Oppervlaktetechnieken april 2013

oppervlaktetechnieken het vakblad voor de oppervlaktebehandelende industrieĂŤn

4

57e jaargang april 2013 www.vom.nl

4-5 juni: vakbeurs Materials Veldhoven 6 juni: VOM Ledenvergadering

Lezing normalisatie op IIR-congres Corrosie Atlas Copco 100 jaar in Nederland TNO: depositie per atoomlaag Drent Techniek galvanolijnen

oppervlaktetechnieken april 2013

1

2

oppervlaktetechnieken april 2013

chromitAL TCP

Driewaardige chroompassivering voor aluminium SurTec 650 chromitAL levert een uitstekende corrosiebescherming op ongecoate oppervlakken en verbetert de adhesie van organische coatings.

Ook geschikt voor toepassing op glad en geanodiseerd aluminium. directe vervanging van conventionele hexavalente chroompassivering milieuveilig, gifvrij, eenvoudige toepassing en afvalverwerking voldoet c.q. overtreft MIL-DTL-81706 and MIL 5541 voor absolute corrosieweerstand (= 336 uren tot eerste corrosie vlgs ASTM B-117 neutrale zoutsproeitest) temperatuurbestendigheid tot 100 °C

4

oppervlaktetechnieken april 2013

lage contactweerstand, overeenkomstig electrische geleidbaarheidseisen op aluminiumsubstraten vlgs MIL DTL-81706 class 3 in de praktijk getest op 2024, 2219, 5083, 7075 legeringen en verschillende gietlegeringen geschikt voor dompel-, sproeitoepassing en wisapplicatie voor het bewerken van grote oppervlakken SurTec Benelux B.V. Molenweg 17A NL-5953 JR Reuver Nederland

Tel.: Fax: E-mail: Web:

+31(0)77 308 1590 +31(0)77 476 2033 HeH@surtecbenelux.com www.surtec.com

inhoud april 2013 18 De verborgen waarde van materialen zichtbaar maken Mikrocentrum organiseert op 4 en 5 juni ‘Materials 2013, engineering & technology’ in Veldhoven.

30 In rap tempo atoomlagen aanbrengen Armand van Wijck, Aurora Science Communications TNO is momenteel bezig met het doorontwikkelen van Spatial Atomic Layer Deposition, hetgeen tijdens de VOM Dag van de Oppervlaktetechnologie op 15 november door onderzoekster Mireille Smets besproken werd.

38 Gehoord: Vakkennis is de norm

26 “Investeren in hardware”

Nabeschouwing van de lezing ‘Corrosiestandaardisatie voor theorie en praktijk’, die tijdens het IIR-congres ‘Oplossingen voor corrosie in de praktijk’ in december 2012 gehouden werd door Nico Frankhuizen.

Een dubbelinterview met vader en zoon Drent van het gelijknamige Brabantse familiebedrijf... een buitenkansje om de vraag uit te diepen: wat komt er zoal kijken bij het bouwen van een galvanostraat?

8 VOM-nieuws Diverse berichtgeving van het secretariaat.

36 Gebruik van UV-LED in de coating

12 VOM-docenten aan het woord

Hans Roskam over de VOM-cursus Chemisch voorbehandelen, Alfred Stegeman over de VOM-cursus Poedercoaten.

Achim Herzog, Integration Technology Ltd. Enkele voordelen van LED-lampen bij het uitharden van coatings zijn de afwezigheid van infrarode straling, een lange levensduur, de geringe afmetingen en de directe aan-/uit-bediening.

14 Techniek in de etalage: In bad, in zee en voor de lucht

40 Gelezen

VOM-leden Verzinkerij Wolvega, Verzinkerij Kampen en Verzinkerij Heerhugowaard hebben dit jaar enkele bijzondere opdrachten uitgevoerd die industrieel en historisch erfgoed voor toekomstige generaties fraai en toegankelijk moeten houden. Ook meer alledaagse toepassingen zoals zwembaden en vliegvelden vergen een gedegen materiaalverduurzaming.

Een uitgebreide editie van de literatuurrubriek waarmee lezers van Oppervlaktetechnieken een kijkje krijgen in de internationale vakliteratuur.

44 Op zoek naar samenwerkingspartners

16 Kort nieuws Diverse berichtgeving uit de markt.

In deze vaste rubriek een bloemlezing van partnerverzoeken en -aanbiedingen uit de database van het Enterprise Europe Network NL.

22 Efficiënt energiemanagement biedt forse besparing

49 Terugblik: Onbeschermd maakt onbemind

Myriam Borghuis, Tekstpoint Communicatie Inzetten op efficiënt energiegebruik was op 26 maart het onderwerp van de jubileumconferentie van Atlas Copco Compressors Nederland.

Maandelijkse column van eindredacteur Edward Uittenbroek.

34 Verticale warmtebehandeling

Bij de voorpagina

Zeeschepen gebruiken een zware brandstof die relatief veel emissies geeft. Een vermindering in de waterweerstand door een goede antifouling heeft zowel financieel als ecologisch een gunstig effect, ook al door het vermijden van bio-invasie door gebiedsvreemde organismen.

In de vakliteratuurrubriek Gelezen is er meer over te vinden.

(Foto: Nightman 1965)

J.M. Hanssen In samenwerking met de universiteit in Brescia ontwikkelde het Italiaanse smeed- en bewerkingsbedrijf OFAR S.P.A. verticale warmtebehandelingstorens waar assen tot een lengte van 16 meter na het smeden gecontroleerd, verhit en gekoeld kunnen worden.

oppervlaktetechnieken april 2013

5

vom nieuws

Nieuw gezicht bij de VOM Per 15 april 2013 is Santino Scherpenborg uit Utrecht in dienst bij de VOM als relatiemanager. Hij volgt Jan Omvlee op. Jan heeft in de afgelopen twee jaar een goede basis gelegd voor de ledenwerving en Santino gaat dit verder uitbouwen. Hij gaat fulltime aan het werk en zal naast de VOM in zijn algemeenheid ook de cursussen in het bijzonder gaan promoten.

Uiteraard zal hij ook diverse VOMleden gaan bezoeken, dus het zou zo maar kunnen dat hij u belt voor een afspraak.

Meer informatie over Santino is te vinden op zijn LinkedIn-profiel.

Oproep: Docenten gezocht!

Gezocht: enthousiaste mannen/vrouwen die het leuk vinden hun kennis over te dragen aan en hun ervaringen te delen met een groep mensen die een cursus bij de VOM volgen.

De VOM zoekt hiervoor bevlogen docenten die op oproepbasis beschikbaar zijn, voor de volgende disciplines: - Anodiseren - Natlakken - Galvano - Conserveren - Spuiten - Stralen

Bent u werkzaam of werkzaam geweest in een van deze takken van sport en bent u in staat kennis (zowel theoretisch als praktisch) over te dragen, meldt u zich dan aan bij het secretariaat door uw cv in te sturen (info@vom.nl).

Vergoeding geschiedt op basis van de lesuren, exclusief reiskosten en btw.

meer informatie Voor meer informatie over de inhoud van onze cursussen, zie www.vom.nl onder opleiding en cursussen.

VOM Algemene Ledenvergadering op 6 juni, uw aanwezigheid dringend gewenst!

De datum voor de VOM Algemene Ledenvergadering is gewijzigd van 28 mei naar 6 juni 2013, 13.30 uur in het midden des lands. Dit wordt een bijzondere vergadering omdat er een belangrijke beslissing moet worden genomen over de toekomst van de VOM. Als u lid bent krijgt u de stukken toegestuurd, maar we vragen u nu alvast om de middag van 6 juni vrij te houden. Uw stem is belangrijk!

8

oppervlaktetechnieken april 2013

vom nieuws Grenswaarde Chroom(VI) niet verder naar beneden dan 10 microgram/m3 In opdracht van de VOM heeft Industox een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd naar de grenswaarden van blootstelling aan zeswaardig chroom binnen bedrijven in de oppervlaktebehandeling.

De conclusie van dit onderzoek is dat een grenswaarde van 10 microgram per kubieke meter een haalbare grenswaarde zou moeten zijn. De SER gaat naar alle waarschijnlijkheid deze grenswaarde overnemen in haar voorstel richting overheid. Dat zou betekenen dat de grenswaarde niet, zoals eerder door de overheid was voorgesteld, op 0,1 microgram/m3 komt te liggen. Het onderzoek is door de VOM geïnitieerd omdat het voor de branche uitermate

belangrijk is dat er een reële en meetbare waarde gesteld wordt. Gelukkig lijkt dit nu dus inderdaad te gaan gebeuren. Zodra de overheid een officieel standpunt inneemt, zullen we u informeren.

Grenswaarden SCOEL, Scientific Committee on Occupational Exposure Limits values, legt op Europees niveau grenswaarden vast. De Gezondheidsraad in Nederland kijkt naar de gezondheidskundige toestand en dat kan andere, meestal lagere grenswaarden opleveren. Voor carcinogene stoffen liggen de waarden in ons land soms 10 en incidenteel zelfs 100 keer lager. Er is wel steeds meer samenwerking en bijvoor-

beeld voor chroom6 wordt de SCOELwaarde overgenomen door Nederland.

Dat betekent overigens nog steeds een verlaging: van 25 microgram/m3 naar 10 microgram/m3. Onderzoek heeft nu aangetoond dat deze 10 microgram per kuub haalbaar is voor de industrie.

Daarmee kan ook een reële referentiewaarde (streefwaarde) vastgesteld worden; anders is die standaard 1% van de grenswaarde, ook al ligt die onder de meetgrens of technische haalbaarheid.

De niet-meetbare waarden komen steeds meer voor. Grenswaarden moeten naar de mening van de VOM meetbaar, naleefbaar en handhaafbaar zijn.

VOM BrancheBarometer maart Uit de laatste meting van de VOM BrancheBarometer Oppervlaktebehandeling (in samenwerking met MCB) blijkt dat de inkoopmanagers in de metaalbewerkende branche ‘Oppervlaktebehandeling’ in maart veel positiever dan in februari zijn over de groei in de branche: indexscore 53,8 versus 40,9. De branche ontwikkelde zich in maart ook veel beter dan de totale Nederlandse industrie (49,0 wordt maandelijks door branchevereniging Nevi gemeten). Omdat een score hoger dan 50 ‘groei’ betekent, kan geconcludeerd worden dat er in de Oppervlaktebehandeling (in tegenstelling tot in de industrie algemeen) sprake is van groei.

De BrancheBarometer Oppervlaktebehandeling van de VOM is (evenals de Nevi Inkoopmanagersindex) opgebouwd uit vijf componenten. Met betrekking tot de ontwikkeling in maart ten opzichte van februari zijn over deze componenten de volgende conclusies te trekken: - De productie in de branche Oppervlaktebehandeling ontwikkelt zich veel positiever ten opzichte van vorige maand; - Over de orders denken de inkopers veel positiever; - De levertijd van de leveranciers is langer; - De voorraden eindproduct nemen flink toe; - Over de werkgelegenheid denkt men veel positiever.

De inkoopprijzen, geen onderdeel van de totale BrancheBarometer, nemen af volgens de inkopers ten opzichte van vorige maand.

Ten opzichte van de totale industrie (Nevi) zijn de volgende conclusies te trekken over de verschillende aspecten in de afgelopen maand: - Het productieniveau is in de Oppervlaktebehandeling in maart veel beter dan in de totale industrie; - Het orderniveau is veel beter; - De levertijden van de leveranciers zijn veel langer; 10

oppervlaktetechnieken april 2013

Opmerking: de relatieve vlakheid van de Nevi-lijn is te verklaren door de grote verscheidenheid aan industrieën waaruit deze is opgebouwd.

- De voorraadniveaus in de Oppervlaktebehandeling zijn flink lager; - Over de werkgelegenheid denken de inkopers vrijwel hetzelfde.

De inkoopprijzen, geen onderdeel van de totale BrancheBarometer, zijn in de Oppervlaktebehandeling relatief vrijwel hetzelfde als in de totale industrie.

Nieuwe deelnemers aan de BrancheBarometer (mits oppervlaktebehandelaar) zijn van harte welkom: ze krijgen sneller en specifiekere resultaten. U kunt zich aanmelden via www.formdesk.nl/ vom/abonnee . Bent u leverancier voor de oppervlaktebehandelende industrie of wilt u het persbericht maandelijks ontvangen, meld u dan gratis aan via www.formdesk.nl/vom/pers.

In bad, in zee en Vanwege het toenemend belang van het uitdragen van het eigen vakgebied, zoals regelmatig naar voren komt op de ledenvergaderingen van de Vereniging voor Oppervlaktetechnieken van Materialen en ook als suggestie binnenkwam in het kader van de ledenenquête bij het vragendeel over vakblad Oppervlaktetechnieken, verschijnt sinds maart 2011 een periodieke serie met praktijkreferenties van VOM-leden, die als pdf terug te vinden is op www.Oppervlaktetechnieken.com en op de sites van de betreffende uitvoerende bedrijven.

Robuuste bescherming is op tal van plaatsen vereist, maar de VOM-leden Verzinkerij Kampen, Verzinkerij Heerghugowaard en Verzinkerij Wolvega hebben het eerste kwartaal van dit jaar een paar fraaie opleveringen gedaan die industrieel en historisch erfgoed voor toekomstige generaties fraai ogend en goed toegankelijk moeten houden. Ook meer alledaagse toepassingen zoals zwembaden en vliegvelden vergen een gedegen materiaalverduurzaming.

Verzinkte spiltrap voor Hilton hotel Schiphol Tegenover het Hilton hotel op Amsterdam Airport Schiphol is het nieuwe Hilton hotel in aanbouw. Dit nieuwe hotel wordt naar verwachting medio 2015 geopend. Tot die tijd blijft het huidige Hilton hotel in gebruik en dient de veiligheid van de hotelgasten gewaarborgd te worden. Daarom is de vluchttrap gesloopt en vervangen door een tijdelijke nieuwe vluchttrap. Deze stalen spiltrap met kooiconstructie is thermisch verzinkt door Verzinkerij Kampen.

Het nieuwe Hilton hotel is een ontwerp van het Nederlandse architectenbureau Mecanoo. Het kubusvormige gebouw wordt gekenmerkt door afgeronde hoeken, ruitvormige raampartijen en diagonale lijnen. Het hotel krijgt 433 kamers, 23 vergaderzalen, een all-day restaurant met bar, executive lounge, spa en fitnesscentrum, een groot atrium met lobby en een ondergrondse parkeergarage met 138 parkeerplaatsen.

Een overdekte promenade verbindt straks het nieuwe Hilton hotel rechtstreeks met de terminal van Schiphol.

14

oppervlaktetechnieken april 2013

Staalconstructiebedrijf Koos van Os uit Berkel en Rodenrijs heeft in opdracht van Heembouw Roelofarendsveen de engineering en productie van de spiltraptoren met kooiconstructie uitgevoerd. Daarna zijn de stalen spiltrap en kooiconstructie thermisch verzinkt door Verzinkerij Kampen en ter plekke door Koos van Os gemonteerd.

Het hele proces van engineering, productie, staalconservering en montage was binnen acht weken voltooid.

Industrieel erfgoed van Zaandam: Bruynzeelfabriek De voormalige Bruynzeelfabriek behorend tot het industrieel erfgoed van Zaandam is geheel gerenoveerd en in originele staat teruggebracht. Om de karakteristieke industriële uitstraling te behouden, is het pand voorzien van stalen raamkozijnen gemaakt uit Holland Profielen. Deze Holland Profielen in kwaliteit Grade A zijn geleverd door De Boer Staal.

Loods 5, vooral bekend als woonwinkel van moderne betaalbare meubels, houdt zich via Loods 5 Vastgoed ook bezig met de herontwikkeling van het naastgelegen monumentale fabriekspand van Bruynzeel. De 22.000 m2 grote fabriekshal die acht jaar leeg stond en in vervallen staat verkeerde, is met hulp van lokale aannemers volledig gerenoveerd en voorzien van stalen raamkozijnen.

Holland Profielen worden meestal in de scheepsbouw toegepast, maar Holland Staal uit Den Helder kwam op het lumineuze idee om voor de fabricage van deze stalen raamkozijnen gebruik te maken van Holland Profielen. De Boer Staal heeft hiervoor zo’n 1400 meter Holland Profielen 120x 6 mm in Grade A geleverd. Na fabricage zijn de stalen raamkozijnen verzinkt, gepoedercoat en door Kenza Bouw uit Zaandam in het gerenoveerde pand geplaatst. Zo leveren Holland Profielen een bijdrage aan de karakteristieke industriële uitstraling van de oude Bruynzeelfabriek.

Vloerroosters voor Unescowerelderfgoed Fort Pampus Fort Pampus ligt op Pampus-eiland, een kunstmatig eiland in het IJ bij Amsterdam, en staat op de werelderfgoedlijst van Unesco. Fort Pampus is een van de drie nationale bezoekerscentra van de Stelling van Amsterdam en trekt jaarlijks ruim 40.000 bezoekers. Om ervoor te zorgen dat de bezoekers op een prettige en veilige manier door het fort kunnen dwalen, zijn de vloeren voorzien van verzinkte Stacovloerroosters type RR. Fort Pampus werd voltooid in 1895 en staat op maar liefst 4.000 heipalen van 11 meter lang. Het fort maakte deel uit van de Stelling van Amsterdam: een 135 km lange verdedigingslinie die is aangelegd tussen

voor de lucht

1880 en 1914 en bestaat uit 46 forten en batterijen op een afstand van 15 tot 20 kilometer van Amsterdam. Op de bovenste verdieping van Fort Pampus bevonden zich twee draaibare pantserkoepels met twee kanonnen van 24 cm kaliber. Het fort is echter nooit voor enige oorlogshandeling gebruikt.

Nu heeft Fort Pampus als doel het publiek te vertellen over de geschiedenis van Fort Pampus en de Stelling van Amsterdam.

Om het bezoekerscentrum zo toegankelijk mogelijk te maken, heeft Siem Steur Staalconstructies uit Volendam verzinkte Stacovloerroosters in het fort aangebracht. Zo kunnen de bezoekers plaatsen bereiken waar ze anders niet zouden kunnen komen en kunnen ze lekker door het fort dwalen.

Bagagetrailers voor vliegvelden Luchthavens maken gebruik van bagagetrailers om de bagage van reizigers snel en efficiënt van de terminal naar het vliegtuig en vice versa te vervoeren. Om de bagage te beschermen tegen weer en wind, zijn circa vijftig bagagetrailers voor een luchthaven in Duitsland uitgerust met een roterend dekzeil. De trailers zijn thermisch verzinkt door Verzinkerij Heerhugowaard, zodat ze ook duurzaam beschermd zijn tegen weersinvloeden.

Master Airport Equipment uit Heteren is onder andere gespecialiseerd in “ground

support equipment” zoals vliegtuigtrappen, transportbanden en trailers. De bagagetrailers worden samengesteld uit halffabricaten en daarna thermisch verzinkt door Verzinkerij Heerhugowaard. Na het thermisch verzinken worden de trailers verder afgemonteerd en aangepast aan de wensen van de klant. Zo zijn de bagagetrailers voor een luchthaven in Duitsland voorzien van een roterend dekzeil, zodat ook de koffers tegen weer en wind worden beschermd.

Verzinkte staalcontructie voor zwembad Aquamarijn Op de ligweide van het huidige zwembad De Schots in Den Helder is het nieuwe zwembad Aquamarijn in aanbouw. In tegenstelling tot het oude gebouw dat introvert en gesloten oogt, heeft het nieuwe zwembad een open en transparant karakter. De casco-constructie van het multifunctionele zwembad bestaat uit drie verschillende systemen: prefab betonnen wanden, constructiestaal en houten gelamineerde liggers. De staalconstructie bestaande uit circa 200 ton staal is thermisch verzinkt door Verzinkerij Wolvega.

Zwembad Aquamarijn is een multifunctioneel zwembad voor Den Helder en omgeving. Het biedt ruimte aan vergaderruimten en vier bassins: een doelgroepenbassin, een multifunctioneel bassin,

een recreatiebassin met whirlpool en een wedstrijdbassin met tribune. Tevens biedt de buitenruimte een buitenbassin en een uitzwembassin met waterglijbaan. Voor de Koninklijke Marine is het zwembad uitgerust met een duiktank en een specifieke duiktoren.

De staalconstructie van het nieuwe zwembad is gefabriceerd door Bekema Constructie uit Bolsward. Deze staalconstructie is na het thermisch verzinken voorzien van een natlaksysteem. Naar verwachting zal het zwembad in de zomer van 2013 klaar zijn.

Meer informatie VOM-leden kunnen hun voorstellen voor De Etalage indienen via oppervlaktetechnieken@VOM.nl.

De VOM-leden Verzinkerij Kampen, Verzinkerij Heerghugowaard en Verzinkerij Wolvega zijn onderdeel van Roto.

ROTO bv Marlie Janssen PR & Communicatie Tel.: 0251-362280 m.janssen@rotogroep.nl www.rotogroep.nl oppervlaktetechnieken april 2013

15

kort nieuws Genomineerden Benelux Trofee voor Thermisch Verzinken 2013 Op 21 maart heeft een deskundige jury zich uitgesproken over de 118 deelnemende projecten aan de tweejaarlijkse Benelux Trofee voor Thermisch Verzinken. Deze trofee wordt uitgereikt door Zinkinfo Benelux , de brancheorganisatie van thermisch verzinkers in de Benelux.

Na rijp beraad kwam de jury tot de volgende nominaties:

Categorie A: Industriebouw (13 projecten) genomineerd: - Big Bag Afvulling - DB Schenker - Sea Tank Terminal

Categorie B: Utiliteitsbouw (28 projecten) genomineerd: - Y-Loods Fort Vechten - Vernieuwbouw Roei- en Zeilvereniging De Amstel - Basisschool Den Top - Bussumse Watertoren - Vrijloopstal Hartman Op de Bouwbeurs 2011 deed de Bussumse watertoren al mee voor de Bouwprijs, categorie Duurzaam integraal ontwerpen,

bouwen, gebruiken en ontwerpen (editie Oppervlaktetechnieken januari 2011).

Categorie C: Woningbouw (21 projecten) genomineerd: - Le Lorrain - Rieteilandhuis - Passiefwoning Lembeke

Categorie D: Infra en mobiliteit (23 projecten) genomineerd: - Thomas More Kempen – toegangsbrug nieuwbouw - Bruggen Park Meerland - Heraanleg Turnhout Grote Markt – busluifels en pergola - Halle des voyageurs de la Gare de Luxembourg

Categorie E: Karakteristieke stalen bouwdelen en sculpturen (33 projecten) genomineerd: - Flaestoren Utrecht - Paviljoen Bergeijk - Uitkijktoren Vechtdal - Hopper & Hopper Bench

Uit deze nominaties heeft de jury één laureaat per categorie gekozen die bekend zullen worden gemaakt tijdens de ‘Dag van het Thermisch Verzinken’. Dit evenement wordt gehouden op donderdag 30 mei in het Dierenpark Planckendael te Mechelen.

Elke laureaat ontvangt een trofee en een oorkonde, de genomineerden ontvangen allen een oorkonde. Alle projecten die werden ingediend komen ruim aan bod in een boek dat zal worden gedrukt in een oplage van ruim 3.000 exemplaren en dat op 30 mei zal worden gepresenteerd.

De jury bestond uit de volgende vier personen: - Dhr. Eelco de Winter, Royal Haskoning, juryvoorzitter - Dhr. Wolf Goddeeris, Goddeeris Architecten - Dhr. Frans van Velden, Cobouw vakblad voor de bouw - Dhr. Guy Mouton, Studiebureau Mouton.

Magistor tien jaar Magistor, specialist in straal- en verspaningstechniek, bestaat dit jaar alweer tien jaar: een periode waarin veel is veranderd, zowel binnen als buiten de wereld van de metaalbewerking.

Ook zijn er zaken onveranderd gebleven, zoals de drie pijlers waarop Magistor in 2003 als leverancier van meermalige straalmiddelen en verspaningsgereedschappen is neergezet en verder opgebouwd. Daarbij heeft Magistor zich ontwikkeld tot een sparringpartner voor bedrijven die op zoek zijn naar de juiste oplossingen voor hun verspanings- of straalvraagstukken.

Vanzelfsprekend beweegt Magistor mee met de actuele ontwikkelingen. Zo is er sinds kort een moderne website en is het bedrijf aanwezig op sociale media als LinkedIn, YouTube, Twitter en Facebook. Ook worden (potentiële) klanten en andere geïnteresseerden geïnformeerd via digitale nieuwsbrieven en gerichte mailings.

Magistor bv Straal- en Verspaningstechniek www.magistor.nl

16

oppervlaktetechnieken april 2013

Zandleven introduceert coating-app Zandleven Coatings bv introduceert de eerste coating-app wereldwijd, die direct toegang geeft tot technische informatie: productbladen, veiligheidsbladen en certificaten. De app biedt altijd de laatste updates en maakt informatie ook offline beschikbaar. De Zandleven Groep, verffabrikant sinds 1869, ontwikkelt, produceert, levert en adviseert hoogwaardige, hightech protective, marine en poedercoatings voor staalconstructies in zowel nieuwbouw als onderhoud. De Europese markt wordt bediend met internationaal bekende merken: Zandleven® coatings (protective & marine), Ganzlin®poedercoatings en Transocean® coatings (protective & marine).

Meer informatie www.zandleven.com De app is te downloaden via: https://itunes.apple.com/en/app/coatings/id589365421?mt=8.

Koninklijke Metaalunie zet Aluminium Centrum voort Op 24 januari is het faillissement over de Stichting Aluminium Centrum uitgesproken. Het Aluminium Centrum fungeerde als kennis-, informatie- en promotiecentrum voor de aluminiumsector. Koninklijke Metaalunie wil deze expertise niet verloren laten gaan en heeft daarom het initiatief genomen om onder haar eigen paraplu een doorstart van het Aluminium Centrum in een nieuwe opzet te realiseren.

Binnen Metaalunie wordt het Aluminium Centrum gepositioneerd als een centrum dat door middel van kennisoverdracht, promotie en onderzoek streeft naar een toename van het aluminiumgebruik en een versterking van de positie van aluminium in de sectoren bouw, transport, verpakkingen en overige industriële en consumententoepassingen. Het Aluminium Centrum wordt geen concurrerende branche binnen Metaalunie en daarbuiten, maar zal juist ondersteunend aan branches zijn. Metaalunie wil hierbij

gaan samenwerken met diverse partijen die actief zijn op dit gebied. Het nieuwe Aluminium Centrum zal dus tot doel hebben samenwerking te bevorderen en kennis te verspreiden, mede ter promotie van het gebruik van aluminium. Deze opzet past goed bij de organisatiedoelen van Metaalunie. Momenteel is Metaalunie druk bezig de organisatie vorm te geven. De nieuwe stichting wordt opgezet door Ronald Kousbroek, beleidssecretaris Technologie & Innovatie. Formeel is de herstart van het Aluminium Centrum op 1 juli 2013.

Koninklijke Metaalunie is met ruim 13.000 leden de grootste organisatie voor ondernemers in het midden- en kleinbedrijf in de metaal. De leden hebben samen een omzet van 20 miljard euro en bieden werkgelegenheid aan ruim 150.000 mensen.

Meer informatie www.metaalunie.nl

CrossRoads: grensoverschrijdende samenwerking zeer succesvol In 2010 ging CrossRoads, het Interreg IVproject voor de grensregio VlaanderenNederland, van start met als doel de hightech positie van de regio te versterken.

Voor inhoudelijke en financiële ondersteuning bij onder meer innovatieprojecten en haalbaarheidsstudies konden bedrijven bij CrossRoads aankloppen.

In samenwerking met hogescholen zijn proeftuinexperimenten uitgevoerd. Projectleider Erik Duijsens is zeer tevreden over de resultaten tot nu toe.

Op de begroting van CrossRoads staat 3 miljoen euro voor subsidie van innovatieprojecten teneinde hiermee voor minimaal 6 miljoen euro aan innovatieprojecten te realiseren. Augustus 2012 was het hele budget al toegekend. In totaal worden nu 21 innovatieprojecten uitgevoerd, waarbij meer dan 50 bedrijven zijn betrokken. “We hebben al vrij snel veel innovatie-ideeën gegenereerd en hieruit is een groot aantal voorstellen voor innovatieprojecten en haalbaarheidsstudies voortgekomen,” verklaart Duijsens. “Daarvan hebben we er 21 kunnen honoreren. Met de samenwerkingen die zijn ontstaan, zijn we erg blij. Er zijn mooie grensoverschrijdende clusters van bedrijven, die elkaar zonder CrossRoads niet zouden hebben gevonden. Vaak wordt geroepen dat grensoverschrijdende samenwerking niet makkelijk is vanwege de cultuurverschillen. Onze ervaring is juist dat er constructief en plezierig wordt samengewerkt. Ik zou haast zeggen dat

er over de hele breedte sprake is van een CrossRoads-cultuur: niet lullen, maar poetsen.”

Kennis exploiteren Ook over de inhoud van de projecten en studies is Duijsens tevreden. De voorstellen zijn alle innovatief en de projecten hebben een behoorlijke kans van slagen.

“Er is geen sprake van onderzoek voor het onderzoek. De insteek is gericht op commercieel resultaat, dus op de mogelijkheid tot exploitatie van de verkregen kennis.”

De innovatieprojecten en haalbaarheidsstudies zijn conform streven redelijk goed verdeeld over de vijf technologiedomeinen: remote diagnostics, embedded vision, nanomaterialen, oppervlaktebehandeling en materiaaltechnologie, en inkjettechnologie. Ook is er een mooie spreiding over de Euregio gerealiseerd.

Regionale impuls De idee is dat de activiteiten van CrossRoads een impuls voor de regio vormen.

Duijsens: “Als alle projecten zijn afgerond, zal dit zeker leiden tot werkgelegenheid en nieuwe investeringen in de regio. De succesvolle samenwerking tussen bedrijven uit Zuid-Nederland en Vlaanderen is de eerste winst die we hebben geboekt.

Hopelijk gaat dit leiden tot meer. Daarom organiseren we een aantal verdiepingsworkshops waar de (eerste) resultaten uit de projecten met belangstellenden worden gedeeld. Vervolgens worden de mogelijk-

heden tot verdieping of verbreding in samenwerking met de aanwezigen geïnventariseerd. De uitvoering zal dan niet meer onder de paraplu van CrossRoads vallen.”

In de vorm van verdiepingsworkshops in februari en maart 2013 is kennis gedeeld met andere bedrijven en zijn de mogelijkheden voor een vervolg op c.q. verbreding van deze projecten onderzocht.

Bedrijfsleven en onderwijs CrossRoads heeft ook geleid tot een bredere samenwerking tussen hogescholen en bedrijven door de proeftuinexperimenten. Onder leiding van deskundigen werken studenten van verschillende opleidingen namelijk samen aan een concrete opdracht van een bedrijf op het gebied van embedded systemen. Zij hebben toegang tot de state-of-the-art-laboratoria en faciliteiten van de vijf hogescholen, te weten: de Karel de Grote Hogeschool (B), de Katholieke Hogeschool Limburg (B), Avans Hogeschool (NL), Groept T Internationale Hogeschool Leuven (B) en Hogeschool Zuyd (NL). Duijsens: “Er zijn inmiddels meer dan twintig proeftuinexperimenten gerealiseerd. De samenwerking tussen de hogescholen is ook grensoverschrijdend, waardoor zij de bedrijven nog meer expertise kunnen bieden en betere uitkomsten.”

Meer informatie www.crossroadsproject.eu oppervlaktetechnieken april 2013

17

Nieuwe vakbeurs Materials brengt makers, bewerkers, toepassers en gebruikers bij elkaar

De verborgen waarde van materialen zichtbaar maken Mikrocentrum organiseert op 4 en 5 juni de eerste editie van ‘Materials 2013, engineering & technology’ in NH Conference Centre Koningshof te Veldhoven. Dit nieuwe evenement is bedoeld voor iedereen die betrokken is bij de keuze, de directe toepassing, het aanbrengen en het (na)bewerken van materialen. De ontwikkelingen op het gebied van materialen en materiaalbehandelingen zijn stormachtig, maar het vakgebied krijgt niet altijd de aandacht die het verdient. Materials 2013 wil die verborgen waarde van materialen duidelijk zichtbaar maken.

Deze jaarlijkse vakbeurs zal productontwikkelaars, constructeurs en engineers informeren over materiaalinnovaties en handvatten bieden voor materiaalkeuze in relatie tot kostprijs, levertijd, functie, bewerking en vormgeving. De beurs sluit goed aan op andere beurzen van Mikrocentrum, waaronder Kunststoffenbeurs, Precisiebeurs en RapidPro, en vormt daar ook een aanvulling op. “Materials 2013 is hét kennis- en netwerkplatform voor materialen; we brengen kennis en mensen uit de Benelux bijeen en dat moet leiden tot nieuwe businesskansen,” zegt Timo van Leent, manager Vakbeurzen & Congressen bij Mikrocentrum.

Materials 2013, engineering & technology

Eddy Brinkman, voorzitter van de Bond voor Materialenkennis, is nauw betrok-

18

oppervlaktetechnieken april 2013

ken bij de invulling van Materials 2013. Hij vertegenwoordigt makers en bewerkers van materialen, maar vindt dat de nieuwe vakbeurs vooral ook de gebruikers en toepassers van materialen moet bereiken.

“Dát zijn de bezoekers van deze beurs.

Voor hen zijn materialen vaak min of meer vanzelfsprekend. In de toekomst zullen er echter steeds meer geavanceerde materialen in producten worden toegepast, en dat zijn dan vaak combinaties van verschillende materialen met elk hun eigen productieproces. Uitwisseling van mogelijkheden, kennis en ervaring op materialengebied is daarbij onmisbaar, we moeten materialen uit hun ‘verborgenheid’ halen. En daar is deze beurs zeer geschikt voor.” Wat Brinkman betreft is het centrale thema van het event dan ook het belang van materialen voor onze industrie, en daarmee voor onze samenleving.

Smart materials, self-healing materials

Die belangrijke materialen verdienen een eigenstandige ontwerpdiscipline, vindt Peter Legierse, bestuurslid van de Stichting MaterialDesign. Materialen zijn in de levenscyclus van producten van cruciaal belang voor de beleving van die producten, maar ook voor hun economische en ecologische duurzaamheid. Dat vraagt om een doordacht ontwerp – en om een eigen vakbeurs. Als docent en dagvoorzitter is Legierse regelmatig actief voor Mikrocentrum en dus kent hij evenementen als Precisiebeurs, Kunststoffenbeurs en RapidPro, waar materiaaltechnologie tot de aandachtsgebieden behoort. Hij is echter blij dat er nu, na de laatste editie van de beurs Materials Engineering in 2011, een nieuwe vakbeurs komt die “echt helemaal over materialen gaat; denk aan nieuwe

Intermediaire instellingen zoals Syntens/Enterprise Europe Network knopen vraag en antwoord aan elkaar. Achterin vakblad Oppervlaktetechnieken is vaak een overzicht te vinden van de Europese samenwerkingsvoorstellen die het Enterprise Europe Network uitzet. (Archieffoto vakblad Oppervlaktetechnieken)

> hét materiaal bestaat niet. “Een tijdje was keramiek hot en leek het voor elke toepassing het ideale materiaal. Maar ook keramiek heeft z’n beperkingen.” Toepassers zijn zich vaak onvoldoende bewust van de eigenschappen en beperkingen van materialen, illustreert Schuring.

“Neem de architecten die aluminium als gevelbekleding gingen toepassen en de panelen lieten poetsen toen ze dof werden door de vorming van de beschermende oxidelaag. Met als gevolg dat de panelen onbeschermd bleven, gingen roesten en vervolgens van de gevel vielen. De nieuwe beurs moet voor die bewustwording gaan zorgen.”

Combinatie materiaal-proces

De noodzaak van bewustwording wordt alleen maar groter, stelt Ardi Dortmans, programmamanager materiaaltechnologie bij TNO. “Veel ontwikkelingen spelen zich af op heel kleine schaal. De structuren die we tegenwoordig in materialen maken, dat zijn echt nanometers. Van de buitenkant lijkt het bijvoorbeeld nog steeds die bekende coating, maar kijk je iets dieper, dan is het een wezenlijk andere materiaaltoepassing geworden.

Die creëert wel veel toegevoegde waarde, maar is goed verstopt. Het is zinvol om het grote publiek met deze belangrijke ontwikkelingen bekend te maken. Want 20

oppervlaktetechnieken april 2013

voor mensen die er iets verder van afstaan is niet meer helder wat er gebeurt. Het gat tussen constructeurs en geavanceerde materialen lijkt groter te worden, waardoor mensen die vanuit een klassiek beeld van materialen werken hun interesse kunnen verliezen.” Een andere beweging die Dortmans signaleert is dat materiaal en proces niet meer te scheiden zijn.

“Twintig jaar geleden kon je eerst nog

een materiaal maken en het vervolgens gaan verwerken, maar dat is niet meer.

Innovatie begint nu in de combinatie van materiaal en proces. Die verknoping van proces en materiaal zal ook leiden tot nieuwe, speciale productieapparatuur.”

Deze trends weerspiegelen zich in de accentverschuiving binnen het materiaaltechnologisch onderzoek van TNO naar materiaaloppervlakken en interfaces, weg

Materials 2013 herbergt een breed scala aan exposanten: - - - - - - - - -

Leveranciers en fabrikanten van (smart) materialen; Bedrijven die zijn gespecialiseerd in het bewerken van materialen; Bedrijven die zijn gespecialiseerd in verbindingstechnieken voor materialen; Bedrijven die zijn gespecialiseerd in oppervlaktetechnieken voor materialen; Bedrijven die zijn gespecialiseerd in materiaalkarakterisering; Bedrijven die zijn gespecialiseerd in het afvoeren en recyclen van materialen; Engineering-, constructie- en ontwerpbureaus; Onderzoeksinstituten, kennisinstellingen en onderwijsinstellingen; Bedrijven die zijn gespecialiseerd in schadeonderzoek en troubleshooting.

Voorts is er een doorlopend lezingenprogramma, met meer dan veertig bijdragen van onafhankelijke experts en exposanten. Een groot aantal partners ondersteunt Mikrocentrum, de in Eindhoven gevestigde onafhankelijke kennisinstelling, bij de organisatie van Materials 2013 zoals: Bond voor Materialenkennis, Stichting MaterialDesign, M2i (Materials Innovation Institute), ECN, TNO, Holland High Tech, onderzoeksprogramma IOP Selfhealing Materials (namens Agentschap NL), Delft Centre for Materials en DPI (Dutch Polymer Institute) Value Centre.

Expander en generator: de Amsterdamse Westergasfabriek was een bijzondere ambience voor de jubileumconferentie van Atlas Copco.

Atlas Copco 100 jaar in Nederland

Efficiënt energiemanagement biedt forse besparing In de Europese industrie wordt jaarlijks zo’n 7,2 miljard euro uitgegeven aan 80 TWh elektrische energie. Een belangrijk deel hiervan komt voor rekening van de in Europa opgestelde compressoren. Het gaat om gemiddeld zo’n 12%. De kosten die compressoren met zich meebrengen, bestaan voor 70% uit energiekosten. Dat is een aanzienlijk deel. Inzetten op efficiënt energiegebruik biedt dan ook een forse besparing. Dit was op 26 maart het onderwerp van de jubileumconferentie van Atlas Copco Compressors Nederland.

22

oppervlaktetechnieken april 2013

De komende jaren zal er steeds meer steenkool als brandstof ingezet gaan worden. Dat is financieel redelijk gunstig, maar aan de andere kant leidt dit tot een forse toename van de CO2-uitstoot. Om dit tij te keren is enkele jaren geleden het Kyoto-verdrag gesloten. In dit verdrag is vastgelegd dat de CO2-uitstoot in 2020 met circa 20% moet zijn teruggedrongen in vergelijking met 1997. Om dat te kunnen realiseren zijn toen industriebreed afspraken gemaakt. Anno 2013 blijkt dat vrijwel geen enkel land in Europa, met uitzondering van Duitsland en België, zijn doelstellingen gaat halen. Daarom wordt nu naarstig onderzocht of een CO2-taks haalbaar is en hoe hoog deze moet worden. Gedacht wordt aan 20 tot 45 euro per ton CO2.

Die taks is aardig voor de schatkist, maar beter is de uitstoot terug te dringen. Wat kan de industrie daar zelf aan doen?

Waar is winst te behalen om toch in de richting van die doelstellingen te komen?

Een belangrijke insteek is: optimaal energiemanagement. Dat is wat Bob van Wijnen, General Manager Atlas Copco Compressors Nederland, in zijn opening van de conferentie naar voren brengt. De bijeenkomst, die – hoe toepasselijk – in de Westergasfabriek in Amsterdam werd gehouden, bood inzicht in de mogelijkheden. Milika Peterzon interviewde hierover de heer Bernard Fortuyn, lid Raad van Bestuur van Siemens Nederland en de heer Pier Nabuurs, voorzitter TopTeam Energie.

Beiden gaven aan dat efficiënt energieverbruik cruciaal is.

Terugdringing energieverbruik

Marcel Heijboer, Energy Consultant bij Atlas Copco, noemde daarna een aantal mogelijkheden van efficiënter energieverbruik: “Grote smeltovens, koelhuizen en grote chemische fabrieken staan bekend als grote energieverbruikers. Lekkages in leidingsystemen kunnen bij dit soort bedrijven oplopen tot wel 20% van het totale persluchtverbruik. Gemiddeld moet rekening worden gehouden met zo’n 8 tot 12% aan luchtlekkages. Door regelmatig de diverse lekkages in kaart te brengen met behulp van ultrasoon-techniek, kunnen eventuele lekken vroegtijdig worden opgespoord en verholpen.”

Een andere effectieve manier is door de druk in het systeem af te stemmen op het wisselende persluchtverbruik. Afhankelijk van het gebruik van het systeem kan mogelijk ’s nachts of ’s avonds worden

Atlas Copco Compressors Nederland 100 jaar innovatie Atlas Copco Compressors Nederland staat voor totaaloplossingen op het gebied van perslucht, stikstof, gascompressie, vacuümtechniek en luchtbehandeling, alsmede montagesystemen, sloop- en constructiegereedschappen. Deze worden toegepast in de procesindustrie, de voedingsmiddelenindustrie, de scheepvaartindustrie, de aannemerij, de bouw, de automobielindustrie, de machineen apparatenbouw en de dienstensector. En in 2013 doet zij dat 100 jaar. Met inmiddels een team van 204 medewerkers biedt Atlas Copco haar klanten ondersteuning in het zo energiezuinig mogelijk maken van hun productieprocessen en deze efficiënter inrichten, met als resultaat een verbeterde productiviteit.

Atlas Copco Nederland is een dochteronderneming van het internationaal opererende Zweedse concern Atlas Copco.

volstaan met een lagere systeemdruk dan overdag.

Verder is het belangrijk om per onderdeel te bekijken of de bestaande oplossing de beste is of dat er eventueel een voordeliger alternatief is. Heijboer: “In plaats van met perslucht vacuüm maken, is het wellicht ook mogelijk om dat met een vacuümpomp te doen. Hoewel het werken met perslucht bij sommige applicaties veiliger en bovenal makkelijker is, blijft de hoge energierekening een nadeel. Van de 100% energie die de machine ingaat, blijft namelijk maar 6% over in de vorm van perslucht en de rest gaat verloren als warmte.” Essentieel bij de bouw van nieuwe machines en installaties is dus om al in de ontwerpfase alle energieparameters mee te nemen. “Kijk niet uitsluitend naar de aanschafprijs, maar naar de Total Cost of Ownership”, aldus Heijboer.

Centrale compressorregeling (ES)

De nieuwste mogelijkheid om het energieverbruik binnen de perken te houden is monitoring met behulp van een persluchtverbruiksmeter. Heijboer noemde de ES-regelaar van Atlas Copco, die leverbaar is in vier uitvoeringen. “De ES 4 en 6 zijn volgorde-keuzeregelaars voor respectievelijk vier en zes compressoren. De ES 16 is een capaciteitsregelaar en kan één

druknet met maximaal zestien compressoren aansturen, inclusief kleppen en registers. Met de ES 360 capaciteitsregelaar is het mogelijk om drie verschillende persluchtnetten, bijvoorbeeld 1, 3 en 7 bar, met in totaal dertig compressoren en dertig drogers in één keer aan te sturen.”

Normen stimuleren tot verbetering

Inmiddels zijn er meerdere normeringen bekend ten aanzien van monitoring en verbetering van energieverbruik. We kennen de ISO 50.001, de CO2-prestatieladder en de aankomende ISO 11011-norm. Sinds medio 2011 bestaat de ISO 50.001-normering. Met behulp van deze norm kunnen bedrijven zelf vastleggen hoe ze hun energieverbruik gaan monitoren en daar waar nodig verbeteren. Verder kennen we de CO2 prestatieladder. De CO2-prestatieladder is een instrument om bedrijven te stimuleren het eigen energiegebruik en CO2-emissie in kaart te brengen en te verminderen. De aantoonbare inspanning om CO2-uitstoot te reduceren kan worden beloond bij aanbestedingen in de vorm van een (fictieve) korting op de inschrijfprijs. Verder zal de vermindering in energieverbruik een kostenbesparing voor het bedrijf inhouden. Door verbeterplannen te ontwikkelen en deze daadwerkelijk in praktijk te brengen, kunnen bedrijven > oppervlaktetechnieken april 2013

23

Marcel Heijboer, Energy Consultant Atlas Copco Compressors Nederland.

Gerald van Dijk, Senior subsidie-adviseur SubVice.

> groeien op deze CO2 prestatieladder. Een nieuwe norm, de ISO 11011, komt naar verwachting in de zomer van dit jaar ter beschikking. In deze norm staat beschreven waaraan een goede persluchtmeting moet voldoen en welke parameters er exact gemeten moeten worden. Door de komst van de ISO 11011-norm maakt het binnenkort niet meer uit wie de meting uitvoert, zolang de meting maar conform de norm wordt uitgevoerd.

Ondersteunende subsidies

Een van de sprekers was ook Gerald van Dijk, subsidie-adviseur bij SubVice (www. subvice.nl). Hij ging dieper in op de subsidiemogelijkheden bij investering in energiebesparende bedrijfsmiddelen. Hieronder valt de Energie Investeringsaftrek (EIA). Verdere subsidies voor duurzame oplossingen zijn de MIA/Vamil, de SDE+

Eén kWh op jaarbasis kost een gemiddeld bedrijf zo’n 800 euro per jaar. Elke kW die dus kan worden bespaard, is pure winst en draagt bij aan een schoner milieu en minder CO2-uitstoot. En dat is waar het allemaal om gaat. <

Energie-efficiency spaart milieu en money

tekst en foto’s: Myriam Borghuis, Tekstpoint Communicatie

Maatregelen die genomen kunnen worden om een installatie te optimaliseren zijn dus zeer divers. In alle gevallen kan eenvoudig gestart worden met het laaghangende fruit, ofwel het tegengaan van oneigenlijk gebruik van machines, machines die niet nodig zijn uitschakelen, lekkages direct oplossen en de systeemdruk,

Start opname nieuwsuitzending ‘Energiebesparing’, gepresenteerd door Milika Peterzon.

Links Bernard Fortuyn en Pier Nabuurs.

24

oppervlaktetechnieken april 2013

indien mogelijk, verlagen naar de zogeheten ‘piepgrens’. Dat is het niveau waarop de machine gaat uitvallen.

en WBSO/RDA. Hij gaf een voorbeeld van EIA; een Atlas Copco meet/simulatierapport maakt het energieverbruik duidelijk van een oude compressor en een gesimuleerd energieverbruik van een nieuwe compressor. Er wordt een enorm verschil zichtbaar. Dat zou een belangrijke reden kunnen zijn voor aanschaf van een nieuwe compressor, die met de EIA-regeling kan worden aangekocht.

Meer informatie www.AtlasCopco.nl

Bob van Wijnen, General Manager Atlas Copco Compressors Nederland.

Complete solutions in surface treatment

Laagdikte meetinstrumenten FMP10-40 serie De Basis modellen FMP 10-20 met 1-2 applicaties worden aangevuld door de flexibele en door de gebruiker zelf in te richten topklasse FMP30-40 instrumenten met tot wel 100 applicaties.

Kenmerken • Niet destructieve laagdiktemeting volgens de magneetinductieve en/ of wervelstroom methode. B.v. verf op alle metalen ondergronden, anodiseerlagen op aluminium, zink op staal en koper op plastic dragers.

Uw producten verdienen een optimale behandeling. Profiteer van de know-how en

• Groot en helder grafisch display in een

technische voorsprong van Glasbeek Finish op het gebied van oppervlaktebehandelings-

volledig nieuwe, duurzame en schokbe-

technieken. Al meer dan 100 jaar zijn wij toonaangevend in de ontwikkeling en productie

stendige behuizing.

van innovatieve systemen zoals:

• SPROEITUNNELS • BADENREEKSEN • WATERBEHANDELING • DROOGOVENS • POEDERCABINES • SPUITAPPARATUUR

• Gebruiksvriendelijk menu met veelzijdige evaluatie mogelijkheden.

• NATLAKCABINES • LAKDOMPELBADEN • MOFFELOVENS • KAMEROVENS • TRANSPORTSYSTEMEN • TURN-KEY SYSTEMEN

• USB communicatie met PC, FMP 30-40 ook met printer.

• Brede selectie van meetsondes met innovatieve sonde technologie, voor hogere nauwkeurigheid en ruimer meetbereik.

Neem gerust contact op. Wij helpen u graagbij het oplossen van uw meet vraagstukken.

Helmut Fischer Meettechniek B.V. Tarasconweg 10, 5627 GB Eindhoven Tel. +31 (0)40 248 22 55, www.helmutfischer.nl, netherlands@helmutfischer.com Glasbeek Finish B.V., Noordkade 20, 2741 EV, Postbus 19, 2740 AA, Waddinxveen - Holland Tel. + 31-(0)182 - 322 422, Fax + 31-(0)182 - 611 193 E-mail: info@glasbeekfinish.nl, Internet: www.glasbeekfinish.nl

Coating Thickness

Material Analysis

Microhardness

Material Testing

oppervlaktetechnieken april 2013

25

Dick Drent kan putten uit een ruime ervaring die hij overdraagt aan zijn zoon Emiel, die zelf ook al jaren volop actief is in de galvano- en anodiseermarkt.

“Investeren in hardware” Drent Techniek: galvano die in het straatje te pas komt

Op de tweejaarlijkse vakbeurs Surface te ’s-Hertogenbosch, die in oktober 2012 plaatsvond, kom je natuurlijk vakgenoten en “vakidioten” tegen. Beiden in de positieve zin des woords uiteraard.

Als er dan een tussen zit die een videoband uit de jaren negentig digitaliseert waarop de NGO/ SBG, de Nederlandse Galvano Ondernemers/Stichting Bevordering Galvanotechniek, de waarde van galvanotechniek aan het brede publiek uitmeet, wordt het wel tijd voor een nadere kennismaking. Een buitenkansje om de vraag uit te diepen: wat komt er zoal kijken bij het bouwen van een galvanostraat?

Ter plekke in Etten-Leur blijkt het inderdaad raak; de Galvanotechniek en zelfs een Oppervlaktewijzer uit 2011 prijken grijpklaar op het bureau van Drent senior.

Behalve een heleboel praktijkreferenties laat hij ook een zoon in zijn voetsporen na.

Vakblad Oppervlaktetechnieken slaagde erin dezelfde vragen onafhankelijk te 26

oppervlaktetechnieken april 2013

laten beantwoorden, waardoor een heus generatieduel ontstond.

Wat komt er kijken bij een bedrijfsinrichting, wat valt het vaakste mee of tegen?

Drent Sr.: “De montage valt vaak nog tegen. Ooit hebben we een trommelautomaat op een enkele zaterdag geplaatst,

maar een doorlooptijd van wel zes maanden kan ook. Soms valt het mee hoe ze ermee kunnen werken, dan hebben ze iets geavanceerds besteld maar kunnen ze er relatief eenvoudig mee werken. Er zit toch best veel techniek achter. Soms vragen ze om een installatie die op een bepaalde manier moet lopen, met zóveel producten

Nieuwbouw Galvano Hengelo. (Foto: Galvano Hengelo bv)

per uur. Maar als de uitdruiptijd dan anders is dan gedacht voor dat product, laat de klant vervolgens een hoop veranderen door onze programmeur. Als de output niet gehaald wordt, gaan ze het terugschroeven maar dan komen ze vaak precies uit op waar we in ons eerste voorstel mee kwamen. En dan ben je weer thuis.”

begin ruim van tevoren, ook met nadenken over dingen als de bereikbaarheid van onderdelen van filterpompen die je regelmatig moet vervangen of reinigen. Als je daar van tevoren niet over nadenkt, moet je er achteraf kunstgrepen voor aanbrengen. Als je van tevoren had nagedacht wordt het een stuk praktischer.”

Drent Jr.: “Het begint al met de doorlooptijd. Wat eens is voorgekomen, is dat de klant bijvoorbeeld in december belt en in maart is dan de kogel door de kerk.

Maar dan moet de installatie wel in juni geplaatst worden. Je bespaart een hoop stress door de doorlooptijd ruim te nemen, ruim van tevoren te bedenken hoe en wat je wilt en te praten met de juiste mensen.

Van niets op papier tot een draaiende installatie, dat is toch gauw zes tot acht maanden. Goed nadenken en een stukje pre-engineering besparen een hele hoop ellende. En denk eraan een voorziening te maken die zorgt dat je de ruimte onder de baden makkelijk schoon kan maken, al is het maar een lekbak. Met automatisch schoonspuiten en een afvoerputje, zodat het dagelijks gebeurt. De afzuiging en de waterzuivering zijn vaak ook een ondergeschoven kindje in bestaande situaties. Dus

Wat zijn de belangrijkste verschillen tussen nieuwbouw en uitbouw in bestaande situaties?

Drent Sr. wijst meteen naar een foto aan de wand waarop een galvanobedrijf afgebeeld staat: “We kregen een put voorgeschoteld, daar moest het in passen.

We hebben een contract getekend en de baden bleken twintig centimeter dieper te kunnen. Dus dan haal je meer output uit je lijn. We gingen uitrekenen wat dat ging kosten, maar de praktijk was toch iets anders dan gedacht. In een bestaande situatie is het vaak moeilijker te calculeren hoe lang iets gaat duren en wat je tegen kunt komen. En je krijgt er een erfenis bij, zoals een programmeur hier zegt; je adopteert iets. In een bestaande situatie zegt de klant misschien ‘het werkt niet’ terwijl je aan de ruimte niets mag doen. De demontage valt ook wel eens tegen, waar-

door iets compleet kapot gaat. Baden die van binnenuit verrot zijn of ineens blijkt uit een hele omkasting een hoop vloeistof te komen. We hebben ook weleens bij een bedrijf een nieuwe vloer gelegd in de vakantieperiode. Dat was een heel circus, met twintig man die rondliepen en alles dat op trolleys stond om het snel af te voeren, want we hadden maar één dag de tijd om het leeg te halen en een week om weer in mekaar te zetten. Dat was: halen we het wel of halen we het niet…? Net als wanneer je meerdere klanten tegelijk hebt met kerst of in vakantieperiodes waarin er geen productie is. Als er onverwacht iets vernieuwd moet worden, red je dat niet in die periode.”

Drent Jr.: “In een bestaande situatie moet je roeien met de riemen die je hebt en in een nieuwe situatie mag je de roeiboot helemaal zelf ontwerpen. De mooiste opdracht is dat je een casco-pand krijgt en turnkey moet opleveren. Maar de grootste uitdaging zit altijd in een huidige situatie ombouwen naar een nieuwe en veel betere. Je kan tegen allerlei bouwtechnische problemen aan lopen. Onvoorziene omstandigheden, zoals eens een bestaande situatie die compleet herbouwd werd > oppervlaktetechnieken april 2013

27

Skid-bouw Ready to Run (R2R) Cleaninglijn gereed voor transport naar buitenland. (Foto: Drent Techniek bv)

Een onlangs opgeleverde anodiseerlijn.

(Foto: Drent Techniek bv)

> door een nieuwe vloer eronder te leggen. Eens moest er een vloeistofdichte vloer komen bij een anodiseerbedrijf met veel posities en heel grote baden. In 24 uur moesten we alle baden eruit halen, het bestaand leidingwerk loskoppelen, alle baden verplaatsen, in het weekend met bobcatjes weer naar binnen, de hele bestaande vloer eruit hakken, beton gieten, een tweecomponentenlaag laten uitharden, en een week later hadden we twee, drie dagen om alles terug te plaatsen zoals het stond. Als enige voorwaarde heb ik gesteld dat ik het op exact dezelfde vloerhoogte terug zou kunnen plaatsen.

Als je daar geen stringente afspraken over maakt, kun je álle aansluitingen opnieuw maken, ben je langer bezig en is bijvoorbeeld een gelijkrichter niet meer met dezelfde verbindingsstukken aan te sluiten.

Dus stellen we die voorwaarde, anders is het niet binnen dat tijdsbestek te doen.”

Zien jullie een toenemend gebruik van het kleuranodiseren als oppervlaktebehandeling?

Drent Sr.: “Multicoloreffecten zetten volgens mij nog niet echt door. De gewone standaardkleuren zwart en de goudkleuren, dat loopt eigenlijk wel. Probleem is: elke kleur is een nieuw badje, maar je moet er voldoende werk voor hebben wil je er rendabel een nieuwe kleur in zetten.

Er is in theorie meer mogelijk dan in de praktijk wordt toegepast. Het heeft wel 28

oppervlaktetechnieken april 2013

toegevoegde waarde, en we doen het erbij want we verkopen er ook een stukje chemie bij: Drent Galvanotechniek. Afdeklak en hoogfosfor chemisch nikkel leveren we ook, en een speciale tinnikkel.”

Drent Jr.: “Bedrijven die het doen in Nederland zijn er goed in gespecialiseerd.

De ene is juist heel erg gericht op kleine oplages en hightech en de andere doet heel grote aantallen en batches met honderd stangen of meer, en moet het winnen op de kleurvastheid. Bepaalde tinten champagne voor de bouw moeten exact hetzelfde zijn. Als er twee profielen naast elkaar gemonteerd worden en ze zijn niet precies gelijk, dan kan de bouwer dat nooit verkocht krijgen. Laagdiktespreiding en kleurvastheid zijn hier belangrijk.

In de hightech fijnmechanica voor aerospace-onderdelen daarentegen is vooral maatvastheid belangrijk. Dat er nieuwe industrieën aangeboord worden vanwege kleuranodiseren ervaar ik niet zo, maar als je meerdere kleuren kunt bieden, dan haal je wel meer werk binnen.”

In het Galvanotechniek jaaroverzicht waarvan we een samenvatting in januari publiceerden, komt her en der Pulse Plating naar voren. Laten Nederlandse bedrijven ook aanpassingen doen hiervoor?

Drent Sr.: “Daar kun je heel veel mee doen. Maar wie ermee werken gaan niet aan anderen vertellen hoe ze het doen,

want het heeft heel veel tijd gekost om precies het juiste pulsje te vinden. Het basisprogramma gelijkrichters kun je inzetten, bij de rest moet je met besturing en automatisering aansturen hoe je die pulse gaat verwerken, daar schrijven ze programmaatjes voor. Je leest er wel wat over. Met name voor edelmetalen is veel geld te verdienen omdat – als je er redelijk wat ervaring mee hebt – je zilver kunt neerslaan alléén waar je het wilt hebben.

Dat kun je heel mooi sturen. Als je binnen een holle ruimte in een werkstuk vijf micrometer wilde, zat er buiten zeventig.

Tegenwoordig heb je binnen vijf en buiten ook vijf. Maar het loont zich alleen voor edelmetalen. Je kunt het ook toepassen als je een dieptewerking voor tinnikkel wilt, en voor bepaalde eigenschappen.

Voor het gewone zinkwerk is het eigenlijk niet rendabel. De grotere gelijkrichters die een pulse reverse uitbrengen zijn vier, vijf, soms wel tien keer zo duur. En dat is jammer, bij heel kleine gelijkrichtertje kun je het nauwelijks maken, niet op labschaal, je zit gelijk aan de honderd of vijftig ampère. Tenminste, nóg wel…”

Drent Jr.: “Eigenlijk weinig; waar nieuw gebouwd wordt en men al ervaring heeft, worden in ieder geval maatregelen getroffen om andere processen ook met pulse plating gelijkrichters uit te laten voeren.

Bij loonverzinkerijen, loonchromerijen en dergelijke is het niet echt van toepassing.

Elektrische warmte-elementen om het bad mee op temperatuur te houden.

Met zink en chroom is het verschil niet dusdanig dat je zegt ‘er móét pulse plating op’, eerder met zilver en goud waar een precieze controle van je laagopbouw eerder lonend is. De investering in je gelijkrichter is al snel het dubbele, ja dat is even andere koek.”

Wat zou u meegeven aan de nieuwe generatie bedrijfsopvolgers?

Drent Sr. moet eerst even nadenken...

“Dat ze zich moeten specialiseren op nieuwe technieken. Er wordt te weinig gebruikgemaakt van de mogelijkheden die er toch eigenlijk zijn. Een aantal toepassingen, laten we eens beetje brainstormen… Als je het hebt over tinnikkel: de toepassingen daarvan kunnen veel groter zijn, met name voor de elektriciteitsvoorziening. Koperwerk dat verzilverd wordt, kan eigenlijk ook voorzien worden van tinnikkel. Het heeft de eigenschappen van roestvast staal maar de geleidbaarheid van zilver. Zilver geleidt goed maar tinnikkel oxideert niet zo, dus de contacteigenschappen blijven beter. Het heeft wel een wat agressiever sapje nodig waar je mee moet leren werken. Maar als je dat wél onder de knie hebt in combinatie met pulse plating, kun je heel wat bereiken.”

Drent Jr., half grinnikend: “Hmmm….

Investeren, investeren, investeren in hardware, haha. Nee, serieus: als klanten gaan investeren, is het goed dat ze zich tijdig la-

ten informeren over nieuwe mogelijkheden en waar je allemaal aan moet en kunt denken als je een lijn gaat bouwen en upgraden. Wat je heel vaak ziet is dat op basis van ervaring en kennis die aanwezig is in het bedrijf, men op de oude voet verder wil en niet nagedacht heeft over nieuwe toepassingen en technieken. Het onderhoud is een heel erg ondergeschoven kindje en dat maakt juist een groot verschil tussen verschillende sectoren. In de luchtvaart is soms zelfs onderhoud per kwartaal voorgeschreven, dat moeten wij dan goed doen. Daar hebben we weleens verbeterslagen gemaakt en dat doen we nog steeds: in de benadering van onderhoud. Vroeger keken we in eerste instantie naar praktische zaken zoals slijtage en trilling. Tegenwoordig gaan we nog een paar stappen verder door het schoonhouden van de installatie door het bedrijf zelf en de orde en netheid op de werkvloer en veiligheidsaspecten erbij te betrekken. Je trekt het zo naar een veel breder verhaal.

Onze toegevoegde waarde is dan een stuk groter. Dus onderhoud is één, vernieuwing en energie, ecologisch verantwoord ondernemen is verhaal twee. En als men denkt dat de ontwikkeling in de chemie stilstaat omdat alles wel uitgevonden is: dat is absoluut niet het geval, chemie blijft doorontwikkelen. Denk maar aan de vervangers voor zeswaardig chroom. Een andere tip is: een hele nieuwe lijn wegzetten hoeft niet, soms hoef je maar één

bad te vervangen; dat is slim met je geld omgaan. Je kan ook meer gebruik maken van subsidieregelingen. Als je gaswassers met recirculatie op de vloeistof van de gaswasser zet, dan komt de installatie in aanmerking voor een subsidie waarbij je soms tot de helft van de kosten van de afzuiging gesubsidieerd krijgt. Recentelijk was er een bedrijf die grondwater als koeling gebruikte op zijn zinkbaden. Nu hebben we een grote buffetrank op hun verzoek geplaatst, dat was hun eigen idee.

Het koelwater is in kringloop genomen met een hele kleine suppletie. Er wordt dus geen water meer opgepompt en aan de gemeente wordt niets meer aan rechten betaald. Alleen een heel klein beetje drinkwater. Het alternatief was een paar duizend kuub per maand gebruiken en een paar duizend euro betalen. Je gaat zó over de vijftig- of tachtigduizend euro per jaar, dat is toch veel geld. <

Meer informatie Drent Techniek B.V. Emiel@Drenttechniek.nl www.Drenttechniek.nl oppervlaktetechnieken april 2013

29

De roll-to-roll spatial ALD reactor.

VOM Dag van de Oppervlaktetechnologie bespreekt depositie in detail

In rap tempo atoomlagen aanbrengen TNO is momenteel bezig met het doorontwikkelen van Spatial Atomic Layer Deposition (spatial ALD): het aanbrengen van oppervlaktelagen met atoomlaagdikte. Onderzoekster Mireille Smets MSc besprak op de VOM Dag van de Oppervlaktetechnologie (15 november) de laatste stand van zaken en de inzet van ALD in de praktijk. “Inmiddels zijn we zover dat we spatial ALD kunnen toepassen op folies in onze roll-to-roll reactor.” TNO wil graag nauw samenwerken met onder meer potentiële eindgebruikers van de technologie.

30

oppervlaktetechnieken april 2013

Roll-to-roll spatial ALD reactor, trommel met folie gescheiden door gaslagering.

Bijschrift: Roll to roll spatial ALD reactor.

Spatial ALD concept met gaslagering tussen de precursoren en tussen de reactorkop en het substraat.

Spatial ALD roterende reactor, concept met gaslagering en roterende substraattafel.

Hoe werkt ALD? De dikte van een oppervlaktelaag kan met ALD exact op een gewenst aantal atoomlagen bepaald worden. In een conventionele, vacuüm ALD-reactor wordt vanuit twee gasvormige precursoren – die om en om worden toegelaten in de reactor – een dunne laag op een oppervlak opgebouwd. Bijvoorbeeld ALD van aluminiumoxide uit de precursoren trimethylaluminium (Al2(CH3)6, TMA) en water. Hierbij komt er als eerste gasvormig TMA in de reactor. Het substraatoppervlak reageert met dit gas, waarbij methaan als bijproduct ontstaat en het aluminiumrestant aan het oppervlak adsorbeert. Wanneer het oppervlak verzadigd is, wordt het restgas (dus alles wat niet

De methode is populair in de halfgeleiderindustrie, omdat de dikte van een met ALD aangebrachte laag extreem uniform en contourvolgend is. Andere belangrijke toepassingen zijn silicium zonnecellen en OLED’s (Organic Light Emitting Diodes, zie kader), waar met spatial ALD aluminiumoxide als respectievelijk passivatielaag of barrièrelaag aangebracht kan worden.

“Deze toepassingen zijn niet interessant met conventionele ALD (zie kader), omdat dit veel te langzaam en dus te duur is,” aldus Smets. “Maar het veel snellere spatial ALD is wél interessant voor deze toepassingen.”

Allerlei materialen te maken

Met ALD zijn allerlei materialen te maken, met name metaaloxides, -nitrides en

gereageerd heeft met het substraat en reactieproducten) weggepompt, zodat er alleen een atoomlaag geadsorbeerd TMA op het oppervlak overblijft. In stap twee wordt gasvormig water in de reactor gebracht. Het water reageert met het geadsorbeerde aluminiumrestant op het oppervlak, waarbij de overige methylgroepen wegreageren en zo een monolaag aluminiumoxide overblijft. Het water dat niet heeft gereageerd, wordt wederom weggepompt. Door alles tussentijds weg te pompen komen de twee uitgangsstoffen niet met elkaar in aanraking in de gasfase en zijn de twee halfreacties zelflimiterend.

edelmetalen zijn populair. Er vindt weinig vervuiling van de depositie plaats, want de gassen blijven gescheiden van elkaar in de gasfase. Maar volgens Smets kleven er nog wel wat nadelen aan conventionele ALD: “Juist omdat je het restgas iedere keer eerst moet wegpompen voor je verder kan met de volgende stap, is het een langzaam proces in vergelijking met andere depositietechnieken. Verder verspil je daarmee een groot deel van je precursor.

Dit alles maakt het relatief gezien duur.”

Het aanbrengen van een monolaag – met een dikte van een tiende nanometer – kost met de conventionele reactor (R&Dwafer) al gauw meerdere seconden. Voor een normale laag van 30 nm aluminiumoxide ben je al gauw een half uur tot een uur kwijt. Dit komt overeen met een

groeisnelheid in de orde van 0,01 nm/s.

Wil aluminiumoxide een mooie toekomst tegemoet gaan als barrièrelaag voor zonnecellen en OLED’s, dan moet ALD dus een stuk sneller. “Voor deze toepassingen moest het ALD-proces naar meerdere monolagen per seconde. Dat komt neer op ongeveer 1 nm/s, een factor honderd sneller,” aldus Smets.

Atmosferische druk

TNO heeft in 2009 een eerste poging ondernomen om dit voor elkaar te krijgen.

Met de spatial ALD-reactor van TNO zijn de reacties op het oppervlak niet meer in de tijd, maar ruimtelijk gescheiden.

Bij spatial ALD wordt het te behandelen oppervlak onder gasinjectors door bewogen, terwijl de gasinjectors die > oppervlaktetechnieken april 2013

31

> trimethylaluminium (TMA) en water injecteren op een vaste plek in de machine blijven hangen. Tussen de gasinjectors in komt stikstof als een scheidend gaskussen naar beneden. Dit zorgt voor een diffusiebarrière, waardoor het water en de TMA wederom niet met elkaar in aanraking komen tijdens de depositie. Het stikstof werkt daarnaast als gaslagering tussen de gasinjectorkop en het substraat.

De afstand tussen de reactorkop en het substraat is ongeveer twintig tot honderd micrometer.

De spatial ALD-reactor van TNO werkt onder atmosferische druk – volgens Smets een groot voordeel in kosten ten opzichte van de meeste ALD-opstellingen die onder vacuüm werken – en bij een temperatuur vanaf 100 °C voor aluminiumoxide-ALD. “Omdat de reactietijd van de gassen in de orde van milliseconden is, kunnen hoge groeisnelheden gehaald worden door snel van gas te wisselen,” aldus Smets.

Dat betekent dat met deze methode de aluminiumoxidelaag met één nanometer per seconde groeit en een laag van 30 nm in een halve minuut is aangebracht, in plaats van een uur. TNO-spinoff SoLayTec gebruikt spatial ALD om er silicium-zonnecellen mee van een passivatielaag te voorzien. “Het streven is om 3.600 wafers per uur te kunnen coaten met de InPassion ALD machine van SoLayTec,” aldus Smets.

Contactloos Roll to Roll

In de nieuw gebouwde, roll-to-roll spatial ALD-reactor van TNO zit een trommel (drum), die het mogelijk maakt om een coating met een roll-to-roll-proces aan te

OLED Een organische lichtemitterende diode (OLED) is een halfgeleider-lichtbron. Terwijl een led een puntbron is, is een OLED juist een (flexibele) vlakkenstraler. De emitterende laag van een OLED bestaat uit een speciaal type polymeer. Deze emitterende laag wordt tussen een anode en kathode geplaatst en afgesloten voor lucht en water. De laag licht op wanneer er een spanning over de kathode en anode gelegd wordt. OLED’s zijn op dit moment het bekendst van kleine beeldschermen en displays, van bijvoorbeeld mobiele telefoons.

32

oppervlaktetechnieken april 2013

Detailfoto van de roll-to-roll spatial ALD reactortrommel.

brengen. Een folie beweegt contactloos over de trommel, die een diameter van 30 cm heeft en waarop zes precursorparen van TMA en water ruimtelijk gescheiden worden aangeboden. De trommel draait tegengesteld aan de doorvoerrichting van de folie, wat de depositiesnelheid nog iets verhoogt. Zo komen er per rotatie van de drum zes monolagen op de folie. Smets: “Er is hierbij geen mechanisch contact tussen de folie en de drum. We kunnen de laagdikte volledig bepalen aan de hand van de rotatiesnelheid van de drum en de doorvoersnelheid van de folie.”

Flexibele substraten

Spatial ALD is op deze manier een uitermate geschikte kandidaat voor het coaten van flexibele substraten, zoals voor OLED’s, die ook gemaakt worden middels een roll-to-roll-proces. OLED’s zijn zeer gevoelig voor water en zuurstof. Met name water zorgt ervoor dat een OLED degradeert, daardoor minder of zelfs geen licht meer kan geven en uiteindelijk kapotgaat.

Flexibele OLED’s worden op plastic folie gemaakt (PET- of PEN-folie), maar deze folie is redelijk goed doorlaatbaar voor water en zuurstof.

Er moet daarom eerst een barrièrelaag op de folie komen, voordat de OLED op de folie wordt aangebracht. Daarnaast komt er een barrièrelaag bovenop de OLED. Op deze manier kan er van beide kanten geen water bij de OLED komen. Smets: “Deze

barrièrelagen kunnen we aanbrengen met roll-to-roll spatial ALD. De eerste resultaten die zijn behaald met de rollto-roll-reactor zijn veelbelovend, maar er moeten nog veel optimalisatiestappen worden gezet.”

Hiervoor wil TNO graag nauw samenwerken met potentiële eindgebruikers van de technologie, maar ook met leveranciers van ALD equipment, substraten en precursoren. Volgens Smets bieden het Holst Centre en Solliance hiervoor uitstekende mogelijkheden, en sinds begin 2013 is binnen het Holst Centre hiervoor een research-programma gestart. < tekst: Armand van Wijck, Aurora Science Communications foto’s: TNO Thin Film Technology

Meer informatie De VOM Dag van de Oppervlaktetechnologie is een jaarlijks congres dat in het najaar gehouden wordt. Eerder verscheen al “Techniek door dik en dun” als eerste terugblik op de Dag van de Oppervlaktetechnologie van 15 november 2012 (www.

Oppervlaktetechnieken.com/archief).

TNO Thin Film Technology M.M.H. (Mireille) Smets MSc Research Scientist mireille.smets@tno.nl

Het moet lang goed blijven!

Ontwerpen van oppervlakken die lang goed blijven onder de zwaarste omstandigheden.

Engineers werken wereldwijd samen met Sulzer Metco.

Bijvoorbeeld, high-throughput draadspuittechnologie die langdurig corrosiebescherming geeft op olie-en gastransportleidingen. Het resultaat?

Coatings die 25 jaar mee gaan, sterk verminderende lange termijn pijplijn onderhoud en corrosie en lekkage uitsluiten. Bespaart kosten en milieu.

Voor meer informatie: Sulzer Metco Europe GmbH, Branch Benelux Molenstraat 32 4758 AB Standdaarbuiten Netherlands Tel. +31 165 88 04 05 Fax +31 165 31 31 28 nl-info@sulzermetco.com www.sulzermetco.com

www.kika.nl Giro 8118

oppervlaktetechnieken april 2013

33

Verticale warmte- en koelinstallatie bij OFAR ItaliĂŤ voor lange gesmede assen tot 16 meter ten behoeve van betere mechanische waardes van het materiaal.

Nieuwe dimensie voor gesmede assen tot 16 meter lengte

Verticale warmtebehandeling In samenwerking met de universiteit in Brescia ontwikkelde het Italiaanse smeed- en bewerkingsbedrijf OFAR S.P.A, sinds 1985 lid van de GIVA Group, verticale warmtebehandelingstorens waar assen tot een lengte van 16 meter na het smeden gecontroleerd, verhit en gekoeld kunnen worden. Een gesprek met Ruud Jacobs en Dick Kruijs van M.S.E.

34

oppervlaktetechnieken april 2013

Gesmede stalen ringen met een diameter van 3.700 mm en een hoogte van 1.570 mm ten behoeve van een Nederlandse lierenbouwer.

De Nederlandse importeur en intermediair in de metaalverwerkende industrie M.S.E. Metal Service Europe bv in Leerdam, die al vele jaren samenwerkt met deze wereldspeler op het gebied van gesmede en voorbewerkte assen en buizen, maakt dankbaar gebruik van de mogelijkheden die OFAR in Visano (Italië) te bieden heeft.

Ruud Jacobs: “De verticale warmtebehandeling van assen na het smeden heeft ten opzichte van de horizontale behandeling meerdere voordelen. De mechanische waardes zijn beter te sturen op verschillende locaties van de as. Verder zakt de verhitte as niet door en blijft hij dus nagenoeg recht door zijn verticale hangpositie in plaats van een horizontale positie op steunen, wat normaliter gebruikelijk is bij een horizontale warmtebehandeling.

Door het sprayen van water onder hoge druk kan men hogere mechanische waardes in het materiaal verkrijgen, omdat normaal gesproken bij het afkoelen in een bad een soort van film om het smeedstuk ontstaat, waardoor de koeling minder goed door kan dringen in het materiaal.

Bij het sprayen met hoge druk wordt deze film tenietgedaan en kan men dieper en gelijkmatiger koelen.”

Liever verticaal

“Smeedstukken, zoals assen en speciale buizen, waarbij het risico op vervorming moet worden vermeden, worden daarom bij voorkeur verticaal verhit en gecontroleerd verticaal afgekoeld. OFAR heeft dit

verticale warmtebehandelingssysteem ontwikkeld om betere mechanische waardes van het materiaal te krijgen. Het sterke punt van dit systeem is dan ook dat assen of buizen op de verschillende materiaaldiktes gecontroleerd op de gewenste temperatuur gebracht kunnen worden en ook weer gecontroleerd afgekoeld kunnen worden. Deze vorm van spanningsarm gloeien en afkoelen wordt geheel volgens een gestandaardiseerde norm voorgeschreven.”

Grote opdracht

“Wij werken al jaren met OFAR Italië als intermediair samen, ten behoeve van de Nederlandse en Belgische markt. De mogelijkheden die dit Italiaanse bedrijf biedt, zijn er in Nederland niet. OFAR kan gesmede assen en bussen smeden tot een netto stuksgewicht van 200 ton,” vult Dick Kruijs aan. “Momenteel wordt bijvoorbeeld een aantal grote gesmede ringen uit koolstofstaal aan een Nederlandse lierenbouwer via ons geleverd. Het gaat hier om een aantal grote en kleinere ringen met een gezamenlijk gewicht van 130 ton. Het bijzondere hieraan is dat de grootste ringen een hoogte hebben van 1.570 mm en een diameter van 3.700 mm.

Er zijn maar weinig smederijen die dergelijke hoogtes kunnen verwerken. Ook speciaal is dat de productietijd niet meer bedraagt dan vier weken, wat enorm snel is voor zo’n product.”

M.S.E. Metal Service Europe

Als zelfstandige Europese intermediair in de metaalindustrie, fungeert M.S.E. als agent tussen afnemers in de Benelux en diverse, met name gecertificeerde, WestEuropese producerende bedrijven. De voornaamste toeleveringsbedrijven waar zij al jaren mee samenwerkt zijn naast OFAR Italië onder andere Sofymétal, voorraadhouder van stafmaterialen zoals A105 / A350LF2 en F11, AMPO Spain voor centrifugaal gietwerk in RVS, duplex en nikkellegeringen tot 5 ton voor met name de pompen- en afsluiterbouw, en Edelstahl Rosswag voor vrij vorm-smeedwerk tot 5 ton voor onder andere de olie-, gas- en energiemarkt.

“Met de nieuwe verticale warmte- en koeltechniek voor lange gesmede assen heeft OFAR Italië weer een nieuwe dimensie toegevoegd aan ons scala van toeleveringsmogelijkheden voor onze afnemers in de Benelux. Wij zijn daar uiteraard blij mee,” aldus een tevreden Ruud Jacobs van M.S.E., die de omzet in het afgelopen jaar weer aanzienlijk zag toenemen. < tekst: J.M. Hanssen foto’s: M.S.E. Metal Service Europe bv

Meer informatie www.metalserviceeurope.nl oppervlaktetechnieken april 2013

35

Technologische ontwikkelingen dankzij het Zevende Kaderprogramma van de EU

Gebruik van UV-LED in de coating Enkele voordelen van LED-lampen bij het uitharden van coatings zijn de afwezigheid van infrarode straling, hetzelfde stralingsvermogen over de gehele lengte van de lamp, een lange levensduur, geringe afmetingen en de directe aan-/uit-bediening. Vanuit ecologisch perspectief zijn de belangrijkste voordelen van de UV-LED-technologie de afwezigheid van UV-C, ozongeneratie en kwikhoudende stoffen.

In de afgelopen jaren is een gestage verbetering van de prestaties van de beschikbare UV-LED-chips bereikt (ongeveer een verdubbeling van de prestatie per jaar), wat betekent dat de UV-LED-systemen van jaar tot jaar krachtiger worden. Op dit moment zijn met watergekoelde LEDsystemen tot circa 16 W/cm2 en luchtgekoelde systemen tot ongeveer 7 W/cm2 beschikbaar. De prestatieverbeteringen zijn echter niet alleen terug te voeren op de hogere prestatieklassen van de chips, maar ook op de toenemende ervaringen met UV-LED’s en de vooruitgang in chipverpakking, besturing en koeling.

In de toekomst kunnen nog efficiëntere UV-LED-chips worden verwacht, zodat de UV-LED’s met een rendement van ongeveer 30% tweemaal zo efficiënt zijn als de conventionele UV-uitharding met een rendement van ongeveer 15% (inclusief verlies door reflector).

36

oppervlaktetechnieken april 2013

Kostenvergelijking tussen UV-LED- en UV-licht-technologie

Vergeleken worden een conventionele lamp met 1.400 mm effectief bestralingsbereik, een vermogen van 120 W/cm2 en een 30% standby-prestatie, met een UV-LED met 140 mm effectief bestralingsbereik en een vermogen van 5 W/cm2. In de berekening spelen factoren een rol als machinegebruik, machine-uren per jaar, initiële kosten en onderhoudskosten.

De vergelijking is alleen gebaseerd op de kosten van het UV-systeem, andere kosten worden niet beschouwd. In de energieanalyse kan worden gevonden dat door het gebruik van UV-LED’s slechts ongeveer 20% van de energieprestatie van een conventioneel systeem wordt ingevoerd. Dit leidt tot een energiebesparing van ongeveer 6.000 euro per jaar. In de Total Cost of Ownership spelen vooral de investeringskosten en slijtagekosten een rol. Hier

kan worden opgemerkt dat een UV-LED in deze lamplengte aanzienlijk duurder is dan een conventioneel UV-lampsysteem.

Ook zijn de slijtdelen (UV-lamp) van een conventioneel UV-systeem veel goedkoper dan die van een UV-LED-systeem. Aangezien de levensduur van de UV-LED’s echter wel ongeveer tien keer zo groot is als de levensduur van een conventioneel UVsysteem, worden de slijtagekosten over de jaren terugverdiend. Bij een machinelevensduur van tien jaar zijn de totale kosten van het UV-LED-systeem ongeveer 15.000 euro lager dan die van een conventioneel UV-systeem. In het algemeen kan men daarom aannemen dat het gebruik van UV-LED’s in nieuwbouw of herbouw achteraf zeker in overweging kan worden genomen, maar dat de omzetting van een functioneel UV-lampsysteem alleen na een zorgvuldige afweging van de kosten zinvol is.

De Solidcure en Solidcure Plus LED-lampen bewijzen hun waarde al in de printindustrie.

Integration Technology Ltd. Integration Technology is een strategische alliantie van IST Metz GMBH, gevestigd in Engeland, die zich richt op de ontwikkeling en productie van UV-uithardende systemen op zowel conventioneel als UV-LED-gebied. Opgericht werd Integration Technology 2000 met als belangrijkste oogmerk UV-systemen voor de digitale printindustrie (inkjet), waarbij in de afgelopen jaren de uitbreiding van het productportfolio ertoe heeft geleid dat steeds meer projecten in de industriële sector worden gerealiseerd. UV-LED-systemen maken in de tussentijd ongeveer 25% uit van de totale omzet van Integration Technology.

Om een eerlijke afweging te garanderen, moet echter worden opgemerkt dat de formulering van de UV-LED-lakken en hun reactiviteit een sterke invloed kan hebben op de exploitatie (kosten) van de UV-LEDinstallatie en op de operationele kosten van de lak.

Uitdagingen en belemmeringen van UV-LED’s in de coating

Hoge investeringskosten en het geringe aantal beschikbare UV-LED-lakken zijn op dit moment de belangrijkste belemmeringen voor het gebruik van UV-LED’s in de coating. Bij deze belemmeringen komen nog uitdagingen door zuurstofinhibitie en de vraag naar kostenneutrale UV-LED-

formuleringen (in vergelijking met conventionele UV-formuleringen).

Zevende Kaderproggramma EU: energie-efficiënte uitharding met UV-LED zonder inertisering

Een door het Zevende Kaderproggramma van de EU ondersteund onderzoeksproject had als opdracht verschillende (bestaande en nieuwe) foto-initiatoren, monomere/ oligomere systemen, uithardingsmogelijkheden en strategieën tegen zuurstofinhibitie te verkennen. Projectpartners waren de Technische Universiteit Wenen, Lambson, PRA, Topi-Kalustaja Oy, Tikkurila, microglass en Integration Technology.

Door de keuze van projectpartners werd

de kennis van en ervaring met grondstof en formulering tot en met de toepassing/ applicatie en uitharding door experts in kaart gebracht en beoordeeld. Resultaten van het project waren onder meer de bevinding dat een voldoende uitharding met UV-LED zonder inertisering bij een normale productiesnelheid op laboratoriumschaal mogelijk is. De combinatie van commercieel beschikbare foto-initiatoren en nieuwe additieven biedt de basis voor een voldoende oppervlakte-uitharding.

Nieuwe initiatoren en speciale strategieën tegen zuurstofinhibitie hebben, in combinatie met nieuwe formuleringen en aangepaste UV-LED-systemen, het potentieel voor een verdere verhoging van de productiviteit. < tekst: Achim Herzog, Integration Technology Ltd. foto’s: Integration Technology Ltd.

Meer informatie www.ist-uv.nl www.uvintegration.com oppervlaktetechnieken april 2013

37

gehoord Noot van de redactie: Op deze pagina staat de lezingenrubriek “Gehoord” met nabeschouwingen van technologische congreslezingen, die omwille van plaatsingsruimte niet in de algemene nabeschouwingen pasten, of die omwille van de themaprogrammering of verwijsmogelijkheid naar aanstaande evenementen apart gehouden zijn.

Vakkennis is de norm > Evenement: Oplossingen voor corrosie in de praktijk, 6-7 december 2012, Ridderkerk > Organisatie: Institute for International Research IIR, www.IIR.nl/Industry > Volgend evenement: Waarschijnlijk januari 2014 > Lezing: Corrosiestandaardisatie voor theorie en praktijk > Spreker: Nico Frankhuizen, voorzitter Normcommissie 342 035 “Verfwaren”. > Werkzaam als commercieel technicus bij ontwikkelaar en leverancier van meetinstrumenten TQC te Zevenhuizen > E-mail: info@TQC.eu

Een van de grote voorvechters van een gezonde oppervlaktebehandelende industrie is Nico Frankhuizen, die naast een drukke baan in de meetinstrumentatie veel eigen tijd steekt in het meelezen van en bijdragen aan technische normen. Hij kon er dan ook een flink aantal te berde brengen. Dia’s vol logo’s zijn eigenlijk niet gewenst op vakcongressen, maar de wolk met norminstanties die hij optrok bij zijn openingsvraag, was een zeer legitieme opmaat voor zijn betoog. “Welke is nu dé norm?” vroeg hij zich hardop af. Dit civielrechtelijke instrument is een kwestie van afspraken tussen opdrachtgever en opdrachtnemer en eventueel andere partijen zoals eindgebruikers. Maar er kan wel discussie zijn welke er dan uitgepikt moet worden voor het werk. En om het nog bonter te maken: “NACE valt officieel buiten het hele normalisatieverhaal,” wierp hij het publiek van corrosietechnici – waaronder leden en de vicevoorzitter van NACE Benelux – voor de voeten. De National Association of Corrosion Engineers is vooral bekend om de wereldwijd erkende certificering van corrosie-inspecteurs, maar heeft ook een karrenvracht “NACE Standards” uit zijn commissies doen voortkomen. De ASTM, American 38

oppervlaktetechnieken april 2013

Standard Testing Methods, wil eigenlijk ook een internationale partij worden, maar de weg van samenwerking met bestaande partijen lijkt hiervoor meer geëigend. “Dan hebben ze geen stemrecht, maar alleen inzage, net als NACE,” gaf hij maar vast de voorsprong aan die een deelnemer aan een NEN-normcommissie heeft. Een stippellijn op de dia markeerde de echte DIN- en ISO-normen en dergelijke ten opzichte van de branchevoorschriften, die overigens een groot gezag kunnen genieten in het werkveld.

De ingetogen spreekstijl van Frankhuizen kan zijn enorme inzicht in het normalisatieproces niet verbloemen. Soms moet hij grootschalig bijspringen met correctievoorstellen, die hij met vakgenoten overlegt. “Over een idee of wens vanuit de industrie moeten minimaal vijf landen het met een new work item proposal eens

hebben. Het is belangrijk dat in de gaten te houden, zéker met de huidige ontwikkelingen,” voerde Frankhuizen de spanning verder op.

De gevolgen voor de industrie zijn bijvoorbeeld dat de ISO 9227 de standaard neutrale zoutsproeitest is (ook de ASTM B-117 wordt veel gebruikt – red.). “Die wordt op 99 procent van de organische deklagen toegepast.” Op tal van congressen is deze test al bediscussieerd als zijnde een vergelijkende test en zeker geen voorspellende.

Zogeheten vuistregels en ervaringscijfers zouden dan een toekomstverwachting moeten rechtvaardigen, maar de constante corrosiebelasting met een warme zoutnevel is geen realistische nabootsing van de daadwerkelijke belasting. Een test duurt van 48 tot wel 3.000 uur. Proeflaatjes tot en met complete afsluiters gaan in de testkast. Desalniettemin is

“De zoutsproeitest heeft altijd een probleem in relatie met de praktijk.” zijn, opdat het voorstel erdoor komt. Momenteel wordt juist de ISO 12944 onder de loep genomen,” maakte hij zijn betoog actueel voor de staalconserveerders. “Iedereen in de normcommissie heeft de mogelijkheid bij te dragen. De Corrosiecommissie wordt volgende week opnieuw opgestart,” werd het IIR-congres nóg actueler gemaakt. Inderdaad zou er die maand de behoeftenpeiling plaatsvinden, inmiddels is deze normcommissie gaan lopen.

“Na een formal draft (formeel concept – red.) volgt een officiële normprocedure en zitten we eraan vast.” Daarvóór kan iedereen nog bijdragen. “En zelfs de hele norm tegenhouden als we commentaar

de norm al sinds 1914 nagenoeg ongewijzigd. In de beoordelingsnorm (niet de ISO 9227 zelf) staat bijvoorbeeld dat het andreaskruis vervangen is door de parallelle inkrassingen. En áls er een wijziging komt… “Voor wie de testen uitvoeren heb ik slecht nieuws: er is een kans dat je je testen minimaal moet verdubbelen. De kastwissel vergt een tweede kast van dik tienduizend euro, als de 2012-versie dit gaat voorschrijven. Je testkabinet hoefde niet leeggehaald te worden, je kon er een stel panelen bij zetten en doorwerken. Tot normcommissie ISO TC 156 de kennis weer ophaalde van de BSI 50021 en 5721. Die was vergeten, maar dat was het document

Nico Frankhuizen, voorzitter Normcommissie 342 035 “Verfwaren”, bracht het gehoor in stelling met de prikkelende vraag: “Welke is nu dé norm…???”.

waar die ISO-norm van afstamt. Alle in ISO 12944-bedoelde coatings hebben daar dan mee te maken.”

De 2012-versie van de zoutsproeitest volgens ISO 9227 is voor iedereen bruikbaar.

“Validatie door massa-afdracht was informatief opgenomen. Je mocht afwijken, dat stond er wel normatief in, maar het mócht. Sinds 1914 is er bijna niets aan die norm veranderd, we reden nog in dít soort

of doorgaans maandelijks worden die geplaatst, dus moet je je samples elders onderbrengen. Het gaat maar om zes panelen in een verder volle testkast, maar het is wel een rotklus,” deelde hij openhartig eigen ervaring. “Maar panelen mogen niet uit de test gehaald worden, want het onderbreken van de test is schadelijk.

Maar de validatie vereist dat ze na 48 uur verwijderd worden, dus terwijl je andere testen doorlopen. Ondertussen heb je

“Een goede coatingjob lééft bij het werk dat geleverd wordt, bij de kwaliteit!” wagens,” wees hij op een oldtimer met houten spaakwielen. “Dat geeft aan hoe de corrosie-industrie heeft stilgestaan.

De apparatuurmogelijkheden zijn ook veranderd. En het blikveld is veranderd; vroeger gooide je wat in de kast en kwam er zout en water bij. Nu willen we precies weten wat er in de kast gebeurt. Soms zijn materiaalbeproevingen heel operator- en locatieafhankelijk.”

Als heet hangijzer in het normcommissiewerk noemde Frankhuizen paragraaf 5.2.2, punt 3 over dummies van inert materiaal, dus kunststoffen of glas, tijdens de verificatieperiode. “Driemaandelijks

meerdere metaalsoorten in je kast, dat komt normaal al voor in matig onderhouden kasten. Daar willen we rekening mee houden, dat bepaalt ook hoe agressief de kast is,” verwees hij naar contactcorrosie door metaalbesmetting. “De validatie met plexiglas-panelen geldt alleen voor een leeg kabinet.”

Enkele kritische noten aan het adres van de neutrale zoutsproeitest konden niet ontbreken, met name over de correlatie met de praktijk. Wie eerdere IIR-congressen over corrosie heeft bijgewoond, heeft wel eens langs horen komen dat de TU Delft zelfs eens een negatief verband

tussen de zoutsproeitest en de daadwerkelijke corrosiebestendigheid heeft vastgesteld, al was dat een zó zwak verband dat er geen conclusie aan verbonden kon worden. “Er wordt op basis van 1.500 uur zoutsproeitest een garantie van vijftien jaar gegeven als de proefplaten geen doorgaande roest vertonen uit de aangebrachte krassen. Zelfs de ISO 12944 gebruikt dit systeem. Maar twaalf tot negen jaar is de spreiding die je kunt verwachten, als je rekent zonder de galvanische werking.

Dus er is altijd een probleem in relatie met de praktijk.”

Een stevige noot had Frankhuizen bovendien te kraken over corrosie-inspecteurs.

“NACE- en FROSIO-erkenningen zijn het bekendst, maar er zijn ook spelers in de markt die hun certificering uit commercieel gewin te grabbel hebben gegooid.

Een poll onder duizend inspecteurs gaf bovendien aan hoe versnipperd het opleidingslandschap is; 57 procent heeft twee of meer keer dezelfde opleiding gedaan op diverse locaties, bijvoorbeeld omdat ze het in een ander land nogmaals moesten halen. Vijf procent heeft acht of meer opleidingen achter de rug om alles bij elkaar te sprokkelen. Bij ISO/TC35 ligt al een voorstel dat we moeten zien te voorkomen dat gelijke inspecteurs een stap terugvallen als er samenvoegingen komen, zodat we in bestekken kunnen aanduiden wat we willen als inspecteur. Een goede coatingjob lééft bij het werk dat geleverd wordt, bij de kwaliteit!” < oppervlaktetechnieken april 2013

39

gelezen Abonneringsgegevens van de hieronder aangehaalde bladen: > Besser Lackieren Vincentz Network Verschijnt tweemaal per maand, dubbeluitgaves in januari, juli en augustus, 2 145,00 zeitschriftendienst@besserlackieren.de www.BesserLackieren.de > Metalloberflächen Uitgever Lothar Zobel, copyright I.G.T. Verschijnt tienmaal per jaar Verenigingsblad van het Europäische Gesellschaft für Lackiertechnik (keuzeabonnement), 2 139,00 info@MO-Oberflaeche.de www. MO-Oberflaeche.de > MFN Metal Finishing News Verschijnt zesmaal per jaar, 2 90,00 info@MFN.li www.MFN.li > MP Materials Performance NACE International, National Association of Corrosion Engineers Verschijnt maandelijks als verenigingsblad, $ 130,00 voor niet-NACE-leden; losse exemplaren $ 20,00 voor zover voorradig. firstservice@NACE.org www.NACE.org > Protective Coatings Europe Verschijnt als kwartaalblad, uitgeverij MPI Group, Engeland. £ 71,00 voor vier edities, £ 122,00 voor acht edities. www.ProtectiveCoatingsEurope.com > VOM Info Verenigingsblad van VOM België, Vereniging voor Oppervlaktetechnieken van Materialen Verschijnt tienmaal per jaar, 2 45,00, losse nummers 2 4,00. info@VOM.be www.VOM.be

40

oppervlaktetechnieken april 2013

Noot van de redactie: Op deze pagina’s staat de literatuurrubriek waarmee lezers van Oppervlaktetechnieken een kijkje krijgen in de internationale vakliteratuur.

Energie-efficiënt lakken in de autofabriek: China wereldtop

Bouwer van lakinstallaties Dürr, die blijkens een bericht in Metalloberflächen van maart een zeer succesvol jaar achter de rug heeft met bijna een kwart omzetstijging tot 2,4 miljard euro waarvan 176 miljoen euro winst, werd door Metal Finishing News geïnterviewd over de hedendaagse markvereisten. Dan blijkt het allemaal om duurzaam produceren te gaan, met name energiebesparing, maar verrassender wellicht is dat juist de opkomende landen hierin koploper zijn. Het laat zich anderzijds eenvoudig verklaren door het feit dat daar nu eenmaal de meeste zeer recente nieuwbouw van procesinstallaties staat, met de nieuwste ingenieurssnufjes.

Quality and efficiency in the painting process, interview van Metal Finishing News met Manfred Weil, directeur van Dürr Systems GmbH. www.Durr.com Metal Finishing News Vol. 14, januari 2013, p. 36-37

Uitbesteden van oppervlaktetechniek: je blíjft medeverantwoordelijk!

Ben je gevrijwaard van de verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van deelcomponenten of eraan uitgevoerde bewerkingen/behandelingen, als je het werk uitbesteed hebt onder bepaalde kwaliteitsvoorschriften? Kun je je indekken met normen en specificaties zodat het achteraf aan de subcontractor ligt als er iets niet aan de eindgebruikersverwachtingen voldoet? Wereldwijd MFN-cursusleider Paul Huyton stelt klip en klaar dat het uitbestedingsproces zelf óók aan de nodige vereisten moet voldoen en dat degene die het product uiteindelijk uitlevert gewoon de totaalverantwoordelijke blijft. Zowel ISO 9001:2008 als het “equivalent” in de luchtvaart AS EN 9100 rev C stellen dat je de processen bij toeleveranciers ook zeker moet stellen. Bovendien: “Ensuring control over outsources processes does not absolve the organisation of the responsibility of conformity to all customer, statutory and regulatory requirements.”

De oplettende lezer is meteen gespitst op

de termen “equivalent” en “conformity”, waarover in vakblad Oppervlaktetechnieken eens een column is verschenen van commissievoorzitter Verfwaren Nico Frankhuizen (Oppervlaktetechnieken van december 2009, p. 40, www.Oppervlaktetechnieken.com/archief).

Shot peening is een ‘speciaal proces’, wordt bijna vanzelfsprekend genoemd zonder accentuering dat het hier een kwaliteitsvakterm betreft. In de tijd van de Stichting VOM Certificaat (in 2000 overgedragen aan DNV) werd er altijd op gewezen wat hiermee bedoeld wordt: de procescontrole geeft niet altijd een exacte karakterisering van hoe het product zich in werkelijkheid zal houden. Dit is inherent aan de systeemvraagstukken die slijtage en corrosie per definitie zijn: het gaat ook om omgevings- en procescondities (om over transport en montage nog maar te zwijgen, want daar kan ook van alles misgaan ten koste van de aangebrachte oppervlaktelaag of uitgevoerde oppervlaktebehandeling). Een ander punt dat zeer terecht naar voren gehaald wordt, is dat van de personeelskwalificatie. Deze was altijd al een onderdeel van de ISO 9000-serie, maar heeft met de laatste modernisering die deels afgekeken was van de 14.001 voor milieuzorg een zwaarder gewicht toegekend gekregen. De auteur verwijst naar de MFN-trainingen (zie ook

het voorpagina-artikel in thema Beroepsopleidingen van juni 2012: Stralen met impact).

De auteur geeft aan dat het een complexe materie is, die op een enkele pagina niet geheel te behandelen is. Alleen al zijn voorbeeld van de kalibratie van meetapparatuur bij je toeleverancier maakt de lezer wel nieuwsgierig naar meer. Want voor je het weet heeft de coater het weer gedaan.

Outsourcing – Quality Standard Requirements, Paul Huyton, wereldwijd MFN cursusleider Standards Forum Metal Finishing News Vol. 14, januari 2013, p. 58 paul@MFN.li www.MFN.li/trainers

Depositietechniek als maakproces: 3D-printen met lasercladden Dat een kopijoproep voor een themanummer niet alleen tot productpresentaties leidt, bewijst de maarteditie van de VOM Info, “Herstellen van beschadigde componenten en coatings.” Lasercladden wordt als depositietechniek voor robuuste bescherming uiteengezet door de “Belgische TNO”, het VITO te Mol. En het had haast niet passender gekund: tunnels graven door harde lagen vergt goed gereedschap, zoals een artikel van Sulzer Metco in dezelfde editie al laat zien aan de hand van bijvoorbeeld opgelaste lagen voor crushers van kolenvergruizers. De oppervlaktetechniek biedt een fraaie oplossing voor dit systeemvraagstuk.

Het artikel van VITO trekt de lijn nog verder door met het voorbeeld van 3D-printen van metalen componenten. Dit Additive Manufacturing, zoals het officieel heet, is vooral bekend vanuit de kunststofwereld, waar de algemene verwachting is dat kleinschalig productiewerk langs deze weg weer naar hogelonenlanden terug zal keren, aangezien het ontwerp en de korte lijn naar de eindafnemer dan bepalend zullen zijn. Consumenten zouden zelfs 3D-printers thuis kunnen neerzetten voor ontwerpen die van internet te downloaden zullen zijn. Kenmerkend is de vormvrijheid, die bijvoorbeeld voor koelkanalen in matrijzen essentieel is. Het uitfrezen van materiaal uit een blok leidt bovendien tot materiaalverlies. Weer een fraai staaltje materiaalbesparing door een depositietechniek dus, waar oppervlaktetechniek sowieso al vaak gebruikt wordt

om een voordelig materiaal met gunstige bulkeigenschappen van een functioneel oppervlak te voorzien, in plaats van het geheel massief uit te voeren. Het opgroeien van werkstukken is eigenlijk geen oppervlaktetechniek meer, maar kan als metallurgische evenknie van het 3D-printen in kunststof maar beter goed in de gaten gehouden worden!

Lasercladden: nieuwe ontwikkelingen openen de weg naar industriële acceptatie, Filip Motmans, VITO, Vlaams Instituut voor Technologisch Onderzoek VOM Info, maart 2013, p. 25-26

FBE op warme leidingen: geen testmethode!

De auteurs openen met de vaststelling dat er geen standaard-testmethode is voor het testen van epoxycoatings die leidingen moeten beschermen bij een temperatuur boven 95 graden. ASTM G42 is beperkt tot 65 graden, CSA Z245.20 Series-10 gaat tot 95 graden Celsius. Enkele vakgenoten worden aangehaald die vaststellen dat een testmethode ontwikkeld moet worden voor de langeduurprestatie van Fusion Bonded Epoxies bij verhoogde temperatuur. Deze coatings worden bijvoorbeeld gebruikt op ondergrondse pijpleidingen.

Een methode om FBE te testen boven die temperaturen wordt voorgesteld.

Het lijfblad van de National Association of Corrosion Engineers NACE te Houston (VS) heeft het artikel met de maten uit het metrische systeem geplaatst, hetgeen buiten de VS wel prettiger leest dan de imperiale maten met het nodige omrekenwerk vanuit bijvoorbeeld kubieke voeten (waarvoor uiteraard handige tooltjes op het

internet staan). De auteurs stellen voor een test in te voeren die een combinatie is van aanvullende testen bij verhoogde temperatuur, bovenop de traditionele bepalingen van droge laagdikte, porositeit, mechanische en onthechtingstesten. De aanvullende testen bij verhoogde temperatuur betreffen mechanische testen, dompeltesten, kathodische onthechting en elektrochemische impedantie. Er wordt gebruikgemaakt van ASTM-normen zoals D4060 voor slijtagebestendigheid en D2794 voor inslagbestendigheid en D4541 voor hechting, bij 150 graden Celsius gedurende 28 dagen. Kathodische onthechting werd met een opgedrukte spanning van -1,5V getest bij 130 en 150 graden gedurende 14 en 28 dagen. Waterdoorlaatbaarheid werd door elektrochemische impedantie gemeten: 30 dagen bij 150 graden. Deze laatste twee vertoonden een voldoende onderlinge correlatie, en de FBE vertoonde thermische degradatie wat mechanische eigenschappen betreft. Evenmin verrassend is de negatieve uitwerking van voltage, tijd en temperatuur op de weerstand tegen kathodische onthechting. Het artikel meldt opmerkelijk weinig over relaties met de praktijk, of de bruikbaarheid van de methode voor voorspellingen van restlevensduur en dergelijke. De auteurs bevelen nadrukkelijk aan het werk als input te gebruiken voor normontwikkeling voor de evaluatie van FBE-coatings boven 95 graden Celsius..

FBE Coatings for High Temperature Pipeline Applications, MP Materials Performance, maart 2013, p. 38-41.

Jose Martin Lizcano Contreras, Michuel Mateus Barragan, Ecopetrol S.A. Piedecuesta, Santander, Colombia Alban Jaimes Suárez, UT TIP Petrolabin Ltda, Piedecuesta, Santander, Colombia Miguel Manriue Rojas, CIMA, Piedecuesta, Santander, Colombia

Kostenloze normencheck

De Duitse uitgeverij Beuth haalt de voorpagina van Besser Lackieren van 15 maart 2013, die overigens in recordoplage verspreid werd, met de presentatie van een analyse-tool – ook in normenland wordt het ‘neu-Deutsch’ niet geschuwd. Een vragenlijst levert stap voor stap op wat het normenmanagement van het bedrijf moet bevatten. Overmatig of tekortkomend normenbeheer worden zo vermeden. Normen en regels zijn de grondslag voor kwaliteitsbepalingen en concurrentiekracht.

Naast de Normencheck is er ook een > oppervlaktetechnieken april 2013

41

Zowel bij nieuwbouw als bij onderhoud is de coatingselectie sterk bepalend voor de kosten en emissies gedurende de gebruiksfase. (Foto: archief Oppervlaktetechnieken)

> Wegwijzer voor Normenmanagement te vinden op www.normen-management. de, waarin zin, functie en doel van normen uiteengezet worden. Diverse praktijkvoorbeelden maken het belang van een passende oplossing bij sleutelthema’s aanschouwelijk voor de gebruiker.

Patrick.Kennedy@Beuth.de

Normloze efficiëntievergelijkingen in een groeimarkt van $ 5.000.000.000

Een voordeel van een echt vakblad is dat er af en toe eens meerdere pagina’s de ruimte wordt genomen om ergens even helemaal in te duiken. Onder de noemer “Lifting the lid” wordt in de eerste kwartaaleditie van 2013 van Protective Coatings Europe en kijkje onder het deksel gegeven van de potpourrie die productvergelijking heet. Het altijd heikele thema van de efficiëntieclaims die diverse marktpartijen naar voren brengen, leent zich uitstekend voor een nadere beschou-

42

oppervlaktetechnieken april 2013

wing. Recentelijk was in Nederland volop in het nieuws dat de energie-efficiëntie van auto’s vaak cijfers over windtunnelomstandigheden betreffen, des te treffender is de openingszin dat je een autolak niet om de aerodynamica zult kiezen. Een scheepscoating voor onder de

waterlijn des te meer. Aangroei onder een schip kan zomaar 40% brandstofverbruik schelen. De Amerikaanse marine klokte zelfs 86%. Een gemiddeld vrachtschip draait er rustig driehonderd ton brandstof per dag door, en de sinds 2006 verdubbelde energieprijzen brengen de stookkosten zomaar op honderdvijftigduizend dollar per dag. De motoren en rompvorm zijn uiteraard belangrijk, maar zijn niet makkelijk te veranderen. Iedere dokbeurt kan de coating aangepakt worden: een markt van vijf miljard die naar verwachting in 2018 verdubbeld is. Een beetje besparing is ook ecologisch prettig: zeeschepen lopen op de meest laagwaardige en sterkst zwaveluitstotende brandstof die uit een raffinaderij komt; het moet zelfs voorverwarmd worden om de stroperige drab naar de motoren te krijgen. De zestien grootste stokers gooien waarschijnlijk net zoveel stikstof- en zwavelverbindingen in de atmosfeer als alle auto’s in de hele wereld bij elkaar.

Drie strategieën staan ter beschikking: uitlogende antifoulings, supergladde antifoulings en robuuste glassflakes die weliswaar aangroei toelaten maar tegen een periodieke onderwaterreinigingsbeurt kunnen. Er is geen vergelijkingsnorm, en de diverse meetmethoden die aangevoerd worden, moeten de nodige scepsis overwinnen. “Efficiency measurement is the new battleground,” stelt de redactie, waarna een rijtje leveranciers onder de loep wordt genomen met hun efficiëntiebepalingen. Een probleem dat allen hebben is niet specifiek voor antifoulings maar voor coatings in het algemeen en zelfs hele materiaaltechnische systemen: de nieuwstaat is nog wel vast te stellen, maar hoe voorspel je de prestaties gedurende de aanstaande levensduur?

Besproken worden de Metocean van AKZO Nobels partner BMT Argoss, de Antifouling Performance Index van Hempel en Denemarkens technologie-instituut Force Technology (een schaal van 1 tot 100 voor slijm, algen en dierlijke aangroei), Jotun die een besparing van 4,5-6% garandeert, Nippon die geen systeem heeft maar besparingen van 5% beschouwt als binnen de meetfout en gewoon de goeie ouwe energierekening als maatstaf zou willen gebruiken, en ten slotte Hydrex die eveneens gebruiksstatistieken aanbeveelt, benadrukt dat coatingdegradatie meer aandacht verdient en onderstreept dat volledig kaalstralen bij een groot onderhoud het beste helpt.

De Carbon War Room houdt de brandstofprestatie bij van 60.000 schepen.

Sinds 1 januari moeten alle schepen boven 400 bruto tonnage een Ship Energy

Efficiency Management Plan hebben.

Vanaf kiellegging 1 juli moeten nieuwe schepen voldoen aan de Energy Efficiency Design Index. Het artikel sluit af met de verzuchting dat het lastig is twee paar hardloopschoenen te vergelijken die door verschillende hardlopers gedragen worden. Tegen de achtergrond van de zorg om giftige aangroeiwering en bio-invasie van gebiedsvreemde soorten die geen natuurlijke vijanden ontmoeten in hun nieuwe leefomgeving waar ze naartoe gelift zijn, maken dit onderwerp een “defining moment for the paint industry”; bepalend voor de toekomst van dit marktsegment dus. Het inspireerde alvast de voorpaginakeuze van deze Oppervlaktetechnieken!

The efficiency measurement battleground, Protective Coatings Europe, januari-maart 2013, p. 2-4, 7.

Stadsluchtfiltering door laktechniek aan gevels

Saaie gevels kun je mooi aankleden met kunststofdelen in fraaie vormen, die uiteraard zodanig geplaatst zijn dat er nog altijd voldoende daglicht door de ramen binnenkomt. Om uitlaatgassen onschadelijk te maken wat hun stikstofoxiden betreft, kun je daar dan een luchtreinigende lak op zetten, die met nano-titaandioxide in hoge concentratie de stikstof uit de lucht neutraliseert onder invloed van UV-inwerking van zonlicht. In parkeergarages zou het ook een aanzienlijk verschil maken, al wordt niet opgemerkt of er voldoende UV-inwerking zal zijn van het kunstlicht. De lak zou het een jaar of vijf, zes moeten doen, hetgeen overeenkomt met de levensduur van een gangbare ge-

velverf. Een verschil tussen schildersverf en industrieel gelakte geveldelen komt hiermee onbedoeld naar voren: bij de laatste wordt doorgaans wel een langere levensduur verwacht.

Het artikel noemt een praktijkvoorbeeld in Mexico City: een ziekenhuisgevel van 2.500 vierkante meter. Ruim tweeduizend elementen in I-vorm en X-vorm werden in Duitsland diepgetrokken en gelakt. De kunststof is een brandbeschermde ABS, waar volgend op een powerwash-behandeling een 2K basislak op gespoten wordt, gevolgd door de fotokatalytisch actieve lak; samen 120 micrometer. Opmerkelijk is dat het Berlijnse ontwerpbureau een verpakking had voorgeschreven die niet alleen een veilige oversteek naar Mexico moest waarborgen, maar die tijdens montage ook nog een beschermingshoes moest vormen. De onderdelen werden na het uitpakken eerst gedeeltelijk voorgemonteerd en daarna in grotere eenheden aan de gevel aangebracht. Pas na de eindmontage werd de tweede omhulling weggenomen, en was een onbeschadigde luchtreinigende gevel het resultaat. Onvermeld blijft in hoeverre de directe omgeving voordeel heeft van de zuiverende werking, hetgeen bij testen elders is gebleken, aangezien de invloed van de wind ook meespeelt.

Gross, imposant, weiss, Simone Fischer, Sommer Industrielackierung GmbH. www.Sommernet.de

oppervlaktetechnieken april 2013

43

Wederzijdse versterking door grensoverschrijdend samenwerken

Op zoek naar samenwerk Het Enterprise Europe Network, actief in 44 landen, is gericht op brede ondersteuning van het MKB bij internationale samenwerking op commercieel, onderzoeksen technologiegebied. In Nederland werken NL Innovatie, NL EVD Internationaal (onderdeel van Agentschap NL) en Syntens samen als Enterprise Europe Network NL. Bij deze organisaties staan adviseurs klaar die bedrijven helpen bij het vinden van zakenpartners in de landen van het netwerk, en zelfs daarbuiten.

Meer informatie Voor vragen over internationale betrekkingen is Enterprise Europe Network bereikbaar onder nummer 088-444 0 777.

Voor meer informatie over het dienstenpakket wordt verwezen naar www.EnterpriseEuropeNetwork.nl.

Reageren op de hier vermelde technologieaanbiedingen en -verzoeken kan bij: Tom Reijn tel.: 088-602 52 99 tom.reijn@AgentschapNL.nl www.enterpriseeuropenetwork.nl

Noot van de redactie: Hieronder volgen de titels en samenvattingen van enkele partnerverzoeken en -aanbiedingen uit de database van Enterprise Europe Network NL. De redactie neemt geen verantwoording voor de voorgestelde oppervlaktebehandelingsconcepten, uitspraken aangaande levensduurverwachtingen, accuraat gebruik van bepaalde vakterminologie voor de betreffende toepassing en dergelijke.

De verstrijkdata zijn indicatief: doorgaans kan enkele weken later nog gereageerd worden.

Energie-efficiëntie in spuitcabines Aanbieding uit Duitsland, NL Ref: INT-TO-52447, BBS Ref: 12 DE 0957 3PGW, geldig tot 10-06-2013 Samenvatting Een Duits MKB heeft een werkwijze en passende apparatuur ontwikkeld om de energie-efficiëntie in spuitcabines te verbeteren. Besparingen in spuitcabines op zowel warmte (circa 50%) als elektriciteit (ongeveer 60%) zijn praktisch gerealiseerd door de aanpassing van de lucht- of inktstroomsensoren en de regelapparatuur. Het bedrijf zoekt technische samenwerking met industriële partners uit de lak- en kleursector en leveranciers van spuitapparatuur, om de technologie aan te passen aan de behoeften van hun klanten.

Beschrijving partnerverzoek De procedure om de energie-efficiëntie in spuitcabines te verbeteren, is gebaseerd op het monitoren van de reële inktstroom door het juiste spuitpistool. Meestal worden spuitcabines voortdurend uitgeput met dezelfde luchtstroom, onafhankelijk van de werkelijke inktnevel waarmee de lucht is geladen. Energie is nodig om de luchtcirculatieventilatoren aan te drijven en om de binnenkomende lucht op werktemperatuur voor te verwarmen.

Dit laatste is vooral belangrijk omdat de viscositeit van de inkt en daarmee de kwaliteit van de gespoten laag sterk afhankelijk zijn van de temperatuur. In de praktijk echter worden spuitcabines slechts rond de 10% van de operationele tijd op volle kracht gebruikt, 45% met gedeeltelijke belasting, en 45% staan ze in de standby-modus.

De technologie in kwestie zorgt voor een vermindering van de luchtstroom naargelang de inktnevelbelasting, waardoor de mogelijkheid van energiebesparing voor zowel ventilatie als voorverwarming van de inkomende verse lucht wordt geboden.

De technologie is vooral geschikt voor kleine ondernemingen

44

oppervlaktetechnieken april 2013

met aparte spuitcabines en regelmatig wisselende opdrachten.

Naast de besparingen op warmte en elektriciteit wordt ook de geluidshinder door toedoen van ruis sterk verminderd door deze maatregelen.

Innovatieve aspecten - Besparing van elektriciteit en warmte; - Vermindering van lawaai op de werkplek; - Aanpasbaar; - Geschikt voor kleine en grote spuitcabines; - Return on investment binnen een jaar.

Stadium van ontwikkeling Getest in het veld, patenten toegekend.

Marktapplicatiekernwoorden - Energiebesparing; - Procesbeheersingsapparatuur en -systemen.

Gewenste samenwerkingsvorm Commerciële overeenkomst met technische ondersteuning, technische samenwerkingsovereenkomst.

Type partner gezocht: industriële partners. Specifiek werkterrein van de partner: van de lak- en kleursector tot leveranciers van spuitapparatuur. Taken die door de partner moeten worden uitgevoerd: van de partner wordt verwacht dat hij de nodige informatie verstrekt aan bedrijven die zich bezighouden met spuiten en helpt de technologie aan te passen aan de lokale bijzonderheden van zijn klanten.

kingspartners Grijp uw kansen over de grens Wilt u uw product exporteren of uw innovatie vermarkten in het buitenland?

Zoekt u een distributeur, agent of toeleverancier? Zet dan net als de bedrijven uit de Praktijkvoorbeelden op op www.agentschapnl.nl/EEN een samenwerkingsverzoek uit via het Enterprise Europe Network. Neem dan contact op met een van onze adviseurs via (088) 602 80 60 of internationaal@info.agentschapnl.nl. Als u bijvoorbeeld op zoek bent naar een zakenpartner in de windenergie, kunt u rechtstreeks contact opnemen met Dirk Jan Hummel, Enterprise Europe Network adviseur bij Syntens via 088 - 44 40 139 of dirkjan.hummel@syntens.nl. En zo zijn er meer gespecialiseerde adviseurs.

Nieuwe innovatieve coatings met metallic uiterlijk en afwerking voor toepassing op zinken ondergronden Verzoek uit Ierland, NL Ref: INT-TR-52773, BBS Ref: 12 IE 51S6 3PGG, geldig tot 08-06-2013 Samenvatting Een Iers bedrijf dat zinken gietdelen produceert, waaronder raam- en deurbeslag, is op zoek naar nieuwe innovatieve coating- en metaalafwerkingsoplossingen. De huidige afwerkingsprocessen die de onderneming op haar zinken werkstukken toepast, omvatten poedercoaten en galvanische afwerkingen.

Het bedrijf is geïnteresseerd in contact met bedrijven met nieuwe coatingoplossingen in het algemeen, maar heeft een bijzondere voorkeur voor niet-elektrolytisch afgezette coatings die finishes met een glanzend metallic uiterlijk genereren.

Beschrijving partnerverzoek Het bedrijf produceert momenteel een reeks van zinken producten voor de Ierse en exportmarkt. Als gietmateriaal heeft zink, in vergelijking met andere metalen, zeer veel gewenste eigenschappen, inclusief een relatief laag smeltpunt, gebruiksgemak en lage kosten. Het is echter een relatief reactief materiaal en zal daarom zonder passende beschermende coating gemakkelijk corroderen.

Daarom wordt zink normaal afgewerkt met enige vorm van barrièrecoating om bescherming tegen corrosie en ook een verbeterd esthetisch uiterlijk te bieden.

Electroplating (galvaniseren) wordt gewoonlijk toegepast om een beschermende, glanzende, metallic verschijningsvorm op het zink te produceren. Een andere veelvoorkomende methode is poedercoaten, dat een barrièrecoating produceert en de mogelijkheid van verschillende kleuren biedt.

Het bedrijf is geïnteresseerd in het verkennen van het gebruik van nieuwe innovatieve afwerkingen voor een aantal van zijn producten. Zijn primaire doelstelling is om een coatingsysteem te vinden dat resulteert in een oppervlakteafwerking die galvanische behandelingen imiteert, maar met een andere methode dan via de route van het galvanische bad.

De ondergrond zou echter nog steeds zink zijn, zodat deze coating ook adequate bescherming moet bieden tegen corrosie aan het substraat.

Technische specificaties/specifieke technische vereisten Het bedrijf is geïnteresseerd in nieuwe innovatieve coatingsystemen. Een primair aandachtsgebied is het verwerven van een coatingsysteem voor zinken ondergronden dat: - een glanzende metallic afwerking geeft die een galvanische afwerking imiteert;

- een duurzame coating biedt die kan worden gebruikt op deurbeslag en andere componenten die vaak worden behandeld; - de zinkondergrond van een barrièrecorrosiebescherming voorziet; - een lagere potentiële ecologische impact heeft dan galvanische processen.

Stadium van ontwikkeling Ontwerpfase, copyright.

Gewenste samenwerkingsvorm Licentieovereenkomst, commerciële overeenkomst met technische ondersteuning, technische samenwerkingsovereenkomst, onderzoekssamenwerkingsovereenkomst. Het bedrijf zou samenwerking overwegen met een partner die beschikt over een proces dat in een eerder ontwikkelingsstadium het potentieel had voor gebruik op producten van de vragende partij. Taken die door de partner moeten worden uitgevoerd: de rol van de partner zou in eerste instantie zijn om aan te tonen dat diens coatingproces de relevante eigenschappen bezit. Bij onderhandelingen over een passende overeenkomst zou de partner kennis over de werking van het proces kunnen overdragen aan het vragende bedrijf.

oppervlaktetechnieken april 2013

45

(Foto: Matee Nuserm; geen directe link met het partnerverzoek)

Corrosiebeschermingssysteem voor stalen kettingen en accessoires die zijn blootgesteld aan een maritiem milieu Verzoek uit Spanje, NL Ref: INT-TR-52629, BBS Ref: 12 ES 26E5 3PF9, geldig tot 01-06-2013 Samenvatting Een Spaans MKB gespecialiseerd in de productie van afmeer- en maritieme kettingen en accessoires, is ge誰nteresseerd in een overeenkomst met instellingen die betrokken zijn bij de ontwikkeling van coatings voor de bescherming van zijn producten tegen corrosie. Dergelijk coatingmateriaal moet eenvoudig kunnen worden toegepast en moet blijvend bescherming bieden in een maritiem milieu door middel van een hoog kwaliteits- en prestatieniveau op lange termijn. Het bedrijf is op zoek naar een productieovereenkomst en/of een handelsovereenkomst met technische ondersteuning.

Beschrijving partnerverzoek De bescherming tegen corrosie is een belangrijke vereiste voor alle constructies in een maritieme omgeving (aan de kust of offshore). Vanuit dit oogpunt is het gebruik van corrosiebeschermingssystemen zoals coatings van vitaal belang.

46

oppervlaktetechnieken april 2013

Het bedrijf is ge誰nteresseerd in organisaties die zich bezighouden met de ontwikkeling en toepassing van dergelijke producten, de technische kenmerken van de verschillende soorten coatings, hun klassen en een goede oppervlaktevoorbehandeling, om stalen kettingen en accessoires die zijn blootgesteld aan maritieme omstandigheden, te beschermen tegen corrosieve verschijnselen en deze te voorkomen. In dit opzicht is het van bijzonder belang om de langetermijnprestatie van coatings te kennen en deze te berekenen in omgevingen die in de praktijk worden gebruikt. De juiste keuze en het juiste gebruik van deze coatings is een belangrijke voorwaarde om de voorspelde levensduur in hun toekomstige producten te waarborgen en uit te breiden.

Technische specificaties/specifieke technische vereisten Het coatingmateriaal moet worden toegepast in kettingen met een diameter van 60 mm tot 185 mm en moet blijvend bescherming bieden in een maritiem milieu, met

behoud van een lange-termijnkwaliteitsprestatie. Met de huidige productiecapaciteit kan het bedrijf 36.000 ton per jaar leveren in de kwaliteiten R5, R4S, R4, R3S, R3 en ORQ, evenals op maat gemaakte VGW-oplossingen.

Wat accessoires betreft moet het coatingmateriaal geschikt zijn voor gesmede onderdelen tot 3 ton per stuk en machinale componenten van gerold materiaal tot 90 ton elk.

Stadium van ontwikkeling Ontwerpfase, copyright.

Gewenste samenwerkingsvorm Technische samenwerkingsovereenkomst. Type partner gezocht: coatingproducent, chemische sector. Taken die door de partner moeten worden uitgevoerd: aanbieden van oplossing en definitie van optimaal installatiesysteem dat zich aanpast aan het productieniveau.

Bepaling onderhoudsinterval keramische antifouling van plaatwarmtewisselaars Aanbieding uit Denemarken, NL Ref: INT-TO-54206, BBS Ref: 12 DK 202G 3POU, geldig tot 22-06-2013 Samenvatting Een Deens technologie-instituut biedt diensten aan voor de voorspelling van de ‘mean time between maintenance’ (MTBM, gemiddelde tijd tussen onderhoudsbeurten – red.) voor een aangroeiwerende coating, de voorbehandeling van producten en het coaten met een antifouling-effect dat geschikt is voor gebruik in veeleisende omgevingen.

Het Deense technologie-instituut is op zoek naar licentieovereenkomsten, jointventureovereenkomsten of technische samenwerking met technische bedrijven in de olie-industrie. Andere industrieën die in offshore-installaties of in ruige omgevingen werken zijn ook relevant.

Beschrijving partnerverzoek De hoogst haalbare gemiddelde tijd tussen onderhoudsbeurten is een hoeksteen van de uitgavenbeheersingsstrategie van elke exploitant. Ondanks een laagdikte van slechts 3-5 µm vermindert het aangeboden coatingsysteem fouling op efficiënte wijze.

De technologie die het Deense technologie-instituut biedt is een antifoulingdienst bestaande uit MTBM-voorspelling, voorbehandeling van producten en coaten met een antifouling-effect dat

geschikt is voor gebruik in ruige omgevingen.

Naast de aangroeiwerende eigenschappen biedt de coating ook corrosiebescherming en efficiënte weerstand tegen de chemische invloed van de ruwe olie.

Als een gevestigde partner van de waardeketen van renovatie van platenwarmtewisselaars heeft het Deense instituut beproefde en betrouwbare procedures in huis voor in de offshore geteste diensten, een korte doorlooptijd, kwaliteitscontrole en documentatie, om de MTBM van platenwarmtewisselaars door het gebruik van zijn antifouling-diensten te verbeteren.

Bovendien helpt het technologie-instituut ondernemers bij het berekenen van een mogelijke verhoging van de gemiddelde tijd tussen de onderhoudsbeurten in hun platenwarmtewisselaars.

Regelmatig worden nieuwe applicaties toegevoegd aan de lijst van gebieden waar de voordelen van het antifouling-effect gemakkelijk kunnen worden bereikt, en worden deze in nauwe samenwerking met de klanten getest.

Innovatieve aspecten De innovatie en voordelen van de coatings zijn:

- Kostenbesparingen door de verlengde gemiddelde tijd tussen onderhoudsbeurten; - Geoptimaliseerde prestatie dankzij verminderde fouling en afzettingen; - Bescherming tegen corrosie als gevolg van een ultradunne keramische coatinglaag.

Stadium van ontwikkeling Reeds op de markt, patenten toegekend.

Marktapplicatiekernwoorden - Producenten van coatings en lijmen; - Fabrikanten van speciality-/ prestatiematerialen; - Industriële diensten.

Gewenste samenwerkingsvorm Joint-ventureovereenkomst, licentieovereenkomst, commerciële overeenkomst met technische ondersteuning, technische samenwerkingsovereenkomst. Type partner gezocht: industrie, met name offshore-installaties; oliesector of andere sectoren die werken in een ruige omgeving; technische onderhoudsoperatoren die werkzaam zijn in de olie-industrie of in andere offshore-installaties.

Als koper – hier gebruikt voor een luchtwarmtewisselaar – niet toepasbaar is, kan een minder aangroeiwerend substraat van een aangroeiwerende deklaag voorzien worden, met bijbehorende vereisten aan duurzame hechtsterkte, warmtebestendigheid, uitzettingscoëfficiënt en dergelijke. (Foto: YuryZap; geen directe link met het partnerverzoek)

oppervlaktetechnieken april 2013

47

Nieuwe mogelijkheid voor gasfase-synthese en depositie van nanoclusters Aanbieding uit Verenigd Koninkrijk, NL Ref: INT-TO-53278, BBS Ref: 12 GB 43O3 3PNK, geldig tot 26-06-2013

48

Samenvatting Een Brits bedrijf dat gespecialiseerd is in PVD-coatings (Physical Vapour Deposition) en coatingapparatuur, heeft een nieuwe mogelijkheid ontwikkeld voor de gasfase-synthese en depositie van nanoclusters, voortbouwend op intellectuele eigendomsrechten van een vooraanstaande Britse universiteit. Clusters kunnen op maat worden geselecteerd met effectieve straalstromen tot 1 nanoampère, of gedeeltelijk op maat worden geselecteerd, waarmee de effectieve straalstroom drie tot vier keer wordt verhoogd. Enkelvoudige en meervoudige clusters kunnen worden gemaakt.

Het bedrijf is op zoek naar technische samenwerking met eindgebruikers voor exploitatie in toepassingen met hoge toegevoegde waarde.

spintronica-apparaten, telecommunicatie, sensoren, transducers, biologische markers, contrastbeeld-vormende media, therapeutische middelen, enzovoort.

Beschrijving partnerverzoek Nanomaterialen vertonen unieke mechanische eigenschappen in vergelijking met hun bulk-tegenhangers, en zijn vaak sterkere, hardere en slijtvastere materialen dan bulkmaterialen. Hun nano-afmetingen geven ook aanleiding tot verschillende fysische en chemische eigenschappen, wat leidt tot toepassingen in de opslag van waterstof, automobielindustrie, katalysatoren, chemische reactoren, data-opslag, schakelaars, elektroluminescente beeldschermen, elektronica, informatica, micro-elektronica, magnetische opslagmedia, optische data-opslag,

De gasfase-benadering resulteert in ultraschone clusters, vrij van vervuiling door liganden en door bijproducten die inherent zijn aan de conventionele chemische synthese van soortgelijke materialen.

oppervlaktetechnieken april 2013

De clusters kunnen elementair zijn of uit legeringen bestaan, gesynthetiseerd uit meerdere elementaire bronnen of legeringsobjecten. Clusters kunnen ‘op maat worden geselecteerd’ via een dynamisch massafilter, met bundelstromen tot 1 nano-ampère, en van enkele atomen tot ›10 nm of, indien een breder clustergroottebereik in een bepaalde toepassing aanvaardbaar is, worden geëxtraheerd vóór het massafilter, op drie tot vier keer grotere omvang. Ze kunnen worden aangebracht op een scala van vacuüm-compatibele substraten, waaronder poeders en vlakke materialen.

Het bedrijf is op zoek naar technische samenwerking, gezamenlijke verdere ontwikkeling en aanpassing aan specifieke wensen van industrie en eindgebruikers.

De partner moet een eindgebruiker zijn of een partner in de toeleveringsketen die zich bezighoudt met de exploitatie van nanoclusters met hoge toegevoegde waarde, zowel commercieel als door verder, gericht gezamenlijk onderzoek.

Innovatieve aspecten - Hoge effectieve bundelstroomsterkte voor op maat geselecteerde, geïoniseerde nanoclusters (tot nano-ampère); - Veel hogere ordegroottes mogelijk voor gedeeltelijk op maat geselecteerde clusters (›1microA); - Bijna oneindig massa-selectiebereik; - Enkelvoudig element, legering en meerdere bronnen; - Compatibel met verschillende substraatmaterialen en -vormen, inclusief poeders/deeltjes; - Gecontroleerde depositie-energie; - Potentieel voor co-depositie (dat wil zeggen: nanoclusters en matrixmaterialen); - Computergestuurd en industrieel compatibel.

Stadium van ontwikkeling Reeds op de markt, patenten toegekend.

Gewenste samenwerkingsvorm Handelsovereenkomst met technische bijstand, technische samenwerkingsovereenkomst. Type partner gezocht: industrie. Specifiek werkterrein van de partner: hoogwaardige nanotechnologische toepassingen in een breed scala van sectoren. Taak die door de partner moet worden uitgevoerd: technische samenwerking in het ontwikkelen van technologie voor specifieke hoogwaardige toepassingen.

keramisch parelen

Vecom Metal Treatment BV tel: 040-2507607 vmt@vecom.nl, www.vecom.nl

lakstraten

www.belmeko.be tel. +32 5083 1183

Multinal Group Oppervlaktebehandelingen en industriële reiniging tel: 0294-466 687 fax: 0294-418 410 info@multinal.com, www.multinal.com

WSB Finishing Equipment BV Utrecht: 030-2414155 Wolvertem: 02-2694675 www.wsb-wagner.eu

kleur & glans www.emotech.nl / tel: 053-4301500 Surface Treatment Ned. Maasbracht, tel. 0475-463835 www.surfacetreatment.nl info@surfacetreatment.nl

Gullimex B.V. tel. 074-2657788

kleurenwaaiers Hellema Kleur kaarten Harderwijk The Netherlands

l uw Voor a aties esent r p r u e kl aaiers w & n kaarte or Ral ook vo WWW.HELLEMAKLEURKAARTEN.NL

Rasco Verfspuitapparatuur tel. 010-4370166, fax 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

Energy Partners Systems B.V. tel. 026-4720350, fax 026-4721507

Glasbeek Finish B.V. tel. +31 (0)182 612988 fax +31 (0)182 611193

Rippert Benelux B.V. Oslo 10 2993 LD Barendrecht Nederland tel: +31 (0)180 645 281 fax: +31 (0)180 645 282

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

moffelovens

www.emotech.nl / tel: 053-4301500

Wiltec BV tel. 0413-244444, fax 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

naverbrandingsinstallaties

natlak

Schaepman’s Lakfabrieken BV tel. 0384211345 / fax 03842210801 info@schaepman.nl www.schaepman.nl

Energy Partners Systems B.V. tel. 026-4720350, fax 026-4721507

onderhoud aan straalinstallaties en werpstralers

natlakken (afdekmaterialen)

Kunststoflakken

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV tel. +31 (0)10 24 373 99 88 m. +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

Soloan B.V. tel. 0184-630014, fax 0184-618884 info@soloan.nl, www.soloan.nl

HangOn B.V. tel. 077-3999630, fax 077-3988419 info@hangon.co, www.hangon.com

Industrihängare K AB tel: +46 371 51 16 85, fax: +46 371 149 96 www.industrihangare.com

natlakspuitapparatuur Gullimex B.V. tel. 074-2657788

Helmut Fischer Meett. BV Tarasconweg 10, Eindhoven tel. 040-2482255, fax 040-2428885 www.helmutfischer.nl netherlands@helmutfischer.nl

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV tel. +31 (0)10 24 373 99 88 m. +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

Paint It The Application Company tel: 0318-643 260, fax: 0318-643 042 www.paintit.nl / info@paintit.nl

52

oppervlaktetechnieken april 2013

CZL Tilburg BV tel. 013-5703370, fax 013-5704906 info@czltilburg.nl / www.czltilburg.nl

Sybrandy B.V. Amersfoort tel.033-4545666, fax 033-4655561 www.sybrandy.nl

ontbramen Nordson Benelux B.V. Bergerstraat 10, 6226 BD Maastricht tel. 043 - 3526000 poeder.info@nl.nordson.com www.nordson.nl

metaal oppervlaktebehandeling

Verlab-Oxford Instruments tel. 0162-320633, fax.0162-322907 info@verlab.nl, www.verlab.nl

www.renztech.nl

Rösler Benelux B.V. tel. 0412-646600, fax 0412-646046 rosler-nl@rosler.com www.rosler.nl

WSB Finishing Equipment BV Utrecht: 030-2414155 Wolvertem: 02-2694675 www.wsb-wagner.eu

marine coatings / Scheepvaartlakken

Leering Hengelo B.V. tel. 074-2558282, fax 074-2422373 info@leering.nl, www.leering.nl

Renztech tel. 0172 - 47 5954 j.renzenbrink@planet.nl

lijmspuitapparatuur

laagdiktemeters

Elcometer NL tel: 030-210 7005, fax: 030-210 6666 www.elcometer.com info@elcometer.com

EPSI Europe BV tel.010-4150155, fax 010-4154099 ask-it@epsi-europe.com www.epsi-europe.com

Rösler Benelux B.V. Tel. 0412-646600, fax. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com www.rosler.nl

ontlakken (in loon)

C&T Technics tel. 0413-331083, fax 0413-331195 info@ct-technics.nl, www.ct-technics.nl

EPSI Europe BV tel.010-4150155, fax 010-4154099 ask-it@epsi-europe.com www.epsi-europe.com

Soloan B.V. tel. 0184-630014, fax 0184-618884 info@soloan.n/ / www.soloan.nl

poedercoating (afdekmaterialen) Thermo-Clean N.V.België tel. 0032-13539060

ontvettingsmiddelen Enthone B.V. tel. (+31)73-6280111 fax (+31)73- 6219283 www.enthone.nl

MacDermid Benelux B.V. tel. 076-5021940, fax 076-5034876 www.macdermid.com/industrial

Horsterweg 221, 5928 ND Venlo tel:077-3968149, fax:077-3969737 www.citakubv.eu / info@citakubv.eu

MSP Systems BV tel. 053-4303937, www.mspsystems.nl

Ook wij spreken, schrijven én lezen Nederlands! tel. 0049 5472-95500-28 export@emptmeyer.de www.emptmeyer.de

Nordson Benelux B.V. Bergerstraat 10, 6226 BD Maastricht tel. 043 - 3526000 poeder.info@nl.nordson.com www.nordson.nl

EPSI Europe BV tel.010-4150155, fax 010-4154099 ask-it@epsi-europe.com www.epsi-europe.com

Wagner Systemen Nederland tel.030-2410688, fax.030-2410765 info@wagnersystemen.nl

Industrihängare K AB tel: +46 371 51 16 85, fax: +46 371 149 96 www.industrihangare.com

MEPACO B.V. tel. 071-5892863 Metalas Cleaning Systems BV tel. 010-4356036, fax 010-2340415 info@metalas.com, www.metalas.com

poederspuitapparatuur

HangOn B.V. tel. 077-3999630, fax 077-3988419 info@hangon.co, www.hangon.co

ontvettingsinstallaties

Kermad Machinebouw bv info@kermad.nl, www.kermad.nl

TIGER Coatings Belgium bvba tel: +32(0)89700016 fax: +32(0)89567858 www.tiger-coatings.com

Ophangrekken voor Galvano en Laktechniek Schröder Plating Service tel. 0546-681170, fax 0546-681003

ovens

www.belmeko.be tel. +32 5083 1183

poederspuitcabines

HangOn B.V. tel. 077-3999630, fax 077-3988419 info@hangon.co, www.hangon.co

www.belmeko.be tel. +32 50.83.11.83

www.emotech.nl / tel: 053-4301500

Rösler Benelux B.V. Tel. 0412-646600, fax. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com www.rosler.nl

Surtec Benelux BV tel: (077) 308 15 90 fax: (077) 476 20 33 heh@surtecbenelux.com www.surtec.com

ophanghaken voor lakstraten/poedercoaten

Horsterweg 221, 5928 ND Venlo tel:077-3968149, fax:077-3969737 www.citakubv.eu / info@citakubv.eu

Ook wij spreken, schrijven én lezen Nederlands! tel. 0049 5472-95500-28 export@emptmeyer.de www.emptmeyer.de

Industrihängare K AB tel: +46 371 51 16 85, fax: +46 371 149 96 www.industrihangare.com Energy Partners Systems B.V. tel. 026-4720350, fax 026-4721507

Glasbeek Finish B.V. tel. +31 (0)182 612988 fax +31 (0)182 611193

Rippert Benelux B.V. Oslo 10 2993 LD Barendrecht Nederland tel: +31 (0)180 645 281 fax: +31 (0)180 645 282

SLF Oberflächentechnik GmbH info@slf.eu, www.slf.eu

Glasbeek Finish B.V. tel. +31 (0)182 612988 fax +31 (0)182 611193

poederlakken/poedercoatings

AkzoNobel Powder Coatings Benelux tel: +32 (0)225 522 60 fax: +32 (0)225 522 68 www.akzonobel.com/powder

LBtec Indufinish BV tel. 0591-630003 www.lbtecindufinish.com

MSP Systems BV tel. 053-4303937, www.mspsystems.nl

EUROLACKE Tiel Du Pont Poedercoatings tel. 0344-620662, fax 0344-617079 info@eurolacke.nl / www.eurolacke.nl

Teodur BV tel. +32 13539095, fax +32 13539080 powdercoating@bel.dupont.com www.coatingsolutions.dupont.com

Soloan B.V. tel. 0184-630014, fax 0184-618884 info@soloan.nl / www.soloan.nl

Wagner Systemen Nederland tel.030-2410688, fax.030-2410765 info@wagnersystemen.nl

oppervlaktetechnieken april 2013

53

poederspuitinstallaties

railtransportsystemen Glasbeek Finish B.V. tel. +31 (0)182 612988 fax +31 (0)182 611193

www.emotech.nl / tel: 053-4301500 Soloan B.V. tel. 0184-630014, fax 0184-618884 info@soloan.nl / www.soloan.nl LBtec Indufinish BV tel. 0591-630003 www.lbtecindufinish.com

pompen (magnetisch aangedreven)

reinigingsinstallaties

Energy Partners Systems B.V. tel. 026-4720350, fax 026-4721507

Corode tel. 0411-685500

protective coatings Kermad Machinebouw bv info@kermad.nl, www.kermad.nl

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV tel. +31 (0)10 24 373 99 88 m. +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

Metalas Cleaning Systems BV tel. 010-4356036, fax 010-2340415 info@metalas.com, www.metalas.com

Rösler Benelux B.V. Tel. 0412-646600, fax. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com www.rosler.nl Delfzijl 0596-614135 Rhenen 0318-472020 www.petsonpaints.com info@petsonpaints.com

straalinstallaties Holtrop & Jansma B.V. Dokkum tel. 0519 32 91 00 www.holtrop-jansma.com

Rippert Benelux B.V. Oslo 10 2993 LD Barendrecht Nederland tel: +31 (0)180 645 281 fax: +31 (0)180 645 282

SLF Oberflächentechnik GmbH info@slf.eu, www.slf.eu

Soloan B.V. tel. 0184-630014, fax 0184-618884 info@soloan.nl / www.soloan.nl

Clemco Straalapparatuur tel. 010-4370592, fax 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

Hevami Oppervlaktetechniek tel. 0413-376602 www.straalinstallaties.nl

Holland Mineraal B.V. tel. 0570-621161 fax 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Wiltec BV tel. 0413-244444, fax 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

Vacuümstraalapparatuur tel. 078-6418050, fax 078-6418059 info@ltc-international.nl www.ltc-international.nl

straalcabines Micropeen Benelux B.V. Ridderkerk, tel. 0180-463300

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

Holland Mineraal B.V. tel. 0570-621161 / fax 0570-634336 www.hollandmineraal.nl Rösler Benelux B.V. tel. 0412-646600, fax 0412-646046 rosler-nl@rosler.com www.rosler.nl

spuitcabines

Schaepman’s Lakfabrieken BV tel. 0384211345 / fax 03842210801 info@schaepman.nl www.schaepman.nl

www.agtos.com Distributie Nederland: De Ploeg Techniek BV tel. +31 (0)492 539 812 www.deploegtechniek.nl

shotpeenen

Rösler Benelux B.V. tel. 0412-646600, fax 0412-646046 rosler-nl@rosler.com www.rosler.nl PPG Protective & Marine Coatings Merken: Sigma Coatings en Amercoat Kopraweg 35, 1047 HA Amsterdam tel. 020-4075092, fax 020-4075059 infopcbenelux@ppg.com www.ppgpmc.com

Sybrandy B.V. Amersfoort tel. 033-4545666, fax 033- 4655561 www.sybrandy.nl

Rösler Benelux B.V. tel. 0412-646600, fax. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com www.rosler.nl www.belmeko.be tel. +32 50.83.11.83

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

pvd coatings www.emotech.nl / tel: 053-4301500

SLF Oberflächentechnik GmbH info@slf.eu, www.slf.eu Sybrandy B.V. Amersfoort tel.033-4545666, fax 033-4655561 www.sybrandy.nl

Dekracoat tel. 040 262 80 70 info@dekracoat.nl / www.dekracoat.nl

Energy Partners Systems B.V. tel. 026-4720350, fax 026-4721507

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

tel: +32 9218 7180, fax: +32 9233 0831 metals.benelux@cellmark.com www.wheelabratorgroup.com

54

oppervlaktetechnieken april 2013

turnkey stralen en conserveren

straalkasten

Holland Mineraal B.V. tel. 0570-621161, fax 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

SLF Oberflächentechnik GmbH info@slf.eu, www.slf.eu

Sybrandy B.V. Amersfoort tel. 033-4545666, fax 033-4655561 www.sybrandy.nl

Sybrandy B.V. Amersfoort tel. 033-4545666, fax 033- 4655561 www.sybrandy.nl Straalmiddel Nederland Wheelabrator-Allevard Holland tel. 0341 563831, fax 0341 494114

twee-componenten apparatuur

stralen (afdekmaterialen)

EPSI Europe BV tel.010-4150155, fax 010-4154099 ask-it@epsi-europe.com www.epsi-europe.com

straalmiddelen

WSB Finishing Equipment BV Utrecht: 030-2414155 Wolvertem: 02-2694675 www.wsb-wagner.eu

tanks (kunststof)

Wiltec BV tel. 0413-244444, fax 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

Rasco Verfspuitapparatuur tel. 010-4370166, fax 010-4151491 www.rasco-clemco.nl

Technospray Spuitapparatuur tel: 0168-382111, fax: 0168 380780 info@technospray.nl www.technospray.nl

Drent Techniek B.V. tel. 076-5017270, www.drenttechniek.nl

Hevami Oppervlaktetechniek tel. 0413-376602 www.straalmiddelen.nl

LBtec Indufinish BV tel. 0591-630003 www.lbtecindufinish.com

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

Voor coatings met meer waarde en minder kosten ELA Coatings BV tel. +31 (0)10 24 373 99 88 m. +31 (0)6 150 500 54 e.lagerweij@elacoatings.com www.elacoatings.com

verduurzamen van metaal

Gullimex B.V. tel. 074-2657788

titaan (bevestigings-) materialen

Rösler Benelux B.V. tel. 0412-646600, fax. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com www.rosler.nl

verwarmings- en koelelementen (titaan en rvs)

MEPACO BV tel. 071-5892863

Corode tel. 0411-685500

www.nedcoat.nl, info@nedcoat.nl Nedcoat beschermt en decoreert metaal door middel van anodiseren, duplex, natlakken, poedercoaten, thermisch verzinken, Anografic®, Geomet®, en Opti-Coat®

verwarmingselementen (teflon)

Corode tel. 0411-685500

verwerking afvalstromen

verhuizingen van coatinginstallaties

MEPACO B.V. tel. 071-5892863

transportsystemen

Wiltec BV tel. 0413-244444, fax 0413-244499 www.wiltec.nl, sales@wiltec.nl

verwarmingselementen

temperatuurregistratie & analyse Holland Mineraal B.V. tel. 0570-621161, fax 0570-634336 www.hollandmineraal.nl

WSB Finishing Equipment BV Utrecht: 030-2414155 Wolvertem: 02-2694675 www.wsb-wagner.eu

UV en EBC Lak

C.K.B. Boxtel tel. 0411-682939

Eurogrit B.V., Papendrecht tel. 078-6546770, fax 078-6449494 info@eurogrit.com, www.eurogrit.com

Magistor B.V. tel. 0548- 519401, fax 0548-517619 www.magistor.nl / info@magistor.nl

Paint It The Application Company tel: 0318-643 260, fax: 0318-643 042 www.paintit.nl / info@paintit.nl

M?BJ;9 M;HAJ$ EEA LEEH K

HangOn B.V. tel. 077-3999630, fax 077-3988419 info@hangon.co, www.hangon.co tel +32 9218 7180, fax +32 9233 0831 Metals.benelux@cellmark.com www.ervinamasteel.eu

Smeets Straal- en Conserveringswerken Stein BV tel. 046-4288181, www.smeetssteingroep.nl

Renztech tel. 0172 - 47 5954 j.renzenbrink@planet.nl www.renztech.nl

verfspuitapparatuur

Ondeo Industrial Solutions BV tel. 077-3231231, fax 077-3231230 verkoop@ondeo-is.com www.ondeo-is.com

voorbehandelingsinstallaties

www.emotech.nl / tel: 053-4301500

Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

Railtechniek van Herwijnen b.v. tel. 0344-616363, fax. 0344-611072 info@railtechniek.nl www.railtechniek.nl

CAP Industrial B.V. tel- 010-4374737, fax-010-2623190 info@cap-industrial.nl www.cap-industrial.nl

www.belmeko.be tel. +32 50.83.11.83

www.emotech.nl / tel: 053-4301500

oppervlaktetechnieken april 2013

55

Energy Partners Systems B.V. tel. 026-4720350, fax 026-4721507 Soloan B.V. tel. 0184-630014, fax 0184-618884 info@soloan.nl / www.soloan.nl Glasbeek Finish B.V. tel. +31 (0)182 612988 fax +31 (0)182 611193

MAGNETO Special Anodes BV tel. 010-26207 88, fax 010-2620201 www.magneto.nl

waterbehandeling Ondeo Industrial Solutions BV tel. 077-3231231, fax 077-3231230 verkoop@ondeo-is.com www.ondeo-is.com

LBtec Indufinish BV tel. 0591-630003 www.lbtecindufinish.com

Rippert Benelux B.V. Oslo 10 2993 LD Barendrecht Nederland tel: +31 (0)180 645 281 fax: +31 (0)180 645 282

SLF Oberflächentechnik GmbH info@slf.eu, www.slf.eu

BWT Nederland B.V. tel. +31 (0)88 750 90 00 fax +31 (0)88 750 90 90 www.bwtnederland.nl

EnviroChemie bv tel. +31 (0)23 542 69 13 fax. +31 (0)23 542 69 14 sales@enviro-chemie.nl www.enviro-chemie.nl Eurowater BV tel. 088-0005000 www.eurowater.nl

werpstralers

Hevami Oppervlaktetechniek tel. 0413-376602 www.straalmachines.nl

Rösler Benelux B.V. tel. 0412-646600, fax. 0412-646046 rosler-nl@rosler.com www.rosler.nl

Lubron Waterbehandeling BV tel. 0162-426931, www.lubron.eu Straaltechniek Int. B.V. www.straaltechniek.net

56

oppervlaktetechnieken april 2013

Sybrandy B.V. Amersfoort tel.033-4545666, fax 033-4655561 www.sybrandy.nl

tel: +32 9218 7180, fax: +32 9233 0831 metals.benelux@cellmark.com www.wheelabratorgroup.com