Reportage Biologie
Hoe vissen ademen L
aten we eerst even stilstaan bij het fenomeen kieuwen, hoe werken ze eigenlijk? Net zoals mensen hebben vissen zuurstof nodig om hun vitale functies draaiende te houden. Ze ontberen echter een gasvormige atmosfeer en zijn dus aangewezen op het opgeloste zuurstofgas in het hun omringende water. Afhankelijk van druk, temperatuur, zoutgehalte enz., bevat water gemiddeld maar 0,5% zuurstof.
kieuwbogen Onder het kieuwdeksel, ook wel operculum genoemd, bevinden zich de kieuwbogen. Ze zien er gevederd uit door alle kieuwfilamenten, die miljoenen kieuwplaatjes dragen. De totale oppervlakte hiervan is soms groter dan het lichaamsoppervlak van de vis. Kieuwplaatjes zijn flinterdun en massaal voorzien van bloedvaten. Hierdoor kan
zuurstof uit het omringende water door diffusie rechtstreeks doordringen in de bloedvaten. Koolzuurgas kan op dezelfde manier aan het water afgegeven worden. Diffusie is een traag proces, dus vissen dienen er wel voor te zorgen dat er continu vers water door hun kieuwen stroomt. Dit gebeurt passief bij het zwemmen en actief door met open mond de kieuwdeksels zijwaarts en de mondholtebodem omlaag te bewegen. Daardoor vullen de mond en keelholte zich met vers water. Door de bek te sluiten en de mondholtebodem terug te trekken, wordt het water door de kieuwen geperst en verlaat het via de kieuwdeksels het lichaam. Om de zuurstof maximaal op te kunnen nemen, maken vissen gebruik van het tegenstroomprin-
Foto: Monika Wisniewska.
Deze titel lijkt wel heel banaal, vissen ademen immers via hun kieuwen, dat weet zelfs de jongste duiker. Toch is dit wat kort door de bocht, de natuur heeft namelijk nog voor heel wat verbazingwekkende alternatieven gezorgd.
cipe: water stroomt van het begin van de kieuwboog naar het uiteinde van de kieuwplaatjes en het vissenhart pompt zuurstofarm bloed vanaf het uiteinde van het kieuwplaatje in de tegenovergestelde richting. Hierdoor is de zuurstofconcentratie in het water altijd hoger dan op dezelfde plaats in het bloedvat en zal 02 altijd richting bloed diffuseren. Kieuwen zijn erg teer en om te vermijden dat vuil of voedseldeeltjes de kieuwbladen zouden beschadigen, zijn de kieuwbogen aan de darmzijde voorzien van uitsteeksels, de zogenaamde kieuwzeef. Hoe kleiner het voedsel van de vis, hoe beter ontwikkeld deze zeef is.
Foto: André Karwath.
De paradijsvis (Macropodus opercularis) is een 'echte' luchthapper.
luchthappen Het kan gebeuren dat het zuurstofgehalte in het water, onder bijvoorbeeld extreem warme omstandigheden, dramatisch afneemt. Sommige vissen, zoals karpers, gaan dan luchthappen aan de oppervlakte in een
30
Hippocampus jan./feb. 2021
