dg_eac_policy_handbook_pl

Kwi eci eń 2012 r.

P L A N P R AC W D Z I E D Z I N I E KU LT U R Y N A L ATA 2 0 1 1 - 2 0 1 4

EUROPEJSK A AGENDA K U LT U R Y

««««««

WSKAZÓWKI

Jak strategicznie wykorzystywać unijne programy wsparcia, w tym fundusze strukturalne, w celu promowania roli kultury w zakresie rozwoju lokalnego, regionalnego i krajowego oraz wpływ na gospodarkę w szerszym znaczeniu.

GRUPA ROBOCZA EKSPERTÓW PAŃSTW CZŁONKOWSKICH UE (OTWARTA METODA KOORDYNACJI – OMK) W SPRAWIE SEKTORA KULTURY I SEKTORA KREATYWNEGO

UNIA EUROPEJSKA

EUROPEJSK A AGENDA K U LT U R Y

Kw i e ci e ń 2 0 1 2 r.

WSKAZÓWKI

««««««

P L A N P R AC W D Z I E D Z I N I E KU LT U R Y N A L ATA 2 0 1 1 - 2 0 1 4

Jak strategicznie wykorzystywać unijne programy wsparcia, w tym fundusze strukturalne, w celu promowania roli kultury w zakresie rozwoju lokalnego, regionalnego i krajowego oraz wpływ na gospodarkę w szerszym znaczeniu.

GRUPA ROBOCZA EKSPERTÓW PAŃSTW CZŁONKOWSKICH UE (OTWARTA METODA KOORDYNACJI – OMK) W SPRAWIE SEKTORA KULTURY I SEKTORA KREATYWNEGO

SPIS TREŚCI

2

1.

Wprowadzenie

3

2.

Dlaczego warto inwestować w sektor kultury i sektor kreatywny?

9

3.

Ramy polityki spójności UE oraz przyszłość strategii 15 inteligentnej specjalizacji 3.1. Polityka spójności UE i jej wpływ na kulturę 3.2. Sektor kultury i sektor kreatywny a strategia inteligentnej specjalizacji

17

4.

Sugerowane działania wraz z odpowiednimi przykładami

25

4.1. Tworzenie warunków wstępnych 4.2. Wzmacnianie sektora kultury i twórczości 4.3. Efekt domina generowany przez sektor kultury i sektor kreatywny

27 36

5.

Wnioski

55

6.

Załączniki

59

SPIS TREŚCI

20

47

««««««

WPROWADZENIE

Zdjęcie dostarczone przez Festival w Awinionie © Christophe Raynaud de Lage

WPROWADZENIE Cel i gr upa doce l ow a Sektor kultury i sektor kreatywny 1 zajmują strategiczną pozycję w zakresie promowania inteligentnego, zrównoważonego i włączającego rozwoju we wszystkich regionach i miastach UE, tym samym w pełni przyczyniając się do realizacji Strategii Europa 2020, która jest unijną strategią rozwoju na najbliższe dziesięciolecie.

Chociaż niektóre regiony Unii dobrze radzą sobie z korzystaniem z tego niesamowitego potencjału jako sposobu na promowanie rozwoju społeczno-gospodarczego – w tym również poprzez wykorzystanie funduszy strukturalnych – wydaje się, że wiele innych regionów tego potencjału nie wykorzystuje w dostatecznym stopniu.

1 Definiując „sektor kultury i sektor kreatywny”, twórcy niniejszego Podręcznika przyjęli podejście zastosowane w Zielonej Księdze Komisji Europejskiej „W sprawie uwalniania potencjału przedsiębiorstw z branży kultury i branży twórczej”: „Sektor kultury” to sektor zajmujący się produkcją i dystrybucją towarów i usług, które w momencie opracowania uznaje się za posiadające specjalne cechy, zastosowanie lub cel, które posiadają lub przekazują wyraz kulturowy, niezależnie od ich wartości handlowej. Oprócz tradycyjnego sektora sztuki (sztuka sceniczna, sztuki wizualne, dziedzictwo kulturalne – z uwzględnieniem sektora publicznego) obejmuje on film, DVD i wideo, telewizję i radio, gry wideo, nowe media, muzykę, książki i prasę. Koncepcja ta została zdefiniowana w powiązaniu z wyrazem kulturowym w kontekście Konwencji UNESCO z 2005 w prawie ochrony i promocji różnorodności wyrazu kulturowego. „Sektor kreatywny” to sektor, w którym wykorzystywana jest kultura jako składnik wejściowy i który posiada wymiar kulturowy, chociaż jego wynik jest główny funkcjonalny. Są to między innymi architektura i design, łączące elementy kreatywne z szerzej zakrojonymi procesami, a także poddziedziny takie jak grafika, moda czy reklama. http://ec.europa.eu/culture/documents/greenpaper_creative_industries_en.pdf 2 www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/ docs/pressdata/en/educ/117795.pdf 3 RIS3 dotyczy opracowania strategii rozwoju wspieranego przez innowację, która koncentruje się na mocnych stronach i przewadze konkurencyjnej każdego regionu. Jego celem jest identyfikacja czynników konkurencyjności koncentrowanie zasobów na kluczowych priorytetach. Kolejnym celem jest wykorzystanie różnorodności regionalnej poprzez unikanie uniformizacji i kopiowania celów inwestycji regionalnych. Łączy on opracowywanie celów (EU 2020, Unia innowacji) z dynamicznym i przedsiębiorczym procesów odkrywczych z udziałem kluczowych interesariuszy ze strony rządów, biznesu, środowisk akademickich i innych instytucji tworzących wiedzę.

Celem niniejszych Wskazówek jest uczulenie władz lokalnych, regionalnych i krajowych, a także społeczności twórców kultury, na potencjał sektora kultury i sektora kreatywnego w zakresie intensyfikacji rozwoju regionalnego i lokalnego. Wskazówki te mają na celu wsparcie tych podmiotów w formułowaniu strategii dla sektora kultury i sektora kreatywnego na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym. Mogą one także służyć jako narzędzie do planowania i realizacji strategicznego wykorzystania unijnych programów wsparcia, w tym Funduszy Strukturalnych, na rzecz promowania potencjału kultury w rozwoju lokalnym, regionalnym i krajowym oraz efektów domina na całość gospodarki.

Grupą docelową niniejszych Wskazówek są decydenci na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym, odpowiedzialni za planowanie kultury i gospodarki a także za planowanie unijnych funduszy strukturalnych. W oparciu o istniejące doświadczenia różnych państw członkowskich niniejsze Wskazówki przedstawiają sposoby wykorzystania unijnych funduszy strukturalnych do rozwoju sektora kultury i sektora kreatywnego na szczeblu lokalnym, regionalnym i krajowym, a także łączenia tego sektora z pozostałą częścią gospodarki w celu promowania innowacyjności, turystyki i odnawiania terenów miejskich. Dokument ten zawiera także przydatne informacje dotyczące nowej generacji unijnych funduszy strukturalnych na lata 2014-2020.

Ma nda t G r upy R o bo c z e j W podsumowaniu Planu Prac w dziedzinie Kultury na lata 2011-2014 przyjętego w dniach 18-19 listopada 2010 r. 2 Rada UE postanowiła ustanowić Grupę Roboczą na rzecz Sektora Kultury i Sektora Kreatywnego składającą się z ekspertów wyznaczonych przez państwa członkowskie. Pierwszym tematem, jakim zajęła się Grupa Robocza, było zastanowienie się nad „Strategicznym wykorzystaniem unijnych programów wsparcia, w tym funduszy strukturalnych, do promowania potencjału kultury w rozwoju lokalnym i regionalnym oraz efektów wpływu sektora kultury i sektora kreatywnego na gospodarkę w szerszym znaczeniu.”

Temat ten pojawił się w ważnym momencie. W ramach polityki spójności w okresie programowania 2007-2013 wciąż są dostępne środki. Co więcej, rozpoczęły się już negocjacje na kolejny okres programowania 2014-2020. Grupa Robocza ma nadzieję, że wyniki przedstawione w niniejszych Wskazówkach będzie można skutecznie wykorzystać do kierowania środków z bieżącego okresu i planowania ich w kolejnym okresie, aby wspierać rozwój pełnego potencjału sektora kultury i sektora kreatywnego w polityce rozwoju lokalnego i regionalnego.

Ponadto Wskazówki przyczyniają się do rozwoju krajowych i regionalnych strategii innowacji na rzecz inteligentnej specjalizacji (RIS3) 3, która jest potencjalnym narzędziem wsparcia Unii w osiąganiu inteligentnego rozwoju. Proces tworzenia i realizacji strategii inteligentnej specjalizacji ma w zamierzeniach doprowadzić do skuteczniejszego wykorzystania środków krajowych, regionalnych i funduszy strukturalnych w bieżącym okresie programowania 2007-2013 oraz zapewnić szybki start przyszłej polityki spójności zgodnie z zasadami i priorytetami strategii Europa 2020.

Otwarta Metoda Koordynacji w Unii Europejskiej Grupa Ekspercka ds. Sektora Kultury i Twórczości

OMK

5

R amy Zasa d post ępowa ni a Niniejsze Wskazówki składają się z trzech głównych części. Pierwsza część wraz z załącznikami przedstawia główne powody rozwoju sektora kultury i sektora kreatywnego. W drugiej części zaprezentowano przegląd różnych unijnych funduszy strukturalnych oraz bieżących procesów planowania na kolejny okres finansowania 2014-2020. Trzecia część jest poświęcona przykładom z różnych państw członkowskich, które można wykorzystać jako narzędzia do realizacji konkretnych projektów. Przykłady zostały przedstawione w logicznej kolejności rozwoju, począwszy od działań tworzących korzystne warunki do rozwoju sektora kultury i sektora kreatywnego, poprzez strategie mające na celu wzmocnienie sektora kultury i sektora kreatywnego oraz przedsiębiorców, aż do inicjatyw łączących sektor kultury i sektor kreatywny z innymi dziedzinami. Jednakże należy zauważyć, że nie wszystkie państwa członkowskie były w równym stopniu aktywne w pracach Grupy Eksperckiej, co oznacza, że niektóre regiony zostały lepiej przeanalizowane a zatem ilość przykładów i studiów przypadków z tych regionów jest większa niż z innych.

Ramy rozwoju sektora kultury i twórczości Grupa Robocza UE OMK w sprawie sektora kultury i twórczości, 2012

Tworzenie warunków wstępnych Cel: środowisko sprzyjające rozwojowi sektora kultury i twórczości

Wzmacnianie sektora kultury i twórczości Cel: konkurencyjne i eksportujące przedsiębiorstwa w sektorze twórczości

Efekt domina Cel: łączenie sektora kultury i twórczości z resztą społeczeństwa i gospodarki

o

Działania Polityki Strategie

o

Sieci i klastry

o

o

Usługi informacyjne zwiększające świadomość

Dostęp do środków finansowych

o

o

Alianse strategiczne Ramy instytucjonalne

Inkubatory przedsiębiorstw z sektora twórczości

o

Mapowanie

o Infrastruktura o fizyczna

Budowanie możliwości

Innowacyjność i wydajność

Edukacja i kształcenie ustawiczne

Innowacje i dobrobyt społeczny

Turystyka i budowanie marki

Rozwój regionalny

Trwałość środowiska naturalnego

u

Sektor kultury i sektor kreatywny są z natury międzydyscyplinarne, łączą w sobie z jednej strony kulturę, a z drugiej strony gospodarkę. Sztuka i kultura są często opisywane jako trzon systemu, w którym sektor kultury i sektor kreatywny otaczają punkt centralny, a ogólnie pojmowania gospodarka otacza sektor kultury i sektor kreatywny. Niniejsze Wskazówki mają na celu odwołanie się zarówno do podstawowych działań kulturalnych oraz do sektorów o wymiarze kulturalnym, ale mających bezpośrednie cele komercyjne. W połączeniu, podstawowa ekspresja kulturalna i artystyczna oraz sektor kultury i sektor kreatywny mają ogromny potencjał dla rozwoju lokalnego, regionalnego i krajowego oraz wywierają wpływ na całość gospodarki.

6

W P R O WA D Z E N I E

Niniejsze Wskazówki nie koncentrują się na tym, co należy zrobić; raczej zawierają zalecenia, które można wprowadzić w praktyce. Sugestie zilustrowane są odpowiednimi studiami przypadku u dobrymi praktykami z całej Europy. Grupa zgromadziła liczne przykłady z państw członkowskich, które stanowią podstawę niniejszej pracy 4. Przykłady przedstawione we Wskazówkach nie stanowią wyczerpującej listy, są natomiast ograniczonym wyborem pozwalającym przedstawić praktyki istniejące w państwach członkowskich. W innych badaniach zleconych przez Komisję Europejską czytelnik znajdzie dalsze przydatne przykłady.

Grupa robocza zachęca wszystkie władze lokalne, regionalne i krajowe, a także podmioty z sektora kultury i sektora kreatywnego, do dzielenia się dobrymi modelami, przykładami i praktykami za pomocą narzędzia online na stronie www.creativeindustries.ee/omc W oczywisty sposób w temacie sektora kultury i sektora kreatywnego nie można mówić o strategii „uniwersalnej”, zatem każdy region UE powinien znaleźć własny sposób w oparciu o własne atuty, ale autorzy Zasad są przekonani, że dobre praktyki mogą stanowić przykład i inspirację dla władz krajowych, regionalnych i lokalnych. Wreszcie Wskazówki te powinny być przydatne w celu wdrożenia ogólnoeuropejskiej inicjatywy podnoszenia świadomości w zakresie sektora kultury i sektora kreatywnego – refleksja nad tym zagadnieniem była jednym z zadań Grupy Roboczej OMK.

Met oda pr a cy Pierwsze posiedzenie Grupy Roboczej odbyło się 12 kwietnia 2011 r. w Brukseli; łącznie odbyło się sześć posiedzeń. W prace na każdym etapie zaangażowane były wszystkie 27 państw członkowskich, niektóre bardziej czynnie niż inne. W trakcie pierwszego posiedzenia p. Ragnar SIIL (estońskie Ministerstwo Kultury) został wybrany na przewodniczącego grupy roboczej. P. Kirsi KAUNISHARJU (fińskie Ministerstwo Edukacji i Kultury) oraz p.

Gráinne MILLAR (Temple Bar Cultural Trust, Irlandia) zostały wybrane na koordynatorów podgrup. Grupa Robocza pragnie wyrazić wdzięczność wszystkim ekspertom z państw członkowskich i Komisji Europejskiej, a także przedstawicielom społeczeństwa obywatelskiego i środowisk akademickich za ich cenny wkład.

4 http://www.creativeindustries.ee/omc 5 http://ec.europa.eu/regional_policy/ sources/docoffic/official/communic/ smart_growth/comm2010_553_en.pdf 6 http://ec.europa.eu/culture/key-documents/ contribution-of-culture-to-localand-regional-development_en.htm 7 http://ec.europa.eu/culture/key-documents/ entrepreneurial-dimension-of-the-culturaland-creative-industries_en.htm 8 http://ec.europa.eu/culture/key-documents/ impact-of-culture-on-creativity_en.htm 9 http://ec.europa.eu/culture/key-documents/ economy-of-culture-in-europe_en.htm 10 http://ec.europa.eu/culture/ our-policy-development/documents/ workshops-recommendations.pdf

Dalsze lektury: • Komunikat Komisji „Polityka regionalna na rzecz inteligentnego rozwoju w Europie 2020” (2010) 5 • Badanie wkładu kultury na rozwój lokalny i regionalny – Przykłady z funduszy strukturalnych (2010) 6 • Badanie wymiaru przedsiębiorczości sektora kultury i sektora kreatywnego (2011) 7 • Badanie wpływu kultury na kreatywność (2009) 8 • Badanie ekonomii kultury w Europie (2006) 9 • Zalecenia Platformy UE w sprawie potencjału sektora kultury i sektora kreatywnego (2011) 10

Otwarta Metoda Koordynacji w Unii Europejskiej Grupa Ekspercka ds. Sektora Kultury i Twórczości

OMK

7

8

D L AC Z E G O WA R TO I N W E S TO WAĆ W S E K TO R K U LT U RY I S E K TO R K R E AT Y W N Y?

Zdjęcie dzięki uprzejmości „Europejskiej Stolicy Kultury 2010” © Essen dla Zagłębia Ruhry (Niemcy)

D L A C Z E G O W A R T O I N W E S T O W A Ć W S E K T O R K U L T U R Y I SEKTOR KREATYWNY? W poniższym rozdziale przedstawiono przegląd głównym wniosków płynących z badań zleconych przez Komisję Europejską w latach 2006-2011. Wnioski te koncentrują się głównie na aspektach gospodarczych i efekcie domina generowanym przez sektor kultury i sektor kreatywny. Oprócz tych aspektów elementem kluczowym sektora kultury i sektora kreatywnego jest rzeczywista wartość kultury.

Sekt or ku lt u r y i s e kt o r k re at y w ny p rz y c z y niaj ą s ię d o wzr ost u P KB, roz w o j u i z w ię ks z ania z at rudnie nia Ekonomia kultury w Europie, 2006 11, KEA European Affairs

W 20003 r. obroty sektora kultury i sektora kreatywnego w Europie wyniosły 654 mld €. Pod względem wartości dodanej do gospodarki unijnej jako całości, stanowiło to 2,6 % PKB Unii Europejskiej.

Względne znaczenie sektora kultury i sektora kreatywnego staje się wyraźniejsze, jeśli jego wartość dodaną do PKB Unii porównany z PKB generowanym przez inne sektory. Na przykład działalność na rynku nieruchomości (w tym sektor deweloperski, kupno, sprzedaż i najem nieruchomości), jednego z wiodących sektorów unijnej gospodarki w ostatnich latach, stanowi 2,1 % PKB UE – wartość mniejszą niż wkład sektora kultury i sektora kreatywnego 12.

Wkład gospodarczy sektora kultury i sektora kreatywnego jest także wyższy niż sektora produktów spożywczych, napojów i przemysłu tytoniowego (1,9 %), przemysłu włókienniczego (0,5 %) oraz sektora produktów chemicznych, gumy i tworzyw sztucznych (2,3 %).

Ogólnie sektor kultury i sektor kreatywny w badanym okresie – w latach 1999-2003 – wykazuje imponujące wyniki. Podczas gdy nominalny wzrost gospodarki unijnej w tym okresie wyniósł 17,5 %, wzrost sektora kultury i sektora kreatywnego w tym samym okresie był o 12,3 % większy – innymi słowy, ogólny wzrost wartości sektora kultury i sektora kreatywnego wyniósł 19,7 %. Oznacza to, że sektor kultury i sektor kreatywny rozwijały się szybciej niż ogół gospodarki i były tym samym istotnym czynnikiem wzrostu w Europie.

Ponadto, co się tyczy dynamicznego wpływu sektora kultury i sektora kreatywnego na unijne PKB, dane wskazują trend rosnący w ciągu lat, co oznacza, że sektor zyskał na znaczeniu dla gospodarki i że jego wpływ na ogólną zamożność w Europie staje się coraz istotniejszy.

W 2004 r. co najmniej 4,714 mln osób pracowało w samym sektorze kultury i sektorze kreatywnym, co oznacza 2,5 % populacji aktywnej zawodowo w UE25. Dodatkowo, 1,171 mln osób było zatrudnionych w sektorze turystyki kulturalnej. Dane te potwierdzają analizy przeprowadzone w ramach większości badań nad zatrudnieniem w kulturze: (1) Zatrudnienie w kulturze rośnie szybciej niż zatrudnienie ogółem. (2) Zatrudnienie w kulturze ma „nietypowy” charakter. Niektórzy twierdzą, że jest to w pewien sposób zapowiedź rynku pracy jutra: bardziej elastyczny, oparty na realizacji projektów, wymagający mobilności i wysokich kwalifikacji.

11 http://ec.europa.eu/culture/key-documents/ economy-of-culture-in-europe_en.htm 12 http://www.droit-technologie.org/upload/ dossier/doc/219-1.pdf

Uwaga na podstawie późniejszych danych: Badanie przeprowadzone przez TERA Consultants (Budowanie gospodarki cyfrowej: znaczenie ochrony miejsc pracy w sektorze kreatywnym w UE12, marzec 2010) wykazało, że sektor kultury i sektor kreatywny (w tym przemysł kultury i twórczości) stanowił w roku 2008 4,5 % ogólnego PKB UE i około 3,8 % zatrudnionych.

Udział w PKB jest większy niż sektora produktów chemicznych i tworzyw sztucznych (2,3 %) lub nieruchomości (2,1 %). W Helsinkach 9 % obrotów przedsiębiorstw pochodzi z sektora kreatywnego, który jest jednym z najszybciej rozwijających się w mieście.

Otwarta Metoda Koordynacji w Unii Europejskiej Grupa Ekspercka ds. Sektora Kultury i Twórczości

OMK

11

S ektor ku lt u r y i sekt or kr ea t ywny p rz y c z y niaj ą się do rozwoju loka lnego i r egio nal ne go Badanie wpływu kultury na rozwój lokalny i regionalny – Przykłady z funduszy strukturalnych, 2010 13, Centre for Strategy and Evaluation Services

Rozwój oparty na kulturze ma znaczenie dla regionów na wszystkich etapach rozwoju – w regionach objętych celem „konwergencji”, w których nadal może być potrzebne wsparcie dla rozwoju infrastruktury, ale także w regionach objętych celem konwergencji i „konkurencyjności”, w których infrastruktura i inne zasoby lokalne mogą być wykorzystywane do zwiększania przewagi konkurencyjnej gospodarki lokalnej i stymulowania kreatywności i przedsiębiorczości.

W wielu regionach sektor kreatywny szybko się rozwija, przeganiając inne sektory o ustalonej pozycji pod względem rozwoju nowych firm, wzrostu obrotów i zatrudnienia; w wielu przypadkach bezwzględne rozmiary sektora przewyższają wielkością wiele sektorów tradycyjnych.

Wiele miast i regionów oraz niektóre państwa członkowskie posiadają pewną formę strategii sektora kreatywnego; jednakże cel i szczegółowość takich strategii różnią się znacznie.

W większości rozwiniętych regionów promocja sektora kreatywnego jest częścią i elementem składowym strategii rozwoju sektorów opartych na wiedzy.

Oprócz immanentnej dynamiki i potencjału wzrostu, sektor kreatywny cechuje się licznymi innymi cechami atrakcyjnymi z punktu widzenia rozwoju lokalnego; wykorzystuje on umiejętności na szeregu różnych szczebli, cechuje go zwykle odpowiedzialność społeczna i aspekt włączania, zwykle też realizuje „czyste”, przyjazne dla środowiska procesy.

Mówiąc bardziej technicznie, działania twórcze często generują pozytywne skutki zewnętrzne w obszarach, w których są zlokalizowane; ich otwartość i interakcja z innymi działaniami powoduje efekt aglomeracji i klastra, poza tym zwykle generują znaczną część ogólnej wartości dodanej na szczeblu lokalnym.

Na poziomie lokalnym i regionalnym konieczne jest bardziej długofalowe i strategiczne podejście do rozwoju opartego na kulturze. Podejście to powinno zostać przeniesione na strategie rozwoju, które są integrowane i bazują na współpracy władz publicznych, organizacji kulturalnych, odpowiednich interesów biznesowych oraz przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego.

13 http://ec.europa.eu/culture/key-documents/ contribution-of-culture-to-local-and-regionaldevelopment_en.htm

12

D L A C Z E G O WA R TO I N W E S TO WA Ć W S E K TO R K U LT U R Y I S E K TO R K R E AT Y W N Y ?

Sektor kultury i sektor kreatywny mają swój wkład w pozostałą część gospodarki, innowacyjność i dobrobyt społeczny Wpływ kultury na kreatywność, 2009 14, KEA European Affairs

Twórczość oparta na kulturze jest podstawową cechą gospodarki post-przemysłowej. Aby utrzymać konkurencyjność, firma potrzebuje czegoś więcej niż tylko wydajnego procesu produkcji, kontroli kosztów i dobrej bazy technologicznej. Potrzebuje też silnej marki, zmotywowanych pracowników i kierownictwa, które szanuje kreatywność i rozumie jej proces. Potrzebuje ponadto rozwoju produktów i usług, które spełniają oczekiwania obywateli lub te oczekiwania tworzą.

Kreatywność oparta na kulturze może w tym względzie bardzo się przydać.

Technologie cyfrowe odgrywają ważną rolę w gospodarce niematerialnej, ponieważ zapewniają nowe formy wymiany społecznej i znacznie przyczyniają się do powstania nowych wyrazów kreatywności. Oczywiście produkcja kulturalna (muzyka, wydawnictwa i filmy) sprawia, że nowe technologie są bliższe konsumentom, umożliwiają rozwój nowych rynków i przyczyniają się do zwiększania sprawności informatycznej.

Zatem coraz bardziej konieczne staje się, by sektor ten spełniał i tworzył nowe rodzaje popytu, które nie są oparte wyłącznie na funkcjonalności produktu, ale są zakorzenione w aspiracjach jednostek i zbiorowości. W ramach tego nowego paradygmatu marketing i usługi są równie ważne jak produkcja. Wymaga to umiejętności twórczych oraz przemyśleń, ponieważ przyrost wydajności na poziomie produkcji nie wystarczy już, by ustanowić przewagę konkurencyjną.

Twórczość oparta na kulturze jest wydajnym sposobem obalania norm i konwencji w celu wyróżnienia się spośród intensywnej konkurencji gospodarczej. Twórcy i artyści mają podstawowe znaczenie, ponieważ opracowują idee, metafory i komunikaty, które pomagają promować nawiązywanie kontaktów społecznych i wymianę doświadczeń.

Twórczość oparta na kulturze jest zasadniczym sposobem dla decydentów w ramach branż i polityków, by przyjąć i wdrożyć strategie bardziej skoncentrowane na użytkowników (chodzi to mniej o „robienie rzeczy”, a więcej o zapewnianie usług).

Pomaga ona promować dobrobyt, tworzyć styl życia, wzbogacać akt konsumpcji, stymulować zaufanie do społeczności i spójności społecznej. Coraz częściej jest ona wykorzystywana w zarządzaniu zasobami ludzkimi, między innymi za pośrednictwem projektów pobytów twórczych.

Twórczość oparta na kulturze jest zatem kluczowym elementem wejściowym dla przedsiębiorców lub władz publicznych, które chcą skuteczniej się komunikować, podważać konwencje i szukać nowych sposobów wyróżnienia się. Przyczynia się ona do innowacyjności produktowej, brandingu, zarządzania zasobami ludzkimi oraz do komunikacji.

14 http://ec.europa.eu/culture/key-documents/ impact-of-culture-on-creativity_en.htm

Otwarta Metoda Koordynacji w Unii Europejskiej Grupa Ekspercka ds. Sektora Kultury i Twórczości

OMK

13

Produkcja kulturalna, jako narzędzie komunikacji obarczone subiektywnością i emocjami, bierze udział w wyrażaniu życia społecznego od zarania ludzkości. Twórczość oparta na kulturze odgrywa kluczową rolę w generowaniu innowacji społecznej.

Spójność społeczną można zdefiniować jako zbiór współdzielonych norm i wartości w społeczeństwie, które obejmują także różnorodność pochodzenia jego członków oraz zapewniają podobne możliwości życiowe ludziom pochodzącym z różnych środowisk. Jest to zdolność działań kulturalnych do wspierania wyrażania określonych kultur, przy jednoczesnym budowaniu silnych i pozytywnych relacji pomiędzy ludźmi z różnych środowisk – w miejscu pracy, w szkołach i w miejscu zamieszkania.

Kultura może oferować nowe podejścia zarówno pod względem radzenia sobie z tym, co czasem określa się mianem „problemów społecznych”, dla których obecnie stosowane podejścia wydają się nieodpowiednie. Obszary polityki, w których kultura odniosła w tym względzie sukces, obejmują odnawianie terenów miejskich, spójność społeczną, zapobieganie przestępczości, zdrowie oraz walkę z zanieczyszczeniami.

14

«««« RAMY POLITYKI SPÓJNOŚCI UE ORAZ PRZYSZŁOŚĆ STRATEGII INTELIGENTNEJ SPECJALIZACJI

Tallinn, inkubator kreatywności © Aivo Kallas

European Union Open Method of Coordination Expert Group on Cultural and Creative Industries

OMD

15

R AMY POLITY K I S P ÓJN O Ś CI UE ORA Z P RZ Y S Z Ł O Ś Ć STRATEGII INTEL I GEN T N EJ S P ECJA L I Z A CJI 3.1. P oli t yka s p ój no ś c i U E i j e j w p ły w na k ul t urę Polityka spójności UE na lata 2007-2013 Realizacja wydatków w ramach polityki spójności (344 mld EUR w okresie 2007-2013), zwanej także polityką regionalną, odbywa się między innymi w ramach trzech funduszy określanych mianem funduszy strukturalnych 15. Są to: • Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), • Europejski Fundusz Społeczny (EFS), • fundusz Spójności.

Inicjatywy dotyczące kultury mogą być finansowane w ramach wszystkich trzech celów polityki spójności (konwergencji, zwiększenia konkurencyjności regionów i zatrudnienia, europejskiej współpracy terytorialnej) oraz za pośrednictwem dwóch funduszy strukturalnych (Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – EFRR – oraz Europejskiego Funduszu Społecznego – EFS).

Organy zarządzające w państwach członkowskich są odpowiedzialne za zarządzanie funduszami strukturalnymi zgodnie z krajowymi strategicznymi ramami odniesienia oraz programami operacyjnymi. W bieżącym okresie programowania nie ma w państwach członkowskich 16 tematycznych programów operacyjnych związanych z kulturą, a kultura jest ujęta w różnych priorytetach poziomych.

Ponadto w ramach założeń europejskiej współpracy regionalnej Komisja zarządza dwoma programami unijnymi, służącymi do dotowania współpracy transgranicznej, transnarodowej i międzyregionalnej w dziedzinie kultury: programem INTERREG IVC, finansowanym z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego 17, oraz programem URBACT II 18, wspólnie finansowanym przez Unię Europejską (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego) oraz państwa członkowskie.

Istnieją także dwa fundusze niebędące funduszami strukturalnymi w ścisłym znaczeniu – Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich 19 oraz Europejski Fundusz Rybacki 20, które realizują podobne cele. Pełnią one funkcję instrumentów finansowych wspierających rozwój obszarów wiejskich i rybołówstwa oraz dopasowania strukturalnego.

15 http://ec.europa.eu/regional_policy/ sources/docoffic/official/regulation/ newregl0713_en.htm 16 W okresie programowania 2000-2006 dwa państwa członkowskie prowadziły krajowe programy operacyjne poświęcone kulturze: Grecja i Portugalia.

17 http://www.interreg4c.eu/ 18 http://urbact.eu/ 19 http://europa.eu/legislation_summaries/ agriculture/general_framework/l60032_en.htm 20 http://europa.eu/legislation_summaries/ maritime_affairs_and_fisheries/ fisheries_sector_organisation_ and_financing/l66004_en.htm

Wpływ polityki spójności w latach 2007-2013 na kulturę Od 2007 r. inwestycje dotyczące kultury realizowane za pośrednictwem funduszy strukturalnych są w znacznej mierze powiązane z ochroną i promocją dziedzictwa kulturowego oraz tworzeniem infrastruktury i usług mających na celu zwiększenie atrakcyjności regionów oraz promocję turystyki. W rozporządzeniu w sprawie EFRR wymieniono priorytety inwestycyjne dotyczące konkretnie kultury (art. 4), są to: „ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego; rozwój infrastruktury kulturalnej i usług kulturalnych”. W ramach 434 programów operacyjnych w obszarze UE27 zatwierdzonych w ramach EFRR środki przyznane na inicjatywy związane z kulturą stanowią około 6 mld EUR (1,7 % wszystkich środków), z czego 2,9 mld EUR przeznaczono na działania związane z ochroną i zachowaniem dziedzictwa kulturowego, 2,2 mld EUR – na rozwój infrastruktury kulturalnej, a 797 mln EUR na wspieranie usług kulturalnych.

Liczby te stanowią jedynie około połowę ogólnej kwoty, jaką w obecnym okresie finansowania przekazano z funduszy strukturalnych na projekty związane z kulturą.

Otwarta Metoda Koordynacji w Unii Europejskiej Grupa Ekspercka ds. Sektora Kultury i Twórczości

OMK

17

Jeśli chodzi o sektor kultury i sektor kreatywny, inwestycje mogą być także związane z badaniami i innowacyjnością (przedsiębiorczość, MŚP, klastry, sieci), społeczeństwem informacyjnym (cyfryzacja), edukacją, młodzieżą, odnawianiem terenów miejskich (w ramach projektów zintegrowanych), doskonaleniem kapitału ludzkiego i społecznego oraz rozwojem umiejętności, jednakże nie istnieją dane na temat wielkości funduszy strukturalnych, które zasiliły te sektory.

Polityka spójności na lata 2014-2020 6 października 2011 r. Komisja Europejska przyjęła projekt pakietu legislacyjnego 21 który będzie stanowić ramy polityki spójności na lata 2014-2020. Nowe propozycje mają na celu wzmocnienie wymiaru strategicznego tej polityki oraz zapewnienie, że inwestycje unijne będą przeznaczone na realizację długofalowych celów Europy: rozwoju i tworzenia miejsc pracy (strategia „Europa 2020”).

Pakiet obejmuje: • nadrzędne rozporządzenie ustanawiające wspólne zasady regulujące Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejski Fundusz Społeczny (EFS), Fundusz Spójności, Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) oraz Europejski Fundusz Morski i Rybacki (EFMR), a także trzy rozporządzenia specjalne dotyczące EFRR, EFS oraz Funduszu Spójności.

• dwa rozporządzenia dotyczące celu europejskiej współpracy terytorialnej oraz europejskiego ugrupowania współpracy terytorialnej (EUWT), dwa rozporządzenia w sprawie Europejskiego Funduszu Dostosowania do Globalizacji (EFG) oraz Programu na rzecz Zmian Społecznych i Innowacyjności.

Ponadto 12 października 2011 r. Komisja przedstawiła zbiór propozycji prawnych dotyczących Wspólnej Polityki Rolnej, obejmujących specjalne rozporządzenie dotyczące rozwoju terenów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) 22. 2 grudnia 2011 r. Komisja zaproponowała utworzenie nowego funduszu w ramach unijnej polityki morskiej i rybackiej: Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego (EFMR) 23. Komisja zaproponowała przyznanie instrumentom polityki spójności na lata 2014-2020 łącznego budżetu w wysokości 376 mld EUR. Jak stwierdzono w projekcie rozporządzenia ogólnego, wspólne ramy strategiczne zaproponowane przez Komisję w celu zwiększenia efektu synergii obejmują działania ujęte w trzech funduszach strukturalnych oraz Europejskim Funduszu Rybackim i Europejskim Funduszu Rolnym na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich. Pomogą one przełożyć cele tematyczne i priorytety inwestycyjne na lata 2014-2020 na najistotniejsze, bardziej szczegółowe działania, które zapewnią zintegrowane wykorzystanie funduszy PWW 24. W ramach umów o współpracy zawartych z Komisją państwa członkowskie będą koncentrować się na mniejszej liczbie priorytetów inwestycyjnych zgodnie z postanowieniami zawartymi w tych dokumentach.

Te propozycje są obecnie omawiane przez Radę i Parlament Europejski, a ich przyjęcie ma nastąpić do końca roku 2012, co pozwoli na wdrożenie nowej generacji programów polityki spójności w roku 2014 (patrz proponowany harmonogram w załączniku).

Chociaż obecnie podejście jest wyraźnie niesektorowe, kwalifikowalności różnych sektorów – w tym również sektora kultury – nie sposób kwestionować. Ponadto dla tych funduszy wprowadzono warunki „ex ante”, co zagwarantuje, że spełniono wymagania niezbędne do ich skutecznego wsparcia.

18

R A M Y P O L I T Y K I S P Ó J N O Ś C I U E O R A Z P R Z Y S Z ŁO Ś Ć S T R AT E G I I I N T E L I G E N T N E J S P E C J A L I Z A C J I

21 http://ec.europa.eu/regional_policy/what/future/ proposals_2014_2020_en.cfm 22 tamże 23 http://ec.europa.eu/fisheries/reform/ com_2011_804_en.pdf 24 SWD(2012) 61, 14.3.2012, Część I i Część II (str. 4, 11, 20, 22 i 31).

Struktura polityki spójności po roku 2013, w zakresie realizacji celów strategii Europa 2020, odpowiada podejściu strategicznemu, które ma prowadzić do uzyskania maksymalnej wartości z wydatków w ramach każdego z funduszy w obecnej koniunkturze. Finansowanie w ramach funduszy spójności można skuteczniej zrealizować, koncentrując się na celach strategii Europa 2020.

Wpływ polityki spójności w latach 2014-2020 na kulturę Te nowe propozycje cechują się innym poziomem szczegółowości niż w przypadku programowania na lata 2007-2013; priorytety wynikające bezpośrednio z celów strategii Europa 2020 pozostają bardziej ogólne. Prawdopodobnie będą one obejmować wszystkie sektory, łącznie z kulturą, ponieważ inwestycje w kulturę/branże kultury i twórczości mogą mieć znaczący wpływ na inteligentny, zrównoważony i włączający rozwój. W polityce regionalnej na rok 2010, przyczyniającej się do inteligentnego rozwoju komunikacji w ramach strategii Europa 2020 25, Komisja zaproponowała uznanie roli potencjału kultury/centrów innowacji kulturalnej we wzmacnianiu potencjału twórczego i innowacyjnego regionów Europy, a także ich wkładu w spójność społeczną. „Elementy wspólnych ram strategicznych na lata 2014-2020” przyjęte przez Komisję w dniu 14 marca 2012 r. przedstawiają bardziej szczegółowo niektóre możliwości rozwoju kultury w kontekście polityki spójności 26.

W wielu regionach i miastach sektor kultury oraz sektor kreatywny stanowią ważny element rozwoju. Obecnie wyzwaniem jest integracja sektora kultury i sektora kreatywnego w ramach strategii innowacyjności regionalnej na rzecz inteligentnej specjalizacji 27, integracja ta według obecnych propozycji Komisji będzie warunkiem „ex ante”, by uzyskać dostęp do środków.

W tym celu regiony muszą w pełni uwzględnić złożone zależności pomiędzy tradycyjnymi zasobami kultury (dziedzictwem kulturowym, instytucjami kultury i usługami kulturalnymi) oraz rozwojem twórczych przedsiębiorstw lub turystyki. Komisja opublikowała przewodnik po regionalnych strategiach innowacyjnych na rzecz inteligentnej specjalizacji, którego projekt powstał w ramach platformy inteligentnej specjalizacji – Platformy S3 28. Ma on na celu wsparcie regionów i państw członkowskich w rozwoju, wdrażaniu i weryfikacji regionalnych strategii inteligentnej specjalizacji, a jedna z jego części jest poświęcona sektorowi kultury i sektorowi kreatywnemu.

25 http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/ docoffic/official/communic/smart_growth/ comm2010_553_en.pdf 26 tamże 27 http://ipts.jrc.ec.europa.eu/activities/ research-and-innovation/documents/ guide/draft_12_12_2011.pdf 28 Utworzenie „Platformy Inteligentnej Specjalizacji” (S³P) zostało ogłoszone w Komunikacie Komisji „Polityka regionalna jako czynnik przyczyniający się do inteligentnego rozwoju w ramach strategii Europa 2020”, który został przyjęty w tym samym czasie, co projekt przewodni Unii Innowacji, w celu wspierania regionów i państw członkowskich w rozwoju, wdrażaniu i weryfikacji regionalnych strategii inteligentnej specjalizacji. http://ipts.jrc.ec.europa.eu/activities/ research-and-innovation/s3platform.cfm 29 http://ec.europa.eu/esf/BlobServlet?docId=386&langId=en

Państwa członkowskie UE oraz regiony europejskie są zachęcane do korzystania z funduszy strukturalnych do finansowania własnych strategii w tej dziedzinie przez priorytety inwestycyjne, takie jak „promowanie centrów kompetencji; promowanie klastrów; rozwój produktów i usług informatyczno-komunikacyjnych; promowanie przedsiębiorczości; rozwój nowych modeli biznesowych dla MŚP, w szczególności w zakresie internacjonalizacji; poprawa środowiska miejskiego; rozwój inkubatorów przedsiębiorczości; wspieranie odnowy fizycznej i gospodarczej terenów i społeczności miejskich oraz wiejskich itp.”.

Powiązanie celów tematycznych dokumentu roboczego służb Komisji pt. „Elementy wspólnych ram strategicznych” z kulturą i centrami innowacji kulturalnej W dokumencie roboczym służb Komisji „Elementy wspólnych ram strategicznych” 29 przyjętym przez Komisję w dniu 14 marca 2012 r. opisano bardziej szczegółowo niektóre możliwości kultury w kontekście polityki spójności. Liczne działania podstawowe dotyczą w szczególności sektora kultury i sektora kreatywnego: • Cel tematyczny 1/rozwój technologiczny i działania innowacyjne / tworzenie możliwości w zakresie testowania nowych pomysłów: wsparcie dla klastrów, współpracy, infrastruktury, usług doradztwa dla przedsiębiorstw, a także dla ośrodków twórczości i centrów innowacji kulturalnej;

Otwarta Metoda Koordynacji w Unii Europejskiej Grupa Ekspercka ds. Sektora Kultury i Twórczości

OMK

19

• Cel tematyczny 3/konkurencyjność MŚP: rozwój MŚP w nowo powstających obszarach, takich jak centra innowacji kulturalnej, nowe formy turystyki; • Cel tematyczny 6/ochrona środowiska i wykorzystanie zasobów: zróżnicowanie gospodarki obszarów wiejskich i miejskich poprzez ochronę dziedzictwa kulturalnego; rewitalizacja infrastruktury kulturalnej (zintegrowane projekty rozwoju obszarów miejskich); • Cel tematyczny 9/integracja społecza: promowanie działań interkulturalnych; • Cel tematyczny 10/inwestowanie w edukację, poszerzanie umiejętności i ustawiczne kształcenie: promowanie umiejętności kreatywnych i twórczości.

Ponadto kultura, oraz sektor kultury i sektor kreatywny mogą być wspierane także w ramach innych priorytetów inwestycyjnych (np. Celu tematycznego 2/Zwiększanie dostępu do technologii informatyczno-komunikacyjnych oraz wzrost ich wykorzystania i jakości: aplikacje informatyczne; cel tematyczny 9/Integracja społeczna: odnawianie terenów miejskich i wiejskich).

3. 2. S ektor kultury i sektor kreatywny a strategia inteligentnej specjalizacji Jak działać?

Strategie takie mogą wspierać fundusze strukturalne, ale także Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejski Fundusz Morski i Rybacki. Jak dotąd wymiana doświadczeń wykazała, że poniższe rekomendacje mogą wyznaczyć drogę dla wykorzystania sektora kultury i sektora kreatywnego do projektowania i wdrażania celowanej strategii realizacji opartej na wypełnianiu celów strategii Europa 2020. Chociaż nie są one wyczerpujące, rekomendacje te stanowią punkt wyjścia i mogą być uzupełniane i dostosowywane zgodnie ze specyfiką, doświadczeniami i priorytetami każdego regionu.

A. Mapowanie zasobów regionalnych (mapowanie to powinno uwzględniać poziom rozwoju sektora kultury i sektora kreatywnego w danym regionie): • Identyfikowanie wzorców specjalizacji w regionie za pomocą analizy mapowania sektora kultury i sektora kreatywnego (mapowanie powinno obejmować analizę ilościową i jakościową). European Cluster Observatory zapewnia pomoc przy tego rodzaju mapowaniu 30.

• Identyfikowanie optymalnych warunków dla sektora kultury i sektora kreatywnego oraz rozwój pozytywnego klimatu twórczości dla zwiększeni atrakcyjności miasta lub regionu (twórczy ekosystem).

• Identyfikowanie wiodących organizacji i dynamicznych osób, które są potencjalnymi partnerami w projektach rozwojowych oraz ewentualnych struktur dla działań koordynacyjnych. W tym względzie sieć Europe Enterprise Network służy pomocą w organizowaniu wydarzeń pozwalających zapoznać się z potencjalnymi partnerami oraz w działaniach koordynacyjnych 31.

• Gromadzenie, w miarę możliwości, danych statystycznych oraz przeprowadzanie badań jakościowych w celu lepszego zrozumienia dynamiki sektora kultury i sektora kreatywnego, która może być wykorzystana do realizacji strategii inteligentnej specjalizacji.

• Przeprowadzenie działań porównawczych w celu lepszego zrozumienia pozycji regionu w sektorze kultury i sektorze kreatywnym w porównaniu do innych regionów Unii.

20

R A M Y P O L I T Y K I S P Ó J N O Ś C I U E O R A Z P R Z Y S Z ŁO Ś Ć S T R AT E G I I I N T E L I G E N T N E J S P E C J A L I Z A C J I

30 European Cluster Observatory, www.clusterobservatory.eu 31 Enterprise Europe Network, www.enterprise-europe-network.ec.europa.eu

B. Angażowanie wszystkich podmiotów z dziedziny kultury, administracji i polityki w proces decyzyjny (podejście włączające): • Budowanie współpracy pomiędzy władzami krajowymi i regionalnymi odpowiedzialnymi za różne polityki publiczne a także za rozwój gospodarczy, zatrudnienie, wyższą edukację i kulturę. Udane strategie sektora kultury i sektora kreatywnego najczęściej zależą od doskonałych sieci wewnętrznych i zewnętrznych oraz kanałów komunikacyjnych z udziałem różnych szczebli administracji i przedstawicieli z różnych sektorów kultury i sektora kreatywnego.

• Tworzenie platform, sieci oraz klastrów, w celu wsparcia dla budowania współpracy z przedstawicielami sektora prywatnego oraz umożliwienia tworzenia cennego efektu synergii dla gospodarczego rozwoju regionu.

• Promowanie międzynarodowej współpracy na rzecz wymiany doświadczeń na poziomie MSP z sektora kultury i sektora kreatywnego oraz władz odpowiedzialnych za rozwój lokalnych strategii twórczości jako sposobu na ułatwienie transferu wiedzy i możliwości oraz przyspieszenie cyklu uczenia się.

C. Podejście strategiczne i włączające do inwestycji i wykorzystania zasobów finansowych:

32 http://ec.europa.eu/culture/creative-europe 33 http://ec.europa.eu/cip/cosme/ 34 http://ec.europa.eu/research/horizon2020/ index_en.cfm?pg=home 35 http://ec.europa.eu/enterprise/magazine/articles/ innovation/article_10043_en.htm 36 Innowacyjne instrumenty finansowe dla sektora kultury i twórczości są także testowane w ramach European Creative Industries Alliance .

37 Włączone jako część celu tematycznego w zakresie ochrony środowiska w ramach polityki spójności. W ramach polityki rozwoju terenów wiejskich przewiduje się konkretne działanie związane z dziedzictwem kulturowym.

• Ujednolicenie regionalnego, krajowego i unijnego wsparcia finansowego w celu spełnienia różnych potrzeb sektora kultury i sektora kreatywnego. Należy opracować synergie w zakresie wykorzystania funduszy strukturalnych, programu ramowego “Kreatywna Europa” (2014-2020) 32, Programu na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw i małych i średnich przedsiębiorstw (COSME) (2014-2020) 33, Horyzont 2020 – programu ramowego na rzecz badań i innowacji (2014-2020) 34, Europejskiego Stowarzyszenia Branż Twórczych 35, krajowych i/lub regionalnych programów na rzecz sektora kultury i sektora kreatywnego oraz innych możliwych źródeł finansowania.

• Opracowanie innowacyjnych instrumentów finansowych takich jak fundusze kapitałowe lub fundusze gwarancyjne w celu współfinansowania inwestycji w sektorze kultury i sektorze kreatywnym, w połączeniu z instrumentem zaproponowanym w programie ramowym „Kreatywna Europa” 36 jako sposób wykorzystania inwestycji prywatnych w tej dziedzinie.

• Dalsze eksplorowanie powiązań pomiędzy sektorem kultury i sektorem kreatywnym oraz innymi ważnymi obszarami polityki dla spójności i/lub politykami rozwoju wsi, w szczególności w zakresie odnawiania terenów miejskich i wiejskich, współpracy terytorialnej, dziedzictwa kulturalnego oraz turystyki.

• Promowanie inwestycji w ochronę, promowanie i rozwój dziedzictwa kulturalnego 37.

Inne inwestycje mogą obejmować: rozwój i wykorzystanie nowych technologii informatycznych (na przykład do promowania cyfryzacji dziedzictwa kulturowego), wzmacnianie przedsiębiorczości w sektorze kultury i sektorze kreatywnym, wsparcie dla odnawiania terenów miejskich, na których element kulturalny (między innymi infrastruktura kulturalna) tradycyjnie ogrywa kluczową rolę, rozwój produktów, aplikacji i usług kulturalnych opartych na technologii komunikacyjno-informatycznej, wsparcie dla modeli nowych firm dla MSP z sektora kultury i sektora kreatywnego, itp. Należy również zachęcać do budowania równowagi pomiędzy inwestycjami „twardymi” (struktury/infrastruktura: ośrodki i klastry twórcze, sieci, inkubatory i powiązana infrastruktura) oraz „miękkimi” (kwestie szkolenia i umiejętności związane z kapitałem ludzkim).

Zarówno organy zarządzające, jak i operatorzy z sektora kultury, powinni uzyskać szczegółowe wyjaśnienia na temat tych podejść w trakcie ewentualnej ogólnoeuropejskiej inicjatywy podnoszenia świadomości w zakresie sektora kultury i sektora kreatywnego.

Otwarta Metoda Koordynacji w Unii Europejskiej Grupa Ekspercka ds. Sektora Kultury i Twórczości

OMK

21

BADANIE Badanie wykorzystania funduszy unijnych na sektor kultury i sektor kreatywny w Austrii 38 Austriackie Federalne Ministerstwo Edukacji, Sztuki i Kultury zleciło przeprowadzenie badania „Kreatywna siła napędowa rozwoju regionalnego: projekty artystyczne i kulturalne oraz unijne fundusze strukturalne w Austrii”. Główne wyniki badania są niezwykłe: 534 projektów z austriackim udziałem zostało w latach 2007-2010 zatwierdzonych w ramach programów regionalnych finansowanych ze środków unijnych. Ich łączny budżet projektowy wynosi 139 mln € ; z tego 78,8 mln € – czyli ponad 56 % – pochodzi z unijnych funduszy: EFRR, EFS i EFFROW. Udział projektów sektora sztuki, kultury i sektora kreatywnego wynosi 78,8 mln €, co stanowi 5,71 % ogólnych środków przyznanych we wszystkich unijnych programach regionalnych w Austrii w latach 2007-2010, wynoszących 1,38 mld €. Z tych środków pewna część została przyznana dla projektów o znaczeniu peryferyjnym dla sektora kultury i sektora kreatywnego ; projekty mające podstawowe znaczenie dla sektora kultury i sektora kreatywnego stanowiły 3,15 %, przy kwocie 43,5 mln €.

Udział ten przekracza wstępne oczekiwania, ponieważ porównanie wykazuje, że środki przyznane w ramach konkretnych programów unijnych na kulturę i media wydatkowane w Austrii były znacznie niższe: do roku 2010 z programu Kultura i Media sfinansowano 230 projektów w ogólnej kwocie 21,8 mln €. Tak więc w ramach programów regionalnych zrealizowano już wiele projektów kulturalnych – jednakże często nie były one uznawane za projekty kulturalne, dlatego więc obszar kultury jest praktycznie „niewidoczny” w kontekście rozwoju regionalnego i – pomimo pewnych podstaw – jego potencjał nie zostało jeszcze wykorzystany w pełnym zakresie.

W Austrii istnieje 25 programów rozwoju regionalnego; co się tyczy sektora sztuki, kultury i sektora kreatywnego, projekty transgraniczne finansowane z EFRR (215) oraz projekty z udziałem partnera wiodącego finansowane z EFFROW (149) stanowią największą ich część, podczas gdy środki z EFS są wykorzystywane jedynie w ograniczonym zakresie.

Jeśli przyjrzeć się bliżej, badanie wskazuje, że 83 % projektów przypada na dziedzinę sztuki i kultury, a jedynie 17 % na sektor kreatywny: tak więc sektor kreatywny obecnie korzysta z programów rozwoju regionalnego w Austrii w stosunkowo niewielkim stopniu. Wśród projektów z dziedziny sztuki i kultury tematyka dziedzictwa kulturalnego zajmuje – co nie jest zaskakujące – największy obszar; jednakże projekty przekrojowe – tj. projekty realizowane przez/na rzecz inicjatyw i ośrodków kulturalnych, w dziedzinie edukacji i szkoleń, międzynarodowa wymiana kulturalna i ważne imprezy lub festiwale – zajmują niemal równie wysokie miejsce, co jest obiecujące, ponieważ stanowi to podstawy lepszego wsparcia dla sztuki i kultury współczesnej w przyszłości.

Jednym z głównych wniosków z badania jest to, że cele polityki regionalnej można zrealizować głównie wtedy, gdy weźmie się pod uwagę i będzie się promować każdą poddziedzinę życia społecznego – w tym sztukę, kulturę oraz sektor kreatywny, a także efekt domina wywierany przez nie na inne sektory. Aby tworzyć lepsze warunki ku temu, w przyszłości konieczne będzie lepsze zintegrowanie sektora sztuki, kultury i sektora kreatywnego z europejskimi wytycznymi i celami oraz z regionalnymi programami operacyjnymi. p

38 http://www.kulturdokumentation.org/eversion/ indexframe.html

22

R A M Y P O L I T Y K I S P Ó J N O Ś C I U E O R A Z P R Z Y S Z ŁO Ś Ć S T R AT E G I I I N T E L I G E N T N E J S P E C J A L I Z A C J I

BAD AN IE Badanie wykorzystania funduszy unijnych na sektor kultury i sektor kreatywny w Finlandii W Finlandii realizowanych jest kilka unijnych programów polityki strukturalnej. W okresie programowania funduszy strukturalnych 2007-2013 w Finlandii realizowanych jest pięć regionalnych programów w ramach EFRR. Własne programy realizuje Finlandia południowa, Finlandia wschodnia, Finlandia zachodnia, Finlandia północna oraz Wyspy Alandzkie. Program w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, który będzie realizowany w Finlandii kontynentalnej, składa się z części ogólnokrajowej i części regionalnych. Około połowy finansowania z ESF będzie skierowane do krajowych projektów tematycznych. Będą one realizowane w różnych obszarach, podobnie jak projekty finansowane z części regionalnych. Finlandia południowa, zachodnia, wschodnia i północna będą miały własne części regionalne, oparte na strategiach dotyczących zatrudnienia, przemysłu i wiedzy dla danego regionu. Pod względem finansowania Finlandia wschodnia zajmuje szczególne miejsce. Posiada ona własne ramy finansowania, a środki finansowe otrzyma osobno od części ogólnokrajowej.

Działania ujęte w unijnych funduszach strukturalnych oraz w Europejskim Funduszu Rolnym na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich będą miały znaczący wpływ na fiński sektor kultury w okresie programowania 2007-2013, zważywszy na fakt, że do końca 2010 r. ze środków Funduszy przyznano ponad 180 mln € w formie dotacji z sektora publicznego i prywatnego. Od roku 2007 zrealizowano niemal 800 projektów. Liczba ta nie obejmuje projektów, które otrzymały decyzję o finansowaniu w 2011 r. Finansowanie ze środków unijnych funduszy strukturalnych oraz Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich można porównać do dotacji państwowych i gminnych przyznawanych rokrocznie na kulturę; z budżetu państwa płynie kwota około 400 mln €, a z budżetów gmin – około 500 mln €.

W latach 2007-2010 zidentyfikowano łącznie 292 projektów zorientowanych na kulturę, finansowanych z EFS i EFRR. Łączna kwota dotacji przyznana przez sektor publiczny (UE, budżet państwa, gminy, inne sektory publiczne) oraz przez sektor prywatny wyniosła na koniec 2010 roku 148,8 mln €.

Ilość projektów o charakterze kulturalnym wyniosła ogółem 292, a około jedna trzecia z nich (114) wiązała się z gospodarką kulturalną i przedsiębiorczością w sektorze kultury.

Projekty turystyki kulturalnej stanowiły drugą pod względem wielkości grupę (83), a na trzecim miejscu uplasowały się projekty ogólnokulturalne (53). Łącznie naliczono 32 projekty dobrobytu kulturowego. Gospodarka w sektorze kreatywnym i przedsiębiorczość w sektorze kultury jest także największą grupą tematyczną pod względem przyznanych środków (61,9 mln €). Chociaż było więcej projektów turystyki kulturalnej niż projektów ogólnokulturalnych, środki przyznane tej drugiej grupie (35,8 mln €) przekraczają środki przyznane na turystykę kulturalną (30,4 mln €).

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich jest jednym z kanałów finansowania rozwoju działań kulturalnych w obszarach wiejskich. W materiałach projektów zidentyfikowano łącznie 498 projektów wiejskich zorientowanych na kulturę.

Finansowanie projektów kulturalnych z programu na rzecz rozwoju obszarów wiejskich dla Finlandii kontynentalnej wyniosło około 33 mln € w okresie 2007-2010, a projekty sektora kreatywnego uzyskały około 20 % całego finansowania projektów.p

Otwarta Metoda Koordynacji w Unii Europejskiej Grupa Ekspercka ds. Sektora Kultury i Twórczości

OMK

23

24

SUGEROWANE DZIAŁANIA W R A Z Z O D P O W I E D N I M I PRZYKŁADAMI

Zdjęcie dzięki uprzejmości „Europejskiej Stolicy Kultury 2010” © Essen dla Zagłębia Ruhry (Niemcy)

European Union Open Method of Coordination Expert Group on Cultural and Creative Industries

OMC

25

SUGEROWANE DZIAŁANIA WRAZ Z ODPOWIEDNIMI PRZYKŁADAMI Sugerowane działania podzielone zostały na trzy podkategorie: 1. Działania na rzecz stworzenia warunków wstępnych dla korzystnego środowiska działania sektora kultury i sektora kreatywnego 2. Działania na rzecz wzmocnienia sektora kultury i sektora kreatywnego 3. Działania wspierające efekt domina sektora kultury i sektora kreatywnego na pozostałą część gospodarki i społeczeństwo Sugestie zostały wybrane jako przykłady dla władz dotyczące sposobów planowania i realizacji lokalnych, regionalnych i krajowych programów rozwoju oraz projektów finansowanych z unijnych funduszy strukturalnych. Grupa Robocza zgromadziła liczne przykłady, które nie zostały opisane szczegółowo w Podręczniku. Można je znaleźć w Załączniku 1.

4.1. Twor zeni e w arunkó w w s t ę p ny c h Wprowadzenie Dyskusja dotycząca roli i potencjału sektora kultury i sektora kreatywnego w Europie nie jest nowa, jednakże dopiero niedawno państwa członkowskie wraz z Komisją Europejską podjęły strategiczne kroki, aby uwzględnić sektor kultury i sektor kreatywny w szerszych ramach polityki dotyczących przedsiębiorczości, innowacji, kultury i rozwoju regionalnego. Różnice pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi są znaczące, a jeśli porównać poszczególne regiony, ogólny obraz staje się jeszcze bardziej poszatkowany. Zatem niezbędne jest stworzenie warunków wstępnych na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym na rzecz rozwoju sektora kultury i sektora kreatywnego.

Tworzenie warunków wstępnych Cel: środowisko sprzyjające rozwojowi sektora kultury i twórczości

o

4 Działania Polityki Strategie

o

3 Usługi informacyjne zwiększające świadomość

o

2 Alianse strategiczne Ramy instytucjonalne

o

1 Mapowanie

Większość przypadków, które odniosły sukces w Europie, cechuje podobny model procesu, począwszy od nawiązania współpracy pomiędzy różnymi interesariuszami z obszaru kultury i gospodarki, przez gromadzenie informacji na temat dostępnych zasobów, przeprowadzenie analizy mapowania potencjału sektora kultury i sektora kreatywnego na danym obszarze, zdobycie silnego wsparcia politycznego dla procesu, zwiększenie świadomości wśród polityków, operatorów kultury, przedsiębiorców kreatywnych, sektora edukacji oraz firm z innych sektorów, do wdrożenia strategii z celowanym finansowaniem (w większości z różnych programów unijnych, w tym z funduszy strukturalnych).

Otwarta Metoda Koordynacji w Unii Europejskiej Grupa Ekspercka ds. Sektora Kultury i Twórczości

OMK

27

Mapowanie i analizowanie potencjału sektora kultury i sektora kreatywnego Udane polityki i strategie rozwoju sektora kultury i sektora kreatywnego opierają się na jasnym zrozumieniu specyfiki sektora kultury i sektora kreatywnego w danym regionie: ich mocnych i słabych stron, podstawowych czynników wspomagających i ogólnych trendów rozwoju. Krajowe dane statystyczne pozwalają uzyskać kompleksowy ogląd tych sektorów wraz z ich podsektorami. Zatem pierwszym krokiem w kierunku opracowania odpowiedniej strategii wspierania sektora kultury i sektora kreatywnego było w wielu krajach i regionach na całym świecie mapowanie. Celem mapowania sektora kultury i sektora kreatywnego jest zyskanie oglądu tych sektorów, zarówno pod względem wolumenu i lokalizacji. W niektórych krajach po mapowaniu następowały badania akademickie, mające na celu identyfikację obszarów o największym potencjale rozwoju, który z kolei prowadzi do powstania strategii politycznych.

MATERIAŁY Mapowanie sektora kreatywnego: zestaw narzędzi (British Council, 2010) Zestaw narzędzi ma w zamierzeniu być praktycznym przewodnikiem po mapowaniu – prezentującym sposoby, omawiającym najlepsze podejście dla danego kontekstu oraz sposoby maksymalizacji wpływu politycznego prac. Jego celem jest pomaganie badaczom, twórcom polityk i praktykom z branży twórczości w lepszym zrozumieniu sektora kreatywnego poprzez pokazywanie sposobów na zbieranie dowodów. Przewodnik ten czerpie zarówno z doświadczeń brytyjskich, jak i z doświadczeń projektów mapowania z całego świata. Zestaw narzędzi można pobrać ze strony: http://www.britishcouncil.org/mapping_the_creative_industries_a_toolkit_2-2.pdf

Mapowanie pozwala uzyskać ogląd sytuacji oraz cenne dane dla tworzenia strategii. Jednakże mapowanie sektora kultury i sektora kreatywnego okazało się mieć skutki wykraczające poza zwykłe dane statystyczne. Skutki te to między innymi: • mapowanie to narzędzie pozwalające podnosić świadomość, zarówno dla sektora kultury i sektora kreatywnego biorącego udziału w zadaniu mapowania, instytucji publicznych oraz odbiorców wyniku i opinii publicznej; • mapowanie pomaga budować sieci instytucji, organizacji i przedsiębiorstw kultury i twórczości zaangażowanych w mapowanie; • proces jest podstawą formułowania polityki; • mapowanie pozwala skonsolidować stosowane definicje i terminologię, tworząc wspólną przestrzeń do dyskusji publicznej; • podnosi jakość danych statystycznych; • jeśli mapowanie obejmuje mapowanie wizualne (mapy podmiotów zajmujących się kulturą i twórczością), jest podstawą dla inicjatyw klastrów, a także potencjalnym narzędziem urbanistycznym i pozycjonowania miast (np. mapy projektu).

28

S U G E R O WA N E D Z I A Ł A N I A W R A Z Z ODPOWIEDNIMI PRZYKŁADAMI

Alianse strategiczne i ramy instytucjonalne Sektor kultury i sektor kreatywny są z natury międzydyscyplinarne, łączą w sobie z jednej strony kulturę, a z drugiej strony gospodarkę, a także wiele innych powiązanych obszarów, np. edukację, innowację itp. Zatem ogromnie ważne jest zgromadzenie interesariuszy z sektora rządowego, społeczności przedsiębiorców i organizacji pozarządowych, by stworzyć zintegrowaną strategię na rzecz sektora kultury i sektora kreatywnego.

W całej Europie istnieje wiele dobrych modeli tworzenia międzysektorowych i międzywydziałowych grup roboczych, które stały się siłą napędową rozwoju polityk w zakresie sektora kultury i sektora kreatywnego na szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym i międzynarodowym. Polityka dla sektora kultury i sektora kreatywnego nie powinna być przywłaszczona przez obszar kultury czy obszar gospodarki; powinna być opracowywana w ścisłej współpracy tych obszarów. Ponadto w proces ten powinien być zaangażowany sam sektor. Kraje po obu stronach granicy współpracują ze sobą nad dzieleniem się dobrymi praktykami i opracowaniem odpowiednich działań politycznych. Ponadto projekty współpracy transgranicznej pomiędzy miastami i regionami stanowią dobrą platformę polityki pozwalającą nawiązać długoterminową współpracę pomiędzy regionami. Różne unijne programy wsparcia, między innymi EFRR, zapewniają różne możliwości finansowania.

Alianse strategiczne mogą przybierać różne formy: • doraźne grupy robocze składające się z partnerów wydziałów lub ministerstw ds. gospodarki, kultury, rozwoju regionalnego i innych; • konkretna jednostka w rządzie, odpowiedzialna za sektor kultury i sektor kreatywny; • stałe sieci kontaktów dla różnych interesariuszy; • rządowe organizacje rynkowe (organy publiczne lub pół-publiczne); • organizacje pozarządowe realizujące zadania publiczne; • sieci transgraniczne miast, regionów lub rządów krajowych.

Rozwój sektora kultury i sektora kreatywnego wymaga zindywidualizowanych programów, ponieważ ogólne mechanizmy wspierania biznesu okazały się zbyt silne, by spełnić bardzo specyficzne potrzeby tych sektorów. Oprócz działań specjalistycznych, wiele krajów i regionów powołało wyspecjalizowane organizacje wspierające przedsiębiorczość w sektorze kreatywnym poprzez łączenie wymiaru kulturowego i gospodarczego. Te wyspecjalizowane organizacje łączą know-how dotyczące kultury i gospodarki, aby zapewniać zintegrowane usługi. W wielu przypadkach finansowanie pochodzi z ministerstwa gospodarki i ministerstwa kultury jednocześnie.

PRZYKŁAD Centre for Culture and Experience Economy 39, Dania

39 www.cko.dk/en/about-ccee

Centre for Culture and Experience Economy jest niezależną agencją finansowaną z budżetu centralnego, powołaną w 2008 r. przez Ministerstwo Gospodarki i Biznesu oraz Ministerstwo Kultury. CKO powstało: po pierwsze, żeby promować wiedzę na temat zintensyfikowania wzrostu i innowacyjności przez społeczność przedsiębiorców poprzez rozwój biznesu oparty na doświadczeniu, a po drugie, by wzmocnić rozumienie działalności sektora kreatywnego poprzez współpracę strategiczną ze światem biznesu. Między innymi, CCEE wspiera projekty przedsiębiorczości wzmacniające współpracę i wymianę umiejętności pomiędzy sektorem kreatywnym a środowiskiem przedsiębiorców w ogóle, promuje gospodarkę opartą na kulturze i doświadczeniu oraz wzmacnia współpracę pomiędzy instytucjami i przedsiębiorstwami, gromadzi wiedze w Danii i na całym świecie, w tym między innymi wiedzę ze „stref doświadczenia”, oraz rozpowszechnia ją w sektorze publicznym, sektorze kultury oraz wśród przedsiębiorców, świadczy porady dla firm, które chcą korzystać z doświadczeń i umiejętności twórczych, a także dla firm z sektora kultury, które chcą nawiązać współpracę ze środowiskiem przedsiębiorców. p

Otwarta Metoda Koordynacji w Unii Europejskiej Grupa Ekspercka ds. Sektora Kultury i Twórczości

OMK

«« 29

Ten rodzaj struktury organizacyjnej może pojawić się także na szczeblu regionalnym.

Generator Swedish Creative Industries 40 jest stowarzyszeniem typu non-profit zajmującym się rozwojem i promocją sektora kultury i sektora kreatywnego w Szwecji. Grupując regiony Szwecji w sieci kontaktów, Generator zbiera doświadczenia w zakresie projektów regionalnych, modeli roboczych, polityk, przykładów przedsiębiorców i artystów, którzy odnieśli sukces oraz dzieli się nimi, podejmuję debatę na temat przyszłego rozwoju tego sektora oraz jego wpływu na innowację i rozwój. Praca Generatora podzielona jest na trzy obszary: dzielenie się wiedzą, rozwój kompetencji i budowanie sieci kontaktów.

Te struktury rozwoju sektora kultury i sektora kreatywnego mogą przyjmować różne formy.

Ogólnie mogą one działać na szczeblu krajowym, regionalnym lub lokalnym, a także mogą dotyczyć całego sektora kultury i sektora kreatywnego lub tylko ich części. Na przykład na polskim Śląsku powstała inicjatywa Design Silesia 41, której celem jest zwiększanie świadomości i zachęcanie do wdrażania innowacji. Głównym celem Design Silesia jest realizowanie projektów innowacyjnych i zachęcanie do ich wdrażania poprzez design. Design wymaga specjalistycznej wiedzy i systemu wsparcia dla jego wdrożenia. Ważne jest zatem, by stworzyć sieć i wymieniać informacje pomiędzy śląskimi przedsiębiorcami, projektantami, przedstawicielami władz samorządowych i środowisk akademickich. Design Silesia jest częściowo finansowany ze środków EFS.

PRZYKŁAD CREA:RE – Creative Regions 42 Projekt CREA.RE powstał, by bardziej zaangażować sektor kreatywny w rozwój europejskich regionów i miast. Większość stolic europejskich posiada programy wsparcia dla swoich sektorów kultury i sektorów kreatywnych. Jednakże tereny wiejskie i regionalne ośrodki miejskie wciąż nie wykorzystują w pełni swojego twórczego potencjału, chociaż unijna polityka regionalna oferuje narzędzia finansowe dla twórczego rozwoju europejskich regionów i miast. CREA.RE zrzesza regiony, które napotkały problemy, gdy rozpoczynały integrowanie sektora kreatywnego w unijne programy regionalne; do jego członków należą partnerzy o bardzo wysokim poziomie doświadczenia, którzy chcą się nim podzielić. Partnerstwo obejmuje 12 władz samorządowych i regionalnych z 10 różnych państw UE. Projekt jest realizowany w okresie 01/2010-03/2013. Finansowany jest z EFRR (Interreg IVc). p

«

W regionach i miastach realizowanych jest wiele innych projektów, w większości finansowanych z EFRR (Interreg). W latach 2009-2011 realizowany był projekt współpracy pomiędzy większymi miastami (Creative Metropoles 43), od roku 2010 (do roku2013) prowadzona jest inicjatywa współpracy pomiędzy mniejszymi miastami (Urban Creative Poles 44). Oprócz projektów z udziałem partnerów lokalnych lub regionalnych, istnieje coraz większa współpraca pomiędzy państwami członkowskimi. Wystarczy wymienić kilka przykładów: w ramach wymiaru północnego realizowane jest Partnerstwo dla Kultury, mające na celu rozwój sektora kultury i sektora kreatywnego 45, z kolei kraje skandynawskie utworzyły własną sieć współpracy, KreaNord 46. Od roku 2006 Estonia, Łotwa i Litwa prowadzą także regularne konsultacje w sprawie polityki odnośnie do sektora kultury i sektora kreatywnego 47. Projekty te są bardzo potrzebne dla przyspieszenia procesu uczenia się w krajach, regionach i miastach Unii Europejskiej.

30

S U G E R O WA N E D Z I A Ł A N I A W R A Z Z ODPOWIEDNIMI PRZYKŁADAMI

40 www.generatorsverige.se/in-english 41 www.design-silesia.pl 42 www.crea-re.eu 43 Projekt stanowił wspólną wizję 11 metropolii europejskich – Amsterdamu, Barcelony, Berlina, Birmingham, Helsinek, Oslo, Rygi, Sztokholmu, Tallinna, Wilna i Warszawy. www.creativemetropoles.eu 44 Partnerzy z Niemiec, Polski, Szwecji, Estonii i Litwy. www.creativepoles.eu 45 www.ndpculture.org 46 www.kreanord.org/?pg=aboutKreanord 47 www.creativeindustries.ee/balticreview

Zwiększanie świadomości Zwiększanie świadomości na temat potencjału sektora kultury i sektora kreatywnego w przyspieszaniu rozwoju społeczno-gospodarczego jest ciągłym procesem, niezbędnym zarówno w fazie początkowej opracowywania polityki i strategii, a także w promowaniu współpracy w ramach sektora kultury i sektora kreatywnego oraz z innymi sektorami. Grupa docelowa tych działań jest duża – począwszy od decydentów, operatorów kultury, przedsiębiorców z branży twórczości, innych branż na opinii publicznej skończywszy. Inicjatywy zwiększania świadomości służą wielu różnym celom, w tym między innymi zachęcaniu ludzi kultury do otwierania własnych firm, zwiększaniu współpracy pomiędzy przedsiębiorcami z sektora kreatywnego, edukacji przedsiębiorców i konsumentów, łączeniu sektora kultury i sektora kreatywnego z tradycyjnymi sektorami, itp. Aby zwiększyć świadomość, władze lokalne lub regionalne, przy wsparciu funduszy unijnych, mogą podjąć wiele różnych działań, m.in.: • organizowanie wizyt studyjnych; • rozpowszechnianie wyników mapowania i analiz; • organizowanie konferencji, seminariów i warsztatów; • zbieranie i rozpowszechnianie dobrych praktyk; • tworzenie stron internetowych i wydawanie biuletynów; • rozwój kanałów komunikacji i zapewnianie wsparcia dla public relations; • opracowywanie usług internetowych dla sektora kultury i sektora kreatywnego, itp.

Najlepsze wyniki osiąga się, kiedy wszystkie wyżej wymienione działania są koordynowane i oznakowane w charakterystyczny sposób. W wielu krajach istnieje centrala specjalna organizacja (instytucja publiczna lub prywatna), która pełni funkcję parasolową dla wszystkich tych działań.

PRZYKŁAD Creative Industries Styria, Austria 48 Creative Industries Styria (CIS, powstałe w 2007 r.) jest stowarzyszeniem kontaktów pracującym nad strategicznym stworzeniem i rozbudową sektora kreatywnego w Styrii.

Głównym punktem nacisku w procesie budowania sieci jest koordynacja i współpraca; Creative Industries Styria promuje usługi sektora kreatywnego i tym samym tworzy z sektora kreatywnego potencjalny obszar gospodarki Styrii.

««

Creative Industries Styria działa jako platforma komunikacyjna, łącząca przedsiębiorstwa z sektora kreatywnego i przedsiębiorstwa zainteresowane współpracą z sektorem kreatywnym. Celem stowarzyszenia jest umieszczenie Grazu i Styrii na mapie nowoczesnych, wiodących ośrodków gospodarki twórczości poprzez budowanie innowacyjnego otoczenia.

Rząd kraju związkowego zdefiniował gospodarkę kreatywności, jako pole doskonałości oraz umieścił ją w jednym z centralnych punktów programu gospodarczego.

Rozwój regionalny opiera się na świadomości wartości dodanej wynikającej z szerokiej gamy działań w różnych sektorach twórczości, co sprawia, że region jest bardziej interesujący, innowacyjny i konkurencyjny. Budowanie świadomości publicznej dla znaczenia gospodarki kreatywności w kontekście gospodarki regionalnej jest głównym zadaniem, jakie stoi przed stowarzyszeniem Creative Industries Styria. Oferuje ono nowe usługi i podejmuje inicjatywy, by tworzyć wartość dodaną i innowację dla przedsiębiorstw w każdym sektorze przedsiębiorczości w Styrii.

48 www.cis.at/de

Zadanie Creative Industries Styria: • siła napędowa zmian strukturalnych w regionie w celu budowania społeczeństwa opartego na wiedzy i produkcji; • siła napędowa koordynująca i łącząca inicjatywy na rzecz lokalizacji ekonomicznej; • inicjowanie, rozwój i koordynacja kluczowych projektów; • świadomość na szczeblu regionalnym, krajowym i międzynarodowym; • partner do kontaktów i komunikacji z przedsiębiorcami z gospodarki kreatywności.p

Otwarta Metoda Koordynacji w Unii Europejskiej Grupa Ekspercka ds. Sektora Kultury i Twórczości

OMK

31

Podobne programy, inicjatywy i organizacje krajowe, regionalne i lokalne można znaleźć w wielu krajach. Zwykle ich celem jest zwiększanie świadomości, ale czasem też szkolenia i usługi konsultacyjne. Na przykład Creative Estonia 49, będąca krajowym programem parasolowym dla wszystkich działań zwiększających świadomość na temat sektora kultury i sektora kreatywnego, np. portalu internetowego, biuletynów, seminariów, konferencji, publikacji, badań, budowania sieci kontaktów, działań łączenia partnerów oraz wsparcia PR dla sektora twórczości, itp. Creative Estonia jest finansowana ze środków EFS. Warto także przyjrzeć się inicjatywom Creative Wallonia 50 (Belgia), Creative Finland 51 (Finlandia), Creative England 52 (Anglia), Creative Scotland 53 (Szkocja) oraz Creative Industries Forum 54 (Słowacja).

Polityka i strategia Po utworzeniu warunków wstępnych i stworzeniu ram organizacyjnych dla rozwoju strategicznego sektora kultury i sektora kreatywnego kolejnym ważnym krokiem jest opracowanie narzędzi politycznych odpowiednich dla sektora. Na różnym szczeblu narzędzia te mogą przybierać różną postać, między innymi strategii regionalnych, planów rozwoju lokalnego oraz dokumentów polityki krajowej. W dodatku w nawiązaniu do europejskich funduszy strukturalnych, ogromnie ważne staje się włączenie sektora kultury i sektora kreatywnego w krajowe programy reform i strategii funduszy strukturalnych.

Punktem wyjścia dla sektora kultury i sektora kreatywnego są polityki w obszarze kultury i przedsiębiorczości, ale sektor kultury i sektor kreatywny posiadają także powiązania z licznymi obszarami polityki lokalnej, regionalne i krajowej, między innymi:

Innowacje

Badania i rozwój

Eksport i internacjonalizacja

Rozwój regionalny

Integracja społeczna i dobrobyt

Rozwój klastrów

Dywersyfikacja gospodarcza

Edukacja i kształcenie ustawiczne

Rozwój turystyki

Strategia budowania marki

Zrównoważony rozwój

Integracja i różnorodność kulturowa

W sumie istnieją dwie główne opcje, często stosowane komplementarnie. Po pierwsze, utworzenie oddzielnej polityki lub strategii sektora kultury i sektora kreatywnego; a po drugie, włączenie sektora kultury i sektora kreatywnego w wiele innych podstawowych polityk i strategii. Oddzielna strategia sektora kultury i sektora kreatywnego, na szczeblu krajowym, regionalnym lub lokalnym, może służyć wielu celom, w tym zapewniać holistyczne podejście do rozwoju całego sektora, dzięki czemu staje się narzędziem zwiększania świadomości i uwzględniania szczególnych cech sektora.

Z drugiej strony istnieją przykłady wskazujące, że samodzielna strategia nie przyniosła pozytywnych rezultatów, ponieważ nie była w pełni zintegrowana z powiązanymi obszarami polityki. Jest to szczególnie prawdziwe w odniesieniu do europejskich funduszy strukturalnych. Istnieje zaledwie kilka przykładów państw członkowskich, które pomyślnie wdrożyły programy wsparcia dla sektora kultury i sektora kreatywnego w ramach unijnych funduszy strukturalnych (np. Finlandia, Estonia). W wielu innych przypadkach mechanizmy wsparcia stosowane przez sektor kultury i sektor kreatywny są dość ogólne (np. eksport, wsparcie dla przedsiębiorczości, szkolenia, programu badawczo-rozwojowe, itp.).

32

S U G E R O WA N E D Z I A Ł A N I A W R A Z Z ODPOWIEDNIMI PRZYKŁADAMI

49 www.looveesti.ee 50 www.creativewallonia.be 51 www.luovasuomi.fi 52 www.creativeengland.co.uk 53 www.creativescotland.com 54 www.ciforum.sk

PRZYKŁAD Strategie rozwoju dla sektora kreatywnego, Finlandia 55 Rozwój strategiczny sektora kreatywnego w Finlandii rozpoczął się pod koniec lat 90-tych XX wieku. W 1999 r. grupa robocza kierowana przez Ministerstwo Edukacji 56 z udziałem Ministerstwa Handlu i Przemysłu 57, Ministerstwa Finansów, Ministerstwa Zatrudnienia, Fińskiej Rady Sztuki, Tekes – Fińskiej Agencji Finansowania Technologii 58, uniwersytetów i przedsiębiorstw sporządziła raport w sprawie rozwoju sektora kreatywnego, zawierający rekomendacje przyszłych działań. Uruchomiono wiele programów na rzecz rozwoju przemysłu treści (np. program finansowania Digidemo w 2002 r.).

««

W 2005 r. Ministerstwo Edukacji utworzyło grupę roboczą ds. oceny wpływu kultury na gospodarkę, a w 2008 r. ukazał się pierwszy raport Culture Satellite Account. Przedstawiał on pomiary i oceny skutków gospodarczych kultury oraz był pierwszym dokumentem mapowania w Finlandii.

W latach 2004-2006 różne ministerstwa opublikowały raporty w sprawie sektora kreatywnego. Rozpoczął się rozwój regionalnych i lokalnych sektorów kultury i sektorów kreatywnych. Na przykład inicjatywa Creative Tampere (Luova Tampere) powstała w celu przyspieszenia rozwoju poprzez promowanie interakcji pomiędzy przedstawicielami różnych sektorów w celu opracowywania nowych koncepcji kreatywnych. Działania te są kontynuowane w ramach programu Open Tampere 59.

W roku 2007 ministerstwa opublikowały Strategię Rozwoju Przedsiębiorczości w Sektorze Kreatywnym na rok 2015 praz Program Promocji Eksportu Kultury 2007-2011. Pod koniec 2007 r, rozpoczęła się realizacja strategii w ramach krajowego programu rozwoju w ramach EFS na rzecz rozwoju biznesu i internacjonalizacji w sektorze kreatywnym na lata 2007-2013. Krajowy program rozwoju jest koordynowany przez Ministerstwo Edukacji i Kultury w ścisłej współpracy z Ministerstwem Zatrudnienia i Gospodarki. Konkretnym celem programu rozwoju jest wspieranie umiejętności biznesowych osób samozatrudnionych, nowopowstałych firm, istniejących przedsiębiorstw i MSP. Celem programu rozwoju jest promowanie rozwoju produktów i innowacji, przedsiębiorczości i know-how biznesowego, a także kompetencji produkcyjnych i zarządczych, analizowanie kwestii związanych z przewidywaniem zmian w środowisku operacyjnym w celu zwiększenia bazy wiedzy w tej dziedzinie. Wielkość programu to 14 mln euro; program jest częściowo finansowany z EFS.

55 www.creativeindustries.fi 56 Obecnie Ministerstwo Edukacji i Kultury 57 Obecnie Ministerstwo Zatrudnienia i Gospodarki 58 Obecnie Tekes- Fińska Agencja Finansowania Technologii i Innowacji 59 www.luovatampere.fi/eng/ 60 www.creativeindustries.fi

Projekt Creative Industries Finland (CIF) powstał w 2008 i pełni rolę koordynującą dla projektów krajowego programu rozwoju. Zapewnia on twórcom sektora, decydentom i podstawowym grupom interesów informacje i usługi. Publikuje wiadomości, fakty i dane, które pomagają zrozumieć i rozbudować gospodarkę kreatywności a także stanowią podstawy dla prognoz. Odbywające się co roku imprezy i warsztaty stanowią okazję do nawiązywania kontaktów i platformę do koordynowania działań rozwojowych na szczeblu krajowym i międzynarodowym. Projekt CIF jest koordynowany przez Ośrodek Small-biznesu Wydziału Ekonomii Uniwersytetu Aalto we współpracy z miastem Tampere/Creative Tampere oraz Cupore, Fińską Fundacją na rzecz Badań nad Polityką Kulturalną. Partnerami są także Akademia Sibeliusa, Przedsiębiorstwo Rozwoju Regionalnego Jyväskylä Jykes Ltd oraz miasto Seinäjoki. CIF jest częściowo finansowany ze środków EFS. 60 Program Promocji Eksportu Kultury został opracowany w latach 2005-2007 i wdrożony w latach 2007-2011. Jego realizacją zajmowało się Ministerstwo Edukacji i Kultury, Ministerstwo Zatrudnienia i Gospodarki oraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych we współpracy z przedstawicielami sektora kreatywności.

Otwarta Metoda Koordynacji w Unii Europejskiej Grupa Ekspercka ds. Sektora Kultury i Twórczości

OMK

33

Głównymi celami programu są: • rozwój działalności gospodarczej; • wzmacnianie klastrów i sieci; • międzynarodowy marketing i promocja; • środowisko operacyjne dla eksportu kultury; • współpraca i wymiana kulturalna; • rozwój struktur eksportu kultury.

W 2008 r. Ministerstwo Zatrudnienia i Gospodarki zainicjowało projekt „Strategia Rozwoju na rzecz Gospodarki Kreatywności 2008-2011”. Jego celem była poprawa sytuacji osób zawodowo zajmujących się twórczością na rynku pracy, promowanie przedsiębiorczości i rozwoju oraz wspieranie rozwoju produktów w obszarach biznesu wykorzystujących kreatywne know-how. W ramach projektu prowadzone były także prace badawcze i opracowywane prognozy.

Oprócz wspierania rozwoju krajowego, Ministerstwo Zatrudnienia i Gospodarki w 2010 r. uruchomiło Sieć Regionalnych Twórców Sektora Kreatywnego. Sieć Sektora Kreatywnego zapewnia wsparcie dla tworzenia sieci kontaktów regionalnych oraz łączy pracę w regionach z pracą na szczeblu krajowym. Rozwój sektora twórczości zachodzi dzięki współpracy, negocjacjom i doświadczeniu zawodowemu. Jednym z najbardziej popularnych wydarzeń jest LUOTU – międzysektorowa impreza łącząca różne przedsiębiorstwa.

Sektor kreatywny ujęty jest w strategii Europa 2020, Fińskim Programie Krajowym, a także w jednym z priorytetów programu rządowego. Zgodnie z programem rządowym fińska struktura gospodarcza zostanie zróżnicowana i wzmocniona poprzez rozwój tradycyjnych mocnych stron, ale jednocześnie rozbudowywane będą nowe sektory rozwoju, jak sektor usług i sektor kreatywny. W 2012 r. koordynacja i współpraca strategiczna pomiędzy ministerstwami, władzami szczebla regionalnego i lokalnego zostanie wzmocniona. p

34

S U G E R O WA N E D Z I A Ł A N I A W R A Z Z ODPOWIEDNIMI PRZYKŁADAMI

PRZYKŁAD Hiszpański plan działania na rzecz promocji sektora kultury i sektora kreatywnego 61 Celem Planu działania na rzecz promocji sektora kultury i sektora kreatywnego, realizowanego przez hiszpańskie Ministerstwo Kultury, jest zapewnienie szczególnego traktowania sektorowi kultury i sektora kreatywnego. Co więcej, Plan działania ma w zamierzeniu złagodzić skutki międzynarodowego kryzysu finansowego dzięki tworzeniu majątku i miejsc pracy w sektorze kultury, doprowadzając do zwiększenia środków finansowych dostępnych dla przedsiębiorstw zajmujących się kulturą, które obecnie dotkliwie odczuwają ograniczenia płynności w systemie finansowym.

««

Ministerstwo Kultury wzmacnia wsparcie dla nowych sektorów kultury ściśle związanych z innowacyjnością i twórczością, taką jak design, moda, architektura, reklama, nowe media, gry wideo i sztuka interaktywna. Ponadto uwzględnione są także bardziej tradycyjne sektory: sztuka sceniczna, sztuki wizualne, dziedzictwo kulturalne, film telewizja, radio, muzyka, książki i czasopisma.

W 2011 r. plan ten przyniósł korzyści dla ponad 450 organizacji i 150 osób zawodowo związanych z tym sektorem. Plan działania na rok 2011 posiadał budżet w wysokości 35 622 000 € a jego głównymi celami było: • promowanie cyfryzacji treści kulturowych; • ponowne uruchomienie systemu grantów i dotacji z Ministerstwa Kultury poprzez włączenie nowych sektorów i nowych instrumentów finansowych; • promowanie szkoleń przedsiębiorców z sektora kultury; • promowanie finansowania ze środków publicznych/prywatnych, ponieważ projekty muszą posiadać 30 % wkładu własnego; • propagowanie wyjątkowości i różnorodności hiszpańskiego dziedzictwa kulturowego, rozwój turystyki w każdej gminie i promowanie języka hiszpańskiego.

Plan działania oparty jest na trzech głównych liniach działania: 1. doskonalenie szkolenia i promowania kreatywności – poprzez granty szkoleniowe i nagrody za kreatywność dla szkół; 2. wspieranie cyfryzacji treści i rozwój, konsolidacja oraz internacjonalizacja sektora kultury i sektora kreatywnego – za pomocą grantów, gwarancji dla przedsiębiorstw, pożyczek (we współpracy z oficjalną instytucją kredytową) oraz szkolenie przedsiębiorców z sektora kultury (we współpracy z izba handlową); 3. wspieranie jednostek non-profit – granty na działania kulturalne i promowanie turystyki kulturalnej. p

61 http://www.calameo.com/read/ 0000753350b1ce9d39fb9

Otwarta Metoda Koordynacji w Unii Europejskiej Grupa Ekspercka ds. Sektora Kultury i Twórczości

OMK

35

4 . 2 . Wzma cni a ni e sekt or a ku lt u ry i t w órc z oś c i Wprowadzenie Poniższy rozdział opisuje kluczowe elementy wspierania przedsiębiorstw z sektora kultury i twórczości.

Wzmacnianie sektora kultury i twórczości Cel: konkurencyjne i eksportujące przedsiębiorstwa w sektorze twórczości

o

5 Sieci i klastry

o

4 Dostęp do środków finansowych

o

3 Inkubatory przedsiębiorstw z sektora twórczości

o

2 Infrastruktura fizyczna

o

1 Budowanie możliwości

Aby sektor kultury i sektor kreatywny mogły się rozwijać, powinny mieć dostęp do szerokiej gamy usług i mechanizmów wsparcia. Podstawowym zadaniem jest określenie, kiedy ogólne mechanizmy wsparcia biznesu mogą mieć zastosowanie do specyficznych potrzeb sektora kultury i sektora kreatywnego i kiedy należy wprowadzić nowe działania dostosowanego do tego sektora. Talliński Manifest w sprawie gospodarki kreatywności z 2011 r. (patrz załącznik 5) wzywa do „zajęcia się konkretnymi elementami, które sprawiają, że firmy i przedsiębiorstwa z sektora kreatywnego są »wyjątkowi«, oraz uwzględnienia podejść, w których taka wyjątkowość nie istnieje. Na przykład wprowadzenie działań na rzecz gotowości do inwestycji dla firm z sektora kreatywnego, lecz wprowadzając jedynie inwestycje celowane, jeśli istnieją rzeczywiste dowody na niepowodzenie rynkowe przy wykorzystaniu głównych źródeł inwestycyjnych (jak banki detaliczne, fundusze inwestycyjne, itp.). Na przykład wprowadzenie zachęt do ubezpieczania eksportu dla firm zajmujących się handlem towarami i usługami kreatywnymi, tylko jeśli istnieją dowody na niższy poziom eksportu ze strony takich przedsiębiorstw z powodu zaporowo wysokich kosztów ubezpieczenia.”

Priorytetem powinny być zmiany i dostosowanie ogólnych działań na rzecz wsparcia biznesu tak, by objąć nimi także sektor kultury i sektor kreatywny. Korzystanie z już istniejących mechanizmów oznacza, że na wsparcie rozwoju sektora kultury i sektora kreatywnego dostępnych jest więcej środków. Jednakże wymaga to podniesienia świadomości i ewentualnie zmiany niektórych kryteriów w istniejących programach, co powinno pozwolić na spełnienie specyficznych potrzeb sektora kultury i twórczości. Ponieważ działania ogólne powinny objąć główne elementy wsparcia dla sektora kultury i sektora kreatywnego, elementy nieobjęte istniejącymi działaniami wymagać będą podejścia specjalnego dla tych sektorów.

Na przykład Estonia w swoim programie rozwoju sektora kultury i sektora kreatywnego wykorzystuje model „łańcucha wartości”, który pozwala zastosować do tego sektora zintegrowany program wsparcia. Model oparty jest na podejściu piramidowym, gdzie na dole znajdują się działania dla wszystkich (mapowanie, zwiększanie świadomości), po środku znajdują się działania dla niektórych (rozwój umiejętności, inkubatory, targi handlowe, itp.), a na samej górze działania dla nielicznych (granty, inwestycje, wsparcie eksportu, itp.).

W modelu estońskim istnieje tylko jedno działanie konkretnie przeznaczone dla sektora kultury i sektora kreatywnego (struktury wsparcia sektora kreatywnego), wszystkie inne działania są ogólne i celowane do wszystkich przedsiębiorstw, a w celu objęcia sektora kultury i sektora kreatywnego podejmowanie są pewne konieczne korekty.

36

S U G E R O WA N E D Z I A Ł A N I A W R A Z Z ODPOWIEDNIMI PRZYKŁADAMI

Inwestycje w nowe technologie Dotacje na marketing eksportu

Wsparcie dla ważniejszych projektów Diagnostyka

Dotacje na targi handlu zagranicznego Dotowanie wspólnego marketingu i wsparcie dla klastrów sektora kultury Dotacje na centrum kompetencji o znaczeniu dla kraju

Wsparcie dla inkubatorów, ośrodków rozwoju i sieci sektora kultury

Program mentoringu

Dotacja na start dla początkujących przedsiębiorców

Wzmacnianie konkurencyjności regionalnej

Wsparcie rozwoju wiedzy i umiejętności zawodowych

Współpraca

Środowisko e-usług Budowanie świadomości

Opracowywanie ram polityki

Analiza SWOT Mapowanie, badania i analizy

62 www.eas.ee

Źródło: Enterprise Estonia 62, łańcuch wartości wsparcia sektora kultury i sektora kreatywnego

Otwarta Metoda Koordynacji w Unii Europejskiej Grupa Ekspercka ds. Sektora Kultury i Twórczości

OMK

37

Budowanie możliwości Budowanie możliwości sektora kultury i sektora kreatywnego jest niezbędne, ponieważ środowisko operacyjne tej branży przechodzi gwałtowne i silne zmiany strukturalne. Zmiana jest spowodowana szybkim rozwojem technologicznym, między innymi cyfryzacją, a także sytuacją globalną na rynku. Cyfryzacja spowodowała zmiany w kanałach dystrybucji, co z kolei wymaga nowych kompetencji w biznesie, w szczególności w zakresie dostarczania i wprowadzania na rynek dzieł, produktów i usług.

Przedsiębiorcy z sektora kultury i sektora kreatywnego często nie posiadają takich umiejętności biznesowych jak marketing, zarządzanie projektami i umiejętności cyfrowe. Istnieje potrzeba solidnej edukacji zawodowej na wszystkich szczeblach systemu kształcenia.

Celem tych działań jest zapewnienie operatorom i przedsiębiorcom z sektora kultury i sektora kreatywnego dodatkowych usług szkolenia, poradnictwa, finansowania i rozwoju.

Sektor kultury i sektor kreatywny powinny mieć możliwość uzyskania usług konsultacyjnych i coachingu w zakresie przedsiębiorczości, umiejętności biznesowych oraz rozwoju produktów i usług. Istnieje również potrzeba „pośredników”, np. menedżerów, agentów i kuratorów, którzy mogliby pomagać mikroprzedsiębiorstwom i osobom samozatrudnionym w uzyskiwaniu finansowania projektów i wprowadzania na rynek produktów i usług dla klienta końcowego lub B2B.

PRZYKŁAD Creative England, Wielka Brytania 63 Creative England to nowa organizacja poświęcona wspieraniu zrównoważonego rozwoju niezależnych przedsiębiorstw z sektora kreatywnego oraz osób, które je napędzają, w każdej części Anglii poza Londynem. Misją tej organizacji, powstałej w październiku 2011 r., jest rozwój sektora filmowego, telewizyjnego, gier, cyfrowego i twórczości w regionach Anglii. Do jej zadań należy inwestowanie w talenty, rozwój przedsiębiorstw, zwiększanie dostępu widzów do produktów twórczości, wsparcie produkcji, doskonalenie pozyskiwania danych rynkowych i zachęcanie do innowacji.

«

Dzięki biurom w Birmingham, Bristolu, Nottingham, Manchesterze i Leeds, Creative England korzysta z pracy regionalnych screen agencies poza Londynem (między innymi South West Screen), które przez ostatnie 10 lat wspierały rozwój filmu, telewizji, sektora interaktywnego, gier oraz mediów cyfrowych w regionach Anglii. Creative England otrzymuje dotacje celowe ze środków Brytyjskiego Instytutu Filmowego (BFI), oraz ze środków organu delegowanego przez BFI do celów dystrybucji wpływów z Loterii na film w regionach Anglii poza Londynem. Organizacja pozyskała także inwestycje z państwowego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach nowego programu inwestycyjnego o wartości 5 mln GBP, przeznaczonego na wspieranie przedsiębiorstw cyfrowych i twórczych, który ma zostać uruchomiony na wiosnę 2012 r., równolegle z nowym projektem obejmującym badania i wydarzenia mającym na celu wzmocnienie sytuacji gospodarczej przedsiębiorstw z sektora twórczości w klastrach biznesowych. p Finlandia korzysta z istniejącej sieci ośrodków, aby przybliżyć niezbędne usługi do klientów z sektora kultury i sektora kreatywnego. Model Refinery oferuje przedsiębiorcom z sektora twórczości dotowane usługi konsultacyjne Refinery, trwające od 1 do 5 dni na firmę. Eksperci Refinery spotykają się z przedstawicielami firmy, omawiają wymagania dla rozwoju firmy oraz pomagają znaleźć odpowiedniego konsultanta. Rejestr Refinery zawiera listę ekspertów ds. sektora kreatywnego, pozwalających spełnić potrzeby firm i rozwoju produktów. Działania Refinery pozwoliły na utworzenie ogólnokrajowej sieci konsultantów, a system został połączony w 15 Ośrodków rozwoju gospodarczego, transportu i środowiska. Model Refinery został opracowany w okresie programowania 2000-2006 i sfinansowany ze środków EFS 64.

38

S U G E R O WA N E D Z I A Ł A N I A W R A Z Z ODPOWIEDNIMI PRZYKŁADAMI

63 www.creativeengland.co.uk 64 http://www.tem.fi/ index.phtml?99142_m=99172&s=3924

Infrastruktura fizyczna i odnawianie terenów Aby zwiększyć możliwości sektora kultury i sektora kreatywnego do eksperymentowania, innowacji i rozwoju, należy promować rozwój odpowiedniej infrastruktury na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym, co pozwoli przyczynić się do powstawania społeczności twórczych: • sektor kultury i sektor kreatywny potrzebują miejsc nawiązywania kontaktów i współpracy – fizycznych lub wirtualnych, tymczasowych lub stałych – które mogą pełnić funkcję profesjonalnych ośrodków oferujących tworzenie zasobów wiedzy i zasobów, co jest szczególnie istotne w przypadku sektorów charakteryzujących się coraz większym udziałem „wolnych strzelców” i nano-przedsiębiorstw; • przedsiębiorstwa sektora kultury i sektora kreatywnego potrzebują wielodyscyplinarnego środowiska, w którym mogą łatwo i dynamicznie tworzyć klastry ze środowiskami akademickimi i innymi sektorami gospodarki (patrz także rozdział poświęcony budowaniu sieci kontaktów i klastrów); • stara infrastruktura przemysłowa miast może doskonale być przekształcana w klastry innowacji i twórczości, co pozwala wpływać na rozwój gospodarki lokalnej, odnowę terenów miejskich, wzrost atrakcyjności terytorialnej i regionalnej oraz rozwój terenów wiejskich; • co bardziej istotne, osoby pracujące w sektorze kultury i sektorze kreatywnym potrzebują także podstawowej infrastruktury, w której mogą prowadzić swoją działalność, realizować swoje wizje twórcze i artystyczne oraz kontaktować się z odbiorcami. W tym kontekście należy podkreślić niezwykle ważną rolę miejsc dziedzictwa kulturalnego oraz instytucji kultury.

PRZYKŁAD Temple Bar 65, Dublin, Irlandia Temple Bar to dzielnica kulturalna Dublina. Zajmuje obszar około 28 ha i datuje się na X wiek. W XVII i XVIII wieku dzielnica mocno się rozbudowała, zintensyfikowała się działalność handlowa i chałupnictwo. W latach 1991-2001 Temple Bar przekształcono w nowoczesną, tętniącą życiem dzielnicę, w której inwestycje finansowane były z połączenia środków unijnych i krajowych oraz znacznego udziału inwestycji prywatnych.

««

Dzisiaj w dzielnicy tej znajduje się ponad 450 firm, z których większość to przedsiębiorstwa małe, często zarządzane przez właścicieli. Obroty handlowe dzielnicy oscylują wokół 700 mln euro, a firmy z Temple Bar dodatkowo płacą podatek VAT w kwocie 3 mln euro.

Obszar zachował swój specyficzny charakter; siedzibę tutaj ma 80 organizacji kultury i sektora kreatywnego, które produkują każdego roku tysiące dzieł. Temple Bar przyciąga każdego dnia 50 000 zwiedzających; dzielnicę zamieszkuje 3 000 osób.

Projekt odnowy został sfinansowany dzięki połączeniu finansowania publicznego z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej oraz Skarbu Państwa, kapitału dłużnego i znaczących inwestycji ze strony sektora prywatnego. Oprócz finansowania fizycznej przebudowy dzielnicy, wsparcie finansowe ze środków publicznych popłynęło też do ważnych projektów, jak np. inicjatywa Niezależnych Przedsiębiorców Kultury (Independent Cultural Entrepreneurs), której celem było wyposażanie młodych, rozwijających się artystów i twórców w umiejętności biznesowe niezbędne do osiągnięcia potencjału i rozwoju przedsiębiorstw kreatywnych w sposób zrównoważony.

65 www.templebar.ie

Łączna kwota inwestycji ze środków publicznych dla dzielnicy wyniosła 56 mln € (42,5 mln GBP). Środki pochodziły z dwóch głównych źródeł – Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) oraz Skarbu Państwa za pośrednictwem Ministerstwa Środowiska i Samorządów Lokalnych. Kolejne 63 mln € (49,7 mln GBP) uzyskano w postaci pożyczki z Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz instytucji finansowych. Dodatkowo sektor prywatny zainwestował w dzielnicy kwotę ponad 127 mln € (100 mln GBP), budując hotele, restauracje, puby, mieszkania, sklepy i inne firmy.

Otwarta Metoda Koordynacji w Unii Europejskiej Grupa Ekspercka ds. Sektora Kultury i Twórczości

OMK

39

Badania wskazują, że kompleksowe i holistyczne podejście do rozwoju kultury wywarło bardzo pozytywny wpływ na same organizacje kultury i odegrało centralną rolę w rozwoju całej dzielnicy. Badania ilościowe wskazują na pozytywny wpływ i znaczenie gospodarcze programu kultury: liczba pracowników pracujących w sektorze kultury wzrosła z 29 w roku 1993 do ponad 500 w roku 2001; liczba odwiedzających wzrosła radykalnie, o ponad 752 %; 81 % wszystkich odwiedzających przychodzi do Temple Bar, by poczuć klimat dzielnicy i skorzystać z różnorodnej oferty kulturalnej. Aspekt kulturalny sprawił także, że dzielnica Temple Bar stała się głównym miejscem odwiedzin turystów – obecnie goście zagraniczni stanowią 50 % wszystkich odwiedzających Temple Bar, w porównaniu do zaledwie 14 % w 1993 r. p

PRZYKŁAD Fabryki Sztuki 66, Barcelona, Hiszpania Głównym celem tej inicjatywy jest zwiększenie ilości miejskich przestrzeni publicznych pozwalających na twórczość kulturalną w różnych dziedzinach sztuki: Oczekuje się, że inicjatywa ta przekształci niektóre z niezwykłych budynków przemysłowych Barcelony w przestrzeń generującą kulturę – fabryki twórczości artystycznej – i przekaże je różnym grupom i stowarzyszeniom. Oczekiwanym skutkiem długofalowym będzie stymulowanie kreatywności miasta. Jako inicjatywa rewitalizacji i pobudzenia konkretnych obszarów miasta, sieć fabryk sztuki obejmuje pięć dzielnic (Barcelona dzieli się na 10 dzielnic).

Obecnie działa, całkowicie lub częściowo, siedem fabryk: Fabra i Coats, el Graner de la Philips, La Seca, la Central del Circ, la Nau Ivanow, l’Ateneu Popular 9 Barris oraz Hangar.

«

Z drugiej strony sieć Fabryk Sztuki oferuje osobom zawodowo związanym z sektorem i w rezultacie także mieszkańcom przestrzeń konieczną do rozwoju twórczości w najbardziej jej artystycznym przejawie; z drugiej strony, inicjatywa ta staje się narzędziem redystrybucji twórczości w różnych dzielnicach, co pozwala na rewitalizację obszarów, w których zlokalizowane są fabryki. Ponadto warto podkreślić, że Program Fabryk Sztuki jest realizowany w ścisłym powiązaniu ze wsparciem udzielanym rozlicznym inicjatywom prywatnym i niezależnym oraz przestrzeniom miejskim, które przez wiele lat realizowały podstawowe zadanie promowania pracy najnowszych twórców.

Rada Miejska Barcelony jest trwale zaangażowana w rozwój tego projektu: dzięki miejskiemu Instytutowi Kultury przewodzi inicjatywie i zapewnia motywację do tworzenia koncepcji oraz podstawowe finansowanie. W ramach fabryk sztuki oferowanych jest nawet 30 000 metrów kwadratowych nowych przestrzeni, w których już realizowanych jest wiele projektów kulturalnych i artystycznych, zawsze w ścisłej współpracy z lokalnym sektorem kultury. Zarząd nad niektórymi budynkami został już przeniesiony na korzystające z nich stowarzyszenia i grupy: na przykład Katalońskie Stowarzyszenie Cyrkowe zarządza „la Central del Circ”. Projekt Fabryk Sztuki wyznaczył nowy kierunek stymulowania systemu kulturalnego Barcelony w obszarze szkolenia, twórczości, produkcji i badań. p

66 www.bcn.cat/fabriquesdecreacio/

40

S U G E R O WA N E D Z I A Ł A N I A W R A Z Z ODPOWIEDNIMI PRZYKŁADAMI

Inkubatory przedsiębiorstw z sektora kreatywnego Wiele krajów, regionów i miast w całej Europie inwestuje w konkretne miejsca, jako ośrodki dla sektora kultury i sektora kreatywnego, jednakże wydaje się, że niewiele z nich utworzyło inkubatory. Główną różnicą pomiędzy ośrodkiem a inkubatorem jest to, że inkubator koncentruje się na jakości i rozwoju swoich najemców, nawet jeśli oznacza to, że część powierzchni pozostanie pusta. Usługi inkubatora zwykle ujęte w pakiecie oraz (potencjalnie) puste powierzchnie oznaczają, że koszt inkubatora jest wyższy niż koszt zwykłej powierzchni. Tak więc inkubatory często są własnością miast i przez nie zarządzane, ale działalność tę podejmują także uniwersytety i partnerstwa publiczno-prywatne. Wiele z nich z sukcesem wykorzystało środki z EFRR i EFS do stworzenia i rozwoju inkubatorów oraz powiązania ich w sieć.

Nie ma jednej definicji ani kryterium inkubatora kultury lub twórczości. Inkubatory te różnią się wielkością, lokalizacją, zasadami pracy oraz wyboru najemców. Niektóre inkubatory bardziej skupiają się na operatorach kultury (pełniąc głównie funkcję rezydencji), inne koncentrują się wyłącznie na przedsiębiorcach z sektora kreatywnego lub skierowane są do pewnego klastra firm, jak na przykład firmy tworzące gry. Coraz częściej zwykłe inkubatory przedsiębiorczości starają się włączyć przedsiębiorstwa z sektora kreatywnego do swoich projektów inkubatora, ale istnieje wyraźna potrzeba tworzenia specjalnych inkubatorów dla sektora kultury i sektora kreatywnego. Jest to spowodowane trzema przyczynami: • sektor kultury i sektor kreatywny poszukują inspirującego, ożywionego środowiska, w którym mogą działać; • sektor kultury i sektor kreatywny potrzebują specjalistycznych usług konsultacyjnych uwzględniających specyficzne modele działania; • sektor kultury i sektor kreatywny często pracują nad prototypami lub na zasadach projektowych oraz korzystają z pomysłów podobnie myślących przedstawicieli innych sektorów kultury i sektorów kreatywnych, co tworzy efekt synergii i nowe możliwości biznesowe.

PRZYKŁAD Inkubatory Kreatywności w Estonii Estońska narodowa strategia wykorzystania funduszy strukturalnych w latach 2007-2013 określa inkubatory kreatywności jako jeden z kluczowych elementów wspierania przedsiębiorczości w sektorze kultury oraz tworzenia korzystnych warunków dla tworzenia firm. Inkubatory kreatywności są tworzone i administrowane przez władze lokalne lub instytucje edukacyjne. Finansowanie unijne obejmuje inwestycje w infrastrukturę, sprzęt i część kosztów bieżących.

67 www.esa.ee 68 www.artsmanagement.net/index.php?module=News&func=display&sid=1404

««

Talliński Inkubator Kreatywności 67 został otwarty w 2009 r. i jest jednym z trzech inkubatorów prowadzonych przez Fundację Wspierania Biznesu i Zarządzania Kredytami z Tallina.

Jego misją jest zapewnianie usług inkubatora dla nowo powstałych firm z sektora kreatywnego. Głównym celem Inkubatora jest zwiększenie konkurencyjności biznesowej takich MSP poprzez tworzenie „miękkiej” infrastruktury: mechanizmów współpracy i udziału, wsparcia rozwoju i eksportu. Inkubator znajduje się w zabytkowym budynku fabryki odzieżowej i obecnie jest siedzibą ponad 30 nowych firm z wszystkich obszarów twórczości: projektantów biżuterii, szkła artystycznego, grafiki, fotografii, rękodzieła, sztuk scenicznych, itp. Znaczna większość z nich reprezentuje dziedziny projektowania odzieży, architektury wnętrz i animacji 3D/4D. Talliński Inkubator Kreatywności otrzymał nagrodę za drugie miejsce w konkursie Najlepszy Inkubator Naukowy 2010 za łączenie przedsiębiorczości z twórczością i kulturą (IX Doroczna Konferencja w sprawie inkubatorów naukowych organizowana przez The Technopolicy Network) 68.

Otwarta Metoda Koordynacji w Unii Europejskiej Grupa Ekspercka ds. Sektora Kultury i Twórczości

OMK

41

Ośrodek Sektora Kreatywnego w Tartu 69 powstał w 2009r. z inicjatywy Rady Miejskiej Tartu.

Ośrodek pełni funkcję koordynatora sektora kreatywnego w Tartu i Estonii południowej, dostarczając informacje i szkolenia związane z sektorem kreatywnym, konsultacje prawne i gospodarcze dla przedsiębiorców z tego sektora, a także usługi inkubacji (i preinkubacji).

Po zakończeniu wszystkich prac remontowych Ośrodek Sektora Kreatywnego w Tartu będzie zapewniał przestrzeń dla maksymalnie 40 firm, oferując zatrudnienie dla maksymalnie 100 pracowników.

W okresie planowania odrzucono pomysł włączenia inkubatora sektora kreatywnego w krajowy program inkubacji, ponieważ nie było dostatecznie dużo informacji i wiedzy na temat postępowania z tym nowym rodzajem inkubatora. Tak więc postanowiono zainwestować w inkubatory sektora kreatywnego w oparciu o program sektora kreatywnego.

Po udanym uruchomieniu trzech różnych inkubatorów kreatywnego oraz uzyskaniu wyników za okres 2009-2011 postanowiono, że od 2012 roku inkubatory kreatywności będą włączone do ogólnego programu inkubatorów. p

PRZYKŁAD Fabryka Kreatywności w Rotterdamie, Holandia Za 6 mln € miasto Rotterdam przekształciło stary silos zbożowy w biednej dzielnicy w inkubator przedsiębiorczości twórczej. Fabryka Kreatywności była jedną z pierwszych przestrzeni coworkingu w Europie i została otwarta w maju 2008 r. Łączy ona ponad 70 firm z sektora kreatywnego i biznesu w jednym budynku i zapewnia im usługi dla szybszego rozwoju poprzez wspieranie współpracy z firmami, instytucjami edukacyjnymi i organami rządowymi. Partnerzy to m.in Rabobank (bank komercyjny), KPMG (usługi księgowe i konsultingowe), ARA (agencja reklamowa), Uniwersytet Erazma HOPE i Uniwersytet Techniczny w Delft, Hogeschool Rotterdam oraz Albeda College (edukacja zawodowa wyższego i niższego szczebla), Vestia (spółdzielnia mieszkaniowa), Pact op Zuid (deweloper) oraz Rotterdamska Orkiestra Filharmoniczna (dostęp do nowych sieci).

«

W październiku 2011 r. Fabryka Kreatywności obsługiwała 74 firm, niektóre mieszczące się w prywatnych biurach, ale większość w otwartej przestrzeni mieszczącej od 3 do 12 firm.

Firmy wynajmują biurka zamiast metrów kwadratowych po bardzo niskich cenach. Ceny kształtują się od 111 € za osobę miesięcznie, z uwzględnieniem wszystkich kosztów: ogrzewania, prądu, Internetu światłowodowego, systemu bezpieczeństwa, usług recepcji, sal konferencyjnych, coachingu i usług nawiązywania kontaktów. Ta niska cena jest możliwa dzięki wsparciu finansowemu partnerów Fabryki Kreatywności. Nie ma żadnych dotacji, firma zarządzająca jest podmiotem prywatnym i wynajmuje budynek od Miasta Rotterdam. p

Dostęp do środków finansowych Sektor kultury i sektor kreatywny, w szczególności MSP, napotykają się na trudności z dostępem do środków koniecznych do finansowania działalności, zarówno pod względem kredytów jak i kapitału inwestycyjnego. Chociaż jest to wspólny problem wszystkich MSP, sytuacja przedsiębiorstw działających w sektorze kultury i sektorze kreatywnym jest znacznie gorsza ze względu na poniższe powody: • firmy z sektora kultury i sektora kreatywnego polegają na aktywach niematerialnych (w szczególności na prawach własności intelektualnej), które zwykle nie są odzwierciedlone w sprawozdaniach finansowych; • w przeciwieństwie do innych produktów przemysłowych, produkty wytwarzane przez sektor kultury i sektor kreatywny zwykle nie są masowe; każdy film, książka, opera, gra wideo jest swoistym unikatowym prototypem;

69 www.lmk.ee/eng

42

S U G E R O WA N E D Z I A Ł A N I A W R A Z Z ODPOWIEDNIMI PRZYKŁADAMI

• w większości przypadków wymagania finansowe firm z sektora kultury i sektora kreatywnego są w opinii banków niedostatecznie udokumentowane, aby dostrzec w nim interes komercyjny i podjąć się analizy projektu, zbudować doświadczenie w dziedzinie wciąż postrzeganej jako ryzykowna oraz stworzyć specjalne działy przeznaczone dla sektora kultury i sektora kreatywnego, rozumiejące szczególne modele biznesowe tego sektora; • sektor kultury i sektor kreatywny zmagają się także z wyzwaniami w zakresie osiągnięcia gotowości inwestycyjnej, w szczególności w momencie, gdy muszą one znaleźć innowacyjne modele biznesowe dla nowego środowiska cyfrowego.

W takiej sytuacji istotną rolę mają do odegrania władze publiczne – w szczególności władze regionalne – poprzez stymulowanie inwestycji prywatnych i promowanie partnerstw publiczno-prywatnych na rzecz MSP w sektorze kultury i twórczości, między innymi poprzez mechanizmy gwarancyjne lub fundusze kapitałów wysokiego ryzyka.

Inicjatywy JEREMIE oraz JASMINE umożliwiają już państwom członkowskim oraz regionom wykorzystywanie funduszy strukturalnych do tworzenia programów inżynierii finansowej. Fundusz Advantage Creative Fund 70 w Birmingham oraz VC Fonds Kreativwirtschaft 71 w Berlinie to dwa przykłady takich programów skierowanych konkretnie do sektora kultury i sektora kreatywnego. Kolejna generacja funduszy strukturalnych powinna położyć nacisk na rolę nowoczesnych instrumentów finansowych i rozszerzyć ich zakres poprzez zwiększenie elastyczności i efektywności ich ram wykonawczych. 72

PRZYKŁAD departure – Agencja Kreatywna Miasta Wiednia, Austria 73 departure to wiedeńska agencja sektora kreatywnego, która wspiera wiedeńskie firmy i przedsiębiorców w następujących dziedzinach twórczości: rynek sztuki, architektura, sektor audiowizualny, design, moda, muzyka, multimedia i sektor wydawniczy.

70 Inwestycje w ramach Funduszu objęty cały zakres sektora twórczości, od produkcji filmów do studiów animacji, orkiestr i firm tworzących oprogramowanie, od telewizji do nowych mediów. Advantage Creative Fund dokonał 81 inwestycji w 55 przedsiębiorstw z sektora twórczości z regionu West Midlands, w kwocie 5,4 mln GBP. www.advantagecreativefund.co.uk 71 Fundusz ten jest wspólną inicjatywą Investitionsbank Berlin (IBB) oraz miasta Berlina. Posiada on środki w wysokości 30 mln EUR i jest częściowo wspierany przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), http://www.ibb-bet.de/vc_fonds_kreativ.0.html?&L=1 72 Patrz także rozdział „Instrumenty inżynierii finansowej” w przewodniku po Strategiach Innowacji Regionalnej na rzecz Inteligentnej Specjalizacji. Link do strony internetowej – patrz przypis 23.

73 www.departure.at/en 74 www.pmv.eu/en/services/cultuurinvest

««

Cztery programy finansowania są dostosowane do różnych wymagań wnioskodawców zarówno pod względem treści i pod względem ekonomicznym. Źródłem finansowania są bezzwrotne dotacje. Kwota finansowania wynosi od 20 000 € do 200 000 € dla projektu w okresie od roku do trzech lat. Dzięki programowi finansowania departure koncentruje się na działaniach przedsiębiorców zorientowanych komercyjnie w zakresie sektora kreatywnego. departure koncentruje się na rozwoju i promocji działań na rzecz nowych produktów, procesów i usług kreatywnych i innowacyjnych w okresie poprzedzającym produkcję seryjną, usługach konsultacyjnych dla projektów pozwalających na zwiększenie wzrostu i zyskanie wiedzy, oraz dla nowo tworzonych przedsiębiorstw. Podejmuje się działania na rzecz poprawy struktur dla firm sektora kreatywnego pozwalających pomyślnie rozpowszechniać i wykorzystywać ich produkty i usługi. departure zachęca do współpracy pomiędzy przedsiębiorstwami z sektora kreatywnego i tradycyjnymi branżami, co pozwala zwiększyć przewagę konkurencyjną obu stron.p

PRZYKŁAD CultuurInvest, Belgia 74 Niezależny fundusz inwestycyjny zarządzany przez PMV nv (holding inwestycyjny rządu Flamandii). Fundusz został uruchomiony pod koniec 2006 r. i zapewnia kapitał wysokiego ryzyka dla przedsiębiorców z sektora kultury i sektora kreatywnego we Flandrii.

Dzięki pożyczkom podporządkowanym lub udziałom mniejszościowym w firmach fundusz pomaga przedsiębiorcom z sektora kreatywnego zrealizować ich ambitne plany rozwoju. CultuurInvest skupia się na tych przedsiębiorcach, którzy koncentrują się na rozwoju komercyjnym i rozwoju pod względem dodatkowych i zróżnicowanych źródeł

Otwarta Metoda Koordynacji w Unii Europejskiej Grupa Ekspercka ds. Sektora Kultury i Twórczości

OMK

«« 43

dochodów i dodatkowych przepływów finansowych. Ponadto koncentruje się na rozwoju i przepływach finansowych pozwalających spłacić pożyczki wraz z odsetkami.

CultuurInvest odniósł sukces w przyciąganiu dodatkowego współfinansowania ze strony innych inwestorów prywatnych i banków. CultuurInvest może inwestować w nowe media i gry komputerowe, sektor audiowizualny i grafikę cyfrową, branżę muzyczną i koncertową, design i modę, media drukowane i grafikę, wydawców i księgarnie, musicale i sztuki sceniczne, dystrybucję sztuk wizualnych, komunikację i reklamę, architekturę oraz dziedzictwo. p

PRZYKŁAD Cultuur-Ondernemen, Holandia 75 Fundacja wspiera i zapewnia kierownictwo dla artystów, twórców i organizacje kultury w zakresie maksymalnego komercyjnego wykorzystania ich kapitału twórczości. Cultuur-Ondernemen gromadzi i dzieli się wiedzą na temat sektora kultury oraz łączy artystów, twórców, instytucje kultury, firmy i organizacje społeczne. Fundacja udziela także artystom i twórcom pożyczek o bardzo niskim oprocentowaniu. Zapewnia ona coaching i mentoring, szkolenia i edukację, doświadczenie zawodowe, rozwój rynku i budowanie sieci kontaktów, wsparcie finansowe, konsultacje, poszukiwania doradców i prezesów, usługi badawczo-informacyjne. p

PRZYKŁAD Instytut ds. Finansowania Filmów i Sektora Kultury (IFCIC), Francja 76 IFCIC, specjalistyczna instytucja pożyczkowa, otrzymała od Ministerstwa Kultury i Komunikacji oraz Ministerstwa Finansów zadanie wspierania rozwoju sektora kultury we Francji poprzez ułatwianie dostępu przedsiębiorstwom z tego sektora do finansowania bankowego. IFCIC, neutralna i niezależna instytucja, jest prywatną spółką z ograniczoną odpowiedzialnością realizującą usługi powszechne. Jej kapitał jest własnością banków francuskich, dużych instytucji finansowych (Caisse des Dépôts i OSEO) oraz francuskiego Skarbu Państwa.

« «

Znajomość branży przez IFCIC oraz relacje z komisjami ekspertów a także sieciami profesjonalnymi pozwalają tej instytucji przeprowadzać dogłębne analizy ryzyka ponoszonego przez spółki starające się o finansowanie. Pożyczki gwarantowane przez IFIC pokrywają większość potrzeb firm na wszystkich etapach rozwoju.

Banki współpracujące z IFIC nie tylko otrzymują gwarancje finansowe w przypadku upadku firm, ale także analizy ryzyka dotyczące sektora kultury, w szczególności w związku z krótkoterminowymi pożyczkami dla projektów filmowych i audiowizualnych. IFCIC pomaga przedsiębiorstwo pozyskać od banków wsparcie finansowe projektów. Oferuje także własne doświadczenie w zakresie finansowania. IFCIC zwykle gwarantuje 50 % uzyskanych środków. Oznacza to, że jeśli przedsiębiorstwo upadnie, straty banków będą ograniczone o połowę.p

44

S U G E R O WA N E D Z I A Ł A N I A W R A Z Z ODPOWIEDNIMI PRZYKŁADAMI

75 www.cultuur-ondernemen.nl/web/co-en/index 76 www.ifcic.fr. Wzorując się na IFCIC, w 2000 r. parlament Katalonii powołał do życia Institut Català de les Industries Culturals, którego celem jest wspomaganie rozwoju branży audiowizualnej w regionie. Od tego czasu jest to kluczowy czynnik formułowania wszystkich niezbędnych działań mających wzmocnić sektor poprzez dialog, nowe formuły finansowania, wsparcie dla eksportu produkcji kulturalnej oraz gwarantowanie jej obecności na rynku wewnętrznym. www.cine-regio.org/members/institut_catala_de_ les_industries_culturals

PRZYKŁAD Fundusz Inwestycyjny St’art dla sektora kultury i sektora kreatywnego, Belgia 77 Fundusz inwestycyjny St’art jest unikalnym instrumentem finansowym w Brukseli i regionie Walonii. Ten dysponujący kwotą 16 mln € fundusz jest dziełem połączonych wysiłków regionu Walonii i Federacji Walonii i Brukseli mającym na celu wspieranie rozwoju gospodarki twórczości.

««

St’art przeznaczony jest dla małych i średnich przedsiębiorstw, w tym dla organizacji non-profit. Fundusz przyczynia się do powstawania firm i rozwoju istniejących struktur aby, między innymi, realizować nowe projekty, tworzyć nowe produkty i zdobywać nowe rynki. Fundusz zapewnia finansowanie w postaci pożyczek i inwestycji.

Celem jest także wpływanie na banki i inwestorów prywatnych. St’art ściśle współpracuje z podmiotami publicznymi i regionalnymi funduszami inwestycyjnymi. Tak więc St’art uzupełnia, a nie zastępuje, inne mechanizmy finansowania i ewentualne dotacje ze środków publicznych.

Oferowane są różne rodzaje interwencji zgodnie z wymaganiami firm i charakterem inwestycji. St’art angażuje się w finansowanie firm z sektora kreatywnego głównie poprzez pożyczki. Długość okresu pożyczkowego jest określana indywidualnie. Minimalna kwota pożyczki wynosi 50 000 €. Drugim rodzajem interwencji dokonywanych przez fundusz St’art jest udział w kapitale zakładowym. Można łączyć te dwie formy dofinansowania.

St’art działa w ramach pomocy de minimis. St’art nie bierze udziału w finansowaniu jednorazowych projektów kulturalnych lub twórczych. p

Sieci i klastry Działania na rzecz budowania sieci i klastrów pozwalają na łączenie ze sobą różnych interesariuszy: pokrewnych sektorów, sektora kultury i sektora kreatywnego, środowisk akademickich, organów publicznych, firm i inwestorów. Klastry można zdefiniować jako lokalizacje zrzeszające producentów, usługodawców, instytucje edukacyjne i badawcze, instytucje finansowe oraz inne instytucje prywatne i rządowe powiązane w różny sposób. Istnieje potrzeba tworzenia klastrów sektora kultury i sektora kreatywnego, ponieważ przedsiębiorstwa w tych sektorach są zwykle mikroprzedsiębiorstwami, które współpracują nad projektami w formie partnerstw. Każde z nich wnosi specyficzne doświadczenia, a partnerstwo może istnieć dla jednego projektu lub rozwinąć się w długofalową współpracę lub połączone przedsiębiorstwo.

Silniejsze klastry przedsiębiorstw zwiększają możliwości biznesowe firm. Fizyczne lokalizacje, takie jak inkubatory, tworzą klastry lokalizacyjne, ale klaster lub sieć może powstać także na obszarze regionu lub kraju. Podstawowym czynnikiem sukcesu jest zapewnienie dostatecznej różnorodności sieci, dzięki czemu interakcja prowadzi do wymiany wiedzy i działalności. Funkcjonujące sieci działają w długiej perspektywie, ale jednocześnie są dynamiczne i elastyczne, wzmacniając związki lokalne i tworząc platformę dla eksportu. Sieci zwykle zrzeszają partnerów lokalnych i regionalnych; powinny one być związane z polityką w sprawie innowacji. W ten sposób będą one także wspierać cele rozwoju regionalnego i polityki zatrudnienia.

77 www.start-invest.be/Introduction?lang=en

Otwarta Metoda Koordynacji w Unii Europejskiej Grupa Ekspercka ds. Sektora Kultury i Twórczości

OMK

45

PRZYKŁAD ADDICT: Creative Industries Portugalia 78 ADDICT to Agencja Rozwoju Sektora Kreatywnego, tworząca Klaster Sektora Kreatywnego Północnego Regionu Portugalii. Jest to także Stowarzyszenie, reprezentujące obecnie ponad 100 firm, instytucji i osób prywatnych z sektora kreatywnego. ADDICT to platforma, która poprzez rozpowszechnianie wiedzy, informacji, promowanie i koordynację sektora kreatywnego przyczynia się do rozwoju przedsiębiorczości i gospodarki kreatywności.

Po przeprowadzeniu Analizy makroekonomicznej rozwoju klastra sektora kreatywnego w Regionie Północnym, ADDICT zaprezentował strategię i program działania, zatwierdzone przez instytucję zarządzającą programu operacyjnego czynników konkurencyjności (Autoridade de Gestão do Programa Operacional Factores de Competitividade – POFC) Strategii Wydajności Zbiorowej (Estratégias de Eficiência Colectiva – EEC) w sprawie uznawania konkurencyjności i ośrodków technologicznych i innych klastrów.

«

Przewiduje się, że realizacja tych osi – Przedsiębiorczości, Biznesu i Miejsc Kreatywności – pozwoli na grupowanie i bezpośrednie nadawanie znaczenia kompetencjom i działaniom platformy ADDICT. Osie te są międzysektorowe, pełniąc głównie rolę agregatorów i organizatorów w zakresie celu działania.

ADDICT zmieniło swoją strategię na lata 2012-2013. Nowa strategia ADDICT jasno określa osie strategiczne i redefiniuje podstawowe programy, które kształtują działania agencji.

Trzy osie strategiczne to: Ludzie, Gospodarka i Miejsca, co odpowiada każdemu z trzech filarów składających się na zrównoważony, twórczy klaster generujący wartość dodaną.

Trzy główne cele to: • przyczynianie się do waloryzacji źródeł kreatywności (Twórczość indywidualna); • przyczynianie się do powstania gospodarki opartej na talencie i twórczości (Kreatywna przedsiębiorczość); • przyczynianie się do lepszej i większej miejskiej masy krytycznej oraz zwiększania atrakcyjności terytorialnej (Twórczość miejska).p

PRZYKŁAD Europejska Sieć Przedsiębiorstw Kreatywnych 79 Europejska Sieć Przedsiębiorstw Kreatywnych (Sieć ECB) jest fundacją stworzoną przez 11 organizacje europejskie działające na rzecz sektora kreatywnego w Europie oraz w jego ramach. Misją Sieci ECB jest stworzenie jednego skutecznego, dostępnego i opłacalnego rynku dla przedsiębiorców z sektora kultury i sektora kreatywnego. Sieć ECB oferuje większość swoich usług małym firmom w sektorach takich jak media i design.

«

Głównym celem Sieci ECB jest: łączenie przedsiębiorców z sektora kultury i twórczości z innymi sektorami w celu realizacji (dalszych) przedsięwzięć, tworzenie dostępu do (transgranicznych) inwestorów, dostarczanie aktualnych lokalnych informacji rynkowych istotnych dla sektora oraz wyszukiwanie potencjalnych partnerów (biznesowych) oraz promowanie wartości przedsiębiorców z sektora kultury i sektora kreatywnego na arenie państw członkowskich UE oraz instytucji unijnych.

Sieć ECB prowadzi cztery główne działania: • przyłożenie: Lokalne punkty kontaktowe zapewniają aktualne lokalne informacje rynkowe oraz sieci dla przedsiębiorców; • wymiana: dzielnice, rezydencje i inkubatory twórców oferujące miejsce do pracy i/lub życia dla swoich firm i organizacji;

46

S U G E R O WA N E D Z I A Ł A N I A W R A Z Z ODPOWIEDNIMI PRZYKŁADAMI

78 http://www.addict.pt/ 79 www.ecbnetwork.eu

• społeczność online: Zwiększanie kontaktów międzynarodowych, wymiany i międzynarodowych firm oraz informowanie opinii publicznej o imprezach, nagrodach i stanowiskach z dużym wyprzedzeniem; • twórcze Misje Handlowe: Firmy i organizacje łączą siły, aby odwiedzać nowe rynki lub zapraszać firmy na swój rynek. p

4.3. E fekt d om ina ge ne ro w any p rz e z s e k t o r ku lt u r y i s e k t o r k re at y w ny Wprowadzenie Sektor kultury i sektor kreatywny wytwarzają różne rodzaje pozytywnego efektu domina dla gospodarki i społeczeństwa jako ogółu: począwszy od inspirującej przedsiębiorczości sprzyjającej rozwojowi twórczości i innowacyjności do projektowania nowych usług transportu publicznego lub nowych interakcji pomiędzy pacjentami i pracownikami opieki zdrowotnej, od promowania innowacji w innych sektorach gospodarki do promowania zmian zachowań lub stymulowania tworzenia urządzeń i sieci cyfrowych, od promowania turystyki bardziej zorientowanej na jakość w regionach i miasta do wspomagania odnowy społecznej terenów ubogich oraz innowacyjnych form nauczania, od myślenia projektowego we wszystkich rodzajach środowisk do wykorzystania kultury i twórczości jako narzędzia zarządzania w celu doskonalenia relacji pracowniczych w firmach, itp.

Efekt domina Cel: łączenie sektora kultury i twórczości z resztą społeczeństwa i gospodarki

Innowacyjność i wydajność

Edukacja i kształcenie ustawiczne

Innowacje społeczne i dobrobyt

Turystyka i budowanie marki

Rozwój regionalny

Trwałość środowiska naturalnego

u

Poniższy rozdział przedstawia kilka przykładów regionów, które znalazły sposób na promowanie takich efektów domina. Nie jest to z pewnością kompleksowy przegląd wszystkich dostępnych możliwości, ponieważ wydaje się, że niewiele regionów wykorzystało unijne fundusze strukturalne do promowania innowacyjnych powiązań pomiędzy sektorem kultury i sektorem kreatywnym a innymi sektorami. Rozdział ten należy bardziej traktować jako zaproszenie dla władz lokalnych, regionalnych i krajowych do wymyślania własnych kreatywnych sposobów na stymulowanie innowacji poprzez kreatywność generowaną przez sektor kultury i sektor kreatywny.

Sektor kultury i sektora kreatywny a innowacja, produktywność i wspieranie pozostałej części gospodarki Obecnie realizowanych jest wiele projektów finansowanych ze środków unijnych w celu budowania związków pomiędzy sektorem kultury i sektorem kreatywnym a innymi przedsiębiorstwami. Na przykład projekt Kaleidoscope w Finlandii służy budowaniu sieci współpracy i innowacji pomiędzy sektorem kultury i twórczości oraz przemysłem morskim i metalurgicznym. Projekt Cinergy (partner wiodący Västernorrland, SE) generuje rozwój i miejsca pracy dzięki projektom współpracy międzysektorowej. Region Kainuu w Finlandii koncentruje się na pilotowaniu nowych modeli biznesowych pomiędzy sektorem kultury i sektorem kreatywnym, przetwórstwa żywności i turystyki.

Otwarta Metoda Koordynacji w Unii Europejskiej Grupa Ekspercka ds. Sektora Kultury i Twórczości

OMK

47

MATERIAŁY A Guide to Creative Credits 80, Wielka Brytania (NESTA, 2011) Creative Credits to program kuponów umożliwiający małym i średnim przedsiębiorstwom korzystanie z doświadczenia i potencjału innowacji brytyjskich przedsiębiorstw z sektora kreatywnego. Program Creative Credits został wprowadzony pilotażowo w regionie Manchesteru w Anglii północno-wschodniej w okresie od września 2009 do września 2010.

Dokument zatytułowany „A Guide to Creative Credits” opisuje nowy model wspierania innowacji i rozwoju dla MSP dzięki transferowi wiedzy z firm sektora kreatywnego. Dokument opisuje model Creative Credits oraz jego działanie w praktyce, prezentuje sposób wspierania MSP i stymulowania innowacji w sposób opłacalny, a także ogólnie nakreśla sposoby tworzenia i prowadzenia własnych programów „Creative Credits”.

Ponadto zaleca się kontynuowanie rozwoju kuponów innowacyjności w ramach European Creative Industries Alliance (stowarzyszenia założonego w ramach Programu Konkurencyjności i Innowacji UE), zważywszy na fakt, że w 2012 rozpoczynają się cztery projekty.

PRZYKŁAD Creative Industries Innovation Fund 81, Rada ds. Sztuki Irlandii Północnej, Wielka Brytania Stymulowanie innowacji, badań i rozwoju oraz twórczości jest głównym priorytetem odbudowy i przywracania równowagi gospodarki Irlandii Północnej. Obejmuje to promowanie szerzej zakrojonego programu innowacji z udziałem inicjatyw współpracy pomiędzy firmami oraz pomiędzy firmami, środowiskami akademickimi i sektorem publicznym. Ministerstwo Kultury, Sztuki i Rozrywki (DCAL) jest rządowym organem zajmującym się sektorem kreatywnym. Ministerstwo pozyskało finansowanie dla pilotażowego funduszu Creative Industries Innovation Fund (CIIF) na lata 2008-2011. Fundusz był administrowany przez Radę ds. Sztuki i udzielił wsparcia 133 firmom i 23 projektom rozwoju sektora. Priorytetami działania w ramach trzech szeroko zakrojonych tematów były: innowacja w biznesie, innowacja poprzez ludzi oraz innowacja poprzez infrastrukturę sektora i wiedzę.

W okresie 2011-15 DCAL zainwestuje kolejne 4 mln GBP, aby kontynuować rozwój i rozbudowywać sektor kreatywny. Działania będą obejmować przekierunkowany fundusz Creative Industries Innovation Fund (CIIF 2), który zapewni wsparcie dla innowacyjnego rozwoju treści, produktów, usług i doświadczeń o znaczeniu komercyjnym, zdolnych do konkurowania na rynkach globalnych. CIIF 2 jest administrowany przez Radę Sztuki Irlandii Północnej – wiodącej agencji ds. rozwoju sztuki w Irlandii Północnej.

Program CIIF 2 jest wspierany przez agencję Northern Ireland Screen, będącą w Irlandii Północnej wiodącą agencją rządową do spraw sektora filmowego, telewizji i treści cyfrowych, oraz przez Digital Circle – stowarzyszenie firm zajmujących się treściami cyfrowymi w Irlandii Północnej, które działa na rzecz rozwoju umiejętności i inwestycji w celu zapewniania długoterminowego dobrobytu.p

«

Osoby zawodowo związane z sektorem kultury i sektorem kreatywnym, a także przedsiębiorstwa z tych sektorów mogą mieć ogromne znaczenie dla firm w sektorach tradycyjnych, pomagając pokonać różnorodne wyzwania, między innymi problemy związane z rozwojem produktów, innowacją, komunikacją, rozwojem zasobów ludzkich, dialogiem międzykulturowym, itp. Oprócz działania TILLT w Szwecji w całej Europie istnieje wiele podobnych projektów, np.: ArtGoesWork 82 (oparty na wcześniejszym projekcie Life@Work 83), TAIKA 84 (oba projekty z Finlandii, finansowane przez EFS), ponadto Arts & Business 85 (Wielka Brytania), który oferuje firmom podobne usługi.

48

S U G E R O WA N E D Z I A Ł A N I A W R A Z Z ODPOWIEDNIMI PRZYKŁADAMI

80 www.nesta.org.uk/about_us/assets/ features/guide_to_creative_credits 81 www.artscouncil-ni.org/award/innovation.html 82 http://www.novia.fi/artgoeswork/what-we-do/ 83 http://web.novia.fi/lifeatwork/ 84 http://www.taikahanke.fi/etusivu/ 85 http://artsandbusiness.org.uk/

PRZYKŁAD TILLT, Szwecja 86 TILLT jest uznawanym na świecie przykładem udanego budowania kreatywnych partnerstw w miejscu pracy. TILLT, szwedzka organizacja z siedzibą w Gothenburgu, prowadzi różnorodne programy, w ramach których artyści są umieszczani w miejscach pracy. Programy długo-, średnio- i krótkoterminowe mają jedną rzecz wspólną – pozwalają poznać sposób myślenia specyficzny dla danego artysty i wykorzystać go w miejscu pracy, co stanowi katalizator zmian. Potrzeba znalezienia różnych interesariuszy, artystów, pracodawców i pracowników jest pracowicie realizowana, co prowadzi do zdobycia doświadczeń, które są równie wyjątkowe, jak ludzie w nie zaangażowani.

««

Przez cały czas trwania każdego projektu TILLT pełni funkcję lidera procesu. Lider procesu regularnie odwiedza miejsce pracy, przeprowadza pogłębione wywiady i organizuje seminaria. Celem tych działań jest stałe monitorowanie postępów w celu zapewnienie odpowiedniego wsparcia dla projektu. Obecność lidera procesu tworzy bufor pomiędzy artystą a organizacją, dzięki czemu artysta może prowokować bez obawy o bycie zbyt prowokacyjnym – stale monitorujemy, co się dzieje, by mieć pewność, że granice są w organizacji poszerzane na jej własnych warunkach oraz w sposób zapewniający ochronę dla integralności działań artystycznych.

Pojawia się zmiana. Zmiana we wzajemnym uznaniu, komunikacji i podejściu do nieznanego. Zmiana występuje także na poziomie produktywności – badania przeprowadzone przez Instytut Innowacji i Technologii Zarządzania (IMIT) w Gothenburgu pokazują, że produktywność rośnie, a za to spada liczba zwolnień zdrowotnych.

W ciągu ostatnich dziesięciu lat TILLT przeprowadził ponad 80 procesów trwających rok i około 500 procesów trwających krócej. W programach udział wzięli artyści reprezentujący wszelkie formy sztuki. W trakcie wszystkich projektów można było zobaczyć skutki dla rozwoju artystycznego, zwiększenie kreatywności i innowacji w organizacji oraz większy dostęp do kultury ze strony nowych odbiorców. Od 2008 r. TILLT działa na szczeblu europejskim, dzieląc się doświadczeniami poprzez wygłaszanie prelekcji w całej Europie i biorąc udział w licznych projektach europejskich. W latach 2001-2011 TILLT dwunastokrotnie zwiększył obroty i przeszedł od zerowego udziału własnego (zależał od dotacji publicznych) do udziału własnego w wysokości 50 %. p

86 www.tillt.se/in-english/, ec.europa.eu/ regional_policy/sources/docgener/panorama/ pdf/mag29/mag29_en.pdf (str. 14-17)

Otwarta Metoda Koordynacji w Unii Europejskiej Grupa Ekspercka ds. Sektora Kultury i Twórczości

OMK

49

Wiele miast i regionów Europy wdrożyło działania mające przyciągnąć ekipy filmowe z zagranicy w celu kręcenia filmów na ich terenie. Jest to szczególnie przydatne z różnych powodów. Po pierwsze przynosi to lokalnej gospodarce wiele skutków (noclegi, logistyka i inne usługi). Po drugie, może być wykorzystywane do rozwoju turystyki i budowania marki lokalnej. Po trzecie, tworzy to nowe możliwości dla lokalnych filmowców, którzy mogą pracować w międzynarodowych środowiskach filmowych. Jeden z najnowszych regionalnych funduszy filmowych powstał w łotewskiej Rydze, a w ciągu dwóch lat swojego istnienia odnotował istotne sukcesy.

PRZYKŁAD Ryski Fundusz Filmowy 87, Łotwa Ryski Fundusz Filmowy jest funduszem gminnym utworzonym przez Radę Miasta Ryga do celów współfinansowania projektów filmowych realizowanych w Rydze. Program współfinansowania prowadzony przez Ryski Fundusz Filmowy jest otwarty dla produkcji łotewskich i zagranicznych zakładających kręcenie filmu w Rydze, a jego celem jest zachęcanie do tworzenia inwestycji zagranicznych w Rydze, tworzenia nowych miejsc pracy, rozwój łotewskiej branży filmowej oraz promowanie Rygi na całym świecie. Po zakończeniu zdjęć można uzyskać zwrot pieniężny nawet 15 % wydatków związanych z filmem poniesionych w Rydze. Koszty kwalifikowane programu obejmują transport, wynajem lokali i sprzętu technicznego, zakwaterowanie, obiekty publiczne, obiekty budowlane, pracę artystyczną i administracyjną, co stanowi zachętę dla zagranicznych ekip filmowych, by mieszkać i pracować w Rydze. Ryski Fundusz Filmowy organizuje Projekty ubiegające się o wsparcie muszą spełniać następujące kryteria: film fabularny pełnometrażowy, film telewizyjny i film dokumentalny o minimalnym budżecie wynoszącym 500 000 łatów (około 700 000 euro), które mają potwierdzone finansowanie co najmniej 50 % budżetu.

«

Od powstania w 2010 r. Ryski Fundusz Filmowy wygenerował prawdziwy boom na zagraniczne produkcje filmowe – w 2011 r. kręconych było dziewięć filmów zagranicznych. Przed powstaniem Ryskiego Funduszu Filmowego na Łotwie kręcono jedną lub dwie produkcje rocznie. W latach 2010-2011 Ryski Fundusz Filmowy wsparł finansowo 12 zagranicznych projektów filmowych. Łączny budżet filmowy wyniósł 2,4 mln EUR w postaci ulg podatkowych. Przeciętnie produkcje uzyskały ulgę podatkową na około 10-13 % budżetu. Ryski Fundusz Filmowy nie ma założonego budżetu; finansowanie jest zatwierdzane po ogłoszeniu wyników przetargu, kiedy w wyniku oceny zwycięskich ofert zostanie określona potrzebna kwota finansowania. p

Turystyka, budowanie marki i atrakcyjność regionów Sektor kultury i sektor kreatywny odgrywają znaczącą rolę we wspieraniu turystyki na szczeblu regionalnym i lokalnym; w ten sposób zapewniają one możliwość dywersyfikacji gospodarczej i inteligentnej specjalizacji, a także zwiększają atrakcyjność regionów. Sektor kultury i sektor kreatywny przyczyniają się także bezpośrednio do zwiększania miejsc pracy i rozwoju sektora turystycznego. Badanie przeprowadzone przez KEA w 2006 r. pt. „Gospodarka kultury w Europie” wskazało, że zatrudnienie w sektorze kultury stanowi 15 % ogółu miejsc pracy w sektorze turystyki. 88 Według badania poświęconego wkładowi kultury na rozwój lokalny i regionalny „zdolność inwestycji kulturalnych do przekształcania uprzednio zniszczonych terenów oraz zaszczepiania nowego życia w zmęczonych i konwencjonalnych obszarach miejskich jest dobrze znana.

Muzeum Guggenheima w Bilbao oraz Imperial War Museum w Manchesterze są dobrze znanymi przykładami. Dzięki symbolicznej mocy charakterystycznych budynków oraz przedefiniowaniu przestrzeni miejskich dzięki wyłącznej obecności nowych obiektów kulturalnych dochodzi do zmiany podejścia, budowy nowej pewności siebie oraz ambicji oraz przyciągnięcia talentów i dalszych inwestycji. Tworząc w ten sposób bardziej atrakcyjne miejsca,

50

S U G E R O WA N E D Z I A Ł A N I A W R A Z Z ODPOWIEDNIMI PRZYKŁADAMI

87 www.filmriga.lv 88 http://ec.europa.eu/culture/pdf/doc887_en.pdf

instytucje kulturalne generują skutki gospodarcze i podnoszą ogólną jakość życia, między innymi pomagając tworzyć lepszą równowagę pomiędzy życiem zawodowym i prywatnym.” 89

PRZYKŁAD Europejskie Stolice Kultury Europejskie Stolice Kultury 90, wybierane z sześcioletnim wyprzedzeniem, wymagają strategicznej wizji i planowania długofalowego. Oceny wykazały, że Europejska Stolica Kultury ma możliwość dodania wartości do inwestycji finansowanych z europejskich funduszy strukturalnych a jednocześnie jest wzmacniana prze te inwestycje. Na przykład w Peczu w 2010 r. EFRR zainwestował ponad 100 mln € w projekty związane z tytułem Europejskiej Stolicy Kultury, takie jak budowa nowej biblioteki lub sali koncertowo-konferencyjnej, rewitalizacja dzielnicy Zsolnay lub budowa autostrady pomiędzy Peczem 91 a Budapesztem. W ramach programu „Essen für die Ruhr 2010” EFRR zainwestował 50 mln €, w szczególności w przekształcenie Zeche Zollverein w dzielnicę twórców, która jest obecnie uważana za model dobrych praktyk ilustrujących wpływ kultury na rozwój lokalny i regionalny. W 2008 r. Liverpool 92 również skorzystał ze znacznych inwestycji z EFRR oraz został zaproszony jako jeden z głównych partnerów programu Komisji Europejskiej Regiony 2009 na konferencję dotyczącą zmiany, gdzie przedstawiciele miasta przekazali swoje doświadczenia. p

PRZYKŁAD Fira Tàrrega (Twórcza Ziemia), Tàrrega, Hiszpania

89 http://ec.europa.eu/culture/documents/ final_report_sf_en.pdf 90 http://ec.europa.eu/culture/ our-programmes-and-actions/capitals/ european-capitals-of-culture_en.htm 91 http://ec.europa.eu/culture/documents/pdf/ ecoc/ecoc_2010_final_report.pdf 92 www.liv.ac.uk/impacts08/Papers/ Creating_an_Impact_-_web.pdf 93 Instituto de Estudios de Ocio Deusto (2010) Estudio del impacto inducido por las Ferias de Artes Escénicas del Estado en la industria escénica. www.cofae.net/deusto2010.pdf 94 Arts Council England (2003) Festivals and the Creative Region: The economic and social benefits of cultural festivals in the East Midlands (Festiwale a Region Twórczości: korzyści społeczne i gospodarcze związane z festiwalami kultury w regionie East Midlands): kluczowe wnioski z badania przeprowadzonego przez De Montfort University, Leicester. ACE. www.artscouncil.org.uk/publication_archive/ festivals-and-the-creative-region

Fira Tàrrega jest międzynarodowym festiwalem sztuki scenicznej i targami zawodowymi odbywającymi się w hiszpańskiej Katalonii. Impreza odbywa się rokrocznie w niewielkim miasteczku Tàrrega, zamieszkałym przez nieco ponad 15 000 mieszkańców. W ciągu 4 dni każdego roku festiwal przyciąga około 80 000 widzów i 800 zawodowców, zmieniając miasto w imponujące święto ludowe, będące bardzo skuteczną prezentacją współczesnej sztuki scenicznej. Od powstania w1981 r. Fira Tàrrega zdobyła pozycję międzynarodowej sceny teatrów ulicznych i sztuk scenicznych w zakresie niekonwencjonalnych miejsc.

Festiwal odbywa się we wszystkich dostępnych pomieszczeniach (w lokalnym teatrze, w szkołach, sklepach) oraz na terenach otwartych (place, ulice, parki, itp.). Festiwal jest częściowo finansowany przez unijny Program Kultury 2007-2013.

««

««

Badania nad połączonym wpływem gospodarczym targów zawodowych w sektorze sztuki scenicznej w Hiszpanii, zlecone przez COFAE (Koordynatora Hiszpańskich Targów) oraz prowadzone przez Uniwersytet Deusto w 2010 r. 93 pozwalają oszacować, że każde euro ze środków publicznych wykorzystane na profesjonalne targi sztuki scenicznej generuje 7 € przychodu dla firm z tego sektora.p Więcej dowodów na wpływ festiwali kultury na gospodarkę oraz ich związek z turystyką i przedsiębiorczością lokalną zamieszczono w publikacji Arts Council England zatytułowanej „Festivals and the Creative Region: The economic and social benefits of cultural festivals in the East Midlands” (Festiwale a Region Twórczości: korzyści społeczne i gospodarcze związane z festiwalami kultury w regionie East Midlands). 94

Otwarta Metoda Koordynacji w Unii Europejskiej Grupa Ekspercka ds. Sektora Kultury i Twórczości

OMK

51

Sektor kultury i sektor kreatywny a polityka społeczna, innowacja społeczna i kształcenie ustawiczne Ostatni raport Eurobarometru „Aggregate Report 2011 on Well Being” (Raport łączny w sprawie dobrobytu za rok 2011) plasuje Kulturę na 8 miejscu z 9 czynników przyczyniających się do dobrobytu, obok gospodarki, życia obywatelskiego i środowiska. W Finlandii kolejne rządy rozumiały, że wraz z nauką i edukacją, kultura, dziedzictwo i sztuka tworzą intelektualne bazy społeczeństwa. Dla niektórych obserwatorów inwestowanie w dobra niematerialne stało się częścią nowej polityki gospodarczej, jako sposób uwzględnienia sztuki, kultury, muzeów w odbudowywaniu dobrobytu. Doświadczenia kulturowe mogą faktycznie być czymś więcej niż tylko miłym sposobem spędzania wolnego czasu. Mogą one także być ważnymi platformami rozwoju indywidualnych możliwości, które mogą w zasadniczy sposób zwiększać potencjał samostanowienia, strategii poszukiwania zadowolenia z życia, wyrażania i dokonywania wyborów stylu życia, itp. Istniejące dowody potwierdzają istotność doświadczeń kulturowych jako czynników przyczyniających się do zdrowia i dobrobytu.

PRZYKŁAD Open Window 95, Irlandia Każdego dnia miliony chorych, starych lub niepełnosprawnych osób zmuszonych jest spędzać znaczną część czasu w instytucjach opiekuńczych, które w dużym stopniu ograniczają kontakt ze światem zewnętrznym. Jest to główna przyczyna lęku szpitalnego i depresji. 5 lat temu do Vivartes zgłosił się Krajowy Zespół ds. Przeszczepów Szpiku Kostnego ze szpitala St. James w Dublinie z prośbą o rozwiązanie tego problemu. Leczenie pacjentów z lękiem jest 3-5 razy droższe. Rozwiązanie problemu spowodowało historyczne spotkanie przedstawicieli świata sztuki, medycyny i technologii. Vivartes utworzył platformę Open Window.

«

Open Window to interaktywna platforma internetowa stworzona do środowisk opiekuńczych.

Pozwala ona pacjentom na utrzymanie kontaktu ze światem zewnętrznym dzięki połączeniu sztuki ocenianej klinicznie i treściom prywatnym dotyczącym konkretnych pacjentów. Open Window to „wirtualne okno” na ścianie w samach pacjentów, w którym wyświetlane są filmy artystyczne, dzieła sztuki i zdjęcia, produkowane przez artystów krajowych i zagranicznych.

Członkowie rodziny mogą przez telefon komórkowy przysyłać zdjęcia ważnych miejsc czy imprez rodzinnych. Doświadczenie uzupełniają filmy przyrodnicze. p W czasach kryzysu finansowego podjęto liczne praktyki mające na celu złagodzenie skutków gospodarczych i społecznych, zapewniając społecznie innowacyjne rozwiązania na czasy kryzysu. Jeden z przykładów pochodzi z Rygi na Łotwie, gdzie z pomocą osób zawodowo związanych z kulturą i twórczością zrealizowano projekt zachęcający do przedsiębiorczości społecznej.

PRZYKŁAD Brigade 96, Ryga, Łotwa Program „Brigāde” wspiera inicjatywy twórcze lub zespoły (w języku łotewskim noszące nazwę „brigādes”) potrafiące poprawić jakość środowiska miejskiego Rygi, przyczynić się do rozwoju społeczności lokalnych, rozwiązać problemy społeczne i stworzyć rozwiązania niezależne finansowo z wykorzystaniem działań artystycznych / kulturalnych, tym samym sprzyjając rozwojowi gospodarczemu.

«

Wnioskodawcy w projekcie mogli ubiegać się o finansowanie, nawet 7 000 € dla poszczególnych projektów. Na etapie przygotowania projektów (sierpień i wrzesień 2010) wnioskodawcy mieli możliwość wziąć udział w międzysektorowych warsztatach, zapoznać się z praktykami w różnych krajach, wysłuchać opinii ekspertów odnośnie do rozwiązań rozwojowych, uzyskać konsultacje w kwestiach finansowych oraz pomoc w szukaniu

52

S U G E R O WA N E D Z I A Ł A N I A W R A Z Z ODPOWIEDNIMI PRZYKŁADAMI

95 www.misa.ie/creative-life/open-window 96 http://www.brigade.lv/brigade/about-project

lokali. Program jest finansowany przez Fundację Sorosa – Łotwa ze środków Funduszu Kryzysowego powołanego przez George’a Sorosa, którego celem jest zmniejszenie skutków kryzysu w 20 krajach Europy wschodniej i Azji środkowej.

W ramach programu zespoły mogły otrzymać różne „instrumenty” lub środki wspomagające rozwój i/lub doskonalenie rozwiązań. Zespoły legitymujące się najlepszymi rozwiązaniami otrzymały wsparcie finansowe przy ich realizacji a najlepsze rozwiązania były promowane, aby zainspirować innych do rozpoczęcia własnej działalności w sektorze kreatywnym. p

Sektor kultury i sektor kreatywny a trwałość środowiska naturalnego Sektor kultury i sektor kreatywny promują zrównoważone wykorzystanie terytorium i środowiska, uwzględniając nowe i aktualizując istniejące parametry oceny środowiskowej, przyczyniając się do ochrony o rozwoju inherentnych wartości przyrodniczych danego terytorium. Ochrona i waloryzacja terytorium oraz nowe spojrzenie na nie sprawia, że projekty w ramach sektora kultury i sektora kreatywnego pozwalają utrzymać stabilną populację, rozwijać turystykę kulturalną i przyrodniczą oraz wspierać rozwój gospodarczy społeczności i regionów. Środowisko lub terytorium powinno być postrzegane w świetle nowych koncepcji krajobrazów i krajobrazów kulturowych. Zgodnie z nimi każde terytorium, nawet zdegradowane, posiada wartości środowiskowe, kulturowe lub inne, które są warte zachowania i oszacowania. Specyficzne działania sektora kultury i sektora kreatywnego w środowisku mogą zdecydowanie przyczynić się do jego zachowania na przyszłość. Sektor kultury i sektor kreatywny przyczyniają się także do regeneracji terenów, obszarów i środowisk zdegradowanych, zarówno przyrodniczych, jak i miejskich, oraz do ich przekształcenia w kluczowe elementy rozwoju lokalnego i regionalnego. Współczesne rozważania krytyczne nad kulturą, społeczeństwem lub gospodarką muszą koniecznie uwzględniać refleksje nad środowiskiem.

PRZYKŁADY Fundacja Beulas 97, Huesca, oraz Fundacja César Manrique 98, Lanzarote, Las Palmas, Hiszpania Centro de Arte y Naturaleza Fundacji Beulas w Huesca otworzyło swoje podwoje, mając na celu stanie się wiodącym międzynarodowym centrum we wszystkich obszarach tematycznych związanych w kulturze współczesnej ze sztuką i przyrodą. CDAN mieści się w budynku zaprojektowanym przez Rafael Moneo, który służy jako centrum zarządzania i informacji, ale kluczową rolę odgrywa tu krajobraz Huesca. Grupa starannie wybranych artystów zaprojektowała i wykonała dzieła opracowane specjalnie dla konkretnych lokalizacji w krajobrazie Huesca. Artyści mogli wybrać lokalizację dla swoich dzieł, z jedynym zastrzeżeń ograniczeń narzuconych przez sam krajobraz oraz budżetu dla każdego dzieła.

97 www.cdan.es 98 www.fcmanrique.org

««

Instalacja ma tworzyć plenerową kolekcję przedstawiającą relacje pomiędzy sztuka i naturą oraz ogólniej pomiędzy sztuką a środowiskiem, oraz przyciągać uwagę do różnorodności krajobrazów występujących w Huesca. Dodatkowo CDAN promuje szeroko zakrojoną debatę na płaszczyźnie intelektualnej, ze szczególnym uwzględnieniem badań, poznawania powiązań pomiędzy myślą, sztuką, terytorium, krajobrazem, historią, architekturą i dziedzictwem. Ośrodek promuje także zrównoważone korzystanie ze środowiska, świadomość społeczną i rozwój małych sektorów związanych na przykład z turystyką i gastronomią.

Fundacja Beulas jest podmiotem prywatnym utworzonym z wykorzystaniem kapitału publicznego i prywatnego, która jest finansowana poprzez wykorzystanie własnych zasobów, sponsoring i wkład finansowy samorządów lokalnych i regionalnych.

Otwarta Metoda Koordynacji w Unii Europejskiej Grupa Ekspercka ds. Sektora Kultury i Twórczości

OMK

53

Fundacja César Manrique, utworzona w 1992 r., jest instytucją prywatną typu non-profit o międzynarodowym zasięgu. Obecnie odwiedza ją ponad 300 000 gości rocznie. Fundacja powstała jako platforma kulturowa koncentrująca się na trzech liniach rozwoju: sztukach wizualnych, środowisku i krytycznej refleksji nad kulturą. Środowisko zostało włączone jako kluczowy obszar działań Fundacji, a programy i różne inicjatywy realizowane są przekrojowo.

Podstawowe kierunki pracy Fundacji to: • ochrona, badanie i rozpowszechnianie dzieła i spuścizny artystycznej Césara Manrique; • promowanie wystaw, studiów i inicjatyw dotyczących relacji pomiędzy sztuką a przyrodą; • rozwój działań mających na celu ochronę środowiska przyrodniczego i tradycyjnej architektury, jej zrównoważonego przekształcania oraz zarządzania terytorium; • promowanie kreatywności oraz refleksji intelektualnej i krytycznej.

Fundacja stworzyła przestrzeń do propozycji i debaty, w której mówcy reprezentujący podejścia wielodyscyplinarne przedstawiają nowe modele i koncepcje postępu. Postęp powinien być oparty na kryteriach zrównoważonego rozwoju oraz urbanistyce przyjaznej dla środowiska, których głównymi punktami są ochrona środowiska, krajobrazu, dziedzictwa kulturalnego oraz rodzimej architektury; model ten przeciwstawia się dominującym modelom przyspieszonego rozwoju. Fundacja uzyskała dla swoich propozycji szeroką świadomość i zaangażowanie społeczne. Jej propozycje i inicjatywy mają duży wpływ na politykę publiczną na wyspie i promują innowacyjne projekty w różnych dziedzinach: architektury, urbanistyki, designu, turystyki i gastronomii.

FCM jest instytucją prywatną i finansowaną z własnych środków. Środki pochodzą ze sprzedaży biletów i dochodów ze sklepów. Dodatkowo, Fundacja otrzymuje środki z budżetu Rządu Wysp Kanaryjskich na rozwój konkretnych projektów lub działań. p

54

S U G E R O WA N E D Z I A Ł A N I A W R A Z Z ODPOWIEDNIMI PRZYKŁADAMI

WNIOSKI

Zdjęcie dostarczone przez Maribor 2012 © Miha Sagadin

WNIOSKI Różne badania zlecone w ostatnich latach przez Komisję Europejską, władze lokalne, regionalne i krajowe w państwach członkowskich oraz organizacje pozarządowe wyraźnie wskazują na duży potencjał sektora kultury i sektora kreatywnego. Istnieją liczne przykłady udanej realizacji strategii i projektów w sektorze kultury i twórczości przez władze regionalne i krajowe. W wielu przypadkach unijne fundusze strukturalne wykorzystywane były do finansowania tych inicjatyw. Jednakże w Europie jest jeszcze wiele miejsc, gdzie tego się nie robi. Ze względu na brak świadomości, małe uznanie polityczne, słabe alianse strategiczne oraz brak skutecznych strategii wiele regionów i krajów nie uznało jeszcze znaczenia sektora kultury i sektora kreatywnego oraz wartości dodanej, jaką ten sektor generuje dla reszty społeczeństwa i gospodarki.

Niniejsze Wskazówki prezentują liczne przykłady tego, że różne władze publiczne znalazły skuteczny sposób na wdrożenie działających mechanizmów wsparcia sektora kultury i sektora kreatywnego, a w większości przypadków udało im się wykorzystać w tym celu unijne fundusze strukturalne. Mamy nadzieję, że niniejsze Wskazówki będą inspiracją dla regionów i krajów, w których nie udało się jeszcze wdrożyć strategii dla sektora kultury i sektora kreatywnego. Ponieważ właśnie w tym momencie omawiany jest budżet Unii na lata 2014-2020, eksperci mają nadzieję, że konkretne działania przedstawione w niniejszych zasadach będą mogły zostać bezpośrednio uwzględnione w krajowych planach rozwoju oraz lokalnych i regionalnych strategiach rozwoju.

Plan działań na rzecz kultury na lata 2011-2014 przewiduje, że praca nad sektorem kultury i sektorem kreatywnym będzie prowadzona dalej w ramach dwóch nowych Grup Eksperckich w ramach Otwartej Metody Koordynacji; obejmuje ona dwa konkretne tematy: (1) strategie internacjonalizacji i eksportu dla sektora kultury i sektora kreatywnego (2012-2013) oraz (2) ułatwianie sektorowi kultury i sektorowi kreatywnemu dostępu do finansowania (2013-2014).

Przyszłe refleksje Grup Eksperckich mogą zostać włączone do istniejących Wskazówek.

Niniejsze Wskazówki opracowano tak, by były „żywym” dokumentem. Tak więc zachęcamy wszystkich do zgłaszania dobrych przykładów, inicjatyw i praktyk; do tego celu stworzyliśmy stronę internetową www.creativeindustries.ee/omc Wreszcie należy wyrazić nadzieję, że niniejsze Wskazówki będą pożyteczne w związku ze „wspólną, ogólnoeuropejską inicjatywą zwiększania świadomości, prowadzoną przez Komisję i państwa członkowskie w celu promowania zintegrowania kultury w regionalnych i lokalnych politykach rozwoju oraz w celu wspierania strategii inteligentnej specjalizacji”, również przewidzianej w Planie działań.

Otwarta Metoda Koordynacji w Unii Europejskiej Grupa Ekspercka ds. Sektora Kultury i Twórczości

OMK

57

58

ZAŁĄCZNIKI

Tartu, inkubator kreatywności © Lilian Lukka

European Union Open Method of Coordination Expert Group on Cultural and Creative Industries

OMC

59

ZAŁĄCZNIKI ZAŁĄCZNIK 1 Studia przypadku z państw członkowskich www.creativeindustries.ee/omc/annex-1-case-studies ZAŁĄCZNIK 2 Culture 3.0: A new perspective for the EU 2014-2020 Structural Funds programming (Kultura 3.0: nowa perspektywa dla okresu programowania funduszy strukturalnych 2014-2020) Prof. Pier Luigi SACCO www.creativeindustries.ee/omc/annex-2-culture-3-0 ZAŁĄCZNIK 3 Siedem powodów wzmacniania sektora kultury i sektora kreatywnego w lokalnych, regionalnych i krajowych politykach rozwoju Külliki TAFEL-VIIA www.creativeindustries.ee/omc/annex-3-seven-reasons-for-ccis ZAŁĄCZNIK 4 Wyniki badania “Creative Metropoles: Analiza sytuacji 11 miast” Külliki TAFEL-VIIA www.creativeindustries.ee/omc/annex-4-summary-of-creative-metropoles ZAŁĄCZNIK 5 The Tallinn Manifesto: Creative Entrepreneurship for a Creative Economy (Manifest z Tallina: przedsiębiorcy sektora kreatywnego na rzecz gospodarki kreatywności) www.creativeindustries.ee/omc/annex-5-the-tallinn-manifesto ZAŁĄCZNIK 6 Planowany harmonogram (polityka spójności na lata 2014-2020) 99 • Prace przygotowawcze nad mandatami do negocjacji poszczególnych krajów oraz nad wspólnymi ramami strategicznymi będą toczyć się równolegle do negocjacji nad przepisami w sprawie funduszy strukturalnych prowadzonymi w Radzie UE oraz Parlamencie Europejskim.

• Dokument roboczy służb Komisji „Elementy wspólnych ram strategicznych” przyjęty przez Komisję Europejską w marcu 2012 r. określa bardziej szczegółowo priorytety inwestycyjne.

Stanowi on podstawę do dalszych rozmów z Radą UE, Parlamentem Europejskim i interesariuszami oraz będzie prowadzić do ostatecznego przyjęcia wspólnych ram strategicznych po przyjęciu regulacji, co planowane jest na pierwszy kwartał 2013 r.

• Przygotowanie mandatów do negocjacji dla poszczególnych krajów może zakończyć się w lipcu 2012 r. Kolejnym krokiem będą nieformalne rozmowy z państwami członkowskimi, które odbędą się na jesieni.

• Regulacje w sprawie funduszy strukturalnych oraz wspólnych ram strategicznych powinny zostać przyjęte w 1. kwartale 2013 r.

• Po przyjęciu regulacji w sprawie funduszy strukturalnych przyjęte zostaną oficjalne mandaty do negocjacji, ponieważ rozpoczną się negocjacje dokumentów roboczych służb Komisji oraz negocjacje formalne z państwami członkowskimi w oparciu o wersje robocze umów o współpracy i programów operacyjnych przedstawionych przez państwa członkowskie.

99 Daty mogą ulec zmianie w zależności od stanu toczących się obecnie negocjacji.

Otwarta Metoda Koordynacji w Unii Europejskiej Grupa Ekspercka ds. Sektora Kultury i Twórczości

OMK

61

• Drugi kwartał 2013 r.: Złożenie wersji roboczych programów operacyjnych i umów o współpracy w terminie 3 miesięcy po przyjęciu wspólnych ram strategicznych.

• Czwarty kwartał 2013 r.: przyjęcie umów o współpracy.

• Pierwszy kwartał 2014 r.: przyjęcie programów operacyjnych.

ZAŁĄCZNIK 7 Narzędzie internetowe do zgłaszania dobrych praktyk www.creativeindustries.ee/omc

62

ZAŁĄCZNIKI

European Union Open Method of Coordination Expert Group on Cultural and Creative Industries

OMC

C