l
l
Pipiwharauroa Paenga-whāwhā 2015
Pukapuka: Rua Te Kau Ma Rua
Te Panekiretanga o Te Reo Māori
He Whakamaumaharatanga ki a Rātou
I ngā marama kua taha ake i ūhia te tohu o Te Panekiretanga o Te Reo Māori ki a Tapunga Nepe, te uri o ngā iwi o Tūranganui. He tamaiti tēnei i pakeke mai i te mānga o tana kuia o Hēni Sunderland. I pakeke mai i roto i ngā hui a ngā Kōhanga Reo, hui ā Marae. Ae, ko ia te kawenga a tōna tipuna ki ngā huinga Māori. Nā whai anō ia i pakeke Māori ai. Māori te wairua, Māori ngā whakaaro, Māori te ngakau, Māori ōna āhuatanga katoa, me te aha kei te whakakaha tonu ia ki te ako i te reo o tauiwi.
I haere ia ki te kura o Manutuke, kātahi ki Hoani Waititi i Tāmaki Makaurau. I te tau rua mano ma toru ka whakauru atu ki Te whare Wānanga o Waikato ka puta mai me tōna Tohu Paetahi Māori. I taua wā e whai tonu ana ia i ngā tohu Māori.
1915-2015 He rau tau kua taha ake Te taunga ki Karipori Te tini, te mano o te toa I haere rātou ki te mura o te ahi. I hinga atu. i hoki haua mai A wairua, ā hinengaro, ā tinana. Mo te aha ... ? Mo tātou, mo ngā whakatipuranga. Mo tēnei whenua Nā rātou , mo tātou E kore e warewaretia He whaitiri ki te rangi - Tapunga Nepe (mua), Parāone Gloyne, Mātai Smith me Ruth Smith
Nō muri mai, hāngai tonu ki Epsom ki te whai i tana Tohu Ako (Dip. Teach) ka haere ki James Cook, te Kura Tuarua o Kelston hei Tumuaki mo Te Tari Māori. Nā tata tonu nei ka hoki mai ki te kāinga, ka whai mahi i Te Whare Taonga o Te Tairāwhiti. I a ia i reira ka whakauru atu ki ngā akoranga o Te Panekiretanga o Te Reo Māori. Hei whakamārama ki te hunga e kore mōhio ana he aha te tikanga o tēnei tohu, me pēnei pea. I te tau rua mano ma ono, ka tīmatahia ēnei akoranga e ngā tohunga o te reo, arā, ko Timoti Karetu, ko Wharehuia Milroy me Pou Temara. Ko ēnei akoranga i whakahaeretia ma te hunga kua matatau kē ki te reo engari ko te ako ki te tū i runga marae, kia mōhio ki te whiu i te kupu, i ngā whakatauki, te whakanikoniko i te kupu, kia kore e noho noa ko te reo o te kāuta te reo. Ko te nuinga o ēnei tauira i puta mai i te Kura Reo. Koinei te akoranga tuatahi i whakahaeretia e te hunga nei mo te tangata kore reo tae noa ki te hunga āhua mōhio. Nō muri mai ka toko ake te whakaaro mai i konei ki hea, ka puta Te Panekiretanga o Te Reo Māori. Ehara mā te hunga whaikōrero anake engari mā ngā kaikaranga hoki.
Nō te rua tekau ma tahi o Poutū te Rangi rua mano tekau ma whā, moata tonu ka haria a Tapunga ki te awa o Waikato ka tohia, nō muri mai ka tukua te tohu whakahirahira Te Panekiretanga o Te Reo ki a ia, kātahi ka whakanuia te whiwhinga. Ko te taumata o te poutama o ngā akoranga katoa o te Reo Māori. Ehara tēnei i te mutunga ki a ia engari he tīmatanga ki te hou atu ki ngā akoranga o Te Tohu Whare Taonga. Kei whea mai! Nā, ko te wero tēnei ki te hunga e mahara ana kua mōhio rātou, e kāo, haere ki ngā akoranga, pikia te poutama kia eke koe ki te panekiretanga o te reo. Kāre he mutunga mai o te ako. Nō reira Tapunga, e kore e kitea he kupu whakanikoniko hei whakaputa i ōku whakaaro ki a koe me tō kaha ki te whai, ki te nanao i ngā taonga tuku iho. He tamaiti koe i akona i te kāinga, tū ana ki waho, tau kē! Kāre he mutunga mai o te mihi, o te whakahīhī ki te mokopuna i pakeke mai i ngā panekoti o tōna kuia.
Rongowhaakata Welcomes New CEO Recently appointed Chief Executive Officer for Rongowhakaata Iwi Alayna Watene considers the skills, knowledge and attributes she has developed in executive management over the course of her career particularly in Te Ao Māori has prepared her for her new role. Alayna is Ngāti Kahungunu me Tuhoe me Tainui; she sees this as giving her the independence to be objective and without bias.
the late 1980’s with Te Rūnanganui o Ngāti Kahungunu as the Mana Enterprises Manager. Her most significant achievement to date was building Te Taiwhenua o Heretaunga as a national leader and exemplar in Māori organisational structure - delivering innovative, ground-breaking services. In commercial terms, she delivered year on year growth in equity, a sound asset base including a property/investment portfolio and the capacity needed to secure its ongoing growth and success well into the future.
Alayna worked both in the public and private sector before commencing work in Māori development in
"Nau mai e hine, ko ngā Manutukutuku hei marumaru mōu"
Newly appointed CEO for Rongowhakaata, Alayna Watene
Inside this month...
Page 2
Wakapuaki Whakaaro
Panui: Tuawhā
Alayna says with the development of the right team to help her she is confident she can translate Rongowhakaata Iwi strategic goals into reality.
Pages 4-6
He Raumahara
Ki o Rahi He takaro tēnei i kawea e te hunga i whakawhiti ki tāwāhi i te wā o te pakanga, nā ka whakarerea atu. I reira whakatūtūhia ai, ā, i ngā tau ki muri ka hoki mai anō ki te wā kāinga. Rua tekau ma tahi ngā tīma i whakaeke ki te papa tākaro o Te Kura Tuarua o Tūranga Tāne i ngā rā whakatā kua pahure ake. Ahakoa te pōuriuri o te rā, nā te tutū a ngā kaitakaro mahana kau ana te hunga mātakitaki. He maha ngā roopu nō ngā tōpito o te motu i tau mai ki konei mo aua whakataetae. E ai ki a Rapiata Ria tētahi o ngā Kaiwhakahaere i te kaupapa, koinei te tuatahi, engari he tīmatanga mo ngā tau e heke iho nei. He rā tino whakahirahira. I whakahaeretia i runga i te wairua e tika ana. I tākarohia i runga i ngā āhuatanga o te pai me te pārekareka. E whakamihi ana ki ngā Kaiwhakahaere katoa o Te Tairāwhiti puta noa.
Page 7 & 12 ANZAC
Page 12-13
Māori in WW1
Page 16
Tūranga Ararau Forestry Manager