02. Kraków. Miejskie Spacery Literackie

Page 1

MIEJSKIE

N U M E R 2 • K R A K Ó W S P A C E R Y L I T E R A C K I E P R O J E K T O N L I N E | P R Z E S T R Z E Ń K U L T U R Y P O L S K I E J

SŁOWO NA POCZĄTEK

Kraków jest miastem literatury, i nie to jest hasło, to jest fakt – prestiżowy tytuł

„Miasto literatury UNESCO” został nadany w 2013 roku, czyli już 10 lat temu. Co robi?

Promuje i szerzy literaturę klasyczną, szuka śladów epok dawnych, ale dba również o twórców nowej generacji, wspiera księgarnie, księgarzy i wydawnictwa, tworzy przestrzeń przyjazną czytelnikom – jednym słowem, czuwa.

Ścieżki literackie tworzą tutaj plątaninę i w tej plątaninie czujemy się tak przyjemnie, że zabieramy was ze sobą.

N A O K Ł A D C E : S T A N I S Ł A W W Y S P I A Ń S K I " P L A N T Y O Ś W I C I E " Ź R Ó D Ł O : W I K I M E D I A C O M M O N S

Spotkajmy się pod Adasiem

Adam Mickiewicz za życia nigdy w Krakowie nie był, jednak mianowicie pod jego pomnikiem na Rynku Głównym od lat spotykają się młodsi i starsi, krakowiacy i turyści. Pod pomnikiem odbywają się różne uroczystości i tradycyjne akcje miejskie 24 grudnia to Wigilia Bożego Narodzenia, ale też urodziny poety (pamiętamy, że według legendy urodził się w karczmie pod Nowogródkiem), z tej okazji co roku krakowskie kwiaciarki przynoszą pod pomnik biało-czerwone kwiaty Ta tradycja liczy ponad sto lat, kwiaty składano w tym miejscu nawet w czasie II wojny światowej, kiedy to było zakazane Nad ranem po balu maturalnym (czyli po studniówce) uczniowie skaczą wokół pomnika na jednej nodze, co ma zapewnić opiekę Wieszcza podczas zbliżających się egzaminów. Liczba okrążeń będzie równa uzyskanej ocenie. A w pierwszy czwartek grudnia co roku startuje tutaj konkurs tradycyjnych szopek krakowskich

Pod Adasiem w Krakowie zaczynają się romantyczne randki i szalone imprezy, a my proponujemy przejść przez Rynek i wstąpić do najstarszej księgarni w Europie –opatrzona jest tablicą, więc informacja jest pewna Pierwszy sklep z książkami otworzył tu w 1610 roku kupiec Franciszek Jakub Mercenich. Lokal zmienił dużo właścicieli, obecnie należy do sieci Empik, posiada sale poświęcone Wisławie Szymborskiej i Czesławowi Miłoszowi, mural literacki i do książek serwuje kawę z widokiem oraz spotkania literackie.

K R A K Ó W | 0 3
KSIĘGARNIA MIEŚCI SIĘ W BUDYNKU POD ADRESEM RYNEK GŁÓWNY 23

KAZIMIERZ SICHULSKI

KABARET ZIELONEGO BALONIKA

ŹRÓDŁO: WIKIMEDIA COMMONS

Będąc na Rynku, na pewno warto zahaczyć o Piwnicę pod Baranami – piwnicę Pałacu Potockich. W XV i XVI wieku mieściła się tu znana w okolicy gospoda, odwiedzana przez takich pisarzy jak Jan Kochanowski (nazywany jest ojcem poezji polskiej) i Mikołaj Rej (uznawany za ojca już całej literatury polskiej). Taka historia się nie zmarnowała i w 1956 roku studenci krakowscy (m.in. Piotr Skrzynecki, Bronisław Chromy i Krzysztof Penderecki) założyli tu kabaret – taki właśnie, z których Polska słynie w całym świecie: śpiewano tu przeróżne utwory od „Pieśni nad pieśniami” poprzez wywiady gazetowe po opis rozmnażania ślimaków ze starej encyklopedii. Było to również centrum jazzu polskiego, z którego powstał Summer Jazz Festival Kraków – chyba jeden z największych w świecie.

Inny słynny kabaret literacki – „Zielony Balonik” powstał w 1904 roku w cukierni Apolinarego J.Michalika, zwanej „Jama Michalika” (bo nie miała okien) przy ul.Floriańskiej 45 w kamienicy

Ewangelia Zielonego Balonika obiegła

cały kraj; wszędzie rozpleniły się

kabarety: od stowarzyszeń

robotniczych do artystycznych

salonów, od stolic aż do głębokiej

prowincji, gdzie zwykle kończyły się

kwasami, ponieważ poruszały, nie

zawsze dyskretnie, prywatne sprawy

znanych figur w miasteczku.

(С) TADEUSZ BOY-ŻELEŃSKI

Bełzińskiej– wystarczy przejść pieszo 5 minut. Występy kabaretu gromadziły artystów malarzy, literatów i naukowców. Pierwotna zasada była taka, że każdy miał prawo (albo w pewnym sensie nawet obowiązek) wystąpić ze swoim tekstem lub piosenką przed publicznością, licząc się jednak z tym, że może zostać wygwizdany. Wyśmiewano tu konserwatywne

środowisko miasta i młodopolską rolę artysty jako kapłana sztuki Artysta według „Zielonego Balonika” miał być błaznem i prześmiewcą Na otwarcie widzów proszono o przebycie właśnie z „nad głową w wysokości 35 cm bujającym” zielonym balonikiem. Po przejściach i upadkach wieku przeprowadzono w „Jamie Michalika” remont, uratowano i odrestaurowano zniszczone polichromie i witraże, nawet przywrócono występy aktorskie i kabaretowe. A więc można wpaść!

K R A K Ó W | 0 4

Krakowski realizm knajpiany: badania terenowe

Z D J Ę C I E : A N D R Z E J B A R A B A S Z / W I K I M E D I A C O M M O N S

Spotkać współczesnych artystów krakowskich można w „Zwisie” – knajpie „Vis-à-vis” przy „Piwnicy pod Baranami”. Wejście oznaczone jest pomnikiem Piotra Skrzyneckiego, a sam lokal jest najczęściej opisywanym barem krakowskim, toczy się tu akcja blisko dwudziestu utworów Jerzy Pilch o „Zwisie” pisał, a inni autorzy już opisywali samego Pilcha w „Zwisie” Jego utwory wytworzyły wokół siebie cały świat i też przyczyniły się do popularności lokali krakowskich. „Vis-à-vis”, jak również „Piękny pies”, „Dym” i „Pierwszy Lokal Na Stolarskiej Po Lewej Stronie, Idąc Od Małego Rynku” zostały uwiecznione w serii kryminałów Marcina Świetlickiego – poety, pisarza, wokalisty i tekściarza zespołu „Świetliki”, bywalcy i znawcy krakowskich knajp. Już mówi się o „krakowskim realizmie knajpianym”, i to jest uroczy temat na spacer wieczorowy. Przewodnikiem może być projekt

Wydawnictwa Ha!art i specjalistki ds. wspomnianego nurtu Agnieszki Pudełko: od ulubionych knajp Pilcha, Barana i Świetlickiego po wszystkie lokale przez nich wymyślone (tak, są takie i są też osoby ich na marne szukające).

Kręcąc ekranizację powieści J Pilcha „Spis cudzołożnic”, reżyser Jerzy Stuhr zaprosił autora do zagrania jednego z gości lokalu

anonimowoci. Bywający w tym lokalu konfidenci uważali mnie za nie

znanego im konfidenta, handlarze banknotw – za nie znanego im handlarza banknotw, a Władysław M., redaktor naczelny pisma literackiego (ktry wpadał tam codziennie) – za członka jakiej nie

znanej sobie

SERIA KRYMINALNA MARCINA ŚWIETLICKIEGO, OKREŚLANA RÓWNIEŻ JAKO "ANTYKRYMINALNA" Z UWAGI NA PODWAŻANIE GATUNKU

Podstawowej Organizacji Partyjnej”.

K R A K Ó W | 0 6
„wtedy, w połowie lat osiemdziesiątych, w drink barze Vis-avis zaspokajałem swoją mało ekscentryczną potrzebę
(С) JERZY PILCH

Noblici w Krakowie: ladami

Wisławy Szymborskiej i Czesława Miłosza

Wisława Szymborska mieszkała w Krakowie od szóstego roku życia, tutaj podjęła studia, pracowała, publikowała tomiki poezji, robiła przecudne ironiczne wyklejanki, chodziła na targ (Nowowiejski czy Kleparz), niedozwolone filmy (jako dziecko), koncerty jazzowe, mocną czarną kawę i papierosa. W sumie zmieniła pięć adresów i ten ostatni – ulica Piastowska 46 – dzisiaj jest własnością Fundacji Wisławy Szymborskiej i gości twórców polskich i zagranicznych, przyjeżdżających do Krakowa w ramach rezydencji literackich Osobom niezwiązanym ze światem kultury bezpośrednio, ale ceniącym twórczość noblistki, proponowane są kilkudniowe pobyty w mieszkaniu połączone z udziałem w wydarzeniach kulturalnych. Na mocną czarną kawę pani Wisława – i nie tylko ona – lubiła wejść do „Nowej

Prowincji” przy Brackiej 3, więc warto wstąpić

Przy wejściu do lokalu umieszczony został

Domofon poezji – po naciśnięciu wybranego guzika usłyszymy w nim A Zagajewskiego, E Lipską, B. Maja, R. Krynickiego, W. Szymborską i Cz. Miłosza czytających swoje wiersze. Niech wiersz ozdobi kawę!

Czesława Miłosza z Wisława Szymborską

adresowo w Krakowie łączył Dom literatów.

Legendarna kamienica przy Krupniczej 22 od 1945 roku przez 50 lat była siedzibą krakowskiego oddziału Związku Literatów. Pod trzydziestoma numerami (mieszkania ciasne, ale pewne) przebywało naraz do czterdziestu pisarzy czy pisarek z rodzinami Poeta Konstanty Ildefons Gałczyński nazwał budynek „Domem czterdziestu wieszczów”, bo na zawołanie „Mistrzu!” – we wszystkich oknach pojawiały się głowy literatów W różnym czasie w domu przy Krupniczej

mieszkali: Sławomir Mrożek, Tadeusz

Różewicz, Tadeusz Peiper, Jerzy Andrzejewski, Halina Poświatowska, Anna Świrszczyńska, Stefan Kisielewski, Kazimierz Brandys, Stanisław Dygat, Leon Kruczkowski, Michał Rusinek, Ewa Lipska oraz wielu innych

K R A K Ó W | 0 7
„My w Krakowie mieszkamy wszyscy na tej samej ulicy, I jestemy wszyscy nieprawdopodobni cynicy” .
(С) KONSTANTY ILDEFONS GAŁCZYŃSKI ZDJĘCIE: WWW MIESZKANIESZYMBORSKIEJ PL

M jak Miłosz

Po długim okresie życia na emigracji Czesław Miłosz powrócił do Polski już jako noblista i zamieszkał w Krakowie na pierwszym piętrze w kamienicy przy ulicy Bogusławskiego 3 – zacisznej okolicy pomiędzy Kazimierzem, Stradomem i Starym Miastem. Dziś mieszkanie pełni funkcję rezydencji literackiej, ale okazjonalnie przyjmuje też wycieczki. Co roku w czerwcu Kraków gości wielki Festiwal Miłosza – mnóstwo spotkań, prezentacji, rozmów, ostatniego zaś dnia przyznawana jest Nagroda im Wisławy Szymborskiej.

TABLICA POŚWIĘCONA PAMIĘCI CZESŁAWA MIŁOSZA NA DOMIE, GDZIE MIESZKAŁ | ZDJĘCIE: WWW.KRAKOW.PL

Czyta cały wiat, czytają inne planety

Pod koniec 1945 roku do Krakowa przeprowadził się pisarz, którego utwory czyta dzisiaj cały świat, i całkiem możliwe, że inne planety też. No bo o nich pisał. Mowa o Stanisławie Lemie. Jeśli jeszcze nie czytaliście jego książek po polsku, to można po nie zajrzeć do jednej z najsłynniejszych krakowskich księgarni –"Księgarni pod Globusem" Mieści się tuż obok Wydawnictwa Literackiego, z którym Lem był związany od 1955 roku przez całą karierę Stanisław Lem bardzo lubił słodycze, znał się na cukierniach krakowskich i najbardziej cenił sobie kremówki z Hotelu Cracovia (al. marsz. Ferdynanda Focha 1), teraz już nie ma tu hotelu, ale kilka cukierni w pobliżu zostało Lem był też pasjonatem nauki, futurologiem i wizjonerem. W 2007 roku jego imię nadano parku edukacyjnemu dla dzieci i dorosłych Ogród Doświadczeń im. Stanisława

Lema jest oddziałem Muzeum Inżynierii Miejskiej w Krakowie, poprzez interaktywną, plenerową ekspozycję i zabawę przybliża prawa fizyki. W czasie zimowym ogród doświadczeń zmienia się w ogród świateł.

Uwaga! Alarm! W "Księgarni pod Globusem" zaczął się remont, ktry potrwa przynajmniej do wakacji

Księgarnia ma odzyska przedwojenny wygląd. Trzymamy kciuki!

K R A K Ó W | 0 8

wiat jak z Mrożka

Pisarz oraz rysownik, światowa gwiazda teatru absurdu Sławomir Mrożek w Krakowie spędził młodość i do Krakowa powrócił po 33 latach emigracji. Tutaj dochodził do siebie po afazji i pisał autobiografię, przywracając sobie umiejętność posługiwania się językiem. Wynikiem walki z chorobą jest przejmująca autobiografia. Mrożek zmarł 11 lat później po jej publikacji, w Nicei, jego prochy spoczęły w Panteonie Narodowym.

„Przyzwyczajony do swobody i będąc w pełni sił, nie mogłem się oswoi z mylą, że Polska jest moim przeznaczeniem. Ale teraz mogę mwi i pisa tylko po polsku i odczuwam ulgę jak kto, kto po długiej wędrwce zawitał do domu rodzinnego”.

Wszyscy nasi zmarli

Panteon Narodowy jest miejscem spoczynku

najwybitniejszych twórców narodowej

sztuki, kultury i nauki, kontynuacją idei

Krypty Wieszczów Narodowych na Wawelu i Krypty zasłużonych na Skałce Krypta

Wieszczów – to miejsce pochówku Adama

Mickiewicza i Juliusza Słowackiego, upamiętniono tam także Cypriana Kamila

Norwida oraz Fryderyka Chopina. W

Kościele na Skałce spoczęli m in Jan

Długosz, Wincenty Pol, Józef Ignacy

Kraszewski, Adam Asnyk, Stanisław

Wyspiański, Czesław Miłosz. Po wycofaniu się ojców Paulinów z rozbudowy Krypty

Zasłużonych powstała idea stworzenia

Panteonu Narodowego przy Kościele św.

Piotra i Pawła, pochowani tam zostali

Sławomir Mrożek i Adam Zagajewski. Do Wisławy Szymborskiej i Marka Grechuty

trzeba jechać na Cmentarz Rakowicki, znajdziemy tam również grób białoruskiego

poety Alesia Haruna, natomiast Stanisław Lem spoczywa na Salwatorze.

K R A K Ó W | 0 9
COMMONS
CMENTARZ RAKOWICKI ZDJĘCIE: ZYGMUNT PUT / WIKIMEDIA (С) SŁAWOMIR MROŻEK

Idziemy po pamię

Na Kazimierz – dawną dzielnicę żydowską – idziemy po pamięć. Po wojnie tutejsze kamienice stały puste i zaniedbane, z mieszkającej tu kiedyś społeczności żydowskiej zostało zaledwie 10 procent Powoli do dzielnicy powracało życie, dzisiaj ściągają się tutaj artyści, literaci, imprezowicze i spragnieni przeszłości turyści. Kiedyś przy ulicy Grodzkiej działała drukarnia Józefa Fischera – drukowano tam wybitnych hebrajskich i żydowskich poetów i pisarzy. Obecnie w Synagodze Poppera przy ulicy Szerokiej mieści księgarnia Wydawnictwa Austeria, znajdziemy tu najlepszy wybór literatury z zakresu judaizmu i kultury żydowskiej, ale nie tylko. Autorski projekt wydawnictwa – „Książki do pisania” – notesy tematyczne, uzupełnione zdjęciami i cytatami, z miastami i pisarzami na okładkach Na przykład z wizerunkiem Lema bądź Wyspiańskiego oraz dziesiątkami innych. Oczywiście, jest też Kraków.

Arcydramat „Wesele” StanisławaWyspiańskiego był napisany w Krakowie, nawiązywał do autentycznych wydarzeń krakowskich i przedstawiał sylwetki realnych krakowiaków Wszystko zaczęło się od wesela poety LucjanaRydla i chłopki Jadwigi Mikołajczykówny – ten ślub wywołał dużo kontrowersji w artystycznym środowisku miasta Miał miejsce w listopadzie 1900 roku w Kościele Mariackim, wesele zaś urządzono w podkrakowskim dworku, nazwanym później Rydlówką obecnie znajduje się tutaj Muzeum.

Stanisław Wyspiański to artysta o wielu obliczach: dramaturg, poeta, malarz, grafik, architekt i projektant mebli. A więc miał też wiele adresów w Krakowie Na pewno warto zobaczyć jego Szafirową Pracownię (ul. Krowoderska 79) – tam ukończył „Weselę”, napisał „Noclistopadową” i „Wyzwolenie”, stworzył cykl widoków na Kopiec Kościuszki. Za czasów gospodarza całe pomieszczenie było wymalowane na szafirowo, na drzwiach zaś wisiała tabliczka: “Tu mieszka

Stanisław Wyspiański i prosi, żeby mu nie przeszkadzać”. Spacerując Starym Miastem, możemy też wejść do Bazyliki oo. Franciszkanów i zobaczyć młodopolskie witraży Wyspiańskiego wraz z najsłynniejszym secesyjnym „Bóg Ojciec – stań się”.

A później można udać się na Kopiec Kościuszki, i stąd spróbować znaleźć okienko, przez które zobaczył go kiedyś Wyspiański.

“Tu mieszka Stanisław Wyspiaski i prosi, żeby mu nie przeszkadza”
STANISŁAW WYSPIAŃSKI, WIDOK NA KOPIEC KOŚCIUSZKI W KRAKOWIE ŹRÓDŁO: WIKIMEDIA COMMONS

do księgarni:

Do „De Revolutionibus Books&Cafe” po starannie wyselekcjonowane książki z najróżniejszych dziedzin, bo jest to miejsce, które pokonuje bariery, w tym też bariery między człowiekiem a dobrą kawą;

Do „Massolitu” po doskonały wybór literatury anglojęzycznej z zakresu humanistyki, feminizmu, płci kulturowej, judaistyki, historii oraz literatury Polski i Europy Środkowo-Wschodniej;

Do „Lokatora” na Kazimierz po „książki, które poszerzają horyzonty, przekraczają granice, łamią tabu, tworzą i są częścią kultury”;

Do „MOCAK Bookstore” w Muzeum Sztuki Współczesnej, bo jak się łączy sztukę z księgarnią, to jasne, że wchodzimy;

Do Krakowskiego Biura Festiwalowego można i nawet trzeba wejść, bo jest to przestrzeń otwarta, w której ciągle coś się dzieje (księgarnię też mają). KBF współorganizuje dwa największe festiwale literackie w kraju – Festiwal Miłosza i Festiwal Conrada – i prowadzi program

Kraków Miasto Literatury UNESCO.

Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.