پەرلەمانتاران داوا دەکەن الیەنە سیاسییەکان لە پێکهێنانی بکەن پەلە حکومەتدا ل3
کاریگەری واڵتانی ئیقیلیمی لەسەر پێکهێنانی کابینەی هەشتەم ل4
190 باڵوکراوه‌یه‌کی ئازاده ،یه‌کێتی الوانی دیموکراتی کوردستان مانگی دوو جار ده‌ری ده‌کات .سێشه‌ممه 2013/11/19
«سەردانەکەی سەرۆک بارزانی دەستکەوتێکی مێژوویی بوو» هێز و الیەنە سیاسیەکان سەردانەکەی سەرۆک بارزانی بۆ ئاماد بەرز دەنرخێنن و رایدەگەیەنن کە ئەو سەردانە دەروازەیەکی نوێ لە سەر پەیوەندییەکانی نێوان ه��ەردووال دەکاتەوە و هۆکارێکیش دەبێت بۆ چارەسەرکردنی کێشەی کورد لە باکور .ئەوان پێیانوایە ئەو سەردانەی سەرۆک بارزانی چەندین خاڵی گرنگ و دەستکەوتی مێژوویی لە خۆگرتووە و گرنگترینیان ئەو پێشوازییە گەرمەی کوردانی ئامەد بوو .سەرۆکی یەکێک لە حزبە تورکمانیەکانی کوردستانیش دەڵێت «ئەو سەردانە دەستکەوتێکی گرنگی بۆمان هەبوو .پێشبینی دەکەم لەو رێگەیەوە زیاتر پەرە بە پەیوەندییە کۆمەاڵیەتیەکانی کورد و تورک بدرێت».
ل2
تەالر فایەق :لەسەرەتای ئەمساڵدا خەاڵتی باشترین فڕۆکەخانەمان لەهەموو رۆژهەاڵتی ناوەڕاست وەرگرت
شار ،رۆژ بە دەست کچان و شەوان بە دەست کوڕانەوەیە بەپێچەوانەی رۆژەوە ،کە بازار و شەقام و تەنانەت فەرمانگەکانی حکومەتیش بەدەست کچان و ئافرەتانەوەیە ،ئەگەربێت و بەشەوان گوزەرێک بەناو پارک و کافتریاکانی شاردا بکەیت ،پرسیارێک ل��ەالت دروس��ت ئەبێ، ئاخۆ تۆ بڵێیت ئەو ڕێژە زۆرەی ئافرەتان کە بەڕۆژ هەبوون چییان لێهات بێت؟ تۆ بڵێیت بەشەوان سەفەر بکەن بۆ شوێنێکی دیکەو بەڕۆژ بگەڕێنەوە تا شەقام و شوێنە گشتییەکانی ش��ار بڕازێننەوەو بەرگێکی زیندووی بەبەردا بکەنەوە؟ یاخوود بڵێی ئافرەتی کورد لەتاریکی بترسێن و هۆکاری ن��ەه��ات��ن��ەدەرەوەی ل��ەش��ەودا ب��ۆ تاریکی بگەڕێتەوە؟ ی��ان زاڵبوونی دابوونەریت یەکێکی تربێت لەنەچوونەدەرەوەی ئافرەتان بەشەو.
ل9
ل5
2
ژماره 190
www.lawanikurdistan.com
2013/11/19
هێز و الیەنە سیاسیەکان بەگرنگیەوە دەڕواننە سەردانەکەی بارزانی بۆ ئاماد الیەنە سیاسییەکان :سەردانەکەی سەرۆک دەستکەوتێکی مێژوویی بوو راپۆڕت :توانا شێخانی
هێز و الیەنە سیاسیەکان سەردانەکەی سەرۆک بارزانی بۆ ئاماد بەرز دەنرخێنن و رایدەگەیەنن کە ئەو سەردانە دەروازەیەکی نوێ لە سەر پەیوەندییەکانی نێوان هەردووال دەکاتەوە و هۆکارێکیش دەبێت بۆ چارەسەرکردنی کێشەی کورد لە باکور .ئەوان پێیانوایە ئەو سەردانەی سەرۆک بارزانی چەندین خاڵی گرنگ و دەستکەوتی مێژوویی لە خۆگرتووە و گرنگترینیان ئەو پێشوازییە گەرمەی کوردانی ئامەد ب��وو .سەرۆکی یەکێک لە حزبە تورکمانیەکانی کوردستانیش دەڵێت «ئەو سەردانە دەستکەوتێکی گرنگی بۆمان هەبوو .پێشبینی دەکەم لەو رێگەیەوە زیاتر پەرە بە پەیوەندییە کۆمەاڵیەتیەکانی کورد و تورک بدرێت». هاوکات مامۆستایەکی زانستە سیاسیەکانیش دەڵێت «بەهۆی زیرەکی سەرۆک بارزانییەوە زۆر زەحمەتە جارێکی تر پەیوەندی نێوان کورد و تورک الوازببێت ،ئەو سەردانەش سەلماندی کە سەرۆک بارزانی لە خەمی چارەسەرکردنی کێشەی کوردایە». بۆ یەکەمجار دوای راپەرین رۆژی شەممە سەرۆکی هەرێمی کوردستان سەردانی ئامەدی کردو لە نێو جەماوەرێکی یەکجار زۆردا و بە ئامادەبوونی رەجەب تەیب و چەندین بەرپرسی تری تورکیا پێشوازی لێکرا ،الیەنە سیاسیەکانیش بە گرنگیەوە دەڕواننە ئەو سەردانە و پێیانوایە هۆکارێکە بۆ زیاتر بەهێزکردنی دۆستایەتی کورد و تورک بە تایبەتی لە باکوری کوردستان. رۆمیۆ هەکاری ،سکرتێری گشتی حزبی دیموکراتی بەیت نەهرەین ،س��ەڕەڕای بەرز نرخاندنی سەردانەکە جەخت ل��ەوەدەک��ات��ەوە کە دەبێت ئەو سەردانە بقۆزرێتەوە بۆ زیاتر بەهێزکردنی پەیوەندییەکانی هەردووال و پێیوایە لەو رێگەیەوە دەتوانرێت کۆتایی بە ناکۆکیەکانی کورد و تورک بهێندرێت و هەردووال بەشێوەیەکی برایانە ژیان بەرنەسەر، رۆمیۆ بۆ پرس دەڵێت «ئەو سەردانەی جەنابی سەرۆک زۆر خاڵی پۆزەتیڤی هەیە کە بۆ ئێمەی مەسیحی جێگای بایەخە و تەنها سەرۆک بارزانیش دەتوانێت پارێزگاری و پەرە بە پەیوەندییەکانی نێوان هەردووالبدات». هەروەها ناوبراو ئەوەشی وت «نابێت الیەنە سیاسیەکان لە قورسایی ئەو سەردانە کەم بکەنەوە ،چونکە لە رێگەی ئەو سەردانەوە کێشە و ناکۆکیەکانی چەندین ساڵەی نێوان کورد و تورک توایەوە». تورکمانەکانی کوردستان پێیوانیە ئەو سەردانە ئەوەندە گرنگی بۆ نەتەوەی تورکمان هەیە هێندە گرنگی بۆ نەتەوەی کورد نییە ،لەوبارەیەوە عەبدولقادر بازرگان ،سەرۆکی بزوتنەوەی چاکسازی تورکمان بۆ پرس وتی «وەک تورکمان شانازی دەکەین کە جەنابی سەرۆک دوای چەندین ساڵ سەردانی ئامەدی کرد ،چونکە وادەکات لە داهاتوو تورکیا زیاتر گرنگی بە تورکمانەکان ب��دات» .هەروەها وتیشی «پێشبینی دەک��ەم لە رێگەی ئەو س��ەردان��ەوە پ��ەرە بە پەیوەندییە کۆمەاڵیەتیەکانی نێوان تورک و کورد و باکور و باشور بدرێت». هەروەها حزبە ئیسالمیەکانیش بە گرنگیەوە دەڕواننە
عەبدولقادر بازرگان: بەهۆی ئەو سەردانەوە ،پێشبینی دەکەم لە داهاتوو کورد و تورک پەیوەندی کۆمەاڵیەتیان بەهێزبێت
ئەو سەردانە و پێیانوایە خاڵێکی گرنگی بەردەوامیدانە بە پرسی ئاشتی لە تورکیا و رایدەگەیەنن کە جەنابی سەرۆک پشتگیری و پشتیوانی خۆی بۆ پڕۆسەی ئاشتی لە تورکیا جەختکردۆتەوە و پێشیانوایە پەیوەندییەکانی نێوان باکور و باشور بەهێزتر و بەرەو پێشوەچونێکی باشتر بە خۆیەوە دەبینێت. شوان قەاڵدزەیی ،ئەندامی مەکتەبی سیاسی بزوتنەوەی ئیسالمی ،بە گرنگیەوە باس لەو سەردانە دەکات و دەڵێت «سەردانەکەی سەرۆکی هەرێم کرانەوە و سەرکەوتنێکی گەورەبوو لە مێژووی گەلی کوردا» .بە بڕوای قەاڵدزەیی گرنگیەکی تری ئەو سەردانە ئەوەبوو کە ئەردۆغان وەک سەرۆکی هەرێم پێشوازی لە بەرێزیان کرد و ناوی سەرجەم شارە کوردییەکانی هێنا و هەردووال پشتگیرییان بۆ پڕۆسەی ئاشتی دووپاتکردەوە». هەروەها هەریەک لە حزبی شیوعی و سۆشیالست و یەکێتی نەتەوەیی و یەکگرتووی ئیسالمی بە گرنگیەوە باسیان لەو سەردانەی سەرۆکی هەرێم کرد و رایانگەیاند سەرۆک دەروازیەکی نوێی لە پەیوەندییەکانی نێوان هەردووال کردەوە و هۆکارێکیش بووە بۆ بەردەوامیدان بە پرۆسەی ئاشتی و دروستبوونی پەیوەندییەکی پتەوی ئابوری و سیاسی و بازرگانی و کۆمەاڵیەتی لە نێوان هەردووال. رێکار ئەحمەد ،سکرتێری حزبی رزگ��اری کوردستان، جەخت لە گرنگی ئەو سەردانە دەکاتەوە و پێیوایە یەکێک لە خاڵە گرنگەکان ئەو پێشوازییە گەرمەبوو کە کوردانی ئامەد لە ناوبراویان کرد. رێکار وتیشی «ئەو سەردانە بووە هۆی گرێدانەوەی باکور و باشور و یەکگوتاری نەتەوەیی کورد و کۆتایی هێنان بە کێشە و ناکۆکیەکانی هەردوو نەتەوە» .هەروەها ناوبراو رەخنە لە بەرپرسانی بەشێک لە حزب و الیەنە سیاسیەکان دەگرێت بەوەی بەشێوەیەکی نابەرپرسیارانە دژایەتی ئەو سەردانە دەکەن و جۆرەها ناتۆرەی بۆ دۆزیوەتەوە .ئەو دەڵێت «سەردانێکی زۆر سەرکەوتووبوو ،چونکە کوردانی
ساڵح مەال عومەر: بەهۆی ئەو سەردانەوە ،سیاسەتی تورکەکان بەرامبەر کورد دەگۆڕێت
شوان قەاڵدزەیی: ئەو سەردانە کرانەوەیەک و سەرکەوتنێکی یەکجار گەورە بوو
رێکار ئەحمەد: ئەو پێشوازییەی خەڵکی ئاماد لە سەرۆک بارزانی ،دەستکەوتێکی مێژووییە
باکور وتیان لە هەولێرەوە تا ئامەد ماڵی بارزانییە». دکتۆر ساڵح مەال عومەر ،مامۆستای زانستە سیاسیەکان لە زانکۆی سەاڵحەدین ،روونیکردەوە کە ئەو سەردانە چەندین پەیامی گرنگی لە خۆگرتووە .ناوبراو لە لێدوانێکیدا بۆ پرس وتی «لەو سەردانەدا پەیوەندییەکی بەهێزی نێوان هەردووال بەدیدەکرا ،ئەمەش وادەکات سیاسەتی تورکەکان بەرامبەر گەلی کورد بە تایبەتی کوردانی باکور بگۆڕێت و هەوڵی چارەسەرکردنی کێشەکان و بەردەوامی بە پڕۆسەی ئاشتی بدەن». هەروەها ئەو مامۆستایەی زانستە سیاسیەکان ئەوەشی وت «بەهۆی زیرەکی جەنابی سەرۆک بارزانی زۆر زەحمەتە جارێکی تر ببینین پەیوەندی نێوان کورد و تورک الوازببێت». بە بیانووی بوونی گەریالکانی پەکەکە ،حکومەتی تورکیا ب��ەردەوام ناوچە سنورییەکانی تۆپباران دەکرد، بەاڵم چاودێران پێیانوایە بەهۆی ئەو سەردانەی جەنابی سەرۆک جارێکی تر تورکیا نایەوێت پەیوەندییەکانی لەگەڵ کوردستان الوازبکات و چیتر ناوچە سنورییەکانیش تۆپباران ناکات ،دکتۆر ساڵح مەال عومەر پێیوایە ئەوەش یەکێکە لە سەرکەوتن و دەسکەوتی سەردانە مێژووییەکەی سەرۆکی هەرێم. جگە لەوەش ،جەنابی سەرۆکی هەرێم بە جلی کوردییەوە لە ئامەد لە نێو کورد و تورکەکان پێشوازی لێکرا و الیەنە سیاسیەکانیش پێیانوایە جەنابی سەرۆک کوردستانی بوونی ئەو ناوچانەی سەلماند ،چونکە یەکەمین بەرپرسی کوردە کە بە جلی کوردییەوە سەردانی تورکیا بکات.
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 190
2013/11/19
3
پەرلەمانتاران داوا دەکەن الیەنە سیاسییەکان لە پێکهێنانی حکومەتدا پەلە بکەن راپۆڕت :توانا شێخانی
بەوتەی پەرلەمانتاران و چاودێرانی سیاسی ،دواکەوتنی پێکهێنانی کابینەی هەشتەمی حکومەتی هەرێم کاریگەری خراپی دەبێت بەسەر ژیان و گوزەرانی هاواڵتیان و پرۆژە خزمەتگوزارییەکان ،ئەوان داوا لە الیەنە سیاسیەکان دەکەن پەلەبکەن بۆ پێکهێنانی کابینەی ن��وێ ،پەرلەمانتارێکیش رایدەگەیەنێت تاوەکو کابینەی نوێ پێکنەهێندرێت پەرلەمان هیچ هێزێکی نابێت بۆ زیاتر خزمەتکردنی هاواڵتیان ،هاوکات چاودێرێکی سیاسیش دەڵێت «بە پێکهێنانی حکومەتێکی بنکەفراوان و خزمەتکردنی هاواڵتیان کەش و هەوای سیاسی گۆڕانی بەسەردادێت ،چونکە ئاسەواری ملمالنێکانی هەڵبژاردن تائێستا ماوە». دواکەوتنی پێکهێنانی کابینەی نوێ کاردەکاتە سەر ژیان و گوزەرانی هاواڵتیان بەمەبەستی پێکهێنانی کابینەی هەشتەم گفتوگۆی داخراوی الیەنە سیاسیەکان دەستی پێکردووە و چ��اوەڕوان دەکرێت لەسەرەتای مانگی داهاتوو الیەنەکان لە رێگەی رێککەوتنی پێشوەختەوە پۆستەکان دابەشبکەن ،دواکەوتنی پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەت لە بەرژەوەندی هیچ الیەنێکی سیاسی و هاواڵتیانی هەرێمی کوردستاندانیە ،بە وتەی بەشێک لە کاسبکارانیش بازاڕی کڕین و فرۆشتنی هەموو جۆرە کااڵیەک وەستاوە و هەموو هاواڵتیان لە چاوەڕوانی رێککەوتنی الیەنە سیاسیەکانن بۆ ئ��ەوەی بە زووت��ری��ن ک��ات کابینەی نوێ رابگەیەندرێت. بەوتەی پەرلەمانتارانیش دواکەوتنی کابینەی هەشت ،لە چەند الیەکەوە کاریگەری بۆ سەر ژیان و گوزەرانی هاواڵتیان دروست دەکات ،لەوبارەیەوە ئاری هەرسین ئەندامی پەرلەمانی کوردستان لەسەر لیستی پارتی بۆ پرس دەڵێت «دواکەوتنی پێکهێنانی کابینەی نوێ زیان بە کەرتی بازرگانی و بازار دەگەیەنێت ،چونکە سەرمایەدارن چاوەڕوانی حکومەتی داهاتوو دەکەن بۆ ئەوەی لە رێگەیەوە سەرمایەکانیان بخەنەگەڕ ،بەوتەی ئەو پەرلەمانتارە ل��ە ئ��ێ��س��ت��ادا هەوڵێکی بێدەنگ دیبلۆماسیانەی هەیە ب��ۆ نزیکبوونەوەی الی��ەن��ەک��ان و پێکهێنانی حکومەت». ئ��ەب��وب��ەک��ر ه��ەڵ��ەدن��ی، ئەندامی مەکتەبی سیاسی ی��ەک��گ��رت��ووی ئیسالمی و ئ��ەن��دام��ی پ��ەرل��ەم��ان��ی ک���وردس���ت���ان ،پ��ێ��ی��وای��ە دواکەوتنی کابینەی نوێ راستەوخۆی کاریگەریی دەبێت بەسەر چاالکی و چاودێریکردنی کارەکانی ح���ک���وم���ەت ل����ەالی����ەن پ��ەرل��ەم��ان��ەوە ،ه��ەروەه��ا وت��ی��ش��ی «تائێستا ب��ەو ش��ێ��وەی��ە دوان��ەک��ەت��ووە
کە کاریگەرییەکی خراپی بەسەر ئاستی خزمەتگوزارییەکانی هاواڵتیاندا هەبێت ،بەاڵم پێموایە لە چەند هەفتەیەکی تر زیاتر بخایەنێت دەبێتە هۆی بێزاربوون و بێ ئومێدبوونی هاواڵتیان». لەالیەکی ترەوە بێستون فایەق ئەندامی پەرلەمانی کوردستان لەسەر لیستی گۆڕان ،باس لە کاریگەرییە خراپەکانی دواکەوتنی کابینەی نوێ دەکات و رایدەگەیەنێت کە پێویستە پەلەبکرێت لە پێکهێنانی حکومەت ،چونکە ئەو دەڵێت «لە سەری ساڵ نزیک دەبینەوە و هیچ هەوڵێک نیە بۆ رەوانەکردنی بودجە بۆ پەرلەمان، هەروەها زیاتر وتیشی «دواکەوتنی بودجە بە مانای دواکەوتنی پرۆژە خزمەتگوزارییەکان دێت و جگە لەوەش کۆمەڵێک پرۆژەی وەک هاوسەرگیری و خانوبەرە دوادەکەوێت و ئەوەش کاریگەریی خراپی بەسەر هاواڵتیانی کەم دەرمەتدا هەیە». ئەگەرچی کابینەی حەوتەم تا پێکهێنانی کابینەی هەشتەم شەرعیەتی ماوە و وەزیرەکان دەبێت تا کاتی یاسایی خۆیان کارەکانیان راپەڕێنن ،بەاڵم بەپێی ئەو زانیارییانەی کە دەست پرس کەوتووە بەشێک لە وەزیرەکان دەوام ناکەن و لە رێگەی بریکار یاخود بەڕێوەبەرە گشتیەکانەوە کارەکانیان راییدەکەن، عەبدوڵاڵ حاجی مەحمود ،ئەندامی مەکتەبی سیاسی و پەرلەمانی کوردستان لەسەر لیستی سۆشیالست ئاماژە بۆ ئەوەدەکات کە ئەو ماوە کورتەی ماویانە دەبێت وەزیرەکان دەوامی ئاسایی خۆیان بکەن ،چونکە ئەو دەڵێت «لە بۆشایی نەبوونی وەزیردا بارودۆخی وەزارەتەکان تێکدەچێت و لە دەرئەنجامیشدا کاریگەری دەبێت لەسەر راییکردنی کاروباری هاواڵتیان». حوسێن مەهدی چاودێری سیاسی داوا لەالیەنە سیاسیەکان دەکات هەوڵی زیاتر بدەن بۆ لێکنزیکبوونەوەیان و پێکهێنانی کابینەی نوێ ،چونکە ئەو دەڵێت «شەقام بە هەموو چین و توێژییەکانیەوە لە چاوەڕوانی پێکهێنانی کابینەی نوێدان و پێیانوایە بە بەشداریکردنی سەرجەم الیەنەکان کۆمەڵێک پرۆژەی خزمەتگوزاری گرنگ ئەنجام دەدرێت کە سوودی بۆ هاواڵتیانی کەمدەرامەت دەبێت».
پەرلەمانتارێکی پارتی: پەرلەمانتارێکی یەکگرتوو: پێکهێنانی کابینەی نوێ زیاتر بخایەنێت دواکەوتنی پێکهێنانی حکومەت ،کاریگەری لەسەر بازار و کێشەکانی هەولێر و بەغدا دەبێت نائومێدبوونی خەڵکی لێدەکەوێتەوە
دواکەوتنی پێکهێنانی کابینەی هەشتەم و کاریگەرییان لەسەر بارودۆخی سیاسی چاودێرانی سیاسی و مامۆستایانی زانکۆ پێیانوایە دواکەوتنی کابینەی هەشتەم کاریگەری خراپی دەبێت لەسەر کێشە و پەیوەندییەکانی حکومەتی هەرێم و بەغدا ،جگە لەوەش پێکهێنانی کابینەی نوێ تاڕادەیەک دەبێتە هۆی ساردبوونەوەی کێشە و ملمالنێی الیەنە سیاسیەکان کە بەهۆی ئەو کەشە نائارامەی کە لە ماوەی رابردوودا دروستببوو. ئ��اری هەرسین ،پەرلەمانتاری پارتی پێیوایە لە کابینەی داهاتوودا سیاسەت و پەیوەندییەکانی حکومەت لەسەر دەستی کاک نێچیرڤان تاڕادەیەک گۆڕانکاری بەسەردادێت و بە جۆرێک پەرە بە پەیوەندییەکانی دەدرێت و ئەوەش رێگایەک دەبێت بۆ ئاسایی کردنەوەی کەشەکە بە تایبەتی لەگەڵ بەغدا و واڵتانی تر. عەبدوڵاڵ حاجی مەحمود ،ئاماژە بە ئاسایی بوونەوەی پەیوەندی حزب و الیەنەکان دەکات و جەخت لەوەدەکاتەوە کە لە ئەگەری پێکهێنانی کابینەیەکی بنکەفراواندا رک و کینەی الیەنەکان بەرامبەر یەکتر نامینێت ،ئەو دەشڵێت «ئەگەر سەرجەم الیەنەکان لە حکومەتی داهاتوو بەشداربن ئەوا دەرئەنجامی باشی دەبێت و جگە لە سوود و قازانج بۆ هاواڵتیان سوودی بۆ الیەنە سیاسیەکانیش دەبێت و دەبێتە هۆی یەکخستنەوەی نێو ماڵی کورد». حوسێن مەهدی چاودێری سیاسی ،نایشارێتەوە کە دواکەوتنی کابینەی هەشتەم کاریگەری خ��راپ لەسەر پەیوەندییەکان نێودەوڵەتیەکانی کورد دروست دەکات و هەروەها ئەو دەشڵێت «بەهۆی ناکۆکیان لەسەر بەشداریکردنیان لە حکومەت ،لە ئێستادا هیچ الیەنێک کێشە و گرفتەکانی کوردی لەگەڵ بەغدا و واڵتانی تری لە یادنیە ئەوەش دەرئەنجامی خراپی لێدەکەوێتەوە، ئەو چاودێرە سیاسیە نمونە بەوە دەهێنێتەوە کە ئێستا نوێنەرانی کورد لە بەغدا بە میزاجی خۆیان باس لە کێشە و گرفتەکان دەکات و بێ ئاگای حزبەکانیان وایکردووە نوێنەران چەندین لێدوان دژی یەکتر بدەن».
پەرلەمانتارێکی گۆڕان: دواکەوتنی پێکهێنانی حکومەت واتا دواکەوتنی پرۆژە خزمەتگوزارییەکان
4
ژماره 190
www.lawanikurdistan.com
2013/11/19
کاریگەری واڵتانی ئیقیلیمی لەسەر پێکهێنانی کابینەی هەشتەم حزبەکان بۆ پرسی بەشداریکردن و نەکردنیان لە حکومەت سەردانی ئێران دەکەن راپۆرت :توانا شێخانی
نزیکی الیەنە سیاسیەکان لە واڵتانی دراوسێ وایکردووە کاریگەری هەبێت لەسەر پرسی بەشداریکردن و نەکردنی حزبەکان لە کابینەی هەشتەمدا ،بە جۆرێک نزیکی یەکێتی و گۆڕان لە کۆماری ئیسالمی ئێران وایکردووە بە مەبەستی پرس و راوێژ لەسەر بەشداریکردن و نەکردنیان سەردانی ئەو واڵتە بکەن ،لەالیەکی تریشەوە واڵتی تورکیا هەرچۆنێک بێت دەیەوێت حزبێکی ئیسالمی بەشداری کابینەی هەشتەم بکات بە تایبەتی یەکگرتوو ،کادیرێکی پێشکەوتووی یەکێتیش بۆ پرس دەڵێت «ئێران دەیەوێت یەکێتی یاخود گۆڕان بەشداری حکومەتی داهاتوو بکەن» .چاودێرێکی سیاسیش دەڵێت «بانگهێشت نەکردنی پارتی لەالیەن ئەو دوو دەوڵەتەوە جێگای پرسیارە». تورکیا و ئێران ،کاریگەرییان هەیە لەسەر بەشداریکردن و نەکردنی حزبەکان لە کابینەی هەشتدا ئەو دوو واڵتە دراوسێیە لە زۆربەی پرسە هەنوکەیەکاندا کاریگەرییان هەبووە لەسەر حزبە سیاسیەکان ،بە جۆرێک کۆماری ئیسالمی ئێران بەهۆی نزیکی لەهەر یەک لە یەکێتی نیشتیمانی کوردستان و بزوتنەوەی گۆڕان و کۆمەڵی ئیسالمی ،بەو بەڵگەیەی کە لەکاتی کێشە و قەیرانەکاندا لەالیەن حکومەتی ئێرانەوە بانگهێشتی فەرمی دەکرێن ،بەاڵم هەرچی یەکگرتووی ئیسالمییە بەهۆی کاریگەری حزبی دەسەاڵتداری تورکیا (داد و گەشەپێدان) و نزیکی لێیانەوە زیاتر کەوتۆتە ژێر کاریگەری حکومەتی تورکیا و بەپێی زانیارییەکانیش لە ماوەی رابردوودا بۆ پرسی بەشداریکردن و نەکردن لە حکومەتدا چەندین گفتوگۆ لە نێوان بەرپرسانی تورکیا و یەکگرتووی ئیسالمیدا هەبووە. بەوتەی بەرپرسانی حزبی نەبوونی فەرمانگەیەکی سەربەخۆی حکومەتی هەرێم لەو واڵتانە وایکردووە حزبەکان پەیوەندی نائاسایی لەگەڵ ئەو واڵتانە ببەستن ،چونکە ئەوان پێیانوایە نوێنەری حکومەت هەرێم لە هەریەک لەو دوو واڵتە ،سەر بە کام حزب بێت نوێنەرایەتی ئەو حزبە دەکات. سەلیم کۆیی ،ئەندامی سەرکردایەتی کۆمەڵی ئیسالمی ،رەتیدەکاتەوە ئەوان تاوەکو ئێستا بۆ پرس و راوێژ سەردانی ئەو واڵتانەیان کردبێت و ناشیشارێتەوە کە هیچ بانگهێشتنامەیەکی فەرمیان پێنەگەیشتووە، ئەو بۆ پرس گوتی «ئامادەنین بە مەبەستی پرس و راوێژ لەسەر بەشداریکردن و نەکردنمان لە حکومەت سەردانی هیچ واڵتێک بکەین، چونکە ئێمە خاوەن هەڵوێست و قسەی خۆمانین». بە مەبەستی بۆچوونی ئێران لەسەر پرسی بەشداریکردن و نەکردنیان ،یەکێتی نیشتیمانی کوردستان لە ماوەی رابردوودا لەالیەن کۆماری ئیسالمی ئێرانەوە بانگهێشتنامەیەکی فەرمی پێگەیشت، ئەگەرچی هیچ بەرپرسێکی یەکێتی نیشتمانی کوردستان ئامادەنیە لەوبارەیەوە لێدوان بۆ پرس بدات ،بەاڵم دانا سەعید سۆفی ،ئەندامی خولی سێیەمی پەرلەمان و کادیری پێشکەوتووی یەکێتی ،تەئکیدی کردەوە کە هەر یەک لەو دوو واڵتە کاریگەییەکی راستەوخۆیان هەیە لەسەر حزبەکان و بە جۆرێک لە پشتی پەردەوە هەوڵ هەیە بۆ مەرجی بەشداریکردنی الیەنەکان لە کابینەی هەشتەمدا .ناوبراو زیاتر وتیشی «واڵتی ئێران رۆڵی هەبووە لە نزیک و دوورکەوتنەوەی الیەنەکان و لەالیەن ئەوانیشەوە هەوڵێک هەیە بۆ پێکهێنانی حکومەتێکی بنکەفراوان». بزوتنەوەی گۆڕان ،کە چاودێرانی سیاسی بە نزیکترین الیەن لە کۆماری ئیسالمی ئێران لە قەڵەمی دەدەن ،بە هەمان شێوەی یەکێتی لەماوەی رابردوو بانگهێشتنامەیەکی فەرمیان پێگەیشت و پێدەچێت مەبەست لێی یەکالیکردنەوەی پرسی بەشداریکردن و نەکردنیان بێت لە کابینەی هەشتدا ،چونکە ئەوان لە چوار ساڵی رابردوودا
ئۆپۆزیسیۆبوونیان هەڵبژارد. محەمەد تۆفیق ،بەرپرسی ژووری پەیوەندییە دیبلۆماسیەکانی بزوتنەوەی گۆڕان ،بەوتەی خۆی ئەو ماوەیە ئاگاداری بارودۆخی سیاسی نییە ،بۆیە نایەوێت لەوبارەیەوە لێدوان بدات ،بەاڵم بۆ پرس وتی «قسە لەگەڵ خۆیان بکەن بزانن چی دەڵێن». دکتۆر محەمەد بازیانی ،چاودێری سیاسی ،هەرچەندە پێیوانیە الیەنە سیاسیەکان لە ژێر کۆنتڕۆڵی ئەو دوو واڵتە یاری بکەن ،بەاڵم ئەوەشی گوت «سەردانیکردنی بەرپرسانی حزبی بە مەبەستی پرس و راوێژ بۆ ئێران زۆر ئاساییە ،چونکە بمانەوێت و نەمانەوێت ئێران کاریگەرییەکی راستەوخۆی لە گۆڕانی هاوکێشە سیاسیەکانی هەرێمدا هەیە ،لەالیەکی دیکەشەوە بە مەبەستی باشترکردنی بەرژەوەندییەکانی خۆی دەیەوێت کاریگەیی لەسەر حزبەکان دروست بکات بەو شێوەیەی کە خۆی مەبەستییەتی». هیچ دەوڵەتێک بانگهێشتی پارتی نەکردووە بە پێچەوانەی حزب و الیەنەکانی تر ،پارتی دیموکراتی کوردستان کە براوەی هەڵبژاردنی خولی چوارەمی پەرلەمان بوو تائێستا هیچ بانگهێشت نامەیەکی فەرمی لەالیەن هیچ کام لەو دەوڵەتانەوە پێنەگەیشتووە ،بە وتەی چاودێرانی سیاسیش بە مەبەستی کارکردنە سەر هێز و توانای پارتی ،کۆماری ئیسالمی ئێران بانگهێشتی یەکێتی و بزوتنەوەی گۆڕانی ک��ردووە ،چونکە ئەوان پێیان وابووە پارتی براوەی یەکەمە و تەنازول بۆ هیچ واڵت و حزبێک ناکات. بەپێی زانیارییەکان لە دوای هەڵبژاردنەوە تاوەکو ئێستا هیچ واڵتێک وەک حزب بانگهێشتی پارتی نەکردووە ،بۆ پشتڕاستکردنەوەی زانیارییەکە پرس پەیوەندی بە وتەبێژ و ئەندامانی سەرکردایەتی پارتیەوە کرد ،بەاڵم پەیوەندییەکە وەاڵمی نەبوو. دکتۆر محەمەد بازیانی ،چاودێری سیاسی دەڵێت «بانگهێشت نەکردنی پارتی جێگای پرسیارە» .بەاڵم پێیوایە تێڕوانینی ئێران بەرامبەر پارتی جیاوازە ،ئەو دەڵێت «وا لێکدەدرێتەوە کە پارتی هیچ کێشەیەکی ناوخۆیی نییە و نایەوێت لەمەڕ ئەو بابەتە پرس و راوێژ بە دەوڵەتانی ترەوە بکات». بە بۆچوونی ئەو چاودێرە سیاسیە نزیکی سنوری سلێمانی و بوونی گۆڕان و یەکێتیش لەو سنورەدا وایکردووە ئێران دەستی خۆی زیاتر بۆ ئەو دوو حزبە درێژ بکات ،هەروەها وتیشی «ئێران رچاوی ئەوەی کردووە کە هەر سێ الیەن ( یەکێتی ،گۆڕان ،کۆمەڵ) کاریگەرییەکی پۆزەتیڤیان هەیە لە گۆڕەپانی سیاسیدا و دەیەوێت لە رێگەی ئەوانەوە فشار بخاتە سەر پارتی و پێکهێنانی کابینەیەک کە بە دڵی ئەوان بێت». تورکیا و ئێران ،دەیانەوێت چ حزبێک بەشداری کابینەی هەشتەم بکات بەپێی ئەو زانیارییانەی کە دەست پرس کەوتووە ،حکومەتی تورکیا دەیەوێت هەر چۆنێک بێت حزبێکی ئیسالمی بە تایبەتی یەکگرتوو بەشداری کابینەی هەشتەم بکات و بە پێچەوانەوەی کۆماری ئیسالمی ئێران کە پێداگری لەسەر بەشداریکردنی بزوتنەوەی گۆڕان و یەکێتی دەکات ،هەربۆیەش یەکێتی نیشتیمانی کوردستان تا پرس و راوێژی بەو واڵتە نەکرد مەرجەکانی خۆی لە بەشداریکردنی کابینەی هەشتەم رانەگەیاند .کۆمەڵی ئیسالمیش کە شەش کورسی پەرلەمانی بەدەستهێناوە ،تاوەکو ئێستا یەکالیی نەبۆتەوە. دکتۆر دانا سەعید سۆفی ،پێیوایە هەرچۆنێک بێت تورکیا دەیەوێت الیەنێکی ئیسالمی بە تایبەتی یەکگرتوو بەشداری کابینەی هەشت بکات ،ئەویش بۆ زیاتر برەودان بە بەرژەوەندییەکانی ،هاوکات ئەو
بێ رووتووش
*روون و ئاشکرایە و الی کەس شاراوە نییە ،لە هەرێمی کوردستان دەیان کەناڵی راگەیاندن هەن و هەریەکەیان یا بە ئاشکرا یا بەدزیەوە وەکو سێبەری الیەنێک ئیش دەکەن ،بەاڵم کارەساتەکە لەوەدایە کە بەشی کوردی کەناڵێکی ئاسمانی وەکو سەحەر زۆر لە وانەی خۆمان بێ الیەنانەتر رووداوەکان رووماڵ دەکات. ( تەریق نابنەوە ،داناڕزێن؟؟) *کاکە حەمەی حاجی مەحمود کە بەوە ناسراوە راشکاوانە و واقیعانە سیاسەت دەکات بگرە وەکو سەرۆکی حزبی کادیحینیش لە وەهم و سەراب ناژی ،لە نوێترین لێدوانیدا دەڵێ پارتی لەگەڵ یەکێتی حکوومەت پێکدێنێت و ناز و فیزی ئۆپۆزسیۆنیش هەڵناگرێ، ئەمەو شایەنی باسە دەشڵێ سێ الیەنە موعارەزەکە موسابەقەیانە بۆ بەشداری حکوومەت. (رەحمەت لەداک و بابت) *پێویستە بگوترێ یادکردنەوەی رۆژی دامەزراندنی هەر شارێک حاڵەتێکی ئاساییە و مافێکی بێ چەند و چونە ،بەاڵم سەیرەکە ئەوەیە سلێمانی ٣٢٩ساڵە دامەزراوە ئەو بەیت و بالۆرەی بۆ دەکەن ،ئەی ئەگەر تەمەنی وەکو هەولێر شەش هەزار ساڵ بێت دەبێ چی بکەن؟ (ئەیکەن بەو رۆژەی کە قەرە وەیسی تیاکوژرا) *جێی باسە ئەندام پەرلەمانێکی پێشوی یەکگرتوو پاش ئەوەی ٤٨ملیۆنەکەی وەرگ��رت رێک و راست فی سەبیل اللە پارەکەی بەبەرچاوی کامێراکان دابەشی سەر فەقیر و هەژاران کرد ،بێ ئەوەی هیچ رێکالمیشی بۆ بکات! (گەر دەستی راستەت خێری کرد ،با ئەوەی چەپە پێی نەزانێ) *دوای دوو مانگ دواکەوتن کۆمەڵەی ئۆتیزم گوایە کۆنگرەی بەستووە ،بەاڵم نەلیژنەی ئامادەکاری و نەهەموارکردنەوەی پەیڕە و نەک راپۆری بەشەکانی نوسیبوو ،لەوە الشەوە ٦٠ئەندامی تری رەشکردبۆوە ،چونکە سەر بە بەرەی ئۆپۆزسیۆن بوون. (ئەوەیە کۆنگرەی نموونەیی) *چەند رۆژی رابردوو بەرپرسێکی شاری کەرکووک لە بارەی دوایین تەقینەوەی ئەو شارە لە لێدوانێکی رۆژنامەوانی دەیویست لە بایەخی کردە تیرۆریستییەکە کەم بکاتەوە و ورە بداتەوە خەڵک ،دەیگوت ئەوان هیچ نین تەنیا ژاوەژاو و هەوڵێکن بۆ تێکدانی دەرونی خەڵک. (ئەوەی کەرکووک ژاوەژاو بێ ،ئی هەولێر گاڵتەی مندااڵنە)
کادیرەی یەکێتی دەشڵێت «ئێران دەیەوێت یەکێتی یان گۆڕان بەشداری حکومەت بکات». بە وتەی دکتۆر محەمەد بازیانی ،پێکهێنانی کابینەی نوێ ماوەیەکی زۆری دەوێت ،چونکە هەرالیەنە و داواک��اری تایبەتی خۆی هەیە، بۆیەش ئەگەری هەیە سیناریۆکانی ئەو دوو واڵتە بۆ ئەو کابینەیە سەرکەوتوو نەبێت.
چاودێرێکی سیاسی: دراوسێیەکان پێیانوایە پارتی هیچ کێشەیەکی ناوخۆی نیە ،بۆیە بانگهێشتی هیچ دەوڵەتێک نەکراوە کادیرێکی پێشکەوتووی یەکێتی: ئێران دەیەوێت یەکێتی یاخود گۆڕان بەشداری حکومەت بکات
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 190
2013/11/19
5
٢٦هێڵی ئاسمانیمان هەیە ،لەئێستادا سەفەر کردن بۆ ١٥واڵت هەیە ،ئەوانی تر بەسیستەمی کۆنێکشنە
دیمانە :تارا محەممەد
تەالر فایەق ،بەڕێوەبەری گشتی فرۆکەخانەی هەولێریی نێودەوڵەتی:
لەسەرەتای ئەمساڵدا خەاڵتی باشترین فڕۆکەخانەمان لەهەموو رۆژهەاڵتی ناوەڕاست وەرگرت
پرس :لەرووی ریزبەند و ئیمتیازەوە ،لەسەر ئاستی جیهان فڕۆکەخانەی هەولێر ژمارە چەندە و پێگەی لەچ ئاستێکدایە؟ تەالر فایەق :لەراستیدا بەراوردکردنی فڕۆکەخانەکان هەندێک زەحمەتە، فڕۆکەخانەی هەولێریش لەچاو ئەوەی کە کوردستان ماوەیەکی کەمە لەبواری فڕۆکەوانی دەستبەکار بووە ،سەرەڕای ئەو بەربەستانەی کە لەگەڵ بەغدا هەمانە و هەموو گەشتە ئاسمانییەکان لەژێر دەستی دەسەاڵتی فڕۆکەوانی مەدەنی عێراقییە ،فڕۆکەخانەکەمان زۆر باش بەرەو پێشچووە ،بەهۆی بەرزی رێژەی گەشەکردنی کە %٥٣بووە، لەسەرەتای ئەمساڵدا خەاڵتی باشترین فڕۆکەخانەمان لەهەموو رۆژهەاڵتی ناوەڕاست وەرگرت ،ئەوەش دەستکەوتێکی دڵخۆشکەر بوو ،لەکاتێکدا ئێمە لەسەرەتای کارکردنداین و هێشتا ئیشی زۆر گەورەتر ماوە ئەنجامی بدەین ،هەروەها یەکەم فڕۆکەخانەین لەعێراقدا کە بووین بە ئەندام لەئەنجومەنی فڕۆکەخانە نێودەوڵەتییەکان. پرس :ئەو ئیش و کارانە چین کە بەنیازن لەداهاتوودا ئەنجامی بدەن؟ تەالر فایەق :وەکو ئیدارە لە هەرێمی کوردستان جیهەتێک و دەزگایەکی فڕۆکەوانیمان نییە و پەیوەندییەکانمان لەگەڵ وەزارەتی گواستنەوەدایە، لەکاتێکدا زۆربەی زۆری فڕۆکەخانە جیهانییەکان سەربەخۆن ،چونکە سروشتی کارکردنی فڕۆکەوانی لەگەڵ دام و دەزگا حکومییەکان جیاوازە، تەنانەت هەتا ئێستا سەر بە دەسەاڵتی فڕۆکەوانی مەدەنی عێراقین و خاوەن هیچ بڕیارێک نین و لەهیچ کارێکیش رامان وەرناگیرێت ،لەالیەکی دیکەوە بەهۆی ئەو سەرکەوتنە گەورەیەی ل��ەرووی ب��ەرزی رێژەی گەشەکردن بەدەستمان هێنا ،فڕۆکەخانەکەمان پێویستی بە فراوانکردن هەیە ،ئەگەرچی ئێمە لەو بڕوایەدا بووین تاوەکو چوار ساڵی دیکە پێویستیمان بەفراوانکردنی فڕۆکەخانە نەبوو ،بۆیە پێویستە لەدووالیەنی سەرەکی هەوڵی زیاتر بدەین لەالیەک پێگەی فڕۆکەخانە لەجیهاندا قایم بکەین و لەالیەکی دیکەوە هەوڵبدەین بەهەماهەنگی لەگەڵ بەغدا هەندێ کار و پڕۆژە ئەنجامبدەین و هەندێ دەس��ەاڵت وەربگرین ،سەرەڕای ئەوانەش لەرووی تەکنیکی و ئیدارییەوە ئیشی زۆر ماوە ئەنجامیان بدەین. پرس :بوونی هەولێر بە پایتەختی گەشتیاری بۆ ساڵی ٢٠١٤بەهۆی زۆری رێژەی گەشتیارانەوە تاچەند ئەرکی فڕۆکەخانەی هەولێر قوڕستر دەکات؟ تەالر فایەق :بەپێی تەوەقوعاتی خۆمان بۆ ساڵی داهاتوو رێژەی گەشتیاران بگاتە سێ ملیۆن کەس ،ئەوەش کاریگەری لەسەر ئێمە دروست دەکات ،وەکو دەروازەیەکی سەرەکی و دەبێت خۆمان بۆ ئەو پێشوازییە ئامادە بکەین ،ئەویش بە فراوانکردنی فڕۆکەخانە ،هەروەها فڕۆکەخانە لەرووی رێکالمکردن و ئاسانکاری بۆ گەشتیاران رۆڵێکی باشی هەبووە. پرس :زێتری ئەو کەلوپەالنە چین کە لەکوردستانەوە ئاودیو دەکرێن،
یان بەپێچەوانەوە؟ تەالر فایەق :ئەو کەلوپەالنەی کە دێتە ژوورەوە زیاترە لەوەی رەوانەی دەرەوە دەکرێت ،رێژەکەی %٩٠بەرامبەر بە ،%١٠زیاتریش کەلوپەلەکان هی کۆمپانیای نەوت و خۆراک و کەلوپەلی بیناسازییە. پرس :زۆر قسە لەسەر داهاتی فڕۆکەخانەکان دەکرێ ،دەکرێ بپرسین داهاتی سااڵنەی ئێوە چەندە و بۆ کوێ دەچێت؟ تەالر فایەق :هەموو داهاتەکانی فڕۆکەخانە بەگشتی بۆ وەزارەتی دارایی دەڕواتەوە ،بەاڵم ئەگەر وەکو فڕۆکەخانە بەراوردی بکەین دەبینین فڕۆکەخانەکان لەزۆربەی واڵتان گەورەترین داهاتیان بۆ واڵتەکەیان هەیە، کەچی بەداخەوە ئێمە ئەو دەسەاڵتەمان نییە ،چونکە داهاتەکانی فڕۆکەخانەکەمان هەمووی بۆ بەغدا دەڕوات ،لەکاتێکدا پێویست بوو ئەو داهاتە بۆ خودی فڕۆکەخانە بێت ،بەمەبەستی فراوانکردن و گەشەپێدانی ،تەنانەت خەرجی فڕۆکەخانەش وەکو بەڕێوەبردن ،راهێنانی ستاف ،چاککردنەوە ،حکومەتی هەرێم دەیکات ،زیاتریش کارمان لەسەر ئەوە کردووە کە ئاسانکاری بۆ هێڵە ئاسمانییەکان بکەین بۆ ئەوەی هانیان بدەین تاوەکو ژمارەیان زۆر بێت .لەسااڵنی رابردوودا هەمووی پێنچ تا شەش هێڵی ئاسمانیمان هەبوو ،کەچی ئێستا خۆشبەختانە ٢٦ هێڵی ئاسمانیمان هەیە. پرس :ئایا لەبەغداوە رێژەی داهات بۆ فڕۆکەخانەکەتان ناگەڕێتەوە؟ تەالر فایەق :نەخێر ،بەهیچ شێوەیەک ناگەڕێتەوە. پرس :ئایا هەوڵتان نەداوە ئەو کێشانە چارەسەربکەن؟ تەالر فایەق :ئەو مەسەالنە زیاتر دیپلۆماسین ،عێراق وەکو واڵتانی دیکە نییە فڕۆکەخانەکانی سەربەخۆ بن ،تەنانەت سوڵتەکەشمان سەربەخۆ نییە ،واتا سوڵتەی فڕۆکەوانی مەدەنی وەکو واڵت��ان دەستەیەکی سەربەخۆ نییە ،بەڵکو سەر بە وەزارەتی گواستنەوەیە ،هەروەها وەکو هەرێم دەزگایەکی فڕۆکەوانیمان نییە. پرس :وەکو فڕۆکەخانە لەرووی ئەمنییەوە پەیوەندیتان لەگەڵ کامە وەزارەت هەیە؟ ت��ەالر فایەق :لەبەرئەوەی گواستنەوە عیالقەتی ئەمنی نییە، پەیوەندیەکەمان لەگەڵ وەزارەتی ناوخۆیە. پرس :دەکرێ بە داتا پێمان بڵێی لەم ساڵدا ،یان لەساڵی ،٢٠١٢داتا و ژمارەی ئەو پاسپۆرتە تەزویرانە چەند بوون کە لەالیەن ئێوەوە گیراون؟ تەالر فایەق :هەرچەند لەئێستادا ژمارەکەم النییە ،بەاڵم پاسپۆرتی تەزویر زۆرە ،هەم پاسپۆرتە بیانییەکان و هەم عێراقییەکان. پرس :دەگوترێت خزمەتگوزار و کارمەندانی ناو فڕۆکەخانە زیاتر بیانین ،ئەوە تاچەند راستە؟ تەالر فایەق :ئەوە راست نییە ،ئەو بیانییانەی کە دەبیندرێن لەوانەیە هێڵە ئاسمانییەکان بن ،خزمەتگوزاری زەمینی و نەوت و پاککردنەوەبن، وەکو کارمەند تەنیا دوو کەسی گرێبەستمان هەیە ،لەکاتێکدا ئەگەر
بیانیش بن زۆر ئاساییە ،چونکە واپێویست دەک��ات بە بەردەوامی سوود لەشارەزایی و خیبرەی تازە وەربگیرێت ،بۆ ئەوەی ئاڵوگۆڕی شارەزاییەکان دروست بێت ،بەداخەوە ئێمە تائێستا نەمانتوانیوە ئەو تیمە گەورەیە دروست بکەین ،ئەگەر سەیری فڕۆکەخانەیەکی وەکو دوبەی بکەین دەبینین %٨٠ی کارمەندانی بەریتانین. پرس :لەئێستادا گەشتە ئاسمانییەکانتان بۆ چەند واڵت دەڕوات؟ تەالر فایەق :وەکو گوتم ٢٦هێڵی ئاسمانیمان هەیە ،لەئێستادا سەفەر کردن بۆ ١٥واڵت هەیە ،ئەوانی تر بەسیستەمی کۆنێکشنە. پرس :ژمارەی گەشتیاران لەرۆژێکدا دەگاتە چەند کەس؟ تەالر فایەق :النی کەم رۆژانە دەگاتە ٢٥٠٠گەشتیار.
پڕۆفایل: تەالر فایەق ساڵح بەڕێوەبەری گشتی فڕۆکەخانەی هەولێریی نێودەوڵەتی ،لەدایکبووی ساڵی ١٩٦٧لە شاری سلێمانی. دەرچ��ووی کۆلیژی ئ��اداب بەشی وەرگێڕان لەزانکۆی بەغدا، سااڵنێک لەگەڵ رێکخراوی یوئێن کاری کردووە ،لەدەرەوەی واڵت چەندین بڕوانامەی وەرگرتووە ،لەسااڵنی هەشتاکان لەگەڵ هێڵی ئاسمانی عێراقی کاری کردووە ،ماوەیەک لەنوێنەرایەتی حکومەتی هەرێم لەلەندەن کاری کردەوە ،ساڵی ٢٠٠٩گەڕاوەتەوە کوردستان و بووە بە جێگری بەڕێوەبەری گشتی فڕۆکەخانە و دواتریش لەساڵی ٢٠١٠بووە بە بەڕێوەبەری گشتی فڕۆکەخانەی هەولێریی نێودەوڵەتی.
یەکەم فڕۆکەخانەین لەعێراقدا کە بووین بە ئەندام لەئەنجومەنی فڕۆکەخانە نێودەوڵەتییەکان هەتا ئێستا سەر بە دەسەاڵتی فڕۆکەوانی مەدەنی عێراقین و خاوەن هیچ بڕیارێک نین و لەهیچ کارێکیش رامان وەرناگیرێت
6
ژماره 190
www.lawanikurdistan.com
2013/11/19
ئەو دەنگانەی هێناومە لەوانەیە هیچیان هی ئەندامانی خۆم نەبێت خدر روس��ی ،سکرتێری بزوتنەوەی دیموکراتی گەلی کوردستان رایدەگەیەنێت کە ئەو پێشنیازەی پارتی و یەکێتی کردوویانە بۆ پێکهێنانی کابینەی هەشتەم زۆر باشە و پێویستە پشتگیری لێبکرێت، هەروەها دەشڵێت «برادەرانی ئۆپۆزیسیۆن بە شێوەیەکی تاکڕەوانە دەیانەوێت چەندین الیەنی تر لە حکومەت بێبەش بکەن» .لە بەشێکی تری ئەو دیدارەدا ناوبراو باس لەبوونی تەزویر دەکات ،بەاڵم راشی دەگەیەنێت «بەو شێوەیە نەکراوە کە ئەنجامەکان سەراوژێر بکات». سەبارەت بە یەکگرتنیان لەگەڵ حزبی شیوعی دەڵێت «هەست دەکەم دۆستایەتی باشترە نەوەک یەکگرتن». دیمانە :توانا شێخانی
خدر روسی بۆ پرس:
دڵنیام یاری بە رێژەی دەنگەکانمان کراوە پرس :وەک حزب ئێوە لە هەڵبژاردنی خولی چوارەمی پەرلەمان ٢٨٥دەنگتان هێناوە ،لە کاتێکدا نزیکەی ٢هەزار ئەندامتان هەیە ،بۆچی؟ خدر روسی :هیچ حزبێک نیە لە رێژەی دەنگەکانی خۆی رازی بێت ،دڵنیام یاری بە رێژەی دەنگەکانمان کراوە، تەزویر کراوە ،بەاڵم بەو رادەیەش نەبووە کە ئەنجامەکان سەراوژێربکات. پرس :هەستت بەوە کردووە کە بەشێکی زۆر لە ئەندامانی حزبەکەت دەنگیان پێنەداوی؟ خدر روس��ی :ب��ەرێ وەاڵ تەئکیدم دەنگیان پێنەداوم، هەروەها جگە ل��ەوەش لەوانەیە ئەو دەنگانەی هێناومە هیچیان هی ئەندامانی خۆم نەبێت. پرس :ئێوە نزیکەی ٢٠ساڵە دام��ەزراون و لە هیچ لە هەڵبژاردنێکیش کورسیتان بەدەست نەهێناوە ،بۆچی؟ خدر روسی :تائێستا لە هەلومەرجی حزبایەتی ،هێزە ئیقلیمییەکان رۆڵێکی سەرەکیان لە گۆڕەپانی سیاسی هەرێمدا هەبووە ،بۆ نموونە ئێران و تورکیا و سعودیە و ئەمریکا و هتد ..ئەوانە هەمووی پاڵ دەدەنە حزبەکان، تاوەکو بە گوێرەی سیاسەتی ئەوان کاربکەن و هەر ئەوانیش وایانکردووە کورسی پەرلەمانی بهێنن ،بەاڵم حزبە چەپەکانی کوردستان هیچ دەوڵەتێک نیە پشتگیری و پشتیوانی بکات و ئەو دەوڵەتانەی کە هاوکاری برادەرانی ئۆپۆزیسیۆن دەکەن هاوکاری ئێمەی چەپ ناکەن. پ��رس :چاودێرانی سیاسی پێیانوایە بە گشتی حزبە بچووکەکان رۆڵێکی ئەوتۆیان لە گۆڕەپانی سیاسیدا نییە و تەنها دامەزراندنی کۆمەڵێک کەسە بە پلەی ئەندامی مەکتەبی سیاسی و سەرکردایەتی؟ خدر روسی :پێموایە هەر حزبە بە قەبارەی خۆی رۆڵی هەیە ،هەروەها ئەوەش راست نیە کە ئەگەر حزبێکی گەورە یاخود ناوەندبێت هەموو سیاسەتێکی بۆ خزمەتکردنی کوردستانە ،لە هەمان کاتیشدا حزبە چەپەکان سیاسەتیان کردۆتە پارە و ئەوال و ئەوال. پرس :رۆژ دوای رۆژ حزبە چەپەکان لە پاشەکشەدان، داهاتووی چەپەکانی کوردستان چۆن دەبینی؟ خدر روسی :داهاتوویان بەرەوباشی دەڕوات.
پرس :بەاڵم لە سێ هەڵبژاردنی راب��ردوو بینیمان هیچ ئەنجامێکی ئەوتۆیان نەهێنا؟ خدر روسی :پێموایە بەرەبەرە سیستەمەکە بەرەوباشتر دەڕوات و کاریگەری لەسەر ئێمە دەبێت ،بەاڵم نابێت ئەوەش لە یاد بکەین ئەگەر چەپەکانی کوردستان یەکگرتووبن سێ تا چوار کورسی دەهێنن. پرس :تائێستا هیچ پرۆژەیەکتان هەبووە بۆ یەکگرتنی حزبە چەپەکان؟ خدر روسی :ناوەاڵ تائێستا هیچ شتێکی وەها نەبووە ،بەاڵم واباشە لە کاتی هەڵبژاردنەکان چەپەکان بە یەک لیست بەشداری هەڵبژاردن بکەن ،ئەویش بۆ ئەوەی دەنگەکانیان پەرت و باڵو نەبێت. پرس :ئەی چۆنە لە هەڵبژاردنەکانی رابردوو رێکنەکەوتوون؟ خدر روس��ی :ئەمجارە هەر الیەنێک ویستی بە لیستی سەربەخۆ بەشداری هەڵبژاردن بکات ،ئەویش بۆ ئەوەی قەبارەی راستەقینەی خۆی بزانێت. پرس :ئێوە دوو هەڵبژاردنە لەگەڵ حزبی شیوعی بەشداری هەڵبژاردنەکان دەکەن ،چۆنە ماڵتان تێکەڵ ناکەنەوە؟ خدر روسی :ئەوە شتێکی باشە ،بەاڵم دەبینین خەڵک هەیە لە ناو یەک حزب ناکۆکیان هەیە چ جای ئەوەی دوو حزب ببێتە حزبێک ،هەستدەکەم دۆستیان بین باشترە نەوەک یەکبگرین و دواتر جیابینەوە. پرس :ماوەیەک پرۆژەیەک لەبارەی بودجەی حزبەکان هەبوو ،بەپێی ئەو پرۆژەیە بێت هەرحزبە و بەقەبارەی ژمارەی کورسی پەرلەمانی بودجەی پێدەدرێت ،راتان لەسەر ئەو پرۆژەیە چییە؟ خدر روسی :ئێمە ٣٠ملیۆن وەردەگرین کە ناکاتە هیچ و بەشی کرێی خانووی بارەگاکانمان ناکات ،جگە لەوەش پێش یەکگرتنەوەی هەردوو ئیدارە ئێمە فەرمانبەری حکومەت بووین و دواتر موچەکەمان هاتە سەر ئەو ٣٠ملیۆنە ،واتە لەو ژمارەیە زیاتر لە نیوە موچەی ئەندامانی پێدەدەین، سەیرە هەندێک الیەن هەنە ماوەیەکە پەیدابوونە کە خۆیان بودجەیەکی زۆر وەردەگرن و رەخنەش لە بودجەی ئێمە دەگرن. پرس :بۆ پێکهێنانی کابینەی هەشتەم کۆمەڵێک ئەگەر
لەبەردەستدایە ،پێتوایە کامیان سەرکەوتوو دەبێت؟ خدر روسی :ئەو پێشنیازەی کە پارتی و یەکێتی کردوویانە زۆر باشە و لەگەڵ واقیعیدا دەگونجێت ،ئۆپۆزیسیۆن بە شێوەیەکی تاکڕەوانە بیردەکاتەوە و دەیەوێت بەشێک لە حزبەکانی تر لە حکومەت بێبەش بکات ،پشتگوێ خستنی ئەوانیش کارێکی هەڵەیە و دەرئەنجامی خراپیشی لێدەکەوێتەوە .پێکهێنانی حکومەتێکی بنکەفراوان کە سەرجەم هێز و الیەنەکان بەشداری تێدا بکەن کارێکی باشە و سەرکەوتوو دەبێت. پرس :بەو تاکە کورسیەی کە بەدەستانهێناوە ،پێت باشە حزبی شیوعی بەشداری حکومەت بکات؟ خدر روسی :وا باشترە بەشداری حکومەت بکات ،بەاڵم بەشێوەیەک بەشدارییەکی کارابێت نەوەک تەنها هەیکەلی بێت. پرس :بەاڵم لە ماوەی چوارساڵی رابردوو وەزارەتەکەی حزبی شیوعی بە الوازترین وەزارەت وەسف دەکرێت و هونەرمەندان و رۆشنبیرانیش گلەییەکی زۆریان لە وەزیرەکەی هەیە ،ئێوە چی دەڵێن؟ خدر روسی :ئاخر کێشەکە ئەوەیە بەڕێوەبەرێکی پارتی و یەکێتی دەسەاڵتی لە وەزیر زیاترە ،خۆی کێشەکە لێرەوە دەست پێدەکات.
لەگەڵ شیوعی دۆستایەتی باشترە نەوەک یەکگرتن بۆ پێکهێنانی کابینەی هەشتەم ،پێشنیازەکەی پارتی و یەکێتی لە هەمووی باشترە هیچ دەوڵەتێک پشتگیری چەپەکانی کوردستان ناکات
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 190
2013/11/19
7
دوو ئەندامە سەرکردایەتییە دەستلەکارکێشاوەکەی یەکگرتوو ئەمینداری ئێستا بایەخ بە پرسەکانی ئافرەتان نادات بەدواداچوون :توانا شێخانی
شارەزاییەکی ئیسالمی سیاسی: ئەگەری هەیە دەست لە کارکێشانەوەی خوشکانی یەکگرتوو بەردەوام بێت
خوشکانی یەکگرتوو کێشەیان لەگەڵ ئەمینداری گشتی هەیە بە پێچەوانەی سەاڵحەدین بەهائەدین ئەمینداری پێشووی یەکگرتوو ،محەمەد فەرەج ئەمینداری گشتی ئێستای یەکگرتوو ،،بەهۆی ئەو ئەزموونە کەمەی کە هەیەتی تائێستا نەیتوانیوە دڵی زیاتر لە نیوەی ئەندامانی مەکتەبی سیاسی و سەرکردایەتی حزبەکەی لە خۆی رازی بکات ،هاوکات رۆژ دوای رۆژ ئافرەتانی حزبەکەی گرفتەکانیان لەگەڵ ئەمیندار و مەکتەبی سیاسی ئاشکرا دەکەن و زەقتر دەبێتەوە ،بە جۆرێک ئەوان دەڵێن لە ناو یەکگرتوو پێشنیازەکانمان بە هەند وەرناگرێت و ناکرێتە پڕۆژە و کاری لەسەر ناکرێت. ئەگەرچی هەر یەک لە بەیان نوری و سەبرییە غەفار دان بەوەدانانێن کە لەگەڵ ئەمینداری یەکگرتوو کێشەیان هەبێت، بەاڵم ئەندامی مەکتەبی سیاسی ئەبوبەکر کاروانی دان بەوەدا دەنێت کە ئەگەری کێشە لە ئارادایە و ئەوەش بە ئاسایی دادەنێت ،چونکە ئەو دەڵێت «خوشکەکانمان لەوانەیە تموحی پۆستیان زیاتربێت لەوەی کە ئێستا هەیانە ،هەر بۆیەش بوونی کێشە و گرفت ئاساییە و گرنگ ئەوەیە کارێک بکەن بۆ پێشخستنی کارەکانی حزب و رازیکردنی دڵی جەماوەری کوردستان».
سەبرییە غەفار
خوشکانی یەکگرتوو دەست لە کاردەکێشنەوە ئەگەرچی لە ناو یەکگرتووی ئیسالمیدا ئەو ئافرەتانەی کە پۆستیان هەیە لە پەنجەی دەست تێپەڕ ناکات و ئەوانیش یەک لە دوای یەک دەست لە کاردەکێشنەوە ،بەپێی ئەو زانیارییانەی کە دەست پرسیش کەوتووە ئەو ئافرەتانە پۆستەکانیان تەنها کارتۆنی بووە ،چونکە ئەوان نەیاتوانیوە بە گوێرەی ئەو بەرپرسیارەتیەی هەیانە کاربکەن و بۆچوونەکانیشیان بە هەند وەرناگیرێت ،بۆیە چاوەڕوان دەکرێت بەشێکی تریش لەو ئافرەتانەی کە بەرپرسیارییەتیان هەیە لە ناو ئەو حزبەدا بە ناچاری دەست لە کاربکێشنەوە. بەیان نوری ئەندامی ئەنجومەنی سەرکردایەتی کە هاوکات بەرپرسی دەزگ��ای هەڵبژاردن ب��ووە و م��اوەی مانگێکە لە بەرپرسیارەتی ئەو دەزگایە دەستی لە کارکێشاوەتەوە ،ناوبراو هۆکارەکەی بۆ ئەو ئەنجامە خراپە دەگەڕێنێتەوە کە ئافرەتانی حزبەکەی بەدەستیانهێناوە ،بەیان نوری لە لێدوانێکیدا بۆ پرس س��ەڕەڕای پشتڕاستکردنەوەی هەواڵەکە ئەوەشی وت «پێش هەڵبژاردن کۆمەڵێک گرفت هەبوو بۆ ئەو مەبەستە مەکتەبی سیاسیم ئاگادارکردەوە ،بەاڵم نیازی چارەسەرکردنیان نەبوو ،بۆیە باشترین چارەسەر دەست لە کارکێشانەوە بوو». گوتیشی «لە کاتی بانگەشەی هەڵبژاردنەکان مەکتەبی سیاسی لە ئۆرگانەکانیدا پشتگیری ئافرەتانی نەدەکرد و بە هەموو شێوەیەک فەرامۆشی کردبوون ،بۆیە نەمانبینی ئافرەتێک دەنگێکی بەرچاو بهێنێت». دوا بەدوای دەست لە کارکێشانەوەی بەیان نوری ،سەبرییە غەفار ئەندامی سەرکردایەتی ،دەستی لە بەرپرسیارییەتی رێکخراوی خوشکانی حزبەکەی کێشایەوە و هۆکارەکەشی بۆ کۆمەڵێک گرفت دەگەڕێنێتەوە کە حزبەکەشی لێ ئاگادارکردۆتەوە ،بەاڵم هەر وەکو خۆی باسی لێوە دەکات کێشەکانیان بە هەند وەرنەگرتووە ،هەر بۆیەش بە ناچاری دەستی لە کارکێشاوەتەوە .جگە لەوەش ناوبراو بە پرسی راگەیاند کە لە کاتی کاندیدکردنی ئافرەتەکان پرس و رایان
بەیان نوری
بەهۆی گوێنەدان بە پێشنیاز و داواکارییەکانیان ،هەریەک لە بەرپرسی دەزگ��ای هەڵبژاردن و رێکخراوی خوشکانی یەکگرتووی ئیسالمی دەست لە پۆستەکانیان دەکشێننەوە ،ئەو دوو بەرپرسە کە هاوکات ئەندامی سەرکردایەتیشن پێیانوایە لە ناو مەکتەبی سیاسیدا هیچ گرنگیەک بە ئافرەتان نادرێت و بەرپرسیارەتیەکانیان تەنها کارتۆنیە ،ئەو دوو بەرپرسە دەست لە کارکێشاوەی یەکگرتوو ئاشکراشی دەکەن کە لە کاتی بانگەشەی هەڵبژاردندا حزبەکەیان لە هیچ ئۆرگانێکیاندا پشتگیری ئافرەتانیان نەکردووە ،هەربۆیەش وەک هەڵوێستێک ناچاربوونە دەست لە پۆستەکانیان هەڵبگرن ،لەبەرامبەریشدا ئەندامێکی مەکتەبی سیاسیان دەڵێت «دەست لە کارکێشانەوەی ئەو دوو خوشکە زۆر ئاساییە و ئەوان تموحی زیاتریان هەیە بە بەراورد لەوەی بەدەستیان هێناو» .شارەزایەکی ئیسالمی سیاسیش هۆکارەکەی بۆ ئەمینداری گشتی دەگەڕێنێتەوە و پێیوایە هیچ گرنگیەکی بە ئافرەتانی حزبەکەی نەداوە.:
پێنەکراوە ،هەروەها گوتیشی «کۆمەڵێک گرفت هەیە و دەبێت مەکتەبی سیاسی هەوڵی چارەسەرکردنی بدات». سەبارەت بە دەست لە کارکێشانەوەی بەیان نوری و سەبرییە غەفار ،ئەبوبەکر کاروانی ئەندامی مەکتەبی سیاسی یەکگرتوو دەڵێت «یەکگرتووش وەک حزبەکانی تر بەدەر نییە لە کێشە و گرفت و دەست لە کارکێشانەوەی ئەوانیش پەیوەندی بە خۆیانەوە هەبووە ،بە جۆرێک هەستیان ک���ردووە گرنگیان پێنادرێت» .ه��ەروەه��ا ئەوەشی وت «لە کاری حزبایەتی عاجزبوون و دەست لە کارکێشانەوە زۆر ئاساییە». شارەزایەکی ئیسالمی سیاسی پێیوایە سەرکردایەتی یەکگرتوو ئەوەندەی لە خەم و گرنگیدان بە پیاوانە نیو هێندە گرنگی بە توانای ئافرەتەکانیان نادەن ،جومعە عەباس شارەزا لە ئیسالمی سیاسی بە پرسی راگەیاند «ئەگەری هەیە دەس��ت لە کارکێشانەوەی ئافرەتانی یەکگرتوو بەردەوام بێت ،چونکە خۆیان هەست دەکەن گرنگیان پێنادرێت و پێشنیازەکانیان بە هەند وەرناگیرێت، ئیتر ئەو بەرپرسیارەتیەیان بۆ چیە». جومعە عەباس ئەوەشی وت «یەکگرتوو بۆ رازیکردنی ئەندامە خوشکەکانی هەندێک پۆستی کارتۆنیان پێداون، ئەمەش بۆ ئەوەی ئەندامە ئافرەتەکانیان لە خوارەوە هەست بە فەرامۆشکردن نەکەن و دەست لە کارنەکێشنەوە» .ئەو شارەزایە ئەوەشی نەشاردەوە ،کە ئەگەر یەکگرتوو بەو ئاوازە بڕوات لەوانەیە چەندین ئافرەتی دیاریان دەست لە کاربکێشنەوە ،چونکە دەست لە کارکێشانەوەی ئەو دوو ئافرەتە زەنگێکی مەترسیدارە بۆ مەکتەبی سیاسی.
شارەزاکەی ئیسالمی سیاسی جومعە عەباس پێیوایە گرنگی نەدانی ئافرەتانی حزبەکەی لەالیەن ئەمیندارەوە کێشەی سەرەکی بۆ ئافرەتان دروستکردووە ،چونکە لە ماوەی ئەو دوو ساڵەدا ئەوان بێزاربوونە لەو هەڵوێستەیی و پێشبینی دەکرێت چەندین بەرپرسی تریشیان دەست لە کاربکێشنەوە ،چونکە کێشەی یەکگرتوودا ئەوەیە تاوەکو ئێستا کارو بەرنامەی دیار نییە .هەروەها ئەو شارەزایەی ئیسالمی سیاسی ئاشکراشی دەک��ات کە لە بەڕێوەبردنی حزبدا سەاڵحەدین بەهائەدین شارەزایەکی باشتری هەبووە و ئەگەر لەسەردەمی ئەودا بوایە ئافرەتان دەستیان لە کارنەدەکێشایەوە.
بەرپرسی پێشووی دەزگای هەڵبژاردن: ئەنجامی هەڵبژاردن بۆ ئافرەتان چەندین پرسیاری دروستکرد
بەرپرسی پێشووی رێکخراوی خوشکان: ئەندامێکی مەکتەبی سیاسی: لەوانەیە ئەو دوو خوشکە کێشەیان لەگەڵ کۆمەڵێک کێشە هەبوو مەکتەبی سیاسیم لێ ئاگادارکردەوە ،بەاڵم وەاڵمیان نەبوو مەکتەبی سیاسی هەبێت
8
ژماره 190
www.lawanikurdistan.com
2013/11/19
بەراوردی سەردانەکەی مالیکی بۆ ئەمریکا لە نێوان ٢٠١٣-٢٠١١ دوو ساڵ لەمەوبەر ستایش بوو ...ئەمساڵ حاڵەتێکی شەرمەزاریی بوو وەرگێڕانی :کاوە هادی
عەلی موسەوی راوێژکاری راگەیاندنی نوری مالیکی سەرۆک وەزیرانی عێراق ،ئەوەی رەتکردەوە کە چەند هۆکارێکی ناوخۆیی هەبن ،کە وایان لە مالیکی کردبێت درێژەی سەردانەکەی لە واشنتۆن بپچرێنێت و بگەڕێتەوە بەغدا ،کەچی ئەو هەوااڵنەی کە کەناڵی عێراقییە لەنێردراوەکەی وەرگ��رت بوو کە لە واشنتۆنەوە دەیگواستەوە ،لەناوەرۆکیان باسیان لەوە دەکرد کە چەند هۆکارێکی لەناکاو وایکردووە مالیکی بگەڕێتەوە بەغدا و کۆتایی بەو سەردانەی بهێنێ کە بڕیار بوو پێنج رۆژ بەردەوام بێت ،کەچی ئەو لە رۆژی چوارەم دا گەڕایەوە. لەسەر هەمان بابەت عەلی موسەوی راوێژکاری سەرۆک وەزی���ران ل��ە لێدوانێکی ب��ۆ رۆژن��ام��ەی شەرقولئەوسەت دەڵێ»هۆکاری سەرەکی ئەوەی کە ئێمە پێش کاتی دیاریکراو بگەڕێینەوە ،ئەوەبوو کە لە بەرنامەی کاردا ئەوە دیارکرابوو کە سەرۆک وەزیران رۆژێکیان چاوی بە پەنابەرانی عێراقی بکەوێت لە ئەمریکا ،بەاڵم سەرمان لەوە سورما کە زانیمان سەرپەرشتیارانی رێکخستنی ئ��ەو دی���دارە کە ئەوانیش عێراقییەکان بوون ،کۆنتاکیان لەگەڵ نوسینەگەی سەرۆک وەزیران نەکردووە ،کە ئەمەش هۆکار بوو لەوەی کە دیدارەکەی سەرۆک لەگەڵ عێراقییەکان ئەنجام نەدرێت». لەوەاڵمی ئەو پرسیارەش کە ئایا سەردانەکەی سەرۆک وەزیران ئامانجەکانی چەند پێکاوە ،عەلی موسەوی وتی «ئەو سەردانە سەرکەوتنێکی وەه��ای بەدەست هێناوە کە ئێمە پێشبینیمان نەدەکرد ،کە لە هەموو ئاستەکان بەوە شێوەیە بێت». لەبارەی رازیکردنی کۆنگرێسیش لەسەر ئەو مەترسیانەی هەیەتی لەسەر پرۆسەی چەکدارکردنی عێراق ،عەلی موسەوی وتی «ئێمە لە کۆنگرێس قسەمان کرد ،بەاڵم کۆنگرێسی ئەمریکی چەندین رەوت و بۆچوونی جیاواز بەخۆیەوە دەبینێت و بەشێکیشی دەرئەنجامی ملمالنێی نێوان کۆمارییەکان و دیموکراتییەکانەوە». سەرەرای ئەمەش موسەوی وتی «سەرۆک ئۆباما بە سەرۆک مالیکی راگەیاند کە مەینەتییەکانی ئەو لە کۆنگرێس هاوشێوەی ئەو مەینەتیانەی سەرۆک مالیکییە کە بەدەست هاوکارە سیاسیەکانی لەعێراق دەناڵێنێ». لەسەروبەندی کۆبوونەوەکانی لە نووسینگەی کۆشکی سپی لەگەڵ ئۆباما ،مالیکی وتی کە ئەو و ئۆباما بیر و دیدگای هاوشێوەیان هەیە لەبارەی گرنگی دژای��ەت��ی ت��ی��رۆر .هەرچەندە باسی وردەکارە تایبەتەکانی کڕینی ئەو چەکانەیان نەکرد کە بەنیازن لە ئەمریکای بکڕن ،بەاڵم بەرپرسانی تری عێراقی لە شوێنی تر باسیان لەوە کردووە کە ئەوان هەوڵ دەدەن زنجیرەیەک هاوکاری لە ئەمریکا وەربگرن ،کە لە نێو ئەوانیشدا بەدەستهێنانی فرۆکەی جۆری ئەپاچی و موشەکەی جۆری هیل فایرە .سەرەرای ئەمەش عێراقییەکان دەیانەوێت ئەمریکا لە رووی هەواڵگرییەوە زانیاری ئەوتۆیان پێ بدات کە پاڵپشت بێ بۆ جەنگان ل��ەدژی ت��ی��رۆر ،کە بەشێکی ئەمەش بەو فرۆکە سیخوریانە دەکرێت کە بێ فرۆکەوانن و لەالیەن ئەمریکاوە کۆنترۆڵ دەکرێن.
هەروەها لە الیەن خۆشیەوە باراک ئۆباما وتی «چەندین گفتوگۆ لە نێوانیان ئەنجام درا لە بارەی چۆنیەتی و چەندێتی ئەو توانایەی هەمانە بۆ هەماهەنگی و بەرەرووبوونەوەی ئەو رێکخراوە تیرۆریستەی کە تەنها کاریگەری بەسەر عێراقەوە نییە ،بەڵکو بە سەر ت��ەواوی ناوچەکەشەوە هەرەشەیە و مەترسیشە بۆ ویالیەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا». بە پێی ئ��ەو زانیارییەی کە رۆژن��ام��ەی نیۆرۆک تایمز باڵویکردۆتەوە ،ئەوە یەکەم سەردانی مالیکییە لەدوای دوا سەردانییەوە کە لە کانوونی یەکەمی ٢٠١١بوو ،لەو ماوەیەش پر بەمانای وشە گۆرانکاری سەخت رووی��داوە ،لە کۆتایی ٢٠١١دا ویالیەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا دوا سەربازی خۆی لە عێراق کێشایەوە ،ئەمەش دوای تێپەربوونی ٩ساڵ بوو لە جەنگ ،بۆیە کە ٢٠١١ئەوان دانیشتن ،ئەو کات نوری مالیکی و باراک ئۆباما دەیانویست پەیوەندییەکی نوێ دروست بکەن ،بەاڵم ئێستا تەقینەوەیەک بەخۆیەوە دەبینێت لە ژێر سایەی بارگرژیە تایفییەکان دا و حکومەتی مالیکیش دەیەوێت بەرەنگاری رێکخراوی قاعیدە بێتەوە ،کە جارێکی تر ئەو رێکخراوە توانای خۆی گەڕاندۆتەوە ،تەنانەت بەرپرسانی ئەمریکی دەڵێن ئەو رێکخراوە بەنیازە سەربازگە و گۆرەپانی مەشق بکاتەوە لەو ناوچانەی کە دەکەونە بەشە رۆژئاواکەی عێراقەوە. هەروەها رۆژنامەی نیۆرۆک تایمز باسی لەوەش کردووە کە ئەو نائومیدیە سیاسییەو ئەو تێکشکانە ئەمنییە ،ئوباما و مالیکی خستۆتە بارودۆخێکی موحریجەوە ،کاتێک باراک ئۆباما دووساڵ لەمەوبەر بە هۆی کەمبوونەوەی کردە تیرۆرستییەکان پێشوازی لە مالیکی کرد و لەسەر ئەوە ستایشکرد کە مالیکی سەرۆکی حکومەتێکی هەمەالیەنەیە لە عێراق ،کەچی ئێستا دەبێت سەرنجەکان لەسەر شتی تربن ،مالیکی کە پاڵپشی لە کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا دەکرد و دەیویست بە پێی توانا خۆی لە واشنتۆن بەدوور بگرێت ،کەچی ئێستا ناچارە داوای هاوکاری لەسەرۆکی ئەمریکا بکات.
لە بڕیارەکەی کۆشکی سپی روون بوو کە بارودۆخەکە گۆڕاوە ،کاتێک بڕیاری دا کۆنکرەی رۆژنامەوانی بۆ ئەو دوو سەرۆکە ئەنجام نەدرێت ،هاوشێوەی ئەو کۆنگرەی کە جاری پێشوو لەسەردانەکەی مالیکی بۆ ویالیەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا ئەنجامی دابوو ،سەرەرای ئەمەش سەرۆکی ئەمریکا و سەرۆک وەزیرانی عێراق تەنها لە بەیاننامەیەکدا کە لە کۆشکی سپی دەرچ��وو ،هەندێک شتیان باڵوکردەوە ،تەنها ئەوەش لە بەیاننامەکە هاتووە کە بەرپرسانی عێراقی پالنێکیان بە بودجەی ٣٥٧ملیار دۆالری ئەمریکا پێشکەش کردووە بۆ بوژاندنەوەی بواری پیشەسازی وزە ،کە دانانی چەند هێڵی بۆری نوێیش لەخۆ دەگرێت. ئەو پالنە لەالیەن زۆرکەسانەوە زێدەرۆیی تێدا کراوە، چونکە بودجەی عێراق کە لە ٢٠١٢گەیشتە ١٠٠ملیار دۆالری ئەمریکی ،ئەمەیان چۆن دەکرێت؟ ئەمە وای لە چاودێران کرد کە گومان لەو پالنە بکەن ،رەمزی ماردینی کە لە پەیمانگای عێراقە بۆ لێکۆڵینەوەی ستراتیژی و بنکەکەی لە بەیروتە، دەڵێت «من نازانم ئەو پارەیە لەکوێ دەهێنن». داواک��ەی عێراق بۆ وەرگرتنی چەک لە کاتێکدا دێت کە رێکخراوی قاعیدە لە رووی چەکەوە زۆر پێشکەوتنی بەخۆیەوە بینیوە ،بەرپرسێکی دیار لە ئیدارەی ئەمریکی بە تەلەفۆن بە پەیامنێرانی راگەیاندووە کە «هەندێک لەو تۆڕانەی رێکخراوی قاعیدە کە لە سووریاوە دێن و لە عێراق پەناگە بۆ خۆیان دەدۆزنەوە ،خاوەنی چەکی قورسن». یەکێک لەو بەرپرسانەی کە نەیویست ناوی ئاشکرا بکرێت وتی «ئەو فرۆکەوانانەی کە راهێنانمان پێکردبوون لە رێگا چەکی قورسەوە کوژرابوون» .هەندێک لە چاودێران دەڵێن مالیکی دەیەوێت ئەو چەکانە بکڕێت کە نرخیان زۆر گرانە، نموونەی ئێف ،١٦مەبەستیشی زیاتر بۆ ئەوەیە کە ناوبانگێکی رەمزی لە ناوچەکەدا بە حکومەت بدات ،نەوەک سەربازگەکانی قاعیدە قەاڵچۆ بکات. لە رۆژنامەی شەرقولئەوستەوە
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 190
2013/11/19
9
شار ،رۆژ بە دەست کچان و شەوان بە دەست کوڕانەوەیە راپۆرت :نەشمیل یاسین ،سلێمانی
بەپێچەوانەی رۆژەوە ،کە ب��ازار و شەقام و تەنانەت فەرمانگەکانی حکومەتیش بەدەست کچان و ئافرەتانەوەیە، ئەگەربێت و بەشەوان گوزەرێک بەناو پارک و کافتریاکانی شاردا بکەیت ،پرسیارێک لەالت دروست ئەبێ ،ئاخۆ تۆ بڵێیت ئەو ڕێژە زۆرەی ئافرەتان کە بەڕۆژ هەبوون چییان لێهات بێت؟ تۆ بڵێیت بەشەوان سەفەر بکەن بۆ شوێنێکی دیکەو بەڕۆژ بگەڕێنەوە تا شەقام و شوێنە گشتییەکانی شار بڕازێننەوەو بەرگێکی زیندووی بەبەردا بکەنەوە؟ یاخوود بڵێی ئافرەتی کورد لەتاریکی بترسێن و هۆکاری نەهاتنەدەرەوەی لەشەودا بۆ تاریکی بگەڕێتەوە؟ یان زاڵبوونی دابوونەریت یەکێکی تربێت لەنەچوونەدەرەوەی ئافرەتان بەشەو. س��ەب��ارەت ب��ەم بابەتە ،ئ��ااڵ ک��ەم��ال ڕاگەیاندنکار و داکۆکیکار لەمافی ژن��ان و کرێکار ،بەشێوەیە بۆ پرس دوا «ئەو گۆڕانکارییانەی بەسەر کۆمەڵگاکەماندا هاتووە، گۆڕانکارییەکی باشە و کۆمەڵێک لەو دابوونەریتانەی کە بەهۆیەوە ڕەگ��ەزی مێینە ببووە ژێردەستە لەئێستادا کاڵبۆتەوە» .گوتیشی «نەهاتنەدەرەوەی ئافرەتان بەشەوان هەندێک هۆکاری هەیە ،یەکێک لەوانە نەبوونی متمانەیە بەکۆمەڵگا بەگشتی .ئەگەر من متمانەم بەکچەکەشم هەبێت ئەوامتمانەم بەبەشێک لەو کەسانەی کۆمەڵگاکەم نییە لەڕەگەزی نێرینە کەبەشەوان دێنەدەرێ ،ئەمانە هۆکارن تا نەتوانیت بەشەوان کچان بنێردرێنەدەرەوە تا تێکەاڵوییەک لەنێوانیاندا دروست ببێ و بچنە پارک و بازاڕو سینەماکان». ئەوەشی گوت «هەندێک جار لەگەڵ هاوڕەگەزەکانیشیان بچنەدەرەوە ئەوا ڕووبەڕووی ڕەخنەو توندووتیژی دەبنەوە لەالیەن خێزانەکانیانەوە ،کەڕەنگە ئەمەش کاردانەوەیەکی خراپ لەسەر دەروونی کەسەکان دروستبکات». ئااڵ کەمال پێشنیار دەکات چیتر باس لە توندوتیژی پیاو نەکرێت ،بەڵکو کار لەسەر هۆشیارکردنەوەی ڕگەزی مێینەو نێرینە بکرێت ،بچینە خوێندنگەو زانکۆ و پەیمانگاکان و شوێنکارەکان هەوڵبدەین بۆ دروستکردنی پەیوەندییەکی دروست لەنێوان هەردوو ڕەگەز. پرسیارەکە لەوەدایە کە بۆچی کچان و ئافرەتانی نووسەر و رۆژنامەوان و چاالکوان خۆیان دەست پێشخەر نابن و شەوانە نایەنە دەرەوەو نابنە رەچەشکێن؟ لەوەاڵمی ئەو پرسیارەدا ئااڵ کەمال وتی «پێویستە لەسەر کەسانی ڕۆشنبیر ئەگەر هێڵێکی سور هەبێت لەکۆمەڵگاکەدا ،ئەوا هەنگاو بەهەنگاو لێی نزیک ببێتەوە ن��ەک یەکسەر هەوڵی تێپەڕین بەو هێڵەدا بدات و توڕەبونی کۆمەڵگاکەی لێبکەوێتەوە.دەبێ هەموومان پێکەوە هەوڵبدەین بۆ وشیار کردنەوەی کۆمەڵگە و دروستکردنی پەیوەندی تەندروست لەنێوان کوڕان و کچان. ئەو رەتی دەکاتەوە کە چایخانە و کافتریا و چێشتخانەی تایبەت بەئافرەتان هەبێ ،بەڵکو ب��ەرای ئەو ئەوە دژی دروشمی یەکسانییە. هەر سەبارەت بەم بابەتە ،بەبڕوای تامان شاکری نوسەر کۆمەڵگەی ئێمە کۆمەڵگەیەکی داخ���راوە .دەشڵێت «پێشکەوتن بەوە نایەتەدی کە شەقام و جادەی تازەو باڵەخانەی بەرز دروس��ت بکەیت ،ئەگەر سەیری ژییانی کۆمەاڵیەتی خەڵکی کوردستان بکەیت لەبواری پەروەردە و تەندرووستی و دادگاکان و دادپەروەری لەوپەڕی دواکەوتویی دایە». سەبارەت بە نەهاتنە دەرەوەی ئافرەتانیش لە شەواندا، تامان وتی «ئەوە ئەکەوێتە سەر عەقڵیەتی ئەو کۆمەڵگایەی کە پێی وایە ئافرەت تەنیا جەستەیە و ئەگەر شەو بچێتە دەرەوە ئەوا مەبەستێکی دیاریکراوی هەیە و پەیوەندییەکی نا شەرعی هەیە ،بۆیە دایکان و باوکان زیاتر هەوڵەدەن کچەکانیان لەهەموو شتێک بپارێزن ،تا دەچێتەماڵی خۆی،
چونکە بەالی ئەوانەوە جەستەی کچەکانیان بەرپرسیارییەتییە لەسەرشانیان و دەبێ شەرەفیان بپارێزن ،کاتێکیش ژنێک بیەوێ ئازاد بێت و بچێتە دەرەوە هەوڵئەدەن ماڵی بکەن». بڕوای وایە کە ئازادی ،هیچکەس ناتوانێت پێت ببەخشێ، بەڵکو ئەبێت تاکی کورد و ژنان هەموو خۆیان یەکبخەن و هەوڵی ئەوەبەن تا لەکۆمەڵگای کوردی پیاو وەک مرۆڤ سەیریان بکەن نەک وەک ژن و پلە دوو. دەشڵێت «نابێت ژنان لە ئ��ازادی بترسن ،کاتێکیش دەڵێین ژنێکی ئازاد مەبەستمان ژنێکی جەستە ئازاد نییە، بەڵکو ژنێکی فکرو بیرکردنەوە ئازادە ،خۆمان ئەو شتانە هەڵبژێرین کەپێمانباشە نەک بەزۆر بیسەپێنن بەسەرماندا». جەخت لەوەش دەکاتەوە کە پ��ەروەردە باشترین شتە کە لەئەمڕۆدا حکومەتی هەرێم بایەخی پێبدات ،تاوەکو تاکێکی تەندروست و ئازاد و خاوەن بییروباوەڕی ئازاد لەم کۆمەڵگایە دروستببێ. بەبڕوای بەهار عەلی ،سەبارەت بەوەی کە بەشەوان کچان ناتوانن وەک کوڕان بە ئیسراحەت بڕۆنە دەرەوە ،ترسی لەوە هەیە دوچاری توندوتیژی و توانج و دەستدرێژی ببێتەوە، هەرچەندە ئەمانە لەالیەن ڕەگەزی نێرینەوە ئەکرێ ،بەاڵم لەدوایدا ژنەکە تۆمەتبار ئەکرێت و سەبەبەکەی ئەگەرێننەوە بۆ شێوازی جل و بەرگ و هەڵسوکەوت کردنی و هەموو ئەو هەاڵنەی ئەکرێت ئەخرێتە ئەستۆی ژنەکە». بەهار گوتیشی «لەچاوسااڵنی پێشوتر ئافرەت بەشەوان دێتەدەرەوە ،بەاڵم ئەوانیش لەگەڵ خێزان و براو کەسیان هاتونەتە دەرەوە نەک بەتەنیا». ش���ادان ح��ەس��ەن��ی ڕۆژن��ام��ەن��وس ،ب��اس ل��ە ه��ۆک��اری نەهاتنەدەرەوەی ئافرەتان بەشەوان دەک��ات و دەڵێت «نەچونە دەرەوەی کچان بەشەوان ،لەکۆمەڵگەی ئێمەدا بۆ گەلێک هۆکار دەگەرێتەوە ،لەوانەش یەکەم خێزانە ،کە رەنگە بەالیانەوە ئاسایی نەبێت کچەکانیان بەشەو بچنە دەرەوە، واتە کەمی ئاستی رۆشنبیری لەناو خێزاندا وایکردووە ڕێگە بەکچەکانیان نەدەن وەک کوڕەکان ئازادیان بدرێتێ». گوتیشتی «یەکێکی دیکە لەهۆکارەکان کۆمەڵگە و ئەو دابونەریتەیە کەسەدان ساڵە لەزێدی باوباپیرانەوە بۆ نەوەکان تاک بەتاکی کۆمەڵگە ماوەتەوە» .ئەوەشی گوت «راستە کەدەڵێن خۆمان بەشێکین لەکۆمەڵگە ،بەاڵم لەسەرەتای دروستبوونمانەوە ئەوەندە ترسێنراوین بەوەی دەستمان بۆ هەر بابەتێک یان شتێکی نەشاز بردبێت نەیانهێشتووە لەراستی بابەتەکە تێبگەین ،ئەوەش وایکردووە ئەو کاریگەریەی کۆمەڵگە و تانە و توانجی تاکەکان بەسەر
بونیەتی کچانی کورددا بمینێتەوە و رێگە بەچونەدەرەوەیان نەدات بەشەو». ئەگەر لەمن بپرسیت بڵێیت ئایا بەرای تۆ چونەدەرەوەی کچان بەشەو کارێکی ئاساییە؟ ئەو چوونەوە دەرەوەی کچان بە شەوان بەکارێکی ئاسایی دەزانێ و دەڵێت «چوونەوە دەرەوەی ئافرەت بەکارێکی ئاسایی دەبینم ،چونکە گەر کچێک خۆی بەشەخسیات بێت بەچونەدەرەوەی شەوانەش مسقاڵەزەڕەیەک لەشەخسیاتی کەم نابێتەوە ،واتە کەوتووەتەوە سەر کەسایبەتی کچەکە خۆی». شادان حەسەن لەو بارەوە نمونە دێنێتەوەو دەڵێت «گەر چاوێک بەفەرمانگە حکومی و ئەهلیەکاندا بخشێنین ،دەبینین ژمارەیەکی زۆریان کارکردن تێیاندا بەشەوە ،کەژمارەیەکی زۆریش لەفەرمانبەرەکانیان ئافرەتن ،پرسیارەکە ئەوەیە بۆ بۆ ئافرەتان ئاساییە بەشەو دەوام بکەن و خەفەریات بگرن؟ ئەی بۆ رێگەیان پێنەدرێت بەشەو لەگەڵ هاورێکانیان بچنە دەرەوە و وەک کوڕان لەکافتریا و پارک و شوێنە گشتیەکاندا کاتێکی خۆش بەسەربەرن؟ بۆیە نابراو جەخت لەوە دەکاتەوە کە چوونەدەرەوەی ئافرەتان و ریگەپێدانیان دەکەوێتەوە سەر خودی کچەکە ،وەکخۆی گوتی «گەر کچەکە مەبەستی بێت دەتوانێت بەشێوازیکی باش دەوروبەری خۆی تێبگەیەنێت بەوەی چونەدەرەوە بۆ کچیش کارێکی ئاساییە و هیچ جیاوازیەکی لەگەڵ کوڕاندا نییە». سەبارەت بەم بابەتە ،گێالس مەجید ،توێژەری کۆمەاڵیەتی پێیوایە گەنجانی ئێمە هێشتا نەگەشتونەتە ئاستێک کە کچێک ل��ەدەرەوە ببینن بەشەو لێیگەڕێن تا بەئازادانە هەڵسوکەوت بکات و جەو بگۆڕێت .گێالس دەڵێت « لێرە ئازادی ڕەهانییە بۆ مێینە ،بۆنمونە ویستیان چایخانەی شەعب والێبکەن کەخانمانیش بچنە ئەوێ ،بەاڵم پیاوان هێندە سەرنجیان ئەدەن و بەچاوێکی جیاواز تەماشایان ئەکردن ئەوەشیان نەهێشت». توێژەرەکە هۆکاری نەهاتنی کچان بە شەوان دەگەرێنێتەوە بۆ کولتوری داخ���راوی کۆمەڵگە ،کەهەموو تاکەکانی کۆمەڵگای لەسەر ئەو بیروباوەڕە ڕاهێناوە کەنابێت کچان بەشەو بچنە دەرەوە. ئەو پێشبینیش دەکات کە لەداهاتوودا بەهۆی کاریگەری هەبوونی ئینتەرنێت و کەناڵەکانی ڕاگەیاندن و گۆڤار و ڕۆژنامەکانەوە بیری تاک فراوانتر ببێت و ئازادی زیاتر بۆ چوونەدەرەوەی ئافرەتان بێتەدی ،بەاڵم هێشتا ناتوانین بەشێوەیەکی ڕەها بڵێین بەڵێ.
10
ژماره 190
www.lawanikurdistan.com
2013/11/19
خۆکوژی ،مەترسیدارترین دیاردەی سەردەم بەپێی ئاماری رێکخراوی تەندروستی جیهانی WHOدەرکەوتووە کە %١٦ی هەموو کۆمەڵگەیەک نەخۆشی دەروونی هەیە
ئا :تارا محەمەد
خۆکوشتن یەکێکە لە دی��اردە باڵوەکانی کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی، بەپێی سەرچاوەکان خۆکوشتن دیاردەیەکی نوێ نییە و لەدێر زەمانەوە هەبووە ،لە هەموو سەردەمێکدا کەسانێک هەن بەدوای مردندا دەگەڕێن و بۆ خۆ ڕزگار کردن لە مەینەتیەکانی ژیان بە تەنها هۆکاری دەزانن، تەنانەت توێژینەوە زانستییەکان ئاماژە بە هەڵکشانی ڕێژەی خۆکوشتن و زیادبوونی لە سەرتاسەری جیهاندا دەکەن. لەماوەی رابردوودا لەگەڕەکی نەورۆز ( ،کانی) لە دایکبووی ١٩٩٥ کە کچی ماڵەوەیە ،لە ماڵەکەی خۆی دوای ئەوەی هەردوو دەرگە لە خۆی کلیل دەدات ،بە پارچە پەڕۆیەک لە جێگەی پانکەی ژووری میوان خۆی هەڵدەواسێت و کۆتایی بە ژیانی خۆی دەهێنێ .بە وتەی کەسوکاری بەهۆی لەدەستدانی دایکی باری دەروونی جێگیر نەبووە و چەند جارێکی تر لە رێگەی تیزاب خواردنەوە هەوڵی خۆکوشتنیداوە، بەپێی ئەو زانیارییانەی لە بەڕێوەبەرایەتی نەهێشتنی تاوان وەرگیراوە، دەرکەوتووە کە خانەوادەکەی خێزانێکی هەژار و کەمدەرامەتن ،تەنانەت کچەکە مۆبایلیشی نەبووە. لەیەکێک لەسەرژمێرییەکانی رێکخراوی تەندروستی جیهانی W.H.O دەرکەوتووە کە رێژەی خۆکوشتن لە جیهاندا سااڵنە دەگاتە ٩٠٠ - ٨٠٠ هەزار حاڵەت. بەپێی لێکۆڵینەوەکان ئێستا خۆکوشتن لە زۆربەی واڵتانی دونیادا بریتییە لەو ١٠هۆکارە سەرەکییەی کە دەبنە هۆی مردن ،بۆ نموونە لە واڵتێکی وەک بەریتانیا خۆکوشتن بریتییە لە سێیەم هۆکاری لە ناوچون دوای نەخۆشییەکانی دڵ و شێرپەنجە .لە واڵتە ئەسکەندەنافیەکانی وەکو (سوید ،نەرویج ،دانیمارک) لە ساڵێکدا لە ١٠٠هەزار کەس ٤٠کەس خۆیان دەکوژن ،لە ئەمریکاش سااڵنە زیاتر لە ( ) ٣١٠٠٠سی و یەک هەزار کەس خۆیان دەکوژن ،واتە ( ) ٨٥کەس لە ڕۆژێکدا ،هەروەها سااڵنە ٦٥٠هەزار کەس هەوڵی خۆکوشتن دەدەن لەو واڵتەدا .لە ساڵی ٢٠٠٤دا لە ئەمریکا ( ) ١٩٥،١٣٤کەس بەهۆکاری هەوڵی خۆکوشتن داخڵی نەخۆشخانە کراون ،کە تەمەنیان لە نێوان ١٣بۆ ١٩ساڵی دا بووە. د .ئومێد قادر پزیشک و پسپۆڕی دەروونناسی هێما بۆ ئەوە دەکات کە بە هۆی نەبوونی تۆیژینەوەی زانستی تۆکمە لەو بوارەدا ،لە واڵتی
دیمانە :هێمن خەلیل
خۆماندا ریژەی خۆکوژی بە باشی دیار نییە ،بەاڵم تویژینەوە زانستییەکان ئاماژە بەوە دەکەن کەوا لە واڵتە رۆژئاواییەکاندا رێژەکە زیاترە ،بە رێژەی زیاتریش لە توخمی پیاواندا دەرکەوتووە .سەبارەت بە ئاستی تەمەن ئەو گوتیشی «بێگومان تەمەنیش رۆڵی زۆر دەبینێت ،چونکە ئەوانەی زیاتر هەوڵی خۆکوشتنیان داوە ،لە تەمەنی گەورەییدا بووە ،نەک تەمەنی بچووکتر یان منداڵی .هەروەها زیاتر ئەو کەسانە پەنایان بۆ خۆکوژی بردووە کە لە باری خێزانییەوە کێشەیان بووە ،وەک ئەو هاوسەرانەی کە جیا بوونەتەوە ،کە بێوەژن یان بێوە پیاون ،هەروەها باری ئابووری خراپ و زۆر بوونی بێکاری و .هتد .لەکاتێکدا زۆربەی زۆری خودکوژییەکان بە هۆی نەخۆشییە دەرونییەکانەوە بووە ،بۆ نموونە نەخۆشییە دەرونییەکانی وەک تێکچوونە کەسایەتییەکان ،تێکچوونە ویژدانییەکان ،شیزۆفرینیا و بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان و....هتد». هەروەها دکتۆرەکە ئەوەشی گوت «بەپێی توێژینەوەکان و بەپێی ئاماری رێکخراوی تەندروستی جیهانی WHOدەرک��ەوت��ووە کە %١٦ی هەموو کۆمەڵگەیەک نەخۆشی دەروون��ی هەیە ،بەاڵم بەپێی لێکدانەوەکانمان وەک پسپۆڕانی دەروونی ئەگەری زیاتری ئەو رێژەیە لە کۆمەڵگەی خۆماندا هەیە ،بەهۆی ئەوەی سااڵنێکی زۆر شەڕ و کوشتار و نەهامەتی و ناڕەحەتی و نەبوونی هەبوو». سەبارەت بە چارەسەریش د .ئومێد قادر چەند رێگەیەک دەستنیشان دەکات لەوانە: .١زوو دەستنیشانکردن و چارەسەرکردنی نەخۆشییە دەرونییەکان. .٢کەمکردنەوەی رێژەی بێکاری . .٣کەمکردنەوەی هۆکارە خۆکوژییەکان. .٤چاودێریکردنی کەناڵەکانی راگەیاندن تاوەکو بەشێوەیەکی نازانستییانە باس لە کرداری خودکوژی نەکەن. لەالی خۆیەوە هێمن فەرید چاالکوانی کۆمەڵگەی مەدەنی ،تەمەن بەهۆکارێکی سەرەکی بۆ خۆکوشتن دەزانێت و رایوایە لەهەموو دونیا ئەوانەی خۆیان دەکوژن تەمەنیان لەنێوان ١٦تا ٣٥ساڵی دایە ،بە دەگمەن جیاوازن لەو تەمەنانەی کە باسکران .سەبارەت بەهۆکارەکانیشی گوتی «هۆکارەکەی ئەوەیە کەسی خۆکوژ نەیتوانیوە خوێندنەویەکی تەندروست بۆ ژیان بکات و وا دەزاێت ژیان تەنیا خۆشییە و ناخۆشی
تیدانییە ،ئەوەش هۆکارێکە بۆ بیزاربوون لەژیان و ملمالنێ کردن لەگەڵ کێشەکان ،هۆکارێکی تر بێ هێزی و بێ توانایی ئەو کەسەی کەناتوانێت کێبڕکێ لەگەڵ ویست وئارەزووەکانی خۆی بکات ،جیاوازی چینایەتی هۆکارێکی دیکەی خودکوژییە ،لەکۆمەڵگە دواکەتووە دیکتاتوریەکان کە جیاوازی لەنێوان تاکەکان هەست پێدەکرێت ،ئەوەش هۆکارێکی ترە بۆ ئەوەی هەست بکات کە کەسێکی پلە نزمە لەناو کۆمەڵگە». چاالکوانەکە دەشڵێت «ه��ەروەه��ا ئاستی ڕۆشنبیری کەسەکان کاریگەری لەسەر خۆکوشتن هەیە ،لەداتایەک هاتووە تا ئێتستا لەکۆریا سااڵنە زیاتر لە ١٨٠کەس خۆیان دەکوژن ،هیچ کات مامۆستا و پزیشک و پارێزەر و وەرزشکارو هونەرمەندی تێدا نەبووە ،زۆرینەیان لە کارگە و کۆمپانیاکان کاریان کردووە ،بۆیە حکومەتی کوریا بڕیاریداوە بەزۆری هەموو کەسێک تا قۆناخی زانکۆ بخۆنێت ،لەو واڵتانەی ئاسایش بەرقەرار نییە خوکوشتن بە رێژەیەکی بەرز ڕوو لەو واڵتە دەکات ،لەزۆر لەو واڵتانەی پاش ماوەی جەنگن ڕێژەی خۆکوشتن لەناویان باوە و ڕێژەکەیان بەرزرترە ،هەروەها الیەنی درەوونی و سایکۆڵوژی و نائارامی دەروونی بە هەر هۆکارێکی ئابووری ،کومەاڵیەتی ،سیاسی ،ئاسایش بێت پاڵنەرێکی دیکەی خۆکوشتنە». سەبارەت بە چارەسەری ئەم حاڵەتە ،هێمن فەرید ئاماژە بەوە دەکات کە لەزۆربەی واڵتە پێشکەوتووەکان و دیموکراتییەکان ڕێژەی خۆکوشتن ئەوەندە کەمی کردووە تا وای لێهاتووە ڕێژەکەی بەرەو نەمان دەچێت ،ئەویش بەم هەنگاوانەوە ،پرۆگرامی تایبەت بەتوانا مرۆییەکان و گەشەپێدانی مرۆیی ،بەتایبەت پڕۆگرامی تایبەت لە قوتابخانەکان، ئارامی الیەنی ئاسایشی نەتەوەیی هۆکارێکی ترە کە تاک هەست بەئارامی دەکات لەو واڵتەی تێدا دەژیت ،نەبوونی جیاوازی و بوونی دادپەروەری کۆمەاڵیەتی لە هەموو ئاستەکان ،یانی یاسا بۆ هەموو کەسێک بێ بەبێ جیاوازی ،نەبوونی کێشەی خۆراک و پێدوایستییە سەرەتاییەکان و بژێوی ژیان و هاوسەنگی مووچە لەگەڵ بازاڕ ،کردنەوەی قوتابخانەو پەیمانگاو کۆمەڵگەی پزیشکی تایبەت بە ئارامی دەورونی و چارەسەری نەخۆشییە دەرونییەکان ،کردنەوی ڕێکخراوی تایبەت بە نەخوشییە دەرونییەکان بەخۆبەخشی و بەخۆڕایی تا هەموو کەسێک بتوانێت بەخۆڕایی کێشەی دەروونی خۆی چارەسەر بکات.
سەرپەرشتیاری یەکەمی پەروەردەی دەوروبەر: کێشەی کەمیی باڵەخانەمان هەیە
مامۆستا عارف کەریم سەرپەرشتیاری یەکەمی بەڕێوەبەرایەتی پ���ەروەردەی دەوروب���ەری هەولێر ،ب��اس لەکۆی قوتابخانەکانی ئەم سنورە کردو وت��ی )١١٩( :قوتابخانەی بنەڕەتی و ()١٦ قوتابخانەی ئامادەیی و ( )٢٢ناوەندی و ( )١١باخچەی ساوایان و ( )٢قوتابخانەی ئێواران بۆ قوتابیان ،کەکۆی گشتیان ( )١٧٠ قوتابخانەیە. پاشان باسی لەسنوری ئەم بەڕێوەبەرایەتیە کردو وتی :سنوری بەڕێوەبەرایەتی پەروەردەی دەوروبەر لەڕێگای هەولێر شەقاڵوە بەالی چەپ تاکو پردی بەستۆڕە و ناوچەی بەحرکەو زرارەتی تاکو مەمونداو شاخۆاڵنە ،بەرەو خۆرئاوا تادەگاتە سێبیران و ڕێگای موسڵ ،هەموو ئەم ناوچانەی دەکەونە ناو ئەم بازنەوە لەگەڵ ناو ناحیەی عەنکاوە دەگرێتەوە ،بەڕێوەبەرایەیتەکەمان لەناو ناحیەی عەنکاوەیە ،هەروەها دەرەوەی شەقامی سەد مەتری لەعەنکاوەوە تاکو ڕێگای مەخمور، لەڕێگای گوێڕ لەشەقامی سەد مەتری بۆ ڕێگای گوێڕ تاکو الجان هەرکی بەالی چەپەوە ئەم هەموو گوندانە دەکەونە دەستی چەپ بۆ سنوری شەمامک تاکو و زورگەزراو تادەگاتە ڕێگای هەولێر مەخمور کەئەویش ئەو ناوچانەی دەکەونە نێوان ڕێگای هەولێر گوێڕ و هەولێرو مەخمور دەگرێتەوە. سەرپەرشتیاری یەکەم باسی لەکێشەکان کرد وتی :گرفتەکان خۆی لەسێ خاڵ دەبینێتەوە :یەکەم ،کەمی باڵەخانەیە لە هەندێک
شوێن وەکو گەڕەکی بەهاری نوێ ،دەوروب��ەری قەتەوی ،گەڕەکی شادی،ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەو فراوان بوونە ،هەروەها نۆژەن کردنەوەی هەندێ باڵەخانەی تر ،هەرچەندە وەزارەت��ی پەروەردە درێغی نەکردوە لەدروستکردنی باڵەخانە ،پالنی بەردەوامی هەیە لەدروستکردنی ،هەروەها کەمی میالکی مامۆستایان هەرچەندە تاڕادەیەکی باش چارەسەرمان کردوە ،جگە لەمە گرفتی پاکوخاوێنی قوتابخانە تازە دروستکراوەکان کەئەویش نەبوونی فەرمانبەری خزمەتگوزاریان هەیە. مامۆستا عارف ئاماژەی بەقوتابخانەی ئێواراندا وتی :لەسنوری قوتابخانەکەمان دوو قوتابخانەی ئێوارانی کوڕانمان هەیە ،سەبارەت بە ئێوارانی کچان تائێستا هیچ داواکاریەکمان بەدەست نەگەیشتووە بۆ کردنەوەی لەم سنورەدا . سەبارەت بەدامەزراندنی مامۆستایانی ئەمساڵ هیچ میالکێک بەر پەروەردەکەمان نەکەوتووە ،بەاڵم ( )١٧٠مامۆستا لەپەروەردەکانی ترەوە گواسترانەوە پەروەردەکەمان . مامۆستا عارف داواک��اری هەیە بۆ ب��ەرەو پێشەوەچوونی ئەم بەڕێوەبەرایەتیەو وتی :نەمانی دوو دەوام��ی و بۆ یەک دەوامی، دروستکردنی زیاتری باڵەخانە و زیادکردنی میالکی مامۆستایان و کەمکردنەوەی ژمارەی قوتابیان لەپۆلەکان . لەکۆتایدا سوپاسی وەزارەتی پەروەردەو بەڕێوەبەرایەتی گشتی
پەروەردەی هەولێری کرد کەکەم تەرخەمیان نەکردوە لەبەردەوامی پالن و هەوڵ و تێکۆشان بۆ بەرەو پێشەوەچوونی پەروەردەوفێرکردن
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 190
2013/11/19
11
خوێندنگەی جیهانی روسیا ،ماڵێک بۆ منداڵی راپەڕیوەکان و :روئیا ئیبراهیمی
ئەکسانا ڤێژدایوا لە ساڵی ١٩٣٣خوێندنگایەکی شەوانە ڕۆژی جیاواز ،لە روسیە دروست کرا ،کە بێتە ماڵێک بۆ منداڵی راپەڕیوەکان لە سەرتا سەری جیهان .منداڵی خێزانەکانی مائیو ،تیتو و الپاسیوناریای کۆمۆنیستی ئەسپانیایی هاتنە ئەو خوێندنگایە .هێشتا ئەم خوێندنگەیە هەر ماوە ،وەلێ بەشێکی زۆر کەم لە قوتابییەکانی، بیانین . ساڵ ١٩٣٩بوو کە کچێکی ٩سااڵنەی فەلەستینی ،لە کاتێک کە لە ناخەوە دەگیریا ،خۆی لەم ماڵەی منااڵندا لە روسیە ،بەتەنیایی بینییەوە. دالیا سەعدی دوای ٧٠ساڵ ،باسی ئەو رۆژە دەکات و دەڵێت «دێتەوە بیرم چەنێک دەگیریام .هێشتا بەبیرهێنانەوی ئازارم ئەدات». دایکی دالیا لە ڕێگای گەڕانەوەبوو بۆ لوبنان ،تا پەیوەندی بکاتەوە بە خەباتگێڕانەی کۆمۆنیستی کە چەند ساڵ لێی دور کەوتبۆوە ،هەروەها پەیوەندی بکاتەوە بە بە باوکی دالیا کە بە نهێنی ئەندامی پارتی نایاسایی کۆمۆنیستی سوریە ،لوبنان و فەلەستینی بوو . «چەند ساڵ دواتر لە دایکم پرسی «چۆن توانیت ئەم کارە بکەی ؟». «ئەو وتی :دالیا دەمتوانی چی کارێک بکەم؟». « باوک و دایکانی ئێمە ئەوەندە پەیوەست بوون بە بەرگرییە شۆڕشگێرییەکانەوە ،کە منداڵەکانیان لە واڵتانی دیکەدا وێڵ دەکرد. « هەموو ژیانی ئەوان نائاسایی بوو». بەم شێوازە منداڵیی دالیا سعدی لە خوێندنگای شەوانە ڕۆژی نیودوڵەتی لە ئەیوانوا،لە ٢٥٠کیلۆمیتری باکوور ڕۆژهەاڵتی مەسکۆ تێپەڕی . دوای سااڵنێک ئەو بیرەوەری باشی لەو ڕۆژانەی هەبوو .بیرەوەری لە هاوشاگردە دێرینەکانی ،سرودەکانی شۆڕشگێری و شادیان دەخوێند ،لەو ب��اوەڕە داب��وون کە دایک و باوکەکانیان خەریکن دونیایەکی باشتر دروست دەکەن . لە خوێندنگەی شەوانە ڕۆژی بابەتەکانی زمان ،مێژوو و کولتوری خۆیان فێری قوتابییەکان دەکرد و هەوڵیان ئەدات ئەو مامۆستایانە پەیدا بکەن کە زمانی دەگمەن و زیندووی دنیا دەزانن. بە پێچەوانەی منداڵەکانی دیکە کە لەو کاتەدا لە یەکێتی سۆڤییەت ،خوێندکارانی خوێندنگای شەوانە ڕۆژی لە هەواڵ و زانیاری دەرەوەی واڵت ئاگادار دەبوون و و مۆڵەتیان پێدەدرا بۆ بینینی دایک و باوکیان بچنەوە بۆ واڵتی خۆیان. دالیا سەعدی گەورەترین کوڕی مایو بوو .مایو ئەنینگ بە ناوی سەرگی یون فو بانگیان دەکرد و ناسرابوو. چیرۆکی مایو ئەنینگ کۆتاییەکی ناخۆش بە ئازاریی هەبوو. بەجۆرێک کەبەشێک لە خوێندکارانی دیکەی خوێندنگەی شەوانە ڕۆژی لەبیریانە و باسی لێوە دەکەن ،ئەو لەدوای گەڕانەوەی بۆ واڵتی چین ،لەگەڵ باوکی ناکۆکی کەوتە نێوانیان و تۆمەتباری کرد کە توشی کێشەی کەسایەتی بووە .دەوترێ هەر ئەمەش بووە هۆی ئەوەی کە خوزایاری جەنگ بێت و بچێت بۆ جەنگی کۆریا لەوێ بکوژرێ. مایو ئەنینگ لە ساڵی ١٩٢٢لە پارێزگای هونان لە دایک بووە. لە ساڵی ١٩٣٠یانگ کای هوی دایکی بە دەستی حزب میلی خەڵک یا کۆمینتانگ لەسێدارە درا. لە ساڵی ١٩٣٠بە قاچاغی بردیان بۆ شانگهای و ناچار بوو ماوەیەک لەسەر شەقامەکان بژی. لە ساڵی ١٩٣٦بۆ پاریس و لەوێوە نێردرا بۆ روسیا. لە ساڵی ١٩٤٧گەڕایەوە بۆ چین؟ لە ساڵی ١٩٥٠لە ڕوداوی تەقینەوەی بۆمبێک کە چێنرابوو لە خاوەنی ئیمتیاز: ئومێد خۆشناو سەرنووسەر: ئاڤان حه‌مه ساڵح
0750-446 1301
شەڕی کۆریا کوژرا. مەنتونا موزەر خەڵکی سویسرا خاوەنی بیرۆکەی دروست کردنی خوێندنگەی شەوانە ڕۆژی بوو بۆ منداڵی راپەڕیوەکان .بنەماڵەکەی ئەو داهێنەری کۆمپانیای دروست کردنی کاتژمێری موزەر بوون . لە ساڵی ١٩٢٦کاتێک خاتوو موزەر بۆ روسیە سەفەری کرد. ئەوەندە لەژێر کاریگەری حکومەتی کۆمۆنیستی دابوو ،کە بڕیاری دا بەشێک لە سەروەت و سامانی خێزانەکەی دابین بکات بۆدروست کردنی ئەم خوێندنگەیە. فەریتز پالتن یەکێک لە هاونیشتمانیانی خاتوو موزەر بوو کە زۆر یارمەتی ئەوی دا .پالتن هاوکاری زۆرێک لەکۆچبەرانی روسی بەتایبەتی لنین کردبوو لە ساڵی ١٩١٧لە سویسرا بگەڕێتەوە بۆ روسیا. دەوت��رێ کە پالتن پالنی دانابوو کە شەمەندەفەری لنین لە ئەوروپای داگیرکەرەوە بەرەو سن پترزبۆرگ ببات. یەکەمجار خانوویەک بۆ مندااڵن لە نزیک پودولسەک لە باشووری مسکۆ دروستکرا .بەاڵم لە ساڵی ١٩٣٣بااڵخانەیەکی نوێ لە ئەیوانووا بنیاتنرا کە کارێکارەکانی رستن و چنین خەرجییەکانی وەئەستۆ گرت. سەرەتا ئەو مندااڵنەیان هێنا بۆ خوێندنگەکە ،کە منداڵی خێزانە شۆڕشگێڕەکانی دژی فاشیستی بوون لە ئاڵمانیا و بولغارستان. وەلێکان دوایی چاالکوانانی سیاسی لە هەموو شوێنێکی جیهان منداڵەکانیان بۆ ئەیوانووا دەن��ارد .لەواڵتانی یونان ،ئۆتریش، ئیتالیا ،ئیسپانیا ،شیلی ،ئێران ،ئەنگۆال ،ئەسیوپی و سۆماڵی منداڵەکانیان دەنارد بۆ ئەم خوێندنگەیە .بەتایبەتی لەو واڵتانەی کە لەسەدەی بیست و یەکدا توشی قەیران و نائارامی سیاسی ببوون. لە سەردەمی گەمارۆدانی لنینگراد لە شەڕی جیهانی دووم و تەقینەوەی ئەتۆمی چەرنۆبیل لە ساڵی ١٩٨٦منداڵیان دەهێنایە ئەیوانووا .کەنزیک بە پێنج هەزار منداڵ لە ٨٥واڵتی جیهان هاتن بۆ ئەو خوێندنگەی شەوانە ڕۆژی نیودەوڵەتی لە روسیا. شتێک کە بۆ زۆربەی خوێندەکارانی پێشووی ئەم خوێندنگەیە لە هەموو شتێک گرنگترە ،روحیەتی نێودەوڵەتییە کە لە ئەواندا ریشەی داکوتاوە. بیاتریس ئۆتیگۆ پوتاپووا ،باوکی سیاسەتمەدارێکی پایەبەرزی کنیایی بوو ،هەروەها هاوڕێی یەکێک لە ئەندامانی گرنگی کۆمیتەی بەڕێوەبردنی حزبی کۆمۆنیستی یەکێتی سۆڤیەتی ش��ۆرەوی ئەناستاس میکویان بوو .
جێگری سه‌رنووسه‌ر :شاخه‌وان عومه‌ر سلێمان 0750-448 0225
به‌ڕێوه‌به‌ری نووسین :فەرەیدون بێوار 0750-414 1910 f.bewar@gmail.com
ئەو دەیگوت «من دژی هەر بیرکردنەوەیەکی ناسیونالیستیم. ڕەش و سپی بۆ من هیچ جیاوازییەکی نییە .ڕاستگۆبوون بۆ من گرنگە .ئەبێ لە سەر شتەکان بەو جۆرەی کە هەن قسە بکەین و مرۆڤەکانیش بەو جۆرەی کە هەن خۆشیانمان بوێت ». دوو هاوڕێی دیکە ،بەرێزان (تاوانی ئایالنی) لە ئەسیوپیا و (وارسامی ئایدی) لە سوماڵ بیرکردنەوەی هاوبەشیان هەیە. « ئێمە هەر دوو خەڵکی ئافریقاین ،واڵتەکانمان لەگەڵ یەک دەجەنگان وەلێکان بۆ ئێمە جیاوازی نەبوو .ئێمە براین .ئەمە گرنگترین مەسەلەیە کە لە ماڵی نیودەوڵەتی فێر بووین». ئەمساڵ خوێندنگەی شەوانە ڕۆژی نێودەوڵەتی تەمەنی دەبێتە هەشتا ساڵ .دە ساڵی دوای��ی ئەم خوێندنگایە لە سەختترین ساڵەکانی بووە .بڕیار بوو ئەم خوێندنگایە بکرێتە ئەکادیمیای سەربازی ،ئەم بیروکەیە کاتێک راگیرا کە خوێندکارانی پێشووی ئەم خوێندنگایە نامەیەکیان بۆ ڤالدیمیر پۆتین سەرۆکی روسیا نوسی و لەنامەکە نارەزاییان لەو بڕیارە دەربڕی بوو هەروەها مانیان لەخواردن گرت .دوای ئەو هەواڵنە خوێندنگاکە وەکخۆی مایەوە وەلێکان ناو نیشانی نێودەوڵەتی لەدەست دا. ئێستا مندااڵنی ئەم خوێندنگایە زۆرتر خەڵکی روسیان و لە کۆمارەکانی یەکێتی شۆڤیەتی شۆرەوی پێشوو ،و یان زیاتر لەو شوێنانەوە دێن کە سەرقاڵی جەنگ و دوچاری قەیرانی ناوخۆن. ێنها می گویند ،می شود خانە ای برای کودکانی از مناگق بحران زدە جهان ایجاد کرد .کشورهایی مپل لیبی ،سوریە و یا از مناگقی در جهان کە دچار سوانحی مپل زلزلە ،سونامی و دیگر بالیای گبیعی شدە اند. بەاڵم ئەنجومەنی خوێندنی پێشوو ،داوایان لە دەوڵەتی روسیا کردووە کە جارێکی ترخوێندنگەکە ببێتەوە بە نێودەوڵەتی. ئەوان دەڵێن ،دەکرێ ماڵێک ،قوتابخانەیەک بۆ مندااڵنێک لەو شوێنانەی کە توشی قەیران بوونە لەجیهان ،دروست بکرێت .وەکو واڵتانی لیبیا ،سوریا ،یان ئەو شوێنانەی لە جیهان کە توشی بوومەلەرزە ،سۆنامی و کارەساتی سروشتی بوونەتەوە. خوێندکارانی پێشووتری خوێندنگەی نێودەوڵەتی روسیا بڕوایانوایە هەر چەندە سەردەمی راپەڕینەکانی کۆمۆنیستی ماوەیەکی زۆرە بەسەر چ��ووە ،ب��ەاڵم دەت��وان��رێ نەوەیەکی تر لەمناڵەکان لەم خوێندنگایە گەورە بکرێن و ببنە سەفیری کولتوری روسیا لە جیهان دا. سەرچاوە :بی بی سی
ناونیشان :هەولێر -بارەگای مه‌کته‌بی سکرتارییه‌تی یەكێتی الوانی دیموكراتی كوردستان–پشت ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران یان له رێگه‌ی ئه‌م ئیمه‌یله‌وه بابه‌ته‌کانتان بنێرن: shaxawanjournalist@yahoo.com
شانۆ محەمەد ،میوزیکژەن:
دیمانە :پرس
شانۆ محەمەد یەکێکە لەو گەنجە خوێن گەرم و تازە پێگەیشتووانەی کەخولیایەکی زۆری بۆ میوزیک هەیە و هەمیشە لەهەوڵی ئەوەدایە کە ئاستی ڕۆشنبیری خۆی لەو بوارەدا بەرەو پێشببات ،سەرباری ئەوەش هیواخوازە لەبواری شانۆشدا جێگەی خۆی بکاتەوە .شانۆ لەساڵی ١٩٩٦لەشاری سلێمانی لەدایک بووە و دانیشتوی شاری سلێمانییەو قوتابی قۆناغی پێنجەمی وێژەییە. پرس :لەکەیەوە دەستت بەکاری میوزیک کردوو؟ شانۆ :لەساڵی ٢٠١١دەستم بەکاری میوزیک کردووە، ل��ەالی مامۆستا ئیبراهیم غ��ەری��ب ،تائێستاش هەر بەردەوامم. پ��رس :لەچەند کار و چاالکی میوزیکدا بەشداریت کردووە؟ شانۆ :بەشدار زۆرم کردووە ،لە ئێستادا ناتوانم بڵێم لەچەند کارا بەشدار بوومە. پرس :هیچ بەرهەمت هەیە کلیپت بۆ کردبێت؟ شانۆ :بەڵێ ،لەگەڵ هاوڕێیەکم بەناوی (ڕەوا) کلیپێکمان کردووەو لەیەکەم ڕۆژی جەژنی قورباندا باڵوبۆوە .من لەوکلیپەدا عازفی گیتار ئەکەم. پرس :تائێستا بیرت لەوە کردۆتەوە لەگەڵ هونەرمەندێکی ناودار کاربکەیت؟ شانۆ :کارێکی وام لەبەردەستە ،بەاڵم هێشتا دەستمان بەکلیپ نەکردووە ،ناتوانم پێتان بڵێم کێیە ،با سوپرایس بێت. پرس :هاندەری سەرەکی تۆ کێ بووە لەبواری هونەردا؟ شانۆ :لێرەوە دەمەوێت زۆر سوپاسی باوکم و دایکم بکەم و دەستیان ماچ ئەکەم ،چونکە ئەوان هاندەرو هاوکاری سەرەکی منن. پرس :میوزیک چی پێبەخشیویت؟ شانۆ :بێگومان ژیانێکی تایبەتی پێبەخشیووم و زۆر ئاسودە بووم لەگەڵ میوزیک ،هەست بە خۆشییەکی زۆر ئەکەم. پ��رس :کاتێک میوزیکژەن ع��ازف ئەکات ئەبێت چ هەستێکی هەبێت؟ شانۆ :پێویستە زۆر ب���ەوردی و ل��ەدڵ��ەوە ئاگات لەکارەکەت بێت و هەستێکی قوڵت هەبێت بۆکارەکەت و داڵغەت لەهیچ شوێن و جێگەیەکیتر نەبێت. پرس :هیچ خولیایەکیترت هەبووە و وازتلێهێنابێت بۆ میوزیک؟ شانۆ :بەڵێ ،من سەرەتا یاریزانی باسکە بووم و بەهۆی میوزیکەوە وازمهێنا ،لەبەر ئەوەی زیاتر حەزم لەبواری هونەری بوو. پرس :خۆت کە پێشتر یاریزان بوویت ،ئایا ئێستا وەرزش ئەکەیت؟ شانۆ :بەدڵنیاییەوە وەرزش ئەکەم. پرس :جگە لەگیتار شارەزاییت لەهیچ ئالەتێکیتری میوزیک هەیە؟ شانۆ :کەمێک ش��ارەزای��م لەپیانۆ هەیەو زۆریشم حەزلەفلوتە و لەهەوڵی ئەوەدام کە خۆم فێربکەم. پرس :ژیانی ڕۆژانەت چۆن بەسەر ئەبەیت؟ شانۆ :ئەچمە قوتابخانە و لەگەڵ هاورێکانم ئەچمە دەرەوە و ئەگەر کارێکی میوزیکیش هەبێت ئەنجامی ئەدەم.
پرس :پێویستە میوزیکژەن هاورێکانیشی شارەزاییان لە میوزیک هەبێت؟ شانۆ :نا شەرت نییە ،هاورێم هەیە هیچ لەمیوزیک نازانێت. پ��رس :لەگەڵ موزیکژەنە بەئەزموون و ناودارەکان هاوڕێیەتیت هەیە؟ شانۆ :تا ئێستا نەخێر ،بەاڵم زۆربەی زۆریان ئەناسم. پرس :لەڕوی ژمارەوە بەشداری ئافرەتان چۆن ئەبینیت لەبواری میوزیک دا؟ شانۆ :ئێستا خراپ نییە ،ئافرەت زیاتر ئازاد بووە لەکاری هونەری و هیواداریشم بەڕێژەی زیاتر بەشدار ببن لەبوارەکەدا. پرس :هیچ پەیامێکت هەیە بیگەیەنیتە گەنجان؟ شانۆ :داوای ئەوە لەگەنجان دەکەم کە هەمیشە ڕاستگۆبن لەگەڵ کەسانی بەرامبەریان ،چونکە سەرچاوەی زۆربەی ناخۆشییەکانی ژیان لەدرۆوە سەرهەڵئەدات .داواکاریشم کەزیاتر بێنە بواری هونەرەوە ،چونکە بەڕاستی ژیانێکی تایبەتت پێئەبەخشێت. پرس :هیچکات کەسێک هەبووە کەڕاستگۆ نەبوبێت لەگەڵتا و داوای ڕاستگۆیی لەگەنجان ئەکەیت؟ شانۆ :نا ،بەاڵم هەتا ڕاستگۆبیت زیاتر خۆشەویست دەبێت الی هاوڕێیانت و خەڵکانیتریش بەگشتی.
شادمان مەال حەسەن
داوا لە گەنجان دەکەم هەمیشە ڕاستگۆ بن ،چونکە سەرچاوەی زۆربەی ناخۆشییەکانی ژیان درۆیە
ئەفغانستانێکی تر لە نزیک کوردستان
کاتێ دەگوترێ ئەفغانستان ئەو واڵتەی کە کەوتۆتە کیشوەری ئاسیا ،لە ساڵی ١٩٧٩کاتێ سۆڤیەت بە سوپا بۆ پاڵپشتی کردن لە سیستەمێکی کۆمەنیستی چووە ناوی .واڵتانی ڕۆژئاواو پاکستان و سعودیەش ب��ەردەوام بوون لە پاڵپشتی گروپە بەرهەڵستکارەکان .تاکو سۆڤیەت کشایەوە و هەڵوەشایەوە. لەو کاتەوە ئەفغانستان تاکو ئەم چرکە ساتە ئارامی بەخۆیەوە نەبینیوە بەردەوام لەجەنگدایە .گروپە تیرۆرستە توندرەوەکانی سەر بە ڕێکخراوی قاعیدە و تالیبان کردویانە بە واڵتی ترس. عێراقیش لەوەتەی هەیە جەنگی لێنەبڕاوە .بەاڵم لە ساڵی ٢٠٠٣ وە لە دوای روخانی ڕژێمی بەعس بووە بە مەیدانی جەنگی گروپە توندڕەوەکان .لە ئێستادابەپێی سەرچاوە هەواڵگری و میدیایەکان لە ئێستادا سنورەکانی کوردستان لە دۆخێکی خراپدان .بەتایبەت شارەکانی وەک موسل و خوارووی کەرکوک و دوزخورماتوو و دیالە .ئەم شارانە گروپە تیرۆرستیەکان بە شێوەیەکی بەرچاو دەسەاڵت و بوونیان زیادی کردوە لەم ناوچانە .پانتایەکی گەورەی جوگرافی لە بەشێکی پارێزگای حەسەکەی واڵتی سوریاوە تاکو دەگاتە ناوەڕاستی عێراق بووە بە ئەفغانستانێکی تازە .واڵتێک بۆ ڕێکخراوی قاعیدە فەراهەم بووە و حوکمی خۆی تێدا دەکات بەناوی دەوڵەتی ئیسالمی لە شام و عێراق .بەتایبەت شارێکی وەک موسڵ لە ئێستادا ڕێکخراوی دەوڵەتی ئیسالمی لە شام و عێراق بەشێوەیەکی بەرچاو بوونی هەیە و بە ئاشکرا سەرانە لە بازاڕو دامەزراوە ئابوریەکان وەردەگرێت .تەنانەت تەواوی دەزگا ئەمنیەکان سست و الواز بوونە لەبەرامبەر ئەم گروپانە و خۆیان لەشەڕی قاعیدە الدەدەن .هەروەها وەک جۆرێک لە هەماهەنگیان هەیە بۆ خۆالدان لەشەڕی ئەم گروپانە .لە هەمووی خراپتر ئەوەیە دادگاکان بوونەتە بەشێک لە هاوکاریکەری ئەم گروپانە. چونکە وەک باس دەکرێ لە موسل و شارەکانی باشوری دا هەر کەسێک گەر تاوانێکی کۆمەاڵیەتی و کوشتن و دزیش ئەنجام بدات لەکاتی لێکۆلینەوەی دادوەر لەگەڵی دۆسیەکەی خۆی بە دۆسیەی تیرۆر دەداتە قەڵەم ،چونکە وەک باس دەکرێ دادوەرەکان ناوێرن حوکمیان بەسەردا بسەپێنن .بۆیە ئەم ناوچانەی کەباسمان کردن هاوسنوری کوردستانن لە چەندین ڕووی ئابوری و جوگرافی و کۆمەاڵیەتی تێکەاڵویان لەگەل هەرێمی کوردستان دا هەیە .کردەوە تیرۆرستیەکەی شاری هەولێریش بۆ سەر بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی ئەم شارە بەدڵنیایەوە سەرچاوەکەی شاری موسڵ بووە .ئەوەی پێویستە ئەوەیە دەبێ حکومەتی هەرێم دام و دەزگا ئەمنی و سەربازی و هەواڵگریەکانی کاراتر و ئەکتیڤ تر بکات بۆ چاودێری جموجۆلی گروپە چەکدارەکان .چونکە ماوەی نێوان هەرێم و شوێنەکانی ئەوان ئەوەندە زۆر نیە .چونکە لە زۆر ڕوەوە دەتوانن دزە بکەنە ناو شارەکانی هەرێم .هەروەها پێویستە هەم خەلکی کوردستان و هەم حکومەت باشتر کار لە دۆسیەی خۆپاراستن بکەن .لەبەرامبەر گروپە تیرۆرستیەکان .چونکە دۆخی سیاسی هەرێمیش ئێستا گۆڕاوە دەبێ ئەم ڕاستیە بە هەند وەربگرین .هەروەها لەسەر هەموو حزبە سیاسیەکانیش پێویستە ئەوەندە کێشە ناوخۆیەکان قوڵ نەکەنەوە .تاکو ببێتە هۆکارێک بۆ سەر قاڵبوون و ڕەخساندنی دەرفەت بۆ گروپە تیرۆرستیەکان.