Herenmarkt 99
Brouwersgracht 136
Theatre Embassy presenteert in samenwerking met Amnesty International
van 21 oktober t/m 27 oktober 2013
de Swarte bocht Keizersgracht 177
een theatrale boottocht langs het slavernijverleden van Amsterdam
De grachtengordel Dit jaar viert Amsterdam het 400 jarig bestaan van de grachtengordel. In 2010 heeft Unesco de Amsterdamse gordel op de lijst van de werelderfgoed geplaatst. De uitbreiding van de grachtengordel was een teken van de bloei van de stad waar de slavenhandel helaas een onderdeel van was. In Amsterdam bleven de tot slaaf gemaakten nagenoeg onzichtbaar en de slavernij op afstand overzee. De beslissingen over de slavenhandel en de plantages werden wel in Amsterdam genomen. Veel huizen aan de drie beroemde grachten waren luxe woningen, kantoren en pakhuizen waar onder meer de suiker, koffie en de cacao werd opgeslagen. Nieuwe producten die de slaven verbouwden op de plantages. Er kwamen ook tientallen suiker- en cacaofabriekjes in de stad. Vele tientallen families en firma’s waren in de 17e en de 18e eeuw sterk betrokken bij de slavenhandel en de slavernij. Ze investeerden in plantages in Suriname of in de scheepsbouw, de scheepvaart, de toelevering of verzekering van goederen.
De Swarte Bocht
De Swarte Bocht luidt de slotperiode in van alle herdenkingsactiviteiten ter viering van de afschaffing van de slavernij in Nederland, dit jaar 150 jaar geleden.
In de theatervoorstelling wordt ons gedeelde verleden door middel van installaties en theatrale scènes op dramatische wijze opnieuw tot leven gebracht. En kunt u zien wat de invloed en gevolgen van slavernij op onze stad en de samenleving waren.
Kaartverkoop website www.theatre-embassy.org e-mail deswartebocht@theatre-embassy.org
WIC
West Indische Compagnie In Amsterdam werd de West Indische Compagnie op 3 juni 1621 opgericht , als handelsonderneming, met het octrooi om handel te drijven ten westen van Kaap te Goede Hoop.
Koto’s en Soko psalm
De koto is een in Suriname ontstane klederdracht van de Creolen. Over het ontstaan zijn verschillende verhalen. Er wordt gezegd dat de blanke vrouwen van de planters ze ontwierpen omdat zij vonden dat hun mannen te veel aandacht hadden voor de tot slaaf gemaakte vrouwen. De koto bestaat uit een rok, een jaki ( jak) en een angisa (hoofddoek). De koto en de angisa hebben verschillende betekenissen. Men kan er zoveel mee laten zien, dat wel wordt gezegd dat de angisa’s kunnen praten. Bijvoorbeeld over boosheid, verzet, verzoening, vrede, verlangen naar een afspraak, rouwen en blijdschap. Tegenwoordig worden de koto’s uit de kast gehaald bij speciale gelegenheden zoals de Keti Koto of de Bigi Jari.
De WIC, met zijn bewindhebbers, nam deel aan de slavenvaart volgens een driehoeksmodel waarbij schepen van Amsterdam naar West-Afrika en vervolgens naar de Nieuwe Wereld voeren en weer terug. In de 17e eeuw was Nederland korte tijd wereldleider in de slavenhandel. Een van de families die betrokken was bij de slavenhandel was de familie Coymans die woonde op de Keizersgracht 177 tegenover de Westerkerk. In 1685 kreeg Balthasar Coymans het recht op Asiento van de Spaanse koning om jaarlijks 3.000 slaven te leveren aan Amerika. Balthasar Coymans overleed in Cádiz en ligt in de Westerkerk begraven. Het Coymanshuis is een van de grootste grachtenpanden met een bijzonder brede gevel.
Bij de Afro-Surinaamse cultuur hoort ook muziek. Er zijn veel liederen die overgeleverd zijn uit de tijd van de slavernij in Suriname en die als zodanig ook de verhalen en de kennis van deze periode in zich dragen. De gezongen liederen en muziek worden op verschillende gelegenheden gebruikt. Hieronder vallen de Banya en Winti. Rituelen ter verbinding met de voorouders. Ook de sokopsalmen zijn liederen die in verband gebracht worden met belangrijke momenten in het leven zoals geboorte, dood, een nieuw huis, afscheid en verwelkoming.
De periode tussen 1700 en 1800 was het hoogtepunt van de internationale slavenhandel. Engeland vervoerde 50%, Portugal 30 %, Frankrijk 15% en Nederland 5%. Nederlandse schepen vervoerden plusminus 500.000 tot slaaf gemaakte Afrikanen. Gedurende meer dan twee eeuwen bleef de slavenhandel in stand, waarbij de tot slaaf gemaakten niet als mens werden beschouwd.
De koto en de sokopsalm kunnen gezien worden als een overdracht van immaterieel erfgoed net als de panden van de grachtengordel te Amsterdam materieel erfgoed zijn. Het zijn beiden monumenten waarmee de Nederlandse Geschiedenis van slavernij en handel tastbaar wordt.
Truus Vin ger, Za
alberg uit
gevers, 19 43
Marrons
Op de slavenschepen tijdens de overtocht en ook op de Antillen en in Suriname is verzet geweest tegen het systeem van slavernij. Op de Antillen vond de beroemde opstand van Tula plaats. Onlangs verscheen hierover de speelfilm Tula: the revolt. In Suriname werd het verzet gekenmerkt door de weggelopen slaven die nieuwe gemeenschappen stichtten in de Amazone. De meeste plantages lagen aan rivieren of kreken, wat het vluchten vergemakkelijkte. De Marrons vormden groepen en later stammen. Ze overvielen de plantages en onderhielden eigen kostgronden, waarvan cassave het voornamelijkste gewas was. De bekendste opstandelingen waren Baron, Boni en Jolicoeur en hun Fort Buku. Uit archieven en orale overlevering is vrij veel bekend over het leven van de Marrons in de lowéten, ‘de tijd van het weglopen’.
erk, 1876.
Kl , door Willem de lantage Meerzorg ep ffi ko de op ht Gezic eum Collectie: Rijksmus
Nederland was in Europa een van de hekkensluiters in de afschaffing van de slavernij maar internationaal gezien ook weer niet zó laat. Afschaffing kwam pas later in de Verenigde Staten (1865), Brazilië (1888), China (1910), Oman (1970) en in Mauritanië (1981).
Keti Koti
Viering van de afschaffing van de slavernij
In 1863, precies 150 jaar geleden, werd de slavernij afgeschaft in Nederland en de koloniën. De eigenaren van de slaven werden gecompenseerd met 300 gulden per slaaf in Suriname en 200 gulden op de Nederlandse Antillen. De vrijgemaakte slaven werden echter verplicht om nog 10 jaar te werken voor hun eigenaar als een soort leerlingen. Daarom markeert het jaar 2013 eigenlijk geen 150 maar 140 jaar afschaffing. Naar schatting 47.500 slaven werden in vrijheid gesteld.
De Anti-Slavery Society, ‘s werelds oudste mensenrechtenorganisatie die in 1839 werd opgericht, is nog altijd werkzaam en is inmiddels geassocieerd met andere organisaties zoals het Amerikaanse Free the Slaves. Die laatste stelt dat er nu 27 miljoen slaven zijn in de wereld – meer dan ooit in de geschiedenis. De organisatie schrijft: ‘Ze worden gedwongen te werken zonder betaling, onder dreiging met geweld, en ze kunnen niet weglopen. Je vindt ze in bordelen, fabrieken, mijnen, boerderijen, restaurants, bouwprojecten en bijvoorbeeld ook als dienstmeisjes bij particulieren.’ Dat deze mensen als ‘slaven’ worden aangeduid, schept echter onduidelijkheid. Wettelijk zijn nergens meer ter wereld mensen eigendom van andere mensen.
Theatre Embassy is een internationale theaterorganisatie die met niet-westerse theatergezelschappen werkt uit Afrika, Azië en Latijns-Amerika. Tien jaar geleden stond Theatre Embassy aan de wieg van het roemruchte project Slavernij Moment NU dat op het NDSM-terrein in Amsterdam werd opgevoerd. Een decennium na deze locatievoorstelling komt Theatre Embassy terug met een vernieuwde versie, aangepast op de stad Amsterdam en de grachtengordel. Amnesty International is een onafhankelijke beweging die zich inzet voor slachtoffers van schendingen van mensenrechten. www.amnesty.nl
Bron: D. Bronkhorst/Amnesty International
De overdracht van de kennis van de geschiedenis van de Nederlandse slavernij vinden we niet alleen terug in gebouwen en archieven. Juist via de folklore en culturele uitingsvormen kunnen we veel leren over deze aspecten van de Nederlandse geschiedenis. Liederen, kleding, gewoonten en taalvorming, zoals het Sranantongo, vertellen ons over deze periode. We noemen dit ook wel immaterieel erfgoed.
Theatre Embassy Postbus 14765 1001 LG Amsterdam www.theatre-embassy.org deswartebocht@theatre-embassy.org
Colofon: Concept & regie: Berith Danse Tekst: Caroline van Leerdam Berith Danse Decor: Bartel Meyburg Kostuum: Thera Hillenaar Productie/PR: Sabine de Tonnac Grafisch ontwerp: Monica Schokkenbroek Licht: Location Light l
Ondezoek
r Kolonie Gouveneur de de or de do d en dertek ren, die i.v.m chreven en on ntage)eigena es la tg (p ui ns or d ge vo er ol w ie rv f, nsat n ve ef, slavenbrie de als compe wisselbrief ko Een wisselbri . De brief dien ten gaan. De ge la er en sb st nd oe La m n en Suriname va 1863’ hun slav r slavernij in . m da ‘Opheffing de ster wisseld in Am worden inge
Marrons zijn slaven die weggelopen zijn van de plantages en die daaarna een eig en leven opbouwden in de bossen.
Docent geschiedenis, aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, Dienke Hondius, doet samen met studenten onderzoek naar de laatste slaveneigenaren van de stad en brengt ze in kaart. Door dit onderzoek wordt de slavernij geschiedenis terug geplaatst naar Europa. (zie Google maps) Hierdoor krijg je een goede indruk van de intensieve betrokkenheid van Amsterdam.
Spel: Guilly Koster Caroline van Leerdam Naomi Anthonius Frans de Wit Martin Vernooij e.a. Naks Nederland: Maritha Kitaman Norine Baarn Carmen Malonie Ilse Banket Judith Sinester Urmia Gulpen Eric Gulpen l
l
l
l
l
l
nd Naks Nederla
Met dank aan: Dienke Hondius Carl Haarnack Daan Bronkhorst Okke ten Hove Zeeuws archief Andrea Montenegro Nieuw Media Platvorm Bamproducties Roderik Sommerdijk Bert Barten Tineke Storteboom en de vele vrijwilligers l
l
l
l
l
l
Sponsors en fondsen: Mondriaan Fonds Amnesty International Voor de Kunst Amsterdam Boatevents Foryouandyourcostumers l
l
Berith Danse
Caroline van Leerdam
Bartel Meyburg
Thera Hillenaar
Sabine de Tonnac Monica Schokkenbroek
Guilly Koster
Naomi Anthonius Frans de Wit
Martin Vernooij
Fotografie: o.a. Daan Stringer, Janetta Verheij, Rik Engelgeer