθή
πεξίνδνο πεξηιακβάλεη ην Κξεηηθφ θαη
Δπηαλεζηαθφ ζέαηξν.
Σελ πεξίνδν απηή πξαγκαηνπνηνχλ ηελ εκθάληζε ηνπο δχν ζπνπδαίνη
ζεαηξηθνί ζπγγξαθείο, νη: Η. Εακπέιηνο, Ρ. Νεξνχινο θαη Α. νχηζνο (1778 - 1863).
Ζ νπζηαζηηθή αλάπηπμε ηεο κεηεπαλαζηαηηθήο πξνζπάζεηαο αξρίδεη φηαλ ε
Αζήλα γίλεηαη πξσηεχνπζα.
Παξάιιεια δίλεηαη ην μεθίλεκα ηεο άλζεζεο ηνπ ζεάηξνπ.
44
Σελ πεξίνδν απηή θάλνπλ ηελ εκθάληζε ηνπο ηα ξνκαληηθά δξάκαηα φπσο «Ζ
θφξε ηνπ παληνπψιε», «Ο νδνηπφξνο» θ.ά. αιιά θαη ην θσκεηδχιιην θαη ην εηδπιιηαθφ δξάκα φπσο «Μπάξκπα Ληλάξδνο», «Ο αγαπεηηθφο ηεο βνζθνπνχιαο» θ.ά. Δίλαη έξγα εζνγξαθηθά, γεκάηα ξνκαληηζκφ θαη πνιχ αλζξψπηλα.
Σν 1835 αλνίγεη ην πξψην ππαίζξην ζέαηξν θαη ην 1840 ην πξψην ρεηκεξηλφ.
Σνλ 20ν
αηψλα ην ειιεληθφ ζέαηξν ζα νξγαλσζεί πεξηζζφηεξν.
ηελ
αλάπηπμε ηνπ ζπκβάιινπλ ζπγγξαθείο, εζνπνηνί θαη θπξίσο ζθελνζέηεο.
Έλαο απφ ηνπο ζπνπδαίνπο δεκηνπξγνχο ηνπ λενειιεληθνχ ζεάηξνπ είλαη ν
Γξεγφξηνο Ξελφπνπινο (1897-1951) θαη επηπιένλ νη . Μειάο, Π. Υνξλ, Α. Πάξλεο θαη Α. Σεξδάθεο.
Σε δεθαεηία φκσο ηνπ 1950, δχν γεγνλφηα άλνημαλ έλα δξφκν πνιχ πην
αηζηφδνμν γηα ην ειιεληθφ ζέαηξν. Ζ αλάπηπμε ηνπ «Θεάηξνπ Σέρλεο» απφ ηνλ Κάξνιν Κνπλ θαη ηδηαίηεξα ε παξνπζία ησλ ζπγγξαθέσλ Ηάθσβνπ Κακπαλέιιε («Απιή ησλ ζαπκάησλ») θαη Γηψξγνπ εβαζηίθνγινπ («Αγγέια»).
Σε δεθαεηία ηνπ 1960 ζπλέβε ε κεγάιε ζηξνθή. Γηα πξψηε θνξά ζηε
ζεαηξηθή δσή ηεο Διιάδαο παξνπζηάζηεθαλ ηφζνη ζπγγξαθείο ηαπηφρξνλα νη νπνίνη ήηαλ πξνβιεκαηηζκέλνη κε ηε γχξσ ηνπο πξαγκαηηθφηεηα.
πρλά αθνινπζνχλ ηηο θιαζηθέο ηνκέο πνπ επέβαιε ην ξεαιηζηηθφ ζέαηξν
φζνλ αθνξά ηηο πξάμεηο θαη ηηο πεξηγξαθέο, σζηφζν είλαη απφιπηα απνθνκκέλνη απφ ην ξεαιηζηηθφ θαη ςπρνινγηθφ ζέαηξν.
εκαληηθνί εθπξφζσπνη Γξεγφξηνο Ξελφπνπινο Ο
Γξεγφξηνο
δεκνζηνγξάθνο
θαη
Ξελφπνπινο ζπγγξαθέαο
ήηαλ
Εαθπλζηλφο
ζεαηξηθψλ
έξγσλ.
κπζηζηνξηνγξάθνο, Γελλήζεθε
ζηελ
Κσλζηαληηλνχπνιε ζηηο 9 Γεθεκβξίνπ 1867. Ο παηέξαο ηνπ, Γηνλχζηνο, θαηαγφηαλ απφ ηε Εάθπλζν θαη ε κεηέξα ηνπ Δπιαιία απφ ηελ Πφιε. Ο Γξεγφξηνο έδεζε ηα παηδηθά θαη εθεβηθά ηνπ ρξφληα ζηε Εάθπλζν, κέρξη ην 1883, φηαλ γξάθηεθε ζην Παλεπηζηήκην Αζελψλ γηα λα ζπνπδάζεη Φπζηθνκαζεκαηηθά. Σηο ζπνπδέο ηνπ δελ ηηο νινθιήξσζε πνηέ: απφ ην πξψην ήδε έηνο είρε αξρίζεη ηελ ελαζρφιεζε κε ηε ινγνηερλία, ε νπνία ήηαλ θαη ε κνλαδηθή πεγή εζφδσλ ηνπ ηελ νπνία απέθηεζε άιιεο
45
δχν θφξεο. Πέζαλε ζηελ Αζήλα ζηηο 14 Ηαλνπαξίνπ 1951 θαη θεδεχηεθε δεκνζία δαπάλε. Άγγεινο Σεξδάθεο Γελλήζεθε ζην Ναχπιην ζηηο 16 Φεβξνπαξίνπ ηνπ 1907 θαη έδεζε εθεί κέρξη ην 1915, φηαλ θαη πήγε ζηελ Αζήλα, φπνπ ηειείσζε ην Γπκλάζην θαη ζπνχδαζε λνκηθά ζην Παλεπηζηήκην Αζελψλ. Έιαβε ηελ άδεηα αζθήζεσο επαγγέικαηνο ην 1929, αιιά εγθαηέιεηςε ζχληνκα ηε δηθεγνξία
γηα
λα
αθνζησζεί
ζηε
ινγνηερλία. ηα γξάκκαηα εκθαλίζηεθε ην 1925 κε ηε ζπιινγή δηεγεκάησλ Ο μεραζκέλνο θαη έθηνηε αζρνιήζεθε ζπζηεκαηηθά κε ηελ πεδνγξαθία θαη ην ζέαηξν, φπνπ πξσηνεκθαλίζηεθε ην 1936 κε ην έξγν ηνπ "Απηνθξάησξ Μηραήι" πνπ αλέβαζε ηνλ ίδην ρξφλν ην Δζληθφ Θέαηξν. Πέζαλε ζηηο 3 Απγνχζηνπ 1979 ζηελ Αζήλα. Μεξηθά ζεαηξηθά έξγα ήηαλ Θσκάο ν δίςπρνο (1962),Ο πξόγνλνο (1970).
Ηάθσβνο Κακπαλέιιεο Ο Ηάθσβνο Κακπαλέιιεο ήηαλ Έιιελαο ζεαηξηθφο ζπγγξαθέαο θαη δεκνζηνγξάθνο. Γελλήζεθε ζηε Νάμν ζηηο 2 Γεθεκβξίνπ 1921. Σν 1935 ε νηθνγέλεηά ηνπ έξρεηαη γηα κφληκε εγθαηάζηαζε ζηελ Αζήλα. Δξγάδεηαη ην πξσί θαη ην βξάδπ ζπνπδάδεη ηερληθφ ζρέδην ζηε ηβηηαλίδεην Σερληθή ρνιή. Σν 1943 ζπλειήθζε απφ ηνπο
Γεξκαλνχο
θαη
θξαηήζεθε
ζην
ζηξαηφπεδν ζπγθέληξσζεο Μανπηράνπδελ κέρξη ην 1945, νπφηε θαη απειεπζεξψζεθε απφ ηηο ζπκκαρηθέο δπλάκεηο. Σνλ Οθηψβξην ηνπ 1981 ηνπνζεηήζεθε ζηε ζέζε ηνπ δηεπζπληή ξαδηνθσλίαο ηεο ΔΡΣ. Απφ ηα ζεαηξηθά ηνπ έξγα ηα πιένλ γλσζηά είλαη Ζ ηέιια κε ηα θφθθηλα γάληηα, Έβδνκε κέξα ηεο δεκηνπξγίαο, Ζ Απιή ησλ ζαπκάησλ, Ζιηθία ηεο λχρηαο, Παξακχζη ρσξίο 46
φλνκα, Γεηηνληά ησλ Αγγέισλ, Βίβα Αζπαζία, Οδπζζέα γχξηζε ζπίηη, Απνηθία ησλ ηηκσξεκέλσλ, Σν κεγάιν καο ηζίξθν, Ο ερζξφο ιαφο θαη Πξφζσπα γηα βηνιί θαη νξρήζηξα. Βξηζθφηαλ λνζειεπφκελνο ζε κνλάδα εληαηηθήο ζεξαπείαο κεηά απφ επηπινθή ιφγσ ηεο λεθξνπάζεηαο απφ ηελ νπνία έπαζρε. Απεβίσζε ζηηο 29 Μαξηίνπ 2011, ιίγεο κέξεο κεηά ην ζάλαην ηεο γπλαίθαο ηνπ Νίθεο.
Παχινο Μάηεζηο Ο Παχινο Μάηεζηο γελλήζεθε ζηε Γίβξε Ζιείαο ζηηο 12 Ηαλνπαξίνπ 1933 Μέρξη ηα 19 ρξφληα ηνπ έδεζε ζε πνιιέο επαξρηαθέο πφιεηο. πνχδαζε ζέαηξν ζηε Γξακαηηθή ρνιή Αζελψλ, κνπζηθή(πηπρίν βηνιηνχ) θαη ήμεξε λα κηιά πνιιέο μέλεο γιψζζεο
φπσο
Αγγιηθά,
Γαιιηθά
θαη
Ηζπαληθά. Πξσηνεκθαλίζηεθε ην 1967 κε ην ζεαηξηθφ έξγν Ζ ηειεηή, ην νπνίν αλέβεθε ζην Θέαηξν Νέαο Ησλίαο ηνπ Γηψξγνπ Μεραειίδε. Γηα φιε ηε δηάξθεηα ηνπ 1969 έδεζε ζην Λνλδίλν. Δπίζεο έγξαςε θαη ζθελνζέηεζε δπν ηειενπηηθά ζήξηαι ηα νπνία πξνβιήζεθαλ απφ ηελ ΤΔΝΔΓ(19741976) θαη έλα ην νπνίν πξνβιήζεθε απφ ηελ ΔΡΣ ην 1983, ην Κπξία Αξζελία ζ' αγαπψ, ην νπνίν φκσο είρε άδνμν ηέινο, ιφγσ ησλ αληηδξάζεσλ ηνπ θφζκνπ. Αληί ησλ πξνγξακκαηηζκέλσλ 13 επεηζνδίσλ, πξνβιήζεθαλ κφλν ηα 9. ην ζεαηξηθφ έξγν Δμνξία, έθηαζε ζε θνξπθαίεο επηηεχμεηο, αθνχ κε απηφλ ηνλ ηξφπν απνθάιπςε αλεμεξεχλεηεο πηπρέο ηεο λενειιεληθήο ζπλείδεζεο. Σν 1989 ν Γήκνο Αζελαίσλ ηνπ απέλεηκε ην βξάβεην Κάξνινο Κνπλ γηα ην έξγν Πεξηπνηεηήο θπηώλ. Πέζαλε ζηηο 20 Ηαλνπαξίνπ ηνπ 2013 ζε ειηθία 80 εηψλ, ζε ηδησηηθή θιηληθή. Ζ θεδεία ηνπ έγηλε 2 κέξεο αξγφηεξα ζην Νεθξνηαθείν Παπάγνπ. 3.7 Θεαηξηθέο παξαζηάζεηο πνπ έγηλαλ ηαηλίεο Mηα ζεαηξηθή παξάζηαζε ε νπνία έγηλε ηαηλία είλαη ε Αληηγφλε κηα ηαηλία ηνπ Γ. Σδαβέιια παξαγσγήο 1961, βαζηζκέλε ζην νκψλπκν αξραίν δξάκα ηνπ νθνθιή.
47
Τπφζεζε Ζ Αληηγφλε δεηάεη απφ ηελ αδειθή ηεο Ηζκήλε λα ζάςνπλ ηνλ εηεξνζαιή αδειθφ ηνπο [Πνιπλείθε]. Ζ Ηζκήλε αξλείηαη λα παξαβεί ηελ απφθαζε ηνπ λένπ εγεκφλα ησλ Θεβψλ θαη ζείνπ ηνπο Κξένληα, φκσο ε Αληηγφλε έρεη πάξεη ηελ απφθαζε ηεο. Μεξηθέο ψξεο αξγφηεξα έλαο απφ ηνπο θχιαθεο πνπ θξνπξνχζαλ ην άηαθν πηψκα, αλαθνηλψλεη κε ηξεκάκελε θσλή ζηνλ Κξένληα, φηη θάπνηνο έθαλε ζπνλδέο ζηνλ λεθξφ θαη ηνλ θάιπςε κε ζθφλε. Ο Βαζηιηάο νξγηζκέλνο ηνλ δηψρλεη. Ο θχιαθαο επηζηξέθεη κεηά απφ κεξηθέο ψξεο έρνληαο καδί ηνπ ηελ Αληηγφλε. ΖΘΟΠΟΗΟΗ Δηξήλε Παππά (Αληηγφλε) Μάλνο Καηξάθεο (Κξένληαο) Μάξσ Κνληνχ (Ηζκήλε) Ίιπα Ληβπθνχ (Δπξπδίθε) Γηάλλεο Αξγχξεο (θξνπξφο) Νίθνο Καδήο (Αίκσλ) Σδαβαιάο Καξνχζνο (Σεηξεζίαο) Βχξσλ Πάιιεο (άγγεινο) Θνδσξήο Μνξίδεο Γηψξγνο Βιαρφπνπινο Θαλάζεο Κεθαιφπνπινο θελνζεζία θαη ζελάξην: Γηψξγνο Σδαβέιιαο
3.8 Δπηζεώξεζε Ζ επηζεψξεζε είλαη έλα ηδηαίηεξν λενειιεληθφ ζεαηξηθφ είδνο, θαζαξά ειιεληθφ. Έλα είδνο κηθηνχ ζεάκαηνο κε ρνξφ, κνπζηθή, ζάηηξα πνπ ζπλδπάδεη ηελ πξφδα κε ην κνλφινγν, ην δηάινγν θαη ην ηξαγνχδη. Έλα είδνο πνπ ρσξίο πνιηηηθέο θαη θνηλσληθέο δεζκεχζεηο ειέγρεη ηελ επηθαηξφηεηα θαη θαπηεξηάδεη κε ρηνχκνξ ηα θαθψο θείκελα. πγγξαθείο
ηεο
επηζεψξεζεο
κε κεγάιεο
επηηπρίεο είλαη νη: Γηαλλαθφπνπινο, αθειιάξηνο, Δπαγγειίδεο, Αζεκαθφπνπινο, Γηαλλνπθάθεο, ππξφπνπινο, Γηαιακάο, Παπαδνχθαο, Μηραειίδεο, Σξατθφξνο, Διεπζεξίνπ, Βαζηιεηάδεο, Φαηζέαο, Γφμαο, Πξεηεληέξεο, Νηθνιαίδεο, Οηθνλνκίδεο, Θίζβηνο, Κακπάλεο, Λαδαξίδεο, Μαθξίδεο, Καξαγηάλλεο. 48
εκαληηθή ζπκβνιή ζηελ επηζεψξεζε ηα επηζεσξεζηαθά ζέαηξα ΑΚΡΟΠΟΛ θαη ΒΔΜΠΟ πνπ καο ράξηζαλ ζπνπδαίεο παξαζηάζεηο. ην ΘΔΑΣΡΟ ΑΚΡΟΠΟΛ νη επηρεηξήζεηο Βαζίιε Μπνπξλέιε κε ζπγγξαθείο ηνπο Αζεκαθφπνπιν, ππξφπνπιν, Παπαδνχθα, κνπζηθνζπλζέηε ην Γηψξγν Μνπδάθε θαη ζθελνγξάθν ην Γηψξγν Αλεκνγηάλλε. ην ΘΔΑΣΡΟ ΒΔΜΠΟ ε νθία Βέκπν κε ηνλ Μίκε Σξατθφξν.
Μεξηθέο γλσζηέο επηζεσξήζεηο «ηγά θαη κε ην καιαθφ» (ησλ Γηαιακά, Θίζβηνπ, Πξεηεληέξε) 1956 «Ζ Μνπζαθίξηζζα» (ησλ αθειιάξηνπ, Γηαλλαθφπνπινπ) 1957 «Αιήζεηεο θαη ςεπηηέο»(ησλ ππξφπνπινπ, Αζεκαθφπνπινπ, Παπαδνχθα) κε ηνπο Βιαρνπνχινπ, Βξαλά, Μπειίληα, Βαζηιεηάδνπ, Εψθα, Απισλίηεο, Μαθξήο, Γθησλάθεο, Ρίδνο, Καζηξηλφο. «Καη πνλεξηά ζην κάηη» (ησλ Γηαλλαθφπνπινπ, Διεπζεξίνπ, Νηθνιαίδε) 1957 «Νπρηνινχινπδα» (ησλ αθειιάξηνπ, Γηαλλαθφπνπινπ) 1958 «Πάξε θφζκε»(ησλ Διεπζεξίνπ, Λπκπεξφπνπινπ)1958 «Σεληπ κπνυο» (ησλ Γηαιακά, Θίζβηνπ, Πξεηεληέξε) 1959 «Κφζκνο θαη θνζκάθεο» (ησλ Σξατθφξνπ, Βαζηιεηάδε) 1959 «Μηα βφιηα ζηελ Αζήλα» (ησλ Αζεκαθφπνπινπ, Παπαδνχθα, ππξφπνπινπ) 1960 «Απ” ηελ θαιή θαη ηελ αλάπνδε» (ησλ Σξατθφξνπ, Βαζηιεηάδε) 1960 «Γιπθεηά Αζήλα» (ησλ Διεπζεξίνπ, Φαηζέα, Γφμα, Πξεηεληέξε, Γηαιακά) 1961 «Ζ κάλα ζνπ είλαη ηξειή» αγλψζησλ ζπγγξαθέσλ 1961 «Ζ Αζήλα ηε λχρηα» (ησλ Αζεκαθφπνπινπ, ππξφπνπινπ, Παπαδνχθα)1962 «Απφςε δηαζθεδάδνπκε» (ησλ Σξατθφξνπ, Βαζηιεηάδε) 1962 «Γαξγάια ηα γαξγάια ηα » 1964
49
4. Κηλεκαηνγξάθνο Ο θηλεκαηνγξάθνο ράξηζε πνιιέο ζεκαληηθέο ζηηγκέο ζηε ρψξα καο φιν ηνλ πξνεγνχκελν αηψλα. ε φια ηα είδε θηλεκαηνγξάθνπ ζπλαληάκε αμηνζεκείσηα έξγα θαη θαιιηηέρλεο πνπ άθεζαλ ην ζηίγκα ηνπο θαη κλεκνλεχνληαη κε λνζηαιγία κέρξη ζήκεξα. 4.1 Κσκσδία Με ηνλ φξν θσκσδία ραξαθηεξίδεηαη θάζε έξγν πνπ έρεη σο ζθνπφ λα δηαζθεδάζεη κέζσ θάπνηνπ ρηνπκνξηζηηθνχ ζέκαηνο. Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ ηαηληψλ πνπ αγαπήζεθαλ απφ ηνλ θφζκν ήηαλ θσκσδίεο πνπ δείρλεη ηελ επηζπκία ησλ αλζξψπσλ λα μεράζνπλ ηα βάζαλα θαη ηηο εληάζεηο ηνπ άκεζνπ παξειζφληνο. Σν ζελάξην ηεο ηαηλίαο ήηαλ ηππηθή θσκσδία αξθεηά απιή θαη έμππλε θαη ζρεδφλ ζε θάζε ηαηλία ππάξρεη κηα ζθελή απφ κηα βξαδηλή έμνδν ζηα κπνπδνχθηα (πνπ ήηαλ ην απαξαίηεην βαξηεηέ). Απηφ έδσζε ηελ επθαηξία λα παίξλνπλ κέξνο ζηηο ηαηλίεο δηάζεκνη κνπζηθνί θαη ηξαγνπδηζηέο θαη λα αλαπηπρζεί ε ιατθή κνπζηθή ηεο επνρήο. Απφ ηα πην δεκνθηιή νλφκαηα πνπ πέξαζαλ απφ ηηο ηαηλίεο απηήο ηεο επνρήο ήηαλ νη κεγάινη ηνπ ειιεληθνχ ηξαγνπδηνχ φπσο ν Γηψξγνο Εακπέηαο, ν Μαλψιεο Υηψηεο θαη ε Μαίξε Λίληα, ν ηέιηνο Καδαληδίδεο, ν Γξεγφξεο Μπηζηθψηζεο, ν Πάλνο Γαβαιάο θαη πνιινί άιινη. Μεγάινη θαη αμεπέξαζηνη θσκηθνί δψζαλε απιφρεξα ην γέιην θαη ηε δηαζθέδαζε ζηελ ειιεληθή νηθνγέλεηα, νλφκαηα φπσο ν Βαζίιεο Απισλίηεο θαη ε Γεσξγία Βαζηιεηάδνπ, ν Μίκεο Φσηφπνπινο, ν Οξέζηεο Μαθξήο, ν Νηίλνο Ζιηφπνπινο, ν Παληειήο Εεξβφο, ν Γηνλχζεο Παπαγηαλφπνπινο, ν Λάκπξνο Κσλζηαληάξαο, ν Κψζηαο Υαηδερξήζηνο, Νίθνο ηαπξίδεο, ν Θαλάζεο Βέγγνο, ε Αιίθε Βνπγηνπθιάθε, ε Σδέλε Καξέδε, ε Ρέλα Βιαρνπνχινπ θαη πνιινί άιινη, ζε πνιιέο θαη αμέραζηεο ηαηλίεο. Ξερσξηζηή παξνπζία έρεη ν Γεκήηξεο Υνξλ κε ηε ζεκαληηθή ζπκβνιή ηνπ. Μεξηθέο απφ ηηο πην δεκνθηιείο θσκσδίεο ηνπ 60, είλαη «Σα θίηξηλα γάληηα» ηνπ Αιέθνπ αθειάξηνπ κε ηνπο Νίθν ηαπξίδε, Μάξσ Κνληνχ, Μίκε Φσηφπνπιν θαη ηελ Μάξζα Βνχξηζε, φπνπ ν Γηάλλεο Γθησλάθεο κέλεη αμέραζηνο κε ηνλ ξφιν ηνπ Μπξίιε θαη ηηο ακίκεηεο αηάθεο ηνπ. Σν 1963 ε ηαηλία «Σεο θαθνκνίξαο» ηνπ Νηίλνπ Καηζνπξίδε γίλεηαη κία απφ ηηο θαιχηεξεο ειιεληθέο θσκσδίεο κε έλαλ αμέραζην Κψζηα Υαηδερξήζην λα παίδεη ηνλ θαιχηεξν ξφιν ηεο θαξηέξαο ηνπ ζαλ «Εήθνο ν κπαθαιφγαηνο», ν βνεζφο ζην παληνπσιείν ηνπ Υξήζηνπ
50
Γνχθα κε ηελ Μαξίθα Νέδεξ, ηελ Νηίλα Σξηάληε, ηνλ Νίθν Ρίδν θαη ηνλ Θαλάζε Μπισλά. Σν 1964, «Ζ ραξηνπαίθηξα» ηνπ Γηάλλε Γαιηαλίδε κε ηνπο Ρέλα Βιαρνπνχινπ, Λάκπξν Kσλζηαληάξα, απθψ Ννηαξά, Κψζηα Βνπηζά θαη άιινπο. Αθνινπζεί ε «Σδέλε Σδέλε» ην 1965 κε ζθελνζέηε ηνλ Νηίλν Γεκφπνπιν θαη πξσηαγσληζηέο
ηνπο
Σδέλε
Καξέδε,
Λάκπξν
Kσλζηαληάξα,
Γηνλχζε
Παπαγηαλφπνπιν θαη Αλδξέα Μπάξθνπιε. ηε δεθαεηία ηνπ 60 ν Θαλάζεο Βέγγνο δεκηνπξγεί θαλαηηθφ θνηλφ κε ηηο ηαηλίεο ηνπ φπσο «Ο παπαηξέραο» 1966, «Θνπ Βνπ θαιαθξφο πξάθησξ 000»1967, «Πάξε θφζκε» 1967 θαη πνιιέο άιιεο. Ο αμέραζηνο ηαχξνο Παξάβαο πξσηαγσληζηεί ζε δηάθνξεο ηαηλίεο φπσο «Ο Δκίξεο θαη ν Καθνκνίξεο» θαη «Φίθεο ν αρηχπεηνο».
Μεξηθέο από ηηο αμέραζηεο αηάθεο ηνπ παιηνύ ειιεληθνύ θηλεκαηνγξάθνπ! 1.Μαθξπθσζηαίνη θαη Κνληνγηψξγεδεο "Παηηέηαη, παηηέηαη;" γηα ην δσκάηην μελνδνρείνπ πνπ ήζειε λα λνηθηάζεη ν Υαηδερξήζηνο. Δπίζεο νη ραξαθηεξηζκνί ηνπ Παληειή Εεξβνχ γηα ηνλ δεηιφ ζπγγελή ηνπ! 2.Σεο Καθνκνίξαο "Εήεεεεεθν!" 3.Τπάξρεη θαη θηιφηηκν "χλζεκά καο, είλαη έλα..." θαη αθνχγεηαη γθάξηζκα γατδάξνπ! Α θαη ην "καχξν ζηνλ Μαπξνγηαινχξν!" 4.Ο δειηαξφγαηνο "Ο εξαζηήο...έξρεηαη!" 5.Μηα ηξειή ηξειή νηθνγέλεηα ιεο απφ ηελ Πάζηα Φιψξα!
51
6.Ζ θφκηζζα ηεο θάκπξηθαο "Ση Γηάλλεο Αγηάλλεο κσξέ! Δζχ είζαη Υξήζηνο Άρξεζηνο." 7.Αρ απηή ε γπλαίθα κνπ "Δδψ κέζα γίλνληαη φδνκα θαη Γφκνξα" απφ ηελ ππέξνρε απθψ Ννηάξα! 8.Σα θίηξηλα γάληηα "Πνξηνθαιάδα ζέηε; Απφ πνξηνθάιηα;" απφ ηνλ Γηάλλε Γθησλάθε. 9.Γάκνο αιά ειιεληθά Βαζηθά ην ηξαγνχδη ηνπ Υάξξπ Κιπλλ ζην κπάλην. 10.Ο Ζιίαο ηνπ 16νπ "Μελ είκαζηε θαη πιενλέθηεο" 11.Μία Διιελίδα ζην ραξέκη Αμέραζηε αηάθα: "Βαγγέιεεεεε" θαη θιείλεη ε πφξηα! 12.Ζ ζεία απφ ην ηθάγν Αμέραζηε Αηάθα: "Αιάλζαζην ην θαλάηη"
13.Ζ Χξαία ησλ Αζελψλ "Πλεχκα θαη εζηθή. Πλεχκα θαη εζηθή!" 14.Νχρηα Γάκνπ "Πέπε, ηα θνπληνχθηα κνπ!"
4.2 Η επνρή ηεο βηληενθαζέηαο Αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ '80 θαη ε Διιάδα βαξηέηαη. Μέρξη ηε ζηηγκή πνπ κπαίλεη ζην ζπίηη έλα παξάμελν καχξν θνπηί. Σν ιέλε βίληεν θαη ζεσξείηαη κεγάιε ππφζεζε λα θαηέρεηο έλα. Οη κακάδεο ζηδεξψλνπλ ηα πεηζεηάθηα γηα λα ην βάινπλ 52
ζηελ θαιχηεξε ζέζε ζην ζαιφλη. Οη κπακπάδεο θαη ηα παηδηά ηξέρνπλ λα γξαθηνχλ κέιε ζηηο βηληενιέζρεο. Απηφ πνπ ζα αθνινπζνχζε ήηαλ έμσ απφ θάζε θαληαζία θαη πέξα απφ θάζε πεξηγξαθή. Οη απαξρέο: Σε δεθαεηία ηνπ νγδφληα ζηα ηακεία ησλ θηλεκαηνγξάθσλ βαξνχζαλ κχγεο, ε ηειεφξαζε έθιεηλε λσξίο, ην βίληεν γηλφηαλ κφδα, αλέβαηλε σο αμία, πίζηεπεο πσο ζνπ είλαη απαξαίηεην. Σα βηληενθιάκπ μεθχηξσλαλ παληνχ ζαλ καληηάξηα. Ήηαλ ηέηνηα ε δήηεζε πνπ αθφκα θαη κίλη κάξθεη ή θαηαζηήκαηα ειεθηξηθψλ εηδψλ δεκηνπξγνχζαλ ηκήκαηα βηληενθαζέηαο. Σφηε πξνέθπςε ε αλάγθε γηα δηαζθέδαζε πνπ λα κηιά κηα άιιε γιψζζα. ηαλ πξνβιήζεθε ζηηο αίζνπζεο ην "Βαζηθά θαιεζπέξα ζαο", κε ήξσα έλαλ ξαδηνπεηξαηή κε δηρηπσηή κπινχδα, θαλείο δελ κπνξνχζε λα πξνβιέςεη ηε ζπλέρεηα. Ήηαλ φκσο ζπληαξαθηηθή. Δπηπιένλ έθαλαλ ηελ εκθάληζε ηνπο νη πξψηεο δξακαηηθέο ηαηλίεο, κε target group ηνπο λένπο. Δλδεηθηηθά αμίδεη θαλείο λα αλαθέξεη "Σα Σζαθάιηα", γχξσ απφ ηε κάζηηγα ησλ λαξθσηηθψλ, ην "Θχξα 7", ηηο "Φπιαθέο Αλειίθσλ" γηα ηε λεαληθή παξαβαηηθφηεηα. Σνλ θχξην ιφγν βέβαηα είρε ε θσκσδία θαη νη πεξηζζφηεξεο ηαηλίεο πνπ έγηλαλ απηήλ ηελ πεξίνδν είραλ αλαθνξά ζε απηή. ε γεληθέο γξακκέο πάλησο ζήκεξα κάιινλ είλαη θνηλφο ηφπνο φηη ε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδνο δελ είλαη ε θαιχηεξε πεξίνδνο ηνπ ειιεληθνχ θηλεκαηνγξάθνπ. 4.3 ύγρξνλνο θηλεκαηνγξάθνο Μέζα απφ ηηο ηαηλίεο ηηο δεθαεηίαο 1990-2000, κπνξνχκε λα αληιήζνπκε αξθεηά ζηνηρεία έηζη ψζηε λα θαηαλνήζνπκε θαη λα εκβαζχλνπκε ζε δηάθνξα ζέκαηα. πγθεθξηκέλα «Τν θσο πνπ ζβήλεη», «Αθαδεκία Πιάησλνο» θαη «Τν Βαιθαληδαηέξ» είλαη ηαηλίεο πνπ έρνπλ αλαθνξά ζηελ νηθνλνκία, ηελ εμνπζία, ηελ πνιηηηθή, ζηε ζπλέρεηα ηνλ πνιηηηζκφ (κνπζηθή, αξρηηεθηνληθή, κφδα) θαη ηέινο ηνπο ζεζκνχο, ηηο αλζξψπηλεο ζρέζεηο, ηε ζξεζθεία, ηελ νηθνγέλεηα. Γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα αλαζπγθξφηεζεο ηνπ ειιεληθνχ θηλεκαηνγξάθνπ.
4.4 θελνζέηεο κε ζπνπδαία ζπκβνιή ζηνλ πνηνηηθό ειιεληθό θηλεκαηνγξάθν Το έργο ηοσ Θόδωροσ Αγγελόποσλοσ: Ο ζεκαληηθφηεξνο ζθελνζέηεο ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ ζηελ Διιάδα ήηαλ ν Θφδσξνο
Αγγειφπνπινο.
ηελ
πεξίνδν
1965-66
εξγάζηεθε
ζαλ
θξηηηθφο
θηλεκαηνγξάθνπ ζε αζελατθή εθεκεξίδα. Πξσηνεκθαλίζηεθε ζην θεζηηβάι 53
Θεζζαινλίθεο ην 1968 κε ηε πξψηε κηθξνχ κήθνπο ηαηλία αλαπαξάζηαζε, πνπ βξαβεχηεθε ζην θεζηηβάι Θεζζαινλίθεο θαη δηαθξίζεθε ζε θεζηηβάι ηνπ εμσηεξηθνχ. Αθνινχζεζαλ νη κέξεο ηνπ 36 θαη ιίγα ρξφληα αξγφηεξα, ην 1974 ε ηαηλία ζίαζνο έλα θηλεκαηνγξαθηθφ παλφξακα ηεο ειιεληθήο ηζηνξίαο ηεο πεξηφδνπ 1936-1950. Με ηελ επφκελή ηνπ ηαηλία νη θπλεγνί πνπ παξνπζηάζηεθε ην 1977, ν Αγγειφπνπινο ζπλέρηζε ηελ έξεπλα ηεο πξφζθαηεο ηζηνξίαο καο ηεο πεξηφδνπ 19491977. Αθνινχζεζε ην 1980 ν Μεγαιέμαληξνο, ηαηλία πνπ ηηκήζεθε κε ην πξψην βξαβείν (ρξπζφ ιηνληάξη) ζην θεζηηβάι ηεο Βελεηίαο θαη ζπλέιαβε ζηελ παγθφζκηα θαηαμίσζε ηνπ ζθελνζέηε. ηε ζπλέρεηα ν Αγγειφπνπινο παξνπζίαζε ηηο ηαηλίεο ηαμίδη ζηα Κχζεξα, (βξαβείν ζελαξίνπ θαη βξαβείν δηεζλνχο νκνζπνλδίαο θξηηηθψλ ζην θεζηηβάι Βελεηίαο Καλλψλ ην 1984) , ηνπίν ζηελ νκίριε (αξγπξφ ιηνληάξη ζην θεζηηβάι Βελεηίαο ην 1988 θαη βξαβείν θειίμ 1989) ν κειηζζνθφκνο θαη ην κεηέσξν βήκα ηνπ πειαξγνχ (1991). Σν 1992 ν Θεφδσξνο Αγγειφπνπινο ηηκήζεθε κε ην παξάζεκν ηνπ ηππφηε ηεο ιεγεψλαο ηεο ηηκήο, ηελ αλψηαηε δηάθξηζε πνπ απνλέκεη ε Γαιιία ζε πξνζσπηθφηεηεο ησλ γξακκάησλ θαη ησλ ηερλψλ. Ζ ηαηλία ηνπ ην βιέκκα ηνπ Οδπζζέα (1994) ηηκήζεθε ην 1995 ζην θεζηηβάι ησλ Καλλψλ κε ην κεγάιν εηδηθφ βξαβείν ηεο θξηηηθήο επηηξνπήο. Ζ ηαηλία ηνπ κία αησληφηεηα θαη κία κέξα ηηκήζεθε κε ην ρξπζφ θνίληθα ηνπ θεζηηβάι ησλ Καλλψλ ην 1998. Ο πην ζεκαληηθφο θαη πην αλαγλσξηζκέλνο δηεζλψο Έιιελαο ζθελνζέηεο, ν Θφδσξνο Αγγειφπνπινο, δηαθξίλεηαη γηα ηελ εκπλεπζκέλε ζθελνζεζία ηνπ, γηα ηελ αηζζεηηθή νινθιήξσζε ησλ ηαηληψλ ηνπ. Ο Αγγειφπνπινο μερψξηδε απφ ηνπο άιινπο Έιιελεο ζθελνζέηεο γηαηί ήηαλ θηλεκαηνγξαθηθφο πνηεηήο, ήηαλ πνιχ κνξθσκέλνο, είρε πςειή δηαλνεηηθή ζπγθξφηεζε θαη θνβεξφ εηθαζηηθφ κάηη πνπ έζηελε ππέξνρεο εηθφλεο. Μπνξνχκε λα πνχκε πσο ν Αγγειφπνπινο, ζηελ πξψηε πεξίνδν ηεο θηικνγξαθίαο ηνπ, έσο ηνλ Μειηζζνθφκν, ππήξμε ν ζθελνζέηεο ηεο αξηζηεξάο. Αλαπαξάζηαζε Ζ Αλαπαξάζηαζε θαηέπιεμε ηνπο πάληεο κε ηελ ηδενινγηθή λεσηεξηθφηεηά ηεο, πεξηγξάθνληαο, κε ξεαιηζκφ θαη ηαπηφρξνλα κε απνζηαζηνπνίεζε, ηε δνινθνλία ελφο ζπδχγνπ απφ δχν παξάλνκνπο εξαζηέο, ζηε κίδεξε επαξρία. Eίλαη έλα θνηλσληθφ αζηπλνκηθφ θηικ πνπ πεξηγξάθεη έλα «έγθιεκα πάζνπο» ζε έλα απνκαθξπζκέλν ρσξηφ ηεο Ζπείξνπ.
Σν δεχηεξν θηικ ηνπ Θ. Αγγειφπνπινπ, θαζαξά πνιηηηθήο
ζεκαηηθήο, νη Μέξεο ηνπ ‟36, γπξίζηεθε επί δηθηαηνξίαο θαη θαηά ζπλέπεηα επηρεηξεί 54
λα παξαθάκςεη κε ηελ αηζζεηηθή θαη αθαηξεηηθή γξαθή ηνπ ηε ινγνθξηζία. Γηαδξακαηίδεηαη ιίγν πξηλ ηε δηθηαηνξία ηνπ Μεηαμά θαη εμηζηνξεί, πνιηηηθά γεγνλφηα πνπ νδήγεζαλ ζε απηή. Μπνξνχκε λα πνχκε πσο πξναλαγγέιιεη ηηο ίληξηγθεο ησλ ζηξαηησηηθψλ θαη αζηψλ πνιηηηθψλ πνπ έθεξαλ ηε δηθηαηνξία ηνπ 1967, επνρή θαηά ηελ νπνία έγηλε ε ηαηλία. Ο Θίαζνο Τπφζεζε: Μηα νηθνγέλεηα πιαλφδησλ εζνπνηψλ ηαμηδεχεη ζηελ Διιάδα, παξνπζηάδνληαο
ζε
πφιεηο
θαη
ρσξηά
ην
βνπθνιηθφ
δξάκα
"Γθφιθσ".
Παξάιιεια μεηπιίγνληαη ηζηνξηθά γεγνλφηα πνπ ζπλέβεζαλ αλάκεζα ζην 1939 θαη ην 1952: Ζ δηθηαηνξία ηνπ Μεηαμά, ν πφιεκνο, ε Καηνρή, ε απειεπζέξσζε, ν Δκθχιηνο θαη ε επηθξάηεζε ησλ δπλάκεσλ ηεο Γεμηάο. ηνλ Θίαζν ζπκβηψλνπλ αξκνληθά ε ζχγρξνλε ειιεληθή ηξαγσδία, ε απνζηαζηνπνίεζε, ηα ςπραλαιπηηθά ζηνηρεία πνπ παξάγνληαη δηακέζνπ ησλ ζπκπιεγκάησλ ησλ εξψσλ ηνπ αξραίνπ δξάκαηνο θαη ησλ ραξαθηήξσλ ηεο ζπγθεθξηκέλεο κπζνπιαζίαο, ν ηζηνξηθνπνιηηηθφο ζηνραζκφο, ε αξηζηεξή πνιηηηθή άπνςε θαη ηνπνζέηεζε. Ζ αηζζεηηθή ηνπ Θηάζνπ έρεη πνιχ κειεηεκέλε δνκή ηεο αθήγεζεο ηεο δξάζεο θαη ησλ ηζηνξηθψλ δεδνκέλσλ. Ζ ηαηλία έρεη επίζεο εμαηξεηηθά επεμεξγαζκέλε κνξθηθή, νπηηθναθνπζηηθή δνκή. Ο Μεγαιέμαληξνο O Αγγειφπνπινο έθηηαμε έλα ζπνπδαίν, πνιηηηθφ ζελάξην γηα ηελ επφκελε ηαηλία ηνπ, ηνλ Μεγαιέμαληξo (1980). ηνλ Μεγαιέμαληξν ζπλαληάκε κηα λεθάιηα απηνθξηηηθή δηάζεζε. Σν θηικ εθζέηεη ηηο ζπγθξνχζεηο εμνπζίαο, ην 1900, αλάκεζα ζηελ ειιεληθή θπβέξλεζε, ηνπο Άγγινπο θαη κηα αγξνηηθή θνηλφηεηα άκεζεο δεκνθξαηίαο θαη θνηλνθηεκνζχλεο, φπνπ πξσηνζηαηνχλ κα θαη ζπγθξνχνληαη κεηαμχ ηνπο, ν απηαξρηθφο θαπεηάληνο Μεγαιέμαληξνο θη νη ιεζηέο ηνπ απφ ηε κηα, θαη νη ρσξηθνί θη ν ζνζηαιηζηήο δάζθαιφο ηνπο, απφ ηελ άιιε. Σαμίδη ζηα Κχζεξα Σν 1984 ν Αγγειφπνπινο γπξίδεη ην ιπξηθφ, πξννδεπηηθφ θη αξηζηεξφ, αλζξσπηζηηθφ θηικ, Σαμίδη ζηα Κχζεξα. Ζ ηαηλία αθεγείηαη, κέζα απφ ην πξίζκα ελφο ζθελνζέηε θαη γηνπ (Σδνχιην Μπξφηδη) ν νπνίνο ζθέθηεηαη, θαληάδεηαη ηελ επφκελε ηαηλία ηνπ, ηηο πεξηπέηεηεο ηεο επηζηξνθήο ζην ρσξηφ ηνπ, ελφο πνιηηηθνχ 55
πξφζθπγα απφ ηελ ΔΓ, πξψελ αληάξηε ηνπ Γεκνθξαηηθνχ ζηξαηνχ, απνισιφηνο ζπδχγνπ θαη παηέξα (ηνπ ζθελνζέηε). Πξφθεηηαη γηα ηε κάηαηε επηζηξνθή ηνπ Οδπζζέα ζηελ παηξίδα ηνπ, φπνπ βαζηθή ζπκπαξαζηάηεο ηνπ είλαη ε πηζηή γπλαίθα ηνπ Πελειφπε. Ο μεξνθέθαινο γέξνο αξλείηαη λα ππνγξάςεη ηελ παξαρψξεζε ησλ ρέξζσλ ρσξαθηψλ ηνπ γηα λα θηηζζεί έλα κεγάιν μελνδνρεηαθφ ζπγθξφηεκα θαη γη‟ απηφ έξρεηαη ζε ζχγθξνπζε κε ηνπο ζπγρσξηαλνχο ηνπ (θαη κε ηελ θφξε ηνπ). Γελ κπνξεί λα πξνζαξκνζηεί ζηε λέα πξαγκαηηθφηεηα, κεηαηξέπεηαη ζε έλαλ μέλν ζηνλ γελέζιην ηφπν ηνπ, πεξηέξρεηαη ζε αδηέμνδν, θνηλσληθφ, πνιηηηθφ θαη νηθνγελεηαθφ, θαη απνκνλψλεηαη. Οη δπζαξεζηεκέλνη ζπγρσξηαλνί ηνπ, γηα λα ηνλ μεθνξησζνχλ, βάδνπλ ηηο αξρέο λα ηνλ δηψμνπλ απφ ηε ρψξα, κηαο θαη δελ έρεη αθφκε ηζαγέλεηα, θαη είλαη ηππηθά άπαηξηο, κε άδεηα παξακνλήο πνπ κπνξεί λα αλαθιεζεί. Ο ππεχζπλνο γηα ηελ απέιαζή ηνπ αζηπλνκηθφο, ηνλ επηβηβάδεη ζε κηα ζρεδία θαη ηνλ απνκαθξχλεη σο ηα δηεζλή ρσξηθά χδαηα, κέρξη λα κπνξέζεη λα ηνλ μαπνζηείιεη κε θάπνην θαξάβη. ην ηέινο, ν γέξνο, πάλσ ζηε ζρεδία, θεχγεη πξνο έλαλ νπ-ηφπνλ, πξνο ην ζάλαην, εθηφο κπζνπιαζίαο, πέξαλ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ειιαδηθνχ ρσξνρξφλνπ.
Ο Πανηελής Βούλγαρης Ο Παληειήο Βνχιγαξεο είλαη Έιιελαο ζελαξηνγξάθνο θαη ζθελνζέηεο. Ο Παληειήο Βνχιγαξεο έρεη δηαθξηζεί θαη βξαβεπζεί ζε πνιιά δηεζλή θεζηηβάι θηλεκαηνγξάθνπ. θελνζέηεζε ηηο ηαηλίεο κηθξνχ κήθνπο ν θιέθηεο (1965) θαη Σδίκεο ν Σίγξεο (1966), γηα ηελ νπνία θαη θέξδηζε εηδηθφ βξαβείν ζην θεζηηβάι Θεζζαινλίθεο θαη ην βξαβείν δηεζλνχο θξηηηθήο ζην θεζηηβάι ηνπ Βεξνιίλνπ. Αθνινχζεζαλ νη ηαηλίεο ν κεγάινο εξσηηθφο (1973), ράππη ληέη (975), Διεπζέξηνο Βεληδέινο (1980), πέηξηλα ρξφληα (1986), ε θαλέια κε ην λνχκεξν 9 (1988), ήζπρεο κέξεο ηνπ Απγνχζηνπ (1991). Σν 2004 ε ηαηλία ηνπ νη λχθεο βξαβεχηεθε κε 10 θξαηηθά βξαβεία ζην θεζηηβάι θηλεκαηνγξάθνπ Θεζζαινλίθεο, γεγνλφο πνπ απνηειεί ξεθφξ ζηελ ηζηνξία ηνπ ζεζκνχ. 5. Μνπζηθή ηνλ ηνκέα ηεο κνπζηθήο φιν ηνλ 20ν αηψλα ζπνπδαίνη δεκηνπξγνί θαη εξκελεπηέο έγξαςαλ θαη ηξαγνχδεζαλ ηξαγνχδηα πνπ αγαπήζεθαλ πνιχ απφ ηνλ θφζκν, έκεηλαλ αλαιινίσηα ζηελ πνξεία ηνπ ρξφλνπ θαη αθφκα θαη ζήκεξα γίλνληαη απνδεθηά απφ ηνλ θφζκν ζαλ λα κελ έρεη πεξάζεη κηα κέξα. 56
5.1 Κνηλσληθό θαη πνιηηηθό ηξαγνύδη Μεηά ηε κεηαπνιίηεπζε θαη ηε πηψζε ηεο δηθηαηνξίαο ην ηξαγνχδη, εηδηθφηεξα πήξε κεγάιεο δηαζηάζεηο θαη θαζφξηζε ζε κεγάιν βαζκφ ηε ζηάζε θαη ην έξγν πνιιψλ ζπλζεηψλ νη νπνίνη πξνέξρνληαλ θπξίσο απφ ηνλ επξχηεξν ρψξν ηεο αξηζηεξάο. Γχξσ ζην 1974-1976, ην «πνιηηηθφ ηξαγνχδη» βξίζθεηαη ζηελ πιήξε άλζεζε ηνπ, αιιά δελ πξέπεη λα μερλάκε φηη ε πξψηε ηνπ εκθάληζε εληνπίδεηαη ζηε δεθαεηία ηνπ ‟60 θαη ζπλδέεηαη κε ην έξγν ηνπ Μίθε Θενδσξάθε, ν νπνίνο είλαη θαη ν εηζεγεηήο ηνπ. Ζ δηαθνξά ηεο δεθαεηίαο ηνπ ‟70 απφ ηελ πξνεγνχκελε, ζε ζρέζε κε ην πνιηηηθφ ηξαγνχδη, είλαη φηη απηφ δελ πεξηνξίδεηαη ζηε δηακαξηπξία, αιιά θηινδνμεί λα πξνρσξήζεη πην πέξα, πξνζπαζψληαο λα εληνπίζεη ηηο αηηίεο πνπ γελλνχλ ηηο θνηλσληθέο αληηζέζεηο θαη δηεθδηθήζεηο. Πξφθεηηαη φκσο γηα ηε ζπλεηδεηή θαη σξηκαζκέλε αηζζεηηθή έθθξαζε κηαο ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθήο ηδενινγίαο ή είλαη απνηέιεζκα
ηνπ
γεληθφηεξνπ
πνιηηηζηηθνχ
θιίκαηνο
πνπ
δεκηνχξγεζε
ε
κεηαπνιηηεπηηθή…ξεηνξεία; Οη ιφγνη πνπ πξνθάιεζαλ ηελ άλζεζε ηνπ πνιηηηθνχ ηξαγνπδηνχ είλαη ιίγν πνιχ γλσζηνί. Ζ πνιηηηθή θφξηηζε ηεο επνρήο, ν δπλακηθφο θνκκαηηθφο αληαγσληζκφο, ν επαλαπξνζδηνξηζκφο ησλ ζηφρσλ ηεο αξηζηεξάο θαη ε απαίηεζε πην ειεχζεξεο άζθεζεο ηεο θαιιηηερληθήο έθθξαζεο, είλαη κεξηθνί απ‟ απηνχο. Σαπηφρξνλα κ‟ φιε απηή ηελ θίλεζε, έληνλνο ππήξμε θαη ν πξνβιεκαηηζκφο γχξσ απφ ηνλ φξν «πνιηηηθφ ηξαγνχδη». Βέβαηα, νη πνηθίιεο εξκελείεο πνπ δηαηππψζεθαλ δελ αθνξνχζαλ ζην μεθάζαξν, ζην άκεζα πνιηηηθνπνηεκέλν ηξαγνχδη. Αμίδεη εδψ λα ζεκεηψζνπκε φηη ζε θάζε θαιιηηερληθή δεκηνπξγία, αλεμάξηεηα πνιιέο θνξέο - απφ ην πεξηερφκελν ηεο, ππήξρε ηφηε ε ηάζε λα ηεο απνδίδεηαη ην ππνθψζθνλ πνιηηηθφ κήλπκα. Καζεηί εμεηαδφηαλ θάησ απφ ην θσο κηαο πνιηηηθήο δενληνινγίαο πνπ ππάθνπε ζε ππεξβνιέο θαη γεληθεχζεηο. Καη απηφ, ζην ρψξν ηνπ ηξαγνπδηνχ, είρε θηάζεη ζε απινπζηεπηηθφ ζεκείν, δνζέληνο φηη πνιινί ππνζηήξηδαλ φηη αθφκα θη έλα εξσηηθφ ηξαγνχδη είλαη θνξέαο πνιηηηθνχ κελχκαηνο. Γελ εμεηάδνπκε, βέβαηα, ην αλ, ζε θάπνηεο εηδηθέο πεξηπηψζεηο, ππήξρε κηα δφζε αιήζεηαο ζηελ παξαπάλσ άπνςε, αιιά ην γεληθφηεξν θιίκα θαη ηε βάζε πάλσ ζηελ νπνία ζηεξίρηεθαλ…απηνχ…ηνπ…είδνπο…νη…εξκελείεο. Ο ζφξπβνο θαη ε αθκή ηνπ πνιηηηθνχ ηξαγνπδηνχ δελ θξάηεζε πνιχ. Οη θάζε είδνπο ζπλζήθεο θαη αλαθαηαηάμεηο δελ επλφεζαλ ηε ζπλέρεηα ηνπ κέζα ζ‟ έλαλ πνιηηηθφ θαη θνηλσληθφ πεξίγπξν πνπ άιιαδε γξήγνξα θη απνθαζηζηηθά. Ίζσο ην 57
πνιηηηθφ
ηξαγνχδη
λα
είρε
πεξηζζφηεξε
ρξεζηκφηεηα
θαη
ζεκαζία
ζηα ρξφληα ηεο δηθηαηνξίαο θαη πνιχ πξηλ. Απ‟ ηελ άιιε πιεπξά, ε ίδηα ε άθζνλε θαη άθξηηε παξαγσγή ηνπ ην απνδπλάκσζε, θαζψο ε κεγαιχηεξε πνζφηεηα ηεο δελ ήηαλ ηθαλή λα πείζεη γηα ηελ θαιιηηερληθή ηεο αμία. Κξαπγαιέα θαη αθειή ηα πεξηζζφηεξα ηξαγνχδηα θαη κνπζηθά έξγα, γελλήκαηα κηαο πεξηνξηζκέλεο, θησρήο έκπλεπζεο θαη αβαζάληζηεο θαιιηηερληθήο πξνζπάζεηαο, ηελ νπνία δε ζα κπνξνχζαλ λα δηθαηψζνπλ θαη λα ζψζνπλ νη πξνζέζεηο. Γε ρξεηάδεηαη λα επαλαιάβνπκε απηφ πνπ επαλεηιεκκέλα έρεη ηνληζηεί απφ ηηο ζειίδεο απηήο ηεο κειέηεο φηη, δειαδή, δελ έρεη αμία ην ηη ζέιεηο λα πεηο, αιιά..ν..ηξφπνο..κε..ηνλ..νπνίν..ζα..ην..πεηο. Έηζη, ινηπφλ, ην πνιηηηθφ ηξαγνχδη άξρηζε λα θζίλεη, λα παξαθκάδεη θαη λα ράλεη..ηελ..αίγιε..ηνπ..θαη..ηελ..επηξξνή..ηνπ. Σν θνηλσληθφ – πνιηηηθφ ηξαγνχδη ζεκάδεςε κε ηελ παξνπζία ηνπ κηα νιφθιεξε γεληά κε ηελ νπνία αλέπηπμε κηα ακθίδξνκε ζρέζε έκπλεπζεο. Μεξηθά γλσζηά πνιηηηθά θαη θνηλσληθά κνπζηθά έξγα: 1. Σεο δηθαηνζχλεο ήιηε λνεηέ χλζεζε: Μίθεο Θενδσξάθεο ηίρνη: Οδπζζέαο Διχηεο (Άμηνλ Δζηί) 2. Θα ζεκάλνπλ νη θακπάλεο χλζεζε:..Μίθεο Θενδσξάθεο ηίρνη: Γηάλλεο Ρίηζνο (Ρσκηνζχλε) 3. Γίζθνο: Σα ηξαγνχδηα ηνπ δξφκνπ χλζεζε: Μάλνο Λνΐδνο ηίρνη: Γηάλλεο Νεγξεπφληεο, Λεπηέξεο Παπαδφπνπινο, Κσζηνχια Μεηξνπνχινπ, Μάλνο Λνΐδνο θαη άιινη. 4. Ο Φαζηζκφο χλζεζε:,,Θάλνο Μηθξνχηζηθνο ηίρνη:,,Φψληαο Λάδεο
Σελ Διιάδα ηνπ 20νπ αηψλα ζεκάδεςαλ κε ηελ παξνπζία ηνπο κεγάινη ζπλζέηεο κε πνιχκνξθν θαη πινχζην έξγν. Πνιινί απφ απηνχο είραλ μερσξηζηή παξνπζία θαη ζην θνκκάηη ηνπ θνηλσληθνχ – πνιηηηθνχ ηξαγνπδηνχ. Μεξηθνί απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο Έιιελεο θαιιηηέρλεο είλαη νη:
58
Μίθεο Θενδσξάθεο Ο Μίθεο Θενδσξάθεο απνηειεί έλαλ απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ζχγρξνλνπο Έιιελεο κνπζηθνζπλζέηεο. Παξάιιεια ππήξμε πνιηηηθφο, πξψελ ππνπξγφο, 4 θνξέο
βνπιεπηήο
ηνπ
ειιεληθνχ
θνηλνβνπιίνπ θαη αθηηβηζηήο ηηκεκέλνο κε ην Βξαβείν Δηξήλεο Λέληλ (1983). Ο
Μίθεο
Θενδσξάθεο,
Κξεηηθήο
θαηαγσγήο, γελλήζεθε ζηε Υίν ζηηο 29 Ηνπιίνπ ηνπ 1925. Έδεζε ζε πνιιέο πφιεηο ηεο Διιάδαο γηα λα θαηαιήμεη ζηελ Αζήλα, ζηελ νπνία έθηνηε δηακέλεη. Απφ ην 1954 έσο ην 1960 εξγάζζεθε ζην Παξίζη θαη ζην Λνλδίλν γξάθνληαο ζπκθσληθή κνπζηθή, κπαιέηα θαη κνπζηθή γηα ηαηλίεο. ηα 1960 ηίζεηαη επηθεθαιήο ηνπ αλαγελλεηηθνχ πνιηηηζηηθνχ πνιηηηθνχ θηλήκαηνο ζηελ Διιάδα κε επίθεληξν ηε ζχδεπμε πνίεζεο θαη κνπζηθήο ζπλζέηνληαο δεθάδεο θχθινπο ηξαγνπδηψλ, νξαηφξηα, κνπζηθή γηα ην αξραίν ειιεληθφ δξάκα, θ.α. Σν θίλεκα απηφ ζπλδέζεθε κε ηηο πξννδεπηηθέο πνιηηηθέο δπλάκεηο ηεο επνρήο πνπ ζηφρεπαλ ηνλ εθδεκνθξαηηζκφ ηεο θνηλσληθήο δσήο ζε κία βαζχηεξε αλαγέλλεζε ηνπ ειιεληθνχ ιανχ. Σν γεγνλφο απηφ ηνλ θέξλεη ζπρλά ζην επίθεληξν
ηεο
δηθηαηνξίαο.
Αζρνιήζεθε
κε
φια ηα
είδε
ηεο
κνπζηθήο,..ηε...πνίεζε,...ηε...πεδνγξαθία,..ηε…θηινζνθία,..ηε…κνπζηθνινγία. Αθφκα…θαη…κε…πνιηηηθά…δνθίκηα. Ζ πξψηε πεξίνδνο ηεο κνπζηθήο ηνπ δεκηνπξγίαο (1940-1953) πεξηιακβάλεη ηξαγνχδηα, νξαηφξηα, κνπζηθή δσκαηίνπ, κπαιέηα θαη ζπκθσληθά έξγα. Κνξπθαίν έξγν: ε Πξψηε πκθσλία. Ζ δεχηεξε πεξίνδνο (1954-1959) πεξηιακβάλεη έξγα κνπζηθήο δσκαηίνπ, κπαιέηα θαη ζπκθσληθά. Κνξπθαίν έξγν: ην κπαιέην Αληηγφλε. Ζ Σξίηε πεξίνδνο (1960-1980) είλαη αθηεξσκέλε ζην θίλεκα ηεο έληερλεο ιατθήο κνπζηθήο κε θπξηφηεξεο ζπλζέζεηο ηα νξαηφξηα: «Άμηνλ Δζηί» θαη «Canto General». Ζ ηέηαξηε πεξίνδνο (1981- 1988) θαηά ηελ νπνία, ζπλζέηεη θχθινπο ηξαγνπδηψλ, επηζηξέθεη ζηελ ζπκθσληθή κνπζηθή κε θχξηα έξγα: ε Σξίηε πκθσλία, ε φπεξα Κψζηαο…Καξπσηάθεο…θαη…ην…κπαιέην…Ενξκπάο. Σέινο, θαηά ηελ Πέκπηε πεξίνδν (1989- ζήκεξα), ζπλζέηεη βαζηθά ηηο ηξεηο φπεξεο (ιατθέο ηξαγσδίεο) Μήδεηα, Ζιέθηξα θαη Αληηγφλε, εγθαηληάδνληαο παξάιιεια ηελ επνρή ηνπ ιπξηθνχ βίνπ, δειαδή ηελ νινθιεξσηηθή ζηξνθή ηνπ πξνο 59
ηνλ ιπξηζκφ θαη ηελ ηειεηνπνίεζε ηεο ιπξηθήο κνπζηθήο έθθξαζεο ζε φιν ην θάζκα ηεο κνπζηθήο ηνπ δεκηνπξγίαο. Ο Θενδσξάθεο ζχλδεζε ην φλνκα ηνπ κε ηνπο αγψλεο ηνπ ειιεληθνχ ιανχ γηα αλεμαξηεζία, πξφνδν θαη ιατθή επεκεξία. Απφ πνιχ λένο ζπκκεηείρε ζηελ Αληίζηαζε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θαηνρήο. Μεηά ηελ απειεπζέξσζε μεζπά ν Δκθχιηνο. Ο Θενδσξάθεο ιφγσ ησλ πξννδεπηηθψλ ηνπ ηδεψλ θαηαδηψθεηαη απφ ηηο αζηπλνκηθέο αξρέο. Γηα έλα δηάζηεκα δεη παξάλνκνο ζηελ Αζήλα ρσξίο λα ζηακαηήζεη ηελ επαλαζηαηηθή ηνπ δξάζε. Σειηθά ζπιιακβάλεηαη θαη ζηέιλεηαη εμνξία ζηελ αξρή ζηελ Ηθαξία θαη ζηε ζπλέρεηα ζην επνλνκαδφκελν ζηξαηφπεδν ζαλάηνπ, ηε Μαθξφλεζν. Σν 1960 επηζηξέθεη ζηελ Διιάδα. Έρεη ήδε κεινπνηήζεη ηνλ Δπηηάθην ηνπ Γηάλλε Ρίηζνπ, πνπ ζεκαηνδνηεί ηελ ζηξνθή ηνπ πξνο ην ιατθφ ηξαγνχδη. πλζέηεη δεθάδεο θχθινπο ηξαγνπδηψλ πνπ βξίζθνπλ βαζχηαηε απήρεζε κέζα ζηνλ ειιεληθφ ιαφ. Σελ 21ε Απξηιίνπ ηνπ 1967 πεξλά ζηελ παξαλνκία θαη απεπζχλεη ηελ πξψηε έθθιεζε γηα αληίζηαζε θαηά ηεο Γηθηαηνξίαο ζηηο 23 Απξηιίνπ. Σνλ Μάην ηνπ 1967 ηδξχεη καδί κε άιινπο ηελ πξψηε αληηζηαζηαθή νξγάλσζε θαηά ηεο Γηθηαηνξίαο, ην ΠΑΜ θαη εθιέγεηαη πξφεδξφο ηνπ. πιιακβάλεηαη ηνλ Αχγνπζην ηνπ 1967. Αθνινπζεί ε θπιάθηζή ηνπ ζηελ νδφ Μπνπκπνπιίλαο, ε απνκφλσζε, νη θπιαθέο Αβέξσθ, ε κεγάιε απεξγία πείλαο, ην λνζνθνκείν, ε απνθπιάθηζε θαη ν θαη' νίθνλ πεξηνξηζκφο, ε εθηφπηζε κε ηελ νηθνγέλεηά ηνπ ζηε Εάηνπλα Αξθαδίαο, θαη ηέινο ην ζηξαηφπεδν Χξσπνχ. ην εμσηεξηθφ μεζεθψλεηαη ζχειια δηακαξηπξηψλ. Πξνζσπηθφηεηεο κεγάινπ θχξνπο δεκηνπξγνχλ επηηξνπέο γηα ηελ απειεπζέξσζή ηνπ. Σειηθά ππφ ηελ πίεζε απηή απνθπιαθίδεηαη θαη βξίζθεηαη ζην Παξίζη ηνλ Απξίιην ηνπ 1970. ην εμσηεξηθφ αθηεξψλεη φιν ην ρξφλν ηνπ ζε πεξηνδείεο ζε φιν ηνλ θφζκν κε ζπλαπιίεο, ζπλαληήζεηο κε αξρεγνχο θξαηψλ θαη πξνζσπηθφηεηεο, ζπλεληεχμεηο, δειψζεηο γηα ηελ πηψζε ηεο δηθηαηνξίαο θαη ηελ επαλαθνξά ηεο Γεκνθξαηίαο ζηελ Διιάδα. Οη ζπλαπιίεο ηνπ γίλνληαη βήκα δηακαξηπξίαο θαη δηεθδίθεζεο θαη γηα ηνπο άιινπο ιανχο πνπ αληηκεησπίδνπλ παξφκνηα πξνβιήκαηα: Ηζπαλνχο, Πνξηνγάινπο, Ηξαλνχο, Κνχξδνπο, Σνχξθνπο, Υηιηαλνχο, Παιαηζηίληνπο. Σν 1974 κε ηελ πηψζε ηεο Γηθηαηνξίαο γπξίδεη ζηελ Διιάδα. ην πην ζεκαληηθφ ηνπ έξγν ζεσξείηαη ε κεινπνηεκέλε πνίεζε, δειαδή ε ζχλζεζε ιατθήο κνπζηθήο, ρξεζηκνπνηψληαο σο ζηίρνπο πνηήκαηα βξαβεπκέλσλ πνηεηψλ ειιεληθήο θαη μέλεο θαηαγσγήο, φπσο νη Γηψξγνο εθέξεο (Νφκπει 1963), Πάκπιν Νεξνχδα (Νφκπει 1971), Οδπζζέαο Διχηεο (Νφκπει 1979). Υάξε ζηελ κεινπνηεκέλε πνίεζε ηνπ Μ. Θενδσξάθε, ε Διιάδα απνηειεί ίζσο ηε κνλαδηθή ρψξα ζηνλ θφζκν, ζηελ νπνία κεγάιν πνζνζηφ 60
αλζξψπσλ ζπλήζηδε λα αθνχεη κεινπνηεκέλε βξαβεπκέλε πνίεζε, θαηά ηε δηάξθεηα ησλ θαζεκεξηλψλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπο. Μάλνο Φαηδηδάθηο Ο Μάλνο
Υαηδηδάθηο ππήξμε
θνξπθαίνο…Έιιελαο
κνπζηθνζπλζέηεο,
δηαλννχκελνο θαη πνηεηήο. Θεσξείηαη ν πξψηνο πνπ ζπλέδεζε κε ην έξγν ηνπ, ζεσξεηηθφ θαη ζπλζεηηθφ, ηελ ιφγηα κνπζηθή κε ηε ιατθή κνπζηθή παξάδνζε. Πνιιά απφ ηα εθαηνληάδεο έξγα ηνπ αλαγλσξίδνληαη ζήκεξα σο θιαζηθά. Ο
Υαηδηδάθηο
επηδηψθεη
κηα
κνπζηθή δσληαλή, πνπ λα εθθξάδεη ηνπο αλζξψπνπο θαη ηνλ θαηξφ ηνπο, θαη λα κελ είλαη απιψο κηα έθθξαζε ηέρλεο. Γηα ηνλ ιφγν απηφ απέξξηςε ην νηθνδφκεκα ηεο θιαζζηθήο κνπζηθήο, θαη επέιεμε απ‟ ηελ αξρή ηελ ελαζρφιεζή ηνπ κε ην ηξαγνχδη σο «εξσηηθή πξάμε θαη φρη κηα έθθξαζε ηέρλεο». «Πηζηεχσ» -γξάθεη ν Υαηδηδάθηο- «ζην ηξαγνχδη πνπ καο απνθαιχπηεη θαη καο εθθξάδεη εθ βαζέσλ, θη φρη ζ' απηφ πνπ θνιαθεχεη ηηο επηπφιαηεο θαη βηαίσο απνθηεζείζεο ζπλήζεηέο καο.». Σν ηξαγνχδη θαηά ηνλ Υαηδηδάθη πξέπεη λα βαζίδεηαη ζε πςειφ πνηεηηθφ ιφγν, αιιά θαη λα πεξηέρεη έλαλ ηζρπξφ κχζν. Σνλ ζηφρν απηφ ζεσξεί φηη ηνλ επηηπγράλεη γηα πξψηε θνξά κε ηνλ θχθιν ηξαγνπδηψλ «Μπζνινγία» (1965). Λφγσ ηεο ηνπνζέηεζεο απηήο πάλσ ζην ηξαγνχδη, ην έξγν ηνπ Υαηδηδάθη είλαη ζπλπθαζκέλν κε ηελ γεληθφηεξε ζηάζε ηνπ ζηα δεηήκαηα ηεο ηέρλεο θαη ηνπ δεκφζηνπ βίνπ. Ο Μάλνο Υαηδηδάθηο αλέπηπμε, ήδε απφ ηελ επνρή ηεο απειεπζέξσζεο, βαζηά πνιηηηθή ζθέςε, θεληξηθφο άμνλαο ηεο νπνίαο ήηαλ ε ακθηζβήηεζε θαη ε αλαζεψξεζε. Γηα ηελ πνιηηηθή ηνπ ηαπηφηεηα, γξάθεη ν ίδηνο: «Δίκαη δεκνθξάηεο αζηόο νπκαληζηήο θαη αλαζεσξεηήο ηεο δεμηάο». Απφ ηελ κεηαπνιίηεπζε, θαη κέρξη ην ηέινο ηεο δσήο ηνπ, ν Υαηδηδάθηο παξεκβαίλεη ζπζηεκαηηθά θαη κε έληνλν ηξφπν ζηνλ δεκφζην βίν. Αξρηθά κε ην ηξίην πξφγξακκα, θη αξγφηεξα κε ην πεξηνδηθφ "ην ηέηαξην", επηρεηξεί ζπλεηδεηά θαη κεζνδηθά λα αληηδξάζεη ζε θαηεζηεκέλεο αληηιήςεηο. Αιιά θαη κε πιήζνο ζπλεληεχμεσλ, άξζξσλ
61
θαη δειψζεσλ, πάιεςε ελάληηα ζηηο κεζνδεχζεηο, ηνλ ιατθηζκφ, ηνλ ζπληεξεηηζκφ θαη ηελ ακεηξνέπεηα ηεο εμνπζίαο. Μεξηθά απφ ηα ζεκαληηθφηεξα κνπζηθά έξγα ηνπ Υαηδηδάθη είλαη:
ηέιια (θηλεκαηνγξάθνο), 1955 Ο θχθινο κε ηελ θηκσιία, εξ. 13 (ζέαηξν) 1957 Παξακχζη ρσξίο φλνκα, εξ. 11 (ζέαηξν) 1959 ξληζεο, εξ. 14 (Αξραία θσκσδία) 1959 Σν λεζί ησλ γελλαίσλ (θηλεκαηνγξάθνο) 1959 Σν πνηάκη (θηλεκαηνγξάθνο) 1960 Διιάο, ε ρψξα ησλ νλείξσλ (ληνθηκαληέξ) 1960 Παζραιηέο κέζα απ‟ ηε λεθξή γε (δηαζθεπή 12 παιηψλ ιατθψλ γηα νξρήζηξα) 1961 Ζ θιέθηξα ηνπ Λνλδίλνπ (ζέαηξν) 1961 Οδφο νλείξσλ, εξ. 20 (ζέαηξν) 1962 Μαγηθή πφιηο (ζέαηξν, ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ Μ. Θενδσξάθε) 1963 America – America (θηλεκαηνγξάθνο) 1963 Σν ρακφγειν ηεο Σδνθφληαο, εξ. 22 (γηα νξρήζηξα) 1964 Γεθαπέληε Δζπεξηλνί (δηαζθεπή ηξαγνπδηψλ γηα νξρήζηξα) 1964 Μπζνινγία, εξ. 23 (θχθινο ηξαγνπδηψλ) 1965 Καπεηάλ Μηράιεο, εξ. 24 (ζέαηξν) 1966 Blue (θηλεκαηνγξάθνο) 1967 Reflections, εξ. 27 (10 ηξαγνχδηα κε ην New York Rock „n‟ Roll Ensemble) 1968 Ρπζκνινγία, εξ. 26 (έξγν γηα πηάλν) 1971 Ο Μεγάινο Δξσηηθφο, εξ. 30 (θχθινο ηξαγνπδηψλ) 1972 Ο νδνηπφξνο, ην κεζπζκέλν θνξίηζη θη ν Αιθηβηάδεο, εξ. 32 (θχθινο ηξαγνπδηψλ ζε ζεαηξηθή κνξθή) 1973 Sweet movie (θηλεκαηνγξάθνο) 1674 Αζαλαζία εξ. 31α (θχθινο ηξαγνπδηψλ) 1975 Σα παξάινγα, εξ. 32 (θχθινο ηξαγνπδηψλ) 1976 A la recherché de l‟ Atlantide I & II (ληνθηκαληέξ) 1977 Γηα ηελ Διέλε, εξ. 38 (θχθινο ηξαγνπδηψλ) 1980 Οη κπαιάληεο ηεο νδνχ Αζελάο, εξ. 42 (θχθινο ηξαγνπδηψλ) 1984 θνηεηλή Μεηέξα, εξ. 45 (θχθινο ηξαγνπδηψλ) 1986 Ήζπρεο κέξεο ηνπ Απγνχζηνπ (θηλεκαηνγξάθνο) 1992 Ακνξγφο, εξ. 46 (θαληάηα, αλνινθιήξσην, εθδφζεθε κεηά ηνλ ζάλαην ηνπ ζπλζέηε) 1987 Σα ηξαγνχδηα ηεο ακαξηίαο, εξ. 50 (θχθινο ηξαγνπδηψλ, αλνινθιήξσην, εθδφζεθε κεηά ηνλ ζάλαην ηνπ ζπλζέηε) 1994
Μάλνο Λνΐδνο Ο Μάλνο Λνΐδνο ήηαλ κνπζηθφο, ζπλζέηεο, ζηηρνπξγφο θαη ηξαγνπδηζηήο. Γελλήζεθε ζηηο 22 Οθησβξίνπ ηνπ 1937 ζηελ Αιεμάλδξεηα θαη πέζαλε ζε λνζνθνκείν
62
ζηε Μφζρα, ζηηο 17 επηεκβξίνπ 1982. Καηαγφηαλ απφ ηελ Κχπξν θαη ηελ Ρφδν. Ήηαλ κέινο ηνπ Κνκκνπληζηηθνχ Κφκκαηνο Διιάδαο. Σα ηξαγνχδηα ηνπ ιηηά θαη έληερλα.
Πνιηηηθά
ζηξαηεπκέλνο
θαιιηηέρλεο
ζηα
ρξφληα
ηεο Υνχληαο θαη
ηεο κεηαπνιίηεπζεο, αθνινχζεζε ηελ πνηφηεηα ζην ειιεληθφ ηξαγνχδη πνπ ράξαμαλ ν Μίθεο Θενδσξάθεο θαη ν Μάλνο Υαηδηδάθηο. Δίλαη έλαο απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο Έιιελεο ζπλζέηεο θαη δεκηνπξγφο ηνπ δετκπέθηθνπ ηεο Δπδνθίαο. πλεξγάζηεθε κε ηνλ Λεπηέξε Παπαδφπνπιν, ηνλ Φψληα Λάδε, ηνλ Γηάλλε Νεγξεπφληε θαη άιινπο. Σξαγνχδηα ηνπ εξκήλεπζαλ νη: ηέιηνο Καδαληδίδεο, Γηψξγνο Νηαιάξαο, Γηάλλεο Καιαληδήο, Γήκεηξα Γαιάλε, Υαξνχια Αιεμίνπ θαη άιινη. Ο ηειεπηαίνο δίζθνο ηνπ ήηαλ ηα "Γξάκκαηα ζηελ Αγαπεκέλε" ζε ζηίρνπο ηνπ Σνχξθνπ πνηεηή Ναδίκ Υηθκέη ζε ειεχζεξε απφδνζε ηνπ Γηάλλε Ρίηζνπ. To 2007 ραξαθηεξίζηεθε απφ ην κνπζηθφ ρψξν σο έηνο Μάλνπ Λνΐδνπ ηηκψληαο ηα 70 ρξφληα απφ ηε γέλλεζή ηνπ θαη ηα 25 ρξφληα απφ ην ζάλαηφ ηνπ.
Σηαύξνο Ξαξράθνο Ο ηαχξνο Ξαξράθνο είλαη Έιιελαο κνπζηθνζπλζέηεο. Γελλήζεθε ζηηο 14 Μαξηίνπ 1939 ζηελ Αζήλα φπνπ
θαη
κεγάισζε.
Θεσξείηαη
έλαο
απφ
ηνπο
ζεκαληηθφηεξνπο ζχγρξνλνπο Έιιελεο ζπλζέηεο. πνχδαζε ζην Χδείν Αζελψλ θαη ζπλέρηζε ζην Παξίζη θαη ζην Julliard School of Music ηεο Νέαο Τφξθεο. Έρεη γξάςεη ηξαγνχδηα ζε πεξηζζφηεξνπο απφ 42 δίζθνπο, κνπζηθή γηα 21 ηαηλίεο θαη 15 ηειενπηηθέο παξαγσγέο. Αθφκα, έρεη ζπλζέζεη κνπζηθή γηα αξραία ηξαγσδία, δξάκαηα θαη δηεζλή κπαιέηα. ηελ αξρή ηεο ζηαδηνδξνκίαο ηνπ γξάθεη κνπζηθή θπξίσο γηα ην ζέαηξν θαη ηνλ θηλεκαηνγξάθν θαη έηζη μερψξηζε σο ζπλζέηεο θηλεκαηνγξαθηθήο θαη ζεαηξηθήο κνπζηθήο. Πξψηε ηνπ κεγάιε επηηπρία είλαη ε κνπζηθή πνπ έγξαςε ην 1963 γηα ηελ θηλεκαηνγξαθηθή ηαηλία ηνπ Βαζίιε Γεσξγηάδε «Κφθθηλα Φαλάξηα». Σα ηξαγνχδηα «Άπνλε δσή», «Φησρνινγηά» θαη ην «Παξάπνλν» έγηλαλ κεγάιεο επηηπρίεο θαη ήηαλ ηα πξψηα ηξαγνχδηα πνπ έγξαςε ν Λεπηέξεο Παπαδφπνπινο. Με ίδην ηίηιν θπθινθνξεί θαη ν πξψηνο ηνπ κεγάινο δίζθνο πνπ πινπηίδεηαη κε ηηο επηηπρίεο «αββαηφβξαδν ζηελ Καηζαξηαλή», «Βάιε θη άιιν πηάην ζην ηξαπέδη» φια ζε ζηίρνπο Λεπηέξε Παπαδφπνπινπ. Πξνο ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ ‟60 επηθέληξσζε ην ελδηαθέξνλ ηνπ ζηελ θιαζζηθή κνπζηθή. ηα έξγα ηνπ πεξηιακβάλνληαη ζνπίηεο κπαιέηνπ, θνληζέξηα αιιά θαη ζπκθσληθά έξγα. πνπδαίνο δίζθνο ηνπ ζεσξείηαη ην 63
βξαβεπκέλν έξγν «Σν Ρεκπέηηθν» (1983) πνπ ήηαλ κνπζηθή γηα ηελ νκφηηηιε ηαηλία ζε ζθελνζεζία ηνπ Κψζηα Φέξξε. Ο ηαχξνο Ξαξράθνο ζεσξείηαη θαη ζπνπδαίνο ελνξρεζηξσηήο κε πην πξφζθαηε ελνξρεζηξσηηθή δνπιεηά ηνπ ηνλ δίζθν "Δξεκηά" ηνπ Μίθε Θενδσξάθε θαη ηνπ Λεπηέξε Παπαδφπνπινπ. Έρεη βξαβεπηεί πνιιέο θνξέο ζε θηλεκαηνγξαθηθά θαη κνπζηθά θεζηηβάι, φπσο ην Γηεζλέο Κηλεκαηνγξαθηθφ Φεζηηβάι Κηλεκαηνγξάθνπ. Σνλ Μάην ηνπ 1994 αλαθεξχρζεθε Γηδάθησξ Καιψλ Σερλψλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Adelphi ηεο Νέαο Τφξθεο. ηηο αξρέο ηνπ 1995 αλέιαβε ηελ θαιιηηερληθή δηεχζπλζε ηεο «Κξαηηθήο Οξρήζηξαο Διιεληθήο Μνπζηθήο» (KOEM). Γηαηέιεζε
Γεκνηηθφο
χκβνπινο
ζην Γήκν
Αζελαίσλ θαη
αξγφηεξα
Αληηδήκαξρνο Πνιηηηζηηθψλ Θεκάησλ. Δπίζεο, δηαηέιεζε βνπιεπηήο Αζελψλ αιιά παξαηηήζεθε πνιχ ζχληνκα. Γηεηέιεζε Δπξσβνπιεπηήο ηεο Νέαο Γεκνθξαηίαο απφ ην 2000 έσο ην 2004.
Γηάλλεο Μαξθόπνπινο Ο Γηάλλεο Μαξθφπνπινο είλαη έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ζχγρξνλνπο Έιιελεο ζπλζέηεο. Γελλήζεθε ην 1939 ζην Ζξάθιεην ηεο Κξήηεο, απφ γνλείο παιαηψλ νηθνγελεηψλ ηνπ λεζηνχ (παηέξαο ηνπ ήηαλ ν Γεψξγηνο Μαξθφπνπινο, πξψελ λνκάξρεο Λαζηζίνπ θαη κεηέξα ηνπ ε Δηξήλε Αεξάθε απφ ηε εηεία), θαη πέξαζε ηα παηδηθά ηνπ ρξφληα ζηελ Ηεξάπεηξα. Δθεί, ζην σδείν ηεο παξαιηαθήο απηήο πφιεο, παίξλεη ηα πξψηα ηνπ κνπζηθά καζήκαηα ζηε ζεσξία θαη ζην βηνιί. Οη πξψηεο ηνπ επηδξάζεηο πξνέξρνληαη απφ ηελ ηνπηθή κνπζηθή κε ηνπο γξήγνξνπο ρνξνχο θαη ηα επαλαιακβαλφκελα κηθξά κνηίβα ηνπο, απφ ηε θιαζηθή κνπζηθή, θαζψο θαη απφ ηε κνπζηθή ηεο επξχηεξεο αλαηνιηθήο Μεζνγείνπ – θαη ηδηαίηεξα ηεο θνληηλήο Αηγχπηνπ.
Θάλνο Μηθξνχηζηθνο Άξρηζε λα ζπλζέηεη ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ '60, αιιά επίζεκα εκθαλίζηεθε ην 1975, κε ην δίζθν Πνιηηηθά ηξαγνύδηα. πλέρηζε ηελ πνξεία ηνπ σο ζηξαηεπκέλνο δεκηνπξγφο κεινπνηψληαο Ρίηζν, Μαγηαθφθζθη, Μάλν Διεπζεξίνπ, Μπξερη θαη άιινπο. Οη δίζθνη ηνπ "Καληάηα γηα ηε Μαθξφλεζν", "Φνπέληε Οβερνχλα", "Σξνπάξηα γηα Φνληάδεο", "Μνπζηθή πξάμε ζηνλ Μπξερη", είλαη ραξαθηεξηζηηθνί ηνπ θιίκαηνο ηεο κεηαπνιίηεπζεο ηεο πεξηφδνπ 1975-78. Δηδηθά ε 64
"Καληάηα γηα ηε Μαθξφλεζν", έξγν πξσηνπνξηαθφ γηα ηελ επνρή ηνπ, φπνπ ν ζπλζέηεο πεηξακαηίδεηαη πάλσ ζηελ αηνληθή κνπζηθή, γλψξηζε δηαθξίζεηο ζε δηεζλή θεζηηβάι θαη ζεκαδεχηεθε απφ ηελ θαηαπιεθηηθή εξκελεία ηεο Μαξίαο Γεκεηξηάδε. ηε ζπλέρεηα, κε ηνλ δίζθν Σηαπξόο Τνπ Νόηνπ, ζε πνίεζε Νίθνπ Καββαδία, αλνίρηεθε ζε επξχηεξε ηξαγνπδηζηηθή ζεκαηηθή, ππεξεηψληαο παξάιιεια ην ζέαηξν, θαζψο θαη ηελ ειεθηξνληθή θαη αηνληθή κνπζηθή. Με ηελ ίδηα αγάπε πάληα γηα ηνλ έκκεηξν ιφγν ζπλερίδεη λα κεινπνηεί Ρίηζν, Αιθαίν, Σξηπνιίηε, Βηγηφλ, Καβάθε θαη άιινπο. Αθφκα, έρεη παξνπζηάζεη ηελ φπεξα Διέλε θαη έρεη κεινπνηήζεη παξακχζηα γηα κηθξνχο (θαη έμππλνπο κεγάινπο!) πλεξγάζηεθε κε θνξπθαίεο εξκελεχηξηεο φπσο ε Μαξία Γεκεηξηάδε, ε Υάξηο Αιεμίνπ θαη ε Ηηαιίδα Milva, αιιά θαη κεγάινπο εξκελεπηέο φπσο ν Μαλψιεο Μεηζηάο, Γεκήηξεο Μεηξνπάλνο, Βαζίιεο Παπαθσλζηαληίλνπ, Υξήζηνο Θεβαίνο, Γηάλλεο Κνχηξαο θαη πνιινχο αθφκα γηα λα νλνκαηηζηνχλ μερσξηζηά.
5.2 Κιαζηθή κνπζηθή Με…ηνλ…φξν θιαζηθή…κνπζηθή αλαθέξεηαη…επξχηεξα…ε Γπηηθνεπξσπα τθή κνπζηθή παξαγσγή πνπ εθηείλεηαη ζε κία αξθεηά κεγάιε ρξνληθή πεξίνδν, πεξίπνπ απφ ην έηνο 470 κέρξη θαη ηελ ζχγρξνλε επνρή. Σν επίζεην "θιαζηθφο" πξνέξρεηαη απφ ηε ιαηηληθή ιέμε classicus, ζεκαηνδνηεί δειαδή θάηη εμαηξεηηθφ. Γηάθνξνη νξηζκνί ζπλδένπλ ηνλ φξν κε ηελ ειιεληθή θαη ιαηηληθή αξραηφηεηα, σο ζπκκφξθσζε ηνπ χθνπο ή ηεο ζχλζεζεο κε ηα πξφηππα ηεο ειιεληθήο θαη ιαηηληθήο αξραηφηεηαο. Οη νξηζκνί απηνί κεηαθέξζεθαλ ζηελ κνπζηθή γηα λα δειψζνπλ πεξηζζφηεξν ηελ δηάθξηζε κεηαμχ ηεο "έληερλεο" κνπζηθήο απφ ηελ ιατθή ή παξαδνζηαθή. Ζ έλλνηα ηεο θιαζηθήο κνπζηθήο, παξέπεκπε επνκέλσο ζε κία "αλψηεξε" κνξθή κνπζηθήο ζχλζεζεο, κε "ζνβαξνχο" ζθνπνχο θαη πέξα απφ ηνλ ςπραγσγηθφ ραξαθηήξα. Ο…φξνο…"Κιαζηθή…ρνιή"…ρξεζηκνπνηήζεθε…αξγφηεξα..ζηε Γεξκαλία ην 1830 γηα ην έξγν ησλ Υάπδλ, Μφηζαξη θαη Μπεηφβελ.
Μαξία Κάιιαο Ζ Μαξία
Κάιιαο ππήξμε
θνξπθαία ..πςίθσλνο θαη
ε
πιένλ
γλσζηή
παγθνζκίσο ληίβα ηεο φπεξαο. Λίγν κεηά ηελ απειεπζέξσζε ηεο Διιάδαο απφ ηηο 65
δπλάκεηο ηνπ Άμνλα ε Κάιιαο, εμ αηηίαο ηεο ππνβάζκηζήο ηεο ζηε Λπξηθή θελή θαη ελ κέζσ ηεο πνιεκηθήο ησλ ζπλαδέιθσλ ηεο πνπ ηελ θαηεγνξνχζαλ γηα ζπλεξγαζία κε ηνπο θαηαθηεηέο, απνθαζίδεη λα επηζηξέςεη ζηηο Ζ.Π.Α. Πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιίζεη ηα εηζηηήξηά ηεο δίλεη κηα απνραηξεηηζηήξηα παξάζηαζε ζηελ Αζήλα. Σν επηέκβξην ηνπ 1945 βξίζθεηαη ζηε Νέα Τφξθε θαη μεθηλά ηελ πξνζπάζεηα γηα αλεχξεζε εξγαζίαο αξρηθά ζηε Μεηξνπνιηηηθή πεξα, δελ θαηαθέξλεη φκσο λα ππνγξάςεη ζπκβφιαην. Δληνχηνηο ε αθξφαζή ηεο απφ ηνλ Έληνπαξλη Σδφλζνλ, δηεπζπληή ηεο πεξαο,…θέξλεη…ηελ…πξνζθνξά…δχν…ξφισλ…ζηα…έξγα "Φηληέιην" ηνπ Μπεη φβελ θαη Μαληάκ Μπαηεξθιάη ηνπ Πνπηζίλη. Ζ Κάιιαο απνξξίπηεη ηνπο ξφινπο. Γε ζέιεη λα ηξαγνπδήζεη ηνλ "Φηληέιην" ζηα αγγιηθά, ελψ αηζζάλεηαη πνιχ εχζσκε ψζηε λα εξκελεχζεη ηελ αηζέξηα "Μπάηεξθιάη". Ζ
γλσξηκία
ηεο
κε
ηνλ
θαιιηηερληθφ
δηεπζπληή
ηεο Αξέλαο
Βεξφλα, Σδνβάλλη…Σδελαηέιιν.. ηελ…ννδεγεί…ζηελ… Ηηαιία.….Δθεί…ζηηο
ηεο 3
Απγνχζηνπ 1947 θάλεη ηελ πξψηε ηεο εκθάληζε ζηελ…Αξέλα ηεο Βεξφλα κε ηε "Σδνθφληα" ηνπ Ακηιθάξε…Πνλθηέιη. Σν 1969 γπξίδεη…ζε…ηαηλία…ηε "Μήδεηα" ηνπ Δπξηπίδε ζε ζθελνζεζία Πηεξ Πάνιν Παδνιίλη. Ζ ηαηλία δελ έρεη ηχρε ζηηο θηλεκαηνγξαθηθέο αίζνπζεο. ηηο 25 Μαΐνπ 1970 κεηαθέξεηαη ζην λνζνθνκείν θαη γίλεηαη γλσζηφ φηη επερείξεζε λα απηνθηνλήζεη ιακβάλνληαο κεγάιε δφζε βαξβηηνπξηθψλ.
Ζ
Μαξία
Κάιιαο
πέξαζε
ζηελ
αησληφηεηα
ζηηο 16
επηεκβξίνπ 1977 ζην Παξίζη. Ζ θεδεία ηεο έγηλε ζηηο 20 επηεκβξίνπ θαη, αθνχ ην ζψκα ηεο απνηεθξψζεθε φπσο επηζπκνχζε, ηελ άλνημε ηνπ 1979 ε ηέθξα ηεο ζθνξπίζηεθε ζην Αηγαίν. Σo 2010, λέν θσο ζην κπζηήξην πνπ πεξηβάιιεη ην ζάλαην ηεο Μαξίαο Κάιιαο έξρεηαη λα ξίμεη ηηαιηθή έξεπλα, ε νπνία αλαηξέπεη ηελ άπνςε φηη ε δεκνθηιήο ζνπξάλν πέζαλε απφ πςειή δφζε βαξβηηνπξηθψλ (δηφηη ηεο είρε ζηνηρίζεη ε επψδπλε ζρέζε ηεο κε ηνλ Αξηζηνηέιε Χλάζε). χκθσλα κε ηνπο Ηηαινχο θσλίαηξνπο Φξάλθν Φνχζη θαη Νίθν Πανιίιν, πνπ παξνπζίαζαλ ηα απνηειέζκαηα ηεο κειέηεο ηνπο ζην Παλεπηζηήκην ηεο Μπνιφληα, ε ηξαγνπδίζηξηα ππέθεξε απφ δεξκαηνκπνζίηηδα, κία εθθπιηζηηθή λφζν πνπ θζείξεη ηνπο κπο θαη ηνπο ηζηνχο, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ ιάξπγγα. Έηζη, κνηάδεη λα εμεγείηαη θαη ε ζπλερήο παξαθκή ηνπ κεγαιείνπ ηεο θσλήο ηεο, πνπ είρε αξρίζεη λα γίλεηαη αηζζεηή απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ ‟60. χκθσλα κε ηελ επίζεκε
66
ηαηξηθή έθζεζε, ν ζάλαηνο ηεο Κάιιαο ζηηο 16 επηεκβξίνπ ηνπ 1977 νθεηιφηαλ ζε θαξδηαθή αλαθνπή.
Σημανηικόηεροι Έλληνες ερμηνεσηές κλαζικής μοσζικής:
Νίθνο θαιθψηαο
Γηάλλεο Ξελάθεο
Νηθφιανο Παλαγφπνπινο
Γηάλλεο Υξήζηνπ
Νηθφιανο Αζηξηλίδεο
Νέζησξ Σαίεινξ
Γεκήηξηνο Γαπέξγνιαο
Γηψξγνο Αξθνκάλεο
Αληψλεο Αληζέγθνο
Υξήζηνο Πνπξήο
Μαλψιεο Καινκνίξεο
Ηάθσβνο Γαθνπηξφο
Υξήζηνο Αλαζηαζίνπ
Αιέμεο Αγξαθηψηεο
Μαξία Κάιιαο
5.3 Hip - Hop Hip-hop νλνµάδνπµε έλα µνπζηθφ είδνο θαη µηα θηινζνθία δσήο. Μνινλφηη δελ είλαη ηφζν δηαδεδνκέλν ζηε ρψξα µαο –ελδερνκέλσο λα µελ ηαηξηάδεη ζηελ θνπιηνχξα µαο- εληνχηνηο είλαη ηδηαίηεξα ελδηαθέξνλ θαη µε εμαηξεηηθά δείγµαηα (εγρψξηνπ) ηαιέληνπ θαη δείγκαηα γξαθήο απφ έλαλ θφζµν πνπ επηµέλεη λα ζθέθηεηαη, λα αληηζηέθεηαη θαη λα νξαµαηίδεηαη έλα θαιχηεξν αχξην. Δπίζεο HIPHOP ζεµαίλεη πνιιά δηαθνξεηηθά πξάγµαηα.
ζνη αζρνινχληαη µε ην hip-hop
γλσξίδνπλ φηη δελ είλαη απιά έλα είδνο κνπζηθήο θαη ρνξνχ αιιά θαη ηξφπνο δσήο γηα κεξηθνχο. Σν Υηπ ρνπ αλαπηχρζεθε ζε ππνβαζκηζκέλεο πεξηνρέο ησλ ΖΠΑ, φπσο ην Μπξνλμ ζηε Νέα Τφξθε θαη ζε άιιεο κεγάιεο πφιεηο φπνπ ππήξρε κεγάιε αλεξγία θαη θηψρεηα. Οη ξίδεο ηνπ αλάγνληαη ζηελ δεθαεηία ηνπ '70, φηαλ άξρηζαλ ηα πξψηα δεηιά βήκαηα. 67
Σν Υηπ ρνπ είλαη κία θνπιηνχξα πνπ απνηειείηαη απφ 4 ζηνηρεία: 1.
Ραπ (Ο ζηίρνο)
2.
Μπη-Μπφτλγθ (O ρνξφο - επξέσο γλσζηφο σο Μπξέηθ Νηαλο)
3.
Djing (Ζ κνπζηθή)
4.
Γθξαθίηη (Ζ εηθφλα)
ηελ Διιάδα νη πξψηνη θαιιηηέρλεο πνπ αζρνιήζεθαλ κε ην hip hop εκθαλίζηεθαλ ηελ δεθαεηία ηνπ 90. Δπίζεο κεξηθά ζρήκαηα ηεο δεθαεηίαο 90' άιιαμαλ κνξθή ή δηαιχζεθαλ φπσο: terror x crew (νη νπνίνη πιένλ απνηεινχλ ην ζρήκα
"Αξηέκεο-Δπζχκεο"),
F.F.C (κεηά ηελ απνρψξεζε ηνπ ξπζκνδακαζηή ην 2005 δηαιχζεθαλ θαη ν θελνζέηεο δεκηνχξγεζε
ην
ζρήκα
"αληίμνεο παξαγσγέο") ή φπσο νη active member (ην 2002 απνρψξεζε ν xray θαη κεηά έγηλαλ αξθεηέο αιιαγέο ζην ζπγθξφηεκα). Παξάιιεια ζεκαληηθφο ήηαλ ν δηαρσξηζκφο κεηαμχ underground θαη εκπνξηθνχ hip - hop. Ζ δηαθνξά κεηαμχ underground θαη εκπνξηθνχ hip-hop ήηαλ έληνλε εθ' φζνλ νη κελ είραλ πην ζθιεξνππξεληθφ ήρν, ζηίρν πην θαπζηηθφ, ελψ νη δε πξνσζνχληαλ κέζσ ησλ κεγάισλ κνπζηθψλ θαλαιηψλ θαη ηεο ηειεφξαζεο θαη είραλ ήρν πην ρνξεπηηθφ θαη ζηίρν πην αλάιαθξν πνπ παξέπεκπε ζε pop κνπζηθή. Τπήξραλ επίζεο αξθεηά ζπλνηθηαθά hip-hop ζρήκαηα πνπ δηέδηδαλ cd θαη demo ζε γλσζηνχο θαη θίινπο, ζε φιε ηελ Διιάδα. ήκεξα ππάξρεη κεγάινο αξηζκφο θαιιηηερλψλ θαη λέσλ αλζξψπσλ πνπ μεθηλνχλ λα αζρνινχληαη κε ην rap ή djing θαη θηηάρλνπλ ζπγθξνηήκαηα, ζε αληίζεζε κε ηε δεθαεηία ηνπ 90' πνπ ν αξηζκφο ησλ θαιιηηερλψλ ήηαλ κηθξφο. Πνιινί απφ απηνχο θπθινθνξνχλ ηηο δηζθνγξαθηθέο ηνπο δνπιεηέο κέζσ ηνπ δηαδηθηχνπ ή γλσζηνπνηνχλ ηε κνπζηθή ηνπο κέζσ youtube. Τπάξρνπλ θαη αξθεηνί νη νπνίνη βγάδνπλ δίζθνπο κέζσ αλεμάξηεησλ δηζθνγξαθηθψλ εηαηξηψλ. Υαξαθηεξηζηηθφ ηνπ ζεκεξηλνχ hip-hop είλαη ην ζθιεξνππξεληθφ flow πνπ επηθξαηεί φηαλ ξαπάξνπλ.
68
5.4 Γεκνηηθό ηξαγνύδη Σν Γεκνηηθφ ηξαγνχδη σο ινγνηερληθφ είδνο αληιεί ην πιηθφ ηνπ απφ ηελ πξνθνξηθή ινγνηερληθή παξάδνζε, απηήλ πνπ αλαπηχζζεηαη απφ ηελ αλάγθε πνπ έρεη θάζε άηνκν θαη γεληθφηεξα θάζε ιαφο λα εθθξάζεη ηα ζπλαηζζεκαηηθά ηνπ θαη ςπρηθά θνξηία, ηα ηδαληθά ηνπ, ηνπο πφλνπο θαη ηηο ραξέο ηνπ, αθφκα ηηο εληππψζεηο θαη ηηο ζθέςεηο ηνπ κέζα ζηελ επθνινκλεκφλεπηε πνίεζε. Γεκνηηθή πνίεζε έρνπλ αλαπηχμεη φινη νη ιανί. Αξραηφηεξε, αλαινγηθά κε ηελ ηζηνξία ησλ ιαψλ, θέξεηαη λα είλαη ε ηλδηθή. ηνλ επξχηεξν γεσπνιηηηθφ ρψξν ησλ Βαιθαλίσλ ε δεκνηηθή πνίεζε είλαη ηδηαίηεξα έληνλε αθξηβψο ιφγσ ησλ πνιιψλ ηζηνξηθψλ εμειίμεσλ πνπ ζπλέβεζαλ απφ ηελ αξραηφηεηα κέρξη ζήκεξα ε νπνία θαη ζπλδέεηαη κε ηηο φςεηο ηεο θνηλσληθήο δξαζηεξηφηεηαο θάζε επνρήο, ή -ζηελ πεξίπησζε ησλ επηθψλ Κιέθηηθσλ- κε ηελ πξαθηηθή ηεο θνηλσληθήο αληίδξαζεο, αηνκηθήο ή ζπιινγηθήο, ζηνλ εθάζηνηε εμνπζηαζηηθφ θνξέα. Καηφπηλ ζπλδέζεθε ζηελά κε ηελ πξαθηηθή ηεο εζλνγέλεζεο, ππφ ηελ επίδξαζε ηεο ξνκαληηθήο ηδενινγίαο ηνπ volksgeist. Καζνξηζηηθφο παξάγνληαο ζηε δηακφξθσζε ηνπ ραξαθηήξα ηεο πξνθνξηθήο ινγνηερλίαο απνηειεί αλακθηζβήηεηα ε ζχλδεζή ηεο κε πξνγελέζηεξα είδε. Ζ ζπλερήο αλαδεκηνπξγία θαη κεηάιιαμε απνθαιχπηεηαη θπξίσο κε φζα απνξξφθεζε ην ζπγθεθξηκέλν είδνο θαηά ηελ πνξεία ηνπ κέζα ζηνλ ρξφλν. Ζ αθνκνίσζε μέλσλ ζηνηρείσλ ζρεηίδεηαη κε δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο δσήο, ζχκθσλα κε ηνπο νπνίνπο λέα γεγνλφηα θαζνξίδνπλ θαη επηβάιινπλ ηηο δηαδηθαζίεο επηινγήο ησλ απνξξνθεκέλσλ ζηνηρείσλ. Χζηφζν, απηή ε δηαδηθαζία εθζπγρξνληζκνχ είρε σο απνηέιεζκα ηνλ βαζκηαίν εθηνπηζκφ απζεληηθψλ παξαδνζηαθψλ ζηνηρείσλ. Γημοηικό ηραγούδι και παραδόζεις Χο παξάδνζε ή ζξχινο αλαθέξεηαη ε κπζηθή πξνθνξηθή αθήγεζε, άκεζα ζπλδεδεκέλε κε δεδνκέλν ηφπν, ρξφλν θαη πξφζσπα. Οη θαληαζηηθέο επηλνήζεηο αιιεινζπκπιέθνληαη κε ηζηνξηθά ζηνηρεία ηεο πξνθνξηθήο παξάδνζεο θαη ην αθξναηήξην ηηο απνδέρεηαη ζπλήζσο σο αιεζηλέο. Σν απνηέιεζκα ηεο ζπλδπαζηηθήο εθθνξάο ηνπ ιφγνπ είλαη ε ζπλαηζζεκαηηθή θφξηηζε φρη κφλν ηνπ ππνθεηκέλνπ πνπ δξα αιιά θαη ηνπ αθξναηεξίνπ. Με απηφλ ηνλ ηξφπν επηηπγράλεηαη ν ππνβιεηηθφο ραξαθηήξαο ηεο αθήγεζεο θαη ε πίζηε ζην πεξηερφκελφ ηεο. Οη αλαθνξέο ζε νξηζκέλν ηφπν, ρξφλν θαη πξφζσπν απνηεινχλ ην ξεαιηζηηθφ ραξαθηήξα ηεο 69
παξάδνζεο, φπσο ζπκβαίλεη άιισζηε θαη ζην δεκνηηθφ ηξαγνχδη. Ο γεσγξαθηθφο ρψξνο, νη πεξηγξαθέο απφ ηελ θαζεκεξηλφηεηα ηεο θνηλνηηθήο δσήο ή ρξεζηηθά αληηθείκελα, φπσο ε βξχζε, ν κχινο, ν βξάρνο, ην γεθχξη, ε ζηάκλα, ην δαθηπιίδη, ή ε βέξα, ην καληήιη, θ.ά «απνδεηθλχνπλ» ηελ εγθπξφηεηα ηνπ ζπκβάληνο πνπ πεξηγξάθεηαη. ηα παξαδνζηαθά δεκνηηθά ηξαγνχδηα δηαθξίλνπκε ζηνηρεία πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ θνηλσληθή, ζξεζθεπηηθή θαη πιηθή δσή ησλ Διιήλσλ. Δμίζνπ θνηλφ ζεκείν ηεο παξάδνζεο θαη ηνπ δεκνηηθνχ ηξαγνπδηνχ είλαη ε αλαγσγή ηεο αθεηεξίαο ηνπο ζε βαζχηεξεο ξίδεο. Έηζη ηα ζέκαηα θαη ηα κνηίβα ησλ δεκνηηθψλ ηξαγνπδηψλ, φπσο θαη ηεο παξάδνζεο, πέξαζαλ ζηα λεφηεξα ζεκεξηλά ηξαγνχδηα. Κνηλνί είλαη ζηηο πεξηζζφηεξεο ησλ πεξηπηψζεσλ θαη νη ιφγνη πνπ νδεγνχλ ζηε δεκηνπξγία ησλ ηξαγνπδηψλ θαη ηεο ιατθήο παξάδνζεο. Σφζν ηα ηζηνξηθά γεγνλφηα φζν θαη θαζαξά ςπρνινγηθέο δνκέο ζηελ αηνκηθή θαη ηε ζπιινγηθή ιεηηνπξγία, είλαη ηθαλέο λα πξνθαιέζνπλ ηελ απζφξκεηε ιπξηθή δεκηνπξγία. ηνλ θνηλσληθφ θαηακεξηζκφ ηεο εξγαζίαο, ζε κηα νκάδα πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ θιεηζηή αγξνηηθή νηθνλνκία, ππάξρεη ν ηξαγνπδηζηήο, ν άλζξσπνο πνπ θηηάρλεη ην ηξαγνχδη, ρσξίο σζηφζν λα έρεη ηε ζπλείδεζε δεκηνπξγνχ. Ζ ζπιινγηθφηεηα είλαη ραξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα θαη ησλ δχν αλσηέξσ εηδψλ ηεο πξνθνξηθήο ινγνηερλίαο. Καηά ηε δεκηνπξγία ησλ παξαδφζεσλ, φπσο θαη ησλ δεκνηηθψλ ηξαγνπδηψλ, ν δεκηνπξγφο ζπλζέηεη απηφ πνπ αξγφηεξα κεηνπζηψλεηαη ζε πλεπκαηηθφ πξντφλ ηεο θνηλφηεηαο. Καζψο ην ηξαγνχδη κνηξάδεηαη, ζηελ πξαγκαηηθφηεηα κεηαβάιιεηαη ζε ζπλζεηηθφ έξγν νιφθιεξσλ γελεψλ. Ζ νκήγπξε θαη ε θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα αλαπιάζεη θαη αλαπξνζαξκφδεη ηελ παξάδνζε, φπσο άιισζηε θαη ν θαζέλαο πνπ ηξαγνπδάεη ην ηξαγνχδη θαη ην αιιάδεη, είηε γηαηί δελ ην ζπκάηαη, είηε γηαηί ην πξνζαξκφδεη ζηε δηθή ηνπ ςπρηθή ηδηνζπγθξαζία, εμ νπ θαη νη δηάθνξεο παξαηεξνχκελεο παξαιιαγέο. Ιζηορικές ζσνάθειες Σν ειιεληθφ δεκνηηθφ ηξαγνχδη δελ έπαςε πνηέ λα πθίζηαηαη φπσο θαη δελ έπαςαλ νη Έιιελεο λα γιεληνχλ, λα παληξεχνληαη ή λα κνηξνινγνχλ ηα πξνζθηιή ηνπο πξφζσπα. Ζ δεκνηηθή πνίεζε εκθαλίδεηαη κε ηελ ίδηα θνηλσληθή ζπκπησκαηνινγία ηεο αλψλπκεο πνίεζεο πνπ αληρλεχνπκε ζηελ αξραηφηεηα. Σν δεκνηηθφ ηξαγνχδη ζπλερίδεη αδηάιεηπηα λα απνηειεί ηνλ εθπνιηηηζηηθφ θαξπφ κηαο θνηλσλίαο πνπ ραξαθηεξηδφηαλ απφ ηελ παηξηαξρηθή ηεο νξγάλσζε θαη ηελ θιεηζηή αγξνηηθή νηθνλνκία ηεο. Ο βαζηθφο ππξήλαο ησλ δεκνηηθψλ ηξαγνπδηψλ 70
πεξηιακβάλεη ζηνηρεία θπξίσο κε αθεγεκαηηθά, ζηα νπνία θπξηαξρεί ην ζπλαίζζεκα θαη νη άκεζεο αλαθνξέο ζηελ θαζεκεξηλή δσή, ηηο ραξέο, ηηο ιχπεο ηνπ ιανχ πνπ ηα δεκηνπξγεί θαη ηα ρξεζηκνπνηεί. Σφζν ζηνλ θχθιν ηεο δσήο (λαλνπξίζκαηα, ηαρηαξίζκαηα, κνηξνιφγηα, γάκνπ, μεληηηάο) φζν θαη ζηνλ θχθιν ηνπ ρξφλνπ (θάιαληα, απνθξηάηηθα) ηα δεκνηηθά ηξαγνχδηα είλαη αιιειέλδεηα κε ηα ζρεηηθά έζηκα. Απφ ηηο αλσηέξσ θαηεγνξίεο, βάζεη ηεο ηαμηλφκεζεο ησλ ειιεληθψλ ηξαγνπδηψλ πνπ επηρεηξεί ν Ν. Πνιίηεο, μερσξίδνπλ γηα ηε ζχλδεζή ηνπο κε ηελ ηζηνξία θαη ηελ αθεγεκαηηθφηεηά ηνπο ηα επηθά ηξαγνχδηα. ηα επηθά αλήθνπλ ηα «αθξηηηθά», ηα παιαηφηεξα δεκηνπξγήκαηα ηεο δεκνηηθήο πνίεζεο ηνπ Πφληνπ θαη ηεο Καππαδνθίαο. Απφ ηελ ίδηα θαηεγνξία ησλ επηθψλ πξνβάιινπλ ηα «θιέθηηθα», πνπ ηξαγνπδνχλ ηελ αγσλία ηνπ ειιεληζκνχ ζηα ρξφληα ηεο ζθιαβηάο θαη ηα «ηζηνξηθά», πνπ παξαζέηνπλ ηζηνξηθά γεγνλφηα, αιψζεηο πφιεσλ, κάρεο, πνιηνξθίεο θαη γελλαίεο πξάμεηο αγσληζηψλ. Οξηζκέλα απφ ηα «ηζηνξηθά» ηξαγνχδηα αλαθέξνληαη θαη ζε γεγνλφηα ηεο λεφηεξεο ειιεληθήο ηζηνξίαο. Αλαθαιχπηνληαο ηε ιατθή πνίεζε, νη κειεηεηέο θαη νη ζπιινγείο ησλ δεκνηηθψλ ηξαγνπδηψλ, απέθηεζαλ εζληθή απηνπεπνίζεζε θαη νδεγήζεθαλ, θαζψο θαίλεηαη, ζε ππεξβνιέο. Παξαβιέπνληαο ηελ απζηεξά νξγαλσκέλε, κνλφηνλα επαλαιακβαλφκελε κνξθή ηνπ δεκνηηθνχ ηξαγνπδηνχ, φπσο άιισζηε θάζε πξνθνξηθήο ινγνηερλίαο, πξνρψξεζαλ ζηελ ηξνπνπνίεζή ηνπ.
Σα δεκνηηθά ηξαγνχδηα ζην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ ππέζηεζαλ
αξθεηέο αιινηψζεηο θαη ζψδνληαη ζε πνιιέο παξαιιαγέο. Πνιιά παιηά δεκνηηθά ηξαγνχδηα πνπ ζπγθεληξψζεθαλ θαη ηαμηλνκήζεθαλ ηνλ 19ν αη. έσο ηηο αξρέο ηνπ 20νπ αη., αθφκα θαη ηε ζηηγκή ηεο θαηαγξαθήο ηνπο απφ ηνπο Έιιελεο θαη μέλνπο κειεηεηέο θαη ιανγξάθνπο, είηε θαηαγξάθηεθαλ ζε θάπνηα ήδε ππάξρνπζα παξαιιαγή, είηε ππέζηεζαλ παξαπνηήζεηο θαη γισζζηθέο αιινηψζεηο θαηά ηελ θαηαγξαθή, αιινηψζεηο πνπ ππαγνξεχηεθαλ απφ ηηο επηθξαηνχζεο απφςεηο ησλ ινγίσλ ηεο επνρήο θαη ηηο πξνζσπηθέο γισζζνινγηθέο επηινγέο ησλ θαηαγξαθέσλ. Δπηπιένλ, είλαη δηαπηζησκέλν φηη ηα αθφκε «λσπά» δεκνθηιή θιέθηηθα θαη ηζηνξηθά ηξαγνχδηα ηεο επαλάζηαζεο, πεξηβεβιεκέλα κε ηνπο ζξχινπο θαη ηα θαηνξζψκαηα ηεο θιεθηνπξηάο θαη ηνπ αγψλα, ππέζηεζαλ κε ηε δηάδνζή ηνπο ηα ακέζσο κεηέπεηηα ρξφληα πνιιέο ηξνπνπνηήζεηο θαη παξαιιαγέο ζην ζηφκα ηνπ ιανχ. Καη απηφ ζπλερίζηεθε κέρξη ηα ηέιε ηνπ 19νπ αηψλα, επνρή πνπ ζχκθσλα κε ηνπο κειεηεηέο απνηειεί νξφζεκν γηα ηνλ θχθιν ηνπ (απζεληηθνχ) δεκνηηθνχ ηξαγνπδηνχ. Φαίλεηαη πσο ην πνηεηηθφ πεξηερφκελν κεηνπζηψλεηαη ζε ηδενιφγεκα, θαζψο πξνζαξηνχληαη 71
ζηελ ηζηνξηθή δηαδξνκή έλδνμα θαηνξζψκαηα. ε απηά ηα θαηνξζψκαηα νη αξκαηνινί δελ έρνπλ ζέζε, ελψ νη θιέθηεο, δηαθξηηφ παξάδεηγκα πξνεπαλαζηαηηθήο έλνπιεο αληίζηαζεο, έγηλαλ «πνιέκηνη ησλ Μνπζνπικάλσλ θαη πξνζηάηεο ησλ Υξηζηηαλψλ».
Σαπηφρξνλα,
απνζησπήζεθε
ε
αιιειεπίδξαζε
ηεο
ειιεληθήο θαη ηνπξθηθήο κνπζηθήο. Σα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δεκνηηθνχ ηξαγνπδηνχ 1.
Ζ αλσλπκία ηνπ δεκηνπξγνχ. Ο δεκηνπξγφο θαη ζπλζέηεο ηνπ δεκνηηθνχ ηξαγνπδηνχ παξακέλεη άγλσζηνο.
2.
Ζ απξνζδηνξηζηία ηνπ αθξηβνχο ηφπνπ πξνέιεπζεο. Μπνξεί λα είλαη γλσζηφο ν ηφπνο αλαθνξάο, φρη φκσο ν αθξηβήο ηφπνο ζχλζεζεο.
3.
Ζ απξνζδηνξηζηία ηνπ αθξηβνχο ρξφλνπ ζχλζεζεο. Μπνξεί λα είλαη γλσζηφο ν ρξφλνο αλαθνξάο φρη φκσο ν αθξηβήο ρξφλνο ζχλζεζεο.
4.
Ζ ιατθή έθθξαζε αθνινπζψληαο ηνπηθά ηδηψκαηα. Σν δεκνηηθφ ηξαγνχδη απνδίδεηαη πάληα κε ην ρξνληθά ηνπηθφ γισζζηθφ ηδίσκα.
5.
Ο ιατθφο ςπρηζκφο, φπσο απηφο εθδειψλεηαη ζηε δσή.
6.
Οη
παξαηεξνχκελεο παξαιιαγέο.
ζεο
πεξηζζφηεξεο
παξαιιαγέο
παξαηεξνχληαη ηφζν πεξηζζφηεξν θέξεηαη θαηαμησκέλν. 7.
Ζ απφδνζε ζε ηξαγνχδη θαη φρη πνίεκα. Σν δεκνηηθφ ηξαγνχδη δελ απαγγέιιεηαη.
8.
Σν δσληαλφ χθνο θαη ε ξεαιηζηηθή πεξηγξαθή, θαη ηέινο
9.
Σν ραξαθηεξηζηηθφ κέηξν. Ο ηακβηθφο δεθαπεληαζχιιαβνο (πνιηηηθφο ζηίρνο) θπξηαξρεί απφιπηα. Αθνινπζνχλ, κε κεγάιε δηαθνξά, ν ηακβηθφο δσδεθαζχιιαβνο θαη ν ηξνρατθφο ζηίρνο. Ζ νκνηνθαηαιεμία ζπαλίδεη, θάπνηεο θνξέο είλαη ζπκπησκαηηθή θαη είλαη απαξαίηεηε κφλν ζηα ιηαλνηξάγνπδα. Δίδε δεκνηηθνχ ηξαγνπδηνχ 1.
Αθξηηηθφ (π.ρ. Ο Θάλαηνο ηνπ Γηγελή)
2.
Κιέθηηθν (π.ρ. Μάλα κνπ ηα θιεθηφπνπια)
3.
Ηζηνξηθφ
4.
Θξεζθεπηηθφ
5.
Παξαινγή (π.ρ. ην Γεθχξη ηεο Άξηαο)
6.
Ναλνχξηζκα
7.
Σαρηάξηζκα 72
8.
Λάρληζκα
9.
Δξσηηθφ
10.
Γακήιην
11.
Ξεληηηάο
12.
Γηνξηαζηηθφ
13.
Μνηξνιφγη
14.
Γλσκηθφ
15.
αηηξηθφ
16.
Βαΐηηθν θ.ά.
Μοσζικά όργανα και δημοηικό ηραγούδι
Πλεπζηά: Κιαξίλν, θινγέξα, πίπηδα, θαξακνχδα, γθάτληα (ην φλνκα θαη ν ηχπνο, δηαθέξνπλ απφ πεξηνρή ζε πεξηνρή)
θξνπζηά: Νηανχιη, ην λεζηψηηθν ηνπκπί, ε ηακπνπηζά ηεο Κχπξνπ, θαη ην ηνπκπειέθη,
πνπ είλαη
πήιηλν θη έρεη ζρήκα ζηάκλαο
έγρνξδα:
Λανχην,
βηνιί,
ε
λεζηψηηθε ιχξα, ε πνληηαθή ιχξα
(θεκεληδέο)
θαη
ην
ζαληνχξη.
5.5 Ρεκπέηηθν ηξαγνύδη Ρεκπέηηθν ηξαγνχδη (ή γεληθά ζηνλ πιεζπληηθφ Ρεκπέηηθα) νλνκάδεηαη ην ειιεληθφ αζηηθφ ιατθφ ηξαγνχδη πνπ εκθαλίζηεθε ζηα ηέιε ηνπ 19νπ αηψλα θαη απέθηεζε ηε γλψξηκε κνξθή ηνπ, πεξίπνπ κέρξη ηελ ηξίηε δεθαεηία ηνπ 20νχ αηψλα. Δμειίρζεθε θπξίσο ζηα ιηκάληα ειιεληθψλ πφιεσλ φπνπ δνχζε ε εξγαηηθή ηάμε
73
(ηνλ Πεηξαηά, ηε Θεζζαινλίθε, ηνλ Βφιν) θαη ζηε ζπλέρεηα πέξαζε θαη ζε άιια αζηηθά θέληξα. Σν Ρεκπέηηθν Σξαγνχδη είλαη κία απφ ηηο θαηεγνξίεο ησλ ιατθψλ ηξαγνπδηψλ κε πεξηερφκελν θαη αξρήλ εξσηηθφ θαη έπεηηα θνηλσληθφ. Οη απαξρέο ηνπ θαίλνληαη λα επηζεκαίλνληαη ζηελ αξρή ηνπ αηψλα, θπξίσο ζηε κχξλε θαη ζηε Θεζζαινλίθε. Γηα ηηο ξίδεο ηνπο ππάξρνπλ δηάθνξεο απφςεηο, φπσο αζάθεηα ππάξρεη θαη γηα ηε κνπζηθή ηνπο πξνέιεπζε, γηα ηελ θαηάηαμή ηνπο θαη γηα ηνλ θαζνξηζκφ ηνλ νξίσλ ηνπο. Σα ξεκπέηηθα ηξαγνχδηα εμαηξεηηθά δηαδεδνκέλα ηα ηειεπηαία ρξφληα, επεξέαζαλ πνιινχο ζπλζέηεο, θπξηάξρεζαλ απφιπηα ζην ρψξν ηνπ ειιεληθνχ ιατθνχ ηξαγνπδηνχ θαη ζπκκείρζεθαλ κε άιιεο θαηεγνξίεο κνπζηθήο, αλαηνιίηηθεο θπξίσο πξνέιεπζεο. Tα βαζηθά φξγαλα ηνπ ξεκπέηηθνπ ηξαγνπδηνχ ηεο θιαζηθήο πεξηφδνπ είλαη ην κπνπδνχθη θαη ε θηζάξα.
Σν κπνπδνχθη είλαη ην ζνιηζηηθφ φξγαλν θαη παίδεη ηελ
κεισδία, ελψ ε θηζάξα αλαιακβάλεη ην ξπζκηθφ κέξνο -κε παίμηκν «κπαζνθίζαξν» φπσο ιέγεηαη ν ραξαθηεξηζηηθφο ηξφπνο παημίκαηνο ηεο ιατθήο θηζάξαο
ζην
ξεκπέηηθν ηξαγνχδη. Ο Μάξθνο Βακβαθάξεο ππήξμε ηδηαίηεξα ζεκαληηθφο Έιιελαο κνπζηθφο ηνπ ξεκπέηηθνπ. Θεσξείηαη ν γελάξρεο ηνπ ξεκπέηηθνπ θαζψο έζεζε ηηο βάζεηο πάλσ ζηηο νπνίεο ζηεξίρηεθε ην ξεκπέηηθν ηξαγνχδη. Γεκηνχξγεζε ηελ νξρήζηξα κε κπνπδνχθηα θαη κπαγιακάδεο θαη κε απηή ηξαγνχδεζε ηα βάζαλα θαη ηνπο πφζνπο ηνπ, ηηο ραξέο θαη ηηο ιχπεο ηνπ θφζκνπ, ηα πινχηε θαη ηε θηψρεηα, ηελ νξθάληα θαη ηελ μεληηηά. πκκεηείρε καδί κε ηνλ Γηψξγν Μπάηε, ηνλ ηξάην Παγηνπκηδή θαη ηνλ Αλέζηε Γειηά ζην πξσηνπνξηαθφ γηα ηελ επνρή κνπζηθφ ζρήκα πνπ νλνκάζηεθε «Ζ Σεηξάο ε μαθνπζηή ηνπ Πεηξαηψο». Σν 1933, έπεηηα απφ ηελ πηεζηηθή παξφηξπλζε ηνπ πχξνπ Πεξηζηέξε, o Μάξθνο Βακβαθάξεο θπθινθφξεζε ηελ πξψηε ερνγξάθεζε κε κπνπδνχθη ζηελ Διιάδα εξκελεχνληάο ην ν ίδηνο, παξ΄ φιεο ηηο επηθπιάμεηο πνπ είρε γηα ηελ πνηφηεηα ηεο θσλήο ηνπ. Ζ πεξίνδνο ιίγν πξηλ ηνλ Β' Παγθφζκην Πφιεκν είλαη ίζσο ε παξαγσγηθφηεξή ηνπ. Μεηαμχ άιισλ, ην 1935 έγξαςε θαη ερνγξάθεζε ηε «Φξαγθνζπξηαλή» -ην γλσζηφηεξν ίζσο ηξαγνχδη ηνπ- ην νπνίν φκσο έγηλε πνιχ κεγάιε επηηπρία 25 ρξφληα αξγφηεξα κε ηε θσλή ηνπ Γξεγφξε Μπηζηθψηζε. ηε δεθαεηία ηνπ '60, αξρίδεη ε επνρή ηεο πξψηεο αλαβίσζεο ηνπ ξεκπέηηθνπ, φπνπ θαη επαλερνγξαθνχληαη παιαηφηεξεο επηηπρίεο θαη εθδίδνληαη κειέηεο πάλσ ζην ζέκα θαη αλζνινγίεο ηξαγνπδηψλ, απφ ζπγγξαθείο φπσο ν Ζιίαο Πεηξφπνπινο θαη ν Νηίλνο Υξηζηηαλφπνπινο, βηνγξαθίεο ξεκπεηψλ, ελψ γίλνληαη θαη αξθεηέο λέεο 74
ερνγξαθήζεηο (ηελ πξψηε "κειέηε" φκσο έρεη παξνπζηάζεη ν Μάλνο Υαηδηδάθηο ήδε κεηά…ηελ…θαηνρή).
Σν κπνπδνχθη πνπ απνηέιεζε ην βαζηθφ φξγαλν ηεο
ξεκπέηηθεο κνπζηθήο, γίλεηαη επξέσο απνδεθηφ θαη ρξεζηκνπνηείηαη απφ κεγάινπο ζπλζέηεο φπσο ν Μίθεο Θενδσξάθεο θαη ν Μάλνο Υαηδηδάθηο. ήκεξα, ην ξεκπέηηθν έρεη θεξδίζεη κεγάιε δεκνηηθφηεηα ελψ αλαγλσξίδεηαη θαη κειεηάηαη δηεζλψο. Ζ ζεκαηνινγία ησλ ξεκπέηηθσλ ηξαγνπδηψλ θηλείηαη ζε ρψξνπο ζπλεζηζκέλνπο ζε θάζε είδνο κνπζηθήο, π.ρ. έξσηαο, αιιά θαη ζην ρψξν ηεο καγθηάο. Ο Βαζίιεο Σζηηζάλεο (Σξίθαια Θεζζαιίαο, 18 Ηαλνπαξίνπ 1915 - Λνλδίλν, 18 Ηαλνπαξίνπ 1984) ήηαλ έλαο απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο Έιιελεο ιατθνχο ζπλζέηεο, ζηηρνπξγνχο θαη ηξαγνπδηζηέο ηνπ 20νχ αηψλα (ηνπ νπνίνπ ηξαγνχδηα αθνχγνληαη κέρξη θαη ζήκεξα). Ήηαλ κία απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο θπζηνγλσκίεο ηνπ ξεκπέηηθνπ θαη ηνπ ιατθνχ ηξαγνπδηνχ. Πνιχ ζχληνκα, κεηά ην ηέινο ηνπ εκθπιίνπ, ην ξεκπέηηθν «αλαθαιύθζεθε». Βγήθε απφ ην πεξηζψξην ηνπ ππνθφζκνπ θαη κπήθε ζηα λπρηεξηλά καγαδηά ζηα νπνία ζχρλαδαλ νη πινχζηνη. Καη ζ‟ απηφ ην ζεκείν ν ραξαθηήξαο ηεο κνπζηθήο άιιαμε. Σν κπνπδνχθη έγηλε ειεθηξηθφ, φια έγηλαλ ειεθηξηθά, θαη νη θαιιηηέρλεο άξρηζαλ λα παίδνπλ γηα ηελ πςειή κπνπξδνπαδία. Σν ξεκπέηηθν έγηλε κφδα. Καη κφλν λα δεη θαλείο ηνλ Γηψξγν Εακπέηα λα παίδεη γηα ηελ νηθνγέλεηα Κέλεληη θαη ηνλ Αξηζηνηέιε Χλάζε θηάλεη γηα λα θαηαιάβεη πφζν είρε απνκαθξπλζεί ην ξεκπέηηθν απφ ηηο ηαπεηλέο ηνπ ξίδεο. Ζ κνπζηθή άξρηζε λα εκπνξεπκαηνπνηείηαη – πιαηζησκέλε κε βαξηέο νξρήζηξεο θαη βαξεηνχο ζηίρνπο – εηδηθά κε ηε καδηθή παξαγσγή ησλ δίζθσλ γξακκνθψλνπ κεγάιεο δηάξθεηαο ζηελ Διιάδα κεηά ην 1955. Σα ηξαγνχδηα έραζαλ ην ρξψκα ηνπο, έραζαλ ηνλ πφλν, ηε δξηκχηεηα ησλ ζπλαηζζεκάησλ. Καη ηα κέξε ζηα νπνία παηδφηαλ ην ξεκπέηηθν, ήηαλ απφ ηα πην αθξηβά καγαδηά ηεο Διιάδαο.
5.6 Λατθό ηξαγνύδη Απηφ πνπ ζηελ επνρή καο νλνκάδνπκε ιατθφ ηξαγνχδη, ζα κπνξνχζακε λα ην πξνζδηνξίζνπκε αθξηβέζηεξα σο Αζηηθφ ιατθφ ηξαγνχδη ή Λατθφ ηξαγνχδη ησλ πφιεσλ. Γηφηη, πνηνο είλαη απηφο πνπ ζα κπνξνχζε λα πεη πσο ην ιεγφκελν δεκνηηθφ, δελ είλαη ιατθφ ηξαγνχδη; Θα ιέγακε ινηπφλ πσο απφ ηε κηα έρνπκε ην Λατθφ ηξαγνχδη ηεο ππαίζξνπ (δεκνηηθφ) θη απφ ηελ άιιε ην ιατθφ ηξαγνχδη ησλ αζηηθψλ θέληξσλ (ιατθφ). Απηφο ν δηαρσξηζκφο είλαη απαξαίηεηνο αθελφο κελ δηφηη ην πξψην ην δεκνηηθφ παξνπζηάδεη επξεία πνηθηινκνξθία αθνπζκάησλ θαη νξγάλσλ απφ ηφπν ζε ηφπν, ελψ ην δεχηεξν είλαη ε δψζα ιατθή κνπζηθή καο, πνπ αλαπηχζζεηαη θαη 75
εμειίζζεηαη…ζπλερψο. Λατθφ ινηπφλ είλαη εθείλν ην ηξαγνχδη πνπ παξάγεηαη θαηά βάζηλ απφ απηνδίδαθηνπο, εκπεηξηθνχο θαιιηηέρλεο θαη απεπζχλεηαη θπξίσο ζηηο πιαηηέο ιατθέο κάδεο. Μπνξνχκε κε αζθάιεηα λα ζπλδέζνπκε ηελ εκθάληζε ηνπ αζηηθνχ ιατθνχ ηξαγνπδηνχ, κε ηελ εκθάληζε ηεο αζηηθήο ηάμεο - θαη ηαπηφρξνλα ηεο εξγαηηθήο, πνπ είλαη ην θαηεμνρήλ αθξναηήξην ηεο αζηηθήο ιατθήο κνπζηθήο. Αλ ινηπφλ, νη πξψηεο θφξκεο, ηάζεηο, ηδέεο, πνπ ζα θαζνξίζνπλ ην ιατθφ καο ηξαγνχδη ππάξρνπλ ήδε απφ ηα Βπδαληηλά ρξφληα, είλαη ν θαηξφο ηεο Σνπξθνθξαηίαο πνπ ην ιατθφ ηξαγνχδη ησλ πφιεσλ ζα εκθαληζηεί σο ζαθέο θαη νκνηνγελέο ξεχκα. Σφηε είλαη πνπ δηακνξθψλνληαη ηα κεγάια αζηηθά θέληξα - θπςέιεο ηεο ιατθήο κνπζηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Μέζα ζε απηφ ην πεξηβάιινλ ζα ζπκβνχλ ζεκαληηθέο θαη θαζνξηζηηθέο αιιαγέο κε κνπζηθά φξγαλα φπσο νη ηακπνπξάδεο, ην βηνιί θαη ην νχηη, ην ζαληνχξη θαη ην θαλνλάθη. Δπί ελάκηζε ινηπφλ αηψλα θαη παξαπάλσ ην Διιεληθφ ιατθφ αζηηθφ ηξαγνχδη δεη θαη αλαπηχζζεηαη αιιειεπηδξψληαο κε ηφζα άιια εζληθά κνπζηθά κνξθψκαηα. Οη αιιειεπηδξάζεηο είλαη ηφζν βαζηέο πνπ αθφκα θαη ζήκεξα κπνξνχκε λα δνχκε επζείο αλαινγίεο αλάκεζα ζηελ Διιεληθή θαη ηελ Σνχξθηθε κνπζηθή, αλάκεζα ζηελ Διιεληθή θαη ηελ Αξαβηθή, ηελ Διιεληθή θαη ηελ Πεξζηθή, θαη πάεη ιέγνληαο..
Μεγάινη εξκελεπηέο ηνπ ιατθνύ ηξαγνπδηνύ ηέιηνο Καδαληδίδεο Γελλήζεθε ην 1931 ζηε Νέα Ησλία θαη πέζαλε ην 2001. Ζ παξνπζία ηνπ ηέιηνπ Καδαληδίδε, απφ ηα 18 ηνπ ρξφληα, ζηνλ ρψξν ηνπ γλήζηνπ ιατθνχ ηξαγνπδηνχ, ζπλδέεηαη άκεζα κε ηα γεγνλφηα θαη πξνβιήκαηα ελφο ιανχ πνπ αγσληδφηαλ λα ζηεξηρζεί ζηα πφδηα ηνπ χζηεξα απφ ηα ρξφληα ηεο θαηνρήο θαη ηελ κπφξα ηνπ εκθπιίνπ πνιέκνπ. Παηδί πνπ έδεζε φιεο απηέο ηηο εκπεηξίεο ν ηέιηνο, δπκσκέλνο κε ην ιατθφ ζηνηρείν θαη κε φπιν ηε θσλή ηνπ, βγήθε κε ηελ θηζάξα ηνπ λα ηξαγνπδήζεη ηα βάζαλα θαη ηνπο θαεκνχο ηεο θησρνγεηηνληάο, πνπ ήηαλ θαη δηθά ηνπ βάζαλα. Σα πξψηα επαγγεικαηηθά ηνπ βήκαηα ηα θάλεη ην 1950. Πξσηνηξαγνχδεζε ζε ηαβέξλεο ζε Κεθηζηά θαη Καινγξέδα.
76
χληνκα, αθνινχζεζε ν πξψηνο ηνπ δίζθνο πνπ θσλνγξάθεζε ην 1952. Σνλ Οθηψβξε ηνπ 1965, Καδαληδίδεο, Μαξηλέιια
θαη
ν
Αγγειφπνπινο
Μαλψιεο
πξνεηνηκάδνπλ
ζπλαπιίεο, πνπ ηειηθά δε ζα πξαγκαηνπνηεζνχλ. απνθαζίδεη πεξίπνπ
λα 2
ηα 1969
απνζπξζεί
ρξφληα
απφ
γηα ηε
δηζθνγξαθία. ηα ηέιε ηνπ 1975 έξρεηαη Υξήζηνο
ν
δίζθνο
«Τπάξρσ».
Νηθνιφπνπινο
θαη
Ππζαγφξαο ππνγξάθνπλ ηελ απνρψξεζε ηνπ ηέιηνπ απφ ηε δηζθνγξαθία γηα δψδεθα ρξφληα. Δπηζηξέθεη ην 1987 κε ην δίζθν (ηνλ ηειεπηαίν ζηε MINOS) «Ο δξφκνο ηεο επηζηξνθήο». Σν 1988 απεβίσζε ε κεηέξα ηνπ, Γεζζεκαλή. Αθνινπζεί ν δίζθνο «Διεχζεξνο» ζηελ Polygram. Οη δίζθνη ηνπ γίλνληαη ρξπζνί θαη πιαηηλέληνη θάλνληαο ξεθφξ πσιήζεσλ. Σειεπηαίν ηξαγνχδη πνπ εξκελεχεη ιίγνπο κήλεο πξηλ εηζαρζεί ζην Ηαηξηθφ Κέληξν Αζελψλ (κε θαξθηλψκαηα ζηνλ εγθέθαιν) είλαη ην «Έξρνληαη ρξφληα δχζθνια» θαη ην δίζθν απηφ, πνπ ήηαλ θαη ην θχθλεην άζκα ηνπ θαιιηηέρλε, ηνλ πξνινγίδεη απεπζχλνληαο ραηξεηηζκφ ζηνπο ζαπκαζηέο ηνπ. Ο Καδαληδίδεο ήηαλ ε θσλή ηεο άιιεο Διιάδαο. Σεο πνλεκέλεο. Ήηαλ ε θσλή ησλ πνιιψλ, ήηαλ ε Διιάδα κε ηα θαιά ηεο θαη κε ηα ζηξαβά ηεο, αιιά πάληα ε Διιάδα ηεο ληνκπξνζχλεο. Γη‟ απηφ θαη ε άιιε Διιάδα ζα ζξελεί γη‟ απηφλ. Απηή πνπ πνξεχεηαη κε αμηνπξέπεηα θαη ηξαγνπδά: «Να ζνπ δψζσ κηα λα ζπάζεηο, αρ βξε θφζκε γπάιηλε…».
Γξεγόξεο Μπηζηθώηζεο Ο Γξεγφξεο Μπηζηθψηζεο ήηαλ έλαο απφ ηνπο κεγαιχηεξνπο Έιιελεο ηξαγνπδνπνηνχο θαη εξκελεπηέο. Γελλήζεθε ζην Πεξηζηέξη ζηηο 11 Γεθεκβξίνπ 1922 θαη πέζαλε ζηηο 7 Απξηιίνπ 2005 ζηελ Αζήλα. Πξφθεηηαη γηα έλαλ απφ ηνπο πην δεκνθηιείο Έιιελεο ιατθνχο ηξαγνπδηζηέο ηνπ 20νχ αηψλα. Απφ θησρή νηθνγέλεηα, εξγάζηεθε αξρηθά σο πδξαπιηθφο θαη παξάιιεια έπαηδε θηζάξα. Ήηαλ ην κηθξφηεξν 77
παηδί νθηακεινχο νηθνγέλεηαο. Σν 1947, εμνξίζηεθε ζηε Μαθξφλεζν. Έθαλε δχν γάκνπο θαη απέθηεζε 3 παηδηά. Ο γηνο ηνπ, Γξεγφξεο, πνπ έρεη ην φλνκα ηνπ παηέξα ηνπ, αλαδείρζεθε επίζεο ηξαγνπδηζηήο. Ο Γξεγφξεο Μπηζηθψηζεο απεβίσζε έπεηηα απφ βξαρχρξνλε πεξίνδν λνζειείαο, ζηηο 7 Απξηιίνπ 2005 ζε ειηθία 83 εηψλ. Μπήθε ζηελ δηζθνγξαθία ην 1949 ζε ειηθία 25 εηψλ σο ζπλζέηεο κε ην ηξαγνχδη "Τν θαληήιη ηξεκνζβήλεη" ζε ζηίρνπο Υαξάιακπνπ Βαζηιεηάδε. πλέζεζε πεξηζζφηεξα απφ 200 ηξαγνχδηα, πνιιά απφ ηα νπνία έγηλαλ κεγάιεο επηηπρίεο, φπσο ηα "Τνπ Βνηαληθνύ ν κάγθαο", "Σε ηνύην ην ζηελό", "Δπίζεκε αγαπεκέλε", "Τξεινθόξηηζν", "Σηνπ Μπειακή ην νπδεξί", "Έλα όκνξθν ακάμη κε δπν άινγα" θαη πιήζνο άιισλ. Ζ ζπλεξγαζία ηνπ κε ην Μίθε Θενδσξάθε (ηνλ νπνίν γλψξηζε ελψ ήηαλ εμφξηζηνο ζηε Μαθξφλεζν) αιιά θαη κε ην Μάλν Υαηδηδάθη "γέλλεζε" ηα θαιχηεξα ίζσο ηξαγνχδηα ηνπ. Με ηελ εξκελεία ηνπ ζηνλ «Δπηηάθην» ηνπ Μίθε Θενδσξάθε θαη ηνπ Γηάλλε Ρίηζνπ ράξαμε λένπο δξφκνπο ζην ιατθφ ηξαγνχδη, ελψ ζεκαληηθή ήηαλ ε εξκελεία ηνπ ζην «Άμηνλ Δζηί» ησλ Διχηε - Θενδσξάθε. Δπίζεο, εξκήλεπζε ηξαγνχδηα ηνπ Μάξθνπ Βακβαθάξε, ηνπ Βαζίιε Σζηηζάλε, ηνπ Γηψξγνπ Μεηζάθε, ηνπ Γηάλλε Παπατσάλλνπ θαη ηνπ Άθε Πάλνπ. ηηο ζπλεξγαζίεο ηνπ αμίδεη επίζεο λα αλαθεξζνχλ απηέο κε ην ηαχξν Ξαξράθν θαη ην Γήκν Μνχηζε.
Γεκήηξεο Μεηξνπάλνο Ο Γεκήηξεο Μεηξνπάλνο ζπγθαηαιέγεηαη ζηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ηεο ζχγρξνλεο επνρήο. Δξκήλεπζε ραξαθηεξηζηηθά ηξαγνχδηα ζεκαληηθψλ ζηηρνπξγψλ θαη ζπλζεηψλ. Με ηηο ιατθέο επηηπρίεο ηνπ ζεκάδεςε ην ρψξν ηεο ζχγρξνλεο ειιεληθήο κνπζηθήο ζθελήο, θεξδίδνληαο ηελ εθηίκεζε θαη ην ζεβαζκφ νιφθιεξνπ ηνπ παλειιελίνπ. Γελλήζεθε ζηελ Αγία Mνλή, κηα ζπλνηθία ζηα Σξίθαια ζηηο 2 Απξηιίνπ ηνπ 1948. Πξνηνχ ηειεηψζεη ην γπκλάζην άξρηζε λα εξγάδεηαη σο ηξαγνπδηζηήο.
78
ηελ ίδηα ειηθία, έπεηηα απφ παξφηξπλζε ηνπ Μπηζηθψηζε, ηνλ νπνίν γλψξηζε ζε κία ζπγθέληξσζε ηεο εηαηξίαο ηνπ ζείνπ ηνπ, ζηελ νπνία ηξαγνχδεζε, επηζθέθηεθε ηελ "Κνινχκπηα". Δθεί γλψξηζε ηνλ Γηψξγν Εακπέηα, δίπια ζηνλ νπνίν ζα δνπιέςεη ζηα «Ξεκεξψκαηα». Σνλ Εακπέηα ηνλ κλεκνλεχεη σο κεγάιν ηνπ δάζθαιν θαη δεχηεξν παηέξα. «ν Εακπέηαο είλαη ν κφλνο άλζξσπνο ζην ηξαγνχδη ν νπνίνο κε βνήζεζε ρσξίο λα πεξηκέλεη θάηη. Με φινπο ηνπο ππφινηπνπο ζπλεξγάηεο κνπ θάηη πήξα θαη θάηη έδσζα». Σν 1966 ν Μεηξνπάλνο ζπλαληάηαη, ηπραία, γηα πξψηε θφξα κε ηνλ Μίθε Θενδσξάθε θαη εξκελεχεη, ζηε ζέζε άιινπ θαιιηηέρλε πνπ ηφηε αζζελνχζε, κέξε απφ ηε «Ρσκηνζχλε» θαη ην «Άμηνλ εζηί» ζε κηα ζεηξά ζπλαπιηψλ ζηελ Διιάδα θαη ηελ Κχπξν. Σν 1967, ν Μεηξνπάλνο ερνγξαθεί ηνλ πξψην ηνπ 45άξε δίζθν, κε ην ηξαγνχδη "Θεζζαινλίθε". Δίρε πξνεγεζεί ε ερνγξάθεζε ηνπ ηξαγνπδηνχ "Υακέλε Παζραιηά", ην νπνίν φκσο ινγνθξίζεθε απφ ηε ρνχληα θαη δελ θπθινθφξεζε πνηέ. Μεηά ηε κεηαπνιίηεπζε ν Μεηξνπάλνο ζπλεξγάζηεθε κε πνιινχο κεγάινπο ζπλζέηεο θαη νη δνπιεηέο ηνπ αγαπήζεθαλ πνιχ απφ ηνλ θφζκν. 5.7 Ρνθ Ζ Rock πνπ εμαπιψζεθε ζε φιν ηνλ θφζκν ζηε δεθαεηία ηνπ 1950 θαη ηνπ '60, εηζέξρεηαη ζηελ Διιάδα ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ '60. Ο Παχινο ηδεξφπνπινο θαη ν Βαζίιεο Παπαθσλζηαληίλνπ ζεσξνχληαη νη πην ζεκαληηθνί εθπξφζσπνη ηεο ειιεληθήο folk-rock θαη ηεο ξνθ. Ζ ειιεληθή ξνθ μεθίλεζε ζηηο αξρέο ηνπ 1960 κε ηε δεκηνπξγία δηαθφξσλ αγγιφθσλσλ ζπγθξνηεκάησλ pop-rock, φπσο νη The Forminx, The Idols θαη νη The Olympians. ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ εμήληα ζρεκαηίζηεθαλ νη Aphrodite's Child, κία απφ ηηο πην ζεκαληηθέο θαη επηηπρεκέλεο ειιεληθέο ξνθ κπάληεο: κε ην άικπνπκ ηνπο It's Five O'Clock (1969) έγηλαλ επξέσο γλσζηνί. Γλσζηά ζπγθξνηήκαηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70 είλαη νη Socrates Drank The Conium (αγγιφθσλν πξννδεπηηθφ rock), νη Nostradamos, νη Exadahtylos (πνιηηηθφ / ζαηηξηθφ ζηίρν), νη Pelóma Bokioú , νη Poll (folk κε ηηο θσλεηηθέο αξκνλίεο, ειιεληθφ ζηίρν). Ο Κψζηαο Σνπξλάο είλαη έλαο απφ ηνπο πξσηνπφξνπο ηεο ειιεληθήο ξνθ. Δίλαη έλαο ηξαγνπδηζηήο θαη ζπλζέηεο πνιιψλ επηηπρηψλ ηεο δεθαεηίαο ηνπ '70 κε κηα καθξά θαξηέξα θαη κηα ζεηξά απφ επηηπρίεο πνπ ζπλερίδνληαη κέρξη θαη ζήκεξα. Σν ζφιν άικπνπκ ηνπ ην 1972 Απέξαληα Υσξάθηα ζεσξείηαη έλα νξφζεκν ηεο 79
ειιεληθήο ξνθ θαη κηα πξάμε αληίζηαζεο ελάληηα ζηε ρνχληα πνπ θπβεξλνχζε ηελ Διιάδα εθείλε ηελ επνρή. Ο Σνπξλάο καδί κε ηνλ Robert Williams θαη ηνλ ηαχξν Λνγαξίδε, ζπλ-ηδξπηέο ηνπ ζξπιηθνχ ζπγθξνηήκαηνο Poll , δεκηνχξγεζε έλα θχκα κνπζηθήο πνπ γλψξηζε κεγάιε επηηπρία. Ζ κνπζηθή ηνπο αληήρεζε κε ηα λέα θαη δεκηνπξγηθά ηξαγνχδηα πνπ εμαθνινπζνχλ λα παξακέλνπλ ζηελ ηζηνξία ηνπ ειιεληθνχ ξνθ. Έλαο απφ ηνπο πην δεκνθηιείο θαιιηηέρλεο ξνθ ήηαλ ν Παχινο ηδεξφπνπινο, ν νπνίνο θαηάθεξε πάεη ηε ξνθ κνπζηθή ζηε ρψξα καο έλα βήκα πην κπξνζηά αλ θαη έθπγε απφ ηε δσή πνιχ λένο. Αθφκα έλαο άιινο ζεκαληηθφο κνπζηθφο πνπ πεηξακαηίζηεθε κε ειιεληθφ ζηίρν ήηαλ ν Νηθφιαο Άζηκνο πνπ είρε θαη απηφο πνιχηηκε ζπκβνιή ζηελ ππφζεζε ηνπ ειιεληθνχ ξνθ. ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980, ππάξρεη έλαο εκπινπηηζκφο ζηελ κνπζηθή ζθελή θαζψο αλζνχζαλ φιν θαη πεξηζζφηεξα ζπγθξνηήκαηα. Έλα παξάδεηγκα απηήο ηεο επνρήο είλαη νη Μνπζηθέο Σαμηαξρίεο, κε ηξαγνπδηζηή ηνλ Σδίκε Παλνχζε. Σν ζηηρνπξγηθφ πεξηερφκελν ηεο κπάληαο γηα ην ρξνληθφ δηάζηεκα ζεσξήζεθε φηη πνηθίιεη απφ ηε ρηνπκνξηζηηθή θαη ειαθξά ζαηηξηθή ζε θξηηηθή γηα ηελ πνιηηηθή δσή ηεο Διιάδαο, σζηφζν, ε κπάληα έπαημε κνπζηθή κε πινχζην κνπζηθφ πεξηερφκελν, έλα κείγκα πνιιψλ επηξξνψλ, εθηφο απφ ξνθ, φπσο ε reggae θαη funk. Ο Παχινο ηδεξφπνπινο ζρεκαηίδνληαο ην ζπγθξφηεκα «Απξνζάξκνζηνπο» έθαλε κεξηθά απφ ηα θαιχηεξα άικπνπκ ηνπ. ηηο αξρέο ηνπ 1981, έλα λέν ζπγθξφηεκα νη «Φαηκέ» ζρεκαηίζηεθε πνπ ζπλδχαδε πνιχ δεκηνπξγηθά ζηνηρεία απφ ηελ ειιεληθή ιατθή κνπζηθή θαη ξνθ γηα πξψηε θνξά. Ο ηξαγνπδηζηήο ηνπο ήηαλ ν Νίθνο Πνξηνθάινγινπ ν νπνίνο εμαθνινπζεί λα είλαη έλαο ηξαγνπδνπνηφο κε κεγάιε επηηπρία. Αλ θαη ν Βαζίιεο Παπαθσλζηαληίλνπ μεθίλεζε ηελ θαξηέξα ηνπ ζηε δεθαεηία ηνπ '70, δελ ήηαλ κέρξη ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ '80 πνπ απφθηεζε ηεξάζηηα δεκνηηθφηεηα θαη έγηλε έλαο απφ ηνπο πην επηηπρεκέλνπο Έιιελεο ηξαγνπδηζηέο ηεο ξνθ. Ο Βαζίιεο Παπαθσλζηαληίλνπ είλαη αθφκα ελεξγφο θαη ζπλερίδεη λα δεκηνπξγεί επηηπρεκέλα άικπνπκ. Σν 1985 ήηαλ ε γέλλεζε ηεο ζχγρξνλεο ειιεληθήο ξνθ φπσο είλαη γλσζηή ζήκεξα, θαη απηφ ράξε ζε έλα ζπγθξφηεκα απφ ηε Θεζζαινλίθε: νη «Σξχπεο» κε ην πξψην ηνπο άικπνπκ θαη δχν ρξφληα αξγφηεξα, ην 1987, έλα ηξίν-κπάληα πνπ νλνκαδφηαλ „‟Μσξά ζηε Φσηηά‟‟ . Ζ κπάληα παίδεη έλα ζπλδπαζκφ new wave, punk θαη ξνθ. Σε δεθαεηία ηνπ 1990 ε ειιεληθή ξνθ κνπζηθή ζθελή ζπλερίδεη λα δεκηνπξγεί επηηπρίεο. Κπξηαξρνχζαλ ηα ζπγθξνηήκαηα «Ξχιηλα παζηά», «Σξχπεο» θαη «ηέξεν Νφβα». Γηα πξψηε θνξά ζηελ ειιεληθή ηζηνξία ηνπ ξνθ, ππήξμαλ sold out εκθαλίζεηο 80
ζε κεγάιεο αίζνπζεο. Γηα πξψηε θνξά ζηελ ειιεληθή ηζηνξία ππήξραλ ξνθ επηηπρίεο πνπ παίδνληαλ ζην ξαδηφθσλν. Άιια ζπγθξνηήκαηα πνπ αθνινχζεζαλ ήηαλ ηα «Γηάθαλα Κξίλα», νη «Δλδειέρεηα», νη «The Flowers Of Romance», νη «Nama», νη «Ππμ Λαμ», νη αδεξθνί Καηζηκίρα, νη «Γηψξγνο Γεκεηξηάδεο θαη νη Μηθξνί Ήξσεο», «Μαλψιεο Φάκειινο θαη νη Πνδειάηεο», «Τπφγεηα Ρεχκαηα θ.α.
6. Δπίινγνο ήκεξα είλαη κάιινλ θαζνιηθφ θαηλφκελν ε λνζηαιγία καο γηα ηα ηξαγνχδηα, ηηο ηαηλίεο, ηα δηεγήκαηα ησλ πξνεγνχκελσλ ρξφλσλ. Φαίλεηαη φηη κηα ζεηξά παξάγνληεο πνπ ηα ηειεπηαία ρξφληα άιιαμαλ ηηο αμίεο, ηα πηζηεχσ καο, ηηο ζπλήζεηεο καο, άιιαμαλ θαη ηηο πξνζεγγίζεηο καο ζε δεηήκαηα ηέρλεο θαη πνιηηηζκνχ. Σελ ίδηα επίδξαζε θαίλεηαη λα έρεη δερηεί θαη ε πιεηνςεθία ησλ θαιιηηερλψλ πνπ ην έξγν ηεο κνηάδεη λα ππνιείπεηαη ζε ζρέζε κε ηηο δπλαηφηεηεο ηνπο θαη ηηο πξνζδνθίεο ηνπ θφζκνπ. Χζηφζν ε θιεξνλνκηά πνπ καο άθεζε ν πξνεγνχκελνο αηψλαο απνηειεί παξάδεηγκα έκπλεπζεο θαη πξνζαλαηνιηζκνχ πξνο φινπο καο.
7. Πεγέο 1. www.mytheatro.gr 2. www.retromaniax.gr 3. εγθπθινπαίδεηα δνκή 4. νθνθιένπο ηξαγσδίαη Β΄ Γεληθνχ Λπθείνπ 5. https://el.wikipedia.org 6. www.radioparadosi.gr 7. www.youtube.com 8. www.slideshare.net 9. www.latistor.blogspot.com 10. www.parallaximag.gr 11. www.mcf.gr 81
12. www.thecinefreak.wordpress.com 13. www.theoangelopoulos.gr
82