SCHEIDING EN PENSIOEN

Scheiden?

Denk aan je pensioen!

Tekst Berber Bijma Beeld iStock

Wie gaat scheiden, moet veel regelen in een roerige tijd. Pensioen staat doorgaans niet bovenaan het lijstje. Is het wel verstandig pensioen als sluitstuk te zien en te kiezen voor de standaardverdeling, zoals nu vaak wordt gedaan?

Pensioen, dat komt later wel. Met name jonge mensen kunnen zich er nog niet zo druk over maken, al is het besef groeiende. Bij een scheiding en alles wat daar zakelijk en emotioneel bij komt kijken, staat pensioen doorgaans niet bovenaan het lijstje. Vooropgesteld: als u niets regelt, verspeelt u niet uw rechten, maar het wordt in de praktijk wel veel lastiger om het geld waar u recht op hebt, ook daadwerkelijk te krijgen. Niet echt verstandig dus. Ook al omdat u met pensioen bij een scheiding veel meer kunt doen dan simpelweg ‘elk de helft’. Waar hebt u precies recht op? Wat zijn de belangrijkste keuzes die gemaakt kunnen worden? Met welke risico’s moet u rekening houden? En: hoe pakt u dat concreet aan?

1. WAAR HEB IK RECHT OP?

U hebt na een scheiding nooit recht op een deel van elkaars AOW-uitkering. Die is persoonsgebonden. De verdeling van het pensioen gaat dus alleen over het ouderdomspensioen: de uitkering vanaf uw pensioeningangsdatum (nu meestal 68 jaar) die u via uw werkgever(s) hebt opgebouwd bij een pensioenfonds, een verzekeraar of een Premie Pensioeninstelling (PPI). Beide ex-partners hebben recht op de helft van het ouderdomspensioen dat de ander heeft opgebouwd. >>

Welke keuze u ook maakt: meld dit bij het pensioenfonds

Belangrijk is dat het daarbij alléén gaat om het pensioen dat de andere echtgenoot of geregistreerde partner tijdens het huwelijk of geregistreerd partnerschap heeft opgebouwd. Dat is geregeld in de Wet verevening pensioenrechten bij scheiding, die in 1995 werd ingevoerd. Ongehuwd samenwonenden vallen niet onder die wet. Als er in hun samenlevingsovereenkomst een clausule over pensioenverdeling staat, hebben zij mogelijk ook recht op een deel van elkaars ouderdomspensioen.

Naast het ouderdomspensioen kan een ex-partner ook recht hebben op bijzonder nabestaandenpensioen, ook wel bijzonder partnerpensioen genoemd: pensioen dat wordt uitgekeerd aan de ex-partner na het overlijden van degene die pensioen heeft opgebouwd. Of u daadwerkelijk recht hebt op bijzonder nabestaandenpensioen hangt af van de regeling van het betreffende pensioenfonds of de verzekeraar.

2. WELKE KEUZES KAN IK MAKEN?

Heel veel. Welke keuze u ook maakt, u en uw ex-partner moeten die keuze bij scheiding binnen twee jaar melden bij het pensioenfonds of de pensioenfondsen waar u beiden pensioen opbouwen of hebben opgebouwd. Dat kan met het formulier ‘Mededeling van scheiding in verband met de verdeling van ouderdomspensioen’, te vinden op www.rijksoverheid.nl. Een tijdige melding zorgt ervoor dat een fonds of verzekeraar te zijner tijd het pensioengeld overmaakt aan degene die er recht op heeft en dat u er dus niet voor bij elkaar hoeft aan te kloppen. Nieuwe wetgeving die per 2020 is ingevoerd, maakt het extra belangrijk uw keuze tijdig door te geven, om fiscale nadelen te voorkomen.

De wet volgen De meest eenvoudige keuze is om simpelweg de verdeling van de Wet verevening pensioenrechten bij scheiding te volgen, die beide ex-partners recht geeft op de helft van elkaars pensioen dat tijdens het huwelijk of geregistreerd partnerschap is opgebouwd. Let op: pensioenen die na verdeling op minder dan 503,24 euro per jaar uitkomen (bedrag voor 2021), worden niet verdeeld. Dat kan aan de orde zijn voor mensen die diverse en relatief korte dienstverbanden hebben gehad.

Afzien van aanspraken Met name jonge mensen met een vergelijkbaar inkomen en een vergelijkbare pensioenopbouw – al is dat laatste niet eenvoudig vast te stellen – kiezen er nogal eens voor om na een scheiding totaal af te zien van aanspraken op elkaars pensioenrechten, zowel wat betreft het ouderdomspensioen als het (bijzonder) nabestaandenpensioen. Dat kan, maar het moet wel tijdig en schriftelijk worden vastgelegd, in het scheidingsconvenant of een aanvullend convenant. Bovendien is vooraf de toestemming van de pensioenverstrekker nodig.

Conversie Een mogelijkheid die aantrekkelijk kan zijn, is conversie. De aanspraak op de helft van het pensioen van de ander wordt dan omgezet in een eigen, rechtstreekse aanspraak bij het pensioenfonds. Bij conversie keert het pensioenfonds niet alleen rechtstreeks uit aan de ex-partner, zoals bij verevening, maar wordt die ex-partner zelfstandig (gewezen) deelnemer van het pensioenfonds. Nadeel is dat de pensioenopbouwer het afgestane deel niet terugkrijgt als de ex-partner overlijdt.

Een alternatieve verdeling Pensioendeskundige Ingrid Leene-Hoedemaeker van Get Smart Pensioenconflicten in Oisterwijk houdt zich

Een pensioen kan het mogelijk maken om zaken af te kopen met een gesloten beurs

onder >> andere bezig met pensioenconflicten bij echtscheidingen en merkt dat veel mensen zich niet bewust zijn van wat je met een pensioen allemaal kunt. ‘Pensioen wordt vaak gezien als sluitstuk bij een scheiding, maar je kunt het soms juist gebruiken als fundament om andere financiële vraagstukken mee op te lossen. Denk aan een eerlijke verdeling van de overwaarde van een woning of afspraken over alimentatie. Het pensioen biedt de mogelijkheid om met een min of meer gesloten beurs zaken af te kopen of uit te ruilen. Je kunt er bijvoorbeeld voor kiezen om nu iets meer alimentatie te ontvangen en later iets minder pensioen, of andersom. Voorwaarde is wel dat beide partners ermee instemmen.’ De afspraken moeten schriftelijk worden vastgelegd, bijvoorbeeld in het scheidingsconvenant of een aanvullend convenant. Het is aan te raden daarvoor een deskundige adviseur te raadplegen.

Als de scheidende partijen het niet eens kunnen worden over alternatieve afspraken, geldt de Wet verevening pensioenrechten bij scheiding: elk krijgt te zijner tijd de helft van elkaars ouderdomspensioen dat tijdens het huwelijk is opgebouwd. Dit geldt op dit moment nog en is soms een prima oplossing, vindt advocaat Dianne Kroezen van Fam. Advocaten in Amsterdam. ‘Maar met name als er wat meer vermogen is, zoals overwaarde in een koophuis, kan het een heel goed idee zijn om afwijkende afspraken te maken. Bijvoorbeeld om alle financiële banden, waaronder pensioenen, bij echtscheiding door te snijden, zodat beide partijen verder kunnen met hun eigen leven. Dat moet fiscaal wel heel goed geregeld worden, want 100 euro nu is niet hetzelfde als 100 euro pensioen in de toekomst. De toekomstige aanspraken moeten worden omgerekend naar contante waarde nu.’

‘Daar heb je zeker een deskundige bij nodig. Het is goed om je te laten begeleiden door een advocaat/scheidingsmediator die is aangesloten bij de vereniging van Familie- en erfrecht Advocaten Scheidingsmediators – de vFAS – én een pensioendeskundige die is aangesloten bij de Nederlandse Orde van Pensioendeskundigen – de NOPD – met mediationvaardigheden. In mijn werk merk ik dat mijn de-escalerende vaardigheden als scheidingsmediator helpen om mijn werk als advocaat nog beter te doen. Je bent beter in staat om cliënten inzicht te geven in alle huidige en toekomstige belangen en die op elkaar af te stemmen. Ook werk je als een vFAS-advocaat/mediator vaak samen met andere specialisten, zoals een fiscalist en een pensioendeskundige.’

3. WELKE RISICO’S ZIJN ER?

Het grootste risico is dat u (een deel van) het pensioengeld waarop u had gerekend, toch niet krijgt. Dat kan bijvoorbeeld gebeuren als u de scheiding niet binnen twee jaar hebt gemeld bij pensioenfondsen en na pensionering geen medewerking krijgt van uw ex-partner.

Daarnaast is het belangrijk na te gaan of een nabestaandenpensioen op risicobasis is verzekerd of dat er een kapitaal is opgebouwd. Als een nabestaandenpensioen op risicobasis is verzekerd, vervalt de aanspraak na een scheiding. Wanneer u in dat geval het ouderdomspensioen standaard wettelijk hebt verdeeld, vervalt ook dat bij het overlijden van de ex-partner die het pensioen heeft opgebouwd. Leene: ‘Soms heb je als ex-partners al jaren geen contact meer en merk je ineens dat je pensioenuitkering vermindert of vervalt. De oorzaak blijkt dan dat je ex is overleden en het nabestaandenpensioen op risicobasis is opgebouwd. Dergelijke onaangename verrassingen zijn alleen te voorkomen door het in een vroeg stadium goed te regelen, al kun je later natuurlijk altijd nog te maken krijgen met onvoorziene wetswijzigingen.’ >>

Vraag het pensioenfonds of het wil meewerken aan wat u hebt bedacht

Ook bij conversie is er een risico. Die uitkering begint namelijk pas als iemand de pensioengerechtigde leeftijd behaalt. Mocht de ex-partner eerder overlijden, dan is er geen overbruggend nabestaandenpensioen, dat er bij pensioenverevening mogelijk wel was geweest.

Steeds veranderend beleid van pensioenfondsen vormt ook een risico, merkt Leene. ‘Conversie is een wettelijk toegestane regeling die aantrekkelijk kan zijn als het leeftijdsverschil gering is, maar niet alle pensioenfondsen willen eraan meewerken. Ze hebben het recht te weigeren en hun eigen regels aan te houden. Die kunnen per fonds erg verschillend zijn. Je kunt bij een scheiding dus wel van alles bedenken, maar je moet wel laten nagaan of jouw fonds daar wel aan wil meewerken.’

4. HOE REGEL IK HET?

Een deel van het (voor)werk kunt u zelf doen. Dat scheelt tijd en dus geld als u eenmaal bij een gespecialiseerde advocaat en/of pensioendeskundige aan tafel zit. Op www.

mijnpensioenoverzicht.nl

kunt u met uw DigiD inloggen en de stand van de pensioenopbouw aan het eind van het voorgaande jaar vinden. Daarnaast kunt u bij het fonds of de verzekeraar waar u nu pensioen opbouwt, informatie opvragen over de meest recente stand van zaken en de opbouw op de verwachte scheidingsdatum. Daarna is het vooral belangrijk een deskundige in te schakelen. Als beide partijen kiezen voor een ‘simpele’ verevening volgens de wet, kan de gespecialiseerde advocaat of scheidingsmediator die de scheiding begeleidt, daarin adviseren en de afspraken opnemen in het scheidingsconvenant. Als de partijen de mogelijkheden voor een alternatieve verdeling willen verkennen, zal de betrokken advocaat de hulp van een (gespecialiseerde) pensioendeskundige inroepen. Uiteraard kunt u ook zelf een pensioendeskundige benaderen. <<

NIEUWE WETGEVING OP KOMST

Een nieuwe wet die momenteel in de maak is – de Wet pensioenverdeling bij scheiding – zorgt ervoor dat conversie de standaard wordt. Zowel het ouderdomspensioen als het (bijzonder) partnerpensioen worden fiftyfifty verdeeld, over de huwelijkse periode. Afwijken van deze standaard blijft mogelijk, maar dat moet u dan wel binnen zes maanden bij de pensioenuitvoerder melden en vastleggen in het echtscheidingsconvenant.

De nieuwe wet, die op z’n vroegst medio 2022 ingaat, maakt Pensioenverevening niet langer mogelijk. Dit is nu al relevant als u overweegt te gaan scheiden, omdat een echtscheidingsprocedure gemiddeld een jaar duurt.

Daarnaast wordt het op termijn waarschijnlijk mogelijk dat een pensioendeelnemer maximaal 10 procent van de waarde het ouderdomspensioen op de pensioendatum mag afkopen. Bij de standaardverevening (die tot de invoering van de nieuwe wet mogelijk blijft) lopen de expartners daardoor het risico dat een van hen of allebei deze afkoop gaan toepassen, waardoor het toekomstige ouderdomspensioen lager wordt.