HET LICHAAM IN OPSTAND 2.0

HET LICHAAM IN OPSTAND 2.0 —

de tijd is kort, ons leven lang —

Emio Greco | Pieter C. Scholten Februari, 2020

Angelus Novus, Paul Klee, 1920

‘Ich sitze am Strassenhang.

Der Fahrer wechselt das Rad. Ich bin nicht gern, wo ich herkomme.

Ich bin nicht gern, wo ich hinfahre.

Warum sehe ich den Radwechsel Mit Ungeduld?’

Bertolt Brecht, 1953

De wisseling Bovenstaand gedicht Der Radwechsel1 omschrijft doeltreffend het moment waar we nu verkeren: een pitstop tussen de plek waar we vandaan komen en de plek waar we naartoe gaan of zouden kunnen gaan.

Een tijdstip tussen weten en nietweten, tussen gisteren en morgen, tussen rust en onrust, tussen een gevoel van schaamte en een drift tot schaamteloosheid. Zittend in de berm ervaren we een clash.

In afwachting van de (nieuwe) reis door tijd, kracht en ruimte, kleden we ons als Angelus Novus2. De engel die in filosoof Walter Benjamin’s interpretatie het gezicht gericht heeft naar het verleden.

Zijn gespreide vleugels vangen de wind uit het paradijs en de opkomende storm stuwt hem voort in een ongewis avontuur.

There we come: back to the future!

Het verlangen Jouw en mijn lichaam verbindt wie we zijn met de wereld waarin wij leven. Het lichaam opereert in het spanningsveld van traditie en moderniteit, van melancholie en utopie, van ambacht en technologische ontwikkelingen. De vraag naar onze identiteit is in wezen een vraag naar de identiteit van ons lichaam. Wat ‘raakt’ ons lichaam in de huidige samenleving? Hoe verhoudt ons lichaam zich tot de robotisering? Hoe ageert ons lichaam in de pornocultuur?

Om op dit laatste door te gaan; waarom kleden we Eros tot het bot toe uit en verliezen we zijn oorspronkelijke betekenis: het onbestemde verlangen naar de ander?

Juist door de ander kunnen we ons eigen lichaam definiëren en herdefiniëren. Wat is ons lichaam eigenlijk, wat is het lichaam van de ander en wat (be)staat ‘tussen’ deze lichamen? Wat verbindt ons met elkaar en wat scheidt ons van elkaar? Hoe kunnen we angsten overwinnen en bruggen bouwen? Dat mensen van nature egoïstisch zijn, is volgens historicus en publicist Rutger Bregman een achterhaalde ‘ouderwetse’ doctrine. In zijn optiek zijn mensen eerder geneigd tot samenwerken dan tot egoïsme4. Hiermee gaat hij in tegen het neo – kapitalistische wereldbeeld.

Laten we dit beschouwen als de opstand van het intuïtieve lichaam op zoek naar verbinding met de ander.

Laten we geschiedenis ‘maken’ door in de geschiedenis te ‘zijn’.

In het menselijke lichaam wordt immers geschiedenis opgeslagen, getransformeerd en naar de toekomst gebracht. Onze lichamen zijn dragers van de geschiedenis en tegelijkertijd ook makers van een nieuwe geschiedenis. Het lichaam weet dat zijn onbewuste ervaringen van toen nog steeds consequenties hebben. Voor ons is het lichaam vol innerlijke en uiterlijke processen, gevechten en clashes. Our own body is in the world as the heart is in the organism: it keeps the visible spectacle constantly alive; it breathes life into it and sustains it inwardly, and with it forms a system.3

1. Bertolt Brecht, Der Radwechsel; uit: Buckower Elegien, 1953 2. Angelus Novus is een aquarel van Paul Klee uit het jaar 1920. De Duitse filosoof Walter Benjamin gebruikte dit schilderij voor zijn filosofische reflecties en thesen over de geschiedenis in Over het concept van de geschiedenis. Walter Benjamin, Über den Begriff der Geschichte, 1940 3. Maurice Merleau-Ponty, Phenomenology of Perception (Phénoménologie de la perception), 1945 4. Rutger Bregman, De meeste mensen deugen, 2019

ICK — HET LICHAAM IN OPSTAND 2.0 — 3 — ESSAY

De ander representeert voor ons het onvervulde omdat het onvervulde het blijvende is. Door de ander kan datgene wat verloren en/of onvervuld is zich toch tonen, iets dat verdwenen leek kan terugkeren, in een vorm zoals wij die herinneren of in een andere, nieuwe vorm c.q. lichaam. Als nieuwe mens. De ander is ook een soort helper die de boel brutaal verstoort, voor ontregeling zorgt om ons uit onze veiligheidszone weg te drukken. Voor de Italiaanse filosoof Giorgio Agamben is bijvoorbeeld Pinokkio een perfecte assistent, dood noch levend, half golem, half robot, een tussen-wezen.

De assistent is de figuur van wat zich verliest. Of beter, van de relatie tot het verlorene.5 Door de assistenten kunnen wij in contact komen of blijven met het verlorene, het verleden en dat veilig stellen voor de toekomst.

In ons werk zijn de assistenten alter ego’s, anonymi, dubbelgangers, spiegelbeelden, spelbrekers, mystery men and women, narren, pioniers, liefhebbers en verbindingsmakers.

One way, or another?

Laten we de wereld blijven kantelen, door tegenstellingen te openbaren en te onthullen wat er achter ‘een wereld’ zit en wat er kan ontstaan als zekerheden en verworvenheden losgelaten worden. We willen tabula rasa’s vormgeven om tijd en ruimte te herdefiniëren, en om een nieuwe ruimte te creëren, een tussen-ruimte, een ruimte tussen mensen, tussen lichamen, tussen ideeën. Let’s stay in touch; reik naar elkaar.

Wij zijn in die zin ‘postdramatisch’ dat we fantastische uitingen van fotografie, film, beeldende kunst, muziek en tekst laten ‘crashen en

5. Giorgio Agamben, Profanaties, 2015 (Profanazioni, 2005)

ICK — HET LICHAAM IN OPSTAND 2.0 — 4 — ESSAY

clashen waarbij het lichaam als baken de toon bepaalt. Daarbij hanteren we een open dramaturgie waarin we op zoek gaan naar tussenwerelden: de wereld tussen het begrijpelijke en het onbegrijpelijke en onzegbare, het spanningsveld van binnen- en buitenwereld, van verbergen en laten zien, van onschuldig en schuldig zijn, de wereld tussen het profane en het heilige, het concrete en het abstracte, het logische en niet logische, van meetbaar en niet meetbaar, van aards en astrofysisch, van groeien en slijtage, transformatie en erosie. Het schemergebied van de kindertijd en het melancholische verlangen: terug naar de onbevangenheid van die tijd, de zoektocht naar het ontbrekende iets, naar een andere helft, naar een ander, naar een stuk volmaaktheid.

Laten we het unieke en specifieke karakter van dingen, gebeurtenissen en situaties benaderen door een imaginaire wereld te betreden die niet gericht is op lineaire tijd, meetbaarheid en eenduidigheid. We zoeken naar ruimtes en posities van het lichaam in de ruimte ‘waar de dingen nog niet benoemd en vastgelegd zijn’ zodat we ruimte kunnen ‘maken’ voor toeval, risico en speelsheid.

Laten we ruimtes op een andere manier oproepen en verlaten, creëren en afbreken, namelijk met behulp van het nieuwe meten. Deze vorm van meten is geïnspireerd op astrofysica, op de dingen in de ruimte. Nu gaat het ons om de astrofysica van de dans: om het bestuderen van lichamen in een ruimte, en hoe deze lichamen in en door deze ruimte bewegen, met welke snelheid, in welke richting, waar en hoe ze botsen. In de

eindeloze ruimte wordt een ruimte opgeroepen door een aantal haltes en markeringen van het lichaam. Door deze kaders kan er een kleinere en tijdelijke ruimte worden waargenomen binnen een veel grotere ruimte. Het is een fysieke zoektocht naar een vorm van ‘houvast’ dat tegelijkertijd specifiek en onbepaald is, en waarin de lichamen net als atomaire deeltjes zijn from form to formless , from instrumental to mental, from time to timeless6 Met onze creaties willen wij een theatrale clash organiseren, een botsing en koppeling ineen, van verschillende, soms tegenstrijdige idiomen. Zo kunnen bijvoorbeeld de originele choreografie van Het Zwanenmeer van Marius Petipa en onze danstaal met elkaar botsen, de balletmuziek van Tsjaikovski met de stemmen van David Bowie, Queen en Blondie, de Kindertotenlieder van Gustav Mahler met de synthesizerpop van Forever Young van Alphaville, de balletmuziek van Stravinsky met de Italiaanse volksdans Tarantella, het offer van Le Sacre du printemps met de wedergeboorte van Lust for Life, Jeanne d’Arc met Die lustige Witwe Hannah, emancipatie met erotiek, de daadkrachtige vreemdeling Medea met de huidige Europeaan, die een fort heeft gebouwd om zijn continent te beschermen tegen de vluchtelingenstroom, man en man, vrouw en vrouw of man en vrouw in tijden van de klimaatverandering, poëzie en politiek, rationaliteit en het dierlijke, het bewuste en het onderbewuste, werkelijkheid en droom, teksten van toen en nu met het lichaam van nu. Het een én het ander.

We want it all.

Afscheid van het afscheid, en verder We zitten langs de weg en gaan de wielen vervangen op een plek tussen verleden en toekomst, tussen kindertijd en volwassenheid, tussen melancholie en utopie. In 2012 stapten wij met de locatie voorstelling Addio alla Fine (Afscheid van Einde) op een ark om met ons publiek een reis te maken naar een onbekende bestemming. Na het einde volgde de opmaat naar een nieuw begin. Het was de start van een keten van voorstellingen met het motief ‘Het lichaam in opstand’. We gingen via dans op zoek naar nieuwe verbindingen met onszelf (het eigen lichaam) en de samenleving (de andere lichamen).

6. Marina Abramovic/Ulay, Nightse Crossing, 1981

ICK — HET LICHAAM IN OPSTAND 2.0 — 5 — ESSAY

Het lichaam is kwetsbaar en sterk, groeit en verandert door invloeden van binnenuit en buitenaf, door ervaring en kennis, door de prikkels van de wereld om ons heen, door technologie. Het lichaam in opstand is communicerend medium en zoekmachine in één, intuïtief, nieuwsgierig en aan het ‘leren’.

De strijd van het lichaam is niet gewonnen en zal misschien ook nooit gewonnen kunnen worden, maar moet wel gevoerd worden.

En nu? De mens staat in het Antropoceen voor grote uitdagingen. De Westerse mens heeft groei en bloei decennia lang als een synoniem beschouwd.

Na deze jaren van permanente groei staan we op een belangrijk kantelpunt in onze geschiedenis: quo vadis homo sapiens in tijden van klimaatverandering, aardopwarming, immigratie, posttruth, vervreemding, angst voor de ander, toenemende eenzaamheid, depressies? Welke gevolgen hebben de verandering van ons leefklimaat voor onze lichamen?

De kunsten zijn telkens weer afhankelijk van economische en politieke ontwikkelingen.

De waarde van kunst, theater en dans laat zich echter niet meten met cijfers en sommen.

Kunst heeft nimmer de functie om een meetbare meerwaarde te creëren maar te confronteren en te choqueren, en om een ervaringsruimte op te roepen.

Kunst gaat over immaterieel en ethisch besef, over iets ongrijpbaars en onverklaarbaars.

Het lichaam is tastbaar, herkenbaar en concreet. Het lichaam ‘spreekt’ namelijk een universele, grens overstijgende, zintuiglijke taal. Een lichaam is materieel want je kan het lichaam aanraken, strelen, steunen, erop leunen, duwen, trekken, maken, breken. Het lichaam ademt, zweet, beeft, leeft, trilt, ruikt, tast, groeit, leert, slijt, veroudert en sterft. Een lichaam laat zich grijpen zonder te moeten begrijpen. Het lichaam is onze gids, game changer.

Laat ons lichaam de

Joker zijn.

We are one, but not the same Gelukkig is er in deze tijd ook ruimte voor verscheidenheid en meerstemmigheid.

Laten we diversiteit niet alleen een beleidskwestie en gearrangeerd huwelijk zijn maar een intrinsieke houding, een sociale breuk met de status quo, een zoektocht naar de ander, om de ander aan te raken en door de ander aangeraakt te worden. Wij zijn allen lichaam, maar onze lichamen zijn verschillend, divers en anders. Wij omarmen de complexiteit van de hybride identiteit die we allemaal in ons dragen.

Als je iemand aanraakt dan komt alles in beweging. A person’s identity (...) is like a pattern drawn on a tightly strected parchment. Touch just one part of it, hust one allegiance, and the whole person will react, the whole drum will sound.7 Diversiteit gaat niet enkel over etniciteit maar over de verscheidenheid van gedachtes, stemmingen, attitudes, lichamen die een etnische afkomst, huidskleur, ras, seksuele geaardheid overstijgen. Elk lichaam is a priori anders en draagt een andere geschiedenis met zich mee, en daarin zit voor ons al een stuk diversiteit.

Het lichaam is een discours.

Seksualiteit, gender, etniciteit, religie, biologie, anatomie zijn allemaal discoursen, en het lichaam is hiervan een representatie. De begrenzingen van deze discoursen worden bepaald door hoe wij in de wereld staan, lopen, vallen en doorgaan, en hoe we naar de wereld kijken en deze duiden.

The times they’re a-changin’. Het zijn niet meer enkel mannelijke normen, waarden en begrippen die onze samenleving bepalen. De derde emancipatiegolf is in volle gang. De klassieke genderrollen bestaan nu niet meer. We zijn in transitie, we leren van en met elkaar, we stapelen perspectieven op en naast elkaar. Het is tijd voor intuïtie, verbinding en kwetsbaarheid omdat de uitdagingen waarvoor we staan hierom vragen. Intuïtie is niet enkel een ‘buikgevoel’ maar vooral een combinatie van woordeloze, onverklaarbare en archetypische kennis en ervaringen. We bezitten ‘verborgen’ geschiedenis, dus ook een stuk geschiedenis dat we nog niet hebben beleefd maar waarmee het lichaam wel ‘verbonden’ is en toegang toe heeft. In de huidige ‘onttoverde wereld’ is steeds minder plek voor mystiek maar waarom alles verklaren en verklaarbaar maken?

Laten we niet alles begrijpen. De wil om te controleren, ons geheugen, onze herinnering aan onwelwillende ervaringen staat de aanraking en betovering in de weg. Voor een ontmoeting dienen we ontvankelijk en kwetsbaar te zijn, moeten we durven om niet (alles) te willen snappen.

Niet elke wijsheid kan verwoordt en/ of begrijpelijk worden, er bestaat ook zoiets als een ‘zwijgende’ wijsheid in het lichaam en tussen lichamen, een sensorisch geheugen. Laten we nieuwsgierig zijn naar het beest in de mens, naar het irrationele, de ongecontroleerde driften, het kannibalisme en de ongebreidelde lust.

De toevalstreffer

7. Armin Maalouf, In the Name of Identity (Les Identités Meurtrières), 1998

ICK — HET LICHAAM IN OPSTAND 2.0 — 6 — ESSAY

Kenmerkend voor een road trip is de zoektocht naar iets dat onderhevig is aan de reis. Wie op reis gaat kan het verloop van de reis niet voorspellen, ook als enkele routes en haltes bekend zijn.

Een stopplaats kan bijgesteld worden, veranderen of obsoleet worden. Laat ons meer richten op het zoeken en onderzoeken om in beweging te blijven.

Een beweging die ruimte biedt voor datgene wat plots en onverwacht zich aan kan dienen. Door de dramaturgie van het toeval blijven we open voor ontwikkelingen binnen ons en ICK, binnen de dans, binnen de kunsten en de wereld. In het creatieproces leveren de toevalligheden inspirerende en wezenlijke vondsten op. De openheid past ook bij uitstek bij het live-medium theater. Iets gebeurt in het moment en laat zich niet ‘plannen’. In het moment dienen zich weer mogelijkheden aan die opgepakt en geïncorporeerd kunnen worden. Laten we ruimte blijven creëren voor toevalligheden en wanden doorbreken om met de toeschouwer hét moment en dé ervaring te delen.

Onze road is niet enkel een geasfalteerde weg, en we reizen niet met een Tom Tom (wel met Major Tom).

Verdwalen hoort bij het reizen en het ontdekken van nieuwe gebieden net zoals een andere manier van het verkennen van ruimte. Ja, de ruimte bestaat eigenlijk nog niet maar wordt pas opgeroepen in de wisselwerking met het lichaam en zijn acties en bewegingen.

We vragen ons af wat gebeurt als het vertrouwde perspectief begint te wankelen en af te brokkelen, als bijvoorbeeld de binnenkant naar buiten wordt gedraaid. Als het heeft geregend, verschijnen overal paddenstoelen – ogenschijnlijk uit het niets. Maar veel paddenstoelen groeien vanuit een gigantisch ondergronds netwerk van schimmels, grotendeels onzichtbaar en onbekend. Opstanden en revoluties lijken vaak spontaan te ontstaan, maar zijn vaak het resultaat van ondergronds voorwerk. Net als veranderingen van

ideeën en waarden de resultante zijn van het werk dat kunstenaars, wetenschappers, publieke intellectuelen en sociale activisten hebben verricht.8 Laten we de wereld dus leiden door het intuïtieve lichaam en bespelen zonder navigatiesysteem, zonder Siri.

Nieuwe perspectieven Verdwijnen en verschijnen, dood en geboorte, herboren worden als een onbeschreven blad om opnieuw in te tekenen fascineert ons. In 2012 formuleerden we vanuit een nulpunt zeven mogelijkheden hoe de dans de wereld kan redden: dat waren de perspectieven van Kaarttekenen, Abracadabra!, Ritme, Vacuüm, Overbruggen, Golving en het Verlaten van Aura. In het kort staan deze redmiddelen voor stappen zetten, voor de fantasie als motor en theatrale toverkracht gebruiken, voor het ritme als cadans en bron van energie en speelsheid, voor het vloeien en stollen, zacht zijn, sterk worden, transformeren, voor afstanden overbruggen door te reizen, on the road te zijn, energie ontvangen en doorgeven, voor actieve resonantie en voor bewust sporen achterlaten. Deze perspectieven hebben zich ontwikkeld en geëvalueerd, zullen blijven resoneren en zitten besloten in onze nieuwe sleutelwoorden die zijn verankerd en verbeeld in dit essay met bijgesloten glossary. Zij hebben de functie van kompas en landkaart, van plaatsbepaling en nieuw avontuur:

Deze sleutelbegrippen manifesteren zich nadrukkelijk in onze projecten, activiteiten en samenwerkingen.

Welk(e) sleutelbegrippen daarbij leidend zullen zijn en hoe deze zich tot elkaar verhouden, verschilt per project, activiteit en/of samenwerking.

Op een dynamische en vloeiende manier worden de verschillende lijnen met elkaar vervlochten als communicerende vaten, op inhoudelijk en thematisch niveau, qua danstaal en bewegingsonderzoek. Rücksichtslos spelen we en experimenteren we met clichés en doorbreken we theatrale vanzelfsprekendheden. Wij stellen operette, opera, Griekse tragedies, teksten en poëzie ter discussie en gooien het lichaam in de strijd om zijn taal op te rekken tot nieuwe vormen.

De loper is in handen van onze mascotte die de 7 sleutels aanvoert, belichaamd en in verschillende gedaantes in de projecten zal verschijnen en verdwijnen om opnieuw te verschijnen: Don(ña) Quichot.

8. Vrij naar: Rebecca Solnit, Hope is an embrace of the unknown, The Guardian (15/07/2016) 9. Zie ook Albert Camus, De mens in opstand (L’homme revolté), 1951.

ICK — HET LICHAAM IN OPSTAND 2.0 — 7 — ESSAY

Don(ña) Quichot en het rücksichtslos idealisme De 17e eeuwse Spaanse roman van Cervantes over Don Quichot gaat over de vraag wat in onze wereld werkelijkheid of droom is, en behandelt het conflict tussen realiteit en ideaal.

Het hoofdpersonage is enerzijds de gekke idealist, anderzijds de bespottelijke nar. Don Quichot is ambigu, paradoxaal, en in zekere zin een gespleten figuur, een grensganger, iemand die de grenzen van de werkelijkheid oprekt, en over de grenzen van het waarneembare heen gaat naar het mystieke rijk van het onmogelijke en onzegbare. Het maakt niet uit of hij nu waanzinnig is of enkel een spel speelt om de maatschappij een spiegel voor te houden. Don Quichot blijft vastberaden voor zijn ideaal vechten en blijft zich daarbij ontwikkelen. Hij maakt een spirituele reis en een fysieke ontwikkeling, en wordt later een wijze man. Zijn weg is het doel. Hij is ridder, reiziger en een mens in opstand.

Opstandigheid is voor ons de natuurlijke aard van de mens. De mens komt in opstand tegen een bepaalde werkelijkheid, verdedigt en verweert zich tegen negatieve ontwikkelingen en zegt Nee.9 Hij komt voor iets op wat hij wil beschermen of wil realiseren. Hij handelt daarbij vanuit een bepaald mensen wereldbeeld, vanuit een bepaald ideaal en vanuit een utopie. Daardoor zegt hij ook Ja en kan medestanders vinden voor zijn opstand en zich met anderen verbinden. Zijn blik is zowel op het verleden als ook op de toekomst gericht: back to the future. De kunstenaar is een opstandeling in optima form. Hij weigert één werkelijkheid te accepteren, wijkt af van de werkelijkheid en werkt aan een andere werkelijkheid. Wij voelen ons aangetrokken tot verschillende vormen van opstandigheid.

Don Quichot is een voorbeeldige ‘dromer’, een fantast die in opstand komt tegen de realiteit en met een onvoorwaardelijk idealisme gaat strijden voor bepaalde ideeën die een hoger doel dienen. Hij vecht niet voor zichzelf maar voor een gemeenschappelijk ideaal. Don Quichot is held en anti-held in één, hij gaat vastberaden en idealistisch te werk.

Don Quichot is voor ons een absurdist in optima forma. Opstandigheid is zijn intrinsieke drang om zich niet neer te leggen bij een bepaalde werkelijkheid en tegelijkertijd de zoektocht naar verbondenheid, om samen te kunnen zijn in één (nieuwe) werkelijkheid. Zijn strijd is rücksichtslos en idealistisch, en uiteraard is het ook een fysieke strijd.

Laten we de ‘idioot’ par excellence zijn en de werkelijkheid opzettelijk bedriegen door windmolens te beschouwen als reuzen. Geen acceptatie van vanzelfsprekendheden maar het absurde verheffen tot de hoogste macht. Ons idiotisme opent een maagdelijke ruimte, een afgelegen ruimte die de mogelijkheid geeft een heel andere, nieuwe ruimte te creëren waarin we kunnen leven als een bloemenbestaan: eenvoudige opening naar het licht. 11 Met een natuurlijke maat als leidraad claimen we gecorrumpeerde begrippen terug en herdefiniëren ze. Onze lichamen hebben kennis en toegang tot deze verloren dingen.

De mystery man, de daadkrachtige Medea, de onbuigzame Antigone, de jeugdige en heilige Jean d’Arc, de furieuze Greta Thunberg, het ongeleide projectiel, the passenger, the idiot, de levenslustige Iggy Pop en de blijmoedige Sisyphus zijn allemaal Don Quichot. Onze mascotte kan zich in alle lichamen manifesteren en door alle lichamen gerepresenteerd worden, ongeacht afkomst, geslacht en cultuur. De Don Quichot’s van deze wereld is een schaamteloze idealist, een idealistische nar. Zijn rücksichtslos idealisme is het tegenovergestelde van ego cultuur, cynisme en fatalisme. Hij gelooft in de mogelijkheid de wereld te kunnen veranderen en deze naar de beelden uit zijn dromen en zijn liefde voor de wereld vorm te geven. Zijn insteek is om tegenstrijdigheden en contrasten te omarmen, en om naast het eigen ideaal een ander idee te plaatsen om tot wisselwerking en intensivering te komen. In zijn strijd zoekt hij ook naar medestanders, assistenten, de Sancho Panza’s. De rücksichtslose idealist zal zichzelf niet sparen om zijn hoger doel te bereiken, hij offert zichzelf op voor de ander en voor anderen. Hij is zoals de kluizenaar Domenico in Andrei Tarkovsky’s film Nostalghia. If truth must be said by a madman, so be it.10

Het rücksichtslos idealisme is daarom ook een melancholisch idealisme.

Melancholie gaat over iets wat de mens voorgoed is verloren. Melancholie is als het ware een omgekeerde utopie. Terwijl de utopie het verlangen is naar iets wat nog moet komen, voedt de melancholie het verlangen naar iets dat al geweest is, en in de meeste gevallen voorgoed voorbij is. Zoals de kindertijd. Maar we dragen de ervaringen van wat toen was mee in onze lichamen. Melancholie is iets fysieks. In de Griekse oudheid was de melancholie, de zwartgalligheid, letterlijk een ziekte omdat er te veel van zwarte sappen in het lichaam zitten.

Nu stuwt het ‘verlies’ ons lichaam dansend vooruit naar de toekomst met de melancholie als kennisbron en intuïtieve kracht.

Wij spreiden onze vleugels.

De storm steekt op.

10. Andrej Tarkovski, Notalghia, Sovjetunie/Italië 1983 11. Botho Strauss, Lichter des Toren. Der Idiot und seine Zeit, 2013

ICK — HET LICHAAM IN OPSTAND 2.0 — 8 — ESSAY

ICK—Glossary Sleutelbegrippen De glossary is opgetekend en voorzien van lyrics van pop songs door Florian Hellwig

ICK — HET LICHAAM IN OPSTAND 2.0 — 9 — GLOSSARY

Back to the Future (the future is back) De omgang met de geschiedenis is fysiek en zintuiglijk. Onze lichamen zijn ‘dragers’ van de geschiedenis en ‘makers’ van een nieuwe geschiedenis. Back to the future is een ambivalente en paradoxale beweging, terug om vooruit te komen en vooruit om terug te kunnen gaan. Het lichaam is ‘nu’ en staat in het spanningsveld van verleden en toekomst, van melancholie en utopie, kindertijd en volwassenheid, onschuld en schuld. Het is niet het één of het ander, het is allebei: een synthese en intensivering, deconstructie en constructie ineen. Het lichaam is een lerende entiteit. Hij leert enerzijds door zijn eigen pogingen die hij in het hier en nu doet, door bewegingen, ontmoetingen, confrontaties, wrijvingen en botsingen. Anderzijds door de ervaringen die in hem zijn opgeslagen. Door terug te gaan in tijd en ruimte kan een stuk opgeborgen en verborgen, geschiedenis voor de toekomst toegankelijk worden gemaakt. Het ‘achter’ biedt de mogelijkheid tot een ‘voor’ te komen. Wat ooit was kan teruggehaald worden naar het nu, wat nog moet komen kan al in het nu opgeroepen worden, ook als het zich dan slechts tijdelijk kan tonen, weer verdwijnt voordat het ooit een realiteit zou worden. Wat is de universele waarde, en hoe kan het werk doordrongen worden van een nieuwe noodzaak en actualiteit?

Well, we know where we’re goin’ / But we don’t know where we’ve been / And we know what we’re knowin’ / But we can’t say what we’ve seen / And we’re not little children / And we know what we want / And the future is certain / Give us time to work it out

ICK — HET LICHAAM IN OPSTAND 2.0 — 10 — GLOSSARY

Eros Eros staat voor schoonheid, liefde, passie, erotiek, aantrekking tot de ander, het verlangen naar verbinding. Eros is de tegenstelling van pornografie. In de pornografische samenleving1 is alles gefocust op de bevrediging van het ego en het eigen lustprincipe, en hebben we steeds minder aandacht voor de ander. Daardoor vervlakt zowel onze samenleving alsook onze eigen identiteit. Zonder de ander raken we onze identiteit kwijt, zonder de ander is de wereld zonder spiegel die ons een beeld van onszelf kan tonen, wie en wat we zijn. De ander is ook een assistent, een partner in crime. En ook een luis in onze pels. We hebben de ‘aanraking’ met de ander cq. andere lichamen nodig om een identiteit te verkrijgen. Eros is de idealisering van de ander, van het subject, zonder angsten en vooroordelen. De ander kan ons ondersteunen in onze zoektocht naar een identiteit en in ons verlangen anders te worden. De zoektocht kan bijvoorbeeld het zoeken zijn naar een verborgen, verloren, gewenste of utopische identiteit. De ander biedt ons daarbij oneindig veel ‘mogelijkheden’, een andere kant van ons bestaan. We kunnen iets loslaten, verliezen, opgaan in iets anders, vinden en hervinden.

I’ll be your mirror / Reflect what you are, in case you don’t know / I’ll be the wind, the rain and the sunset / The light on your door to show that you’re home /When you think the night has seen your mind / That inside you’re twisted and unkind / Let me stand to show that you are blind / Please put down your hands / ‘Cause I see you, I find it hard to believe you don’t know / The beauty that you are.

1. De Koreaans-Duitse filosoof Byung-Chul Han spreekt van een porno- en etalagesamenleving waarin alles als een product wordt uitgestald.

Zie Byung-Chul Han, De Terugkeer van Eros (Agonie des Eros, 2013).

ICK — HET LICHAAM IN OPSTAND 2.0 — 11 — GLOSSARY

Erosie

Erosie ontstaat door water, wind, vuur, door wrijving, botsing en explosie. Het materiaal wordt aangetast, het oorspronkelijke verdwijnt en iets nieuws verschijnt. Erosie kan door een ‘natuurkracht’ maar ook synthetisch veroorzaakt worden. Het is een proces dat tijd vergt. In het artistieke proces kan zo’n proces versneld of vertraagd worden. Erosie is fysiek en dynamisch. Er is beweging en verstilling, trekken en duwen, vallen, voor elkaar vallen, opstaan en doorgaan. Lichamen die aan elkaar wrijven creëren warmte, tegelijkertijd bestaat het risico dat lichamen moe worden en vermoeid raken. Door erosie kan fictie ontstaan, dus een narratief ontwikkeld en/of gevonden worden. Door frictie ontstaat fictie.

Time will crawl / Till our mouths run dry / Time will crawl / Till our feet grow small / Time will crawl / Till our tails fall off / Time will crawl / Till the 21st century lose

ICK — HET LICHAAM IN OPSTAND 2.0 — 12 — GLOSSARY

Het Intuïtieve Lichaam Intuïtie is niet enkel een ‘buikgevoel’ maar vooral een combinatie van woordeloze, onverklaarbare, archetypische kennis, fysieke ervaringen en een stuk ‘verborgen’ geschiedenis, dus ook een stuk geschiedenis dat iemand niet of nog niet fysiek heeft beleefd maar waarmee het lichaam wel al ‘verbonden’ is en toegang toe heeft. Het intuïtieve lichaam gebruikt zijn zintuigen, instincten en reflexen, volgt zijn driften en spontane impulsen, laat zich door het onderbewuste leiden en verleiden. Door onze intuïtie kunnen we ook het dier en beest zijn dat we zijn en/of ooit waren en/of altijd al hadden willen zijn, de harige aap, de idioot, de dancing fool. Het intuïtieve lichaam is irrationeel, animaal en mystiek. Het intuïtieve lichaam beweegt zich op de tast, op de adem, als een ‘blinde’ in de duisternis. Het intuïtieve lichaam voelt schaamte maar gaat ook voorbij deze schaamte om schaamteloos te zijn, de remmen los te laten, grenzen op te schorten en op te rekken.

Maybe I don’t know if I should change / A feeling that we share / It’s a shame.

ICK — HET LICHAAM IN OPSTAND 2.0 — 13 — GLOSSARY

De Clash De clash dient doorgaans om iets ter discussie te stellen, open te breken, te ontregelen en verder te ontwikkelen.

De paradox is een dramaturgische motor. De paradox is een mogelijkheid om tot een synthese en versmelting te komen die dubbelzinnig en dubieus is, die zichzelf weer in twijfel trekt. Het is rede en anti-rede, constructie en deconstructie ineen. Door verschillende elementen, disciplines, lichamen, ideeën samen te brengen en laten botsen, kunnen vonken ontstaan, kunnen zich tegenpolen en tegenstrijdigheden aan elkaar wrijven. De paradox is niet het uitsluiten van iets maar de poging om het onmogelijke mogelijk te maken, ook als dat niet of slechts tijdelijk kan. Het is als het vechten tegen de bierkaai, dan wel rücksichtslos idealistisch, schaamteloos en vooral onvoorwaardelijk.

Niet bang zijn maar nieuwsgierig zijn, nieuwe verbindingen aangaan, de ander ontmoeten en onbekende domeinen verkennen, break on through to the other side. De theatrale clash is een experimentele situatie voor lichamen. Hier kan een crash en crashtest plaatsvinden, kunnen bepaalde (theatrale, fysieke, beeldende) elementen toegevoegd of weggelaten worden, kunnen verschillende en contraire deeltjes met hoge snelheid of vertraagd met elkaar botsen, gestapeld worden, kunnen ze elkaar besmetten en intensiveren, versterken en verslijten. Met behulp van een crash kunnen wij onze geschiedenis vertellen; ons persoonlijke (toekomstig) verhaal.

Boing boom tschak / Boing ping boom tschak peng

ICK — HET LICHAAM IN OPSTAND 2.0 — 14 — GLOSSARY

De Joker De joker is een tussen-wezen en heeft een fluïde identiteit. Hij/zij/het heeft verschillende geslachten en kan zich in verschillende gedaantes en verschijningsvormen tonen, bijvoorbeeld als harlekijn, nar, anonymus, schaduw, mystery man of mystery woman, engel, duivel, assistent, minnaar of minnares, dubbelganger, spiegelbeeld en spelbreker.

De joker is tweeledig: hij heeft naast zijn speelsheid en ironie ook een duistere kant. In de nar zit ook narigheid. Hij belichaamt ook onze diepste angsten, trauma’s en geheimen. De joker kan regels veranderen, ongedaan maken en nieuwe regels introduceren. Hij is een game changer die schaamteloos ontregelt, confronteert, verwarring zaait, de boel op scherp zet of helpt om te ordenen en/of orde te herstellen. Door zijn aanwezigheid verandert de energie in de ruimte voorgoed, net als de waarneming van tijd en ruimte. Zijn aanwezigheid is in the heat of the moment, nunc stans en duurt dus een eeuwig ogenblik. De joker is een rusteloze reiziger, the passenger, die plots verschijnt en net zo plots weer verdwijnt omdat die zich niet vast en voorgoed kan verbinden aan een specifieke tijd, plaats en de ander. De joker moedigt de ander aan om te lopen, te vallen en weer op te staan, om kinderlijkheden uit te voeren, om risico’s te nemen, oprechte pogingen te wagen en zich niet voor kwetsbaarheid, gebreken en mislukkingen te schamen, maar die juist te omarmen als nieuwe mogelijkheden.

You’re a man of the mountains / You can walk on the clouds / Manipulator of crowds / You’re a dream twister / You’re going to Sodom and Gomorrah / But what do you care ? / … / Oh, oh, oh, Jokerman.

ICK — HET LICHAAM IN OPSTAND 2.0 — 15 — GLOSSARY

Het (Nieuwe) Meten Het nieuwe meten is geïnspireerd op astrofysica en de ‘delen’ in de ruimte. De astrofysica van de dans gaat over het bestuderen van lichamen in de ruimte, en hoe deze lichamen in en door de ruimte bewegen, hoe ze ruimtes oproepen, afbaken en weer laten verdwijnen. Wat voor ruimte ontstaan en verdwijnen er door dans en beweging, welke markeringen zijn er, welke haltes? Met welke snelheid en traagheid bewegen de lichamen door de ruimte, met welke expressie, houding, vervreemding, in welke richting, waar en hoe ze botsen et cetera. Hoe verandert de tijd en onze waarneming van tijd door de reis die het lichaam maakt, zwevend en gewichtloos, licht en zwaar, opstijgend en vallend. Het nieuwe meten staat haaks op een louter mathematische manier van tellen. In plaats van numeriek te tellen maakt het nieuwe meten gebruik van de adem, de hartslag, een innerlijke beweging als ‘meeteenheid’, van de punt van een lichaam in de ruimte, in relatie tot andere punten, lichamen en dingen. Ruimte wordt door de bewegingen van een of meerdere lichamen opgeroepen en gemarkeerd, zo tijdelijk dat ook is. Het vertrek, startpunt en nulpunt is variabel. Zo kan elke beweging, poging en meet-actie zijn eigen ‘nul’ hebben. In de grote, fysieke en zichtbare ruimte sluimeren veel kleine, verborgen en tijdelijke ruimtes die door de bewegingen en markeringen waargenomen kunnen worden. Lichamen zoeken naar een tijdelijk ‘houvast’ dat specifiek en tegelijkertijd onbestemd is. De lichamen zijn net als atomaire deeltjes. Het nieuwe meten gaat ook over een andere tijdsbeleving en meting van tijd. In plaats van de chronologische en lineaire kloktijd gaat het om de innerlijke en beleefde tijd. Volgens het nieuwe meten kan een ogenblik een eeuwigheid zijn, tijd kan krimpen of uitdijen, vertragen of versnellen.

All that you touch / And all that you see / All that you taste / All you feel / And all that you love / And all that you hate / All you distrust / All you save / And all that you give / .../ And all you create / And all you destroy / And all that you do / And all that you say / .../ And all that is now / And all that is gone / And all that’s to come

ICK — HET LICHAAM IN OPSTAND 2.0 — 16 — GLOSSARY

ICK—Glossary Woordenboek To be continued...

Fotografie — Laurent Ziegler, Alwin Poiana Beeldredactie — Clifford Portier Grafisch ontwerp — Katja van Stiphout — Contact ICK Amsterdam Meer en Vaart 290 1068 LE Amsterdam 020-6167240 www.ickamsterdam.nl

ICK is een platform voor hedendaagse dans onder leiding van Emio Greco en Pieter C. Scholten.

ICK is stadsgezelschap dans van Amsterdam en wordt ondersteund door het Fonds Podiumkunsten, de Gemeente Amsterdam en EU Cultuur. © 2020, ICK — Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaand akkoord van de uitgever.