We gebruiken ze vaak zonder na te denken. De Nederlandse taal heeft veel uitdrukkingen met een mooi verhaal. Ze horen bij ons erfgoed. Kent u de verhalen die erbij horen? Tekst Elwine de Rue | Bron: Genootschap Onze Taal e.a. | Beeld: iStock, e.a.
Eieren voor je geld kiezen
Aller ogen zijn gericht op Kwatta
GOED GEREGELD MAGAZINE WINTER/LENTE 2022
Even terug naar vorige zomer. Een minister wordt gefotografeerd met een pak stukken onder de arm en duidelijk leesbaar, staat daarop: ‘Pieter Omtzigt – functie elders?’ Iedereen is benieuwd hoe het Kamerlid daar zélf op zal reageren, ofwel: aller ogen zijn gericht op Kwatta.
50
Waar komt die uitdrukking vandaan? Tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914-1918) waren de chocoladerepen van Kwatta populair bij het Nederlandse leger. Chocolade is name lijk lang houdbaar en erg voedzaam. Op de repen stonden zegeltjes, de Kwatta-soldaatjes, waarmee je voor cadeaus kon sparen. De soldaten keken reikhalzend uit naar het eten dat ze kregen, maar vooral waren hun ogen gericht op de Kwattareep. Een uitdrukking die dus vrijwel zeker in de kazerne is ontstaan.
De broekriem aanhalen Soms is het fijn als de broekriem een gaatje strakker kan. Maar de uitdrukking dateert beslist niet uit de tijd van afslanken, afvallen en diëten. Nee, deze uitdrukking stamt uit de tijd dat er weinig geld was om voedsel te kopen. Dus kon je niet anders dan minder eten, waardoor je riem los ging zitten en dus een gaatje strakker moest. In het oudste krantencitaat (1889) werd nog gesproken van buikriem, maar dat werd in de twintigste eeuw broekriem. Niet alleen in het Nederlands komt de uitdruk king voor, ook in het Engels (to tighten one’s belt), in het Frans: (se serrer la ceinture) en in het Duits (den Gürtel enger schnallen). Het was vroeger wereldwijd dus heel gewoon dat je in tijden van honger je riem een gaatje strakker deed.
Soms moet je met minder genoegen nemen dan je eigenlijk had gewild. Beter iets dan niets. Je kiest eieren voor je geld. Voorbeeldje: de puberdochter wil een nieuwe spijkerbroek. Ze kan kiezen uit twee: één van € 130 en één van € 79. Zij wil die van € 130, maar dan moet ze zelf het verschil (€ 51) bijleggen. Wat doet ze? Ze kiest eieren voor haar geld: het wordt de goedkopere broek. Waar komt de uitdrukking vandaan? Van oudsher werden eieren gezien als dingen van weinig waarde. Maar als geld niet beschikbaar was, nam je als betaling genoe gen met iets wat wel ruimschoots aanwezig was, namelijk eieren! In de zestiende eeuw was er in Friesland zo’n gebrek aan geld, dat men zelfs eieren als betaalmiddel gebruikte en 5 cent stond toen gelijk aan 32 eieren. Wel lastig afrekenen bij een spijkerbroek van 79 euro.
Zo g een ek als deur Als
je zegt van iem a ‘ als e hij is zo nd g e die p n deur’, ek e d beho rsoon b an is lijkb orlijk aar Een gest d dich eur kan oord. t, o gek wa t is d pen en aan? aar n u zo Heel v woor roeger w d voor deur ge erd het ‘ b dwa nar’, ofw ruikt as. D el ee eur w hom n o a da t e niem, ee s een n r en h hetzelfd woord etze e uit l f ziet maa de k r li bete verschill nkt, k e Deur enissen nde heef in de van bete t. d tege waas ko kenis m n in de woordig t alleen n u og v i tdr gek als e ukking ‘ oor z en d eur’. o
