erfgoed

Inwoners bepalen mee welke tradities en verhalen erfgoed zijn

De gemeenten Bornem, Puurs-Sint-Amands, Willebroek, Sint-Katelijne-Waver en Duffel willen de culturele erfgoedcel ‘Rivier&Land’ oprichten. Vandaag tellen Vlaanderen en Brussel 22 culturele erfgoedcellen. Als kunststad beschikt Mechelen over zo’n erfgoedcel, maar voorts is er in onze regio een blinde vlek.

In opdracht van de gemeenten start IGEMO in 2019 met de voorbereiding om een culturele erfgoedcel op te richten. Deze zal aansluiten bij de reeds bestaande ondersteuning die de IOED (kort voor Intergemeentelijke Onroerende Erfgoeddienst) biedt. Waar de IOED zich richt op onroerend erfgoed (gebouwen, landschappen en archeologie) focust de culturele erfgoedcel zich op roerend en immaterieel erfgoed.

Tradities en verhalen als hoeksteen van de samenleving

Naast roerend erfgoed, denk aan museumstukken en standbeelden, maken ook verhalen en tradities deel uit van cultureel erfgoed. Een jaarlijkse stoet of eeuwenoude legende zijn vormen van erfgoed die bewaard moeten blijven voor de toekomst.

Die tradities en verhalen leven sterk onder de bevolking. Het is voor Vlaanderen dan ook belangrijk dat de bevolking nauw betrokken is bij de oprichting van een culturele erfgoedcel. IGEMO rolt bijgevolg een grootschalig participatietraject uit om erfgoedverenigingen, musea en de brede bevolking aan boord te hijsen.

Participeren op café

De beste ideeën ontstaan op café. Verschillende erfgoedcafés zien in 2019 dan ook het levenslicht. Het concept? Brainstormen over erfgoed tussen pot en pint. De aanwezigen benadrukken hun noden, wensen, visies en ambities over cultureel erfgoed in hun gemeente.

Zo staat bijvoorbeeld het groentenmuseum ’T GROM voor een uitdagende periode. Het museum wil de komende zes jaar een regionale erkenning krijgen als museum. Een toekomstige erfgoedcel kan in dit traject ondersteuning bieden in o.a. het uitwerken van een collectiebeleid, mee nadenken over tentoonstellingen of het uitwerken van een vrijwilligersbeleid.

Sprekend erfgoed: zeg het met een oude postkaart

In het najaar stoten inwoners bij verschillende handelaars op een postbus met oude postkaarten. De postkaarten stellen enkele vragen. Welke tradities, verhalen en erfgoed typeren jouw gemeente? Welk stukje verleden moet er bewaard worden voor de toekomst? Het ingevulde kaartje wordt gedeponeerd in de postbus.

Kleine regio met grote verhalen

Of de aanvraag en het participatietraject voor een culturele erfgoedcel goedgekeurd wordt door Vlaanderen, weten we medio 2020. Het participatietraject op zich is al vooruitstrevend, de ambitie van de culturele erfgoedcel reikt nog verder. Onze geografisch kleine regio heeft immers heel wat geschiedenis te bewaren. Indien onze aanvraag aanvaard wordt, zullen we een van de kleinste erfgoedcellen van Vlaanderen zijn. Die schaal is een voordeel om op de behoeften van onze gemeenten in te spelen. We dromen dan ook over een hecht erfgoedveld, waar inspraak en samenwerking hand in hand gaan met innovatie.

De toekomst van onze kerken

De conceptnota ‘Een toekomst voor de Vlaamse parochiekerk’ (2011) formuleert concrete beleidsadviezen en -opties voor het beheer en (re)valorisatie van de parochiekerk. Uit dit initiatief ontstond het Projectbureau Herbestemming Kerken, waarin IGEMO structureel en financieel partner is. Het projectbureau is ook in onze regio actief.

De Sint-Amanduskerk te Willebroek, de OLV Sint-Leodegariuskerk in Bornem en de Heilige Familiekerk in Lier onderzoeken hun toekomstmogelijkheden via het projectbureau. Een team van experten gaat aan de slag om zowel architecturale als technische mogelijkheden te analyseren en een financiële analyse op te maken. In het traject worden, naast de gemeente en de kerkfabriek, ook de parochiale werking en het bisdom betrokken. Het eindrapport van het traject is het startpunt om de kerk een nieuwe of herbestemming te geven.

Kerkenplan

Om in aanmerking te komen voor subsidies voor de restauratie van de kerk, moet het kerken gemeentebestuur een kerkenbeleidsplan voorleggen. Dit geldt zowel voor beschermde als niet-beschermde kerken. Het kerkenbeleidsplan omvat minstens:

Langetermijnvisie voor het gebouw van de eredienst

Onderbouwde visie over het toekomstig gebruik en functie van de betrokken gebouwen

Plan van aanpak over hoe de toekomstige invulling (met nevenfuncties of herbestemming) wordt onderzocht

In opdracht van de gemeente Bornem maakt IGEMO het kerkenbeleidsplan op voor de parochiekerken van Branst, Mariekerke, Weert, Wintam, Hingene, Eikevliet en de twee kerken van Bornem. Als procesbegeleider organiseert IGEMO werk- en stuurgroepen en faciliteren we participatiemomenten met de lokale bevolking.

Her- of nevenbestemming

Anno 2019 lopen Vlaamse parochiekerken meer en meer leeg. De vraag naar een nieuwe invulling dringt zich op. De Bornemse kerken doorlopen één voor één een begeleidingstraject op maat. De Sint-Leodegariuskerk in Bornem-Centrum krijgt naast de liturgie ook een nevenbestemming i.f.v. een museum, medegebruik door de school en een pastoraal secretariaat. De pastorij wordt herbestemd in functie van de school. De volgende stap is een haalbaarheidsstudie door het Projectbureau Herbestemming Kerken. Ook de Abdijkerk SintBernardus blijft een centrale rol opnemen in de liturgie, gelinkt aan de abdij.

De OLV-ten-Hemelopgenomen in Mariekerke krijgt een nevenbestemming als opnamestudio. In Hingene wordt op het participatiemoment in de Sint-Stefanuskerk voorgesteld om de oude kerk te behouden voor liturgie. De nieuwe kerk wordt herbestemd als polyvalente ruimte/feestzaal.

De Sint-Vincentius a Paolo kerk te Branst en de Sint-Margareta kerk te Wintam worden volledig herbestemd en bijgevolg ontwijd. In Branst wordt een functie als gemeenschapshuis of erfgoeddepot naar voren geschoven. In Wintam krijgt de kerk een museale en gemeenschapsfunctie.

Ook de Sint-Anna kerk in Weert en de SintLambertuskerk in Eikevliet zullen op lange termijn herbestemd worden, maar krijgen op korte termijn een nevenbestemming. De mogelijkheden voor nieuwe functies worden nog onderzocht.