نوری حەمە عەلی :ئەگەر هەر پەنجا بەپەنجا بکەین لەگەڵ یەکێتی ،ئیتر لەکوێدایە؟ دیموکراتی ل2
189
ژیاننامەی پیاوێک ٤١ساڵ لە ژووری تاکەکەسیدا
باڵوکراوه‌یه‌کی ئازاده ،یه‌کێتی الوانی دیموکراتی کوردستان مانگی دوو جار ده‌ری ده‌کات .سێشه‌ممه 2013/10/29
ل10
حزبە بچوکەکان هۆشداری دەدەنە سێ الیەنەکەی ئۆپۆزیسیۆن حزبی شیوعی :الیەنەکانی ئۆپۆزسیۆن تێڕوانی جیاوازیان لەگەڵ حزبی بەعس نییە هەرسێ الیەنی ئۆپۆزیسیۆن داوا دەک��ەن ئەو حزبانەی کە یەک کورسی پەرلەمانیان بەدەستهێناوە کەمتر لە ئاستی وەزارەتیان پێبدرێت ،بە وتەی ئەوان لە ئەگەری پێکهێنانی حکومەتێکی بنکەفراواندا وەزارەت بەشی هەموو حزبەکان ناکات ،لەالیەن خۆشیانەوە بەرپرسانی ئەو حزبانە هێرشی توند دەکەنە سەر ئەو هەڵوێستەی ئۆپۆزیسیۆن و دەڵێن «ئۆپۆزیسیۆن هێشتا نەگەیشتۆتە دەسەاڵت ،ئەگەر بگاتە دەسەاڵت دەبێت چی بکات» .هەروەها بەرپرسانی ئەو حزبانە هەرسێ الیەنی ئۆپۆزیسیۆن بە دیکتاتۆر وەسفدەکەن ،چاودێرێکی سیاسیش دەڵێت «ئۆپۆزیسیۆن بۆ بەرژەوەندی خۆی دەیەوێت حزبە بچووکەکان بەالوەبنێت» .هەروەها پێشبینیش دەکات پێکهێنانی کابینەی هەشتەم زۆرترین کات بخایەنێت ،چونکە ئەو دەڵێت «ئۆپۆزیسیۆن کێشەی لەگەڵ حزبە بچووکەکانە و دەیەوێت رۆڵیان کەمبکاتەوە».
ل3
گواڵڵە پشدەری :هەندێک ئافرەت بە هۆی هەستی ترس و شەرمەوە ناتوانن بێنە ناو کۆمەڵ
حزبە ئیسالمیەکان لە ماوەی سێ ساڵدا ٦٠هەزار دەنگیان کەمکردووە حزبە ئیسالمیەکان تەنها لە ماوەی سێ ساڵدا نزیکەی ٦٠ه��ەزار دەنگیان کەم ک��ردووە ،بە بەراورد بە هەڵبژاردنی خولی سێیەمی پەرلەمان تەنها بزوتنەوەی ئیسالمی ژمارەی کورسیەکانی کەمیکردووە و هەریەکە لە کۆمەڵ و یەکگرتوو ژم����ارەی کورسیەکانیان زی���ادی ک���ردووە، بەاڵم بە ب��ەراورد بە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ژمارەی دەنگی هەرسێ الیەن کەمیکردووە ،بەپێی زانیارییەکانی پرسیش لە حزبە ئیسالمیەکان زیانێکی زۆر بەر یەکگرتووی ئیسالمی کەوتووە و بە تەنها نزیکەی ٣٠هەزار دەنگی کەمکردووە ،چاودێرانی سیاسی پێیانوایە ئەوە سەرەتای پاشەکشەی حزبە ئیسالمیەکانە و پێشبینیش دەکەن لە هەڵبژاردنی داهاتوو لەو ژمارەیە زیاتریش دەنگەکانیان کەم بکات.:
ل5
ل8
2
ژماره 189
www.lawanikurdistan.com
2013/10/29
هەموو حزبەکانی ئۆپۆزسیۆن خەباتگێڕ نەبوون ،هەندێکیان خەباتیان لەسەردەمی شاخ و شۆڕش بۆ دیفاعکردن لەم نەتەوەیە هەر نییە وەک دەوترێ پڕۆسەی هەڵبژاردنی خولی چوارەمی پەرلەمانی هەرێمی کوردستان بەسەرکەوتوویی کۆتایی هات ،ئەوەی چاوەڕێش دەکرێت لە چەند ڕۆژی داهاتوودا ببێتە باس و خواسێکی گەرمی گۆڕەپانی سیاسی لەهەرێمی کوردستان و هەموو الیەنە سیاسیەکان بەخۆیەوە سەرقاڵ بکات ،پرسی پێکهێنانی کابینەی هەشتەمی حکومەتی هەرێمی کوردستانە ،وێرای ئەوەی پارتی دیموکراتی کوردستان وەکو براوەی یەکەمی هەڵبژاردنەکە نەیشاردۆتەوە لەوەی مەیلی لەحکومەتی بنکە فراوانی مەرجدار هەیە، هاوکات هیچ الیەنێکی ئۆپۆزیسیۆنیش ئەگەری بەشداری کردنیان لەکابینەی هەشتەمدا ڕەت نەکردۆتەوە. دیمانە :نەشمیل یاسن ،سلێمانی
نوری حەمە عەلی ،ئەندامی ئەنجوومەنی سەرکردایەتی پارتی و ئەندامی پەرلەمانی کوردستان:
ئەگەر هەر پەنجا بەپەنجا بکەین لەگەڵ یەکێتی ،ئیتر دیموکراتی لەکوێدایە؟ پێویستە هەر حزبێک بەپێی کورسییەکانی بەشداری لە حکوومەتدا بکات لەم دیمانەیەشدا «نوری حەمە عەلی»ئەندامی ئەنجومەنی سەرکردایەتی پارتی دیموکراتی کوردستان و کاندیدی دەرچوو ئەو حیزبە بۆ پەرلەمانی کوردستان ،باس لە دواین گۆڕانکاری و پێشهاتە سیاسیەکانی ئەمڕۆی هەرێمی کوردستان و ئەگەرەکانی داهاتوو دەکات و لە بابەت پرسی پێکهێنانی کابینەی هەشتەم دەدوێت .هەروەها سەبارەت بە پرسی بەشداری کردنەوەی یەکێتی نیشتیمانی کوردستانیش لەکابینەی داهاتوودا ،ناو براو پێی وایە ئەو حیزبە نابێتە ئۆپۆزیسیۆن و بەشداری لەحکومەت دەکات .هەرچی پەیوەندی بە ئۆپۆزیسیۆنیشەوە هەیە بۆ بەشداری کردن لە حکومەت ،نوری حەمە عەلی جەخت دەکاتەوە دەبێت بەشدارێکی کارای حکومەت بن نەک پێیەکیان لە حکومەت و ئەوی دیکەیان لە ئۆپۆزسیۆن بێت. پرس :لەئێستادا ڕەوشی سیاسی هەرێمی کوردستان چۆن دەبینیت؟ و :ڕەوشی سیاسی لەهەرێم زۆر باش دەبینم ،بەجۆرێک ئەگەر سەیری ڕابردوو و مێژووی خەباتی نەتەوەکەمان بکەین ،جیاوازییەکی زۆری هەیە لەگەڵ ئێستادا ،لەڕووی پەیوەندی نێونەوەتەیی و دیپلۆماسی و کۆمەاڵیەتی و سەربازی و ئازادی ڕۆژنامەگەری و بیروڕاو و ئازادی تاکەوە ،بۆیە زۆر گەشبینم بەئایندەی سیاسی کوردستان. پرس :پێشبینی دەکەیت ئۆپۆزسیۆن و دەسەاڵت بگەنە ڕێکەوتنێک لەسەر کابینەی هەشتەم؟ و :ئۆپۆزیسیۆن ئەگەر بۆ بەشداری کردنی جدی بێنە ناو حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە ،بێگوومان دەعوەت ئەکرێن و ئێمەش پێمانباشە لە حکومەتدا بەشداری بکەن ،بەاڵم ئەگەر بۆ ئەوە دێن پێیەکان لەناو حکومەت و پێیەکیان لەناو ئۆپۆزسیۆن بێت ،بێگوومان ئەوە زەحمەتە قبوڵبکرێت. پرس :مەرجی ئێوە بۆ بەشداریکردنی ئۆپۆزسیۆن لەحکومەت چییە؟ و :مەرجمان تەنیا ئەوەیە ئەوان بۆ خزمەتکردن بێنە ناو حکومەتەوە ،بۆ ئەوەی ئێمە و ئەوان هەمووان بەیەکەوە کە بەدەستهێنەری ئەم ئەزمونەین، دیفاعکەری ئەم ئەزموونەش بین بۆ قۆناغەکانی دیکە ،کە ئەویش مافی سەربەخۆیی نەتەوەی کوردە ،ئێمە ئەوەمان پێباشە ،بەاڵم ئەگەر بۆ شەڕە دەبە بێنە ناوحکومەتەوە ،ئەوە بە مەسڵەحەتی نابینین و ئۆپۆزیسیۆن با بە ئۆپۆزسیۆنی خۆیان بمێننەوە .بەاڵم ئەگەر بێن بۆ باشتر کردنی ئەو باشییانەی کە کردوومانە ،ئەوە بێگوومان پێمانباشە بێنە ناو حکوومەتەوە. پ��رس :کەواتە ئێوە ب��ڕوات��ان وایەکە ئۆپۆزیسیۆنیش سەردەمانێک خەباتیکردبێت بۆ بەدیهاتنی ئەم ئارامی و سەربەخۆییەی ئێستای هەرێم؟
باوەڕ ناکەم یەکێتی ببێتە ئۆپۆزسیۆن و ناشتوانێت ئۆپۆزسیۆن بێت
و :نا ،خۆ هەموو حزبەکانی ئۆپۆزسیۆن خەباتگێڕ نەبوون لەسەردەمانی ش��اخ ،هەندێکیان خەباتییان هەر نییە لەسەردەمی شاخ و ش��ۆڕش بۆ دیفاعکردن لەم نەتەوەیە ،بەاڵم لەئێستادا تێکەڵبوون ،هەم تەیاری ئیسالمی دروستبوو دوای ڕاپەڕین و هەم جیابوووەوەی ناو یەکێتی نیشتیمانی کە گۆڕانە یەکیانگرتووە و بونەتە ئۆپۆزسیۆن. پرس :تاچەند ئەو بۆچونانە ڕاستن کەگوایە پارتی حەز ناکات گۆڕان بەشداری حکومەت بکات ،بەاڵم مەیلی بەالی یەکگرتووی ئیسالمیدا هەیە؟ و :نا ،ئیمچە وەک پارتی خۆمان خاوەنی ٣٨کورسی پەڕلەمانین ،جگە لەچوار کورسییەکەی الیەنەکانی (حزبی سۆسیالستی دیموکراتی کوردستان، حزبی شیوعی ،بزوتنەوەی ئیسالمی کوردستان ،ئاڕاستەی سێیەم) ئەوە ٤٢ کورسی و ١١کورسی تریش کە هی کلدان و ئاشوری و مەسیحی و تورکمانە کە پێم وابێت ئەوانیش لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستانن ،ئەوە ٥٣ کورسی ،ئەگەر برادەرانی یەکێتیش بێن ئەویش ١٨کورسی دیکە ،ئەکاتە ٧١کورسی ،بەگوێرەی یاسا بە ٥٦کورسی دەتوانین کابینەی نوێی حکومەت پێک بێنین ،بەاڵم هەر حزبێک بیەوێت بەشدار بێت ،نابێت وەک ئۆپۆزسیۆن بەشدار بێت ،ئەبێت بەشداری جدی بکات لە حکومەتی هەرێمی کوردستان. پرس :ئایا بە هاوبەشی لەگەڵ یەکێتی هاوپەیمانی نوێدەکەنەوە یا یەکێتی دەبێتە ئۆپوزسیۆن؟ و :بوونی یەکێتی بە ئۆپۆزیسیۆن یاخوود بەشداریکردنیان لە حکوومەت، وابەستەیە بەخۆیانەوە ،خۆیان دەتوانن بڕیار بدەن ئۆپۆزسیۆن بن یانا ،بەاڵم بەبڕوای من باوەڕ ناکەم یەکێتی ببێتە ئۆپۆزسیۆن و ناشکرێت و ناشتوانێت ئۆپۆزسیۆن بێت ،بەبڕوای من ئەوان بەشداری دەکەن لە حکوومەتدا. پ��رس :وەک ئاشکرایە ژم��ارەی کورسییەکانی پارتی دوو ئەوەندەی کورسییەکانی یەکێتییە ،ئایا ئەمە کاریگەری دەبێت لەدابەشکردنی دەسەاڵت و پۆستەکان لەنێوانتاندا؟ و :لەڕابردوودا چەند برادەرێکمان لە راگەیاندنەکاندا لێدوانیان دا کە گوایە ئێمە بەپێی کورسی لەگەڵ یەکێتی مامەڵە ناکەین ،بەس وەک کەسێکی ڕەسمی تائێستا کەس بەناوی حزبەوە باسی لەوە نەکردووە ،بەاڵم بەتەسەوری من ئەوە نابێت ،ئەگەر هەر پەنجا بەپەنجا بکەین لەگەڵ یەکێتی ،ئیتر
ئەگەر بۆ شەڕە دەبە بێنە ناوحکومەتەوە ،ئەوە بە مەسڵەحەتی نابینین و ئۆپۆزیسیۆن با بە ئۆپۆزسیۆنی خۆیان بمێننەوە
دیموکراتی لەکوێدایە؟ هەرحزبێک بەپێی بوونی دەنگەکەی خۆی ،بەپێی حەجم و قەوارە و کورسییەکانی خۆی پێویستە بەشداری بکات لە حکوومەت، بەاڵم پێویستیشە موراعاتی یەکێتی بکرێت. پرس :کاندیدی پارتی بۆ سەرۆکایەتی حکومەت و پەڕلەمان کێیە؟ و :کاندیدی پارتی دیموکراتی کوردستان بۆ سەرۆکی حکومەت بەڕێز نێچیرڤان بارزانییە ،سەرۆکی پەڕلەمانیش ئەمێنێتەوە سەر ئەو تەشکیالتەی حکومەتی هەرێم و ئەو تەنسیقاتەی لەگەڵ ئەحزابەکانی تردا دەکرێت ،ئەوە لەپەڕلەماندا قەراری لەسەر ئەدرێت. پرس :ئەڵێن دیسان هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاگان دوادەخرێت ،ئەمەش رێکەوتنی نێوان یەکێتی و پارتییە ،یەکێتی ڕەزامەند بووە بەدرێژکردنەوەی وادەی سەرۆکایەتی هەرێم و پارتیش بەدواخستنی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکان؟ و :درێژکردنەوەی وادەی سەرۆکایەتی هەرێم زەرورەتێک بوو دەبوایە بکرایە و هیچ پەیوەندی بە ئەنجوومەنی پارێزگاکانەوە نییە .کۆمیسیۆنی بااڵی سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان خۆی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکانی دوا خستووە ،حکومەتی هەرێم داوای کرد لە ٢١ی ١١هەڵبژاردن بکرێت، کۆمیسیۆن وەاڵمی حکومەتی دایەوە کە ئەوان ناتوانن لەو کاتەدا هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکان ئەنجام بدەن ،نەک ئێمە نەمانەوێت ،ئەوە هیچ پەیوەندی بە ئێمەوە نییە. پرس :کۆمێنتی بەڕێزتان چییە لەسەر ئەو وتانەی کە سەرۆکی پەیەدە بەرامبەر باشور کردوونی؟ و :پێموایە هەر کەس ئەدەبی سیاسی بزانێت بەئەدەبەوە ئەتوانێت تەعەموولی سیاسی بکات لەڕاو بۆچوونەکانی خۆیدا .ساڵح موسلیم کۆمەڵێک لێدوانیدا لەکاتێکدا خۆی لە هەرێمی کوردستان ئەژی ،هەرچەند کوردستان دابەشبووە بەسەر چوارپارچەدا ،بەاڵم ئەوە ناکاتە ئەوەی ئەو بێت لێرە تەعدا بکاتە سەر ئێمە و زووڵممان لێبکات .ئەو قسانەی لەمەسڵەحەتی خۆی و لەمەسڵەحەتی خەڵکی کوردستانیشدا نییە .پێموایە هەرکەس ئەساسێکی هەبێت هەتا ئەساسی خێزانی خۆشیبێت ئەزانێت چۆن قسە بکات ،ئەگەر ئەساسی سیاسیشی هەبێت ،ئەزانێت چۆن قسەی سیاسی بکات ،بەاڵم ئەو برادەرە ئەبێت بڕوات تەربییەتی خۆی وەرگرێت ،ئەو کات تەربییەتی ئێمە بدات.
ئەگەر بۆ ئەوە دێن پێیەکان لەناو حکومەت و پێیەکیان لەناو ئۆپۆزسیۆن بێت ،بێگوومان ئەوە زەحمەتە قبوڵبکرێت
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 189
2013/10/29
3
ئۆپۆزیسیۆن رازی نییە حزبە بچووکەکان بەشداری حکومەت بکەن حزبە بچوکەکان هۆشداری دەدەنە سێ الیەنەکەی ئۆپۆزیسیۆن راپۆرت :توانا شێخانی
هەرسێ الیەنی ئۆپۆزیسیۆن داوا دەکەن ئەو حزبانەی کە یەک کورسی پەرلەمانیان بەدەستهێناوە کەمتر لە ئاستی وەزارەتیان پێبدرێت ،بە وتەی ئەوان لە ئەگەری پێکهێنانی حکومەتێکی بنکەفراواندا وەزارەت بەشی هەموو حزبەکان ناکات ،لەالیەن خۆشیانەوە بەرپرسانی ئەو حزبانە هێرشی توند دەکەنە سەر ئەو هەڵوێستەی ئۆپۆزیسیۆن و دەڵێن «ئۆپۆزیسیۆن هێشتا نەگەیشتۆتە دەسەاڵت ،ئەگەر بگاتە دەسەاڵت دەبێت چی بکات» .هەروەها بەرپرسانی ئەو حزبانە هەرسێ الیەنی ئۆپۆزیسیۆن بە دیکتاتۆر وەسفدەکەن ،چاودێرێکی سیاسیش دەڵێت «ئۆپۆزیسیۆن بۆ بەرژەوەندی خۆی دەیەوێت حزبە بچووکەکان بەالوەبنێت» .هەروەها پێشبینیش دەک��ات پێکهێنانی کابینەی هەشتەم زۆرترین کات بخایەنێت ،چونکە ئەو دەڵێت «ئۆپۆزیسیۆن کێشەی لەگەڵ حزبە بچووکەکانە و دەیەوێت رۆڵیان کەمبکاتەوە». ئۆپۆزیسیۆن :ئەو حزبانەی کورسیەکیان هەیە ،نابێت وەزارەتیان پێبدرێت هەرسێ الیەنی ئۆپۆزیسیۆن رایدەگەیەنن ئەو چوار حزبەی کە تەنها یەک کورسی پەرلەمانیان هێناوە نابێت وەزارەتیان پێبدرێت، بەڵکو ئەوان دەڵێن دەبێت کەمتر لە ئاستی وەزارەتیان پێبدرێت وەک (بەڕێوەبەری گشتی ،بەڕێوەبەری ناحیە) ،لەالیەن خۆشیانەوە هەرچوار الیەنەکە ( حزبی شیوعی ،بزوتنەوەی ئیسالمی ،سۆشیالست دیموکرات کوردستان ،پارتی کرێکاران و رەنجبەرانی کوردستان) هێرش دەکەنە سەر ئۆپۆزیسیۆن و ئاماژە بەوەدەکەن ئۆپۆزیسیۆن بەهیچ شێوەیەک مافی ئەوەی نیە مەرج بۆ حزبەکان دابنێت ،بەڵکو ئەوان دەڵێن حزبی براوە دەبێت مەرج بۆ بەشداریکردن لە حکومەت دابنێت. موسەنا ئەمین ،ئەندامی سەرکردایەتی یەکگرتووی ئیسالمی، دووپاتی کردەوە کە ئەو حزبەی یەک کورسی هێناوە مەرج نیە لە حکومەتێکی بنکەفراواندا وەزارەتیان پێبدرێت ،بەڵکو پێویستە بەپێی ژمارەی دەنگەکانیان پۆستی حکومیان پێبدرێت بەجۆرێک کەمتر لە ئاستی وەزارەت .دوا بەدوای ئەوەش بەرپرسانی گۆڕان و کۆمەڵێش هەمان بۆچوونیان نواند و هاوڕابوون لەگەڵ پێشنیازی ئەندامەکەی سەرکردایەتی یەکگرتوو. حزبی شیوعی کوردستان کە لە کابینەی شەشەم و حەوتەم وەزارەتێکیان هەبوو ،لە کابینەی هەشتەمیشدا چاوەڕێی وەرگرتنی وەزارەت دەکەن ،لەبارەی هەڵوێستی ئۆپۆزیسیۆن محەمەد شێخانی، بەرپرسی پەیوەندییەکانی حزبی شیوعی بە پرسی راگەیاند «هیچ هێز و الیەنێک مافی ئەوەی نیە بڵێت ئێوە یەک کورسیتان هێناوە و وەزارەتتان پێ نادرێت» .هەروەها وتیشی «بە هەرسێ الیەنی ئۆپۆزیسیۆنەوە نیو هێندەی ئێمە خەباتیان نیە» .ناوبراو راشکاوانە ئ��ەوەش دەڵێت «ئۆپۆزسیۆن هێشتا نەگەیشتۆتە دەس��ەاڵت وا دەڵێن ئەگەر بگەنە دەسەاڵت زۆر خراپتریش دەکەن و بەهۆی چەند کورسیەکەوە لە قەبارەی خۆیان زیاتر قسەدەکەن و بەبێ ویژدانانە و دیکتاتۆرییانە مامەڵە لەگەڵ الیەنەکانی تر دەکەن ،بە جۆرێک تێڕوانیان جیاوازی نیە لەگەڵ حزبی بەعس». باپیر کامەال ،سکرتێری پارتی کرێکاران و رەنجەرانی کوردستان کە لەگەڵ حزبی زەحمەتکێشانی کوردستان بە یەک لیست بەشداری هەڵبژاردنیان کرد و کورسیەکی پەرلەمانیان بەدەستهێنا ،ئەگەرچی دەڵێت «یەکەمجارە کورسی پەرلەمانیمان هەبێت و ئەگەری هەیە بەشداری حکومەت بکەین ،هاوکات خۆمان بڕیاردەدەین لە وەرگرتن و وەرنەگرتنی وەزارەت» .زیاتر دەشڵێت «هەرسێ الیەنی ئۆپۆزیسیۆن ژمارەی کورسیەکانیان ناگاتە ئەوەی حکومەت پێکبهێنن ،بۆیە بۆیان نیە بڕیاربدەن کەمتر لە ئاستی وەزارەت بدەنە الیەنەکانی تر».
چاودێرێکی سیاسی: ئەو مەرج و داواکارییانە دەبنە گرفت لەبەردەم پێکهێنانی کابینەی هەشتەم
باپیر کامەال ناشی شارێتەوە ئەگەر ئۆپۆزیسیۆن بۆچوونی وەهابێت لە کاتی پێکهێنانی حکومەت ئەوان هەڵوێستی توندیان دەبێت و ئەگەری هەیە بەشداری حکومەت نەکەن. حزبی سۆشیالست دیموکرات کوردسان ،لە خولی سێیەم دوو کورسی پەرلەمانی هەبوو ،هاوکات لە هەردوو کابینەدا وەزارەتی کارەبایان لە ژێر دەستدابوو ،لەو هەڵبژاردنەش یەک کورسی پەرلەمانی هێنا، ئەگەرچی بەشێوەیەکی نافەرمی داوای وەزارەتێک دەکەن و بە مافی خۆشیانی دەزانن ،لەبارەی هەڵوێستی ئۆپۆزیسیۆن عەبدوڵاڵ حاجی محمود رایگەیاند ،ئۆپۆزیسیۆن بۆی نیە بەشێوەیەکی تاکڕەوانە پۆستەکان دابەش بکات و چەند الیەنێک لە پۆستە وەزارییەکان بێبەش بکات. هەروەها بزووتنەوەی گۆڕان و یەکگرتووی ئیسالمی کە لە سەرەتای بانگەشەی هەڵبژاردن رایگەیاند کە لە کابینەی هەشتەمدا دەسەاڵت دەگرنە دەست و چەند الیەنێک بێبەش دەکەن لە دەسەاڵت ،دوای ئەنجامی هەڵبژاردنیش بەشێک لە هەڵسوڕاوانی کەوتنە دژایەتی ئەو حزبانەی کە یەک کورسیان هێناوە و تۆمەتباریان کردن بەوەی کە حزبی بازرگانی و کارتۆنین و سێبەری هەردوو حزبی دەسەاڵتدارن، محەمەد تۆفیق ،بەرپرسی ژووری پەیوەندییە دیبلۆماسیەکانی بزوتنەوەی گۆڕان ،ئەگەرچی دەڵێت «با هەتا مانگی یانزە قسە لەسەر ئەو بابەتە نەکەین و با هەر الیەنێک بەپێی قورسایی دەنگەکانی لە حکومەت بەشداربێت». بزوتنەوەی ئیسالمی کوردستان کە لە خولی سێیەمی پەرلەمان دوو کورسی بەدەستهێنا و وەزارەتی ئەوقاف و کاروباری ئاینیان پێبدرا، بەاڵم لەو هەڵبژاردنە تەنها یەک کورسی بەدەستهێنا ،ئەگەرچی بەرپرسانی ئەو بزوتنەوەیە تائێستا خۆیان یەکالیی نەکردۆتەوە لە بەشداریکردن و نەکردن لە حکومەت ،بەاڵم شوان قەاڵدزەیی ئەندامی مەکتەبی سیاسی بزوتنەوەی ئیسالمی بۆ پرس وتی «ئەوکاتەی ئێمە لە گۆڕەپانی سیاسیدا رۆڵمان هەبوو ،هەرسێ الیەنی ئۆپۆزیسیۆن لە هیچ شوێنێک دیارنەبوون ،نازانم ئێستا بە چ شێوەیەک مەرج بۆ ئێمە دادەنێین». ئەو پێشنیازەی ئۆپۆزیسیۆن خوێندنەوەی جیاوازی بۆ دەکرێت، دەکرێت بڵێین ئۆپۆزیسیۆن بۆ بەرژەوەندی خۆی دەیەوێت الیەنەکانی دیکە لە حکومەت بێبەش بکات ،جگە لەوەش ئەگەر ئەو چوار حزبەی
ئەندامێکی مەکتەبی سیاسی سۆشیالست: ئۆپۆزیسیۆن بۆی نیە بەشێوەیەکی تاکڕەوانە پۆستەکان دابەشبکات
سکرتێری پارتی کرێکاران و رەنجبەران: بەرامبەر ئۆپۆزیسیۆن هەڵوێستی توندمان دەبێت
بەرپرسی پەیوەندییەکانی شیوعی: هەرسێ الیەنی ئۆپۆزیسیۆن لە قەبارەی خۆیان گەورەتر قسەدەکەن
کە هەر یەکە و یەک کورسیان هێناوە لە حکومەتێکی بنکەفراواندا بەشداری بکەن و پۆستی وزاریان پێبدرێت ئەوا ژمارەی وەزارەتەکان کەم دەبێتەوە و بەشێوەیەک الیەنە ئۆپۆزیسیۆنەکان دەیانەوێت ئەو وەزارەتانە بدرێتە خۆیان. لەوبارەیەوە عەدالەت عەبدوڵاڵ ،چاودێری سیاسی بە پرسی راگەیاند، پێناچێت حزبەکان بەو پێشنیازەی ئۆپۆزیسیۆن رازیبن و چاوەڕوان دەکرێت گرفتێکی گەورە دروست بکات .هەروەها وتیشی «هەر چوار الیەن کاردانەوەیان دەبێت ،چونکە ئەو مەرج و داواکارییانە دەبنە گرفت لەبەردەم پێکهێنانی کابینەی هەشتەم» .ئەو چاودێرە سیاسیە راشیدەگەیەنێت کە ئەو هەڵوێستەی ئۆپۆزیسیۆن تاکڕەوانەیە و ناتوانن بەشێوەیەکی دیموکراسیانە رێز لە دەنگی الیەنەکانی تربگرن».
حزبی شیوعی: الیەنەکانی ئۆپۆزسیۆن تێڕوانی جیاوازیان لەگەڵ حزبی بەعس نییە ئەندامێکی مەکتەبی سیاسی بزوتنەوەی ئیسالمی: ئەوکاتەی ئێمە لە گۆڕەپانی سیاسیدا بووین الیەنەکانی ئۆپۆزیسیۆن لە هیچ شوێنێک دیارنەبوون
4
ژماره 189
www.lawanikurdistan.com
2013/10/29
بێ رووتووش
سمکۆ محەممەد نووسەر و رۆشنبیر لەم دیمانەیەدا ل��ەب��ارەی دۆخ��ی سیاسی و پرۆسەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان و گەمە سیاسیەکان وەاڵمی چەند پرسیارێک دەدات��ەوە ،سەرکەوتنی کۆنگرەی نەتەوەییش بە «مایەی خۆشبەختی و خۆشگوزەرانی لەناوچەکەدا» هەژمار دەکات. دیمانە :تارا محەممەد
سمکۆ محەممەد نووسەر و رۆشنبیر:
کۆنگرەی نەتەوەیی بەهەموو کەموکورتیەکانیشیەوە رەنگە النیکەم کورسییەک لەنەتەوە یەکگرتووەکان بە دەست بێنێت پرس :شکستهێنانی ئیخوانەکان لەمیسر تاچەند کاریگەری لەسەر حزبە سیاسییە کوردییەکان هەبوو؟ سمکۆ محەممەد :ل��ەم��اوەی راب����ردوودا ئیسالمییەکان ل��ەب��ەردەم تاقیکردنەوەیەکی گەورەدابوون و لەم تاقیکردنەوەیەدا شکستیان هێنا، واتا بە هاتنیان بۆ سەر حوکم مەرگی خۆیانیان راگەیاند ،چونکە خۆیان لەسەر هێزی جەماوەری رۆژهەاڵتی ناوەڕاست کارتی فشاربوون ،ئەوەش وایکرد جارێکی تر چوونەوە قاڵبی رابردووی خۆیان ،تەنانەت لەمدواییەدا لەمیسر ئیخوانەکان بە یاسا هەڵوەشێندرایەوە ،کەواتە نەیانتوانی دەوڵەت ببەن بەڕێوە و ببنە نمایندەی جەماوەر ،تەنانەت نەیانتوانی لەگەڵ هێزە نێودەوڵەتییە سیاسییەکان یاری بکەن ،بەتایبەت ئەو واڵتانەی کە نەخشەی سیاسی بەڕێوە دەبەن ،لەالیەکی دیکەوە هێزە ئیسالمییە سیاسییەکان ناواقعیانە مامەڵە دەکەن ،چووینەتە فەزایەک کە پێیانوایە مادام بوونیان هەیە و ئیمکانیاتی ماددیان لەبەردەستدایە بۆ گەشەدان بە تەمەنی خۆیان کەواتە ب��ەردەوام دەبن ،ئەوەش هەڵە تێگەیشتنێکە لەسیاسەت ،وەک چۆن لەرابردوودا چەپەکان ئەوەیان تاقیکردەوە و شکستیان هێنا ،دوور نییە لەئاییندەیەکی نزیکدا نەهزەی ئیسالمی شکستبهێنێت ،بۆ نموونە هاتنە سەر حوکمی رۆحانی لەئێران دوای حوکمی ئەحمەدی نەژاد و هێورکردنەوەی وەزعەکە و سەفەرکردنی بۆ ئەمریکا و فەزای سیاسی دەرەوە لەقازانجی خۆیان دەگۆڕن ،هەموو ئەوانە دەلیلی ئەوەیە کە ئیتر ئیسالمی سیاسی بە هەر نرخێک بێت لەپاشەکشەدایە ،تەنانەت لەعێراقیش بە هەمان شێوە لەپاشەکشەدان ،تەنانەت تەعامولکردنیان لەگەڵ حزبی عەلمانیدا و قبوڵکردنیان بەوەی لەگەڵ عەلمانییەکان حکومەت پێکبهێنن، دەلیلی ئەوەیە کە ئەو حزبانە وەکو ئەحزابی کارتۆنی دەمێننەوە ،بۆیە ئەوە نیشاندەدات کە هێزی عەلمانی و جەماوەری لەپێشەوەیە ،هەڵبەت ئەو شکستەی ئیخوانەکان کاریگەری لەسەر حزبە کوردستانییەکان هەیە، چونکە ئیخوانەکانی میسر و ئیسالمییەکانی تورکیا پشتیوانی گەورەیانن، لەالیەکی دیکەوە بینینی دیمەنە ناخۆشەکانی بەرەی نوسرە و گروپە توندڕەوەکان کە لەعێراقدان کاریگەری نەرێنی لەسەریان دروستکردووە، بۆیە لەگەڵ شکستهێنانی ئیخوان و تەراجوعی جمهوری ئیسالمی و حزبی ئەردۆگان لەتورکیا و شیعەگەرێتی عێراق ،باشترین نموونەن کە ئەوان ناچارن تەنازول بکەن ،لەوەش گرنگتر لەوانەیە چیتر ئەمریکا و بەریتانیا قبوڵ نەکەن و نەیانەوێ دەعمی ئەو گروپە سیاسییانە بکەن. پ��رس :لەهاوکێشە سیاسییەکانی جیهان کۆنگرەی نەتەوەیی بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی کوردی هیچی پێدەکرێت؟ سمکۆ محەممەد :هەتائێستا لەئاستی نێودەوڵەتیدا وەک��و نیمچە نەتەوەیەک تەعامولمان لەگەڵ ک��راوە ،لەبەرئەوەی ل��ەدوای پەیمانی سایکس بیکۆوە پارچە پارچە کراوین و تائێستا یەکمان نەگرتۆتەوە،
هێشتا نەبووینەتە کوردێکی یەکگرتوو ،خاوەن یەک شوناس و یەک ئااڵ، بۆ ئەوەی مەرجەعێکمان هەبێت و هەموومان قەناعەتمان پێی هەبێت، بەدڵنیاییەوە کۆنگرەی نەتەوەیی دەتوانێ ئەو شوناسە بە کورد بدات، کۆنگرەی نەتەوەیی بەهەموو کەموکورتیەکانیشیەوە رەنگە النیکەم کورسیەک لەنەتەوە یەکگرتووەکان بە دەست بێنێت ،بەستنی کۆنگرەی نەتەوەیی بۆ ئێمەی کورد دەبێتە مایەی خۆشبەختی و خۆشگوزەرانی لەناوچەکەدا ،قبوڵنەکردنی یەکتر حاڵەتێکی ئەرێنی نییە بەالمەوە ،بەڵکو ئەوە شکستە گەورەکەی کوردە ،لەئێستادا لەسەردەمی خۆکۆکردنەوەین، پێویستە کەڵک لەکارەساتی ئەنفال و کیمیاباران وەربگرین ،هەرچەندە باوی دەوڵەتی قەومی نەماوە ،بەاڵم هێشتان بە کەڵکی کورد دێت ،بۆئەوەی ئەو خەونە بێتەدی و دەوڵەتی کوردستان دابمەزرێت نەک دەوڵەتی کوردی، پێموایە بەبێ سەرکەوتنی کۆنگرەی نەتەوەیی کورد هیچ بوونێکی نابێت. پ��رس :زۆرک��ەس وەک چاودێری سیاسی و کەسی بێالیەن لێدوانی رۆژنامەوانیان دەدا ،کەچی لەلیستی حزبەکان بۆ پەرلەمانتاری کاندید کران، ئەوە چ خوێندنەوەیەکی بۆ دەکرێت؟ سمکۆ محەممەد :بەداخەوە ئێمە هەر چاودێری سیاسیمان نەبوو ،بەڵکو خۆیان ناویان لەخۆیان نابوو چاودێر ،بەڵکو حزبەکان ئەو کەسانەیان پەروەردە کرد بۆئەوەی بیانبەنە پەرلەمان ،لەبەرئەوەی دەبێ چاودێری شارەزای چەمکی سیاسی بێت و جیاوازی لەنێوان یاسای سیاسی و زانستی سیاسی بکات ،جیاوازی لەنێوان پەیوەندی سیاسی و جەماوەر بکات، جیاوازی لەنێوان بزوتنەوەی سیاسی و دۆخی سیاسی بکات ،هەروەها پێویستە چاودێری سیاسی زمانی جیاواز بزانێت و بەکردەیی موماڕەسەی سیاسی کردبێت و لەبواری فەرهەنگی سیاسی شارەزا بێت ،لەگەڵ هەموو ئەوانەشدا دەبێ چاودێرێکی راستگۆ بێت و بەرچاو روونی بدات بەخەڵک نەک خەڵک چەواشە بکات. پرس :لەکوردستاندا دیموکراسی چۆن پراکتیزە دەکرێت؟ سمکۆ محەممەد :ئاشکرایە دیموکراسی لەهیچ جێگەیەکی ئەو جیهانە بە تەواوی پراکتیزە نەکراوە و لەبەردەم پرسیاری گەورە و قوڕس دایە، جا لەکوردستانێکدا کە هێشتا سیستەمێکی وای نییە ،بەڵکو هەوڵدەدات بەرەو فەزایەکی کراوەتر نەک دیموکراسی هەنگاو بنێت ،ئەو هەوڵدانەش کاتی زۆر و قوربانی گەورە گەورەی دەوێت ،پێویستە حزبەکان لەعەقڵیەتی خۆ بەگەورە زانین و کۆنتڕۆڵکردنی شتەکان دوور بکەونەوە ،دەکرێ لەهۆشیاری سیاسییەوە دەست بەم کارە بکەین ،چونکە ئەگەر هۆشیاری سیاسی نەبوو جەنگی دەروونی دەست پێدەکات ،بەبڕوای من دیموکراسی سیستەمە و دەبێ پیادە بکرێت و لەپەرلەمان و ئۆرگانەکانی حکومەتدا رەنگبداتەوە و سیستەمەکە الی هەمووان قبوڵکراو بێت ،رەنگە هەمووشی خەتای خۆمان نەبێت لەکاتێکدا ئێمە هێشتا لەدۆخێکی ناجێگیرین و
*تەلەفزیۆنی ئێن ئارتی تی راپۆرتێکی پرۆفیشنااڵنەی رۆژنامەنووسی ئامادەکردبوو لەسەر زیندانیانی مەحکوم بە سزای لە سێدارەدان داوای ئەوەدەکەن حکوومەت چارەنووسیان یەکالبکاتەوە. (واتا ئیعدامیان بکات) *لە پرۆژەکەی داون تاون کە لە هەولێر دەکرێت رێکالمی ئەوەی بۆ دەکرێت کە ٣٥هەزار هەلی کاری تێدایە ،ئەوە هیچ کەنیوەی کارکارەکان بیانین و زۆربەیشان پلەی وەکو ئەندازیاز و ژمێریار و تادوایی ،کوردە بۆرەکەی خۆمان چی بۆ دەمێنێتەوە. (بەواستەی سەد دەنکە گەنم دەنکە زیوانێک ئاو بخواتەوە هەرباشە) *تەلەفزیۆنی روداو لە کاتی دروستکردنی راپۆرت لەسەر چاالکوانە سیاسیە کوردەکانی رۆژهەاڵت هێندە بەوردی لێان دەکۆڵێتەوە و زانیاری دەدات ژمارەی کۆاڵن و دەرگاو بەس ژمارەی مۆبایلەکەیان کەشف ناکات. (راپۆرتی ئیستیخباراتی یە) *گەر بتەوەێ سەردانی واڵتی ئێران بکەی گەر بیمەی تەندروستیت نەبێ هەرگیز رێگات نادەن بچیە خاکەکەیانەوە ،واتا هەر کە داخلی خاکیان بووی تۆ لەروی تەندروستیەوە لە ئەستۆی ئەوانی ،لێرش کرێکار لەناوئیش دەمرێ کەچی لە تڕی سەی دەچێ. (ئەزموونەکەمان ساوایە) *دەڵێن بەهۆی ماندوبون و قەرەباڵغی و رۆتینیاتی زۆر حاجیەکی ژن ئەوەندە بێزار بوو بوو دەیگوت یارەبی خوایە هەرچی موسڵمانە رێی نەکەوێتە حەج. (دوعای ساڵحان) *بەرپرسی فەرمانگەی رێکخراوەکانی حکوومەت دەڵێ تەنیا لە بواری ژینگە ٦٠رێکخراومان هەیە ،جگە لە بوارەکانی دیکەی ژیان. (بۆیە ئەو واڵتە بۆتە زبڵخانەو سەوزای لەسەدا پێنجیش نییە) نەتەوەیەکین هەزار پارچەین. پرس :پەیوەندییەکانی نێوان هەولێر و بەغدا چۆن هەڵدەسەنگێنیت؟ سمکۆ محەممەد :کەم و زۆر پەیوەندی هەیە ،بەاڵم درەنگ یان زوو ئەو پەیوەندییە دەبێت بپچڕێت ،هەرچەندە لەساڵی ١٩٩٢ەوە بەشێوەیەکی ناڕاستەوخۆ لەگەڵ بەغدا پچڕاوین ،تەنیا لەرووی یاساییەوە پەیوەندیمان ماوە و دەکرێ دەستوور ئەوە یەکالیی بکاتەوە ،لێرەدا کێشەکە ئەوەیە دەستووری عێراق لەبەردەم پرسیاردایە و دەستوورێکمان نییە بۆ کارپێکردن. پرس :پێتوایە کورد بەجیابوونەوەی لەبەغدا بتوانێت ئیدارەی خۆی بکات و پێویستی بەیارمەتی و هاوکاری حکومەتی عێراق نەبێت؟ سمکۆ محەممەد :بەدڵنیاییەوە ،چونکە کورد خاوەنی پێگەی ئابووری خۆیەتی و نەوت دەفرۆشێت ،دەرکەوتووە ئەو نەوتەی لەکوردستاندا هەیە لەرووی یەدەکەوە زۆر لە نەوتی کەرکوک و بێجی زیاترە ،تەنانەت لەزۆر جێگە هێشتا نەوت نەدۆزراوەتەوە ،من پێموایە لەگەڵ عێراق بین ناتوانین خۆمان بەڕێوە ببەین چونکە بەغدا کێشەمان بۆ دروست دەکات. پڕۆفایل سمکۆ محەممەد نووسەر و رۆشنبیر زیاتر لە ٢٥ساڵە لەبوارەکانی سیاسەت و رۆشنبیری گشتی کاردەکات ،خاوەنی ٨کتێبە لەبوارەکانی ئەدەب ،فەلسەفە ،سیاسەت ،خاوەنی دەیان لێکۆڵینەوەی سیاسی و ئەدەبیە ،زیاتر لە ٢٠ساڵە کاری رۆژنامەوانی کردووە و سەرنووسەری چوار هەفتەنامە و رۆژنامە بووە.
تەعامولکردنیان لەگەڵ حزبی عەلمانیدا و قبوڵکردنیان بەوەی لەگەڵ عەلمانییەکان حکومەت پێکبهێنن ،دەلیلی ئەوەیە کە ئەو حزبانە وەکو ئەحزابی کارتۆنی دەمێننەوە
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 189
2013/10/29
5
حزبە ئیسالمیەکان لە ماوەی سێ ساڵدا ٦٠هەزار دەنگیان کەمکردووە ئەندامێکی مەکتەبی سیاسی کۆمەڵ :لە هەڵبژاردنی رابردوو کاندیدی بەهێزترمان هەبوو بۆیە دەنگی زیاترمان هێنا راپۆرت :پرس
حزبە ئیسالمیەکان تەنها لە ماوەی سێ ساڵدا نزیکەی ٦٠هەزار دەنگیان کەم کردووە ،بە بەراورد بە هەڵبژاردنی خولی سێیەمی پەرلەمان تەنها بزوتنەوەی ئیسالمی ژمارەی کورسیەکانی کەمیکردووە و هەریەکە لە کۆمەڵ و یەکگرتوو ژمارەی کورسیەکانیان زیادی کردووە ،بەاڵم بە بەراورد بە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ژمارەی دەنگی هەرسێ الیەن کەمیکردووە ،بەپێی زانیارییەکانی پرسیش لە حزبە ئیسالمیەکان زیانێکی زۆر بەر یەکگرتووی ئیسالمی کەوتووە و بە تەنها نزیکەی ٣٠هەزار دەنگی کەمکردووە ،چاودێرانی سیاسی پێیانوایە ئەوە سەرەتای پاشەکشەی حزبە ئیسالمیەکانە و پێشبینیش دەکەن لە هەڵبژاردنی داهاتوو لەو ژمارەیە زیاتریش دەنگەکانیان کەم بکات.: حزبە ئیسالمیەکان لە ماوەی سێ ساڵدا ٦٠هەزار دەنگیان کەم کردووە هەریەکە لە یەکگرتو و کۆمەڵ و بزوتنەوەی ئیسالمی لە ماوەی سێ ساڵدا واتە لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە لە ساڵی ٢٠١٠بەڕێوەچوو تاوەکو ئەمرۆ نزیکەی ٦٠هەزار دەنگیان کەم کردووە». کردووە ،ئەوەش لە کاتێکدایە هەرسێ الیەن پێش دەستپێکردنی پڕۆسەی هەڵبژاردن ئاماژەیان بە زیادکردنی ژمارەی دەنگەکانیان هۆکارەکانی کەمکردنی دەنگەکانی حزبە ئیسالمیەکان دەکرد. بەرپرسانی هەرسێ الیەن بە جۆرێک باس لە هۆکاری کەمکردنەوەی خولی هەڵبژاردنی لەگەڵ بەراورد بە یەکگرتوو و کۆمەڵ ئەگەرچی دەنگەکانیان دەکەن و هۆکاری سەرەکی بۆ شکستی ئیخوانەکانی سێیەمی پەرلەمان ژمارەی دەنگ و کورسیەکانیان زیادی کردووە ،میسر دەگەڕێننەوە و پێیانوایە حزبە عەلمانیەکانیش وایان لە خەڵکی بەاڵم بەهۆی ئ��ەوەی لەگەڵ چوار الیەن بەشداری هەڵبژاردنیان کوردستان گەیاند کە ئەگەر هێزە ئیسالمیەکان دەسەاڵت بگرنە کردو و نەتوانرا دەنگی راستەقینەیان بەدیاربکەوێت و نەزانرا چەند دەست بەهەمان شێوەی مورسی سەرکەوتوو نابن ،تۆفیق کەریم هەزار دەنگیان هێناوە ،بەاڵم هەرچی بزوتنەوەی ئیسالمیە سەڕەڕای جەختدەکاتەوە کە ئەو فشارەی لەسەر ئیسالمیەکانی میسر هەیە کەمکردنەوەی ژمارەی دەنگەکانی بە پێچەوانەی هەردوو حزبەکەی تر راستەوخۆ کاریکردۆتە سەر ئەوان و هۆکارێک بووە بۆ کەمکردنەوەی ژمارەی کورسیەکانیشی کەمی کردووە. ژمارەی دەنگەکانیان ،هەروەها زیاتر وتیشی «کەمی بودجە و کێشەی کۆمەڵی ئیسالمی لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق ١٤٣هەزار دەنگی رێکخستنەکان هۆکارێکی تری کەمکردنەوەی ژمارەی دەنگەکانمان هێنا ،بەاڵم لەو هەڵبژاردنە ٢٥هەزار دەنگیان کەمکردووە و بۆتە بوو ،جگە لەوەش لە هەڵبژاردنەکانی راب��ردوو کاندیدی ناسراو و ١١٨هەزار دەنگ ،ئەندامی مەکتەبی سیاسی کۆمەڵ تۆفیق کەریم بەهێزترمان هەبوو ،بۆ نموونە مامۆستا عەلی باپیر بە تەنها نزیکەی سەڕەڕای رەتکردنەوەی ئەو ئەنجامە وتیشی «چاوەڕێی ئەنجامی ٦٠هەزار دەنگی بۆ لیست کۆکردەوە و جۆرێک کەس هەبوو ئەندامی سکااڵکان دەکەین و ئەگەری هەیە ئەو رێژەی کە بەدەستمان هێناوە ئێمە نەبوو ،بەاڵم لەبەر مامۆستا دەنگی بە لیستەکە داوە». بەرزببێتەوە. ئەندامی مەکتەبی سیاسی بزوتنەوە شوان قەاڵدزەیی ،هۆکاری نزیکەی عێراق پەرلەمانی هەڵبژاردنی لە کە ئیسالمی بزوتنەوەی کەمکردنەوەی ژمارەی دەنگەکان بۆ پەرتەوازەیی خۆیان دەگەڕێنێتەوە ٢٦هەزار دەنگی هێناوە ،بەاڵم لە خولی چوارەمی پەرلەمان تەنها ٢١ئەو دەڵێت «ئەگەربێت و هەرسێ الیەنی ئیسالمی لە چوارچێوەی هەزار و هەشت سەد و سی و چوار دەنگی هێناوە ،واتە زیاتر لە چوار لیستێکدا بەشداریمان بکردابوایە زۆر لەو رێژەیە زیاترمان دەهێنا و هەزار دەنگیان کەم کردووە ،ئەندامی مەکتەبی سیاسی بزوتنەوەی ژمارەی کورسیەکانیشمان زۆر زیادی دەکرد ،چونکە شەقام چاوەڕێی ئیسالمی شوان قەاڵدزەیی بۆ پرس جەختی کردەوە کە بە گوێرەی ئەوەی دەکرد کە هێزە ئیسالمیەکان یەکگرتووبن لە کاتێکدا بێ قەبارەی راستەقینەی خۆیان بێت نزیکەی ٣٥هەزار دەنگیان هێناوە ،ئەوەی کاروبەرنامەیان دیاربێت هەرسێ الیەن بە دروشمی جیاواز بەاڵم ئەو دەڵێت «غەدرێکی زۆرمان لێکراوە ،بە جۆرێک دەنگێکی بەشداری هەڵبژاردنیان کرد ،جگە لەوەش قەاڵدزەیی وتیشی «ئەگەر یەکجار زۆرمان ئەژمار نەکراوە ،هەروەها ئەو ئەندامەی مەکتەبی کێشەی بودجە و رێکخستنەکانمان نەبوایە ژمارەی دەنگەکانمان سیاسی ئەوەشی رەتکردەوە کە ژمارەی دەنگەکانیان کەمی کردبێت ،کەمی نەدەکرد ،بەڵکو بە پێچەوانەوە زیادی دەکرد». بەڵکو دەڵێت «ئەگەربێت و غەدرمان لێنەکرابوایە لە هەڵبژاردنی یەکگرتووی ئیسالمیش دان بە شکستەکەی خۆیدا دەنێت و رابردوو دەنگی زۆر زیاترمان دەهێنا». هۆکارەکەی بۆ کەمی رێژەی بەشداریکردنی دەنگدەران دەگەڕێنێتەوە شایەنی باسە بزوتنەوەی ئیسالمی تاکە حزبی ئیسالمیە کە لەو و پێیوایە ئەگەر ریژەکە بەرزتربوایە ئەوا ژمارەی دەنگەکانی ئەوانیش هەڵبژاردنە ژمارەی کورسیەکانی کەمی کردووە ،چونکە لە خولی زیادی دەکرد ،فەرهاد مەال ساڵح پێیوایە هێزی کاندیدەکان رۆڵی سێیەم دوو کورسی پەرلەمانی بەدەستهێنا ،بەاڵم لەو هەڵبژاردنە هەیە لە زیادکردن و کەمکردنی ژمارەی دەنگەکانیان ،چونکە ئەو تەنها یەک کورسی بەدەستهێناوە. دەڵێت «ئەگەر کاندید لەالیەن خەڵکەوە ناسراو و خۆشەویست نزیکەی عێراق پەرلەمانی هەڵبژاردنی یەکگرتووی ئیسالمی لە بوو ئەوا دەتوانێت دەنگ بۆ خۆی و لیستەکەی کۆبکاتەوە نەوەک ٢٢٠هەزار دەنگی هێناوە ،بەاڵم لە خولی چوارەمی پەرلەمان ١٩٢بە پێچەوانەوە بۆ دەرچوونی پێویستی بە دەنگی لیستەکەی بێت». هەزار دەنگی هێناوە ،واتە نزیکەی ٢٨هەزار دەنگ کەمی کردووە، ئەندامی مەکتەبی سیاسی یەکگرتوو فەرهاد مەال ساڵح لەو بارەیەوە چاودێران :ئەوە سەرەتای پاشەکشەی حزبە ئیسالمیەکانە دەڵێت «ئ��ەوە ئەنجامێکە دەبێت سەرکردایەتی قبوڵی بکات و هەندێک لە چاودێران و شارەزایانی ئیسالمی سیاسی رایدەگەینن کە بە رێکخستنەکانیدا بچێتەوە و بزانێت بۆی ئەوەندە دەنگەی کەم
ئەوە سەرەتای پاشەکشەی حزبە ئیسالمیەکان و پێشبینی دەکەن لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوودا لەو رێژە کەمتر دەنگبهێنن. ف��ەرەج حوسێن ش��ارەزا لە ئیسالمی سیاسی لەبارەی هۆکاری شکستی حزبە ئیسالمیە بۆ پرس روونی کردەوە ،کە ئەوان لە دوای بانگەشە و بەرگریکردن لە دەسەاڵتی مورسی رۆژ دوای رۆژ رێژەی دەنگەکانیان بەرەو کەمبوونەوە دەڕۆیشت ،چونکە هەر لەسەر ئەو پرسە ناکۆکی کەوتە نێوان سەرکردایەتی و حزبە ئیسالمیەکان، بە جۆرێک بینیمان بزوتنەوە و کۆمەڵی ئیسالمی لەسەر چۆنیەتی پاڵپشتی کردن بۆ مورسی کێشە کەوتە نێوانیان و دژی یەکتر لێدوانیان دەدا ،جگە لەوەش ئەو شارەزا لە ئیسالمی سیاسیە ئەوەشی وت «حزبە ئیسالمیەکان گرفتێکیان هەیە ئەویش ناتوانن لەگەڵ سەردەمدا بگونجێن و لە هەڵوێستەکانیان رەچاوی بارودۆخی دەرەوە و ناوخۆ بکەن ،جگە لەوەش کاری ئۆپۆزیسیۆنی زیانێکی گەورەی بە ئیسالمیەکاندا ،چونکە ئەوان هیچ شارەزاییەکی ئەوتۆیان نەبوو بە جۆرێک رەخنەیان لە کارەکانی پێشوویان دەگرت و حکومەتێک کە بەخۆیان تێیدا بەشداربوون بە گەندەڵ وەسفیان دەکرد».
ئەندامێکی مەکتەبی سیاسی بزوتنەوە: کەمی بودجە و کێشەی رێکخستنەکان وایکرد ژمارەی دەنگەکانمان کەم بکات ئەندامێکی مەکتەبی سیاسی یەکگرتوو: دەبێت سەرکردایەتی قبوڵی ئەو ئەنجامە بکات و دان بەهەڵەی خۆیدا بنێت شارەزایەک لە ئیسالمی سیاسی: زۆری نەماوە خۆری ئیسالمیەکانی کوردستان ئاوابێت
6
ژماره 189
www.lawanikurdistan.com
2013/10/29
وەزارەتی ئەوقاف بەدەر لە رێنماییەکان ،چەندین کەسی بە پیشەی وتاربێژی دامەزراندووە سەرۆکی یەکێتی زانایانی ئیسالمی کوردستان: وەزارەتی ئەوقاف سەرکەوتوو نەبووە و کەسی شیاوی بۆ شوێنی شیاو دانەناوە
بەدواداچوون :پرس
وەزارەتی ئەوقاف و یەکێتی زانایان مۆڵەتی وتاربێژیان داوەت��ە چەندین کەس کە هیچ بڕوانامەیەکی خوێندنی ئیسالمییان نیە ،لە کاتێکدا بەپێی مەرجی هەردوو الیەنی پەیوەندیدار بێت ،دەبێ وتاربێژ دەرچووی پەیمانگا یاخود کۆلێژی زانستە ئیسالمییەکان بێت و بەدەر لەوەش نابێت مۆڵەتی وتاربێژی بدرێتە هیچ کەسێک ،بەاڵم بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست پرس کەوتوون بەشێک لە وتاربێژەکان خاوەنی هیچ بڕوانامەیەک نین و کراونەتە وتاربێژ .سەرۆکی یەکێتی زانایانی ئیسالمیش ،وەزارەتی ئەوقاف تۆمەتبار دەکات و دەڵێت «دامەزراندنی ئەو جۆرە کەسانە لەالیەن وەزارەت��ی ئەوقافەوە بووە نەوەک ئێمە» .بۆیە دەشڵێت «وەزارەتی ئەوقاف یەکێکە لە وەزارەتە سەرنەکەوتووەکان». هاوکات وتەبێژی وەزارەت��ی ئەوقافیش دەڵێت «بەهۆی کەمی ژمارەی وتاربێژ ئەو گرفتە دروستبووە». بێ ئەوەی بڕوانامەیان هەبێت دەیانکەنە وتاربێژ بەپێی مەرجەکانی وەزارەتی ئەوقاف و کاروباری ئاینی، ئەو کەسەی دەوێت ببێتە وتاربێژ دەبێت دەرچووی پەیمانگا یاخود کۆلێژی زانستە ئیسالمیەکان بەشی وتاربێژی بێت، بەاڵم بەپێی زانیارییەکان بەشێکی زۆری ئەو مامۆستایانەی کە وتاربێژن دەرچ��ووی هیچ یەکێک لەو بەشانەنین و بەرپرسێکی وەزارەت��ی ئەوقافیش رایگەیاند لەبەر کەمی ژمارەی ئەو ئارەزوومەندانەی کە دەیانەوێت ببنە وتاربێژ ناچارن خەڵکی تریش بکەنە وتاربێژ کە پیشەیان وتاربێژی نیە ،هاوکات ئەو کەسەی کە دەبێتە وتاربێژ دەبێت لەالیەن یەکێتی زانایانی ئیسالمی کوردستانەوە مۆڵەتی پێشنوێژ و وتاربێژی هەبێت ،بەاڵم هەروەک سەرۆکی ئەو یەکێتیە
ئاماژەی بۆ دەکات لەبەر نەبوونی کەسی شیاو ئەو گرفتە دروستبووە. مامۆستا مەال عەبدوڵاڵ مەال سەعید ،سەرۆکی یەکێتی زانایانی ئیسالمی کوردستان ،وەزارەت��ی ئەوقاف بەوە تۆمەتباردەکات کە تاوەکو ئێستا نەیتوانیوە ئەو بۆشاییە پڕبکاتەوە ،وەکخۆی دەڵێت «ئەوان کەسانێک بە پیشەی وتاربێژی دادەمەزرێنن کە هیچ بڕوانامەیەکی ئیسالمیان نیە و شارەزاییەکەی ئەوتۆیان لەو بوارەدا نیە» .هەروەها بۆ پرس زیاتر وتیشی «بە بیانووی کەمی ژمارەی فەرمانبەرانی وەزارەتی ئەوقاف تائێستا نەیتوانیوە ئەو بۆشاییە پڕبکاتەوە و کەسی شیاو بۆ شوێنی شیاو دابنێت» .سەرۆکی یەکێتی زانایان ئەوەشی وت « چەندینجار بە وەزارەتمان وتووە خولی زانستی بۆ ئەو وتاربێژانە بکەنەوە کە هیچ بڕوانامەیەکیان نیە ،بەاڵم نەیانکردۆتەوە». بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست پرس کەوتووە ،بەشێک لەو وتاربێژانە پێشتر پیشەیان حەملەداری بووە ،واتە خەڵکیان بردۆتە عومرە ،بەاڵم ئێستا بوونەتە وتاربێژ و بە شێوەیەک لەسەر ئەساسی برادەرایەتی دان��راون ،سەرۆکی یەکێتی زانایانی ئیسالمی سەڕەڕای پشتڕاستکردنەوەی گومانەکە وتیشی «زۆرجاران لەسەر ئەساسی حزبایەتیش مامۆستای ئاینی لە مزگەوت دادەنرێت و دەیکەنە وتاربێژ ،بۆیە پێموایە وەزارەتی ئەوقاف یەکێکە لە وەزارەتە سەرنەکەوتووەکان». لەبارەی مەرجی ب��وون بە وتاربێژ لەالیەن وەزارەت��ی ئەوقافەوە بارزان محەمەد ،وتەبێژی وەزارەتی ئەوقاف و کاروباری ئاینی ،رایگەیاند کە دەرچووی پەیمانگا و کۆلێژە ئیسالمیەکان دەتوانن ببنە وتاربێژ یاخود کەسێک بەشداری ئەنجومەنی زانستی ئیسالمی کردبێت ،بەدەر لەوەش هیچ
کەسێک نەکراوەتە وتاربێژ ،هەروەها ئەوەشی وت «لەوانەیە پێشتر هەندێک کەس بەبێ ئەو مەرجانە کرابێتە وتاربێژ، بەاڵم ئێستا لە %٨٠مامۆستایانی ئاینی بڕوانامەی ماستەریان هەیە ،هەروەها ئاشکراشی کرد ،کە وەزارەتی ناوبراو پانزە ه��ەزار فەرمانبەری هەیە لەوانەش نزیکەی ٥هەزاریان مامۆستای ئاینیە ،لەو رێژەیەش هەر سێ فەرمانبەر بۆ مزگەوتێک دابنێیت بەشی ناکات ،بۆیە دەبینین کەموکوڕی هەیە و بەشێک لە وتاربێژەکانیش شارەزاییەکی ئەوتۆیان نیە». جگە ل��ەو کێشەیەی ک��ە ب��اس��ک��را ،بەشێکی زۆر لە فەرمانبەرانی وەزارەت���ی ئەوقاف بە تایبەتی ئەوانەی کە دەوامیان لە نێو مزگەوتەکانە دەوام ناکەن ،هاوکات فەرمانبەرانی وەزارەتەکانی تریش داوای گواستنەوەی راژەیان دەکەن بۆ وەزارەتی ئەوقاف ،فەرمانبەری یەکێک لە مزگەوتەکانیش بۆ پرس دەڵێت «لە نێو مزگەوتدا کاتی دەوام زۆر کەمە و هەفتەی یەک رۆژە» .هەروەها ئەو فەرمانبەرە لەبارەی وتاربێژەکانەوە وتی «بەشێک لە وتاربێژەکان شارەزاییەکی ئەوتۆیان نیە و بە دوای زانیاریدا ناگەڕێن هەروەک فەرمانبەرانی تر چاوەڕێی سەری مانگ دەکەن» .تەئکیدیشی کردەوە کە بەشێک لە وتاربێژەکان لەالیەن خاوەن مزگەوتەکانەوە دانراون».
وتەبێژی وەزارەتی ئەوقاف: لەوانەیە پێشتر ئەو کارەکرابێت ،بەاڵم ئێستا لە %٨٠وتاربێژەکان بڕوانامەی ماستەریان هەیە
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 189
2013/10/29
7
بەشێک لە هونەرمەند و کەسایەتی سیاسی و بزنسمانەکان شەرم دەکەن باسی ژمارەی دەنگەکانیان بکەن ئەنجامی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ،بۆ کاندیدە هونەرمەند و کەسایەتی سیاسی و بزنسمانەکان موفاجەئە بوو راپۆرتی شیکاری :توانا شێخانی
بەشێک لەو هونەرمەند و کەسایەتیە سیاسی و بزنسمانانەی کە خۆیان کاندیدکردبوو بۆ خولی چوارەمی پەرلەمان دەنگی سەیر و سەمەرەیان هێناوە ،هونەرمەندێک نزیکەی ٤٠ساڵە لە نێو بواری هونەریدایە ٣٥ دەنگی هێناوە و کاندیدێکی تر کە زیاتر لە پانزە ساڵە سکرتێری حزبەکەیەتی کەمتر لە ٣٣٠دەنگی هێناوە لە کاتێکدا خۆی دەڵێت «زیاتر لە دوو هەزار ئەنداممان هەیە» ،هەروەها پەرلەمانتارێکی خولی سێیەمیش تەنها ٦٩دەنگی هێناوە ،هاوکات وەزیرێکیش تەنها ١٩٥دەنگی هێناوە .چاودێرانی سیاسی و رۆژنامەنوسان دەڵێن «خانەوادەکانی خۆیان متمانەیان بەو کاندیدانە نەبووە ئیتر چۆن خەڵکی بێالیەن متمانەیان پێدەکات» .هەروەها راشیدەگەیەنن کە دەنگی بەشێک لەو کاندیدەکانە مایەی پێکەنینە و ئەنجامی هەڵبژاردن پێی وتن کە بۆ هیچ هەڵبژاردنێک خۆتان کاندید مەکەن .لەو راپۆرتەی پرسدا ژمارەی دەنگەکانی کەسایەتیە ناسراوەکان بخوێننەوە کە بەهۆی کەمی ژمارەی دەنگەکانیان نەیانتوانیوە بگەنە پەرلەمان. لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان چەندین بەرپرسی حزبی و حکومی دیار و هونەرمەند و چاالکوانی مەدەنی کاندیدبوون و پێش دەستپێکردنی پڕۆسەکە هەریەکە بە جۆرێک باسی ژمارەی دەنگەکانی دەکرد و دڵنیابوون لە دەرچوونیان ،بەاڵم دوای راگەیاندنی ئەنجامی کۆتایی و ئاشکراکردنی ژمارەی دەنگەکانیان بەشێک لەو کاندیدانە هەست بە شەرمەزاری دەکەن و رایدەگەیەنن کە ئامادەنین جارێکی تر خۆیان کاندیدبکەنەوە. هونەرمەند سەعدون یونس ،کاندیدی ژمارەی سێی لیستی یەکێتی نەتەوەیی دیموکراتی کوردستان ،لە کاتی بانگەشەی هەڵبژاردندا لە لێدوانێکیدا تەئکیدی لە دەرچوونی خۆی کردەوە ،بەاڵم ئەو قسەیە تەنها خەونێک بوو ،چونکە تەنها ٣٥دەنگی هێنا و ئەوەش لە کاتێکدایە کە ناوبراو نزیکەی ٤٠ساڵە لە نێو بواری هونەریدا کاردەکات ،واتە لەو ماوەیەدا نەیتوانیوە بە هێندەی تەمەنی هونەری خۆی دەنگ بهێنێت. جەالل شاکر یەکێکیترە لە هونەرمەندە دیارەکانی کوردستان و لە سەرەتای هەشتاکانی سەدەی رابردوو تاوەکو ئەمرۆ بەردەوامە لە کاری هونەری و هەروەک خۆی دەڵێت «ئاگاداری هیچ نەبووم و وەک کەسێکی سەربەخۆ برادەرانی لیستی ئاڕاستەی سێیەم کاندیدیان کردم» .ئەو هونەرمەندە تەنها نۆ دەنگی هێناوە ،بەاڵم ناوبراو لە لێدوانێکیدا بۆ پرس رەتیکردەوە کە ئەو ژمارەیە دەنگی راستەقینەی خۆی بێت ،هەروەها وتیشی «هەر ئەوەندە هونەرمەندەی کە دەنگیان پێداوم لەو ژمارەیە زۆر زیاترە و ئەوە تەنها بۆ گاڵتەکردنە بە هونەرمەندێک کە زیاتر لە ٣٠ ساڵە لە نێو بواری هونەریدا کاردەکات». جەالل شاکر ئەوەشی وت «جارێکی تر ئامادەنیم لە لیستە بچووکەکان خۆم کاندید بکەم ،چونکە ئەگەر حزبێکی گەورە پشتگیریت بکات دەرچوونت مسۆگەرە». جگە لەو هونەرمەندانە لە نێو لیستەکان چەندین هونەرمەندی تر هەن کە بە هەمان شێوە ژمارەی دەنگەکانیان لە پەنجەی دەست تێپەڕناکات،
هاوکات کەسایەتیە سیاسیەکانیش بە هەمان شێوەی هونەرمەندەکان دەنگی سەیریان هێناوە ،کاوە مەحمود وەزیری رۆشنبیری و الوانی حکومەتی هەرێم ،کاندیدی لیستی ئازادی حزبی شیوعی و هاوکات ئەندامی مەکتەبی سیاسی شیوعی ،تەنها ١٩٥دەنگی هێناوە ،بەشێک لە الیەنگرانی حزبی شیوعی و چاودێرانی سیاسی هۆکارەکەی بۆ شێوازی کارکردنی لە حکومەتدا دەگەڕێننەوە و پێیانوایە وەزیرێکی سەرکەوتوو نەبووە و نەیتوانیوە پرۆژەی حزبەکەی لە وەزارەتەکەیدا جێبەجێبکات. جگە لە کاوە مەحمود ،هاوکات هاژە سلێمان ئەندامی خولی سێەمی پەرلەمانی کوردستان و کاندیدی لیستی ئازادی تەنها ٦٩دەنگی بە دەستهێناوە کە پێشتر بەرپرسی هەرێمی قەزای سۆرانی حزبی شیوعی کوردستان بووە. غەفور مەخمووری سکرتێری یەکێتی نەتەوەیی دیموکراتی کوردستان کە هاوکات سەرۆکی لیستی حزبەکەی بووە ،تەنها ٣٥٣دەنگی هێناوە، پرسیارەکە لێرەدا ئەوەیە کە سکرتێر ئەوەندە دەنگە بهێنێت ئاخۆ دەبێت کاندیدەکانی تر چەند بهێنن؟ قادر عەزیز سکرتێری حزبی ئایندەی کوردستان کە ماوەیەک پێش ئێستا بڕیاریدا بۆ پۆستی سەرۆکایەتی هەرێم خۆی کاندید بکات ،لەو هەڵبژاردنە بەشداریکرد و تەنها هەزار و ٦٩دەنگی هێنا ،ئەوەش لە کاتێکدایە دەیەویست رکابەرایەتی کەسێک بکات کە لە %٧٠خەڵکی کوردستان دەنگی پێداوە. هەروەها شاعیری دیاری شاری سلێمانی جەمال غەمبار کاندیدی لیستی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان بوو ،بەاڵم نەیتوانی دەنگی پێویست بهێنێت و بگاتە پەرلەمان و زیاتر لە هەزار دەنگی بەدەستهێناوە. خدر رووسی سکرتێری بزوتنەوەی دیموکراتی گەلی کوردستان ،کە لەسەر لیستی ئازادی حزبی شیوعی خۆی کاندیدکردبوو تەنها ٢٨٣ دەنگی هێناوە ،بە وتەی بەرپرسانی ئەو حزبە ژمارەی ئەندامان و الیەنگرانیان لە سەرووی دوو هەزارەوەیە ،واتە ئەندامان و الیەنگرانی حزبەکەی خۆی دەنگیان پێنەداوە. رێکار ئەحمەد سکرتێری حزبی رزگ��اری کوردستان کە هاوکات سەرۆکی لیستی حزبەکەیەتی ،ئەگەرچی ناویان لە نێو ئەو لیستەی کە کۆمیسیۆنی بااڵی سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان باڵوی کردۆتەوە نییە و نازانرێت چەند دەنگیان هێناوە ،بەاڵم بەپێی ئەو زانیارییانەی کە دەست پرس کەوتوون لیستی رزگاری تەنها ٢٥٠دەنگی هێناوە ،ناوبراو لە لێدوانێکیدا بۆ پرس وتی «بەپێی زانیارییەکان تەنها خۆم نزیکەی ٩ هەزار دەنگم هێناوە و کۆمیسۆن غەدری لێمکردووە» .هەروەها وتیشی «سەد لە سەد گومانم لە ژم��ارەی دەنگەکانم هەیە و پێموایە ئەو دەنگانەی کە دەڵێن هێناوتە تەنها بۆ گاڵتەجاری و شکاندنمە و بۆ ئەو مەبەستە سکااڵی یاساییمان دژی کۆمیسیۆن تۆمار کردووە». لێدوانی رێکار ئەحمەد لە کاتێکدایە کە پێشتر بە پرسی راگەیاندبوو کە دوو کورسی پەرلەمانی دەهێنین ،هەروەها ئاشکراشیکرد کە حزبەکەی نزیکەی ٢هەزار ئەندام و الیەنگری هەیە ،بەاڵم دەرکەوت لە راستیدا
٢٥٠الیەنگریان هەیە. زانا شێروانی کە بە سەرۆک زانا ناسراوە و لەسەر لیستی ئایندەی کوردستان خۆی کاندیدکردبوو ،پێشبینی دەکرد زیاتر لە سێ هەزار دەنگ بهێنێت ،بەاڵم تەنها ٧٣دەنگی هێنا. هەروەها لە نێو لیستە سەربەخۆکانیش چەندین کەسایەتی هەبوو لە کاتی بانگەشەی هەڵبژاردن تەئکیدبوون لە دەرچوونیان ،بەاڵم ئەنجامی هەڵبژاردن پێیانی وت بۆ هیچ هەڵبژاردنێک خۆتان کاندید مەکەن، چونکە ژمارەی دەنگەکانیان ئەوەندە سەیرە خۆشیان نایانەوێ باسی بکەن. کاروان ساڵح کە لەسەر لیستی بزوتنەوەی گۆڕان بووە پەرلەمانتار، بەاڵم دوای دوو ساڵ سەربەخۆیی خۆی راگەیاند و بۆ ئەو هەڵبژاردنەش بە لیستێکی سەربەخۆ بەشداری هەڵبژاردنی کرد و تەنها ١٣١دەنگی هێنا ،ناوبراو لە لێدوانێکی پێشووتریدا بۆ پرس رایگەیاند کە بەپێی پێشوازییەکانی خەڵک بێت نزیکەی ٥کورسی پەرلەمانی دەهێنین. عەلی کەریم ،یاساناس و چاالکوانی مەدەنی ،سەرۆکی لیستی مافەکانی خەڵکی کوردستان و لە کاتی بانگەشەی هەڵبژاردن ئاشکرای کرد کە ئەگەری هەیە پێنچ کورسی پەرلەمانی بەدەستبهێنن ،بەاڵم هیچ کورسیەکیان بەدەست نەهێنا و خۆیشی ٢٩٢دەنگی هێنا. دکتۆر محەمەد بازیانی سەرۆکی لیستی چاکسازی و گەشە ،هاوکات پێشووتر ئەندامی مەکتەبی سیاسی بزوتنەوەی ئیسالمی بووە ،بەاڵم سێ ساڵە دەستی لە کارکێشاوەتەوە و لەو هەڵبژاردنە بەشداری کرد و تەنها ٤٥١دەنگیهێنا ،هەروەها بەهەمان شێوەی عەلی کەریم پێشبینی دەکرد پێنچ کورسی پەرلەمانی بەدەستبهێنن. هێرش خۆشناو ،خاوەنی کەناڵی ئاسمانی هەولێر و بەڕێوەبەری کۆمپانیای ٧٧لەو هەڵبژاردنە بە لیستێکی سەربەخۆ بەشداری کرد و سەڕەڕای ئەوەی تەئکیدبوو لە دەرچوونی ،هاوکات ئاماژەشی بەوەدا ئەو کاندیدەی لە نێو لیستەکەی دەربچێت ئۆتۆمبێلێکی جۆری (وەنەوشە) ی بۆ دەکڕێت ،بەاڵم ئەوانە تەنها خەیاڵبوون ،چونکە لیستەکەی ٢٠١١ دەنگی هێناوە و خۆیشی ١٢٣٣دەنگی هێنا. بێژەری ناسراو جەالل پەرێشان ،هەفتەیەک پێش پڕۆسەکە کشانەوەی خۆی راگەیاند ،بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا ٣٦دەنگیشی بەدەستهێناوە.
سکرتێری دوو حزب نزیکەی ٣٠٠دەنگیان هێناوە وەزیرێک ١٩٥دەنگ و پەرلەمانتارێکی خولی سێیەمیش ٦٩دەنگی هێناوە میوزیکژەنێک ٣٥ساڵە لە بواری هونەریدا کاردەکات ،تەنها نۆ دەنگی هێناوە دەرهێنەرێک زیاتر لە ٤٠ساڵە لە بواری هونەریدا کاردەکات ٣٥ ،دەنگی هێناوە بزنسمانێک کە دەیوت تەنها کرێکارەکانم دەنگم پێبدەن دەردەچم ،هەزار و ٢٣٣دەنگی هێناوە
8
ژماره 189
www.lawanikurdistan.com
2013/10/29
زۆربەی کەسە بەناوبانگەکان کە تاوانیان کردووە وەکو سەدامی تاوانبار و هیتلەر...هتد هەموویان لە خێزانێک دەرچوون کە بناغەی پەروەردەییان دورست نەبووە گواڵڵە پشدەری چاالکوانی مافی مرۆڤ و خاوەن خەاڵتی برۆنزی باشترین چاالکوانی مەدەنی لە هۆڵەندا ،ئەندامە لە پارتی ،Spهەروەها دەرچووی کۆلیژی پەرستارییە لەئەمستردام،دامەزرێنەر و بەڕێوەبەری سەنتەری پەنا بۆ پشتیوانی لەتووشبووانی شێرپەنجە ،راوێژکاری تەندروستی بۆ نەخۆشی شێرپەنجە لەهۆڵەندا ،لە هەڤپەیڤینێکیدا، تیشکدەخاتە سەر چەمکی توندوتیژی و پێگەی ئافرەتان تاوتوێ دەکات. هەڤپەیڤین :تارا محەمەد
گواڵڵە پشدەری ،چاالکوانی مافی مرۆڤ:
هەندێک ئافرەت بە هۆی هەستی ترس و شەرمەوە ناتوانن بێنە ناو کۆمەڵ و لەنێوان پیاواندا خۆیان ببیننەوە
پرس :بۆ ئەوەی توندوتیژی بناسین ،ئایا دەبێت لەنێو دامەزراوە مەدەنییەکانی وەکو پەرلەمان رێگە لەتوندوتیژی بگرین ،یاخود پێویستە بۆ رێگەگرتن هۆشیاری بخەینە سیستمی پەروەردەوە؟ پشدەری :توندوتیژی تا ڕادەیەکی بەرجەستە دەناسین و پێی ئاشنایین لە کۆمەڵگەی کوردەواریدا .ئێمە دوو جۆری دەناسین: توندوتیژی جەستەیی (لێدان وپێدادان و کوشتن) توندوتیژی دەروونی(شکاندنی کەسایەتی قسەی ناشیاو و زەوتکردنی مافەکانی خۆڕسکی و خۆسەپاندن). پێموایە گەشەپێدانی باری کۆمەاڵیەتی بەردی بناغەی نەهێشتنی توندوتیژییە ،بۆ تاک و کۆمەڵگەیەکی تەندروست ،خێزان بە بەردی بناغە ئەژمار دەکرێت پێویستە کاری لەسەر بکرێت ئەویش بە چاودێری حکومەت. ئەگەر بێت و تاکەکان هەر لە سەرەتای ژیانیانیانەوە پەروەردەی دروست و گونجاویان هەبێت ئەوە دەتوانن مرۆڤێک بن چاوەڕێی کرداری توندوتیژییان لی نەکرێت ،بەڵکو بە پێچەوانەوە خودی ئەم مرۆڤە ڕێگر بێت لە سەرهەڵدانی ئەم دیاردەیە ناشرینەی وەکو دیاردەی بتڵ هاویشتن لە ناو هۆڵی پیرۆزی پەرلەمانی کوردستان. پرس :هۆکاری کەمی ئافرەت لە پۆستە بااڵکان لە چیدا دەبینیتەوە؟ پشدەری :ئەوەی کۆمەڵگەی کوردەواری پێی ئاشنایە ئەوەیە کە ژن جێگەی لە ماڵەوەیە ،ئەوە بیروپۆچوونی زۆرێک هەتا لەو پیاوانەی کە بەرپرسیارێتی سەروویان هەیە ،هەتا لەنێوان پیاوانی ئایینیشدا هەر ئەوە چەسپێندراوە کە ژن یەکسان نییە لە گەڵ پیاو لە زۆر ڕوانگەوە. ئینجا متمانە بە ژن کەمتر دەبێتەوە بە گشتی و لەالیەن پیاوان بە تایبەت ،ئەویش لەو کاتەی کە بەرپرسیاریەتیەکی گرنگ یاخود پلە و پۆستێکی لە ناو دەستەاڵتدا پێ بسپێرن. هۆکارێکی تریشی ئەوەیە کە ئافرەتان بە شێوەیەکی گشتی کەمتر ل��ەدەرەوەی ماڵەوەن و پەیوەندی کۆمەاڵیەتییان بەرفراوان نییە بەبەرواورد لەگەڵ پیاوان ،یاخود ئەو ئافرەتانەی کە دەیانەوێت خۆیان کاندید بکەن بۆ پەرلەمان ناتوانن بە گوێرەی پێویست شانبەشانی پیاوان لەهەموو شوێنە گشتییەکاندا بگەڕێن و پەیامی خۆیان بگەیەنن و دەنگ کۆبکەنەوە .خۆم یەکێک لەو ژنانە بووم لە چەند هەفتەی ڕابردوودا کە بە تەنیا خۆم بە سەرتاشخانەکانی پیاوانەی ناو شاری قەاڵدزێ داکرد و داوای دەنگم لێیان کرد ،بەاڵم زۆریان بە چاوێکی سەرسووڕمان سەیریان دەکردم و بۆیان کردەوەیەکی زۆر نوێ بوو، لە الیەن هەندێکیان وەردەگیرا و لە الیەن هەندێکیان بە ئاستەنگ هەزم کرا. جگەلەوەی گفتوگۆکردنی ئافرەتێک لەگەڵ پیاوێک هەموو کاتێک بە شێوەیەکی ئاسایی وەرناگیرێت ،چونکە کۆمەڵگەی کوردەواری ڕانەهاتووە بەمجۆرە ک��ردارە .زۆر بەداخەوە هەندێکجاریش بێ هۆ
تۆمەتیش بەم ئافرەتە هەڵدەبەستن کە دەیەوێت شانبەشانی پیاو هەوڵ بۆ خۆی بدات و نیشانی بدات کە ئەوەی پیاوێک دەیکات ،ئافرەتیش توانای هەیە و بگرە جاریوایە زیاتریش بکات. هەندێک ئافرەتیش بە هۆی هەستی ترس و شەرمەوە ناتوانن بێنە ناو کۆمەڵ و لەنێوان پیاواندا خۆیان ببیننەوە ،بمانەوێت و نەمانەوێت ڕێژەی ئافرەتی لێهاتوو و بە توانا لەناو پۆست و پلەکانی بااڵی ناو حکومیدا بە بەراورد لەگەڵ پیاودا زۆر کەمترە . پرس :توندوتیژی دژ بە مێینە لە رووی سایکۆلۆژییەوە چی بەسەر ئافرەت دەهێنێ؟ پشدەری :توندوتیژی جەستەیی و دەروونی هەردووکی کاریگەری هەیە لەسەر یەکتر. بۆ نموونە ئەگەر کچێک بە ئاواتەکەی خۆی و خۆشەویستەکەی نەگات و بەرگری لێ بکرێت ئەوە جاریوایە کار لەکار دەترازێت و الیەنی دەروونی ئەوەندە دەڕووخێت کە کارەسات ڕوودەدات و خۆی دەکوژێت. یان کاتێک کە تۆ لە منداڵییەوە بە کچەکە دەڵێی ژن دەبێ شەرم بکات ،ئەو کارە مەکە تۆ زەعیفەی و ناتوانی بیکەی! ئەوە خۆی لەخۆیدا کاریگەری نەرێنی لەسەر دروستبوونی کەسایەتی ئەم کچەدا دەبێت و یان کەسێکی شەرمن و بێ متمانە بەخۆی دروستدەبێت یاخود کەسێک دەبێت ئیرەیی بە کوڕان دەبات ،بەرامبەر بە پیاوان ڕق و کینەی لەدڵدا دروست دەبێت ،ئەو ڕەنگدانەوەیە دیسان لەناو خێزانی داهاتووی ئەو ئافرەتە دووبارە دەبێتەوە و ئەویش لەوانەیە هەڵگری هەمان پەروەردەی سەقەت بێت و خۆشی توندوتیژی بنوێنێت، لەجیاتی ئ��ەوەی کە ئاشتەوانی سەقامگیر بکات ،زۆرب��ەی کەسە بەناوبانگەکان کە تاوانیان کردووە وەکو سەدامی تاوانبار و هیتلەر... هتد هەموویان لە خێزانێک دەرچوون کە بناغەی پەروەردەییان دورست نەبووە و خۆشیان هەر لەمنداڵییەوە تووشی زیانی دەروونی بوون، بۆیە ئەوەندە ڕق ئەستوور بوون و کارەساتی قێزەوەنیان بەسەر گەلی خۆیان هێنا. پرس :ئ��ەرک و رۆڵ��ی حکومەت و پەرلەمان لەکەمکردنەوەی توندوتیژی چییە؟ پشدەری :پێشگیریکردن لە ڕوودان��ی ئەم کارەساتە یەکێکە لە ئەرکەکانی حکومەت .ئەگەر حکومەت دوای هەر سەرپێچی یاخود تاوانێک توێژینەوەیەکی ڕوون و ئاشکرا بکات و ئەگەر دادگە بە ڕێگەیەکی دادپەروەرانە تاوانبارەکان سزا بدات و حکومەت ئەزموون وەرگرێت لە هۆکاری ڕوودانی تاوان و ڕاپرسی بکات لە ناو کۆمەڵدا و کەڵک وەرگرێت لە هاوکاری هەمەالیەنەی ڕێکخراو و دامودەزگا حکومی و مەدەنییەکان ،ئەوا بێگومان دەتوانێت ڕێژەی تاوان کەمتر بکاتەوە . پرس :کۆسپەکانی بەردەم ئافرەتی سەرکەوتوو چین؟ پشدەری :بە شێوەیەکی ب��ەرف��راوان دەتوانم بڵێم ئەقڵییەتی
جۆراوجۆری سیاسی ،کۆمەاڵیەتی ،کولتووری ،ئایینی و ئیداری واڵت کۆسپن .بۆ نموونە ئافرەتێک کە هەڵگری جۆرێک لە فکرەی سیاسی خۆیەتی و هاوسەری هەڵگری جۆرێکی ترە و ئەوان ناتوانن یاخود ناکرێت پشتیوانی لە یەکتر بکەن .بێ متمانەی پیاوانی ناو دەستەاڵت و ناو پارتەکان بە شێوەیەکی گشتی بە تواناکانی ئافرەت. یاخود کاریگەری کۆمەڵگە کە جاریوایە ئافرەتێک بە هۆی پیشەکەی بەتەنیا سەفەر دەکات ،هەندێک لە ناو کۆمەڵگەدا بە خۆ تێهەڵقورتاندن هەوڵ ئەدەن نێوان ئەو ئافرەتە و خێزانی تێک بدەن و لەم کارە ساردی بکەنەوە ،بە بەکارهێنانی وشەی شەرم ناکات یان ناشەرعییە ...هتد. سەربەخۆیی ئابووری ،لەوانەیە ببێتە هۆی کۆسپ بۆ ئافرەتی سەرکەوتوو ،بۆ نموونە ئافرەتێک کە پێویستە کۆرسێک ئەنجام بدات تا لێهاتووی باشتری هەبێت بۆ پۆستەکەی کە ئامانجیەتی ،بەاڵم تێچوونی ئەو کۆرسە یان خوولەی نەبێت ناتوانێت سەرکەوتوو بێت. پرس :ئایا جیاوازی لەنێوان پیاوی کورد و پیاوانی رۆژئاوا هەیە لەرووی باوەڕبوون بەیەکسانی جەندەری؟ پشدەری :بەڵێ جیاوازی ئەرینی و نەرێنیشی هەیە ،پیاوانی ڕۆژئاوایی ئەوەندە بە قورسی ناگرن کە ئافرەت لەگەڵ پیاودا یەکسان بێت و زۆریشیان دەڵێن ئافرەت لەگەڵ پیاودا یەکسانە و بە کردەوەش ئەوە دەسەلمێنن ،پێموایە هەندێک ڕەنگدانەوەی نەرێنیشی هەیە وەکو کاتێک کە ئافرەت مووچەی خۆی هەیە و پیاوەکەش بەهەمان شێوە، ئەوە لەنێوانیاندا حساباتێک دەکرێت کە بە هۆی یەکسان بوونییانە، بەاڵم ئەو خاڵە لەناو پیاوی ڕۆژهەاڵتیدا یاخود ئیسالمیدا بوونی نییە و هەرچۆنێک بێت هەر پیاو بەرپرسە لە داهات و پەیداکردنی بژێوی ژیان، لەنێوان زۆربەی ژنان و پیاوانی ڕۆژهەاڵتیدا لەپەروەردە و بەخێوکردنی مندااڵندا جیاوازییەکی وەها نییە و چۆن ژن ئەرکیەتی منداڵەکەی پاک بکاتەوە ،بە هەمان شێوەش پیاوەکەی ،تەنانەت ئەو ڕێژەیەی کە بۆ ئافرەتان لە پەرلەمانی کوردستاندا دیاری کراوە لەو واڵتانەدا بوونی نییە و هەردوو ڕەگەز بە یەکسان ئەژمار کراون. لە ناو حکومەتی واڵتانی ئەوروپیدا ژن��ان ئ��ازادن تاکو بگەنە پۆستەکانی بااڵ وهەتا ژنان دادوەرن و هەر لەم چەند ڕۆژەی ڕابردوشدا ئەوە بۆ سێیەم جارە کە ئەنجێال مێرکل دەبێتە سەرۆکی ئاڵمانیا وەکو ئافرەتێکی سەرکەوتوو. پرس :رەوشی ئافرەتانی کورد لە ئاسۆی داهاتوودا چۆن دەبینی؟ پشدەری :بە دڵنیایی بەبەراوورد لەگەڵ ڕابردوودا پێگەی ئافرەتان یەکجار زیاترە لە سەرجەم مەیدانەکانی ناو کۆمەڵگەدا و لە ناو حکومەتیشدا .پێموایە بەرەو ئاسۆیەکی باشتر دەڕوات ،چونکە بەرە بەرە ئاستی هۆشیاری زیاتر دەبێت بەاڵم کاتمان پێویستە و ناتوانم بڵێم تا چ ڕادەیەک دەبێت.
www.lawanikurdistan.com
عادل موراد، پڕ لە نامورادی ئومێد خۆشناو
ماوەیەکە بە هەناسەساردی و نامورادی ،عادل موراد بە ئاوازێک دەخوێنێ کەدەمێکە زۆریتر هاتن و خۆیان تاقی ک��ردەوە دەست بەتاڵ مانەوە ،هەڵبەت ئ��ەوەی لە دەربڕینەکانی عادل موراد بڕوانێ دەگەڕێتەوە زەمەنێک کە بەکۆتا هاتووە. ئ��ەو دێ گەرەکیەتی هەرچی حیساب بۆ نەکردنی سەرکردایەتی و مەکتەبی سیاسی و ئۆرگانەکانی یەکێتی هەیە بەرانبەری ،دەرحەقیان نەوەستێ و لێ بێدەنگ بێت، بەاڵم بە پەالماردانی پارتی خۆی مەشغول بکات! زمانی ئەو زمانێکە لە خزمەتی قۆناغەکە و باری یەکێتی و ئەمڕۆی واڵت نییە ،بەاڵم لە بری چارەسەری کێشەکانی خۆیان مەبەستیەتی کێشەی تریش بخوڵقێنێ کە تەنهاو تەنها کوردستان تێدا زەرەرمەندە و کەسانی بازرگان بە کاروانی کوردستان تێدا سوودمەند دەبن. ئەو ئەگەر لەو هەموو نامورادییەی کە تێیکەوتووە و دەیەوێ تروسکاییەک بە دژایەتیکردنی پارتی بۆ خۆی چێ بکات ،ئەوە نەیدیت و خەونێکی بەدی نەهاتووە. هەڵبەت هەموو پارتییەکان لە ئاستی جیاواز و لە ئۆرگانی جیاواز بە قیادە و قاعیدە لەو بارەی یەکێتی تێدایە دڵگرانن و خوازیاری ئەوە نەبوون کە بەسەر هاوپەیمانەکەیدا هات، بەاڵم ئەو جۆرە لێداون و گۆتنانەی کاک ناموراد و هەناسە سارد ،دەبێتە هۆکاری ئەوەی لە بەرانبەری بێدەنگ نەبین و پێی بڵێین جارێ تۆ خۆت بۆ یەکێتی ساغ بکەوە کە لە پڕۆسەی هەڵبژاردن چەندە لە خزمەتی بوویت یان چەندە زەرەرت پێگەیان؟ ئینجا وەرە دەستی چەورت بە خەڵکی تر بسڕە! هەرچەندە باشیش دەزانین ئەو بایە لە چ ئەشکەوتێک دێت ،وەلێ با و بارانی زۆرمان دیت و هەر لە هەڵکشان بەرەو لوتکە ماینەوە ،بۆیە وا باشە بۆ هاتنەدی مورادەکان نا مورادانە نەدوێت و لە ماڵی شوشەوە بەرد لە تەالری پۆاڵینی پارتی نەگریت.
ژمار ه 189
2013/10/29
9
یەکێتی ،دۆڕاوی براوە فه‌ره‌یدون بێوار
له‌وه‌ته‌ی یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان دروس��ت بووه، خۆی به‌ركابه‌ری پارتی زانیوه‌و له هه‌ندێك قۆناغیشدا خۆی به حزبی یه‌كه‌می باشووریی كوردستان وێنا كردووه. واته براگه‌وره‌یی پارتی و برابچوكی خۆی قبوڵ نه‌كردووه، هه‌ر له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌یش ئه‌نجامه‌كانی هه‌ڵبژاردنی 1992 قبوڵ نه‌كراوه‌و په‌نجا به په‌نجا له‌نێوان یه‌كێتی و پارتی كورسییه‌كان دابه‌شكران .به‌س له‌به‌ر ئه‌وه‌ی شه‌ڕی براكوژی روونه‌دا ،كه‌چی هه‌ر رووی دا. دوای زیاتر له 35ساڵ ملمالنێی نێوان یه‌كێتی و پارتی و دوای 20ساڵ له حكومڕانی ئه‌م واڵته و دوای چه‌ندین ساڵ له دوو حكومه‌تی و چی و چ��ی ....له‌هه‌ڵبژاردنی ئه‌مجاره‌دا ،یه‌كێتی له حزبی یه‌كه‌م و ركابه‌ری یه‌كه‌م به‌رامبه‌ر به پارتی ،له‌رووی ژماره‌ی كورسیی په‌رله‌مانییه‌وه بووه حزبی سێیه‌م و ژماره‌ی كورسییه‌كانی كه‌متر له‌نیوه‌ی كورسییه‌كانی پارتییه. به‌اڵم: ئه‌مجاره‌یان وه‌ك ساڵی 1992كورسییه‌كان په‌نجا به په‌نجا دابه‌ش نه‌كران ،ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كان ره‌تنه‌كرانه‌وه، ئه‌گه‌ری هه‌ڵگیرسانی شه‌ڕی ناوخۆ و براكوژی له‌ئارادا نییه، دیسانه‌وه كوردستان به‌سه‌ر زۆنی كه‌سك و زه‌رد ،حكومه‌تی زه‌رد و كه‌سك دابه‌ش ناكرێنه‌وه.... ئه‌وه‌ی ئه‌م هه‌ڵبژاردنه له كۆی هه‌ڵبژاردنه‌كانی تر جیا ده‌كاته‌وه‌و جیاوازی پێده‌به‌خشێ ،به‌یاننامه‌ی مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتی و راگه‌یاندراوه‌كه‌ی دكتۆر به‌رهه‌م ساڵح و ده‌ست له‌كاركێشانه‌وه‌ی هێرۆ ئیبراهیم ئه‌حمه‌د ،به‌رپرسی مه‌ڵبه‌ندی یه‌كیی سلێمانییه ،كه دان به‌وه‌دا ده‌نێت نه‌یتوانیوه وه‌ك پێویست خزمه‌تی شاره‌كه‌ی بكات ،چونكه یه‌كێتی له زۆنی كه‌سكدا هێزی دووه‌م بوو ،بۆیه پۆسته‌كه‌ی ده‌به‌خشێته هه‌ڤاڵێكی تر .هه‌روه‌ها بۆ یه‌كه‌مجار له كوردستان ،یه‌كه‌م حزب له كوردستان ،یه‌كێتی نیشتمانی كوردستانه كه دان به شكستی خۆی دا بنێت و بڵێت :رێز له ئیراده‌ی خه‌ڵك ده‌گرین و ئه‌نجامه‌كان قبوڵ ده‌كه‌ین .ئه‌مه‌ش به‌دیوه‌كه‌ی تردا داننانه به‌پارتی وه‌ك حزبی یه‌كه‌می كوردستان و قبوڵ كردنێتی به براگه‌وره .وه‌ك دكتۆریش ده‌ڵێ :دیاره جه‌ماوه‌ریی كوردستان له‌م قۆناغه‌دا هه‌ڵوێست و به‌رنامه‌ی یه‌كێتییان قبوڵ نییه ،بۆیه ده‌نگیان پێنه‌داوه .ئه‌م رستانه له‌رووی ئاكار و به‌های سیاسییه‌وه جێی ستایش و تێڕوانین و هه‌ڵوه‌سته له‌سه‌ر كردنه و نموونه‌ی جوانی دیموكراسی
و یه‌كتر قبوڵ كردن و داننانه به هه‌ڵه و سه‌رنه‌كه‌وتن ل ه پرۆسه‌یه‌كی دیموكراسی دا( .به‌ده‌ر له رووداوه‌كه‌ی كارگه‌ی جل و به‌رگی ئاماده‌كراو «ئه‌لبیسه‌كه له‌سلێمانی»). یه‌كێتی له‌رووی ژماره‌ی كورسیی و رێژه‌ی ده‌نگده‌ره‌وه كه‌می كردووه‌و خۆیشی دانی پێداناوه ،ئه‌مه‌ش ده‌گه‌ڕیته‌وه بۆ هه‌ڵه ستراتیژییه‌كانی خودی یه‌كێتی له‌رووی كارنامه و هه‌ڵوێستی سیاسییه‌وه ،ده‌نا وه‌كخۆیان ده‌ڵێن ژماره‌ی ئه‌ندامه‌كانی زێتره له‌و ده‌نگانه‌ی كه‌هێناویانه ،من ئه‌مه به‌خاڵێكی ئیجابی ده‌بینم و وشیارییه‌كی سیاسی باشه كه خه‌ڵكی كوردستان له‌سه‌ر بنه‌مای كارنامه و هه‌ڵوێستی باشتر و نیشتمانیانه ده‌نگ بدات به الیه‌نێكی تر كه پێیوایه خزمه‌ت ده‌كات و حزبی شیاوتره‌و ده‌نگ به‌حزبه‌كه‌ی خۆی نه‌داو سزای سیاسی بدات. وێرای ئه‌وانه‌ش ،به‌اڵم به‌بڕوای من هێشتا هه‌ر یه‌كێتی هێزی دووه‌می كوردستانه ،چونكه حزبی یه‌كه‌م و دووه‌م و ....ه�ه‌ر به‌ژماره‌ی كورسی ناپێورێن ،پێوه‌ری ژماره‌ی كورسیی زێتر بۆ برد‌نه‌وه‌ی حكومه‌ته ،به‌اڵم له‌پێوه‌ره‌كانی تردا هێشتا یه‌كێتی هه‌ر هێزی دووه‌مه ،به‌تایبه‌تی له‌رووی پێگه‌ی سیاسی و پێگه‌ی ئابووریی و پێگه‌ی حكومڕانی و پێگه‌ی سه‌ربازی و پێگه‌ی دیپلۆماسی و ئاماده‌گی له گۆڕه‌پانی سیاسیی هه‌رێم و عێراق و هه‌رێمایه‌تی دا و رۆڵ و كاریگه‌ری له په‌یوه‌ندیییه‌كانی ده‌ره‌وه‌و رێكه‌وتننامه سیاسییه‌كانی نێوان هه‌رێم و الیه‌نه‌كانی تر و... وێ��رای ئه‌وانه‌ش ،یه‌كێتی حزبێكی دام��ه‌زراوه‌و خاوه‌نی ده‌یان موئه‌سه‌سات و ده‌زگا و كادیر و پسپۆر و بنكه‌ی جه‌ماوه‌ریی و كه‌ناڵی میدیایی و دام و ده‌زگای خزمه‌تگوزاری و سه‌رچاوه‌كانی دارایی و ئابورییه ،كه‌توانای هه‌ڵسانه‌وه به یه‌كێتی ده‌به‌خشنه‌وه‌و به‌هێزی كاریگه‌ریی گۆڕه‌پانی سیاسیی هه‌رێمی كوردستانی ده‌هێڵنه‌وه. ره‌نگه دان پێدانه‌كه‌ی مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتی و قبوڵ كردنی ئه‌نجامه‌كان و له‌ئه‌ستۆ گرتنی شكسته‌كه‌شیان ،هه‌ر له‌و روانگه‌یه‌وه‌بێ ،كه‌هێشتا هه‌ر خۆیان به هێزی دووه‌م ده‌زانن له‌بواره‌كانی تردا .دكتۆر شێركۆ عه‌بدواڵ وته‌نی: ئه‌وان له هه‌ڵبژاردندا دۆڕاون ،خۆ دۆڕاندنیان هه‌ڵنه‌بژاردووه. راسته گۆڕان له‌رووی ژماره‌ی كورسییه‌وه هێزی دووه‌می كوردستانه ،به‌اڵم له جومگه ئه‌ساسییه‌كانی حكومڕانی كوردستان هێشتا یه‌كێتی ب��راوه‌ی دووه‌م���ه‌و هاوبه‌شی پارتییه .رێكه‌وتننامه‌ی ستراتیژی نێوان یه‌كێتی و پارتیش له‌سه‌ر بنه‌مای ژم��اره‌ی كورسیی نییه و نه‌بووه ،به‌ڵكو له‌سه‌ر كاریگه‌ری و پێگه و رۆڵی مه‌عنه‌وی و پراكتیكییه، هه‌تا جومگه‌كانی (هێزیی دارایی و هێزیی سه‌ربازی و هێزیی دیپلۆماسی و سیاسی) له‌ده‌ست یه‌كێتی دابێت ،ئه‌وا پارتی به شوێن به‌دیلدا ناگه‌ڕێ ،ئه‌گه‌ر یه‌كێتی بانه‌داته‌وه .ئه‌وسا پارتیش وه‌اڵمێكی تری ده‌بێ.
10
ژماره 189
www.lawanikurdistan.com
2013/10/29
پیاوێک کە ٤١ساڵ تەمەنی لە ژووری تاکەکەسیدا بەسەر برد و :روئیا ئیبراهیمی
تارامک کلوی دادوەرێک لە دادگای ویالیەتی لوئیزیانای ئەمریکا ،حوکمی هەرمان واالسی هەڵوەشاندەوەو ئازادی کرد،پیاوێک کە بە تاوانی کوشتن ،ماوەی ٤١ساڵ لە ژووری تاکەکەسی زیندانی کرابوو. بەاڵم ،کەسێک چۆن دەتوانێ ٤١ساڵ لە تەنیایی و ژووری تاکەکەسی هەڵ کات ؟ هەرمان واالس بە خوێندنەوەی کتێبی (بزوتنەوەی توڵەی پڵنگە ڕەشەکان) و رووب��ەرووب��وون��ەوەی لەگەڵ سیستمی دادوەری ،توانی بەرگەی زیندانی تاکەکەسی بگرێت .هەرمان واالس لەدوای ئەوە کە ناسناوی «محەمەد عەلی ،سیستمی داداگی تاوانەکانی» پێدرا ،لە بەندیخانە ئازاد کرا .دادوەرێکی دادگا حوکمی هەرمان واالسی بە تاوانی کوشتن لە ساڵی ١٩٧٤هەڵوەشاندەوەو و بڕیاری ئازاد کردن یدا. واالس ک��ە ب��ەه��ۆی نەخۆشی شێرپەنجەی ج��گ��ەرەوە دەناڵێنێت ،هەواڵی ئازادی خۆی لە نەخۆشخانەی بەندیخانەی (سنت گابریل)ەوە ژنەفت ،بەاڵم شکی لێ هەبوو .کارین ڤیلیامز ،یەکێک لە بریکارەکانی واالس دەڵێت ،کاتێک بە ئەوم وت «هەرمان تۆ ئێستا ئیتر پیاوێکی ئازادی» .ئەو سەیرێکی دەوروبەری خۆی لە ژوورەکە کرد و وتی «نە ئازاد نیم ،دەزانم لە کوێم « .هەرمان واالس ئەو رۆژە کە لە نەخۆشخانە خەوێنرابوو ،توانی ئارام بگرێت .ئەوە خاسییەتێک بوو کە لەدوای دەیان ساڵ ژیان لە بەندیخانە ،فێر ببوو کە خۆڕاگر بێت . هەرمان واالس و کەسێکی دیکە بەناوی ئاڵبێرت وود فاکس بە تاوانی کوشتنی برێنت میلەر،پاسەوانی بەندیخانەو، دزی کردنی چەکدارانە لە بەندیخانەی ئاکا ئانگوالی ویالیەتی لوئیزیانا ،لە ئاوریلی سالێ ١٩٧٤سزای زیندانی کردنی بەسەر دادرا. واالس و وود فاکس سەرەتا لە بەندیخانەی ئانگوال و دوایی لە بەندیخانەی سنت گابریل لە ژوورەکانی تاکەکەسی
ئ��ەژی��ان .ئەلکسی دو توک وی���ل ،ن���وس���ەری کتێبی «دیموکراسی لە ئەمریکا» دەڵێت «س��زای بەندکردنی تاکەکەسی ،ئەوەندە قورس و بێرەحمانەیە ،کە زیندانی کراوەکە خۆی دەخواتەوە. ب��ەاڵم ئەمجۆرە سزایە لە سیستمی دادوەری ئەمریکادا هێشتا هەر هەیە .سیناتۆر ریچارد داربین لە مانگی ژوئین ساڵی ٢٠١٢لە کۆبوونەوەیەک لەسەر تواتوێکردنی سزاکانی بەند ک��ردن��ی هەتاهەتایی، وتی :کە لە ئەمریکا زیاتر لە ٨١هەزار کەس لە ژوورەکانی تاکەکەسی بەندیخاندان. هەندێک لە بەندکراوەکان بەهۆی شەڕ و ئ��اژاوەوە ،یان ب��ەه��ۆی ت��اوان��ی ت���رەوە یان بەهۆی کوشتنی پاسەوانەکانی بەندیخانەوە ،خراونەتە ژووری تاکە کەسییەوە .هەندێکی دی��ک��ەی��ان ل���ەب���ەر ئ���ەوەی ئەندامی گروپی تاوانباری ناو بەندیخانە بوون یان جێی مەترسی بوون بۆ کەسانێکی دیکە ،لە ژووری تاکەکەسی دا چاودێری وردیان دەکرێت. لە کۆبونەوەیەک لەسەر تاوتوێکردنی سزاکانی بەندکردنی تاکەکەسی کە لە ساڵی ٢٠١٢سازکرا ،پرۆفیسۆر (کرگ هانی) مامۆستای زانکۆی کالیفۆرنیا وتی :هەندێک لەو بەندکراوانەی ژووری تاکەکەسی ٢٣کاتژمێر بەردەوام لە ژووری تاکەکەسی کات بەسەر دەبن. پرۆفیسۆر کرگ هانی ئەوەشی گ��وت «بەندکراوەکان هەندێک کات هەیە دەیان ساڵ بێ ئەوەی لەگەڵ کەسانی دیکە پێوەندی خۆشەویستی و هاورێتیان هەبێت ،لە ژووری تاکەکەسی دا دەژی��ن ،ئەو هەست کردنەی خاڵی بوون و بێ هیوایەی کە لە لە ئاسەواری ژوورەکانی تاکەکەسییەوە تووشی بەندکراوەکان دەبێت ،بەقواڵیی دەچنە ناوخۆیان و لەناوخۆیاندا دەپووکێنەوە». هەندێک لە بەندکراوەکانی ژووری تاکەکەسی خۆیان دەکوژن، هەندێکی دیکەشیان ئازار بە جەستەی خۆیان دەگەیەنن. پرۆفیسۆر هانی دەڵێت «لە نیومێکزیکۆ بەندکراوێک بە دەزوو دەمی خۆی دوری بۆوە». هاوینی ساڵی راب����ردوو )٣٠( ،س��ی ه���ەزار ک��ەس لە ب��ەن��دک��راوەک��ان��ی کالیفۆرنیا ب��ەه��ۆی ن��ارەزای��ی زیندانی تاکەکەسییەوە مانیان لە خواردن گردت .دەزگای دادەری ویالیەتی ،بەڵێنی دا پیچداچوونەوە بەو مەسەلەدا بکات و مانگرتنەکە کۆتایی هات. سااڵنی رابردووش ،هاوبەندکراوەکانی بەندیخانەی ئانگۆال بەهۆی شێوازی هەڵسۆکەوت کردن لەگەڵ واالس و باقی بەندکراوەکان لە ژوورەک��ان��ی تاکەکەسی ،ت��ووڕە ب��وون و نارەزاییان دەربڕی. ڤیلبێرت ریدۆ کە لەو سەردەمەدا لە بەندیخانەی ئانگۆال بەندکرابوو ،دەڵێت «ئێمە ئاگامان لەو شوێنە بوو کە واالس و ئەوانی دیکە لەوێ بەندکرابوون و بە توندی چاودێری دەرکران ،بەاڵم ئاگامان لەوە نەبووە کە ماوەی چەند لە ژورە تاکەکەسییەکاندا بوون».
ڤیلبێرت ری���دۆ س��ەرن��وس��ەری «ئ��ان��گ��ۆالی��ت»ب��وو کە باڵوگراویەکی بەندکراوەکان بوو ،تۆژینەوەیەکی لەسەر واالس و ئەوانی دیکە کە لە ژووری تاکەکەسی ئەژین ئەنجامی دا و پێیزانی کە واالس ماوەی ١٥ساڵ لە ژووری تاکەکەسی دابووە .ڕۆژنامەی ئانگۆالیت لەسەر ئەو و ئەوانی دیکە لە بەندکراوەکانی ژووری تاکەکەسی بابەتێکی باڵوکردەوە. بە وتەی ریدۆ ،تا ئەو کاتە واالس و بەندکراوەکانی دیکەی ژووری تاکەکەسی «بۆ تەواوی جیهان نەناسرابون « .واالس بە جورج کەندال ،یەکێک لە بریکارەکانی خۆی لەبارەی ژووری تاکەکەسیییەوە وتبووی «ئەوە بیڕەحمانەترین ستەمێک بووە کە مرۆڤێک ئەتوانێت لەسەر مرۆڤێکی دیکە ئەنجامی بدات «. وود فاکس ،هاوڕێی واالس کە هێشتا لە ژووری تاکەکەسی ژیان بەسەر ئەبات ،یارمەتی ئەوی دا تا لەگەڵ تەنیایی خۆی دا بەربەرەکانێ بکات .وود فاکس بە ئەوی وتبوو «دروشمی ئێمە بهێنەوە بیرت :هەموو کات دوور لە یەکتر وەلێ هیچ کات بێ یەکتر «. واالس لە ژوورێکی تاکەکەسی کەمتر لە سێ بە دوو مەتری، بە قورسایی کە لە ڕۆژنامە کۆنەکان دروستی کردبوو ،وەرزشی دەکرد .ئەو بۆ فلیمێک بە ناوی «خانووی هەرمان» ماکێتی خانووی خەیاڵەکانی خۆی دروست کرد کە ئاواتی بوو ڕۆژێک بتوانێت تێیدا بژێت. هەر بابەتێک کە پارتی یوزپڵنگە ڕەشەکان( ،گروپیێکی شۆڕشگێڕی دەیەی )١٩٦٠باڵوی دەکردەوە ،هەروەها هەر بابەتێکی دیکە کە بەدەستی دەگەییشت ،دەیخوێندەوە بۆ ئەوەی ئاگای لە هەموو ڕووداوەکانی ڕۆژ بێت. جۆرج کەندال یەکێک لە بریکارەکانی ئەو ،دەڵێت :کاتێک لە سەر ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست پرسیارم لە واالس دەکرد’ ئەو دەیگوت «باشە ،ئەتەوێت لە سەر کام واڵت قسە بکەین «. واالس نامەی زۆری پێدەگەیشت کە وەاڵم��ی هەمووانی دەدای��ەوە ،هەروەها بۆ دادگاکەی خۆیشی تەالشی دەکرد. کارین ڤیلیامز یەکێکی دیکە لە بریکارەکانی ئەو دەڵێت «ئەم پیاوە ،محەمەد عەلی ،دەزگ��ای داداگ��ای تاوانە .هیچ کات دەست لە هەوڵ و تەقەال هەڵ ناگرێت». لەسەر بنەمای زۆرێ��ک لەلێکوڵینەوەکان ،شایەدحاڵ و بەڵگەکانی کە لەسەر ئەوو بەندکراوەکانی تر خرانەروو ،الواز بوون .بۆ نەموونە لە شوێنی کوشتنی میلەر شوێن پەنجەی ئەوان بە جێنەمابوو .تەنانەت تینی وەرت ،ژنەکەی میلەر، ئەویش وەتوویەتی :دڵنیا نییە لە تاوانبار بوونی ئەوان، هیواشی خواستووە کە یاسا لەبەرامبەر ئەوان دادپەروەرانە جێبەجێ بکرێ. خاتوو تینی وەرت ،لە ساڵی ٢٠٠٨لە هەڤپەیڤینێک لەگەڵ کەناڵێکی تەلەڤیزیۆنی NBCئەمریکا دەڵێت «ئەگەر ئەوان تاوانەکەیان نەکردووە ،ئەبێ ئازاد بکرێن «. لە هەفتەکانی دوایی دا ،واالس زۆر زۆر بێهێز و الواز بووە. کاتێک کەنداڵ سەردانی دەک��ات ،لەسەر مێزەکەی واالس ژمارەیەکی زۆری نامەی بینی کە بەسەر یەکدا رژابوون .واالس باسی نامەکان دەکات و دەڵێت ئەبێ وەاڵمی هەموو نامەکان بداتەوە و لەوبارەوەش زۆر ناڕەحت بوو. کە واالس لە ناو ئامبواڵنسەکەدا بوو ،کارین ڤیلیامز تا کۆتایی حەوشەی بەندیخانەکە لەگەڵی رۆیشت ،کاتێک کە دابەزی ،پێی گوت کە هەر هەمان شەو دووبارە دەچێتەوە بۆ دیدەنی .واالس بە کارینی گوت «من لێرە بەرە دەرەوە». واالس یان بەردە ژووری چاودێری ورد لە نەخۆشخانەیەک لە نیواورلیان .کاتێک کە گەیشتە نەخۆشخانەکە ئیدی بە زەحمەت دەیتوانی قسە بکات .کارین ڤیلیامز دەڵێت کە هەر وشەیەکی ئەو زۆر بەبایەخ بوو .واالس بە ئەوی وت «من ئازادم « .سێ چوار جار دوپاتی کردەوە «من ئازادم «. سەرچاوەBBC :
www.lawanikurdistan.com
ژمار ه 189
2013/10/29
11
شێرپەنجەی مەمک چیە و هۆکار و نیشانەکانی چین؟ لەجیهاندا لە هەر سێ خولەک کەسێک مەترسی توشبوونی بە نەخۆشیی شێرپەنجەی هەیە و لە ماوەی پانزە خولەکیشدا کەسێک بەو نەخۆشییە گیان لەدەست دەدات ئا :پرس
بەپێی داتا نا فەرمییەکان زیاتر لە ٨هەزار کەس لە هەرێمی کوردستان تووشی نەخۆشی شێرپەنجە بوونە ،بە هەموو جۆرەکانییەوە، رێژەیەکی زۆریش لەو ژمارەیە بەر نەخۆشی شێرپەنجەی مەمک دەکەوێ .ئەم نەخۆشییە بە رێژەیەکی رەها بەر ئافرەتان دەکەوێت و پیاوانیش ب��ە کەمی ت��ووش��ی نەخۆشی شێرپەنجەی مەمک دەب��ن .شارەزایانی ئەو بوارە و بەرپرسانی تەندروستی ئاماژە بەوە دەک��ەن کە رۆژ بە رۆژ رێ��ژەک��ەی لەبەرز بوونەوەدایە ،بە جۆرێک کە بەشێکی زۆر لە توشبوانی شێرپەنجەی مەمک لە ناو ئافرەتان ناچار بوونەوە کە مەمکیان ببڕنەوە. شێرپەنجەی مەمک چییە؟ لەو ب��ارەوە ،دکتۆری پسپۆر لە نەخۆشی شێرپەنجە ک����ارزان م����ارف ،پێناسەی نەخۆشییەکەی ک��رد و گوتی «نەخۆشی شێرپەنجەی مەمک ()breast cancer بریتیە لەزیاد بوونی بێشوماری خانەکان و گ��ەورە بوونی قەبارەیان ،،کە بەیەکێک لەمەترسیدارترین ج��ۆرەک��ان��ی شێرپەنجە دادەنرێت» .راشیگەیاند «بەپێی توێژینەوەکان دەرکەوتووە کە ئافرەتان بەڕێژەیەکی زیاتر لەپیاوان تووشی دەبن ،بەشێوەیەک بەڕێژەی ( )%٢٥_%٢٠نەخۆشی شێرپەنجە لەئافرەتاندا شێرپەنجەی مەمکە ،ب����ەراورد بەپیاوان کەڕێژەکەی بە %١دەخەمڵێنرێت». ئاشکراشی دەکات کە بەپێی ڕاپۆرتەکانی ڕێ��ک��خ��راوی جیهانی ()whoت��وش��ب��وون بەنەخۆشی شێرپەنجە بەشێوەیەکی بەرچاو لەجیهاندا ڕووی لەزیاد بوون ک��ردووە .هەر بەگوێرەی ئامارێکی هەمان ڕێکخراو بەملیۆنان هاواڵتی لەجیهاندا دووچاری ئەم نەخۆشییە بوون. هۆکارەکانی شێرپەنجەی مەمک سەبارەت بەهۆکارەکانی توشبوون بە نەخۆشیی شێرپەنجە، دکتۆر کارزان مارف دەڵێت «هۆکارەکان بۆ چەند الیەنێک دەگ��ەڕێ��ت��ەوە ،لەوانە زوو دەستکردن بە س��وڕی مانگانە لەئافرەتاندا ،کە لە ئافرەتی ئاساییدا لەتەمەنی ١٢ساڵی بۆ ١٦ساڵی دەستپێدەکات ،هەروەها درەنگ وەستانی سوڕی مانگانە دوای تەمەنی ٥٥ساڵی ،کەخۆی بەشێوەیەکی ئاسایی لەتەمەنی ٥٥_٤٥ساڵی ڕودەدات». ئەو لەسەر باسکردنی هۆکارەکان بەردەوام دەبێت و دەڵێت «قەڵەوی بەشێوەیەکی نائاسایی و زیادبوونی لەڕادەبەدەری کێش کاریگەری لەسەر زیادبوونی شێرپەنجە هەیە ،بەتایبەت بۆ ئەو کەسانەی کە تەمەنیان لەنێوان ( )٥٠_٤٥ساڵیدایە، خاوەنی ئیمتیاز: ئومێد خۆشناو سەرنووسەر: ئاڤان حه‌مه ساڵح
0750-446 1301
تووشبون بەو نەخۆشییە». س����ەرەرای ئ��ەو ه��ۆک��اران��ە ،دک��ت��ۆر ئ��ام��اژەی بەوەشدا کە هۆکاری بۆماوەیی بەڕێژەی لە %٥بۆ %١٠ ئەگەری توشبوون بە شێرپەنجە زیاد دەکات. هەروەها ئەو کەسانەشی کە لەسەردەمی لەمنداڵیدا نەخۆشییەکەیان هەبووە و چارەسەریان بۆکراوە، ئەگەری توشبوونی زیاتریان هەیە ،بۆیە پێویستە بەپێی بەرنامەکانی پزیشک سەردانی تەواوی هەبێت و گوێبیستی ڕێنماییەکان بێ». ئەو زێتر هۆکارەکانی تۆشبونە بەو نەخۆشییە رووندەکاتەوەو دەڵێت «نەبوونی منداڵ یاخود بوونی یەکەم مناڵ لەدوای تەمەنی ٣٠ساڵی، هەروەها شیرپێنەدانی مناڵ کە لەالیەن بەشێکی زۆری دایکانەوە بەدی ئەکرێت ،هۆکارێکی ترە بۆ ئەگەری تووشبوونی نەخۆشی شێرپەنجە». نیشانەکانی شێرپەنجەی مەمک س��ەب��ارەت ب��ە نیشانەکانی و دەرکەوتنی نەخۆشییەکە لە مرۆڤدا و چۆنییەتی ناسینەوەی، دکتۆر کارزان مارف ،وەهای گوت «هەستکردن بە هەبوونی گرێ لەبنباڵ ،یاخود گرێ لە مەمک دا ،ب��ەاڵم ش��ەرت نییە بوونی هەموو گرێیەک ئاماژە بێت بۆ شێرپەنجە ،ڕەنگە هۆکارەکەی بوونی چەوری زیاد بێت لەو ناوچەیەدا ،بۆیە پێویستە سەردانی پزیشک بکرێت تا پشکنینی بۆ بکرێت بۆ دڵنیابوون». گوتیشی «گۆڕانی قەبارەو شێوەی مەمک و هەستکردن بە ئاوسان لە مەمک داو هەبوونی دەردراو لەگۆی مەمک ،وەک خوێن یاخود کێم، هەروەها سور بوونەوەی گۆی مەمک و هەستکردن بە ئازار و ئاواژوو بوونەوەی مەمک». بۆیە پزیشکان بەشێوەیەکی بەرچاو هەمیشە داواکارییان لەو نەخۆشانەی کەسەردانیان ئەکەن ،ئەوەیە کەئاگاداری کێشیان بن». لەهەرێمی کوردستان هەموو جۆرەکانی گۆشت ،بەتایبەتی گۆشتی سوور زۆر بە کاردێت ،دکتۆر ئەمە بەهۆکار دەزانێت و داوا دەکات هاواڵتیان گۆشتی سور بە کار نەهێنن ،وەکو ئەو روونیدەکاتەوە ،خواردن بەیەکێکیتر لەهۆکارەکان دادەنرێت، بەتایبەتی ئ��ەو خۆراکانەی کە بەڕێژەیەکی زۆر پرۆتین و چەوریان تێدایە ،بۆیە واپێویستە ئەو خواردنانە لەژەمە خۆراکییەکاندا کەم بکرێنەوە. هەروەها هۆشداری دەدات کە خواردنەوە مادە کحولییەکان و کێشانی جگەرە و نێرگەلە ،هۆکارێکی تر تووشبوونە بە نەخۆشی شێر پەنجە. ئەوەشی گوت «کە مخەوی بەتایبەت بۆ ئەو کەسانەی کە لە شەوڕۆژێکدا کەمتر لە ٦کاتژمێر دەخەون ،ئەگەرێکە بۆ جێگری سه‌رنووسه‌ر :شاخه‌وان عومه‌ر سلێمان 0750-448 0225
به‌ڕێوه‌به‌ری نووسین :فەرەیدون بێوار 0750-414 1910 f.bewar@gmail.com
چۆن بتوانین خۆمان لەو نەخۆشییە بپارێزین دکتۆر ک��ارزان ئافرەتان ئامۆژگاری دەکات کە پێویستە مانگانە دوای تەواو بوونی سوڕی مانگانە پشکنینی خۆیی ئەنجام ب��دەن ،یان لەکاتی دەرکەوتنی هەر شتێکی نامۆ سەردانی پزیشک بکەن .بەبڕوای ئەو ،وا پێویستە ٣ساڵ جارێک سەردانی پزیشک بکرێت .هەروەها دڵێت «لەتەمەنی ٤٠ساڵیشەوە پێویستە سااڵنە سەردانی پزیشک بکرێت». لەکۆتایی قسەکانیدا ،دکتۆر کارزان مارف ئاشکراشی دەکات کە لەجیهاندا لە هەر سێ خولەک کەسێک مەترسی توشبوونی بە نەخۆشیی شێرپەنجە هەیە و لە ماوەی پانزە خولەکیشدا کەسێک بەو نەخۆشییە گیان لەدەستدەدات. لەجیهاندا سااڵنە مانگی ئۆکتۆبەر بەمانگی هۆشیارکردنەوەی خەڵکی دادەنرێت بۆ خۆپاراستن لەهۆکارەکانی تووشبوون بە نەخۆشیی شێرپەنجە، ناونیشان :هەولێر -بارەگای مه‌کته‌بی سکرتارییه‌تی یەكێتی الوانی دیموكراتی كوردستان–پشت ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران یان له رێگه‌ی ئه‌م ئیمه‌یله‌وه بابه‌ته‌کانتان بنێرن: shaxawanjournalist@yahoo.com
ناز محەمەد ،شاعر:
دیمانە :ئەحمەد تاریق
پرس :چۆن پێناسەیەکی خۆتمان بۆئەکەیت ؟ ناز محەمەد :من ناز محەمەد ،ماوەی ١٤ساڵە لە واڵتی هۆلەندا نیشتەجێم لەشاری الهای ،کچێکم هەیە بەنێوی (مەستی) ،وەک بواری خوێندن لە هۆڵەندا لە بواری داتی کۆمپیوتەر خوێندوومە ،لە ب��واری ستایل و جوانکاری و ئارایشت خوێندومە .بەرنامەی داهاتوو بۆ خوێندن لە بواری ئاسایشی مرۆڤایەتیدا لە ئارادایە. پرس :کەسەرەتا دەستت بە نووسین ک��ردووە ،دەڵێن براکەت چەندین هۆنراوەی لێ سووتاندیت و سوتاندوویەتی، ئەمە تاچەند راستە؟ ناز محەمەد :بەڵێ ئەوە راستە ،من وەک تێکەڵ بوونم لە دنیای نوسین دا بە تایبەتی شعر ،تەمەنم ١٤ساڵ بووە کە چەندەها بەرهەمی هۆنراوەم نوسیوە ،بەاڵم بە هۆی دەسەاڵتی پیاوساالرییەوە لە رێگەی برایەکمەوە هەموو هۆنراوەکانی سوتاندم ،بۆیە بۆ ماوەی چەند ساڵێک دوورکەوتمەوە لە دونیای خوێندنەوەو نوسین .بەاڵم لەم سااڵنەی ئاخیردا بە هۆی نیگەرانی زۆرم لە ژیاندا تێکەڵی بوومەوە بە دنیای شعر. پرس :تۆ تاچەند لەگەڵ ئەو قسەیەدایت کە دەڵێن ئەوەی شاعیربێت ناخی زۆر وێرانە؟ ناز محەمەد :بەڵێ ،من وەک شاعیرێک خۆم بە شاعیر نازانم ،بەاڵم باوەڕم بەو قسە هەیە ،کە ئەوەی شاعیربێت ناخی وێرانە ،بەاڵم بە هۆی دەربڕینی ئەو هەستە کە لە رووی شعرەوە دەری دەبڕیت دەتوانم بڵێم شعر وەک مەرهەمێکی نەخۆشی وایە بۆ سارێژ بوونی ئازارەکانی شاعیرێک. پرس :هیچ جار لە کاتی نوسینی شیعردا نەگریاویت؟ نازمحەمەد :بەڵێ ،زۆر جار لەکاتی شعر نوسیندا دەگریم، خۆم مرۆڤێکی زۆر عاتفیم ،کاتێک هەستەکانم لە دەربڕینی شعردا خۆیان نمایش دەکەن ،دەتوانم بڵێم وەک کارەکتەرێک خۆم لە شعرەکەدا دەبینم و بەوەش جارێکی تر دەچمەوە بەر فرمێسکەکانی دڵم. پرس :هیچ شیعرێکت نوسیوە تایبەت بێت بەو کەسەی کە خۆشت ئەوێت؟ نازمحەمەد :بەڵێ ،زۆرب��ەی شیعرەکانم تایبەتن بەو کەسەی کە وەک الیەنی رەگەزی نێرینە خۆشم ویست، ئەو کەسێکی تایبەت بوو لەژیانم ،بۆیە هۆنراوەی تایبەتم بۆی نوسیوە. پرس :ئەو شیعرانەی کە ئەینوسیت زیاتر باس لە چی ئەکات؟ نازمحەمەد :ئ��ەو شیعرانەی کە دەینوسم باس لە عەشقی نیشتمان و رەگەزی نێرینە و مافەکانی ئافرەتانی کورد ئەکات. پرس :تۆ وەکو شاعیرێک پێت باشە کوڕ و کچ بە خۆشەویستی ژیانی هاوسەری پێک بێنێت ،یاخود بەرێکەوت ؟ ناز محەمەد :من وەک بۆچونی خۆم پێم وایە هەموو مرۆڤێک باشترە کە بە خۆشەویستی ژیانی هاوسەرگیری پێک بێنێت باشترە ،ئەو ٢شەخسە
لە خۆشەویستی پەشیمان نیم
باشتر لەیەک دەگەن ،ئەتوانن لەو مەسافەی کە پێی دەگوترێت خۆشەویستی بۆ چوونەکانی یەک بە دوونیای یەکتر هاوتا بکەن ،هەندێک جاریش بەرێکەوت بووە ،بەاڵم سەرکەوتنی ژیانی هاوسەرگیری بە رێکەوت زۆر کەمتر دەبینم. پرس :ئایا ناز زۆر حەز بەسەفەرکردن ئەکات؟ ناز محەمەد :بەڵێ ،من زۆرم حەز لە سەفەرە ،هۆکارەکەی یەکەم ح��ەزم بە تێکەڵ بوونی هاورێکانم هەیە ،چونکە زۆربەیان لێم دوورن ،پاشان بۆ سیناریۆ جیاوازەکانی ژیان لەسەفەردا زیاتر پێشبینیان لێ دەکرێت. پرس :بۆچی شاعیری ئافرەت ناتوانن لە شیعرەکانیان هەستەکانیان بە باشی دەربڕن؟ نازمحەمەد :لە کۆمەڵگای ک��وردەواری ئێمەدا من وەک تێڕوانینی خۆم ئەدەبیاتی شیعری ژنان لە روی هەستەکانی رەگەزی نێرو مێ جیاوازیەکی زۆرتری تێدا دەبینرێت ،وەک لە ئەدەبیاتی شیعری پیاوان ،ئەویش بە هۆی ئەو ژینگەیەی کە ژنانی ک��ووردی تێدا تێپەر دەبێت ،بۆیە ژنان ناتوانن هەستەکانیان وەک پیاوان دەرببڕن لە شیعردا ،بەاڵم ئەگەر شەرم یان توند و تیژی پیاوان نەبێت ،ئەوا من دڵنیام ژنان زۆر جوانتر دەتوانن هەستەکانیان لە پیاوان باشتر دەربڕن، چونکە ژن��ان هەستیان ناسکتر و جوانترە ئەمە راستی سروشتی ژیانە. پرس :لەتەمەنی گەنجی هیچ کەسێکت خۆش ویستوە کە پەشیمان بووبیتەوە کە خۆشت ویستووە؟ ناز محەمەد :من وەک هەر هەنگاوێکم کە لەژیاندا دێتە سەر رێم قەت پەشیمان نابمەوە ،ئەگەر سەرکەوتوش نەبووبێتم، چونکە دەرسێکی تازەی لێ فێربووم لەهەر شکستی یەکەمدا، بەاڵم وەک خۆشەویستی قەت پەشیمان نیم. پرس :کاری تازەت چییە؟ ناز محەمەد :کاری تازەم خۆ ئامادەکردنمە بۆ چابکردنی نوسینەکانم یان تۆمار کردنی هۆنراوەکانم ،پاشان بەردەوام بوونم بە ژیانی نوسینەوە. پ��رس :هیچ جار بۆ ئەو کەسەی گریاویت کە خۆشت ویستووە؟ ناز محەمەد :بەڵێ ،دەتوانم بڵێم ئەو کەسەی خۆشمویست وەک عاشق عاشقی بووین ،زۆریش بۆی گریاوم. پرس :هۆکارەکەی چییە کە تۆ زۆر پشتگیری ئافرەت ئەکەیت؟ ن���از م��ح��ەم��ەد :ه��ۆک��اری پشتگیری کردنم لە ئافرەتانی کورد ئەو زوڵمە زۆرەیە کە رۆژ بە رۆژ دیمەکانی وەک کوشتن و سوتاندن و بەزۆر هاوسەرگیری ک��ردن و زیندە بەچاڵ کردنی هەستەکانیان و زۆر شتی تریش.
ستیڤان شەمزینی
زۆربەی شیعرەکانم تایبەتن بەو کەسەی کە وەک الیەنی رەگەزی نێرینە خۆشم ویست
ئاپارتایدی كولتووریی له باكووری كوردستان
ده‌وڵ �ه‌ت��ی توركیا ل ه م��اوه‌ی زیاتر ل ه 80س��اڵ ل ه ژێ��ر رۆشنایی ئایدۆلۆجی نه‌ته‌وه‌په‌رستانه‌ی كه‌مالیزمدا ،ب ه هه‌موو میكانیزم و فۆرمێك ،گه‌لی ك��وردی چه‌وساندۆته‌وه ،ئه‌م چه‌وساندنه‌وه‌یه‌ش هه‌موو ره‌هه‌نده‌كانی ژیانی گرتۆته‌و‌ه و هه‌وڵدراوه گه‌لێكی دێرینی خاوه‌ن رابردوویه‌كی پرشنگدار ل ه بۆته‌ی نه‌ته‌وه‌ی دووه‌مدا «تورك» بتوێنرێته‌وه .له‌م پێناوه‌شدا ده‌وڵه‌تی تورك هه‌ر ل ه بیسته‌كانی سه‌ده‌ی رابردووه‌وه تا ده‌گات ه ئه‌م دواییانه‌ش سڵی ل ه جینۆساید و كوشت و بڕ ،وێرانكردنی كوردستان، نه‌كردۆته‌وه ،چوونك ه تاك ه زمانی ئه‌و ده‌وڵه‌ت ه له‌گه‌ڵ كورد ،ته‌نێ ئاگر و ئاسن و توندوتیژیی بووه .له‌م روانگه‌و‌ه كورد ،كه‌مالیزمی ب ه دوژمنێكی باوه‌كوژی خۆی زانیو‌ه و كۆی نه‌هامه‌تییه‌كانی خۆیشی خستۆت ه گه‌ردنی ئه‌و بیرۆك ه ره‌گه‌زپه‌رستییه .وا ده‌بینرا، حكوومه‌تی ئاكه‌په ،دوژمنێكی په‌نهانی كه‌مالیزم بێت و ره‌گوریشه‌ی ئه‌و ئایدۆلۆجییه عه‌لمانیی ه رادیكاڵ ه ل ه بنه‌و‌ه ده‌ربهێنێت ،بەاڵم ئه‌وه‌ی ل ه ئاستی پرسی كورددا هه‌ستی پێده‌كه‌ین ،ئه‌وه‌ی ه ئاكه‌په‌ش هه‌مان دیدی كه‌مالیزمی هه‌ی ه ل ه هه‌مبه‌ر ئه‌و پرسه ،ئه‌وه‌ی گۆڕاوه و جیاوازه ،ته‌نیا تاكتیك و میكانیزمه‌كانی مامه‌ڵه‌كردن ه له‌گه‌ڵ دۆزی كورددا. من وه‌ك خۆم پێموای ه ستراتیجه‌ك ه هیچ نه‌گۆڕاوه ،ئه‌وه‌ی گۆڕاوه ئالیه‌تی ئیشكردنه. چوونك ه ئه‌گه‌ر پێشان ،ده‌وڵه‌تی توركیا وه‌ك پارێزه‌رێكی راسته‌وخۆی كه‌مالیزم ،ب ه ئاگر و ئاسن ،ب ه كۆمه‌ڵكوژیی و خاپوور و وێرانكردنی كوردستان و ته‌ژیكردنی زیندانه‌كان ل ه ئازادیخوازانی كورد ،نه‌ته‌وه‌ی كوردی بنده‌ست و ژێرده‌ست ه هێشتبێته‌وه ،ئێستا ئاكه‌پ ه ل ه رووی كولتووریی و فه‌رهه‌نگییه‌و‌ه ئه‌م سیاسه‌ت ه ده‌بات ه پێشه‌وه .ئاكه‌په ده‌یه‌وێت فه‌رهه‌نگی نه‌ته‌وایه‌تی گه‌لی كوردستان ل ه بۆته‌ی فه‌رهه‌نگ و كولتووری توركدا بتوێنێته‌وه ،یاخۆ بیكات ه به‌شێك ل ه فه‌رهه‌نگی تورك .یه‌كێك له‌و رامیارییانه‌ی ئاكه‌په، له‌و بواره‌دا په‌یڕه‌وی ده‌كات ،بریتیی ه ل ه به‌هێزكردنی مه‌دی ئاینیی و ئیسالمی له‌ناو كورده‌كانی باكووردا .ئه‌گه‌رچی كورد هه‌زار و چوار سه‌د ساڵ ه زیاتر‌ه موسڵمان ه و بڕوای ب ه ئاینی ئیسالم هێناوه ،به‌اڵم ئاكه‌پ ه هه‌وڵی تۆخكردنه‌وه‌ی هه‌ستی ئاینیی ل ه ناو كورده‌كاندا ده‌دات ،ئه‌مه‌ش ل ه پێناوی گۆڕینی دیدی تاكی كورد ل ه نه‌ته‌وه‌خوازییه‌و‌ه بۆ كۆسمۆپۆلۆتیزم« .د.یاسین جه‌یالن» ب ه وردیی ئه‌م سیاسه‌ته‌ی ئاكه‌پ ه شی ده‌كاته‌وه، ل ه رێی ئه‌و وتاره‌ی ل ه رۆژنامه‌ی «رادیكاڵ»ی توركیدا ل ه ساڵی پار نوسیبووی. ناوبراو پێیوای ه ئێستا چه‌كی نكۆڵیكردن ل ه ناسنامه‌ی كورد ل ه كه‌مالیزمه‌و‌ه بۆ ئاین گۆڕاوه .سه‌رسوڕمانی خۆیشی ده‌رده‌بڕێت له‌وه‌ی ل ه كاتێكدا سه‌دان ساڵ ه كورده‌كان ئاینی ئیسالمیان قبوڵكردووه ،كه‌چی تاز‌ه ب ه تاز‌ه ده‌یانه‌وێت ئیسالم بكه‌ن ه تاكه ئایدیای كورده‌كان .یاسین جه‌یالن پێیوای ه ئه‌م ه هه‌وڵێكی دوژمنكارانه‌ی ئاكه‌په‌ی ه و ئه‌وانه‌شی ك ه ده‌یانه‌وێت ئه‌و هه‌ست ه ئاینییه‌ی كورد به‌هێزتر بكه‌ن ،ل ه بنه‌ماو‌ه گوومان ل ه موسڵمانبوونی خۆیان هه‌یه ،ئه‌وانه‌ی ده‌یانه‌وێت كورد ل ه ده‌مارگیریی نه‌ته‌وه‌یی رزگار بكه‌ن ،خۆیان ره‌گه‌زپه‌رست و ناسیۆنالیستن .به‌بڕوای ئێم ه ئاكه‌په ،ب ه میكانیزمی ئاین و ل ه رێگه‌ی ئه‌و كرانه‌و‌ه كه‌مه‌ی ل ه بواری فه‌رهه‌نگیدا ب ه رووی دۆزی كورددا كردوویه‌تی، پیالنی هه‌ی ه ك ه به‌هه‌مان شێوه‌ی سه‌د ساڵی رابردوو ،كورد وه‌ك پاشكۆی تورك یان وه‌ك توركی شاخاویی بهێڵێته‌وه .من پێموای ه ئاكه‌پ ه باشتر ل ه كه‌مالییه‌كانی هه‌نووكه ل ه سیاسه‌تی نێوده‌وڵه‌تیی و ئه‌و گۆڕانكارییان ه تێگه‌یشتوون ك ه سیستمی نوێی جیهانی هێناونی ،بۆی ه هه‌وڵده‌ده‌ن جه‌نگی گه‌رم له‌گه‌ڵ كورد بگۆڕن بۆ جه‌نگی سارد ،بۆ جه‌نگی سڕینه‌وه‌ی ناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌یی و كولتووریی ،بۆ جه‌نگێك ك ه تاكێكی كورد ل ه باكووری كوردستان به‌رهه‌م بهێنن هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی ب ه مێژوو و كولتووری نه‌ته‌وایه‌تی خۆیه‌وه نه‌مێنێت ،به‌ڵكو ل ه باشترین حاڵه‌تدا موسڵمانێكی بێ خه‌وش بێت و هه‌موو موسڵمانێك ب ه برای خۆی بزانێت ،بێ ئه‌وه‌ی هیچ كه‌س له‌م دونیای ه هه‌بێت ئه‌و ب ه برای خۆی بزانێت .نووسه‌ری تورك «ئیحسان ئه‌لیاچك» پێیوای ه «ده‌سه‌اڵتی ئاكه‌په ،ئاین وه‌ك ئه‌فیون به‌كارده‌هێنێ ،ئه‌وه‌ش واتای دیز‌ه به‌ده‌رخۆنه‌كردنی پرسی كورد ده‌گه‌یه‌نێت». له‌م روانگه‌و‌ه من هیچ گه‌شبین نیم ،به‌رامبه‌ر ئه‌و كرانه‌و‌ه كه‌مه‌ی ل ه ئاستی پرسی كورددا هه‌ی ه ل ه باكووری كوردستان ،چوونك ه ده‌وڵه‌تی تورك ب ه ده‌ست كه‌مالیزم یان ئیسالمیزمی وه‌ك ئاكه‌په‌و‌ه بێت ،هه‌وڵی چڕ و تێر و ته‌سه‌ل ده‌ده‌ن بۆ ئه‌وه‌ی گه‌لی كورد ل ه بنده‌ستیدا بهێڵنه‌وه .خوالسه‌ی كه‌الم ئه‌وه‌یه ،ئه‌وه‌ی ئێستا ل ه باكووری كوردستان ده‌گوزه‌رێت ،ن ه كرانه‌وه‌ی ه ب ه رووی مافه‌كانی كورد ،ن ه پێدانی ماف ه فه‌رهه‌نگییه‌كانه، به‌ڵكو فۆرمێكی ترسناكی ئاپارتایدی كولتوورییه ،مۆدیلێكی زۆر مه‌ترسیداری سڕینه‌وه‌ی شوناسی نه‌ته‌وه‌یی گه‌لی كورده .ئه‌مه‌ش هه‌موومان ده‌باته‌و‌ه سه‌ر ئه‌و كه‌ڵكه‌ڵه‌یه‌ی، ئاكه‌په ،ئه‌گه‌رچی دوژمنایه‌تی زۆری هه‌ی ه له‌گه‌ڵ دیدگای كه‌مالیزم ،كه‌چی ل ه پرسی كورددا هاوڕای ه له‌گه‌ڵی .به‌م بۆنه‌و‌ه و به‌وپه‌ڕی قه‌ناعه‌ته‌و‌ه ده‌ڵێم ل ه به‌رامبه‌ر پرسی نه‌ته‌وه‌یی كورددا ئاكه‌پ ه دیوی دووه‌می كه‌مالیزمه.