Gozden #11

Ö Z E L ÇA Ğ I N G Ö Z H A S TA N E S İ ’ N İ N A LT I AYL I K S Ü R E L İ YAYI N I D I R

S AY I 1 1

TEMMUZ - ARALIK 2020

HAREKET ve DENGE

20

54

86

108

GİTARIYLA HARİKALAR YARATAN, DÜNYACA ÜNLÜ MÜZİSYEN

TEHDİT VE FIRSATLARIYLA

TOPLUMSAL DENGELERİ

SEYAHATİNİZ

RICARDO MOYANO

KORONAVİRÜS PANDEMİSİ

DEĞİŞTİREN ÖNCÜLER

NE KADAR ETİK?

v

11 Özel Çağın Göz Hastanesi adına İmtiyaz Sahibi Kürşat Çağın Yayın Direktörü İpek Kandemir Hastane Temsilcisi Feyza Dalyanoğlu Kreatif Ajans Dora Kreatif www.dorakreatif.com

Yayın Yönetmeni Oya İşeri Gever Görsel Yönetmen Sedat Gever Metin Yazarları Emre Gündoğdu Eray Emin Aydemir Murat Dalman Feyza Kamış

Merhaba sevgili “Gözden” okurları...

Gözden’in yeni sayısında “Hareket ve Denge” temasıyla dopdolu bir dergi hazırladık.

Temayı belirlediğimizde henüz pandemi gibi bir tehditten tüm dünya gibi biz de habersizdik.

Ancak gündem öyle hareketlendi ve dengeler öyle değişti ki bu durum dergimizin sayfalarına da yansıdı ve koronavirüse dosya şeklinde oldukça geniş yer verdik. Bugünümüzü ve geleceğimizi kökten değiştiren bu pandemiyi tehditlerinin yanı sıra insanlığa sunduğu fırsatlar açısından da ele aldık. Pandemiye değinmişken, insanlık tarihinde öne çıkan diğer pandemik hastalıklardan da bahsettik.

Hareket ve denge denince birçok alandaki ilginç kişi ve konuya yer vermeden olmazdı. Örneğin vizyonerlikleri ve cesaretleriyle toplumsal dengeleri değiştiren, böylelikle dünya tarihine yön veren Agnodice, Martin Luther, Atatürk, Gandi gibi öncü isimleri Gözden sayfalarında ağırlamaktan onur duyduk. Ve elbette Cin Ali Müzesi ve ona ilham olan Cin Ali karakterinin yaratıcısı Rasim Kaygusuz da bu açıdan dergimizde yerini aldı.

Bu ilham verici etkiyi mimaride yakalayan Kavislerin Kraliçesi Zaha Hadid’i ve alışılmamış malzeme ve çizgilerle hareketli kıyafetlere imza atan modacı Iris van Herpen’i etkileyici eserlerinden seçki yaparak işledik.

müziğin resmini çizme tekniği siyamatik…

Bu sayıda çok değerli bir müzisyen, Latin müziğinin dünyaca tanınan ismi Ricardo Moyano ile ilham verici bir röportaj yaptık. Bir diğer röportajımızda ise Çağın Göz Estetik Kliniğimizde Estetik Bölümü Uzmanı olan Fatma İncekara ile yüz yogasını konuştuk. Yüz kaslarının en dengeli şekilde nasıl hareket ettirileceği ve yıllara meydan okunabileceğine dair ipuçları ile dolu bu röportajı tavsiye ederiz.

Son olarak Kültür-Sanat sayfalarımıza dikkat çekmek isteriz.

Zira pandemi nedeniyle evlerimizde kalınca vaktimizi en çok kitap okuyup film izleyerek geçirdik.

Dolayısıyla online olarak keyfine varacağınız kanalları da dikkate alarak birçok tiyatro, sinema, kitap, müzik gibi eser önerilerimizin yanına podcast ve sanal gezi rotalarını da dahil ettik. Bu arada “evde aktif olmak” başlıklı yazımızın özellikle pandemi gibi dönemlerde hayli faydalanacağınız bilgiler içerdiğini belirtmek isteriz. İyi okumalar.

Kürşat ÇAĞIN

Bu sayının sanat sayfaları da Gözden bakış açısıyla okumaktan keyif alacağınız konuları içeriyor. Örneğin “sirk” kavramını yeniden tanımlayan Cirque du Soleil, mekânları büken fotoğraflarıyla Aydın Büyüktaş, 1

11

v

20

K U R U M S A L

18

Kurumdan Haberler

19

Hasta Görüşleri

S A Ğ L I K

08

Blefarospazm ve Botoks tedavisi Prof.Dr. Mehmet Borazan

12

Çocuklarda göz rahatsızlıklarını göz ardı etmeyin

28

Dengede olmak sabit durmak değildir Uzm. Dr. Uğur Zeren

R Ö P O R T A J

36

T E M A

2

Y A Z I S I

20

Gitarıyla harikalar yaratan, dünyaca ünlü müzisyen Ricardo Moyano

50

Çağın Göz Estetik Kliniği Estetik Bölümü Uzmanı Fatma İncekara: “Yüz Yogası ile yıllara meydan okuyabilirsiniz”

D O S Y A

30

İnsanlık tarihinde öne çıkan pandemik hastalıklar...

COVID-19 pandemisi ilk değil Dr. Öykü Çağın Tüzmen

54

Tehdit ve Fırsatlarıyla Koronavirüs Pandemisi

T E M M U Z - A R A L I K 2 0 2 0 • Y I L 6 • S AY I 1 1

ÖZEL ÇAĞIN GÖZ HASTANESİ’NİN ALTI AYLIK SÜRELİ YAYINIDIR

42 54 M E R A K L I S I N A

70 S A N A T

42

Kalıplara sığmayan “Kavisler Kraliçesi” Zaha Hadid

70

Sirk kavramını yeniden tanımlayan topluluk Cirque du Soleil

48

Akıllı Baston WeWALK görme engellilerin hayatını değiştirdi

80

Aydın Büyüktaş’tan mekânları büken fotoğraflar

74

Yüzlerce yıllık tutku: Bisiklet

96

Müziğin resmi Siyamatik

86

Toplumsal dengeleri değiştiren öncüler

92

Moda mühendisi Irıs van Herpen tasarımlarına hareket katıyor

98

Cin Ali ile büyüyenlere müjde! Cin Ali Müzesi sizleri bekliyor

Acısıyla meşhur Vasabi

118

Firdevs’in Mutfağı: Elma Soslu Kek

K Ü LT Ü R - S A N A T Tiyatro

122

Sinema

124

Podcast

ne kadar etik?

125

Müzik

Gözlüklerinize veda edince onlarla ne yapmak isterdiniz?

126

Kitap

128

Kültür Miraslarına Sanal Gezi

Uzak Doğu felsefesi ve sporu Aikido

108 Seyahatiniz

114

82

120

104 Dengeye dayalı bir

112

G U R M E

Evde aktif olmanın tadını çıkarın

3

v

ÇAĞIN GÖZ HASTANESİ

4

1989’dan bu yana kaliteli hizmetin adresi olan ve hasta memnuniyetini koruyan Çağın Göz Hastanesi, ilkeli ve deneyimli kadrosuyla Türkiye’nin önemli sağlık kuruluşlarından biri olarak adından söz ettirmeye devam ediyor.

Marmara Bölgesi ve ağırlıklı olarak Kocaeli’de en çok tercih edilen sağlık kuruluşlarından Çağın Göz Hastanesi, sağlık alanındaki gelişmeleri yakından takip ederek hasta memnuniyetini de arttırıyor.

8 Göz Hekimi, 1 İç Hastalıkları Uzmanı, 1 Anesteziyoloji ve Reanimasyon Uzmanı ve deneyimli personelinin görev yaptığı, 26 yatak kapasiteli ve 4 bin m2’lik bir alanda kurulu binasında hizmet veren kurum, ileri teknoloji medikal ekipman kullanımını da iş hedeflerinin en üstüne koyuyor.

Femtosaniye lazer gibi son teknolojileri kullanarak katarakt, oküloplasti, şaşılık ve diğer tüm göz hastalıklarının tedavisini, biri Excimer Lazer olmak üzere toplam 3 ameliyathanesinde başarılı cerrahi müdahalelerle gerçekleştiriyor.

Son yıllarda gelişen sağlık turizminin önemli duraklarından biri haline de gelen Çağın Göz Hastanesi, yurt dışından tedavi amacıyla gelen misafirlerini en iyi şekilde ağırlayarak, dünyanın farklı yerlerinden rağbet gören bir kurum olmanın haklı gururunu yaşıyor.

İnternet Sitemizi Ziyaret Edin

Sağlık alanındaki hizmetlerine ek olarak, sosyal sorumluluk projelerine de büyük önem veren Çağın Göz Hastanesi, fotoğraf yarışması ve kitap kampanyaları da düzenliyor.

Bunun yanı sıra gerek sağlık gerekse hayata dair birçok makale, inceleme ve değerlendirmenin yer aldığı “Gözden” dergisi ile kurumsal yayıncılığa farklı bir anlayış getirirken, sosyal medya hesapları aracılığı ile de halkımızı göz sağlığı hakkında bilinçlendirmeye ve bilgilendirmeye devam ediyor.

Kısacası Çağın Göz Hastanesi, “çağın” sağlık kurumu olma hedefine ulaşmanın gururunu yaşıyor...

5

v S A Äž L I K

8

Prof.Dr. MEHMET BORAZAN GÖZ HASTALIKLARI UZMANI

BLEFAROSPAZM VE BOTOKS TEDAVİSİ Halk arasında göz seğirmesi olarak bilinen Blefarospazm, göz kapağındaki orbiküler kasın istemsiz kasılmalarıyla, göz kapaklarının sürekli veya aralıklı olarak kapandığı bir hareket bozukluğudur.

Sebebi tam olarak bilinmemekle birlikte, nörolojik aktivitede oluşan bir hasar ve nöronlar arası aşırı uyarılma sorumlu tutulmaktadır.

Işık hassasiyeti (fotofobi) sıklıkla tabloya eşlik eder. Bazen gözyaşı salınımındaki artışa bağlı olarak aşırı sulanma (epifora) ve göz kapaklarında şişlik (ödem) de görülebilir.

Genetik ve çevresel tetikleyici faktörlerin suçlandığı multifaktöriyel bir hastalık olarak kabul edilir.

Klinik derecelendirilmesi hafif, orta ve şiddetli blefarospazm şeklindedir.

Kadınlarda erkeklere göre daha sık görülür ve hastaların büyük çoğunluğunda belirtiler 50 yaşından sonra başlar.

Blefarospazm sıklıkla tek taraflı başlayıp daha sonraki zamanlarda diğer gözü de etkilemektedir. Özellikle parlak ışıkta göz kırpma oranında artış ile kendini gösterir.

Stres, irritanlar (sigara, rüzgâr), yukarı/ aşağı bakış pozisyonları, kitap okuma ve televizyon izlenmesiyle kasılmalar (spazm) artarken, konsantrasyon gerektiren işlerde azalabilir.

Spazmların uykuda ortadan kalktığı bilinse de bazı hastalarda kasılma sıklığı azalarak devam edebilmektedir. Bazı hastalar ise ıslık çalarak, konuşarak, şarkı söyleyerek veya öksürerek spazm sıklığını azaltabilirler.

Aylarca süren spazm tablosu, özellikle çocuklar ve histerik hastalarda görme yetisinin kaybedileceği düşüncesinin de ağır basmasına yol açabilmektedir.

Hafif blefarospazm olgularında sık sık spazmodik göz kırpma, ışık hassasiyeti, göz kapaklarını açmada kısmi zorluk olur.

Orta blefarospazmlı olgularda göz kapakları zorlayarak açılabilir. Kapakları saran kas alanında derin kırışıklıklar oluşur. Şiddetli blefarospazm olgularında kapaktaki kasların tamamına yakınında kasılma hali vardır. Anormal ağız ve çene hareketleri de görülebilir.

Blefarospazm nadiren ilk 5 yıl içinde kendiliğinden (spontan) iyileşirken, sıklıkla ilerleyici olup spazmlar yüz ve boyun kaslarına yayılım gösterebilirler. Uzun süren blefarospazma bağlı olarak üst göz kapağı ve kaş düşmesi (ptozis), göz kapağı cildinde sarkma, göz kapağının içe dönmesi gibi sorunlar da görülebilmektedir.

9

v

BLEFAROSPAZM ÇEŞITLERI Esansiyel Blefarospazm

Refleks Blefarospazm

En sık görülen klinik tiptir. Tanısı konmadan önce hastalardan dikkatli bir anamnez (hikâye) alınmalı, gerekirse dahiliye ve nörolojik açıdan ilgili uzmanlarca da değerlendirilme yapılmalıdır. Blefarospazm hikâyesi ile uyumsuz bulgular ve/veya nörolojik bulgular görülmedikçe yoğun bir araştırma gerekmez.

En yaygın nedeni blefarit, trikiyazis, kuru göz, korneal hastalıklar ve üveittir. Altta yatan hastalığın tedavisiyle tam düzelme olur.

Blefarospazmın çok genç yaşlarda görülmesi, aniden başlaması ve hızlı seyretmesi halinde, kan tetkikleri, Bilgisayarlı Beyin Tomografisi ve/veya Manyetik Rezonans Görüntüleme yapılmalıdır.

Taklit Blefarospazm

Fonksiyonel (Histeri) Blefarospazm Çocuklarda ve gençlerde sık görülmektedir ve ciddi psikolojik problemlerle birliktedir. Psikiyatrik destek tedavisiyle önemli oranda düzelme sağlanır.

Esansiyel blefarospazmda orbikülaris oküli kasının kasılması sırasında kaşlar sabit kalır veya yukarıya doğru hareket ederken, blefarospazm taklidinde kaşlar üst kapakla birlikte aşağı doğru hareket eder.

TEDAVI Blefarospazmda iki çeşit tedavi uygulanır:

Botoks (Botulinum Toksin) Tedavisi Blefarospazmın günümüzde en popüler tedavisi Botoks enjeksiyonudur.

Botoks, uygulandığı kasların kasılmasını azaltıp spazmı çözerek rahatlatıcı etki gösterir.

Etkisi yaklaşık 4-6 ay sürdüğü için periyodik olarak yapılması hastalarda ciddi anlamda rahatlama sağlayarak yaşam kalitelerini artırmaktadır.

Tedaviye başlarken direnç gelişimini önlemek amacıyla mümkün olan en düşük doz seçilir. Enjeksiyonlar en

TAVSIYELER Blefarospazmlı hastaların sosyal yaşamdan kopmamaları gerekir.

Bu yüzden dikkat etmeleri gereken bazı hususlar vardır.

Bunların başında stres gelmektedir.

Bu hasta grubunun mümkün olduğunca stresten uzak durmaları gerekir. Elbette ki stressiz yaşam düşünülemez. Ancak kontrol etmek bizim elimizde. Kendimizi bu anlamda stresimizi en az düzeyde olacak şekilde programlarsak spazmları azaltma adına büyük bir rahatlama sağlayabiliriz.

10

Bir diğer faktör aşırı ışık hassasiyeti (fotofobi). Blefarospazm sorunu yaşayanların kapalı alanlarda, özellikle çok parlak ışıklı ortamlarda uzun süreli bulunmamaya dikkat etmeleri gerekir. Kapalı alanlarda ışık yansımalarını azaltan özel gözlük camlarını, açık alanlarda ise ultraviyole ışınlarını filtre eden güneş gözlüğü camlarını kullanabilirler.

Spazmları daha iyi kontrol altına almak için özellikle bu iki faktör önemsenmelidir.

az 3 ay arayla olmalı ve 3 aydan kısa süren güçlendirici enjeksiyonlardan kaçınılmalıdır.

Botoksun tekrar yapılabilir olması ve komplikasyon oranının çok düşük olması önemli avantajlarıdır. Alt ve üst kapakta kirpiklere yakın işaretlenen alanlara, kaşın iç uç noktasına botoks enjeksiyonları yapılır.

Cerrahi Tedavi Nadiren başvurulan bir tedavi yöntemidir. Çok uzun süren ve şiddetli blefarospazmı olan hastalara cerrahi tedavi uygulamak gerekir.

Blefarospazma yol açan kasları uyaran sinirlerin dalları koter yardımıyla etkisiz hale getirilir (nörektomi) veya bu kaslar kısmi olarak kesilip çıkarılır (myektomi).

v S A Äž L I K

12

Çocuklarda Göz Rahatsızlıklarını

GÖZ ARDI ETMEYIN

Çocuklar hem ailelerin hem de toplumların göz bebekleri.

Dolayısıyla dünyayı algılamanın önemli aşamalarından gözlerin sağlık açısından sürekli takip edilmesi, her hastalıkta olduğu gibi erken teşhisin sağlayacağı avantajların kullanılması önemli.

Rahatsızlık halinde ise gelişen tıp ve teknolojinin olanaklarından yararlanarak gerekli tedavilerin yapılması da şüphesiz çocukların sağlıklı gelişimlerinin yanı sıra gelecekteki eğitim ve mesleki başarıları için dikkatle yürütülmesi gereken süreçler.

Göz sağlığı doğumdan itibaren takip edilmeli Göz muayenesi erken yaşta başlamalıdır. İlk muayene 6 ay ve 1 yaş arasında, ikinci muayene ise 3 yaşındayken yapılmalıdır. Sonrasında 6 yaşında okula hazırlanırken ve eğitim hayatı boyunca 1-2 yılda bir yapılacak göz muayenesi sağlıklı bir gelişim ve iyi bir hayat sürmek için önemlidir.

Yenidoğan bebeklerde göz sağlığı ayrıca izlenmelidir. Prematüre veya başka tıbbi problemlerden dolayı yüksek risk altında olan bu bebeklere kapsamlı göz

muayenesi yapılmalıdır. Aile hikâyesinde çocukluk çağı görme bozuklukları geçmişi varsa da gelişim dönemi boyunca takip edilmesi önemlidir. Çocuk göz muayenesinde iş birliği yapacak yaşa geldiğinde ise görme keskinliği test edilir. İlk taramada şaşılık, göz tembelliği, miyop, hipermetrop, astigmat ya da benzeri odaklanma problemlerinin yanı sıra retinoblastom (göz tümörü) gibi ciddi rahatsızlıkların tespiti de söz konusudur.

13

v

ÇOCUKLARDA GÖRÜLEN BAZI GÖZ RAHATSIZLIKLARI Dört yaşına kadar olan tüm çocukların %30'unun düzeltme gerektiren bir görme kusuru vardır ve bu kusurlar erken dönemde tedavi edilmediğinde görme yeteneğinde azalma riski bulunur. Ancak özellikle küçük yaştaki çocukların şikâyetlerini tam olarak tanımlayamaması nedeniyle sorunlar çok uzun süre fark edilemeyebilir.

Dolayısıyla yukarıda verdiğimiz genel bilgilerin ardından çocukların görme sağlığını, psikolojisini, fiziksel ve sosyal gelişimini hatta okuldaki başarısını etkileyen bazı rahatsızlıklara gelin birlikte bakalım… Şaşılık (Gözde Kayma) Şaşılık gözlerdeki paralelliğin bozulmasıdır. Gözlerden biri istenilen cisme odaklanırken, diğeri içe, dışa, yukarı veya aşağıya kayabilir. Kayan göze gelen ışık huzmeleri görme merkezine düşmeyeceğinden beyinde çift görmeye sebep olur ki beyin bunu engellemek için kayan gözden gelen görüntüyü yok sayar.

Göz tembelliği (Ambliyopi) Normal görme gelişimi için her iki gözün de benzer uyaranları aynı netlikte alması gerekir.

Gözden beyne uyarı gidişinde aksama olduğunda görme gelişimi istenen düzeyde olmaz ve göz tembelliği gelişir. Çocuklarda görme azlığının en önemli nedenlerinden olan göz tembelliği, herhangi bir yapısal anormallik yokken gözlerin bir veya her ikisinde az görme olarak tarif edilebilir.

Görülme sıklığı %3 civarında olan bu rahatsızlık miyop, hipermetrop, astigmatizma gibi kırma kusurlarının yanı sıra şaşılık şikayeti olan çocuklarda da görülebilir. Aynı zamanda katarakt, ptozis (göz kapağı düşüklüğü) gibi görme eksenini kapatan hastalıklar nedeniyle görme uyaranından yoksun olma olarak tanımlanan deprivasyondan da kaynaklanabilir.

Fark edilmesi nispeten zor olduğu için genellikle düzenli kontrollerde teşhis edilebilir. 8 yaşından önce sağlam gözün kapatılması ya da gözlükle uygulanan tedavilerle tembel gözde görme keskinliği geri kazanılabilir. Daha ileriki yaşlarda başarı şansı maalesef düşer. Zamanında ve etkili tedavi edilmezse görme kaybı kalıcı olur.

14

Şaşılık genetik yatkınlık nedeniyle doğuştan olabileceği gibi miyop, hipermetrop, astigmatizma gibi kırma kusurlarından da kaynaklanabilir. Bunların dışında geçirilen kazalar, ateşli hastalıklar, şeker hastalığı ve göz sinirlerinin hipertansiyon nedeniyle felci de şaşılığa yol açabilir. Şaşılık ise göz tembelliğine neden olabilir. Kayan gözün kullanılmamasına bağlı oluşan tembellik tedavi edilmediği takdirde görme tamamen kaybedilebilir. Şaşılık sadece görmeyi etkilemekle kalmaz, gelişimsel gecikmeleri de beraberinde getirir. Kayan gözde görme kaybı ve derinlik algısı bozulabilir. Ayrıca çocuğun ince ve kaba motor gelişiminde de gecikmeler yaşanabilir. Çocuklarda %5 oranında görülen şaşılık, kapatma tedavisi dışında çeşidine göre gözlükle ya da ameliyatla tedavi edilir. Bazı özel şaşılık tiplerinde botoks (botulinium toksini) gibi kas gücünü azaltan ilaçlar kullanılabilir. Elbette erken teşhis ve tedavi başarı şansını yükseltir. Ancak geç kalındığında okul başarısızlığından özgüven kaybına dek birçok soruna yol açabilir.

Hipermetrop, Miyop, Astigmatizma Hipermetrop yakını, miyop uzağı net görememeye, astigmatizma ise bulanık görmeye neden olan görme kusurlarıdır. Bu tür bir sorun yaşayan bebekler ve çocuklar uyaranlara cevap vermede yavaş ve güvensizdirler. Oyuncak veya nesneleri gözlerine çok yakın mesafede tutarlar. Bu çocuklar kendi çevrelerinde sıklıkla sakar olarak nitelendirilmeleri erken teşhisin önündeki en büyük engellerden biridir. Bu nedenle çocukluk döneminde düzenli kontrol aksatılmamalıdır.

Katarakt Sadece yaşlılarda görüldüğü düşünülen katarakt aynı zamanda çocukluk dönemi göz rahatsızlıklarından biridir. Öyle ki yaklaşık 250 çocuktan birinde görülür ve erken dönemde tedavi edilmediğinde körlükle sonuçlanabilir.

Bir göz bebeğinin diğerinden farklı olması, kataraktlı gözün beyaz ve donuk görünmesi gibi belirtilerle kendini gösterir. Annenin gebelikte geçirdiği enfeksiyonlar, kullandığı ilaçlar nedeniyle doğuştan olabilen katarakt, hayatın ilk yıllarında sonradan da ortaya çıkabilir.

Doğuştan olan katarakt doğum sorasındaki ilk 6 haftada ameliyatla tedavi edilirse göz tembelliği, total görme kaybı gibi önemli sorunların önüne geçilebilir. Doğumdan sonra gelişen katarakt ise 2 yaşına kadar tedavi edildiğinde başarılı sonuçlar elde edilir.

Göz tansiyonu (Glokom)

ederek merkezi sinir sistemine hatta kan damarları ve/veya lenf damarları üzerinden diğer organlara yayılabilirler.

Genellikle çabuk büyüyüp yayılabildiği için, hastalık tedavi edilmezse ölümle sonuçlanma riski söz konusudur. Öte yandan ender de olsa tümör kendiliğinden kaybolabilir.

Yine yetişkin hastalığı olarak bilinen göz tansiyonu ortalama 15 bin doğumda 1 görülür ve tedavi edilmediğinde kalıcı görme kaybına yol açabilir.

Bebeklerde aşırı büyük göz, glokom için önemli bir uyarı işaretidir çünkü sebebi göz içi basıncın artmasıdır. Işığa aşırı hassasiyet, gözde kayma ve aşırı sulanma da diğer önemli belirtilerdir. Glokom ne kadar erken tedavi edilirse görme kalitesi o oranda korunabilir.

Gözde sulanma Doğum sonrası ilk birkaç hafta içinde başlayan tek veya iki taraflı göz sulanmaları genellikle gözyaşı kanallarının tıkanıklığıyla ilgilidir. Özellikle sabahları çapaklanma ile seyreden sorunun tedavisinde sık temizlik, gözyaşı kesesi üzerine masaj ya da antibiyotikli damlaya başvurulur. Sulanma 1 yaşına kadar devam ediyor ve çapaklanma sık görülüyorsa sondalama işlemi ile kanal açma tedavisi de uygulanabilir.

Konjonktivit Mikrobik veya alerjik kaynaklı olabilen konjonktivit, göz yüzeyini ve göz kapaklarının iç kısmını örten saydam zarın iltihabından kaynaklanır. Çoğunlukla bakteri ve virüslere bağlı olarak ortaya çıkan mikrobik konjonktivit genellikle hijyen koşullarının iyi olmadığı ve bulaşıcılığın fazla olduğu yüzme havuzu veya kalabalık okul, kreş gibi ortamlarda görülür. Alerjik konjonktivit ise gözlerde yanma, batma, kaşıntı, kızarıklık, kanlanma, sulanma ve çapaklanma gibi şikayetlerle öne çıkar. Çocuklarda görülen konjonktivitte esas sorun, özellikle küçük yaştaki çocukların gözlerini ovmasının engellenemeyebilmesidir.

Dolayısıyla erken ve sıkı bir tedavi oldukça önem arz eder.

Prematüre Retinopatisi (ROP) Prematüre Retinopatisi (ROP) erken doğan bebeklerde görülen, retina hasarı yapan ve körlükle sonuçlanabilen bir göz hastalığıdır.

Tüp bebek teknolojisinin ilerlemesi ve yenidoğan yoğun bakım olanaklarının gelişmesiyle hayat serüvenine küvezde başlayan bebek sayısı arttığı için ROP görülme sıklığı da artış göstermiştir.

Anne karnında 3. haftada şekillenmeye başlayan göz nüvesi gebelik boyunca gelişir ve doğuma 1-2 hafta kala damarsal gelişimini tamamlar. Ancak erken doğanlarda bu damarsal gelişim tamamlanamadığı için 32 hafta ve daha erken doğan, 1500 gram ve daha düşük ağırlıklı olan, yoğun oksijen tedavisi gören, eşlik eden başka hastalıkları olan ya da çocuk doktoru tarafından riskli kabul edilen bebekler ROP açısından mutlaka takip edilmelidir. Tespiti halinde ROP; Laser Fotokoagülasyon ve Göz İçi Enjeksiyon (AntiVEGF) gibi yöntemlerle tedavi edilebilir.

Retinoblastom Yalnızca çocukluk çağında görülen retinoblastom, ender rastlanan göz kanserlerinden biridir ve beş yaşından küçük 18 bin çocuktan birinde görülür. Retina içinde oluşan bu hastalık kalıtsal olabildiği gibi, kanserli hücre tesadüfen de oluşabilir.

Retinoblastom, hasta çocukların yaklaşık üçte ikisinde tek gözde rastlansa da her iki gözde de görülebilir. Bu durumda tümörler ya gözün tek bir yerinde veya birçok yerinde oluşabilirler. Göz küresinde ve göz boşluğunda oluşabildikleri gibi göz sinirini takip

Çok küçük retinoblastomlarda hastalık genellikle uzun süre belirtisiz seyreder. Şikayetler çoğu vakada ancak tümör büyüdükten ya da yayıldıktan sonra görülür. En sık rastlanan ilk bulgu, örneğin fotoğraf çekerken kırmızı veya siyah parlayan göz bebeğinin aksine, göz bebeklerinin sarımtırak beyaz renkte parlamasıdır.

Bazı vakalarda kızarmış, şişmiş ve ağrılı gözler dikkati çeker ki bu göz içi basıncındaki yükselmenin belirtisidir. İki göz arasındaki görme keskinliği farklı olduğundan, hastaların yaklaşık %25-30’unda şaşılık da oluşabilir.

Bu belirtiler mutlaka retinoblastom veya başka bir tümör işareti olmayabilir. Kesin tanı için ultrasonografi, MR gibi ek tetkikler gerekir. Ancak ciddi bir rahatsızlık olması nedeniyle doktor muayenesi şarttır çünkü erken teşhis başarılı bir tedavi şansını arttırır. Şansı arttıran bir diğer unsur ise kalıtsal sebeplerden hastalığa yakalanma riski yüksek ailelerin çocuklarının herhangi bir şikayetleri olmasa bile, düzenli aralıklarla göz doktoruna muayene ettirilmesidir. Benzer şekilde; retinoblastom teşhisi konan çocukların kardeşleri de riskin takibi açısından muayene edilmelidir.

Tedavide geç kalınması durumunda görme keskinliği olumsuz etkilenebilir, körlük yaşanabilir hatta hayati tehlike oluşabilir. Uygun tedavi türleri ameliyat‎, radyoterapi, lazer terapisi‎, kriyoterapi (dondurma tedavisi) ve kemoterapi‎ şeklindedir. Çocuğun yaşı, tümörün tek gözde mi yoksa her ikisinde mi olduğu ve hastalığın evresine göre tedavi planı hazırlanır.

Günümüzde modern tanı ve tedavi yöntemleri sayesinde retinoblastomlu çocukların %95’ten fazlası iyileştirilebilmektedir. Tek gözdeki sorunlarda, görme gücü etkilenmemiş göz sayesinde normal bir yaşam sürmek mümkündür. Her iki gözde de sorunu olan çocukların çoğunda kısmen iyi bir görme sağlanabilir, en azından bir gözleri korunabilir.

15

v

ÇOCUKLUK DÖNEMINDE GÖZ SAĞLIĞI TAKİBİ SON DERECE ÖNEMLİ Bir çocuğun gelişimini takip eden kişiler anne-babalar ya da bakımını gerçekleştiren yakınlarıdır. Bu kişilerin periyodik muayeneleri aksatmaması sayesinde önemli sorunlar erken teşhisle çözüme kavuşturulabilir. Bu süreçte başvurulacak uzmanlar göz doktorları, çocuk doktorları, aile hekimleri veya eğitimli sağlık personelleri olacaktır.

Erken teşhisin önemi büyük “Erken teşhis hayat kurtarır” sloganı çocuk göz sağlığı açısından da geçerlidir. Burada çocuğun hayatta kalabilmesinin yanı sıra, gelişim dönemi boyunca fiziksel ve psikolojik sağlığı, sonrasında ise eğitim hayatı ve mesleğindeki başarısı kastedilir.

Kendilerini ifade edemeyecek yaşta olmaları nedeniyle çocuklarda göz rahatsızlıklarının ileri dereceye varana kadar fark edilmemesi ya da belirtilerin yanlış değerlendirilmesi 16

periyodik muayenelerin önemini gösterir. Halbuki çocuklarda görülebilen birçok göz kusuru ve rahatsızlık erken tanı ve tedavi sayesinde başarıyla düzeltilebilir ya da hafifletilebilir.

Çocuklarda periyodik muayene dışında hangi durumlarda doktora başvurulmalı?

• Bir çocuk doktoru tarafından göz hekimine yönlendirilmesi • Görme şikayeti olması ya da anormal görme davranışı gözlenmesi • Tıbbi sorunların olması (Down sendromu, prematüre, juvenil idiopatik artrit, nörofibromatoz) veya ailede göz tembelliği, şaşılık, retinoblastom, konjenital katarakt, konjenital glokom vs öyküsü • Öğrenme güçlüğü, gelişimsel gecikme, nöropsikolojik durum ya da davranışsal sorun olması

Çocuğun tüm hayatını etkileyebilecek birçok göz kusuru ve rahatsızlık, erken tanı ve tedavi sayesinde başarıyla düzeltilebilir ya da hafifletilebilir.

ÇOCUKLARDA GÖZ HASTALIKLARININ BELIRTISİ

Bir gözü kapalı tutma ve dengede bozukluk

DÖRT

BİR

Ailelerin genellikle “tik” olarak yorumlayıp göz ardı ettikleri sık sık göz kırpma sorununun altında alerji kaynaklı bir kaşıntı ya da yetersiz göz yaşı nedeniyle kuruluk yatıyor olabilir. Okul çağındaki çocuklarda görülmesi halinde bu sorun dikkat dağınıklığı ve derse odaklanamamaya da yol açabilir. Bu, göz sağlığının yanı sıra psikolojik ve akademik açıdan da dikkate alınması gereken bir durumdur.

Dışa doğru gizli şaşılıkta çocuk tek gözünü kapatma ihtiyacı duyabilir. Şaşılık nedeniyle derinlik hissi gelişimi etkilenen çocuklarda el göz koordinasyonu bozukluğu ve yürüyüşte dengesizlik de görülebilir.

SEKIZ

Sık sık göz kırpma

El-göz koordinasyonunda zorlanma Kalemle yazma, ayakkabı bağlama, düğme ilikleme, topu tutma gibi el-göz koordinasyonu gerektiren işlerde zorlanma da olası bir göz sorunundan kaynaklanabilir.

Göz problemleri de baş ağrısına neden olabilir. Örneğin okulda tahtadaki yazılara odaklanıp net görebilmek için sürekli kendini zorlayan çocukta baş ağrısı oluşması muhtemeldir.

Alerjisi nedeniyle kaşıntı, göz kuruluğu ya da benzeri bir sorun yaşayan çocuklarda ışığa hassasiyet ve göz sulanması yaşanabilir. Bu da çocuğun gözlerini kısarak bakmasına ve gözlerini ovalamasına yol açabilir. Çocuklar net göremediği için görüntüyü netleştirebilmek için de gözlerini kısıp ovalayabilir.

Dünyayı net görememe durumu, bunu telafi etmeye çalışan çocuğu yorabilir ve dikkat dağınıklığı ya da dalgınlık gibi sıkıntılara yol açabilir. Halbuki bu durum, sadece çocuğun gözlük ihtiyacından kaynaklanabiliyor olabilir.

Başını sürekli bir yöne çevirme

Okurken parmakla takip etme

Bir şey okurken, televizyon seyrederken ya da okulda tahtaya bakarken başını sürekli bir yöne çeviren çocuklarda göz kusuru ihtimali yüksektir. Çünkü çocuk göz hareket kısıtlılığını telafi etme ihtiyacı duyar ve iyi gördüğü göz tarafına doğru bakma eğilimi gösterir.

Okuyup yazarken çok yakından bakma, okuduğu satırı veya kelimeyi takip edeme ya da sürekli parmakla takip etme gözlerde hafif içe ya da dışa kayma belirtisi olabilir. Bu zorlanma süreci baş ağrısı ve isteksizlik gibi sorunlara da neden olabilir.

YEDI

ÜÇ

ALTI

Dikkat dağınıklığı ve dalgınlık

IKI

Işığa hassasiyet, gözleri kısma ve ovalama

İsteksizlik

DOKUZ

BEŞ

Baş ağrısı

Görüntüyü netleştirebilmek için sürekli alın ve göz içi kasları kullanarak odaklanmaya çalışmak herkes için yorucudur. Bir gözlükle çözülebilecek bu sorun fark edilmediğinde çocuğun okula ya da günlük hayata ilgisini azaltabilir, çeşitli alanlarda başarısızlık yaşamasına neden olabilir.

17

v E T K I N L I K

SINEMA GECEMIZDE YEŞIL REHBER’LE YOLCULUK ETTIK Bu yılın başında, henüz pandemi nedeniyle karantina dönemi başlamamışken Çağın Göz Hastanesi olarak birlikte, hastanemizin konferans salonunda harika bir filmi izledik. Oscar ödüllü olmasının ötesinde verdiği mesajlarla bizleri etkileyen film eminiz tüm izleyenleri etkilemiştir.

Amerikalı siyahilerin eşitlik mücadelesi verdiği 1960'lı yıllarda geçen gerçek bir hikâyeye dayanan Yeşil Rehber, ünlü bir piyanist ve konser turu kapsamında onun şoförü olarak çalışan Tony’nin yolculuklarını anlatıyor.

Tony Lip, Bronx’taki bir İtalyan Amerikan mahallesinde yaşamaktadır. Ünlü Afro-Amerikalı piyanist Dr. Donald Shirley ise konser turu için hazırlanmaktadır.

Tur kapsamında Manhattan’dan güneye doğru birçok yere giderken kendisi ile şehir şehir gezecek bir şoför arayışında olan Shirley, bir süredir işsiz olan eski bar fedaisi Tony’yi işe alır.

Tony, yolculuk sırasında AfroAmerikalılar için güvenli olan güzergâhları kullanabilmek için “The Green Book” isimli kılavuzdan 18

yardım alır. Dr. Shirley ve Tony çıktıkları bu yolculukta ırkçılıkla, tehlikeyle ve beklenmedik nezaketle karşılaşır. Afrika kökenlilerle ilgili birçok önyargısı olan, eğitimsiz ve şiddete meyilli ancak iyi kalpli ve yürekli Tony ve karşılaştığı bütün ayrımcı tavırlara rağmen şiddetin hiçbir sorunu çözmeyeceğine inanan Don arasında sıcak bir dostluk kurulur, birlikte mücadele edip birlikte yeni şeyler öğrenirler.

Kariyeri boyunca bu film dahil üç kez Oscar’a aday olan Viggo Mortensen ve iki Oscar ödüllü Mahershala Ali’nin başrolleri üstlendiği film, 2019 Oscar’larında En İyi Film, En İyi Senaryo ve En İyi Yardımcı Oyuncu (Mahershala Ali) ödüllerini alırken, En İyi Oyuncu (Viggo Mortensen) ve En İyi Montaj dallarında da aday oldu.

FILME ADINI VEREN YEŞIL REHBER, SEYAHAT EDEN SIYAHILERIN IRKÇI SALDIRILAR NEDENIYLE KAYGI DUYMADAN HIZMET ALABILECEKLERI OTEL, RESTORAN, BAR VE MOLA YERLERI HAKKINDA BILGILER IÇEREN VE 1936-1967 YILLARI ARASINDA BASILAN BIR YAYINDI.

FILME KONU OLAN GERÇEK YAŞAM ÖYKÜSÜNÜN KAHRAMANLARI TONY LIP VE DR. DONALD SHIRLEY, 2013’TE ART ARDA HAYATA VEDA EDENE DEK DOST KALDILAR.

ORİJİNAL ADI: Green Book YAPIM YILI: 2018 TÜR: Biyografi, Dram, Komedi SÜRE: 130 dk YÖNETMEN: Peter Farrelly SENARYO: Nick Vallelonga, Brian Hayes Currie OYUNCULAR: Viggo Mortensen, Mahershala Ali, Linda Cardellini

S I Z D E N

G E L E N L E R

MEHMET DEMİR Doğuştan göz rahatsızlığım olan şaşılık (ekzotropya) şikayetiyle hastaneniz doktorlarından Op.Dr. Erkan Tırak’a muayene oldum.

2 Temmuz 2019 tarihinde birinci ameliyatımı, 6 Ocak 2020 tarihinde ise ikinci ameliyatımı oldum. Bu iki operasyonda ve muayenelerde emeği geçen tüm personele çok teşekkür ederim; hepsinden ayrı ayrı çok memnun kaldım.

Göstermiş oldukları güler yüz, profesyonellik, ilgi, alaka ve ortaya koydukları mükemmel ekip çalışmasından dolayı başta ameliyatımı yapan ve yöneten Op.Dr. Erkan Tırak ve Tanıtım ve Kurumsal İlişkiler Sorumlusu Ayşenur Otkun olmak üzere tüm ekibe teşekkürü bir borç bilirim.

Sayın Tırak ve Sayın Otkun, günümüzde emsali çok az görülen etik ve profesyonel anlayışla çalıştılar. Kendimi onlar ile tanıştığım ve Çağın Göz Hastanesinde muayene ve ameliyat olduğum için çok şanslı hissediyorum.

HANDAN KOŞAT TERZİ 6 Mayıs 2019 tarihinde kızımın operasyonunu gerçekleştirmiş olan Prof. Dr. Mehmet Borazan hekimimiz başta olmak üzere, günübirlik yatışımız süresince ilgilenen kat hemşirelerinize, ameliyathane hemşireleriniz ve anestezi doktorunuza ilgi ve emekleri için çok teşekkür ederiz. Hastaneniz bir göz hastanesine yakışacak bir şekilde sterildi. Sonsuz teşekkürler.

BURCU ŞENGÜL Sayın Op.Dr. Bekir Koç hastalığınızla ilgili bütün sorularınıza cevap vererek, her şeyi detayları ile anlatarak hastalarını psikolojik olarak da rahatlatıyor. Karşılaşabileceğim sorunları tek tek belirtip önerilerde bulundu. Güler yüzü ve ilgili davranışı için kendisine ve Çağın Göz Hastanesine teşekkür ederim.

19

FOTOĞRAF: ANIL YURDAKUL (2018)

v

R Ö P O R T A J

20

GITARIYLA HARIKALAR YARATAN, DÜNYACA ÜNLÜ MÜZISYEN

RICARDO MOYANO MERT SELA

RICARDO MOYANO ARŞIVI

1961 yılında La Rioja’da doğdu. Ebeveynleri Irma ve Daniel ile müzikal hayatına başladı. Çalışmalarına La Rioja Konservatuarı’nda devam etti ve 1976 yılında Madrid Konservatuarı’na geçti. Birçok ödüller kazandı ve 1988 yılında Paris’e taşındı.

Burada solonun yanı sıra hem diğer solistlerle hem de farklı gruplarla çaldı, kayıtlar yaptı ve çeşitli albümler çıkarttı.

(Ç.D.S.O.) ve Mersin (M.D.O.B.) Senfoni Orkestraları ile sırasıyla Erol Erdinç, Alpaslan Ertüngealp, Andres López, Naci Özgüç ve Murat Kodallı şeflerinin yönetiminde çaldı.

1993 yılında Türkiye’de yaşamaya başladı. İstanbul’da Pera Güzel Sanatlar Lisesi’nde birkaç yıl öğretmenlik yaptı ki burada Türkiye’deki ilk CD’si (Marines, 1997) üretildi.

2009-2017 yılları arasında Y.T.Ü. Sanat ve Tasarım Fakültesi Müzik ve Sahne Sanatları Bölümü’nde öğretim üyesi olarak çalıştı.

2018 yılından bu yana İstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuarı’nda öğretim görevlisi olarak çalışmaya devam ediyor.

2001-2003 yılları arasında İzmit Belediye Konservatuarı’nda ders verdi.

2003-2008 yılları arasında Ankara (Hacettepe), İstanbul (İ.D.S.O.), Adana

Onun müziği türler ya da sınırlar ötesinde, sürgünler, seyahatler, tesadüfler ve karşılaşmaların tarihini yansıtır.

Aynı zamanda seminerler, harmoni ve oda müziği dersleri vermek üzere düzenli olarak Fransa’ya davet ediliyor.

21

v

“Hikâyem, müzisyen bir ailede başladı” Başarılarla dolu bir kariyeriniz var. Akademik eğitimin yanı sıra aktif olarak da müzik icra ediyorsunuz, albümler çıkarıyor ve konserler veriyorsunuz, ciddi yarışmalarda birincilikleriniz var…

Tüm bu hikâye nasıl başladı?

Gitarla nasıl tanıştınız ve meslek olarak müziği seçmeye karar veriş serüveninizi anlatır mısınız?

Bu hikâye, müziğin dinlendiği, anne ve babamın, sırasıyla piyano ve keman çaldığı evimizde başladı.

Gitar tutkum, başta Carlos Gardel ve Eduardo Falú’un albümleri ve temelde arkadaşlarımızla yaptığımız düetler olmak üzere çeşitli etkenlerin ürünüydü. İnternetin, video oyunlarının (şehrimizde televizyon) olmadığını da önemle hatırlatmak isterim; bu nedenle uzun saatleri müzikle “oyalanarak” geçirebiliyorduk.

1962

Arjantin’de doğup İspanya’ya göç edişiniz hem hüzün hem de fırsatlarla dolu bir hikâye. Bu göç sizi hayata nasıl hazırladı?

Akademik eğitim aldınız ve orada da mutlaka bir usta-çırak ilişkisi vardır. Hangi ustaların eğitiminden geçtiniz?

Madrid’e geldikten kısa bir süre sonra (1976’da) Jorge Cardoso’yla tanıştım. Dostluğu ve beraber müzik yapmamız (ikili ve kendisinin kurduğu 18 gitar orkestrasında) Latin Amerika müziğini keşfetmeme ve bilindik klasik gitarist repertuarından farklı seçenekler bulmama yol açtı.

Annem bana müzik okumayı ve yazmayı öğretti ve daha da önemlisi dinlemeyi öğretti. Zira (çocukken) öğrendiğim tüm melodileri diğer tonlardan çalmamı (transpoze etmemi) sağladı.

Müziğe küçük yaşta başladınız.

Hatta 15-16 yaşlarındayken konser bile veriyormuşsunuz. Müzik bir çocuk olarak ileriki yaşlarınızda size neler kattı? İlk “önemli” konserimi 14 yaşında verdim. Fotoğrafları var ve yakın zamana kadar konserden kalan bir kayıt da vardı. Müzik her zaman temel uğraşım oldu, çocukken bir oyundu ve şimdi büyüdüm yine!

Daha sonra Arjantin’de konservatuarda Francisco Frega ve Gustavo Torres ve İspanya’da Demetrio Ballesteros öğretmenlerim oldu.

Madrid Konservatuarı’ndaki akademik çalışmalardan sonra Félix Santos’dan harmoni ve Javier Hinojosa’dan Rönesans ve Barok müzik eğitimi aldım. Hepsi ile hem usta-çırak ilişkim ve hem de harika arkadaşlıklarım oldu.

RICARDO MOYANO MÜZIĞIN DINLENDIĞI, ANNESININ PIYANO, BABASININ KEMAN ÇALDIĞI, MÜZIKLE DOPDOLU BIR AILEDE BÜYÜDÜ. İLK ÖNEMLI KONSERINI VERDIĞINDE 14 YAŞINDAYDI. AKADEMIK EĞITIM ALDIĞI ÜNIVERSITELERDE ÇOK IYI HOCALARLA KURDUĞU USTAÇIRAK ILIŞKISIYLE MÜZIK BILGISINI PERÇINLEDI.

1971

FOTOĞRAFLAR: DANIEL MOYANO

1974

22

FOTOĞRAF: AYLIN GÜNGÖR (2016)

“Türkiye’de mükemmel müzisyenler var” Birkaç ülkenin ardından ülkemizi tercih ettiniz ve 1993’ten bu yana İstanbul’da yaşıyorsunuz. Bu güzel kararı neye borçluyuz? İstanbul’daki ilk konserlerimden birinde neredeyse hemen akabinde evlendiğim Sibel ile tanıştım. O zamanlarda Paris’te yaşıyordum.

Bu yüzden oraya gittik ama bir yıl sonra İstanbul’a geldik çünkü ikimiz de doğru düzgün bir iş bulamadık.

“Eşitlik, kardeşlik” hakkında çok şey anlatılıyor ama gerçekte bu yok. Yabancılar bu ülkede ve genel olarak herhangi bir Avrupa ülkesinde yaşamakta zorlanırlar ve her zaman zorlanacaklar.

Türkiye’de yaşamanın sizin için müzikal anlamda getirileri ve götürüleri nelerdir?

Neden bilmiyorum, bu soruyu kendime hiç sormadım. Ancak bu ülkede mükemmel müzisyenler olduğunu söyleyebilirim ve onları dinlemenin yanı sıra öğrencilerimin veya arkadaşlarımın keşfetmelerine ve bilmelerine yardımcı olduğum müzikleri çalmasını dinlemek bir zevk. Özgün bir müzik tarzı yakalamanızda size katkı sağlayan müzisyenlerden bahsedebilir misiniz? Özgün bir tarzım var mı bilmiyorum ama dinlemiş ve dinlemekte olduğum tüm iyi müzisyenlerin beni etkilediği kesin. Belki de tarzımın “özgün” kısmı, günümüz akademik

gitarında kaybolan ancak dünyanın tüm ülkelerinin geleneksel müziğinde mükemmel bir şekilde sürdürülen 17. yüzyılın gitaristlerinin adlandırdığı “karışık” stil.

Peki bu tarzı yakalarken farklı ülkelerde yaşamış ve çalışmış olmanızın da etkisi olduğunu söyleyebilir miyiz?

Bence sadece müzikte değil, yaşama dair meraklı olunduğunda, bu yaptığınız işe yansıyor ve elbette farklı ülkelerden ve kültürlerden insanlarla tanışıp, onlarla birlikte çalışmanın kendi yolunuzu bulmakta olumlu bir etkisi olduğu kesin. Yanıtım tabii ki evet.

Besteci ve yorumcu olarak dünya çapında takdir gören bir sanatçısınız. Mütevazı kişiliğinizi biliyoruz ancak sizin için ekşisözlük’te yapılan “Tek gitarda iki gitarlık ses çıkartan yegâne Latin gitar üstadı” tanımına katılmamak mümkün değil. Bu tanımın yapılmasındaki en büyük etken sanırım özgünleştirdiğiniz müzik tarzınız ve enstrümanınızla yaptığınız keşifler. Bu keşfetme arzunuzun kaynağını merak ediyoruz, bahsedebilir misiniz?

Keşfetme arzumun kaynağı sadece merak, başka bir şey değil. Yüzlerce mükemmel gitarist var, bazıları diğerlerinden daha yaratıcı. Her biri kum tanesine öğrendiği şeylerle katkıda bulunuyor; hayatta arama, bulma ve kaybetme, tümüyle...

Latin Amerika müziğinde ritim önemli bir unsur. Eğer benimle çalan bir perküsyonist yoksa, “solist” olarak çaldığım durumda olduğu gibi, o zaman perküsyonu yalnızca önerildiği gibi bile olsa duyurmaya çalışmalıyım; ahşaba, tele ya da nereye olursa vuruşlar halinde!

Konserlerinizin yanı sıra solo ve müzisyen dostlarınızla birlikte kaydettiğiniz albümleriniz mevcut. Kaç albümünüz var? Bu albümlerin sizde bıraktığı izlerden bahsedebilir misiniz?

Solist olarak sekiz ve diğer müzisyenlerle ikili veya üçlü biçimde ya da farklı müzik gruplarının üyesi olarak yaklaşık otuz albüm yaptım.

Bahsettiğiniz “izler”e gelince, bir piyanist arkadaş “kayıt yapmak, pişmanlığa hizmet ediyor” diyor.

Görünen ironinin arkasında bazı gerçekler var ama dinleyiciler tam olarak böyle algılamıyor ve elbette işinizin tamamen kaybolmaması için büyük bir yardımcı.

Geniş bir repertuvarınız var. Bu repertuvarda tahminen ne kadar eser var ve süresi yaklaşık ne kadardır?

Yaklaşık iki yüz yazılı düzenlemem var. Repertuarımda kaç parça olduğunu bilmiyorum ama dinlediğim ve beğendiğim, gitara adapte edebileceğimi düşündüğüm her şeyi yapıyorum. Daha sonra bunu iyi ya da kötü çalıyorum, bu başka bir şey.

23

v

“Türkiye’de ilk olarak Âşık Veysel’in müziğiyle tanıştım” Latin müziği ve kültürünün Türk müziği ve kültürüyle temasından harika bir sentez çıkabildiğini kanıtladınız. Ülkemiz için eşsiz bir yere sahip olan Âşık Veysel’in “Kara Toprak” adlı eserinin düzenlemesi de bunlardan biri. Öyle ki bu eseri icra ettiğiniz her konserinizde dakikalarca ayakta alkışlanıyorsunuz. Eserin bu düzenlemesinin hikâyesini anlatır mısınız?

Türkiye’ye ilk seyahatlerimden birinde, sahibi yaşlı birisi olan bir müzik dükkânına girdim. O zamanlar zaten vardı ama CD satmıyordu; arkasında kasetlerle dolu bir duvar vardı. Ona Fransızca veya İngilizce mi hatırlamıyorum, Türk müziği hakkında hiçbir şey bilmediğimi ve onun “sevdiği” bir şey almak istediğimi söyledim. Arkasına döndü ve aramadan, bir an bile tereddüt etmeden, hemen bir kaseti seçti. Sonra uzun bir süre düşündü ve sonunda ikinci bir kaseti daha seçti, tezgâhın üzerine diğerinin yanına koydu ve bana baktı.

Mağazada en az bin kaset vardı ve ona dedim ki “bana birkaç tane daha satmayacak mısınız? Cevabı: “bu ikisini dinleyin, iyi dinleyin, sonra geri dönün ve başkalarını size satacağım”.

Başka bir ülkede yaşadığımı, ne zaman tekrar dönebileceğimi bilmediğimi ve daha fazla kaset almak istediğimi söyledim. Onun yanıtı, gözlerime bakarak ve eskisi gibi aynı cümleyi tekrarlamak oldu. Ödedim ve iki kaset ile dükkândan ayrıldım.

Paris’e döndüğümde ve onları dinlediğimde (özellikle ilk seçtiği) şarkı sözleri hakkında hiçbir şey anlamadığım halde şoke oldum.

Bir süre sonra zaten İstanbul’da yaşıyordum ve her kasetin ilk eserini düzenlemeyi düşündüm. Bunlardan biri için akord normaldi, diğeri için aylarca farklı akordlar denedim.

Sibel’in anneannesi sevgili Naciye (Niğde, Bor doğumlu), bizimle aynı binada yaşıyordu ve sabahları gelip benimle sohbet eder, bize hazırladığı lezzetli yemekleri getirirdi. O gün denediğimi dinledi ve “gitarın sesi bağlama gibi geldi bana” dedi. En sonunda doğru yolda olduğumu anladım ve daha fazla akord yapmayı denemedim. Sadece farklı oktavlarda tekrarladığım melodiyi ekledim ve o zamandan beri hiçbir şeyi değiştirmedim.

Tabii ki bunu her yorumladığımda seyircilerin esere olan tepkisini almak benim için bir zevktir ve bu düzenlemede kesinlikle benden hiçbir şey olmadığını söylemeliyim. İşim sadece Âşık Veysel’in bu müziğinin gitarda mümkün olan en doğal şekilde duyulabilmesi için doğru akordun 24

ortaya çıkmasına kadar gerekli sabrı göstermekti. Bu düzenlemenin gerçek sahipleri benden ziyade, bana kaseti satan bilge ve cömert adam ve sevgili rahmetli Naciye’mdir.

“Kara Toprak”ın yanı sıra “Efem”, “Üsküdar”, “Yemen Türküsü” gibi Türk ezgilerini içeren başka şarkılarınız da var. Hele ki Sylvain Luc ile birlikte “Çay Elinden Öteye” yorumunuza bayıldım. Latin gitar geleneğinden bağlamaya adaptasyonunuz nasıl oldu?

Sylvain ile bir festivalde buluştuk ve akşam yemeğinden sonra bir süre beraber müzik yaptık. Çok kötü çaldım ancak doğaçlama böyle, bazen iyi oluyor, bazen olmuyor. Her neyse, uzun yıllar sonra onu tekrar görmek bir zevkti, olağanüstü bir müzisyen.

Bağlamanın gitara adaptasyonuna gelince, bunun nasıl olduğu hakkında hiçbir fikrim yok. Sadece dikkatlice dinliyorum ve sonra gitarda taklit etmeye çalışıyorum...

Ricardo Moyano, Âşık Veysel’in ölümsüz eseri Kara Toprak’ı yorumladığı 2004 tarihli “Guitarist” ile müzik severler için arşivlik bir albümü hayata geçirmiş oldu.

Enver Mete Aslan ile “Tachuri” adlı bir esere de imza attınız. Ud ile gitarın bu denli uyuşabileceğini çoğumuz düşünemezdik. Bu proje nasıl gelişti?

Her ikimiz de İzmit Konservatuarı’nda çalışırken, yaklaşık yirmi yıl önce Mete ile tanıştım. Sonra Fransa’da üçlü bir formasyonda (iki gitar ve ud) bir proje ortaya çıktı ve birlikte çalmaya başladık.

Bir müzisyen olarak büyüklüğü, bir kişi olarak sadeliği ve tevazusu kadar büyüktür. Birlikte çalarken çok rahat ediyoruz ve müzik doğal olarak akıyor.

Düzenleme yok; her şeyi ellerin şansına bırakıyoruz. Her zaman onunla müzik yapmak bir zevk ve gizem.

Bağlama ve ud gibi enstrümanlar gitardan yapısal olarak da farklı, ritim, melodi ve ruh açısından da farklı ancak siz bunları müthiş bir şekilde bir araya getirmişsiniz. Bunu Anadolu ve Latin müziğinin duygu olarak kardeşliğine bağlamak doğru mudur?

Her iki kültürün de acıları ve coşkusu sizin bu sentezi yapmanıza yardımcı olmuş diyebilir miyiz?

Muhtemelen evet. Ayrıca bu ülkede hiçbir zaman yabancı gibi hissetmediğim için, ilk günden beri insan ve profesyonel olarak her zaman sevgi ve azami saygı ile muamele gördüm. Bu “sentez” kendiliğinden, doğal olarak bu topraklara ve iyi insanlarına olan sevgimin bir ürünü olarak ortaya çıktı.

Bu tür güzel düzenlemelerin devamı gelecek mi?

Son zamanlarda, pandemi nedeniyle eve kilitlenmekten yararlanarak birkaç düzenleme yaptım...

Ricardo Moyano ve Enver Mete Aslan, 2019 yılında birlikte çıkardıkları "Tachuri-Trois Ans" adlı albümlerinde Üsküdar, Ben Batuma Giderim, Sultaniyegah, Çökertme, Aman Avcı gibi klasik eserleri gitar ve udun mükemmel uyumuyla seslendiriyorlar.

“Gerçek müzisyenler bana ilham veriyor” Türk müziğinde çalabildiğiniz ya da çalmayı arzu ettiğiniz bir enstrüman var mı? Bu alanda başarılı bulduğunuz besteci ve yorumcular kimler?

Müziği, ticari spekülasyonun ürünü değil, doğru olduğu zaman seviyorum.

Ve gitar bir enstrüman, bir araçtır, kendi için de bir amaç değildir. Genel olarak enstrümantalist müziğe ve kendisine karşı dürüst olduğu sürece herhangi bir enstrüman ile herhangi bir müzik çalınabilir. Bu koşullara uyan bir müzisyen çalıyorsa, her enstrümanı dinlemeyi seviyorum.

Başka bir enstrüman çalmayı merak etmiyorum, bir gitar bana yeter. Başarılı besteciler ve icracılar? Bir temsilci ve bir plak şirketi ile iyi bir sözleşme için yeterince şanslı olanlar.

Birçok müzisyene ilham veriyorsunuz.

Peki sizin beğendiğiniz ve ilham aldığınız müzisyenler kimlerdir?

Gerçek müzisyenler bana ilham veriyor ve onlardan öğreniyorum. Sahte olanlarla ihtiyatlı bir mesafeyi korurum.

Bana ilham verenleri listelesem birkaç sayfaya ihtiyacımız olurdu...

Klasik gitar ve Latin gitar geleneklerinin farklarını sizden de dinlemek isteriz.

Bence bu soruyu Barok olarak adlandırılan gitaristlerin “karışık stiline”

değinmek suretiyle daha önce bir şekilde yanıtladım.

Yani akademik gitaristler tıngırdatma (rasguido), kulaktan, herhangi bir tonda ve gözlerin önünde bir müzik notası olmadan çalmayı unuttular ve genel olarak doğaçlama yapamıyorlar çünkü konservatuarlarda bu öğretilmiyor.

Caz müzisyenleri “rasgueados” yapmıyorlar (çünkü bu müziğin müzik dilinin bir parçası değil) ama bahsettiğim diğer tüm şeyleri yapabiliyorlar. Cazın “bir tarzdan” ziyade müziğe odaklanmanın ve yaklaşmanın bir yolu olduğunu söyleyen Bill Evans ile hemfikirim ve bu hem “caz standardı” hem de Scarlatti sonat veya “bulerias” için geçerlidir.

Gitarist ve gitar virtüözü olmak arasındaki fark nedir?

“Virtüöz gitarist” kelimesi çok sayıda notayı çok hızlı çalabilen biri olarak yorumlanır. Bu iyi ama tek başına müzisyen olmak için yeterli değil.

Tüm bu çalışma saatlerini ses (sound), tarzları derinlemesine bilmek, farklı ifadeler, artikülasyonlar, parmak numaraları, enstrümanın farklı akordları vb. bulmak gibi müziğin daha temel unsurları üzerine harcamayı çok daha yararlı ve keyifli buluyorum. Hız caziptir (özellikle seyirciler için), ancak enstrümantal tekniğin temel bir yönü değildir.

Gerçek müzisyenler bana ilham veriyor ve onlardan öğreniyorum. Sahte olanlarla ihtiyatlı bir mesafeyi korurum. Bana ilham verenleri listelesem birkaç sayfaya ihtiyacımız olurdu.

RICARDO MOYANO ENGELLI MÜZIKSEVERLER IÇIN HAZIRLANAN MÜZIK KITAPLARI SERISINE KATKIDA BULUNAN BIR SANATÇI. ÇALIŞMA KITABINDA PIYANO IÇIN KISITLI SAĞ EL METODU EGZERSIZLERI BULUNUYOR.

FOTOĞRAF: YASUAKI HIURA (2016)

25

v

İyi bir müzisyen olmak için neler gerekiyor?

Ritim duygusuna sahip olmak, dikkatle dinlemeyi öğrenmek, çok çalışmak, sabırlı olmak ve bunu mesleğiniz olarak icra etmeye karar verirseniz çok para kazanmayı beklememek.

La Rioja Konservatuarı ve Madrid Üniversitesinde eğitim aldınız.

Birçok eğitim kurumunda öğrenci yetiştirdiniz. Yıldız Teknik’ten sonra halen İstanbul Üniversitesinde öğretim üyeliği yapıyorsunuz. Yurt dışındaki ile Türkiye’deki müzik eğitimini karşılaştırabilir misiniz?

Türkiye’de Bologna sözleşmesi uygulanıyor ve müf redat aynıdır; bu nedenle çok az fark vardır.

26

FOTOĞRAF: YASUAKI HIURA (2016)

Sadece Avrupa konservatuarlarında öğrencilerin buradakinden daha fazla çalışma yapmaları gerektiğine dikkat çekebilirim. Sınavlarımız için üç parça çalmamız gerektiğini hatırlıyorum, bu yüzden her öğrenci on parçalık bir listeyle geliyordu ve sınav jürisi o sırada üçünü seçiyordu.

Burada ve genel olarak durum böyle değildir (tabii ki istisnalar vardır), öğrenciler dönem boyunca sadece sınav için çalacakları üç eseri çalışıyorlar.

Almanya’daki birçok resmi müzik öğretim kurumunda, vize sınavları yoktur. Sadece dönemin sonunda bir f inal sınavı vardır ancak eğitimin tüm yıllarında, her iki haftada bir halka açık olarak çalmalıdırlar, tek bir parça bile olsa. Pedagojik olarak bunu daha akılcı buluyorum. Öğrencilerinize gitarı sevdiren, onları doğaçlama için cesaretlendiren bir eğitmen olduğunuzu sizi tanıyan herkesten duyuyoruz. Gitar çalmak isteyenlere öğütleriniz neler olur? İltifatın için çok teşekkür ederim...

Gitar çalmak isteyenlere her şeyden önce çalışmaktan hoşlanmalarını, teknik olasılıkları dahilinde olan eserleri seçmelerini, hataları en iyi şekilde yapmamaları için dikkatle çalışmalarını tavsiye ediyorum. Aksi takdirde, gitarı bırakmak ve bu zamanı başka bir şeye harcamak daha iyidir.

Doğaçlamayı, teorik bir açıklama yapmadan (bu sonra gelir), ilk derslerde öğretirim. Çocukların hepsi yaratıcıdır, böylece kendilerini hapsedilmiş hissetmezler ve doğaçlama yapmanın tadını çıkarırlar. Hayal gücünü ortadan kaldıran ve hadım eden eğitim ve televizyondur.

Bilgisini paylaşmayı ve kendine saklamamayı seven bir müzik öğretmeni, Bologna planı arasında nasıl bir uzlaşma bulacağını ve öğrencilerine gerçek müzisyenler olmayı nasıl öğreteceğini her zaman bilir.

2001-2003 YILLARI ARASINDA İZMIT BELEDIYE KONSERVATUARI’NDA DERS VEREN RICARDO MOYANO, OCAK 2019’DA MÜZISYEN SINAN AYYILDIZ ILE BIRLIKTE İZMIT’TE KONSER VERMIŞTI. (FOTOĞRAFLAR: REFIKA ARMAĞAN AYYILDIZ)

Hayatını gitarıyla iyi müzik yapmaya adayan Ricardo Moyano, solo albümleriyle yakaladığı başarının yanı sıra dünya çapında takdir toplamış birçok müzisyenle birlikte albümlere imza attı.

Doğaçlama Latin müziğinin ayrılmaz parçası. Bu müziği yapmak isteyenlerin doğaçlama safhasına geçmesi ne kadar zaman alıyor? Ya da şöyle soralım; bu müziği yapabilen herkes doğaçlama da yapabilir mi? Bu konuda kendisini geliştirmek isteyenlere neler tavsiye edersiniz?

Gitar alırken nelere dikkat edilmelidir, iyi bir gitar nasıl olmalıdır?

Doğaçlamayı, teorik bir açıklama yapmadan (bu sonra gelir), ilk derslerde öğretirim. Çocukların hepsi yaratıcıdır, böylece kendilerini hapsedilmiş hissetmezler ve doğaçlama yapmanın tadını çıkarırlar. Hayal gücünü ortadan kaldıran ve hadım eden eğitim ve televizyondur.

Bilgisini paylaşmayı ve kendine saklamamayı seven bir müzik öğretmeni, Bologna planı arasında nasıl bir uzlaşma bulacağını ve öğrencilerine gerçek müzisyenler olmayı nasıl öğreteceğini her zaman bilir.

Bu yok, ama diyelim ki deniz kenarında veya ormanda yürümeyi de severim, peynirli pide yemeyi de çok severim.

Ama yürüdüğümde her zaman kafamda bir melodi dinliyorum ve yemek yerken dişlerimle bir ritim izleyerek çiğniyorum :)

Eğitim sektörü pandemi sürecinden olumsuz etkilendi.

Sürdürülen uzaktan eğitimi verimli buluyor musunuz?

Son izlediğiniz film?

Evet. Öğrenci ile birlikte çalışmak en iyisidir elbette.

Klavye rahat olmalı ve gitarın sesini sevmelidir.

FOTOĞRAF: ANIL YURDAKUL (2018)

Müzik dışında kalan zamanınızda neler yapıyorsunuz?

Son okuduğunuz kitap?

Büyük Arjantinli yazar Haroldo Conti’nin “Kavak Carolina’nın Baladı”nı (yüzüncü kez) yeniden okudum. Maalesef henüz Türkçe’ye çevrilmedi.

“Son Çıkış”, Ramin Matin, muhteşem.

Web: ricardomoyano.org Spotify

YouTube

Teşekkür ederim...

Ben de teşekkür ediyorum...

27

v S A Ğ L I K

Uzm. Dr. UĞUR ZEREN

RUH SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI UZMANI

DENGEDE OLMAK SABİT DURMAK DEĞİLDİR Dünya tarihinin belki de en sıra dışı dönemini yaşıyoruz.

Aslında koronavirüs gibi salgınlar hep oldu. Bu sefer farklı olan iletişim nedeniyle dünyanın neredeyse tamamının bundan haberdar olması ve birlikte mücadele etmesi oldu. İletişimin gücü nedeniyle birbirimizden haberdar olduk.

Bu haberleşme esnasında benim de sıklıkla haberleşip sohbet ettiğim arkadaşlarım oldu. Ben de pek çok kişi gibi pek çok whatsapp grubundayım.

En aktif kullandığım gruplardan birinin özeliklerini paylaşayım. Bu gruba üye olanlar 1977-1982 yılları arasında doğmuş insanlar. Büyük çoğunluğu da hali vakti yerinde kişiler.

28

Korona günleri yaşandıkça yazışmalarda şöyle bir yakınmalar oldu: - Nasıl bir döneme denk geldik.

- Başımıza gelmeyen kalmadı.

- Sınav sorularımız çalındı.

- 1999 depremini yaşadık.

- 2001 ekonomik krizini gördük.

- Domuz gribini, kuş gribini yaşadık.

- Sonra 15 Temmuz kalkışması ile karşılaştık.

- Şimdi de korana günlerini yaşıyoruz.

- Ne şanssız bir nesiliz.

Acaba bizden önceki nesiller nasıldı?

Geriye doğru zamanda biraz yolculuk yapalım mı?

1980’lerde darbe, 70’lerde Kıbrıs Savaşı, 60’larda ülkenin başbakanının

idamı ve darbe, 40’larda biz katılmasak da 2. Dünya Savaşı, 20’lerde Kurtuluş Savaşı, öncesinde 1. Dünya Savaşı vardı. Yine bu zaman aralığında olan kolera, tüberküloz salgınları ve bunlara bağlı ölümleri de ekleyelim mi?

Yani dünya var olduğundan beri bildiğimiz kadarı ile hayat hep böyleydi. İyilik, güzellik, kötülük, kolaylık ve zorluklar hep bir aradaydı.

Biz bugün sadece ayrıştırma yaparak olumsuza odaklanıyoruz. Karamsar olduğumuz bu günlerde aslında büyük çoğunluk yiyecek sıkıntısı, barınma sorunu yaşamıyor. Evlerde vakit geçirmek zorunda kaldığımız bugünler bizi oyalayacak çokça olanağımız da var. İşin bu tarafının farkına varamayanların ruhsal

dengeleri bozuluyor. Ayrıca sadece iyiliğe odaklananların da ruhsal dengeleri pek sağlam sayılmaz çünkü ciddi bir sağlık sorununa karşı kayıtsızlık da hastalığa kapı açmaktan başka şey değil.

Bu dönemde klinikte karşılaştığım vakaların büyük çoğunluğu aslında üzüntü, kaygı ve öfke nedeniyle gelmiyorlar. Neden bu duyguları hissettiklerini öğrenip, bu duyguları yaşamamak için geliyorlar. Bu duyguları yaşamamak mümkün değildir. Hasta ve danışanlarım duyguyu yaşamamaya çalıştıkları için doğal olarak başarısız olurlar. Bu da onlara yetersizlik, başarısızlık ve eksiklik hissettirir. Özetle korkudan korkar, endişe etmekten endişe eder, üzüntü duymaktan üzülürler.

Her şey zıttı ile vardır Yaşamın ruhsal olarak dengede gitmesi için her şeyin birlikteliğine ihtiyaç vardır çünkü iyilik olmadan kötülük, güzellik olmadan çirkinlik,

kuru olmadan yaş tarif dahi edilemez.

Her şey zıttı ile vardır.

O yüzden ruhsal denge de sürekli iyi olmak, mutlu olmak, sürekli başarmak olarak algılanmamalıdır.

Nasıl ki dengeli beslenme çeşitlilik ile sağlanırsa ruhsal denge de çeşitlilik ile sağlanır. Bir duygudan bir durumdan diğerine hep bir akış vardır. Akış sağlanmazsa, bir duyguda takılıp kalınırsa ruhsal hastalıklar oluşur. Duyguları ve durumları kabul etmek ve onlardan öğrenebilmek gerekir.

Sağlıklı ruhsal dengeyi belki de en iyi tarif eden kişi Güney Afrika Cumhuriyeti efsanevi lideri Nelson Mandela’dır. Der ki Mandela: “Ben hayatta hiç kaybetmedim; ya kazandım ya öğrendim.”

Ruhsal olarak dengede kalabilmenin en temel şarttı yaşadıklarımızdan öğrenebilmektir. Öğrendiklerimizi bir sonraki deneyimde kullanabilmek, yaşamda ustalaşmak demektir.

Yaşamda ruhsal dengeyi kurmak tıpkı bisiklete binmek gibidir. Nasıl ki bisikletten düşmemek için pedal çevirmek, direksiyonda bazen manevra yapmak gerekiyorsa hayatta da ruhsal dengeyi kurmak için denemek, sonuçları kontrol etmek ve sonra yine denemek gerekir.

Kısacası hareket etmek esastır.

Ben de size bu bilgiler ışığında yaşamda ruhsal dengenin sırrını vereyim.

1

Önce bir bakıp gözlem yapmak gerekir.

Gözlem sonucu bir sorun var mı, yok mu?

2

Sorun yoksa aynen devam edin; sorun varsa ne olduğunu belirleyin.

3

Sorunu belirledikten sonra çözüm seçeneklerini ele alın.

4 Seçeneklerden birini seçin. Seçim yaparken kesin olarak doğruyu, işe yarayanı bilme şansınız yok, bunu unutmayın.

5

Seçtiğinizi uygulayın.

6 Uygulamanızın sonuçlarını gözden geçirin. Sonuçlar istediğiniz gibiyse devam edin, değilse tekrar gözlem yapın.

7 Bu döngüyü veya sıralamayı hep tekrar edin. Bunun bitmeyen bir süreç olduğunu unutmayın.

Yaşamda ruhsal dengeyi kurmak tıpkı bisiklete binmek gibidir. Nasıl ki bisikletten düşmemek için pedal çevirmek, direksiyonda bazen manevra yapmak gerekiyorsa hayatta da ruhsal dengeyi kurmak için denemek, sonuçları kontrol etmek ve sonra yine denemek gerekir. Kısacası hareket etmek esastır.

Birleşmiş Milletler Eğitim ve Kültür Örgütü ya da İngilizce kısaltmasıyla UNESCO yaşlılığı şöyle tarif etmiştir.

“Yeni şeyler öğrenmiyorsa, artık şaşırmıyorsa ve çoğu şeyi bildiğini düşünüyorsa yaşlıdır. Merak etmiyorsa,

keşfetmiyorsa yaşlıdır. Geçmişte, geçmiş anılarında yaşıyorsa yaşlıdır; sürekli eskiyi tekrar ediyorsa yaşlıdır.”

Sözün özü, dengede kalabilmek öğrenme ile gerçekleşir. Öğrenmek için konfor alanından çıkılmalıdır.

Konfor alanından çıkmak içinse harekete geçmek gerekir. Ancak hareket ederek dengemizi korur, hayatı akışında yaşayabiliriz. Ruhsal dengede kalabilmek ve yaşlanmamak için atalarımızın sözüne kulak verelim: “Nerede hareket, orada bereket.” İyilik sevgi ve umut size yakın olsun…

29

ANTIK ÇAĞDA ETKISINI GÖSTEREN BIR VEBA SALGINI

v

D O S Y A

30

Dr. ÖYKÜ ÇAĞIN TÜZMEN

İnsanlık Tarihinde Öne Çıkan Pandemik Hastalıklar

COVID-19 PANDEMISI İLK DEĞIL Çin’in Vuhan kentinde ortaya çıkan ve yüzbinlerce insanın ölümüne neden olan Koronavirüs COVID-19, insanlığın tarih boyunca tanıklık ettiği pek çok pandemiden bir tanesidir. Tarih boyunca dünyada bulaşıcı hastalıklar hep var olmuştur ve var olmaya da devam edecektir. Peki son günlerde adını haklı olarak sıkça duyduğumuz pandemi nedir ve geçmişte başka hangi pandemiler meydana gelmiştir?

Yeni bir hastalığın tüm dünyayı bir salgınla etkilemesi pandemi olarak tanımlanır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’ne göre bir hastalığın pandemi olabilmesi için gerekli kriterler; toplumda daha önce görülmemiş bir hastalığın ortaya çıkması, hastalığın etkeni olan patojenin insanlara bulaşarak tehlikeli bir hastalığa yol

açması ve hastalık etkeni patojenin insanlar arasında kolayca ve devamlı olarak yayılması yani bulaşıcı olmasıdır.

Bir hastalığın pandemi olarak ilan edilebilmesi için istikrarlı bir şekilde, dünyanın farklı noktalarında, kitleler üzerinde görülmeye başlaması gerekmektedir. İnsan hareketliliğinin giderek arttığı günümüzde bölgeler ve kıtalararası iletişimde ve etkileşimde ciddi artışlar olduğu görülmektedir. Bununla beraber büyük şehirler, yoğun ticaret yolları, küresel ulaşım ve iletişimin gelişmesi, farklı insan, hayvan ve ekosistem popülasyonları ile artan temas ile toplumların uygarlaşması, olası pandemilerin de ortaya çıkma riskini arttırmaktadır.

31

v

DÜNYA TARIHINI DEĞIŞTIREN PANDEMIK HASTALIKLAR İnsanlık tarihinde pandemi sayılabilecek hastalıkların seyri belli ortak noktalar taşımaktadır. Bugüne kadar insanlığı etkileyen 21 büyük pandemi meydana gelmiştir. Çok sayıda insanın ölümü ile sonuçlanan ve dünyayı en çok etkileyen salgınlar arasında veba, kolera, grip, AIDS ve dünyanın yakın dönem haklı gündemi Koronavirüs COVID-19 bulunmaktadır.

Kolera Koleranın etkeni olan Vibrio Cholerae isimli bakteri, ilk olarak 1883 yılında Robert Koch tarafından ortaya konmuştur. Kolera, ağır bağırsak enfeksiyonuna bağlı, akut ve şiddetli ishal ile seyreden bir hastalıktır.

Koleranın başlıca sebebi kirli içme suları olmakla birlikte sebebin bu olduğu üçüncü salgına kadar anlaşılamamıştır. Bu zamana kadar insan dışkıları ve atıklarının, içme ve pişirme için kullanılan su kaynaklarına dökülmesi alışkanlığı, özellikle nüfus artışının çok yaşandığı bölgelerde kirli su kaynakları oluşturmuş ve hastalığın yayılmasına yol açmıştır.

Bu hastalığın büyük bir felaket haline geldiği yer o tarihlerde Hindistan’dır. İlk olarak 16. yüzyılda, 32

Kuzey Hindistan’da ortaya çıkan kolera, 1817’de “pandemik” bir salgına dönüşmüş ve dünya üzerinde yedi pandemi yaratmıştır. 1820’de Filipin ve Çin limanlarına, ardından Japonya’ya, Rusya’ya, Osmanlı topraklarına ve birçok Avrupa ülkesine yayılmasından sonra Londra’dan göçmenlerle Kanada ve Amerika’ya sıçramış, dünyada milyonlarca insanın ölümüne neden olmuştur.

Koleranın kirletilen su kaynaklarından ortaya çıktığı anlaşıldıktan sonra içme suyunun arıtılması ve kaynatılması gerektiği bilgisi dünyada yaygınlaşmış, kanalizasyon teknikleri geliştirilmiş ve hastalığın büyük ölçüde önüne geçilmiştir.

Veba Antik çağlardan itibaren tanınmış bir hastalık olan ve halk arasında “Kara Ölüm” olarak da bilinen Veba, Yersinia Pestis adındaki bir bakteriden kaynaklanan enfeksiyon hastalıklarına verilen genel isimdir. Tarihte ilk büyük veba salgını M.Ö. 430’da Atina’da görülmüştür. “Atina Vebası” olarak adlandırılan bu salgında Atina halkının yüzde 30’u hayatını kaybetmiştir. İkinci büyük veba salgını Roma İmparatorluğu’nda Marcus Aurelius Antoninus döneminde (M.S. 161-180) meydana gelmiştir. Yaklaşık 20 yılda Roma nüfusunun 7 ila 15 milyonu öldüren bu veba salgını Roma’nın çöküşünü de tetiklemiştir. İlk veba pandemisi ise 541 yılında, veba bulaşmış pire taşıyan sıçanlar barındıran ticaret gemileri yüzünden Akdeniz çevresindeki liman kentlerini etkileyen ve 751 yılına kadar devam eden Jüstinyen Vebası’dır. Özellikle Bizans İmparatorluğu’nun etkilendiği bu salgında Bizans İmparatoru Jüstinyen, şimdiki ismi İstanbul olan, o zamanın başkenti Konstantinapol’e tüm giriş çıkışları kapattıysa da hastalığın şehre girmesine engel olamamıştır. Nüfusun yüzde 40’ına yakınının kaybına neden olan salgın, iş gücü ve asker sayısını da kaybeden Bizans İmparatorluğu’nun zayıflamasına ve saldırılara açık hale gelmesine neden oldu ki bu durum Avrupa tarihini kökten değiştiren gelişmelerin yaşanmasına vesile oldu. Jüstinyen veba pandemisinin tarihin en ölümcül salgınlarından biri olduğuna inanılmakta ve vebanın iki asır boyunca yenilenerek tahmini 25

ila 100 milyon insanın ölümüne yol açtığı bilinmektedir.

1346-1353 yılları arasında ortaya çıkan ve Avrupa’da 17. yüzyıl sonuna kadar her 25 yılda bir pandemi oluşturan ikinci veba pandemisi ise dünya çapında milyonlarca kişinin ölümüne neden olmuştur. Sadece İtalya’da 2 milyona yakın insanın ölümüne neden olan, Avrupa nüfusunun üçte birini yok eden Kara Veba, Avrupa’nın sosyal temellerini de değiştirmiştir. Gelecek kavramının belirsizliği insanları o günü yaşamaya itmiş ve bu da salgın boyunca tanık olduğu olaylardan etkilenen İtalyan yazar ve şair Giovanni Boccaccio’nun 1351 yılında yazdığı Decameron’una yansımıştır. Roma Katolik Kilisesi için de büyük bir darbe olan bu hastalık; Museviler, Müslümanlar, yabancılar, dilenciler başta olmak üzere azınlıklara zulmedilmesine yol açmıştır. Yaşanan kıyım sonrası toplumda tanrının ve kilisenin sorgulanmasına sebep olan Kara Veba salgınının dinde reformun ve hayatın pek çok alanında Rönesans’ın başlamasının başlıca nedenlerinden biri olduğu bilinmektedir.

Yaşanan kıyım sonrası toplumda tanrının ve kilisenin sorgulanmasına sebep olan Kara Veba salgınının dinde reformun ve hayatın pek çok alanında Rönesans’ın başlamasının başlıca nedenlerinden biri olduğu bilinmektedir.

1855-1859 yılları arasında Çin’de başlayarak dünyaya yayılan ve sadece Çin’de ve Hindistan’da bile 12 milyon insanın ölümüne neden olan bu salgın, Jüstinyen Vebası ve Avrupa’nın Kara Vebası ardından “Üçüncü Veba” diye adlandırılmıştır. Hastalığın Uzak Doğu’dan gelen farelerle Amerika kıtasına taşındığı düşünülmektedir. Tıp bilimi, daha önceki vebalardan farklı olarak ilerlemiş olan bu hastalığın incelenmesine ve tedavi edici ilaçlardan antibiyotiklerin oluşturulmasına katkı sağlamıştır.

SOLDA: PIETER BRUEGEL THE ELDER, 1562 TARIHLI ÖLÜMÜN ZAFERI (TRIUMPH OF DEATH) ADLI ESERINDE, VEBA SONRASINDA ORTA ÇAĞ AVRUPASINI MAHVEDEN SOSYAL KARIŞIKLIKLARI RESMETMIŞ. ÜSTTE: ANTONINUS VEBASI OLARAK DA BILINEN ROMA VEBASI SIRASINDA ÖLÜM MELEĞI KAPIYI ÇALARKEN... ÇIZIM JULES-ELIE DELAUNAY’E, KABARTMA LEVASSEUR’E AIT.

33

v

İspanyol Gribi Grip hastalığı hakkındaki kayıtlar çok eski zamanlara kadar dayanmaktadır. Hipokrat M.Ö. 5. yüzyılda Sicilya’da ordu içerisindeki bir grip epidemisini kayda geçirmiştir. Kayıtlara geçmiş en eski pandemi ise 1510 yılında olmuştur.

Malta’da başlayan bu pandemi Sicilya yoluyla neredeyse tüm Avrupa’yı etkisi altına almıştır. Daha sonra 1580, 1780-1782, 1830-1833, 1847-1850, 1889-1892 pandemileri 20. yüzyıl öncesi büyük grip salgınları olarak tarihe geçmiştir.

denmesinin nedeni ise Amerika ve Avrupa’da I. Dünya Savaşı sırasında basına uygulanan sansürdür.

Savaşa girmeyen İspanya’da sansür olmadığı için grip haberleri İspanyol medyasından dünyaya yayılmış ve bu öldürücü pandemik gribe İspanyol Gribi adı verilmiştir.

20. yüzyılın en büyük pandemisi ise İspanyol gribidir. 1918-1920 yılları arasında H1N1 virüsünün ölümcül bir alt türünün yol açtığı grip salgını ılımlı ilk dalga, şiddetli ikinci dalga ve artçı üçüncü dalga olmak üzere üç dalga halinde seyretmiştir

Ticaret ve savaş İspanyol gribinin hızla yayılmasına neden olmuştur.

Salgın, Orta Avrupa’dan Balkanlara, Orta Doğu’dan İran ve Hindistan’a, İskandinavya’dan Avustralya ve Yeni Zelanda’ya kadar yayılmıştır. İspanyol gribine karşı Amerika ve Avrupa’da okullar, sinemalar ve kiliseler kapatılıp, kamusal alanda gaz maskesi takmak ve öksürürken ağzı ve burnu kapatmak yasal olarak zorunlu kılınmıştır.

I. Dünya Savaşı’nın sonlarında, 1918’de ABD’de bulunan bir askeri kışlada ortaya çıkan İspanyol gribi, Avrupa’ya savaşmaya gönderilen Amerikalı askerler tarafından Avrupa’ya bulaşmıştır. Bu gribe İspanyol Gribi

İspanyol Gribi, 500 milyondan fazla kişiye bulaşması sonucu 18 ay içinde yaklaşık 50 milyon insanın ölümüne sebep olarak insanlık tarihinin en büyük salgınlardan biri olarak kayıtlara geçmiştir.

AIDS Bilinen ilk AIDS vakaları 1981 yılında ABD’de görülmüştür. AIDS teşhisi konulan ilk şahısların çoğu cinsel yolla enfekte olan eşcinsel erkekler ve damardan alınan uyuşturucuyu ortak kullandıkları şırıngalarla alan bağımlılardı. 1983 yılında bilim adamları hastalığın nedeninin HIV olduğunu buldular ve 1985’e gelindiğinde bu virüsü tespit eden serolojik kan testleri geliştirildi.

Afrika’da ortaya çıktığı düşünülen AIDS vakalarında, 1980’ler boyunca başta Afrika olmak üzere salgın düzeyinde artış gözlemlenmiştir. Bu hızlı artışta, Afrika’da yaşanan modern sömürgeciliğin etkileri, şehirleşmenin çoğalması, uzun yolculukların ve uluslararası seyahatlerin artması, cinsel ilişki alışkanlıklarının değişmesi, damar içi uyuşturucu kullanımının artması önemli rol oynamaktadır. DSÖ’nün 2018 yıl sonu verilerine göre dünyada 37,9 milyon HIV enfekte kişi bulunmaktadır.

34

İspanyol Gribi olarak bilinen salgının bu adı almasının nedeni Amerika ve Avrupa’da I. Dünya Savaşı sırasında basına uygulanan sansürdür.

Savaşa girmeyen İspanya’da sansür olmadığı için grip haberleri İspanyol medyasından dünyaya yayılmış ve bu öldürücü pandemik gribe İspanyol Gribi adı verilmiştir.

Çiçek Hastalığı Çiçek hastalığı “Variola” isimli bir virüsün neden olduğu, solunum yolu ile bulaşan öldürücü bir hastalıktır. Ateş ve izler bırakan cilt döküntüleri ile karakterizedir. Çocuklarda daha sık görülmektedir.

Sadece 20. yüzyılda çiçek hastalığı nedeniyle hayatını kaybedenlerin

sayısı ortalama 400 milyondur. 19. ve 20. yüzyıl boyunca sürdürülen aşı araştırmaları, yoğun aşılama kampanyaları ve karantina uygulamaları sonucunda 1980 yılında çiçek hastalığının dünyadan tamamen yok edildiği Dünya Sağlık Örgütü tarafından açıklanmıştır.

Koronavirüs - COVID-19 Koronavirüs pandemisi, Kasım 2019’da Çin’in Hubei bölgesinin başkenti Vuhan’da ortaya çıkan bir virüs salgınıdır. Bulaşma oranı 2020 Ocak ortasında artış göstermiş ve ilerleyen zamanlarda Avrupa, Kuzey Amerika ve Asya-Pasifik’teki çeşitli ülkelerde virüs vakaları rapor edilmeye başlamıştır. 11 Mart 2020’de Dünya Sağlık Örgütü tarafından da Koronavirüs - COVID-19 pandemi olarak ilan edilmiştir.

Hastalığın, Vuhan’daki Huanan hayvan pazarından kaynaklandığı tahmin edilmektedir. Dünya Sağlık

Örgütü’ne göre yeni virüsün “kuluçka dönemi”, yani enfeksiyonun kapıldığı andan belirtilerin görüldüğü zamana kadar olan dönem yaklaşık 14 gün sürebilmektedir. Ama bazı araştırmacılar bu sürenin 24 güne kadar çıkabileceğini söylemektedir.

6 Temmuz 2020 itibarıyla dünyada 11.301.850 vaka rapor edilirken toplamda 531.806 ölüm meydana gelmiştir. Koronavirüse karşı aşı geliştirme çalışmaları devam etmekte ve insanlarda kullanılabilecek bir aşının en iyi ihtimalle 2021 ortalarını bulması beklenmektedir.

COVID-19 Pandemisiyle mücadele Geçmişte her pandemi insanlık tarihinin seyrini önemli ölçüde değiştirmiş ve gündelik hayatımızı etkileyerek yeni “normaller” tanıtmıştır. Şimdilik COVID-19 salgınının ne gibi değişikliklere yol açacağı kesinleşmemiş olmakla birlikte, seyahat kısıtlamaları, maske zorunluluğu ve dezenfeksiyon kullanımı günlük hayatımızın yeni normalleri haline gelmiştir.

Günümüzde gerek hastalıkların tanı ve tedavilerinde gerekse iletişim teknolojilerinde görülen gelişmeler, pandemi yönetiminin küresel anlamda daha başarılı şekilde yapılmasını sağlayabilmektedir. Ancak günümüz küresel dünyasında gelecekte karşılaşacağımız pandemik hastalıkları insanlığın en önemli sorunları arasında olmaya devam edecek gibi görünmektedir.

Kaynaklar 1. A.Alchon, Suzanne (2003). A pest in the land: New world epidemics in a global perspective.

University of New Mexico Press.s.21.

2. J.N.Hays (2005). Epidemics and pandemics: Their impacts on human history. ABC-CLIO. 3. Great Britain. Local Government Board (1893). Further report and papers on epidemic influenza, 1889-92: With an introduction by the medical officer of the Local Government Board 4. https://covid19.who.int

35

v T E M A

DÜZENIN AHENK KAYNAĞI Einstein’a “Bunca yıldır evreni gözlemliyor ve çıkarımlar yapıyorsunuz, nasıl bir sonuca vardınız?” diye sorulduğunda “Bir şeyler hareket ediyor” demiş. Ünlü teorik fizikçinin de söylediğine paralel olarak, gözlemlenebilir evrende mikroskobik canlılardan gezegenlere kadar her şeyin varlıklarını sürdürebilmeleri için tek seçenekleri var: “HAREKET”. Üstelik sadece hareket etmekle kalmıyor, bunu bir düzen ve ritimle yapıyorlar. İşte her türlü hareketin sürdürülebilir olmasını sağlayan şey de bazen yıkılıp yeniden kurulan “DENGE”.

EMRE GÜNDOĞDU

36

Gözlemlenebilir evrenin her köşesi, canlı ve cansız tüm sistemler varlıklarını sürdürebilmek için hareket etmeli. Tüm sistemlerden kastımız dünyanın en gelişmiş mikroskoplarından tutun, süper teleskopların gösterdiklerine kadar her şeyden bahsediyoruz.

Bu sistemlerde olmayan tek şey durağanlık çünkü bu yıkımla eşdeğer anlamda. O evrende biraz gezintiye çıkalım mı, ne dersiniz?

Mikroskobun ölçeğini hayli büyütüp sürekli hareket halindeki bakterilerin kendilerine has hareket mekanizmalarına göz atalım.

Bu hareketlerin temel amacı beslenmek, çoğalmak ve en önemlisi bağlanabileceği bir konakçı bulmak. Örneğin bazı bakteri türlerinin onlara hareket kabiliyeti sağlayan

kamçıları bulunuyor. Bu kamçı, bir tekne pervanesi gibi burgusal ivme kazandırıp onları istedikleri yöne götürüyor. Bir diğer bakteri türü ise üzerindeki tüyleri ileri geri çekerek hareket edebiliyor. Bakterilerin hareket edecekleri yönü bulmak için çevrelerindeki kimyasal uyarıcıları takip etmelerininse tek bir sebebi var: Hayatta kalmak. Bir araya gelen bakterilerin tek bir vücut gibi hareket ederek, tek başlarınayken sahip olamadıkları özelliklere sahip olmalarını da aynı hedefe bağlayabiliriz. Özetle kendilerinden yüzlerce, binlerce kat büyük olan diğer canlılar gibi bakteriler de hem bireysel hem toplu olarak düzenli şekilde hareket etmeyi “yaşamak” ile özdeşleştirmişler. Yani bir nevi “durursan ölürsün” durumu.

BAZI BAKTERI TÜRLERI ONLARA HAREKET KABILIYETI SAĞLAYAN KAMÇILARI SAYESINDE ISTEDIKLERI YÖNE GIDEBILIYORLAR. AMAÇ HAYATTA KALABILMEK…

Arılarla yapılan her türlü araştırmanın insanoğluna çok kıymetli veriler sağladığı kesin.

Bireysel ve toplu hareketlerinin anlamları açısından arılar mükemmel bir örnek.

Vızır vızır işleyen bir yaşam Teknolojinin armağanı mikroskobu kenara bırakıp evrimin armağanı olan gözlerimizi arılara çevirelim.

Arılarla yapılan her türlü araştırmanın insanoğluna çok kıymetli veriler sağladığı kesin. Bireysel ve toplu hareketlerinin anlamları açısından arılar mükemmel bir örnek.

Bildiğiniz üzere arılar sürü halinde ve sistemli yaşarlar. Besin depolama, kovan nüfusunun dengesi ve olası tehlikelere karşı savunma geliştirilmesi kovandaki her arının dahil olmasını gerektiriyor. Buradaki kilit nokta ise kraliçe arı çünkü o tüm bu hareketliliği bir beyin gibi yönetiyor.

Arılar üzerine okuma yaparken ilgimizi en çok çeken şey, hareketlerinin savunma sistemlerine katkısı oldu. Kovan için tehlikeli bir durum sezdiklerinde tüm bal

arılarının kanat ve karınları ile yaptıkları ve tribünlerdeki Meksika dalgasına benzeyen senkronize hareketleri son derece ilginç bir manzara sunuyor zira saldırgana “binlerce asker ile uğraşacaksın, vazgeç” gibi caydırıcı bir mesaj veriyor.

Sadece bu hareket düzeninin bile kaç arı kolonisinin hayatta kalmasını sağladığını düşünün. Ve o arıların yaydıkları polenlerin ekosistemimizin belkemiği olduğunu...

Benzer bir hayatta kalma güdüsü yaban arısı için de geçerli. Onların en büyük varoluş mücadelesi düşmana karşı değil, kendi yaradılışlarına karşı çünkü aerodinamik olarak yaban arısının uçması imkânsız. Hayatta kalmak için uçabilmek zorunda ve o da bunu başarmış. Kanatlarını her çırpışlarında küçük bir girdap yaratıp havada dengelerini sağlıyor ve ileri gidebiliyorlar.

37

v

Yaşamak için uç, yüz, koş…

Evrimsel süreçte tüm canlı türleri hayatta kalabilmek için hareket halinde olmayı ve dengeyi yaşamlarına adapte etmişler.

Aynı düzende uçan kuşlar, büyük avcılara av olmamak için toplu halde yüzen balıklar, karnını doyurmak için hız sınırını aşan büyük kediler gibi. Örnekleri açalım… Müthiş bir ahenk içinde uçan sığırcık kuşları o uyumlu koreografiyi neden sergiliyorlar? Üstelik sürüdeki kuş sayısı 1200’ü bulabiliyorken…

38

amaçlı olduğunu söyleyenler de var. Halbuki iletişim için farklı şekilde ötebilirlerdi. Yırtıcıların ulaşamayacağı bir oyuğa saklanabilir, burada hareketsiz şekilde korunabilirlerdi. Ancak bu kuş türünün ataları yaşamak için hareket halinde olmayı tercih etmiş; aksi olsaydı evrim onları büyük ihtimalle eleyecekti.

Bunun nedenini öğrenmeden, nasılına bakalım. Princeton Üniversitesi’nin yaptığı bir çalışma bu konuda ilginç sonuçlar ortaya koymuş. 400’den fazla sığırcık uçuşunun fotoğraflarıyla oluşturulan matematiksel model göstermiş ki kuşlar bir lideri takip etmek yerine kendilerine en yakın yedi kuşu gözlüyor ve hareketlerini onlara göre düzenliyor. Bu denli mükemmel bir uyum ve dengeyle uçmayı da insanlardan çok daha yüksek çözünürlüklü ve hızlı bir görüşe sahip olmaları sayesinde başarabiliyorlar.

Bazı balık türleri de sığırcık kuşlarının bu yöntemini benimseyerek güruh halinde ve senkronize yüzüyorlar.

Uzmanlara göre bu davranışın üç sebebi var ve hepsi de hayatta kalma güdüsüne bağlı.

Birincisi güvenlik ihtiyacı. Bir arada yüzen balıklar avcıların saldırmasını zorlaştırıyor zira tehlike anında çember olup avcıyı şaşırtıyorlar. İkinci sebebi ise besin bulmayı kolaylaştırmak.

Tek vücut halinde hareket ettiklerinden yüzlerce gözü olan bir canlı gibi bir avantaja sahip oluyor ve aynı anda birçok noktaya dikkat kesiliyorlar. Üçüncü sebep ise üreme. Bir noktada toplanan balıkların başarılı üreme olasılıkları artıyor.

Ve işte nedeni… Bilim insanları bu uçuş yöntemi ve bu sırada çıkardıkları gürültü ile sığırcıkların yırtıcıların kafasını karıştırdıklarını ve onları saldırıdan caydırdıklarını düşünüyorlar. Bu birlikte hareket etme halinin vücut ısılarını koruma ve sürü içi iletişim

Göklerde uçtuk, denizlerde yüzdük… Karaya çıkma zamanı. Kameralarımızı Af rika savanalarına çeviriyor ve etraf ı izlemeye başlıyoruz. O da ne?

Tozu dumana katan müthiş bir kovalamaca var. İnanılmaz bir hız ve çevikliğe şahit oluyoruz.

Bu, çitadan başkası değil. Kendisi savananın Usain Bolt’u olarak bilinir. Ödülü ise taze et. Sığırcık kuşlarından ya da balıklardan farklı olarak çita korunmak için değil saldırmak için hareket ediyor. Üç saniyede 128 km/s gibi bir hıza ulaşabilen çita bunu yaparken esnek omurga ve bacak kaslarını kullanıyor. Tek bir amacı var; o da avını yakalayıp karnını doyurmak.

Bu örneklere binlercesini eklemek mümkün. Hepsinde ortak olan şey ise yaşama iç güdüsünün hareket ve dengeyle olan sıkı bağı. Evrim bu canlıları tam da bu talepleri doğrultusunda geliştirmiş ve özelleştirmiş.

Sığırcık kuşunun uçuşundaki ve anlık karar mekanizmasındaki denge muazzam. Dikkatli izlerseniz sürüde sağa sola yalpalayan bir tek kuş dahi göremezsiniz. Aynı şey balıklar için de geçerli. Çita da yüksek hızda koşarken attığı her adımda, her sıçrayışında ve her pençe darbesinde kusursuz bir denge sergiliyor çünkü denge olmaksızın hareket sonlarını getirebilir.

Ancak en az onlar kadar muhteşem bir denge ve hareket kabiliyetine sahip olan, bu yeteneklerini benzer amaçlar doğrultusunda bireysel ya da toplu şekilde uygulayabilen bir canlı daha var: Latince adı “Homo sapiens” yani İNSAN.

Besin zincirinin tepesine çıkmak için hareket şart Hayvanların çoğu yeteneği doğuştan geliyor. Yumurtadan çıkan bir ördek yavrusu onu su üzerinde tutmaya yarayacak bacak hareketlerini bilerek doğuyor. Bir tay doğumdan sonra saatler içinde ayakları üstüne kalkabiliyor. Bu durum gen aktarımı vasıtasıyla binlerce yılda geçirilen evrimsel bir süreç.

Ne var ki insan yavrusu doğduğunda onu mobilize edecek yetenekleri kullanmak için hazır olmuyor. Ancak bu yetersizlik zamanla ortadan kalkıyor ve “insan” diğer canlılara kıyasla 2-0 yenik başladığı hayat mücadelesinde diğer türlerin önüne geçiyor. Ona bu avantajı sağlayan şey ise iki ayağının üzerinde durabilmek (denge) ve adımlamak (hareket) diyebiliriz. Hatta bebeklerin ebeveynlerinden sıyrılıp birey olmaya başladığı nokta işte burası. Atılan her adım, ileride atılacak bağımsız adımlara referans oluyor.

Peki nasıl yürüyoruz?

Diğer hayvan türleriyle karşılaştırıldığında, hareket ve dengenin insan için sadece beslenmek, korunmak ve çoğalmak anlamına gelmediği aşikâr. Evrimsel süreç gösteriyor ki insanoğlu besin zincirinin tepesine çıkarken beyin gücünün yanı sıra hareket ve denge kabiliyetinin avantajlarını da fazlasıyla kullandı.

Ancak karmaşık bir sistem olan yürüme işlemi bizi dünyamızı paylaştığımız diğer bazı canlılarla birçok açıdan birleştiriyor. Bu veri, düz bir zemin üzerinde dik tutulan iki ila yedi günlük arası bebeklerin bacaklarındaki yirmi kasta sinirlerden kaynaklı elektriksel aktivite tespit edilmesiyle elde edilmiş. Bu

aktivitelerin çizdiği desenlerin insan ile uzaktan yakından alakası olmayan kedi, kuş gibi canlı türleriyle aynı olması bize yürüme refleksinin doğuştan geldiğini gösteriyor.

Ancak yürümeyi başarabilmek için bedenimizin her köşesi sürece katkı sağlıyor. İskelet sistemi destek görevi görürken, kaslar ve eklemler aracılığı ile kemikler oynatılabiliyor. Hareketin düzgün ve amaca uygun olması için tüm bu yapıların sağlıklı ve güçlü olması gerekse de beyin ve omurilikle yönetilen merkezi sinir sistemi olmaksızın hareket söz konusu değil.

Dolayısıyla insanoğlu her hareketiyle yeni sinir bağlantıları kuruyor ve her yeni sinir bağlantısı daha iyi hareket kabiliyeti anlamına geliyor.

Tabii bu noktada sadece beyin, kas ve eklemler hareket edebilmek için yeterli değil. Hareket sürekliliğini ve güvenliğini sağlayabilmek için denge şart. İşte o noktada vestibüler sistem devreye giriyor. İşitme duyumuzun parçası olan bu müthiş yapı başın hareketi ve pozisyonu hakkında sağladığı verilerle dengenin de kilit noktası. Bu veriler neler derseniz; gözlerimizden iletilen görsel veriler, derimizdeki sensörlerle algılanan bilgiler, vücut parçalarının birbirine olan ve vücudun çevreye göre konumu iç kulaktaki vestibüler sisteme iletiyor. Burada bulunan denge sıvısı kafa hareketlerinden vücudun pozisyonuna dair bilgileri kafamızın arka bölümündeki beyinciğe gönderiyor. Beyincik bu verileri hızla işleyip kas ve eklemlere sinyaller göndererek vücudun ihtiyaç duyduğu postürel ayarlamaları yapıyor. Kas hareketlerinin zamanlaması ve uygulanacak kuvvet miktarının koordine edilmesi de yine beyinciğin görevi.

Diğer hayvan türleriyle karşılaştırıldığında, hareket ve dengenin insan için sadece beslenmek, korunmak ve çoğalmak anlamına gelmediği aşikâr.

Evrimsel süreç gösteriyor ki insanoğlu besin zincirinin tepesine çıkarken beyin gücünün yanı sıra hareket ve denge kabiliyetinin avantajlarını da fazlasıyla kullandı.

39

v

Ekolojik denge her şeyi bir arada tutuyor Mikrobiyolojiden başladık ve konu insana geldi. Şimdi ölçek paydasını biraz daha küçültüp dünya üzerindeki bu hareketliliğin doğrudan etkilediği doğaya ve ekolojinin dengesine kısaca bakalım.

Her türün bireysel ve toplu olarak hareketliliğinin en büyük amaca yani hayatta kalma dürtüsüne hizmet ettiğinden bahsetmiştik. Ancak bu hareketlilik sadece onlara değil çevresine de kazanç/kayıp getiriyor.

Daha doğrusu türler arası bu dengeye katkı sağlayanlar evrimsel süreçle günümüze kadar gelebilmiş. Örneğin arıların gündelik hareket döngüleri kovanı ayakta tutarken çiçekten çiçeğe gezdiklerinde bitkiler arası tozlaşmayı da sağlıyor. İnsanoğlu ve birçok hayvan türünü besleyen kaynakların üçte birine polen taşıyan böcekler sayesinde sahip olduğumuzu ve arıların da bu sürecin %80’ini teşkil ettiğini düşünürsek,

onların her türlü hareketi tüm besin zinciri için hayati değerde. Özetle, bu yazıda bahsettiğimiz ve elbette bahsedemediğimiz tüm canlı türleri bütünün işlemesini sağlayan çarklının dişlileri. Polen taşıyıp çiftçilik yapanlar da var, av ya da avcı olup dengeyi kuranlar da.

“Bitkiler hareket etmiyor?” diyebilirsiniz ancak onlar da kendi ölçeklerinde hayli hareketliler. Öyle ki tohum halinde iken toprak ana tarafından beslenip büyütüldükten sonra harekete geçiyor ve toprak üstüne çıkmaya çalışıyorlar. İhtiyaçları olan su için toprağın derinliklerine köklerini uzatıyor, fotosentez için yapraklarını geliştiriyor, gün ışığı için her sabah taç yapraklarını açıp her akşam kapatıyorlar. Bunu da hem döngüsel bir hareket hem de sistemli bir denge içinde başarıp ekolojik dengenin ayrılmaz parçaları oluyorlar.

Birkaç kurt tüm ekosistemi nasıl yeniler?

Dedik ya doğanın da bir dengesi var. Ancak bu denge bazen bozulur ve yeniden tesis etmek gerekir. Bazı bilim insanları böyle düşünmüş olacaklar ki ABD’nin meşhur Yellowstone Parkı’nın bozulan ekosistemini düzeltmek için 1995 yılında harekete geçerler. İlk adımları Yellowstone’a 14 kurt salmak olur. Kısa vadede değişime neden olmayan bu adım 10-15 yıl içinde mucize yaratır. Öncelikle geyikler ekosisteme dahil edilen kurtlara av olurlar ya da parkın başka bölgelerine kaçarlar. Geyik sayısının azalması hatta bölgeden çekilmeleriyle onların besin kaynağı olan bitki örtüsü palazlanmaya 40

başlar. Bitkilerin çoğalması birçok böcek türünün de türemesi demek; nitekim öyle olur. Uzun süredir görünmeyen böcekler, onlarla beslenen kuşları ve diğer hayvan türlerini bölgeye çeker.

Kurtlar çakalları da öldürdüğü için çakalların avladığı hayvanlar da bölgeye akın eder. Kunduzların artması ise müthiş bir etki yaratır çünkü kurdukları küçük baraj gölleri sucul yaşamı arttırır. Tavşan, fare, sansar, porsuk ve baykuş gibi canlılar da bu olumlu değişimden nasibini alır. Bir başka ilginç nokta ise bitki örtüsündeki değişim ile erozyonun azalması ve nehirlerin daha güçlenmesi zira su kanalları

genişler, nehir kıyıları stabil hale gelir. Av ve avcı dengesinin tesis edilmesinin doğanın dengesi için ne kadar mühim olduğu bir kez daha ortaya çıkar.

Ancak bu noktada bir şeye dikkat çekmek isteriz; bu bölgede doğanın dengesini büyük ölçüde yıkanlar 1872’de burada bir ulusal park kurmak isteyen ve 1926’ya dek bölgedeki kurt popülasyonunu yok eden insanlar olmuş. Doğaya uyum sağlamak yerine onu yönetmede bilimsellikten uzak şekilde hırslı davranmanın biz dahil hiçbir canlıya fayda sağlamadığını göstermesi açısından bu proje son derece dikkat çekici.

Yaşam kaynağı dört element Ekolojinin dengesinin sıkı sıkıya bağlı olduğu başka bir noktaya odaklanalım şimdi de… Yani Dünya’nın yapı taşları olan dört elemente: ateş, su, toprak, hava.

Bu elementlerin varlığı da müthiş bir hareket ve denge prensibine dayanıyor.

Ateşin yani magma hareketlerinin üzerinde bulunan kıta büyüklüğündeki levhaları harekete geçirebildiğini söylersek ne muazzam bir güçten bahsettiğimizi hayal edebilirsiniz. Ateş ve toprağın etkileşiminden doğan bu hareketlilik öyle bir noktada ki depremler, heyelanlar, göçükler birbirini tetikliyor ve bir yandan canlı yaşamı tehdit ederken diğer yandan olumlu katkıda bulunuyor. Dahası bu magma tabakası dünyamızı döndüren ivmeyi de yaratıyor. Dünya’nın katı demirden oluşan iç çekirdeği gezegenin geri kalanından daha hızlı şekilde doğu yönünde dönerken, erimiş demirden

oluşan dış çekirdek ise daha yavaş şekilde batıya doğru dönüyor.

Oluşan jeomanyetik alan sayesinde Dünya’mıza hayat veren hareket sağlanmış oluyor.

Hayatın özü olan tatlı ve tuzlu su kaynaklarına gelecek olursak; akarsuların hareketi, denizlere dökülmesi, denizlerin okyanuslara bağlanması yaşamın olmazsa olmazı.

Bu su kaynaklarının döngüsel hareketliliği de dünyayı yaşanılır kılıyor. Yağmur olarak dünyamıza inen suyun, buharlaşarak tekrar göklere çıkması ve yeniden toprağa indiğinde canlıların besin kaynaklarına can suyu olmasının önemini de anlatmaya gerek yok.

Dünya’nın yapı taşları olan dört element ateş, su, toprak, havanın varlığı da müthiş bir hareket ve denge prensibine dayanıyor.

Son elementimiz ise nefesimiz olan hava. Atmosfer katmanları arasında sürekli bir moleküler akış söz konusu. Bu da diğer elementlerin hareketliliğinde kendine yer bulup canlı yaşamı oluşturan döngüye katkı sağlıyor.

Her evrenin özünde hareket ve denge var Mikroskopla başladığımız hikâyeye teleskopla devam edelim.

Gezegenimizin merkezindeki ateş topu magmanın gezegenimizi döndürdüğünü biliyoruz. Ancak komşularımız var ve onlar da hareket ediyor. Birlikte var olabilmek için ise dengeye ihtiyaç duyuyorlar.

etmenlerden biri. Bu hareket ve denge prensibi aynı zamanda gün ve mevsim döngülerini de oluşturuyor.

Kısacası güneş sistemindeki hareketlerin Dünya’daki yaşamı olumlu etkilemesi başlı başına bir denge iken, gün ve mevsim döngüleri de başka bir dengenin tezahürü.

Güneş sistemi sekiz gezegen, statüsü değişen Plüton dahil beş cüce gezegen, onların 205 uydusu, milyarlarca gök cismi ve tabii Güneş’ten müteşekkil. Sistemdeki her şey kütleçekim ve merkezkaç gibi kuvvetler sayesinde kendi etraflarının yanı sıra Güneş’in etrafındaki yörüngede kusursuz bir denge içinde dönüyor.

İşte tam da bu noktada ölçeği tekrar müthiş bir hızla büyütelim ve yazının başındaki bakterilerin de altına, maddenin yapı taşı atomlara inelim.

Atom yapısı incelendiğinde burada da bir hareket olduğu görülüyor. Üstelik bu aşina olduğumuz bir hareket.

Atomun iç yapısına göz attığımızda atom çekirdeği ve etrafında bir yörünge dahilinde dönen atom altı parçacıklarla karşılaşıyoruz. Tıpkı merkezdeki Güneş’in etrafında dönen gezegenler gibi. Buradan da anlıyoruz ki karşımıza her daim her ölçekte yeni evrenler çıkıyor; hareket ve dengenin yarattığı evrenler.

Bu hareket ve dengenin Dünya’mız açısından önemi büyük zira bildiğimiz kadarıyla tek canlı yaşamına ev sahipliği yapan gezegenimizin sıcaklığını belirleyen en büyük

41

v

FOTOĞRAF: BRIGITTE LACOMBE

B I Y O G R A F I

Zaha Hadıd KALIPLARA SIĞMAYAN “KAVISLER KRALIÇESI”

Dünyanın en ses getiren birçok mimari tasarım bu Iraklı dehaya ait. İmza niteliğindeki akışkan kavisleri, sonsuzluğa uzanan hareketli parametrik çizgileri sayesinde o, bir mimardan öte fütürist hatta gerçeküstü eserler veren bir sanatçı. Hafızalara kazınan tasarım dilinin yalnızca bina ve şehirlerde değil, dekorasyondan mücevhere, kostümden sahne tasarımına dek birçok yansıması var. Yaratıcılığın sınırlarını zorlayan, dünyanın en önemli mimarlık ödüllerini kazanan “Kavisler Kraliçesi” Zaha Hadid’in 2016’da hayatını kaybettiğinde geride bıraktığı 65 yıllık üretkenliği, ilham verici bir hikâye…

OYA İŞERI GEVER

42

Haydar Aliyev Kültür Merkezi, Guangzhou Opera Binası, Morpheus Oteli, Londra Su Sporları Merkezi, Messner Dağ Müzesi… Dünyanın dört bir yanındaki bu binaları görür görmez, o harika kavislere hayat veren vizyonun Zaha Hadid olduğunu anlarsınız. Sadelik ve şatafat, yumuşak hatlar ve sert mesaj, birbirine benzerlik ve eşsizlik… Tüm bu zıtlıkların mükemmel birleşimidir onun eserleri. Evet onlara bina demek haksızlık olur zira sanat eseri gibi “ben buradayım” der her biri.

SOLDA: ZAHA HADID BAĞDAT’TA YAŞARKEN

Zaha Hadid’in Irak sınırlarını aşan yaratıcılığının ilk tuğlaları o dönemde örülmeye başladı. Bağdat’ın köklü estetik kültürü içinde büyürken ailesiyle çıktığı yolculuklarda gördüğü Sümer harabeleri gibi ihtişamlı tarihi eserler, Kurtuba Camii gibi anıtsal yapılar, eşsiz müzeler çocuk dimağında iz bıraktı.

Eğitimine Bağdat’ta başlayan Hadid, Beyrut Amerikan Üniversitesi’nde matematik okudu ancak çocukluk hayali bambaşkaydı. Teyzesinin yaptıracağı ev için sunum yapan mimarın çizimlerine büyülenmiş şekilde bakıp mimar olmaya karar verdiğinde 11 yaşındaydı.

1972’de Londra Mimarlık Akademisi’ne kaydoldu ancak onun için dönüm noktası olan adımı 1977’de attı. Üniversiteden profesörü olan Hollandalı ünlü mimar Rem Koolhaas’ın tasarım ofisi OMA’da çalışmaya başladı ve kısa sürede ortağı oldu. Yeni fikirlere açıklığıyla dikkat çeken firmada, mimarlık stilinin ilk formlarını oluşturmaya başladı. 1980’de Zaha Hadid Architects’i kurduğunda ise tasarımları daha da özgünleşip ses getirdi.

Kendi başına çalıştığı ilk on yıl içinde zaman zaman yadırganan stilinden hiç taviz vermedi. Çok sayıda yarışmaya katıldı ve birçok uluslararası ödül aldı ancak birinci bile olsa bu muazzam projelerin çoğu kâğıt üzerinde kaldı. Gerekçeler ise inanılmaz; topografyanın hareketli çizgisini mimari konsept ve iç mekânla bütünleştiren çizimleri fazla modern, gerçek dışı, inşa edilemez, kullanışsız ya da pahalı bulunuyordu.

Almanya’da bulunan ve 1993’te tamamlanan Vitra İtfaiye İstasyonuyla şeytanın bacağını kırması üç yılını aldı. Hadid’in şansını döndüren bu ilk büyük projesi hayatı boyunca kendisine en çok şey ifade eden eseri oldu. Hadid’in klasik eserlerinden biri olarak anılan bina, keskin ve radikal çizgileriyle dikkat çekiyordu. Kariyerinin başlarındaki bu form zamanla kendini topografyadan, doğadan, o toprakların jeolojisi, arkeolojisi ve tarihinden etkilenen, dış mekânla iç mekân arasındaki sınırları yıkan, akışkan formlara bıraktı.

VITRA İTFAIYE İSTASYONU, ALMANYA BINA, HADID’IN KLASIK ESERLERINDEN BIRI OLARAK ANILIYOR. NE VAR KI KARIYERININ BAŞLARINDAKI BU KESKIN VE RADIKAL ÇIZGILER ZAMANLA KENDINI TOPOGRAFYADAN, DOĞADAN, O TOPRAKLARIN JEOLOJISI, ARKEOLOJISI VE TARIHINDEN ETKILENEN, DIŞ MEKÂNLA IÇ MEKÂN ARASINDAKI SINIRLARI YIKAN, AKIŞKAN FORMLARA BIRAKTI.

Zamanının ötesinde olduğu için yıllar boyu hayata geçemeyen proje tasarımlarının ardından Avusturya’daki Bergisel Kayak Merkezi’nin bina tasarımı yarışmasında birinci oldu. Yılankavi tasarımıyla göze çarpan yapı 2002’de açıldığında o kadar ses getirdi ki kısa sürede bölgesel sembole dönüştü.

Artık kendine özgülüğünü kabul ettirmiş, aranan bir mimardı. 2003’te Cincinnati’de inşa edilen Rosenthal Çağdaş Sanatlar Merkezi, bir kadın mimarın Amerika’da hayata geçen ilk sanat müzesi projesi olmasıyla mimarlık tarihine geçti ve bu daha başlangıçtı.

FOTOĞRAF VIRGILE SIMON BERTRAND

Zaha Hadid kariyerinde yıldız gibi parlayan başarılara sürekli yenilerini ekleyen bir “starchitect” yani “yıldız mimar”. Ve onu dünyanın en önemli mimarlık ödüllerini kazanan ilk kadın yapan süreç 1950’de, Irak’ta başladı.

O dönemde Irak bugünkünden hayli farklı bir çizgideydi; dolayısıyla minik Zaha zengin ve iyi eğitimli bir ailenin çocuğu olarak şanslı bir başlangıç yapmıştı. Babası Muhammed Hüseyin Hadid iktisatçı, siyasetçi ve demokrasi savunucusuydu. Annesi Vecihe ise Musullu bir sanatçı.

ZAHA HADID’IN 1980’DE LONDRA’DA KURDUĞU ZAHA HADID ARCHITECTS, BUGÜN 55 ÜLKEDEN 400 ÇALIŞANI ILE BIRLIKTE, DÜNYA ÇAPINDA 950 PROJEYE IMZA ATMIŞ BIR DEV VE KURUCUSUNU KAYBETMIŞ OLSA DA HÂLÂ FAALIYETTE.

FOTOĞRAF CHRISTIAN RICHTER

BIR “YILDIZ MIMAR” DOĞUYOR

GALAXY SOHO - PEKIN, ÇIN

SAĞDA: ZAHA VE AILESI ROMA’DA. ÇOCUKKEN ANNE VE BABASIYLA FARKLI ÜLKELERE YAPTIKLARI YOLCULUKLAR, ZAHA’NIN MIMARIYE TUTKUSUNU ARTIRMIŞTI.

ZAHA HADID KARIYERI BOYUNCA AMERIKA’DA HARVARD, COLUMBIA VE YALE’IN YANI SIRA ALMANYA VE AVUSTURYA’DAKI PEK ÇOK PRESTIJLI ÜNIVERSITEDE DERS VERDI, MIMARLIK DERGILERINDE YAZILARI VE PROJELERI YAYINLANDI.

43

v

MÜHENDISLIĞIN SINIRLARINI ZORLAYAN TASARIMLAR Hadid, kariyeri boyunca Roma, Berlin, Abu Dabi, Barselona, Londra, Pekin, New York, Bakü gibi şehirlerde, gökdelenlerden konser salonlarına kadar çoğu simgesel yapılara dönüşen modern yapılar tasarladı.

Bunların en belirgin özelliği kavisli, yer çekimine meydan okuyan ve toprağın içinden yükseliyormuşçasına illüzyon yaratan havası ve elbette mühendisliğin sınırlarını zorlaması. Örneğin BMW’nin Almanya’daki merkez binası kavisli hatlarıyla fabrikadan ziyade sergi salonunu andırıyor. Öte yandan İspanya’da bulunan Zaragoza Köprü Pavyonu farklı mimarisiyle çok amaçlı sergi alanı olarak da hizmet veriyor zira fiberglasla sağlamlaştırılmış betonarme sistemi, dış kaplaması ve her biri farklı gri tona sahip 29 bin üçgen detayıyla oldukça göz alıcı. İç ve dış mekânları akışkan şekilde bağlayan Guangzhou Opera Binası parlak granit ve camın birlikte kullanımı açısından mimarın tasarım kabiliyetinin harika bir örneği. Bu bina aynı zamanda onun Çin’deki ilk projesi.

Hadid doğadan ilham alan biri hatta 2012 Yaz Olimpiyatları için tasarladığı Londra Su Sporları Merkezi’nin esin kaynağı mürekkep balığı... “Suyun akış geometrisi”nin eşsiz bir tezahürü olan tasarım, dalga benzeri çatısı ile hâlâ çok beğeniliyor.

Gelelim mimarın belki de en bilinen eserlerinden Haydar Aliyev Kültür Merkezi’ne… Bakü’nün simge yapılarından olan bu yapı Azerbaycan mitolojisindeki Hazar Denizi’nin

ZARAGOZA KÖPRÜ PAVYONU, İSPANYA

yükseliş hikâyesini tasvir eden dalga formuna sahip ve bu geçmiş ile geleceğin birleşmesini simgeliyor.

Konser ve konferans salonları, kütüphane, müze ve sanat galerileri barındıran dev kompleksin konsepti Hadid’e ait ancak iç tasarımını Kıbrıslı Türk mimar Saffet Kaya Bekiroğlu yapmış.

2015’te tamamlanan Messner Dağ Müzesi de Hadid’in doğaya akışkan şekilde entegre olan mimari dilinin en iyi örnekleri arasında. Dağcı Reinhold Messner için İtalyan Alplerindeki 2.275 rakımlı Kronplatz zirvesinde hayata geçirilen proje, dağ buzullarına bilimsel bakış, dağcılık ve kaya tırmanışı tarihi, efsanelere konu olmuş dağlar, dağlarda yaşayan halklar perspektifiyle tematik bir müze.

Adını rüya tanrısından alan Morpheus Oteli de vorteksli çizgisiyle nevi şahsına münhasır. Hadid, fütüristik bir heykeli andıran bu monolitik kütleye amorf delikler açarak dramatik bir etki yaratmış. Yapının diğer özelliği ise eksoskeleton yani mekanik dış iskeletiyle dışarıdan desteklenmesi. Bu taşıyıcı sistem, içeride kolon veya duvarlara ihtiyaç bırakmadığı için iç mekân alanının maksimuma çıkmasını sağlıyor ve buraya dünyanın bu tarz bir taşıyıcı sistem kullanan ilk serbest formlu yüksek binası unvanını kazandırıyor. Çin Halk Cumhuriyeti Makao Özel İdari Bölgesi’nde bulunan ve Uzak Doğu’nun en popüler turistik merkezlerinden olan otel esasen kumarhane, iki tiyatro, alışveriş merkezi, 20 restoran ve 4 oteli ile dev bir kompleks.

44

TÜRKIYE’DE YENI TIP KORONAVIRÜSE KARŞI VERILEN MÜCADELEYE DESTEK AMACIYLA AZERBAYCAN’DA HAYDAR ALIYEV MERKEZININ DIŞ CEPHESINE TÜRK BAYRAĞI YANSITILDI. (NISAN 2020)

MORPHEUS OTELI, MAKAO

MESSNER DAĞ MÜZESI, ITALYA

LONDRA SU SPORLARI MERKEZI, INGILTERE

GUANGZHOU OPERA BINASI, ÇIN

HAYDAR ALIYEV KÜLTÜR MERKEZI, AZERBAYCAN

KARTAL KENTSEL DÖNÜŞÜM PROJESI, ISTANBUL

TÜRKIYE’DE HADID IMZASI OLABILIRDI Hadid tek yönlü bir mimar değildi. Geniş ekibiyle birlikte şehircilik tasarımlarına da imza atıyordu. Hatta onun çığır açan tarzı Türkiye’de kullanılabilirdi ancak bu şans şimdilik kaçırılmış görünüyor. Zaha Hadid’in Kartal Kentsel Dönüşüm Projesi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin 2006 tarihli yarışmasında birinci olmuş. Sadece “olmuş” diyoruz çünkü bürokrasi yüzünden neredeyse hiç uygulanmamış.

Kartal-Pendik aksının İstanbul’un yeni merkezlerinden biri olarak tasarlandığı proje, Asya ile Avrupa’yı birleştiren ulaşım ağları göz önünde bulundurularak şekillenmiş. Çizimler tek bir sert dikey form içermeksizin ticaret merkezi, yüksek segment yaşam alanları, konser ve tiyatro salonlarının yanı sıra muhteşem bir marina sunuyor. 550 hektar alanı kapsayan proje, dalga gibi yükselip alçalan bir bütün.

BIRLEŞIK ARAP EMIRLIKLERI’ND BULUNAN ALJADA CENTRAL HUB, SU DAMLASININ DÜNYANIN YÜZEYINE ÇARPTIĞI ILK ANI YANSITIYOR

ESFERA ŞEHIR MERKEZI, MEKSIKA

MIMARI ANLAYIŞININ KÖKLERI DOĞAYA UZANIYOR Zaha Hadid’in her tasarımında köşeli öğeler yerine, yuvarlak çizgiler hakim.

Bununla ilgili birkaç görüş var…

Birincisi kendisine ait zira insanlar ona “Neden eserlerinde düz çizgiler ve 90 derece açılar yok?” diye sorduklarında “Doğayı düşünürseniz, sıradanlık, düz ve 90 derecelik hatlar ve tekdüzelik göremezsiniz” diye cevap verdiğini söylüyor. Denizlerin dağlara kavuştuğu, ovaların şehirleri kucakladığı kesintisiz topografyanın akışkanlığına tutkuyla bağlı olan Hadid tüm mimari elemanları doğanın parçası olarak kabul ediyor, doğayla mücadele eden değil, onun organik uzantısı olan yaşam alanları kurgulanması gerektiğine inanıyor. “Organik” teriminin mimari materyali değil, yaşam alanlarının araziyle entegrasyonunu ifade ettiğini ekleyelim. Öte yandan Stirling ödüllü mimar Amanda Levete, oğlu çok küçükken Zaha ona adını Arap harfleriyle nasıl yazacağını öğrettiğinde, meslektaşının kavis aşkının bambaşka bir kaynağını fark ettiğini söylüyor.

Uzmanlara göre, 21. yüzyılın zorluk ve fırsatlarını müthiş bir dengeyle sentezleyen mimari anlayışının temelinde bir çaba daha var: Geleneği bozup yeniden inşa etmek. Çizdiği her projesinde kendini yapısal bütünlüğü bozup yeni açılar, yüzey oyunları, dış cephenin kaydırılması, eğriler ve dalgalarla yeni düzlemsel şekiller keşfetmeye adamış biri Hadid.

Bu deneysel yaklaşımı nedeniyle mimarlık çevreleri onu belli bir kategoriye sokmakta zorlansalar da çalışmaları 2016 yılında Design Museum tarafından “modern yaşamın kaosu ve akışını uyandıran parçalı geometri” olarak tanımlandı.

Bu arada yuvarlak hatlı tasarım dilini kadın oluşuna bağlayanlara da şiddetle karşı durur mimar. “Mimarlık benim için kendimi ifade etme aracı değil” der ve ekler: “Birey olarak kendini anlatmak için mücadele ederken onu yorumlamak demek, mimarlığı yanlış anlamak demektir.

Benim için mimarlık, şüpheye yer vermeyecek biçimde toplumun ilerlemesine, bireysel ve kolektif iyiliğimize katkıda bulunmalıdır.”

BERGISEL KAYAK MERKEZI, AVUSTURYA

45

v

TASARIMIN BIRÇOK DALINDA VERIMLI BIR KARIYER Şehirlerin sembol binalarını tasarlayıp inşa eden, iç mimariyi de aynı çizgide kurgulayan Zaha Hadid, birçok alanda ürün konsepti tasarladı.

Mobilyadan mücevhere, modadan sahne tasarımına geniş yelpazede çalışan tasarımcı, bazen ünlü markalarla da iş birliği yaptı.

UltraStellar Londra’da, çağdaş sanatçıların eserlerine ev sahipliği yapan David Gill Gallery için yaptığı akışkan dinamikli mobilya tasarımları, UltraStellar isimli bir mobilya koleksiyonuna dönüştü.

Lamellae Danimarkalı gümüş takı markası Georg Jensen ve Hadid’in yaratıcı birlikteliğinden doğan Lamellae yüzük ve bilezikler som gümüş, siyah rodyum kaplama gümüş ve siyah elmaslarla bezeli olmasına rağmen minimalizm ve zarafeti aynı potada eritmiş.

Silene 18. yüzyıldan bu yana el işçiliği ürünü mücevher tasarımı yapan Lübnanlı Aziz&Walid Mouzannar ailesi için hazırlanan yüzük ve bileklik koleksiyonu Silene’de, Hadid’in karışık akışkan desenleri pırlanta kakmalarla bezenmiş.

Celeste Swarovski için tasarlanan dinamik formlu Celeste kolye ve kelepçe, Hadid’in imzasını taşıdığını haykırıyor.

Perrin Paris

Unique Circle Yatı Alman gemi inşa ve mühendislik şirketi Blohm+Voss için tasarlanan Unique Circle, 128 metrelik bir megayat ve 90 metrelik 5 farklı yattan oluşan bir filo. Üzerinde süzüleceği denizlerin akışkan formunun iç mekân tasarımına da uzandığı bu filo, geleceğin yat tasarımı trendlerini belirleyebilir.

Metapolis Balesi Belçikalı koreografi merkezi ve dans stüdyosu Charleroi Danse için hazırlanan Metapolis Balesinin koreografisi, kostüm ve sahne tasarımı Hadid’in akışkan mimari stiliyle buluştu. Hadid bu projede sanatçıların üzerinde ve etrafında dans edecekleri yarı saydam alüminyum köprülerin yanı sıra mavi ekran teknolojisiyle üzerine şehir hayatından görüntülerin yansıtılabildiği kostümler tasarladı. Böylelikle dansçılar manzaranın kesintisiz birer parçası oldular; aynen Hadid’in topografya ve binaları kesintisiz birleştirme vizyonu gibi…

46

1893’te kurulan eski bir eldiven üreticisi Perrin Paris yıllar içinde bu geleneğini yansıtan deri çantalar üretmeye başlamış. Hadid ise markaya özel tasarladığı kapsül koleksiyonda portföy çanta değil de mücevher taşıyormuşsunuz hissini yakalamayı başarmış.

Louis Vuitton Icone Bag Louis Vuitton, Hadid’ten ikonik “bucket” çantasını kendi stilinde yeniden yorumlamasını isteyince ortaya bu heykelsi estetiğe sahip ürün çıkmış.

Tela İtalyan Citco için tasarlanan raf sistemi

NOVA Shoe Jeolojik katmanlardan esinlenerek United Nude için tasarlanan bu fütüristik ayakkabı, fiberglas topuk üzerine vinil ve krom dış kaplamaya sahip. İç yüzey ise İtalyan nappa deri…

Melissa

Lacoste Shoe

Kavis ve oyuntuları ile Hadid’in mimari tasarımlarını andıran bu ultra modern görünümlü ayakkabı, Brezilyalı ayakkabı markası Melissa için tasarlandı.

Lacoste için tasarlanıp sınırlı sayıda üretilen bu üniseks deri çizme, spiral yapısıyla bacağı ergonomik şekilde sarabiliyor.

Mesa Table Zaha Hadid, İsviçreli mobilya üreticisi Vitra için tasarladığı poliüretan ve fiberglas masayı, su altındaki temelini gizleyen nilüfer çiçeklerine benzetmişti.

Field of Towers Londra Tasarım Festivali için tasarlanan ve cilalı reçineden yapılan satranç takımı, Hadid mimarisini yansıtan mini bir şehir silueti adeta.

Ves-el

WMF

Britanyalı tasarımcı Gareth Neal ile birlikte tasarladığı organik şekilli ahşap vazolar hem Amerikan akmeşesinin sıcaklığını hem de modern bir heykel estetiğini yansıtıyor.

Avrupa’nın büyük üreticisi WMF için tasarlanan avangart çatal bıçak setinde her bir parçanın farklı kıvrımları, birlikte harmoni oluşturuyor.

2012’DE BUCKINGHAM SARAYI’NDA DÜZENLENEN TÖRENLE ZAHA HADID’E, İNGILTERE KRALIÇESI II. ELIZABETH TARAFINDAN DAME UNVANI VERILDI.

Hadid mimarlığın Nobel’i sayılabilecek Pritzker Mimarlık Ödülü’nü alan ilk kadın olmasıyla bilinir ancak bazı devletlerden de saymakla bitmeyen ödül ve onur madalyaları da alan bir isim.

Neredeyse 200 yaşında olan RIBA’nın (Royal Institute of British Architects) aralarında Stirling ve Kraliyet Altın Madalyası gibilerinin de bulunduğu pek çok ödülüne layık görüldü.

Mimarlığa yaptığı hizmetlerden ötürü İngiltere Kraliçesi II. Elizabeth tarafından Britanya İmparatorluk Nişanı verilerek “Dame” unvanına

sahip oldu. Fransa Cumhuriyeti Sanat ve Edebiyat Nişanı, Japonya Praemium Imperiale Madalyası, Amerikan Mimarlar Enstitüsü (AIA) ile Amerikan Sanat ve Edebiyat Akademisi’nin onur üyesi olması da saygınlığını arttırdı.

Medya da onun başarısını takdir ederdi. 2007 ve 2008’de Forbes’un “Dünyanın En Güçlü 100 Kadını” listesine art arda girdi. 2009’da ise The Times’ın “10 Yılın 50 Başarılı İnsanı” listesinde yer aldı. Ve bunlar listenin kısa bir özeti.

FOTOĞRAF: JOHN STILLWELL (REUTERS)

ÖDÜLLERLE DOLU BIR YAŞAM

47

v İ N O V A S Y O N

AKILLI BASTON WEWALK

görme engellilerin hayatını değiştirdi WeWALK, görme engellilerin bağımsız şekilde ve güvenle hareket etmelerine yardımcı olan akıllı bir baston ve Türkiye’nin tüm dünyaya armağanı. Şimdiye dek 37 ülkede görme engellilerin hayatına dokunan cihaz, dünya çapında çok ses getirdi.

Kendinizi görme engelli bir bireyin yerine koyun ve hayal edin… Elinizde standart bir beyaz baston yerine üzerindeki ultrason tabanlı sensörleri sayesinde ayak hizasından baş çevresine dek tüm engelleri algılayıp titreşimle uyarı veren bir bastonunuz var.

Artık tabelalar, traf ik direkleri, ağaç dalları özgürce hareket etmenize engel değil. Cep telefonunuzla entegre çalıştığı için sesli navigasyon da sağlıyor. Hatta tüm dünyada 5 bin şehirde kafe, restoran gibi popüler yerleri listeliyor, buralara gidebilmenizi sağlayacak toplu taşıma araçlarına yönlendiriyor. Üstelik iOS ve Android uyumlu olmasının yanı sıra açık kaynaklı olduğu için 48

istediğiniz uygulamayı baston üzerinde bulunan touchpad ve bluetooth bağlantıyla bu cihaza indirip ihtiyacınıza göre güncelleyebiliyorsunuz; tıpkı akıllı telefonlar gibi... İşte dünyanın en akıllı bastonu WeWALK tüm bunları yapabiliyor. Kendisi de görme engelli olan Türk girişimci Kürşat Ceylan ve ekibinin geliştirdiği cihaz, Ar-Ge aşamasındayken dahi ses getirdi ve inovatif ürünleri değerlendiren pek çok prestijli kurumdan ödül almayı başardı. Hatta piyasaya sürüldüğü 37 ülkede sosyal yaşama eşit ve tam katılımını sağladığı görme engellilerin hayatlarında hatırı sayılır bir kolaylık yarattı.

EKIP LIDERI KÜRŞAT CEYLAN’IN WEWALK PROJESINI ANLATTIĞI VIDEOYU AŞAĞIDAKI KODU OKUTARAK IZLEYEBILIRSINIZ

WEWALK’UN BAŞARISI TESADÜF DEĞIL Geliştirici ekibin başında doğuştan görme engelli birinin olması sayesinde bu bireylerin günlük hayatta karşılaştıkları tüm zorluklar için efektif çözümler sunulması WeWALK’u başarıya taşıyan en büyük etken.

Sosyal sorumluluk taraf ı bir yana, ciddi bir entelektüel ve maddi yatırım gerektiren bu süreç tam bir ekip işi.

Bu yenilikçi f ikir bir sivil toplum kuruluşu olan Young Guru Academy’de (YGA) ortaya atıldı, ArGe çalışması Türkiye’nin dört bir yanından genç mühendislerce yapıldı, Vestel ve Turkcell gibi markalarla yapılan iş birliği ile de üretimi sağlandı.

Yani tamamen ülkemizin insan kaynaklarının eseri olan bu proje, kısa zaman önce piyasaya sürülmüş olmasına rağmen müthiş bir başarı yakaladı. Öyle ki global pazarda büyümek için atılan ciddi adımlar sayesinde başarı graf iği sürekli artıyor.

WEWALK’UN AR-GE VE ÜRETIMI HAKKINDAKI VIDEOYU AŞAĞIDAKI KODU OKUTARAK IZLEYEBILIRSINIZ

GÖRME ENGELLI ÇOCUKLARI WEWALK ILE ÜCRETSIZ BULUŞTURMAK IÇIN BAŞLATILAN KAMPANYAYI AŞAĞIDAKI KODU OKUTARAK IMZALAYABILIRSINIZ

Öte yandan geliştiriciler, WeWALK’un ihtiyaç sahiplerine ücretsiz olarak ulaştırılması için de çaba sarf ediyor. Tüm dünyada sivil inisiyatif in dijital sesi olan Change.org’ta başlatılan bir kampanya sonrası bazı belediyeler satın aldıkları WeWALK akıllı bastonları ihtiyaç sahiplerine ulaştırıyor.

WEWALK TEKNOLOJISI VE TASARIMIYLA FARK YARATIYOR Tüm dünyada görme engelli sayısı 250 milyon, baston kullanan görme engelli sayısı ise 50 milyon.

Dolayısıyla yapay zeka gibi yeni teknolojilerin aslında en çok ihtiyacı olan görme engellilere ulaştırılmasını sağlayan birçok proje var.

güvenlik riski doğuran bir durum. WeWALK sayesinde telefonu cepten çıkartmaya gerek kalmıyor. Böylelikle kullanıcısına tek elini kullanarak tüm bu verileri sağladığı için WeWALK güvenlik risklerini en aza indiriyor.

Yani WeWALK, görme engellilerin bağımsız şekilde ve güvenle hareket etmelerine yardımcı olan akıllı bastonların ilki değil ancak onu benzerlerinden ayıran pek çok özelliği var. Cep telefonu entegrasyonu sayesinde Google Maps navigasyonu kullanılabiliyor. Hatta toplu taşıma entegrasyonu ile çevresindeki duraklar ve oradan geçen otobüslerin saatleri öğrenilebiliyor, otobüsten inilmesi gerektiğinde haber veriyor.

Kaliteli hoparlörüyle komut veren sesli asistan Alexa ise WeWALK’un bir bastondan çok daha fazlası olmasını sağlıyor.

Görme engellilerin hayatını kolaylaştırmanın yanında maddi olarak erişilebilirliğini sağlamak adına WeWALK’un üst kısmı ayrılabiliyor ve kullanıcılar mevcut katlanır bastonlarını bu gövdeye takabiliyorlar.

Yeniden şarj edilebilir güçlü pili donanımın içinde sabit olduğundan uzun süre kullanım şansı var. USB girişi sayesinde bilgisayar ya da başka bir güç kaynağına takılarak da şarj edilebiliyor.

Üstelik telefona gelen arama ve sesli mesajlara da baston aracılığıyla cevap verilebiliyor. Bunun şu açıdan önemi büyük; daha önceleri görme engelliler bir ellerinde standart beyaz bastonla hareket ederken diğer ellerindeki cep telefonlarından navigasyon alıyorlardı. Bu da haliyle yolda yürürken çok dikkat dağıtan ve

WeWALK’un yalın, haf if ve ergonomik tasarımı da üzerinde iyi düşünülmüş detaylara sahip. Ar-Ge sürecinde üç kelime seçilip ona göre tasarım yapılmış: Ergonomik, kolay anlaşılır ve güvenilir. Böylelikle farklı kullanım şekilleri ve farklı el tutuş şekillerine uyumlu bir ürün tasarlanmış. Ürünün üzerindeki farklı doku ve malzeme yapıları da yine görmeyen insanların algısını kolaylaştırma amacını taşıyor. Ancak en önemlisi yabancılık hissi yaratmadan güvenlik hissini sağlamasına dikkat edilmesi.

WEWALK BIRÇOK ÖDÜLÜN SAHIBI Türkiye’nin tüm dünyaya armağan ettiği WeWALK, dünya çapında ses getirdi. Ar-Ge döneminde sergilendiği her fuarda yoğun ilgi gördü ve yatırımlar aldı. 2017 yılında Birleşmiş Milletler’de örnek proje olarak gösterildi. 2018’de ABD’nin inovasyon alanındaki en prestijli ödüllerinden biri olan Edison Ödülleri’nde Sağlık/İyi Yaşam kategorisinde altın ödüle layık görüldü. Time Dergisi taraf ından 2019’un en iyi icatları arasında gösterildi. 28 farklı dilde, 250’den fazla kaynakta haber oldu.

WEWALK, THOMAS EDISON’A ADANAN EDISON ÖDÜLLERI’NDE SAĞLIK & İYI YAŞAM KATEGORISINDE ALTIN ÖDÜL ALDI.

49

v R Ö P O R T A J

ÇAĞIN GÖZ ESTETIK KLINIĞI ESTETIK BÖLÜMÜ UZMANI FATMA İNCEKARA:

“ YÜZ YOGASI ILE YILLARAMEYDAN OKUYABILIRSINIZ” OYA IŞERI GEVER

50

FEYZA DALYANOĞLU

Kendine bakmayı önemseyen herkes yüz yogasının ne denli farklar yarattığını bilir. Doğru yapıldığı taktirde bu egzersiz, alın bölgesinden boyun bölgesine kadar tüm yüzünüzde harikalar yaratmayı vadediyor.

Kasları çalıştırıp kolajen artışı da sağladığı için yüze dinç bir görünüm sağlamasının yanı sıra uzmanlar düzenli yapıldığında yüz felcine yakalanma riskini azalttığını da söylüyorlar.

Biz de Çağın Göz Estetik Kliniğinin Estetik Bölümü Uzmanı Fatma İncekara’ya yüz yogası hakkında merak edilenleri sorduk.

Yüz yogası nedir?

Yoganın daha genç ve sıkı bir vücut için ne kadar iyi bir yöntem olduğunu artık hepimiz çok iyi biliyoruz. Bedenimizin her köşesindeki kaslar üzerinde etkisini gösteren yoganın yüz ve boyundaki kaslarımızı çalıştırma ilkesine dayanan formu ise yüz yogasıdır.

bitiminden bastırarak yukarı doğru çekin. Kaşlarınızı yukarıda tutun ve bu defa yukarıdayken çatmaya çalışın ancak alnınızı kırıştırmamaya dikkat edin. Bu hareketi 10’a kadar sayıp 5 kez tekrar edin. Böylelikle direnç sayesinde kaslarınız çalışacak ve kaş bölgeniz daha kalkık görünecek.

alınması tavsiye edilir çünkü bu şekilde sonuç daha iyi olacaktır.

Yüzün farklı kas yapıları var. O kasları nasıl çalıştırmalıyız?

Yapılan araştırmalar yüzümüzde yaklaşık 60 kas bulunduğunu gösteriyor. Bu kaslar oldukça küçük, narin ve düz bir yapıya sahip. Öte yandan vücudumuzun diğer kaslarına oranla yüz kaslarımız son derece meşguldür çünkü konuşurken, gülerken, sinirlenirken sürekli çalışırlar.

Yüz yogası hareketlerini kısaca tarif edebilir misiniz?

Yüzün çeşitli bölgeleri için etkili olabilecek onlarca hareket bulunuyor. Kolaylıkla yapılabilecek bir iki tanesini şu şekilde sıralayabilirim:

Dolayısıyla hangi bölge için çalışma yapılacaksa doğru egzersiz seçilmeli ve bu uygulama kurallarına göre tekrarlanmalı. İki elinizi C harfi oluşturacak şekilde göz çevrenize yerleştirin.

Gözlerinizin açık olduğundan ve alnınızın kırışmadığın emin olun. 10 saniye basılı tutun ve bu adımı 3 kez tekrarlayın.

Her bir kas grubu için egzersiz biçiminin farklı olduğunu da unutmamak gerek. Sarf edilen çabanın iyi sonuç vermesi için ise uzman desteği alınmasını tavsiye ederim.

Yüzdeki kırışıklık ve sarkmalar neden oluşur? Yüz yogası bunlara hangi yolla çözüm sunuyor?

Kırışıklık hakkında bilinmesi gereken gerçeklerden en önemlisi kırışıklığın yaşlanmanın bir parçası olduğudur.

Bu faktöre ek olarak yer çekimi ve yüz kaslarının hareketi de eklenir.

Bu egzersiz nazolabial çizgi dediğimiz, burnun iki yanındaki çizgileri ve yanakları toparlamaya yardımcıdır. Ellerinizi her iki yanağınızın üstüne yerleştirip bastırın ve yana doğru gerdirin. Derin nefesler ile 10’a kadar sayın ve basıncı azaltın. Bu işlemi 10 kez yapın.

Sağ elinizle başınızın sol yan tarafından tutup sağ yana doğru çekerek gerdirin. Boyundaki yan grup kaslarınızın gerildiğini hissedince 10’a kadar sayın ve gevşeyin. 10 tekrar ile hareketi tamamlayın. Aynı işlemi sol elinizle sağ taraf için de tekrar edin.

Yüz yogasında temel hareketlerin yanı sıra kendimize uygun kombinasyon da yapabilir miyiz?

Bu hareketi yapmak için sadece ellerimize ihtiyacımız var. İki elinizin üçer parmağını kaşlarınızın

Yüz yogasında temel hareketler haricinde sorunlu bölgeye yönelik farklı kombinasyonlar mümkün.

Yalnız bu konuda uzman yardımı

Hareket düzeni her kişide farklı bir kırışıklık formasyonuna sebep olur.

Dinamik kırışıklığın en bilinen türleri arasında dudak üzerindeki çizgiler, alın çizgileri ve göz çevresindeki “kaz ayağı” olarak bilinen çizgileri gösterebiliriz.

Nasıl ki güzel bir vücuda sahip olmak istediğimizde düzenli olarak kas gruplarımızı çalıştırmamız gerekiyorsa yüz yogası da aynı prensiplere dayanır; tek fark yüz ve boyun bölgesindeki farklı kas gruplarına yönelik hareketleri doğru şekilde uygulayarak kırışıklık ve sarkmalara çözüm sunmasıdır. Böylelikle yıllara meydan okuyabilirsiniz.

51

v

Yüzde en çok sarkan ya da kırışan bölge hangisi ve bunu engellemek için nasıl bir hareket kombinasyonu gerekli?

Sarkık göz kapakları, kaz ayağı kırışıklıkları, göz altı torbaları ve şişlikler için etkili göz yogası aşamaları şu şekilde uygulanabilir:

Yüzde en çok dudak ve alın çevresindeki deri sarkma eğilimindedir ve bu durum yüzün daha yaşlı görünmesine neden olur. Bu noktada önerim düzenli olarak yapılan yüz egzersizlerinde özellikle dudak ve üst yüz bölgesindeki kan akımını arttırarak buralardaki derinin sarkmasını ve dudak dolgunluğunun azalmasını engelleyen hareketler olacak.

Böylelikle özellikle dudak ve alın bölgesinde gözle görülür sıkılaşma elde edilebilir.

İlk adımda her iki orta parmağınızı kaşlarınızın iç köşesine bastırın.

Ardından işaret parmaklarıyla kaşların dış köşelerine baskı uygulayın.

Göz çevresine yapılan yüz yogası nasıl bir değişim sağlar?

Göz çevresi derisi ve genel yapısı itibariyle hassas bir dokuya sahip olduğu için yaşlanmanın ilk belirtileri bu bölgede başlar.

Yaşlanma karşıtı pahalı krem ve serumlar bazen istediğiniz sonuçları vermeyebilir. Uygulamanız gereken diğer bir yöntem ise göz yoga tekniğidir.

52

Daha sonra işaret ve orta parmağınızı göz ve kaş bitiminize yerleştirin ve haf ifçe bastırarak göz çevrenizin rahatlamasını sağlayın.

Bir sonraki adımda gözlerinizin çevresine parmak uçlarınızla C şekli oluşturun ve haf ifçe bastırın. Alnınızı serbest bırakın ve gözlerinizi açabildiğiniz kadar açın.

Son olarak parmaklarınızla kaşlarınızın başlangıç ve bitiş noktalarında V harf i oluşturun, bastırarak çekin ve gözlerinizi kısabildiğiniz kadar kısın.

Yüz yogasına yeni başlayan biri ortalama ne kadar sürede farkı görebilir? En erken ve geç sonuç alınan kaslar hangileri?

Göz çevrenize yoga tekniği uyguladığınızda kan dolaşımını arttırarak, daha fazla oksijenin cilde hapsolmasını sağlayabilirsiniz. Bu sayede göz çevrenizdeki kırışıklıkları giderebilir, daha aydınlık ve canlı göz çevresine sahip olabilirsiniz.

Yüz yogası egzersizlerinin geri bildirimler baz alınarak tespit edilen sonuçlarına göre kişilerin farkı görebilmeleri için en erken süre iki haftadır. İlk değişim cildin genel görünümünde olur; en geç sonuç ise göz çevresi, gıdı ve ağız bölgesinde olacaktır.

Peki göz çevresine odaklanan yüz yogasını hangi aşamalarla yapabiliriz?

Yüz yogası günün hangi saatinde yapılmalı? Bunun bir önemi var mı?

Pek çok uzman yüz yogası yapmak için en doğru zamanın güneşin yükselmeye başladığı an olduğunu söyler. Ancak iş ve sosyal yaşam programlarınız, hatta gece geç vakitlere kadar çalışmak durumunda kalmamız buna izin vermeyebilir. Bu sebeple yüz yogası yapmak için doğru ya da yanlış zaman diye bir kavram yok. Her bireyin kendisini enerjik, dingin, dengeli, motive, uyanık hissettiği zaman dilimi farklı. Bu sebeple kendinize “benim için en uygun saat hangisi” diye sorun ve buna göre yüz yogası saatinizi belirleyin.

Yüz yogasında sıklık, devamlılık ve sabır ne kadar önemli?

Yüz yogası egzersizleri, kas gruplarını içeren diğer tüm egzersizlerde olduğu gibi devamlılık ve sabır ilkesine dayanır.

Sıklık olarak ilk 12 hafta için 30 dakikalık bir egzersizi haftada 5 kez yapmanızı öneririm. Bu, yüz kaslarınızın şekillenmesi ve yeniden yapılanması için doğru egzersiz miktarı ve sıklığıdır. Her bir egzersiz belirli kas gruplarını hedefler ve tüm egzersiz seti alın bölgesinden boyun bölgesine kadar tüm yüzünüzde harikalar yaratmayı vadeder. İlk 12 haftadan sonra istediğiniz yüz yogası egzersiz seviyesini seçebilirsiniz. Kaslarınızın güçlü kalması için egzersizi haftada 3-4 kez yapmaya devam edebilir ya da sıkılaşmayı sürdürmek için düşük bir hızda haftada 2-3 kez de

yapabilirsiniz. Tercih tamamen size kalmış.

Hangi yaştan itibaren yapılsa genç görünümü mümkün olduğunca uzatabiliriz?

Yüz yogasına başlamanın yaşı yoktur, her yaşta rahatlıkla uygulanabilir. Genel olarak baktığımızda 20’li yaşlara kadar zaten gelişim devam ediyor.

Ancak 20’den ama en çok da 30’dan sonra cildin kendini yenileme hızı gittikçe düşüyor ve yaşlanma başlıyor. Bu sebepten 30’lu yaşlar yüz yogasına başlamak için en ideal yaşlar.

Yüz yogasının yanlış yapılması ya da bırakılmasının sakıncaları var mı? Varsa düzeltmek için ne yapılmalı?

Hatalı uygulamalar kırışıklık oranında ciddi artışa sebep olabilir ancak sorunlu bölgeye doğru uygulamayı yaptığımızda bu durum sıkıntı olmaktan çıkacaktır.

Yüz yogasını bırakmanınsa herhangi bir sakıncası yok. Ancak yüz yogasının cilde faydaları ve kırışıklıklar üzerindeki etkisi zamanla azalacağından, kişi kendini yüz yogasına tekrar başlarken bulabilir zira yer çekimi ve yaşlanma etkileri aleyhimize çalışıyor olacak.

Peki yüz yogası yaparken başka nelere dikkat etmemiz gerekir?

Yüz yogası hareketlerini ilk başlarda mutlaka ayna karşısında yapmalısınız. Aksi taktirde bir taraf düzelirken diğer taraf kırışabilir. Hareketler yapılırken kırışan taraf mutlaka elle desteklenip düzeltilmeli. Bu şekilde yapılan özenli çalışmalar hata riskini ortadan kaldırır zira uygulama sıklığı arttıkça aynaya ihtiyacınız azalacak ve hareketler yerleşecektir. Bu arada gün içinde saatlerce aynı hareketi yapmaktan çekinin. Hayatın dengeye ihtiyacı vardır; yüzün de öyle…

Bu arada küçük ama etkili bir tavsiye vermek isterim: Yüzünüzde ve boynunuzda kırışıklık oluşturmamak için en iyi uyku pozisyonu sırtüstü uyumaktır, unutmayın. Yani yüz yogasının etkisini devam ettirmek için bu tür önlemlerle desteklemek hayli işe yarayacaktır.

Yüz yogası için mekân sınırımız var mı?

Bunun için herhangi bir sınırlama yok. Yüz yogası egzersiz programı ve uygulama araçlarını nereye giderseniz yanınızda götürebilirsiniz; işte, evde, tatilde, istediğiniz her yerde uygulayabilirsiniz. Artık yüzünüzün nasıl görüneceği, yüz yogası yapıp yapmamakla tamamen sizin elinizde!

Yüz yogası ağrısız ve sızısız bir şekilde gençleşmenin formülleri arasında geliyor. Peki bu yöntemin başka kazanımları da var mı?

Yüz egzersizlerinin düzenli uygulanmasıyla beraber yüz ve boyun kasları sıkılaşır, kondisyon kazanır, şekil almaya başlar. Çalışmaya başlayan kaslar bu bölgede kan dolaşımını arttırdığı için cilt renginde hoşluk, doğal nem dengesinde artış sağlar.

Yüz yogası kolajen artışı yaratır.

Yüz felcine yakalanma riski azalır. Hareketlerin büyük bir kısmında gülüyor gibi yapmak mutluluk hormonunu arttırır.

Ayrıca akupunktur noktalarını da canlandırma etkisi var.

Yüz yogasını uygulamak kırışıklık ve sarkmalar için başlı başına bir çözüm mü? Bu süreci destekleyecek bakım ve kozmetik takviyeler ne kadar gerekli?

Yüz yogasını yapanlar örneğin dudak dolgunlaştırıcı ürünler gibi kimyasallara ihtiyaç duymuyor. Çünkü bu ürünlerde ölüme ya da zehirlenmeye sebep olmayacak oranda yılan zehirleri ya da dünyanın en acı biberlerinin özleri kullanılmakta. Damarların kanla dolup dolgunlaşması bu şekilde sağlanıyor. Fakat bu ürünlerin kolajen liflerini yok ederek yaşlanmayı hızlandırdığı da biliniyor. Kendini korumak isteyen hücreler normalden fazla radikal üretiyor ve dolgun olması istenen dudaklar bir süre sonra dümdüz dudaklara dönüşüveriyor. Diğer tür kremlerden de bahsetmeye gerek yok. İçinde yoğun kimyasalların ve ağır metallerin bulunduğu her şey cildimize, bünyemize zararlı.

Yüz yogasının kolajen üretimine sağladığı katkıyla bu kimyasallara ihtiyacımız olmayacak.

“Nasıl ki güzel bir vücuda sahip olmak istediğimizde düzenli olarak kas gruplarımızı çalıştırmamız gerekiyorsa yüz yogası da aynı prensiplere dayanır; tek fark yüz ve boyun bölgesindeki farklı kas gruplarına yönelik hareketleri doğru şekilde uygulayarak kırışıklık ve sarkmalara çözüm sunmasıdır. Böylelikle yıllara meydan okuyabilirsiniz.”

Yüz yogası üzerine yayınlanmış bir kitap ya da mobil uygulama gibi farklı kaynak öneriniz var mıdır?

Fumiko Takatsu’nun The Ultimate Guide to The Face Yoga Method (Yüz Yogası Metotları Rehberi) adlı kitabı ve mobil uygulamasını tavsiye ederim. Takatsu’nun YouTube kanalındaki paylaşımları da faydalı olacaktır.

Bunun yanı sıra biz de Çağın Göz Estetik Kliniği olarak Yüz Yogası ve diğer bazı yüz bakım tüyoları üzerine yayınlar yapıyoruz. Bu içeriklerimizi YouTube, Instagram ve Facebook hesaplarımızdan takip edebilirsiniz.

ÇAĞIN GÖZ ESTETIK YOUTUBE KANALIMIZDA YAYINLANAN ESTETIK TÜYOLARINA ULAŞMAK IÇIN AŞAĞIDAKI KODU OKUTABILIRSINIZ.

53

v D O S Y A

54

D Ü N YA N I N

T Ü M

D E N G E S I N I

D E Ğ I Ş T I R D I

TEHDIT VE FIRSATLARIYLA

KORONAVIRÜS PANDEMISI OYA İŞERI GEVER Koronavirüs pandemisi hepimiz için tüm dengeleri alt üst etti.

Dünyamız en az üç nesildir böylesi bir krizle karşı karşıya kalmamıştı.

Milyonlarca insan enfekte oldu; yüz binlercesi yaşamını yitirdi; çoğu ülkenin sağlık sistemi çöktü; neredeyse tüm dünyada aylarca sokağa çıkma kısıtlaması uygulandı; ekonomi durdu; ulaşım, eğitim, emlak, inşaat, eğlence, turizm başta olmak üzere birçok sektör ciddi yara aldı; milyonlarca insan işsiz kaldı.

Yarattığı küresel panik tahmin edilenden büyük oldu çünkü ilk defa bir pandemiyi dijital devrim içinde yaşadık ve herkes anlık olarak her şeyden haberdar oldu; korku başta olmak üzere tüm duygular saniyeler içinde dünyaya yayılabildi.

Bu olumsuz liste uzayıp gider ancak kabul etsek de etmesek de koronavirüs görüp görebileceğimiz çok büyük derslerle geldi.

Sağlığımızı, doğayı, yaban hayatı, köylerimizi, kentlerimizi ne denli hor kullandığımız konusunda hepimizi hizaya çekti. Dünyayı tehdit eden her şeyden elimizi eteğimizi çektiğimizde doğal yaşamın kısa sürede toparlandığını gördük. Üstelik salt tüketimden

uzaklaşıp üreticiye dönüşen, böylelikle kendine yeten, sağlıklı yaşam pratiklerine hızla yönelen birçok insan oldu. Yaşama kültürü ve iş yapış şekilleri, mimari, tarım vs doğaya ve insan sağlığına daha yaraşır şekilde tasarlanmaya başladı. Kısacası dünya da insanlar da derin ve rahat bir nefes alsın diye neler yapabileceğimizi düşünür hale geldik.

Dergimizin “Hareket ve Denge” temasını belirlediğimizde koronavirüsten habersizdik.

Tüm dünyayı etkisi altına alınca koronavirüse genişçe yer ayırmamız gerektiğine karar verdik.

Değinilecek çok açı olunca da konuyu üç bölümlü bir dosyaya çevirdik. İlk bölümde koronavirüsün ne olduğunu, tehditlerini ve onunla nasıl başa çıkabileceğimizi ele aldık. İkinci bölümde bize dayatılan yeni yaşayış biçiminin tehditlerinin yanı sıra sunduğu fırsatlara yer verdik. Üçüncü bölümde ise koronavirüsün farklı çevrelerce nasıl algılandığına değindik.

Bu dosyayı hazırlarken bakış açımız zenginleşti. Umarız her detayı size de yeni bakış açıları kazandırır.

55

v

DÜNYANIN ÖBÜR UCU YANI BAŞIMIZA GELDI Kasım 2019’da Çin’in Vuhan şehrinde koronavirüs diye bir virüsün mutasyona uğrayıp hayvandan insana geçtiği, yaşanan salgında birçok insanın öldüğü, halkın evlere kapatıldığı, ilaç ya da aşı bulunmasının bir yıldan fazla süreceği haberlerini okuduğumuzda hiçbirimiz çok da umursamadık. Ne de olsa Çin dünyanın öbür ucuydu ve bize bir şey olmazdı. Ne var ki sadece iki ay içinde salgın Avrupa’ya yayılmıştı. “Asya’nın bir bölümüne ve Avrupa’ya yayıldı ama bize kadar gelmez” diyen diğer ülkelerin büyük şoka uğraması ise gecikmedi. Dünya Sağlık Örgütü 2020’nin mart ayında pandemi ilan etti.

Epidemiyi çoğumuz duymuştuk ama neydi bu pandemi? Epidemi

bir bölge ya da ülkede, pandemi ise birden fazla ülke veya kıtada görülen salgın hastalık anlamına geliyor.

Ve bu duyuru tüm hikâyeyi baştan yazdı. Herkes anladı ki küreselleşme varsa “dünyanın öbür ucu” diye bir şey yok.

Ulaşımın, teknolojinin ama en önemlisi insanın doğaya hükmetme tutkusunun ışık hızıyla ve tüm yıkıcılığıyla geliştiği(!) bir dünyada, siyasi sınırların hiçbir şey ifade etmediği ortaya çıktı. İleri teknolojisi, yüksek hijyen koşulları, müthiş sağlık sistemi olan herhangi “bir” ülkeye inen “bir” uçaktaki sadece “bir” yolcunun birkaç dakika içinde onlarca ve katlanarak milyonlarca insanı enfekte edebileceği gerçeğiyle yüzleştik.

Sonuç: 5 Temmuz 2020 tarihi itibarıyla dünyada 11.489.616 enfekte kişi, 6.506.556 iyileşen vaka ve maalesef 535.340 kaybedilen hayat.

NEDIR ŞU HAYATIMIZI ALT ÜST EDEN

KORONAVIRÜS?

Bu virüs hakkında bilimsel birçok şeyden bahsedilebilir ancak bu bilimsel yayınların alanı olduğu için çoğu açıyı kısaca ele alacağız.

Halk arasında koronavirüs yeni duyulmuş olsa da bilim insanları onu 1960’lardan bu yana tanıyorlar.

1960 yılında tipik nezle olan bir erkek çocuktan alınan örnek, bilinen hiçbir virüs türüne benzemiyordu. Örneği alan Dr. June Almeida adlı virolog, Nature'a yazdığı makalesinde yeni bir virüs ve bulgularından bahsediyordu. Almeida taç benzeri görüntüsü nedeniyle bu keşfi için "Koronavirüs" adını önerdi çünkü “korona” kelimesi Latince” taç” demek. Peki ya COVID-19 isminin nereden geldiğini biliyor musunuz? “Co” ve “Vi” koronavirüsün İngilizce kısaltmalarından, “d” İngilizcede hastalık anlamına gelen “disease” kelimesinden, “19” ise vakaların görülmeye başlandığı yıl olan 2019’dan geliyor.

Koronavirüsler alfa, beta, gama ve delta türleriyle büyük bir virüs ailesinin parçası. Gama ve delta sadece hayvanları enfekte edebilirken, alfa ve beta insanları enfekte edebiliyor.

56

Bu virüs hem canlı hem de değil.

Kendi başına bir fonksiyonu yok ancak herhangi bir canlıyı konak olarak bulduğunda kendisini kopyalayıp onun organizmasını ele geçiriyor. O canlı uygun antikorları üretip savaşı kazanamazsa ölüm kaçınılmaz.

Bu tür virüsler insanlarda yaygın olarak basit bir soğuk algınlığına ya da SARS (Ciddi Akut Solunum Sendromu) ve MERS (Orta Doğu Solunum Sendromu) gibi çok ciddi hastalıklara neden olabiliyor.

Bu hastalıklar tanıdık gelmiştir.

SARS 2003’te Hong Kong ve Çin’de, MERS ise 2013’te Suudi Arabistan ve bazı Orta Doğu ülkelerinde görüldüğünde dünya gündemine oturmuştu çünkü birçok ülkeye de sıçramıştı.

Her ikisi de hayvandan insana geçen koronavirüslerdi ve son derece öldürücüydüler. İnsanların bağışıklık sistemi daha önce bu tür zoonotik (hayvansal) virüs ve bakterilerle karşılaşmamış, dolayısıyla vücutta bu patojenlere karşı bağışıklık gelişmemişti. Aralık 2019’dan beri gündemimizde olan “yeni koronavirüs” de zoonotik ancak daha önce insanda rastlanmayan bir tür olması açısından endişe verici.

DR. JUNE ALMEIDA VE EKIBI

N E D I R Ş U H AYAT I M I Z I A LT Ü S T E D E N K O R O N AV I R Ü S ?

KORONAVIRÜS NASIL YAYILIYOR? Uzmanlar kesin bir süre veremeseler de koronavirüs ailesine ait virüslerin alüminyum, ahşap, kâğıt, plastik ve cam gibi değişik malzemeler üzerinde oda sıcaklığında 4 ila 5 gün canlı kalabileceğini söylüyorlar. Öte yandan düşük sıcaklık ve yüksek nem söz konusu olduğunda bu süre 9 güne kadar uzayabiliyor. Elbette bu süreler yeni araştırmalar neticesinde değişebilir ve sürprizlerle karşılaşabiliriz.

Koronavirüs ağız, burun ve göz yoluyla insan bedenine geçiş yapabiliyor. Dolayısıyla enfekte bir kişiye ya da kontamine bir yüzeye elimizle temas ettikten sonra su ve sabunla 20 saniye boyunca ellerimizi yıkamadan ağız, burun ya da gözümüze dokunmamız riski hayli yükseltiyor.

“Dokunmayız, olur biter” diye düşünmeyin çünkü bu sandığımızdan daha zor. Bir kişinin saatte ortalama 23 kez yüzüne dokunduğu söyleniyor ve bu dokunuşların yaklaşık yarısı COVID-19 virüsünün enfekte edebileceği ağız, burun ya da göz gibi mukozal yüzeylere oluyor. Evimizin güvenli olduğunu varsaydık diyelim ama dışarıda korkuluklar, kapı kolları, asansör düğmeleri veya metro direkleri gibi sıkça dokunduğunuz sınırsız sayıdaki yüzey, önlem almadığımız sürece çok büyük tehdit. Bu durumda

dezenfeksiyonun ne denli önemli olduğu oldukça açık. Üstelik tehditler bunlarla da sınırlı değil. İnsanlar arasında temas olmasa dahi karşılıklı konuşma esnasında havaya dağılan partiküllerin yine ağız, burun ya da göz yoluyla bulaşması bizleri enfeksiyona açık hale getiriyor. İşte 1,5 metrelik sosyal mesafenin önemi burada ortaya çıkıyor.

Benzer bir bulaşma riski yüzeye düşmek üzereyken havada asılı kalan partiküllere maruz kaldığımızda da mevcut. Bu partikülleri soluduğumuzda yeterli sayıda virüsün solunum yollarına yerleşmesi enfekte olmamıza neden olabiliyor. Bu noktada da bulunduğumuz ortamların iyi havalandırılmış olmasının önemi ortaya çıkıyor.

Yeni bir araştırma ise tuvaletlerin de bulaştırıcı yönünü ortaya koyuyor. Sifon çekildiğinde, dışkı içeren küçük parçacıkların suyun basınç gücüyle havaya yükseldiği, dışkıda virüs varsa bu parçacıkların tuvaleti hemen sonra kullanan kişi için risk oluşturabileceği tespit edilmiş. Aslında çözüm basit: Kullanmadan önce oturağı mümkünse dezenfektanla silmek ve sifonu çekmeden önce klozet kapağını kapatmak ve bol susabunla elleri yıkamak. Aslında bu ritüelin alışkanlık haline gelmesini tavsiye ederiz zira özellikle umumi tuvaletlerden yayılabilecek tek hastalık koronavirüs değil.

57

v N E D I R Ş U H AYAT I M I Z I A LT Ü S T E D E N K O R O N AV I R Ü S ?

KIMLER RISK GRUBUNDA? Virüsle temas edildiğinde enfekte olunduysa 2 ila 14 hatta 24 gün kuluçka süresinin ardından hastalık görülüyor. Ancak herhangi bir belirti görülmeyen (asemptomatik) birçok vakanın da kayıtlara geçtiğini vurgulayalım. Bu durum koronavirüsün en tehditkâr yönü çünkü çok daha öldürücü olan virüsler, başka insana bulaştırma imkânı bulamadan taşıyıcıları öldürdüğünden yayılma hızları az olabiliyor. Ancak asemptomatik taşıyıcılar, haberleri dahi olmadan onlarca, yüzlerce kişiyi enfekte edebiliyor. Böylece öldürücülüğü nispeten az olsa da koronavirüs kaynaklı ölüm oranı yükseliyor.

Kalp hastalığı, yüksek tansiyon, diyabet, solunum yolu hastalığı,

kanser gibi ciddi kronik rahatsızlıkları olanlar hastalıktan en çok etkilenen gruplar. Bu da 60 yaşın üzerindekileri en riskli grup haline getiriyor. Ancak virüse maruz kalma süreleri nedeniyle sağlık çalışanları da yaşları ne olursa olsun risk grubundalar. Öte yandan istatistiklere göre virüs 60 yaş altında da enfeksiyon her geçen gün daha çok görülüyor.

Vakaların %80’i hastalığı hafif geçiriyor. Bu da %20’lik gruba hastane ortamında tedavi uygulamak gerektiğini gösteriyor.

Hastanede tedavi olanların %5 ila 7’si yoğun bakıma ihtiyaç duyuyor. Şiddetli vakalarda ise sonuç ölüm olabiliyor.

BELIRTILER NELER? Uzmanlar hâlâ yeni tip koronavirüsü öğrenme aşamasında ancak bazı semptomlar öne çıkıyor. Yüksek ateş, öksürük ve nefes darlığı başı çekse de boğaz ağrısı, burun akıntısı veya tıkalı burun, koku algısında kayıp, baş ağrısı, konjonktivit (gözde iltihaplanma), kas ağrıları, yorgunluk, ishal, bulantı, kusma ve yüz felci gibi belirtilerden biri ya da birkaçı görülebiliyor. Hatta nadiren de olsa karaciğer hasarı nedeniyle ten renginin değiştiği bile gözlemlenmiş. Enfeksiyon daha ciddi vakalarda zatürreeye, akut solunum yolu ve böbrek yetmezliğine hatta ölüme neden oluyor.

Dolayısıyla koronavirüs akciğer, üst solunum yolu, göz, beyin, kalp-damar, karaciğer, böbrek ve bağırsakların yanı sıra dolaşım, endokrin ve bağışıklık sistemlerine saldırıyor.

Başlangıç belirtileri mevsimsel gribe benzese de en büyük fark, fizyolojimizin mevsimsel gribi

ÖKSÜRÜK 58

tanıması. Dolayısıyla altta yatan başka sebep yoksa mevsimsel grip çoğunlukla ölümcül değil; üstelik ilaç ve aşısı bulunduğu için halk sağlığına olan tehdidi yönetilebiliyor. Öte yandan COVID-19 insan bedeni için yepyeni bir düşman ve en iyi ihtimalle 2021 ortalarına dek dünya çapında yaygın şekilde kullanılabilecek ilaç ya da aşının bulunabileceğine pek ihtimal verilmiyor. Halihazırda iyileşen hastalar koronavirüsün ilaçla tedavi edildiği vakalar değil. Bu kişilerin yalnızca semptomları tedavi ediliyor; yani fizyolojik olarak bedenlerinin kendini tamir etmesini sağlayacak antikorları kendiliğinden üretmesine şans vermekten öteye geçen bir süreç değil. Bu demek oluyor ki enfekte olup hayatta kalanlar bunları evrimsel bazı kazanımlara borçlular. Henüz enfekte olmamış milyarlarca insanın ise en güvenilir şansları, kanıtlanmış ilaç ve aşıdan oluşan bir tedavi protokolünün en kısa sürede tasdiklenmesi.

YÜKSEK ATEŞ

Koronavirüs akciğer, üst solunum yolu, göz, beyin, kalp-damar, karaciğer, böbrek ve bağırsakların yanı sıra dolaşım, endokrin ve bağışıklık sistemlerine saldırıyor.

NEFES DARLIĞI

N E D I R Ş U H AYAT I M I Z I A LT Ü S T E D E N K O R O N AV I R Ü S ?

HANGI ÖNLEMLERI ALMAK GEREK? Almamız gereken ilk önlem, evimiz ya da her neredeysek hijyen zincirine tam uyum sağlamak. Bu zincir aynen gıda sektöründeki soğuk zincir (üretimden başlayıp sevkiyat, depolama ve tüketime kadarki süreçte gıda ürünlerinin düşük sıcaklıkta saklanması) gibi olmalı.

Yani enfekte olsak da olmasak da kendimizi taşıyıcı gibi görmemiz; dolayısıyla sosyal mesafeye uymak, maske ve eldiven kullanmak, riskli bir durum söz konusuysa 14 günlük karantina protokolüne uymak gibi tedbirleri arada açık bırakmayacak şekilde uygulamamız gerekiyor.

Maske bu aşamada biraz daha ön plana çıkıyor çünkü ağız ve burnumuzu kapatarak riskli enfeksiyon noktalarından ikisini kapatmış oluyoruz. Peki hangi maske gerçek bir koruma kalkanı vazifesi görüyor derseniz o konu biraz muallak.

Esasen hiçbir maske normal bir hayat sürmek için yeterli koşul ya da konforu sağlayacak nitelikte değil. Pandemi öncesinde sağlık çalışanlarının kullandığı cerrahi ve N95 tipi maskeler dahi gün boyundan ziyade, cerrahi müdahaleler, enfekte hastadan örnek alınması ya da laboratuvarda deney yapılması gibi sınırlı süredeki temaslarda kullanıma uygun. Halbuki pandemi döneminde gün boyu dışarıdayken sürekli takmamız gereken bir ekipmandan bahsediyoruz. Üstelik cerrahi olsun olmasın hiçbir maskenin %100 koruyuculuğu bulunmuyor. Hatta genel kanının aksine maske sizi enfeksiyondan korusun diye

takılmıyor. Amaç taşıyıcı olma ihtimalinize karşı virüsü başkalarına bulaştırmamanızı sağlamak.

Hele ki “nano maske” adıyla satılan, süngerli yapısı ve önden dikişli oluşuyla virüs karşısında çaresiz kalan siyah maskelerin yaygınlaşması şaşırtıcı. Uzmanlar bu tür maskelerin cerrahi maske üzerine kozmetik amaçlı takılmasının ötesinde bir yararının olmadığını ısrarla söylüyorlar. Hatta tek başına takılması halinde virüs riski daha da artıyor zira oluşan nemli ortam virüslere tam da ihtiyaç duydukları koşulları sunuyor. Yarattığı “sahte emniyet” hissi yüzünden ihmalkâr hareket edilmesini saymıyoruz bile.

Doğru tür maske kullanılsa dahi, doğru şekilde kullanılmadığında da bu ekipmanın herhangi bir koruyuculuğu yok. Burnun açıkta kalması, eldiven olmaksızın iplerinden değil de ortasından tutulup çıkarıldıktan sonra yüze temas edilmesi, çantaya konulup tekrar kullanılması, içe doğru katlanmadan çöpe atılması kişisel sağlığın yanı sıra halk sağlığı açısından da riskler oluşturuyor.

“Nano Maske” adıyla satılan, süngerli yapısı ve önden dikişli oluşuyla virüs karşısında çaresiz kalan siyah maskelerin yaygınlaşması şaşırtıcı.

Uzmanlar bu tür maskelerin cerrahi maske üzerine kozmetik amaçlı takılmasının ötesinde bir yararının olmadığını ısrarla söylüyorlar.

Öte yandan yenilikçi bazı maskeler koruyuculuk ve estetik açıdan umut vadediyor. Çin ve Güney Kore nano filtreleme özelliğine sahip, 20 kez yıkanarak kullanılabilen maskeler geliştirdiklerini açıkladılar.

Bir haber de ABD’den geldi. Sum Studio adlı bir biyo tasarım şirketi, Xylinum adını verdikleri biyomaske geliştirdiklerini duyurdular. Bakteriyel selülozdan imal edilen Xylinum, geleneksel maskelere alternatif olma potansiyeline sahip çünkü N95 hassasiyetinde olduğu ve koronavirüsü geçirmediği iddia ediliyor. Kullanıcının nefes almasını sağlıyor ve saydam yapısıyla kişinin ağzını ve mimiklerini gösteriyor.

Eğer söylendiği kadar güvenliyse bu maske özellikle işitme engelliler için harika bir haber. Üstelik biyoçözünür olduğu ve organik ev atıkları kadar kolay komposta dönüşebileceği söylendiğinden çevre dostu ve sürdürülebilir bir çözüm.

XYLINUM

Harvard ve MIT'deki biyomühendislerin geliştirdiği bir maske de ümit verici. SARS, Hepatit C, kızamık gibi hastalıkları başarıyla tespit edebilen bu sensörlü maskeler koronavirüse uyarlanmış.

Testler başarılı olursa, koronavirüs ile temas edince ışıklı sinyal veren bu maskenin hızlı ön tanı için ucuz bir alternatif olabileceği öne sürülüyor.

59

v N E D I R Ş U H AYAT I M I Z I A LT Ü S T E D E N K O R O N AV I R Ü S ?

ÇOCUKLARIMIZ IÇIN DE HIÇBIR ŞEY ESKISI GIBI OLMAYACAK Hayatını kaybedenlerin hızla arttığı, sokağa çıkmanın kısıtlandığı ilk günlere dönün ve itiraf edin, çok korktunuz. İşte o korkuyu onlarla yüzlerle çarpın. Bir çocuğun olan biteni anlama çabası içindeyken yaşadıkları işte böyle olsa gerek. Üstelik bu yetmezmiş gibi çoğu anne-babanın kendilerinin de yeni keşfettikleri obsesif tutumları eminiz ki birçok çocuğu daha da korkuttu ve geri dönüşü zor travmalara neden oldu.

Halbuki psikologlar ve pedagoglar yapılması gerekenin çok da karmaşık olmadığını söylediler hep. Çocuklara bir süre hiçbir şeyin eskisi gibi olmayacağı, neden dikkat etmeleri gerektiği basit, net ve korkutmadan anlatılmalı. Kurallar koyulduğunda bunlara uyum sağlamaya yatkın çocuklar belirsizlikten korkan ve obsesif tavırlar sergileyen ebeveynlerdense, ne yapılırsa o durumun atlatılabileceğini sakince atlatan ebeveynlerle kendilerini daha güvende hissedeceklerdir.

PANDEMI NE ZAMAN BITECEK? Hızla artan enfeksiyon sebebiyle sağlık sektörü çökmesin diye birçok adım atıldı. Bilim insanlarına ilaç ya da aşı geliştirmeleri için zaman tanımak amacıyla neredeyse tüm dünyada sınırların kapatılması, sokağa çıkma kısıtlamaları, sosyal mesafe yaptırımları, çok sayıda test yapılıp taşıyıcı ya da enfekte olanların ve onların temasta oldukları kişilerin karantinaya alınması gibi geniş çaplı önlemler alındı. Tüm bunlar yayılmayı yavaşlatsa da elbette durdurmak imkânsızdı. Önümüzdeki yıllarda bir veya birkaç efektif aşı ya da ilacın bulunması çok önemli. Tüm dünya nüfusunun %40 ila 90’ına umarız ki ücretsiz şekilde uygulanmasıyla 60

birlikte, küresel bir sürü bağışıklığı mümkün olabilecek ve pandemi kontrol altına alınmış olacak. Öte yandan koronavirüsün grip gibi mevsimsel bir tehdit haline gelmesi durumunda belli aralıklarla aşılama yapılması son derece gerekli hale gelecek. Umarız buna gerek olmaz.

Bu arada uluslararası bir araştırmacı ekibinin Cell Tuesday dergisinde yayınladıkları yeni bir araştırmaya göre, lamaların kanında bulunan antikorlar SARSCoV-1, MERS-CoV, HIV ve infleunza virüslerini nötralize edebildiğinden, COVID-19 enfeksiyonlarını da ortadan kaldırabilirmiş. Belki de hayvanlarla başlayan pandemiyi yine bir hayvan sona erdirir.

“ Y E N I N O R M A L” N E VA D E D I Y O R ?

“YENI NORMAL” NE VADEDIYOR? Bir tanım ışık hızıyla hayatlarımıza girdi: “Yeni Normal”. Ancak tüm dengeleri alt üst olmuş bir dünyayı toparlamayı vadettiği sanılan bu tanıma itirazımız var. İçinde “normal” geçen bir yol haritasının kalıcı çözüm üretmesi ne kadar mümkün?

“Normal” kelimesinin insanda rehavete yol açtığını, sokağa çıkma kısıtlamalarının kaldırılmasının ardından bolca gördük. “Virüs en güçlü olduğu dönemde bile bana bir şey yapmadı, sürece alıştım, yeni de olsa artık normal bir dönemdeyim” algısı çok riskli. Hele

ki tarih, salgınların genelde ikinci hatta üçüncü dalgalarla geldiğini kanıtladığı halde.

Peki ille de yeni bir düzenden bahsedeceksek, “yeni yaşam biçimi” tanımının daha değişim odaklı ve sürdürülebilir bir mesaj içerdiği kanısındayız. Çünkü artık kabul etmeliyiz ki koronavirüs bizim gibi bu doğanın parçası ve birlikte yaşamayı öğrenmeliyiz.

O halde çoktan şekillenmeye başlayan bu yeni yaşam biçimi neleri kapsıyor dersiniz? Liste hayli uzun olduğundan sadece bir kısmına yer verdik.

ÖNCELIĞI SAĞLIKLI YAŞAMA VERELIM COVID-19 çok şeye mal oldu ancak şurası kesin ki birçoğumuzu sağlıklı beslenmeye yöneltti. Üstelik bu küresel bir eğilim haline geldi.

Belçika'da Antwerp Üniversitesi tarafından yürütülen bir çalışma bunu kanıtlar nitelikte. Çoğu kadın olan yaklaşık 11 bin katılımcıyla 11 ülkede gerçekleştirilen çalışmaya göre kendi yemeklerini pişirenlerin sayısı arttı, hazır yemeklerden uzak duruldu, daha fazla sebzemeyve satın alındı ve daha az gıda israf edildi. İdeal bir dünya tarif i değil mi? Bu arada alışveriş alışkanlıklarının sağlık ve tasarrufa yönelmesinin bir nedeni olarak, süpermarketlerde harcanacak zamanı azaltmak için iyi bir planlama yapmanın gösterildiğinin de altını çizelim.

Pandemi sonrası daha da önem kazanan “sağlıklı yaşam” nasıl olacak sorusuna da cevap verelim.

Günlük önlemler bir yana en büyük önlem bağışıklık sistemini korumak. Hatalı beslenme alışkanlıkları, hareketsiz yaşam, sigara, uyku düzensizliği ve stresin bağışıklık sistemini baskılayan, zayıf düşüren faktörler olduğunu söylemeye gerek yok. Uzmanlar bunlara dikkat ederek yaşamış olan insanların koronavirüs enfeksiyonu nedeniyle oluşan hastalıklara daha dirençli olduklarını, iyileşme süreçlerinin de daha kısa sürdüğünü söylüyorlar.

Bu bilgiden hareketle sonraki sayfada sizler için kısa bir sağlıklı yaşam listesi oluşturduk. Eminiz siz de yaşam tarzınıza göre kendi eklemelerinizi yapacaksınızdır.

61

v “ Y E N I N O R M A L” N E VA D E D I Y O R ?

sağa en soğan ve sarım Kokularına rağm güvenin ı rini içeren balıklar • Omega yağ asitle edin cih ter z ke iki da haftada bir ya badem ceviz, fındık veya • Her gün bir avuçlar tüketin gibi yağlı tohum niz bal, arı sütü ve iği nd ve • Üreticisine gü propolis tüketin in yağlarını tercih ed • Zeytinyağı ve avokado tmayın aksa • Kahvaltıda yumurtayı inizi hurma, kuru cih ter • Atıştırmalık olarak yana gibi meyvelerden üzüm, kuru incir kullanın D3, çinko, nışmak kaydıyla • Doktorunuza da eler alın viy tak Glukan gibi C vitamini, Beta-

•

Bunları Yapın

• En az 7 saat uyuyun (gün aşırı, en az • Düzenli egzersiz yapın

yarım saat) lendirin valandırın ve nem Ortamı sık sık ha

• • El sıkışmayın • Yüzünüze dokunmayın e sık sık ve 20 saniy • Elinizi normal sabunla

yıkayın • Düzenli duş alın ına yaşlı ve kronik • Onları korumak ad ı azaltın hastalarla temas n yinizi arttırmak içi • D vitamini düzelan ın güneşten yarar lık laka tek kullanım ut m en ark • Dışarı çık ın tak n ive eld e ns maske, mümkü zünüzü hemen elinizi, yü • Eve girdiğinizde kıy nda lko ba afetlerinizi sabunla yıkayın, havalandırın • Meditasyon yapın ın • Bol su içmeyi unutmay e-meyve ve bz se e taz • Et ve süt ürünleri,eli bir beslenme düzeni ng de tahıl içeren oluşturun et ça, tavuk suyu ve • İşkembe, kelle paün rin ve r ye de üz çorbalarına men uş in, fermente olm • Lif açısından zengğu sirke vb) , fir ke rt, yo , gıdalar (turşu tüketin

Uzak Durun

ler

• Şekerli ve yağlı yiyecek • Hazır yiyecekler iş gıdalar • Salam, sosis vb işlenm • Az pişmiş et ürünleri • Aşırı kafein • Asitli içecekler • Sigara • Hareketsiz yaşam • Stres propaganda • Komplo teorileri ve kara • Rehavet • Dikkatsiz yakın çevre

DEĞIŞIME ZORLAYAN MEGA TREND TEHDIT DE EDIYOR FIRSAT DA SUNUYOR Yunan filozof Heraklitos çok haklı: “Değişmeyen tek şey değişimdir.”

Ve şimdi son üç neslin yaşamış olabileceği en büyük ve müthiş hızlı bir değişim döneminden geçiyoruz. Üstelik ilk gününden itibaren “Mega Trend” olacağı belli bir değişim bu. Yani küresel ölçekte, süreklilik gösteren, ülkelere ve kıtalara yayılıp tüm yaşam biçimimizde etkilerini göreceğimiz türden bir değişim trendi.

Gerçi koronavirüs öncesinde de bilim, teknoloji, sanayi, üretim, eğitim, kültür vs yaşamın tüm alanlarında köklü bir değişim olacağı zaten çok konuşuluyor ve projeksiyonlar yapılıyordu.

Yani bu değişim trendini pandemi başlatmadı ama süreyi inanılmaz kısalttı. On yıllar içinde 62

gerçekleşecek sandığımız şeyleri birkaç hafta içinde hayatlarımızda bulduk, 20-30 yıllık projeksiyonların öne çekildiğini ve çeşitlendiğini gördük.

Turizm, eğlence, ulaşım, otomotiv, inşaat, gayrimenkul, sanayi, finansal hizmetler, eğitim, petrol ve gaz gibi sektörler olumsuz etkilenirken, tıbbi malzeme ve hizmetler, kişisel bakım ve sağlık, gıda ve perakende zincirleri, tarım, e-ticaret, bilgi ve iletişim teknolojileri nispeten olumlu etkilenen sektörler oldu.

Sonuç olarak güç dengeleri değişince tüm yaşantımız etkilendi ve bununla baş etmenin türlü yollarını keşfettik. Ve bu yollar tehdidin yanında birçok fırsatla dolu…

“ Y E N I N O R M A L” N E VA D E D I Y O R ?

DIJITAL PLATFORMLAR HAYAT KURTARDI AMA… Mart 2020’den bu yana her şeyin uzaktan olanıyla iç içeydik: Uzaktan çalıştık, uzaktan eğitim aldık, uzaktan görüştük, uzaktan sosyalleştik, uzaktan alışveriş yaptık. Tüm bu online platformlar zaten hayatlarımızdaydı ancak mecbur bırakıldığımız için olsa gerek, bazen zorlandık.

Bu dönemde evden çalışma iş modeli hayli kullanıldı.

Dijitalleşmeliyiz diyip yıllardır bir arpa boyu ilerleyemeyen büyük küçük yüzlerce şirket birkaç gün içinde çalışanlarına uzaktan çalışma altyapıları kurdu. Üstelik verim düşmek bir yana artış gösterdi. Ancak bu herkesin yüzünü güldürmeyecek elbette.

Fiziki iş yerlerinin daralması ya da kapatılması demek, boş kalan milyonlarca metre kare, düşen kiralar, daralan bir inşaat sektörü demek. Üstelik beyaz yakalılara temizlik, yemek ve ulaşım gibi destek hizmetleri veren birçok kişinin işsiz kalması anlamına geliyor bu.

Dijitalleşmeden eğitim sektörü de nasibini aldı. Yeni dönem henüz başlamıştı ki tüm okullar kapandı. İş dünyası için yaşanan artıların neredeyse hiçbirini eğitim alanında göremedik çünkü bilgisayar ve internete erişimi olmayan küresel çaptaki 1,6 milyar öğrenci temel hakları olan eğitimden mahrum kaldı. Hatta Dünya Bankası bunun beşeri sermaye ve dolayısıyla küresel ekonomi için 10 trilyon dolarlık kayba dönüşebileceğini bildirdi. Gelir kaybından dolayı eğitimi aksayan hatta okullarını bırakmak zorunda kalanlar bir yana, ilk gözden çıkarılanların kız çocukları ve engelli çocuklar olmasının eşitsizliği daha da arttırabileceğine dikkat çekildi.

Kısacası iş dünyasında olduğu gibi eğitim dünyasında da online altyapıya daha önceden yatırım yapılmış olsaydı neler olabileceğini bir düşünün. Bu noktada da

yatırımcılar için müthiş bir fırsat doğuyor. Öte yandan karantina günlerinde dijitalleşmenin hayatımızı kolaylaştıran artılarını bol bol yaşadık. Bir kez dahi online alışveriş yapmamış özellikle 50 yaş üstü nüfus dahi bankacılık işlemlerinden markete kadar birçok alanda konforlu ve minimum riskle alışverişlerini yapabildiler. Dolayısıyla perakende ve kurye-kargo gibi lojistik tabanlı sektörler gelişti ve yeni istihdam bile yaratabildi.

Salgının en sert vurduğu sinema, tiyatro, konser, müze gibi kültürsanat ve eğlence sektörleri de hiç olmadığı kadar hızlı şekilde kendilerini online yayın ortamlarına adapte etmek durumunda kaldı. İlk şoku üzerlerinden attıktan sonra içeriklerini dijitale taşıyanlar seyircisiyle duygusal bağı devam ettirmenin yanı sıra finansal kaynak da yaratabildi. Tiyatro kumpanyaları, müzisyenler, müzeler ve daha birçokları eski ve yeni birçok eserlerini Youtube ve benzeri kanallarda servis ettiler. Birçok sanatçı Youtube ve Instagram gibi popüler platformlarda açtıkları canlı yayınlarda daha önce hiç ulaşma şansları olmayan kitlelere de ulaşabildiklerini gördüler. Bu alanda yapılan bazı çalışmaları dergimizin sonundaki KültürSanat sayfalarında daha detaylı okuyabilirsiniz.

Ancak bu sürecin en büyük kazananı Netflix oldu çünkü orijinal yapımlarıyla bu yarışa çok önceden başlamıştı. Öyle ki başta Avrupa olmak üzere küresel sinema sisteminin pek kabullenemediği hatta sinema ödüllerine dahi sokmamaya çalıştığı bir ortamda, tartışmanın üzerinden bir yıl dahi geçmeden Netflix sektörün kurtarıcısı haline geldi.

63

v “ Y E N I N O R M A L” N E VA D E D I Y O R ?

YATIRIMCILARIN UFKU AÇILDI Her kriz içinde fırsatları da barındırır. Uzmanlar, dünyayı ayağa kaldıran bu süreçte küresel ölçekte oluşan talebin müthiş yatırım fırsatları doğurduğunu ifade ediyorlar. Bu yatırımlar etik değerler ön planda tutularak yapılabilirse en büyük kazanan tüm insanlık olacak.

Teknoloji zirvede

tarafından sağlanması yani sosyal devlet beklentisini arttıracak.

Devletle el ele yatırım yapacak özel sektör için bu büyük bir fırsat.

İş dünyasında görüntülü konuşma, tele konferans, webinar, ekran paylaşımı, dosya aktarımı, online dosya depolama önem kazandıkça teknolojik altyapı talebi artacak. Çoğu ülkede eğitim sistemi dijitalleşmediği için bu dönemdeki büyük kayıplardan önceki bölümde bahsettik. Evlerin çoğunda akıllı telefon varken, bazı evlerde hiç bilgisayar olmadığı için uzaktan eğitim büyük sekteye uğradı. Hane başına bilgisayar ve yeterli bant genişliğinde internet talebi müthiş artacak.

Tüm alanlarda daha fazla veri ve dolayısıyla bant genişliğine ihtiyaç duyacağımız için veri şirketlerine talep artacak.

Sosyal gözetim anlamında siber güvenlik, temassız ve insansız teknolojiyle ilgili her şey, akıllı gözlük, sanal gerçeklik, arttırılmış gerçeklik cihazları için daha büyük talep olacak.

Robotik teknolojiler sanayi ve diğer üretim sektörlerinde kendilerine daha çok yer bulacak.

Eğlence sektöründe yapay zeka, görüntü iletiminde 3 boyut, hologramda gelişme beklentisi artacak.

Yakın gelecekte sürücüsüz araçların trafiğe çıktığını görürsek de şaşırmamalıyız.

64

Çevresel duyarlılık arttı

Yerel üretim şart Tarımı, hayvancılığı, sağlık malzemeleri ithalata bağlı olan bizim gibi ülkeler öz kaynaklarını yerelleşmeye yatırmak durumunda kalacak.

Bu noktada tarım öne çıkıyor çünkü 34 ülkenin ciddi boyutta gıda krizi yaşayabileceği öngörülüyor. En çok tarımsal üretim yapan ilk 10-11 ülke içinde yer alsak da Türkiye tarımının böylesi büyük bir kriz karşısında kırılgan olduğu söyleniyor.

Bunun farkında olan tüm ülkeler tarım ve hayvancılık başta olmak üzere tüm sektörlerdeki yerel üreticilere büyük kaynaklar ayırmaya hazırlanıyor.

Sosyal devlet önem kazandı Sadece bireysel sağlık değil, halk sağlığının önemi ve hepimizin aynı gemide olduğu devletler tarafından da anlaşıldı. Bu da temel sağlık hizmetlerinin devlet

Varlığı tehdit edilen insanoğlu, dikkatini küresel ısınma gibi daha küresel felaketlere çevirecek gibi duruyor. Fosil yakıtlar daha erken terk edilip yenilenebilir enerji, elektrikli araç gibi alanlara yatırımlar artacak.

Toplumsal yatırımlar Psikolojik ve ekonomik travmayı en çok düşük gelirli kesimler yaşarken devletler, vatandaşlar, yakın akrabalar bu etkileri azaltmak için dayanışmada harikalar yarattı. Ülke olarak alışık olduğumuz bu dayanışma kültürünün tüm dünyada yaygınlaşması olası. Bu da küresel yardım faaliyetlerine yatırımı arttıracaktır.

Bu liste çok uzar ama kesin olan bir şey varsa denklem aynı. Aynen evrim sürecinde olduğu gibi kendini değişime en iyi şekilde adapte edebilenler, krizleri fırsata çevirip değişimin parçası olabilen bireyler, şirketler, ülkeler, paktlar doğal seleksiyonda şanslı olacak ve hayatta kalacak. Buna sadece ekonomik düzen değil kültür, anlayış ve yaşayış şekilleri de dahil.

“ Y E N I N O R M A L” N E VA D E D I Y O R ?

KORONAVIRÜSE KARŞI YARATICI TASARIMLAR Yeme-içme sektöründen havacılığa kadar irili ufaklı her alanda bir numaralı gündem maddesi sosyal mesafe ve hijyen haline geldi.

Dolayısıyla tüm dünyadan buna yönelik yaratıcı çözümler ardı ardına gelmeye başladı. Dikkatimizi çeken birkaçını sizler için derledik.

Belediyeler açık alanları çemberle bölüp sosyal mesafeye uygun hale getirdiler. Bunu turizm sektörü de uygulamaya başladı. Çemberle ayrılmış, camlarla bölünmüş plajları uzun bir süre deneyimlemeye hazır olun.

Hollanda'da bir restoran, misafirlerini kozaya benzeyen 2-3 kişilik camdan kabinlerde ağırlıyor.

Garsonlar eldiven giyip, şeffaf yüz maskesi takıp, uzun tahta araçlarla yemekleri servis ederek teması minimuma indiriyor. Masalarını şeffaf paravanlarla ayıranlar, ikiden fazla sandalyesi olan masalara kartondan insan ya da oyuncak oturtanlar da var.

Havacılıkla ilgili de yaratıcı çözümler göze çarpıyor. İtalyan Avio Interiors uçak koltuklarını şeffaf kabinlere çevirdi. Şirketin diğer bir çözümü de ortadaki koltuğun yönünü değiştirip paravanla ayırmak.

AVIO INTERIORS

AVM gibi kapalı mekânlarda sıcaklık ve sosyal mesafenin sensörler ve termal kameralarla denetlenmesine, ihlal edenlerin ise anlık olarak uyarılmasına başlandı.

Ziyaretçilerin cep telefonlarına

indirdikleri aplikasyonlardan ortamın hava kalitesini takip edebildiği mekânlar da mevcut.

1

2

3

4

5

6

7

8

1 - ABD'NIN NEW YORK KENTINDE YER ALAN DOMINO PARK'TA SOSYAL MESAFE HALKALARLA GARANTI ALTINA ALINMAYA ÇALIŞILIYOR. / 2 - ABD'NIN TEKSAS EYALETINDE BIR KUAFÖRDE ŞEFFAF BARIYERLERLE MÜŞTERILER BIRBIRLERINDEN AYRILDI. / 3 - ARNAVUTLUK’TA BIR LISENIN GIRIŞI TAKIP ÇIZGISI ÜZERINDEN SAĞLANIYOR. / 4 - AVUSTRALYA'NIN SYDNEY KENTINDEKI BIR RESTORANDA SOSYAL MESAFE NEDENIYLE BOŞ BIRAKILAN KOLTUKLARA KARTON MÜŞTERILER YERLEŞTIRILDI. / 5 - FRANSA'NIN NICE KENTINDE TOPLU TAŞIMAYA BINIŞTE BEKLEME NOKTALARI OLUŞTURULDU. / 6 - GÜNEY KORE OKULLARINDA ÖĞRENCILER ŞEFFAF PANELLERLE AYRILDI. / 7 - İTALYA'DA RESTORANLARDA MÜŞTERILER ŞEFFAF PANELLERLE AYRILIYOR, GARSONLAR MÜŞTERILERIN ATEŞLERINI ÖLÇÜYOR. / 8 - TAYLAND'IN BANGKOK KENTINDEKI BIR RESTORANDA SOSYAL MESAFE PANDASI MÜŞTERILER ARASINDAKI MESAFEYI SAĞLIYOR.

65

v “ Y E N I N O R M A L” N E VA D E D I Y O R ?

BINA VE ŞEHIR MIMARISINE KORONAVIRÜS AYARI Salgınla birlikte sağlık ve ekonomi politikalarının yanı sıra mimari de baştan ele alınıyor. Buna binalardan tutun şehirlere kadar her ölçekte dikkat edilmeye başlandı. Şehir planlamacıları, mimar ve mühendisler kentleri betonarme binalar ve otomobil odaklı yollara teslim eden anlayıştan uzaklaşılacağını, dikey mimariden vazgeçileceğini, tasarımlarda güneş ve rüzgârdan faydalanma düzeyinin artacağını, erişilebilir noktalarda büyük parklar ve dinlenme (rekreasyon) alanlarına öncelik verileceğini öngörüyor.

Ev ve iş yeri mimarileri de değişecek. Hiçbir doğal havalandırmanın olmadığı, mekanik çözümlerle iklimlendirme yapan plaza ve AVM’ler klima sistemlerini değiştirmek ya da binalarındaki açık havalı noktaları arttırmak zorunda kalacaklar. Öncü mimarlık ofisi Zaha Hadid Architecture çalışanların hiçbir yüzeye dokunmadan dolaşabildikleri bir binayı çoktan yapmışlar bile. Binada asansörler 66

akıllı telefonlardan çağırılabiliyor, kapılar hareket sensörleriyle ya da yüz tanıma programıyla kendiliğinden açılıyor. Perdeleri açıp kapama, havalandırma hatta kahve ısmarlama komutları bile akıllı telefonlarla verilebiliyor.

Sağlık ve eğitim hizmetlerinin verildiği binalar ve evlerde ise büyük pencereli, balkonlu ve bahçeli seçeneklere rağbet artacak.

Temassız teknolojiler artık lüks değil, standart hale gelecek gibi duruyor.

Bu değişimden şehirler de nasibini alacak. Dünyanın dört bir yanında başlatılan kampanyalarda, yolların bisikletliler ve yayalara daha fazla alan tanıyacak şekilde yeniden planlanması isteniyor. Berlin'de neredeyse bir gecede 35 km yeni bisiklet şeridi kullanıma açılmış. Yunanistan ve İspanya’da yerel yönetimler meydanları ve kaldırımları genişletiyor, bulvarları yayalaştırıyor, tarihi destinasyonların etrafındaki trafiği azaltıyor. Darısı bizim başımıza.

“ Y E N I N O R M A L” N E VA D E D I Y O R ?

DÜNYAMIZ KENDI BAĞIŞIKLIK SISTEMINI ÇALIŞTIRDI Pandemi ilan edilir edilmez dünya genelinde insan aktivitesi en aza indi, pek çok fabrika üretimi durdurdu, araç kullanımı azaldı, binlerce uçak hangara çekildi, milyarlarca insan eve kapandı, 1,5 milyar insanın turizm hareketi durdu.

Sanayi devriminden bu yana fosil yakıt tüketiminin ilk kez bu denli azalmasıyla birlikte özellikle sanayinin ve nüfusun yoğun olduğu bölgelerde hava ve su kalitesi arttı, yaşam alanları insanlarca daraltılan hayvanlar doğal ortamlarına döndü, bitkiler palazlandı, biyolojik çeşitlilik açısından doğa rahat bir nefes alıp kendine geldi.

Uzmanlar sismik gürültüde bile büyük düşüş yaşandığını kaydetti;

yani gezegen kabuğundaki titreşim uğultusu üçte bir oranında azaldı. Bu bulgunun jeobilimciler için anlamı büyük. Çünkü sismik gürültünün azalması demek dedektörlerin küçük depremleri dahi tespit edebilmesi, volkanik aktivite ve diğer sismik olayların daha sağlıklı izlenebilmesi anlamına geliyor.

Elbette bu gelişmeler küresel ısınma ve mahvolan ekoloji açısından henüz sürdürülebilir bir fayda sağlamış değil. Öte yandan virüsün doğanın savunma mekanizması olduğuna olan inanç arttı, insan faaliyetlerinin azaltılmasının kalıcı bir küresel tercih haline geldiğinde nasıl bir dünyaya kavuşabileceğimiz konusunda büyük farkındalık yarattı.

67

v

COVID-19 68

İDDIALAR, ŞEHIR EFSANELERI, YANLIŞ BILINENLER Koronavirüs dijital devrim sürecinde yaşadığımız ilk pandemi. Dolayısıyla üzerine aylarca bolca konuşuldu, konuşulmaya da devam edecek.

Bu konuşmaların önemli bir kısmı ise bilim, tıp vs’den ziyade siyasi, ekonomik taktikler ya da benzeri eğilimler üzerine oldu.

Bu noktada koronavirüsün yarasadan geçip geçmediği tartışmalarına yer vermiyoruz çünkü bu geçişin doğrudan mı yoksa karıncayiyenler gibi ara taşıyıcılar üzerinden mi gerçekleştiği konusundaki bilimsel araştırmalar henüz kanıtlanmış değil.

Esasen bu hayati bir konu çünkü bir salgının nasıl başladığını öğrenmek, bir sonraki salgını durdurmak için kilit önem taşıyabilir.

Zaten genelde bundan ziyade şehir efsanesine dönüşen konulara daha çok kafa yorduk. İnanılır gibi değil ama birçokları şu söylentilere iyiden iyiye inandılar: “Burnumu tuzlu suyla temizleyerek COVID-19’dan korunabilirim. Sarımsak yerim, bir şey olmaz. Benim zaten zatürre ve grip aşım var. Çok sıcak suyla duş alırsam virüs mirüs kalmaz. Sivrisineklerden de geçiyormuş. Soğuk hava ve kar koronavirüsü öldürür. Aaa yok, yaz

gelince bitecekmiş. Koronavirüs sadece yaşlılara/yaşlılardan bulaşıyormuş.” Bir devlet başkanı bile dezenfektan içerek virüslerin öldürülebileceğini iddia etmişti, düşünün. Şehir efsanelerini bir tık öteye taşıyanlar da vardı. Örneğin uzaylıların bu salgını yaydığına dair onlarca paylaşım yapıldı. Bu konuda söyleyecek pek bir sözümüz olmadığından hemen geçiyoruz.

Birçok ünlü ismin 5G teknolojisinin koronavirüse neden olduğunu savunması da ilginçti. Virüs patlak vermeseydi 2020 Tokyo Yaz Olimpiyatlarında lansmanı yapılacak olan 5G’nin dünya genelinde ekonomiyi ve istihdam biçimlerini radikal biçimde dönüştürecek bir teknoloji olduğu hatta 4’üncü Endüstri Devrimi olduğu söyleniyor.

Gerçekten de bu yarışı kazanan, dünyanın yeni hakimi olabilecek çünkü fiziksel, dijital ve biyolojik dünyaların sınırlarını ortadan kaldıran teknolojileri devreye sokacak. Hal böyleyken Asya’nın üç dev ülkesi Japonya, Güney Kore ve Çin’in bu yarışta öne çıkmasını engellemek isteyen ABD’nin

bu virüsü laboratuvarda üretip yaydığına dair birçok iddia ortaya atıldı. Muhtemelen ABD de kendini savunmak için 5G teknolojisinin yaydığı vibrasyonların tüm varlıkların atomlarını titreştirip ekolojide kelebek etkisi yarattığı için virüsün patlak verdiği propagandasını yaydı. İddialara göre sonraki aşama olan 6G teknolojisinin daha iyi olduğu algısını yapıp, kazandığı zamanda bu teknolojiyi piyasaya sürecekti.

Bir başka teorinin savı ise pandemi kısıtlamaları sayesinde dijitalleşmeye gönülsüz kitleleri Big Data’ya daha çok entegre etmek. Big Data (Büyük Veri) özetle dünya üzerindeki her verinin işlenip hedefe uygun aksiyon almak; amiyane tabirle ise “hepimize çip takıp izleyecekler” teknolojisi.

Tüm dünyayı dijitalleştirmeye çalışan üst aklın “hayat dijital olsa ne güzel olur” diyip süsleyip ikna edemediği milyarlarca insan böylelikle kendi rızalarıyla Büyük Birader tarafından gözetlenmeye razı olacaktı. Silsile ise şu şekilde: “dünya ekonomisini yerle bir etme → zor durumda olan şirketleri ele geçirme → Dijitalleşme → Big Data entegrasyonu → bağımsız ulus devletlere ihtiyaç duyulmayacak → bağımlı küçük devletler oluşacak

→ itaatkâr tek dünya devleti (yeni dünya düzeni) kurulacak…” Ne yalan söyleyelim, pratikte işleyebilir.

Bunun gerçek olduğunu savunanlar koronavirüsü kaldıraç gibi kullanıp korku toplumunun inşa edildiğini öne sürüyorlar.

Buna çok da uzak olmayan bir teori de The Economist adlı önemli bir “küresel” derginin kapağı üzerine dillendirilmeye başladı. Kapağın göze çarpan unsuru büyük puntolarla yazılan 2020 yazısı. Bu rakamın ilk yarısı kırmızı, ikinci yarısı ise yeşil ile yazılmış.

Bu konudaki iddiaları ortaya atanların başında gelen araştırmacı yazar Ertan Özyiğit’e göre kapaktaki 2020, tahmin edileceği üzere içinde yaşadığımız yılı simgeliyor. Ancak burada dikkate değer konular şunlar: Tarihinin gözle görülür şekilde büyük olması, 2020’de büyük bir şeyin olacağının göstergesi. Üstelik kırmızı bölüm ilk altı ayın felaketlerle geçeceğinin, yeşil bölüm ise ikinci altı ayda umutların yeşereceğinin simgesel anlatımı.

Kapak üzerine bir başka iddia ise Florence Nightingale’in isminin bulunmasının dünya çapındaki bir

sağlık krizinde hemşire krizinin had safhada olacağını ima etmesi. Özyiğit bu virüsün dijitalleşme önündeki engel olan yaşlıları hedef almasının tesadüf olmadığını, toplumsal ve kültürel hafızanın yok olmasının üst akıl tarafından gerekli görüldüğünü de söylüyor.

Yaşlılar öncelikli hedefmiş gibi görünse de “dünyanın yaşanabilecek bir yer haline gelmesi için nüfusun daha kolay yönetilebilecek 500 milyonluk bir güruha indirilmesi” konusu da yine gündemde. Tarihi oldukça eskilere dayanan bu hedef için artık düğmeye basılmış olabileceği, daha fazla nüfusa artık gerek olmadığı çünkü zaten birçok şeyin yakın gelecekte robotlar tarafından yapılabilir hale geleceği öne sürülüyor. Dolayısıyla koronavirüsü yaratan da aşısı olduğu halde hedefe ulaşana dek çareyi sunmayan da aynı üst akıl.

Peki ya gerçek ne? Bunu zaman gösterince anlayacağız ya da tarih kitapları yazınca torunlarımız haberdar olacak.

69

v S A N A T

SIRK KAVRAMINI YENIDEN TANIMLAYAN TOPLULUK Hareket ve denge sanatı olan sirkin alametifarikasıdır Cirque du Soleil. Nasıl olmasın ki… Yaratıcı koreografiyle benzerlerinden ayrışan akrobasi, özgün müzikler, göz alıcı kostüm ve makyajlarıyla “bu kadarı da olmaz” dedirten, dünyanın en büyük çağdaş sirkinden bahsediyoruz. Sadece bu kadar mı? Dilden dile dolaşan şovları mühendislik ve sanat yönetimi harikasıdır. Dekor, ışık ve ses tasarımı öyle etkileyicidir ki sahnedeki her detay tablo gibi görünür.

Alışılagelmiş sirk kurgularından da sıyrılır Cirque du Soleil.

Tüm şovlarda palyaço da vardır ama hikâyenin görselliğine katkı olsun diye… Böylece gelenekle modernin dengesini de kurar. Ancak itiraf etmeliyiz ki en takdir ettiğimiz ilkeleri, acı dolu eğitim süreçlerini protesto ettikleri için hayvan dostlarımıza yer vermemeleri. Tüm bunlarla sirk kavramını yeniden tanımlar Cirque du Soleil ya da adının anlamı gibi parlayan “Güneş Sirki”…

70

Yürekleri ağza getiren akrobasi, dans, rengârenk ışıklar, ahenkle salınan notalar, her an her şeyin olabileceği eşsiz bir şov… Tüm bunları harmanlayan Cirque du Soleil dünya çapındaki izleyicisini koltuklara çiviliyor. Saltimbanco, Alegría, KÀ, Mystère, O, Zumanity, La Nouba ve dahası… Hepsi de yaratıcılığın sınırlarında dolaşan, büyüleyici, dantel gibi işlenmiş, masalsı yapıtlar.

Peki her yıl milyonlarca insanın ayakta alkışladığı bu masal nasıl başladı?

Eskiden sokak sanatçısı olan Guy Laliberté ve Daniel Gauthier, Cirque du Soleil’in Kanada’da temellerini attıklarında yıl 1984’tü.

20 kişiyle yola çıkan topluluk, şimdi 50 ülkeden 4 bin çalışan ile yıllık 1 milyar dolar gelir elde eden dev bir organizasyon. Bu başarıyı ise 60 ülkenin 450 şehrinde 180 milyondan fazla insanın kalplerine girerek yakalamış. Üstelik şovlar için bestelenen müzikler, çekilen filmler, üretilen hediyelik eşyalar, tema parkları ve Fortune 500 şirketlerine özel eğlence programlarını yürüten iştiraklere de sahip.

NEDEN SOLEIL? Cirque du Soleil’i benzerlerinden ayıran birkaç özellik göze çarpıyor. En büyük farklılık -geleneksel sirklerde sergilenen birbirinden bağımsız performanslar yerine- akrobasi, hokkabazlık, bale, modern dans, opera ve müzik gibi çeşitli sanat formlarını belli bir tema etraf ında şekillenmesi.

Koreograf iden müziğe kadar her detay bir hikâyeye hizmet ettiğinden, bol aksiyonlu bir şov olmasına rağmen seyirci gösteriyi bütünsel algılayabiliyor.

Seyircinin gözlerini ayırmadan şovun büyüsüne kapılmasını sağlayan bir diğer farklılık ise f ilmlerde özel efektler sayesinde görülebilecek türden aksiyonların hayli gerçekçi sunulması. Çünkü güvenlik, seyirci ile performans sanatçıları arasında perde ya da ring gibi engeller olmaksızın sağlanıyor.

Akrobatlar için de güvenlik ağı yerine şeffaf ipler kullanılıyor.

Akrobatların yer çekimini hiçe sayan gösterilerini canlı müzik eşliğinde yapması da müthiş bir farklılık. Üstelik bu müzisyen ve şarkıcılar kulaklara olduğu kadar, kostüm ve makyajlarıyla gözlere de hitap ediyor. Görsellik bununla da sınırlı değil: Bazen müzik aletleri bazen de oyuncular dekorun bir parçası olabiliyorlar.

Burada amaç, sahnedeki tüm unsurların yap boz parçaları gibi anlatılan hikâyeyi tamamlaması.

Ancak bizim en takdir ettiğimiz farklılık, geleneksel sirklerde acı verici bir süreçle eğitilen hayvanların kurulduğundan bu yana bu toplulukta asla yer almaması.

CIRQUE DU SOLEIL “GÜNEŞ SIRKI” ANLAMINA GELIYOR. KURUCU GUY LALIBERTÉ’E GÖRE “GÜNEŞ” GENÇLIK, ENERJI VE GÜCÜN SIMGESI. TOPLULUĞUN SIRK SANATLARI DÜNYASINA GÜNEŞ GIBI DOĞMASI DA BU SEMBOLLE MÜTHIŞ BIR UYUM SAĞLIYOR.

Tüm bu yönleri sayesinde, adı “soleil”e yaraşır şekilde sirk dünyasına güneş gibi doğuyor Cirque du Soleil.

ÇADIR SIRKINDEN ŞOV DÜNYASININ ZIRVESINE Gelelim, yıllar içinde markalaşmayı sağlayan unutulmaz gösterilere… İlk yıllarında geleneksel çadır sirkine benzerlikler taşısa da farklı olma arayışı kurucular Laliberté ve Gauthier’i gösteriye teatral öğeler ve canlı müzik eklemeye itti. Bu formülle ortaya çıkardıkları ve üç yıl sergilenen ilk büyük şovları Nouvelle Expérience, topluluğa yeni şovlar için gereken finansal altyapıyı sağlayacak düzeyde beğeni topladı.

Daha sonra Saltimbanco macerası başladı ve 24 yıl boyunca Türkiye dahil pek çok ülkede seyircisiyle buluştu.

Cirque du Soleil sanatçılarının oluşturduğu çok uluslu yapıyı simgeleyen Saltimbanco, farklı

kültürlerin bir arada yaşayarak birbirlerine saygı duyması temasını her rengin kullanıldığı bir cümbüşle yansıtıyordu.

Ertesi yıl sahnelenen Mystère ise topluluğun ilk kalıcı şovu oldu. Öyle ki 1993’ten bu yana tam 27 yıldır sahnede.

Cirque du Soleil esas çıkışını sirkin 10. yıl dönümü için hazırlanan Alegría ile yaptı. Teatral ve müzikal ögeleriyle Alegría, topluluğun geleneksel sirkten kopuşunun en kesin göstergesi oldu. İspanyolca “neşe” anlamına gelen Alegría, sosyal değişim ve baskıların hüküm sürdüğü toplumda yaşayan bir palyaçonun, düzene sevgiyle başkaldırışını anlatırken hayatın acılardan sonra neşe içinde devam edebileceğini

vurguluyordu. Akrobatların etkileyici şovlarıyla bezenen gösteriye, acı ve neşeyi yansıtan duygusal bir müzik eşlik ediyordu.

Opera eğitimli şarkıcıların seslendirdiği şarkılar o kadar meşhur oldu ki Cirque du Soleil’in en çok satan “soundtrack” albümü unvanını kazandı.

Bunda albümün Grammy’e aday gösterilmesi, hatta Félix ödülünü kazanmasının da payı büyük elbette. Şovun başarısından sonra Whoopi Goldberg’ün küçük bir rol aldığı aynı adlı filminin çekildiğini de ekleyelim. Dolayısıyla 19 yılın ardından sahnelere veda eden efsanevi gösterinin, 2019’da Alegría: In a New Light adıyla yeniden yorumlanarak izleyicisiyle özlem gidermeye başlamasına şaşmamak gerek.

71

v

Alegría’dan iki yıl sonra sahnelenmeye başlayan ve acılarından kaçan küçük bir kızın kendini büyülü bir dünyada bulmasını konu alan Quidam da en az Alegría kadar başarılı oldu ve milyonlarca kişi tarafından izlendi.

Bu gösterileri Çin sirkinin geleneksel yapısıyla Cirque du Soleil’in avangart yaklaşımını yansıtan Dralion izledi. Bu füzyon kendini gösterinin iki ana temasında da göstermişti: Doğu mistisizmini yansıtan ejderha ve batıyı sembolize eden aslan. Ağırlıklı olarak doğu felsefesindeki insan ve doğa uyumu üzerinde duran gösteri, doğu ve batı müziği senteziyle de nefes kesmişti. Hayal gücünün sınırlarını zorlayan, izleyenleri rüya aleminde gezintiye çıkaran Dralion, filmiyle de Emmy Ödülü’ne layık görüldü.

2005’te başlayıp 10 yıl devam ettikten sonra 2018’den bu yana tekrar sahnelenmeye başlayan Corteo da en az diğerleri kadar etkileyici. İtalyancada “kortej” anlamına gelen Corteo, karnaval havasındaki bir ortamda kendi cenazesini seyreden bir palyaçoyu anlatıyor.

Corteo gibi hâlâ sahnelenen ve geleneksel sirke göz kırpan Kooza ise Masum adlı melankolik, yalnız bir kahramanın hayattaki yerini bulmaya çalışmasını konu alıyor. Masum, hüzün ve neşeyi harmanlayan bu yolculuğu sırasında kral, hokkabazlar, yankesiciler ve daha birçok farklı karakterle karşılaşıyor.

MYSTÈRE

QUIDAM

DRALION

ALEGRÍA

Hikâye anlatmada ustalaşan, her seferinde kahramanların peşinden izleyicileri de başka dünyalara sürükleyen Cirque du Soleil, Varekai gösterisinde bunu bir adım daha ileriye götürdü. Çingene dilinde “herhangi bir yer” anlamına gelen Varekai, bu

sefer de Yunan mitolojisinden esinlenerek İkarus’un hikâyesini anlatmıştı. Tüm o inanılmaz sirk koreografisinin ötesinde, güneşe doğru uçarak kanatlarını kaybedip büyülü bir ormana düşen İkarus’un gökyüzünden süzülüşü ve tekrar uçmayı öğrenmeye çalışmasının, değme teatral gösterilere taş çıkaracak estetikle sahnelendiğini belirtmek sanırız ki gereksiz.

CIRQUE DU SOLEIL’IN DÜNYA TURNELERI DEVASA BIR ORGANIZASYON VE ILGINÇ DETAYLARI VAR. SIRKIN BIR ÜLKEYI TURNE PROGRAMINA ALMASI ORTALAMA ÜÇ YIL SÜRÜYOR. GITTIKLERI HER YERI 300-400 KIŞININ AYLARCA YAŞADIĞI KÜÇÜK BIR KÖY HALINE GETIRIYORLAR. ORTALAMA 100 KIŞILIK EKIP, GELENEĞI DE ÇAĞRIŞTIRAN MODERN SIRK ÇADIRLARINI KURUYOR. GÖSTERI ÇADIRININ YANI SIRA SANATÇILAR VE TEKNIK EKIP IÇIN MUTFAK, OKUL GIBI DESTEK ÇADIRLARININ KURULUMU YAKLAŞIK BIR HAFTA SÜRÜYOR. GÖSTERI TAMAMLANDIĞINDA ISE HEPSI ÜÇ GÜN IÇINDE SÖKÜLÜYOR. BU TURLAR, ZIYARET EDILEN ŞEHIRLERIN EKONOMISINDE DE MUAZZAM HAREKETLILIK YARATIYOR. GÖSTERI VE OTOPARK ALANININ KIRASI, OTEL REZERVASYONLARI, YEME-IÇME HARCAMALARI, YEREL HALKTAN TEKNIK EKIP OLARAK YARARLANILMASI BU KATKIYI SAĞLIYOR. ÖRNEĞIN KOOZA’NIN 2019’DAKI SANTA MONICA, CALIFORNIA TURU YEREL EKONOMIYE YAKLAŞIK 20 MILYON DOLAR KAZANÇ GETIRMIŞ.

72

LASVEGAS’TABAMBAŞKABIRSIRK DENEYIMI Cirque du Soleil dünyayı dolaşan gösterilerinin yanı sıra eş zamanlı olarak Las Vegas’ta kalıcı gösterilerine de devam ediyor.

Sahnenin taşınması mümkün olmadığı için KÀ, Mystère, O, Zumanity, Michael Jackson-ONE, The Beatles-LOVE adlı gösterileri Las Vegas’ın pırıltılı atmosferinde izleyicisiyle buluşuyor.

Bu anlamda “O” beklentileri karşılamak için o güne dek yapılmayanı yapmak için yola çıkmış. Tüm gösteri 1,5 milyon galon su dolu bir haznenin içinde ve üzerinde geçiyor. Fransızcada “su” anlamına gelen “O”, izleyenlerin şaşkınlıklarına yaraşır bir şov zira tüm kahramanlar sıkı bir dalış eğitimi alarak gösteri yapıyor. Karakterlerden birinin dev bir yaprağı kayık gibi kullanarak sahne boyunca yol alması ise tablo gibi görüntülerden sadece biri. Tüm bunlar gerçeküstü bir hikâyeyi sahneye taşırken, eşsiz bir romantizmi de beraberinde getiriyor.

Orijinallikte rakip tanımayan bir diğer Cirque du Soleil gösterisi de Zumanity... 13 yıldır sahnelenen ve yaratıcılarının “tensel yanımız”

olarak adlandırdıkları gösteri, Las Vegas’ta çılgın bir deneyim yaşamak isteyen yetişkinler için tasarlanmış. Akrobatların mucizevi hareketleri, bu kez yalnızca yerçekimine karşı koymak üzere değil, striptiz ve dans eşliğinde, tıpkı şovun isminin çağrıştırdığı gibi insanın hayvani yanlarını vurgulamak üzere kurgulanmış. Ancak sınırlar çok dengeli ve yalın. İncelikli tasarlanmış bu gösteride erotizm ya da romantizm birbirlerine üstünlük taslamıyor.

Gelelim sirkin bugüne dek en büyük ve 220 milyon dolarlık maliyetiyle en pahalı prodüksiyonu olan KÀ’ya.

Bunu sağlayan efekt, kostüm, dekor ve hatta kanat gibi açılan sahne. Antik Mısır Tanrısı KÀ’dan esinlenen ismine yaraşır şekilde, bir imparatorun ikiz çocuklarının ruhsal yolculuklarını anlatan hikâyede savaş sanatları ve daha birçok dikkat çekici öğe birlikte kullanılıyor. Video projeksiyonu ve her koltukta özel ses düzeneğinin olması ise izleyenlerin tüm duyularına hitap etme çabası olsa gerek.

O

ZUMANITY

KÀ

THE BEATLES VE MICHAEL JACKSON YENIDEN SAHNEDE Cirque du Soleil, efsanevi müzisyenlerden esinlendiği gösterilere de imza atıyor. The Beatles şarkılarıyla hazırladıkları Love bunun en güzel örneklerinden. Grubun 60’ları kasıp kavuran ama hiç eskimeyen şarkılarını Cirque du Soleil sanatçıları yorumlarsa ne olur diye hayalinizi zorlayın ve bunu beşle çarpın. Abartmıyoruz zira bu şov boşu boşuna üç kez Grammy kazanamazdı.

Sirk sanatlarına yorumlanan bir diğer efsanevi müzik ikonu ise Michael Jackson. 2009’da

kaybettiğimiz dünya starının anısını yaşatmak için Michael Jackson: The Immortal World Tour’dan daha müthiş bir proje olamazdı. Ancak 2011’de başlayıp üç yıl sahnelenen bu şov yetmemiş gibi, 2013’te Michael Jackson: One gibi bir şaheser daha sirk dünyasına adını altın harflerle yazdırdı. Şovun adının “One” olması da son derece manidar. Yaratıcı ekip kralın değişik müzik tarzları ve sanat formlarını barışçıl bir felsefeyle birleştirmesini sembolize ettiği için bu ismi seçmiş.

CIRQUE DU SOLEIL ŞOVLARI YALNIZCA GÖRSEL BIR DENEYIM DEĞIL. TEMAYA GÖRE YAZILIP ORKESTRA EŞLIĞINDE YAPILAN CANLI MÜZIĞIN DE ŞOVA KATKISI BÜYÜK. ŞARKICILARIN FARKLI TÜRLERDE SÖYLEDIKLERI ŞARKILARIN ZAMAN ZAMAN DOĞAÇLAMA OLMASI DA AYRI BIR RENK KATIYOR.

LOVE

MICHAEL JACKSON: ONE

NEREDEYSE TAMAMI DEV BIR HAVUZDA GEÇEN “O” ADLI EFSANEVI GÖSTERIYI IZLEMEK IÇIN QR KODU OKUTABILIRSINIZ.

“ALEGRÍA”, “KOOZA” VE “KÀ” GIBI EN ÜNLÜ GÖSTERILERINDEN DERLENEN 60 DAKIKALIK ÖZEL KOLAJI ÇOCUKLARINIZLA BIRLIKTE KEYIFLE IZLEMEK IÇIN YANDAKI QR KODU OKUTABILIRSINIZ.

73

v T A R I H Ç E

YÜZLERCE YILLIK TUTKU:

BiSiKLET Hareket ve dengenin buluştuğu, ulaşım, spor ve eğlence vadeden tek araç bisiklettir. Çevreci, sağlıklı ve ekonomik bakış açısıyla özdeşleşen, bu nedenle gelişmiş toplumlarda yaşam kültürüne dönüşen bir yönü var bisikletin. Yüzyıllar boyunca mühendislik, anatomi, ergonomi, spor, tarih, ekonomi hatta sosyolojiden beslenen kolektif aklın ürünü olmuş. Bazen moda nesnesine, bazen savaş aracına, bazen kadın-erkek eşitliğinin sembolüne, bazen de sınıfsal konumların anlatıcısına dönüşmüş.

Velespit ya da modern adıyla “bisiklet”… Çocukken düşe kalka sürmeyi öğrendiğimiz, aşkla bağlandığımız dostumuz. Aynı zamanda dünyanın en ucuz, sağlıklı, eğlenceli, çevre dostu ulaşım ve spor aracı. Teknoloji sayesinde büyük gelişmeler kaydetmiş zira ilk prototiplerde pedal bile yok; tekerlekleri hareket eder hale getirmek için ayaklarla doğrudan yola basıp biraz koşmak gerekiyor. Sonraki pedallı, iki veya üç tekerlekli, motorsuz hatta buharlı onlarca çeşidiyle bisikletin evrimi alkışa değer.

Bu gelişim sürecinin tam olarak ne zaman başladığı konusu tartışmalı.

Takvimleri kesin bir noktadan başlatamamanın en büyük nedeni bisikletin tek bir mucit tarafından değil de, tarih boyunca kolektif bir çabanın eseri olması.

Bisiklete en yakın ilk araç neydi diye kayıtlara bakıldığında bazı uzmanlar 1418 yılını işaret ediyor. Yapısı itibariyle bazı tarihçiler bu aracı bisiklet olarak sınıflandırmasa da, İtalyan fizikçi ve mühendis Giovanni Fontana’nın tasarladığı bu ilk dört tekerlekli araca, dişlilere sarılı iplerin elle çekilmesi sayesinde hükmedilebiliyor.

Fontana’nın tasarımı insan gücüyle hareket ettirilmesi açısından önemli olsa da ulaşımın at arabasıyla daha konforlu şekilde sağlandığı bir dünyada çok da başarı sağlayamıyor. Dolayısıyla 74

modern bisikletin atası olmaya en yakın tasarım için birkaç yüzyıl beklenmesi gerekiyor.

Ancak tam da bu noktada ilginç bir detaya değinmek istiyoruz. Zaman çizelgesinde Rönesans dolaylarındaki icatlardan bahsederken sözü Leonardo da Vinci’ye getirirsek şaşırmazdınız sanıyoruz. Da Vinci’nin Codex Atlanticus’unda bir bisiklet karalamasının olduğu 1960 yılında ileri sürüldüğünde birçokları da şaşırmıyor.

O güne dek 1790’larda icat edildiği düşünülen Vélocifère veya Célérifère benzeri bisiklet çizimlerini 1492 tarihli Codex Atlanticus’ta görmek şaşırtıcı değil de nedir öyle değil mi? Ne var ki çok geçmeden bunun sahte olduğu anlaşılıyor.

O halde normal seyrimize devam edelim…

Yıl 1790, yer Fransa. Comte Mede de Sivrac, soylular için iki tekerlekli bir eğlencelik yapmayı hedeflerken Célérifère yani “hızlı gider”i tasarlıyor.

Atlarla çekilmeyen iki tekerlekli ilk araç olması nedeniyle devrimsel nitelikte. Üzerinde sele benzeri parçasıyla sert ahşap çerçeveden oluşan, iki eşit boyutta tekerliği olsa da pedalı olmadığı için ayakla itilebilen, gidonu olmadığı için yön verilemeyen ve freni olmayan bir tasarımdan bahsediyoruz.

Belki de bu yüzden adını “hızlı gider” koymuştur, kim bilir.

ÜSTTE: GIOVANNI FONTANA’NIN TASARLADIĞI ILK DÖRT TEKERLEKLI ARAÇ ALTTA: COMTE DE SIVRAC TARAFINDAN TASARLANAN CÉLÉRIFÈRE

Endonezya’da bir yanardağ patladı ve…

Bisikletin bu arkaik versiyonları insanların önemli bir sorununu çözmediğinden olsa gerek, bisiklet fikri uzun yıllar atıl kalıyor. Ta ki Endonezya’daki Tambora yanardağı 1815’te faaliyete geçene dek.

Mesafe uzak olsa da yıkıcılık çok yakına geliyor. Etrafa dağılan kül, anormal sıcaklık düşüşlerine sebep oluyor. Bu trajedinin dünya ekosistemine yükü öyle ağır oluyor ki iklim değişince yulaf kıtlığı baş gösteriyor. Taşımacılığın bel kemiği olan atlar açlıktan ölünce, ormanlarda kesilen ağaçların taşınması gerekliliği, emekleme aşamasındaki bisikletin atasını tekrar gündeme getiriyor.

Yıl 1817, yer Almanya. Nihayet çoğu tarihçinin hem fikir olduğu noktaya geldik… Birçokları bisikletin atasının Draisine olduğunu öne sürüyor çünkü kendisi Tambora felaketinin de etkisiyle ticari başarı yakalayan ilk bisiklet benzeri araç. Prototip olarak alınan Célérifère, Baron Karl von Drais’in elinde bisikleti andırmaya başlıyor. Ahşap çerçevesi, demir tekerlekleri, jantları ve arka freni olan araçta yine pedal ve zincir bulunmuyor ama gidon ve sele ekleniyor.

Laufmaschine (koşu makinesi) adını verdiği icadıyla 14 km yapmayı başarınca von Drais dikkatleri üzerine çekiyor.

Hatta 1818’de Laufmaschine’i Paris’te sergilemesi için Fransızlar kendisini misafir ediyorlar. Zamanla bu araç için Draisine ve Velocipede (hızlı ayak) isimleri daha popüler hâle geliyor. Von Drais 1819’da aracının patentini alsa da, namı yürüyünce Avusturya, Birleşik Krallık, İtalya ve ABD gibi pek çok ülkede kısa sürede kopyaları üretiliyor.

Ve bayrak yarışında sıra İngiltere’de…

1819’da mucit Denis Johnson, Velocipede’in tekerleklerini büyütüp denge ve hızı arttırarak yeni bir patent alıyor. 300 adet üretip “yaya at arabası” adıyla piyasaya sürdüğü araç, “hobi atı (hobbyhorse/dandy horse)” adıyla ünleniyor. Ne var ki sadece düzgün yollarda kullanılabildiği için pek güvenli bulunmadığından, bu aracın üç veya dört tekerlekli versiyonlarına ihtiyaç duyuluyor.

Yıl 1839, yer İskoçya. Demir ustası Kirkpatrick Macmillan tekerleklere demir çubukların yanı sıra gidondan aşağı uzanacak şekilde taktığı pedalları krank kullanarak arka tekerleğe bağlıyor. Bu nedenle MacMillan, dünyanın ilk pedal çevrimini sağladığı için mekanik olarak tahrik edilen modern bisikletin mucidi olarak hatırlanır.

YUKARIDAN AŞAĞIYA: BIRÇOKLARI TARAFINDAN BISIKLETIN ATASI OLDUĞU DÜŞÜNÜLEN DRAISINE (ALMANYA, 1817) DENIS JOHNSON’IN PATENTINI ALDIĞI HOBBYHORSE (INGILTERE, 1819) KIRKPATRICK MACMILLAN TARAFINDAN TASARLANAN, MEKANIK TAHRIKLI ILK BISIKLET (İSKOÇYA, 1839)

İlk seri üretim bisiklet, tarih sahnesinde 1850’lerin sonuna gelindiğinde ön tekerlek göbeğine krank ve sabit pedal ekleniyor ve bu büyük bir yenilik. Yapanın kim olduğu konusu belirsiz; adaylar ise Pierre Llament, Pierre Michaux ya da oğlu Ernest Michaux.

Patent sahibinin kim olduğunu bir kenara bırakırsak, Michaux ailesi bu yeniliğin yanı sıra, MacMillan’ın tasarımına göre biraz daha büyük ön teker kullandıkları bir model geliştiriyorlar. Üstelik o güne dek ahşap olan kadro, ortakları René Olivier’in katkısıyla yumuşak dökme demir olarak tasarlanıyor. Baba-oğul 1868’de “Michaux Company”yi kurarak bu yeni tür bisikletlerde seri üretime geçiyorlar. Şirket, Velocipede adını verdikleri bu bisikletlerden yılda 400 adet üretir hale geliyor. Ancak demir iskeleti ve demir çerçeveli tekerlekleri yüzünden bu bisiklet yoldaki her çukur ve tümseğin üstünden geçerken öyle sarsılıyor ki

bu tasarım “Boneshaker“ yani “kemik titreten” olarak anılmaya başlıyor.

Boneshaker her şeye rağmen “bisiklet çılgınlığı” dönemlerinden ilkini başlatıyor.

Avrupa’nın her yerinden siparişler alınıyor, birbiri ardına bisiklet üretim şirketleri kuruluyor. Ne var ki bir süre sonra yumuşak dövme demir müşteri şikayetlerine neden olunca, kadrolar normal dövme demir olarak üretilmeye başlıyor. Elbette şirket imaj tazelemek için ilk bisiklet yarışlarının da sponsoru oluyor.

1868’teki iki önemli patent başvurusuna dikkat çekmek isteriz. Sylvester Roper adlı mucitin buharlı bisikleti giderek motosiklete evrilen bir tasarımı müjdeliyor. Havacılığın öncülerinden Clément Ader’in kauçuk lastik patenti ise o dönem hayli rağbet görüyor çünkü yoldaki çukur ve tümseklerin neden olduğu sarsıntı biraz olsun azalıyor.

ÜSTTE: PIERRE MICHAUX’UN OĞLU EARNEST MICHAUX “VELOCIPEDE” ÜZERINDE (1868) ALTTA: SYLVESTER ROPER ADLI MUCITIN BUHARLI BISIKLETI (1868)

75

v

Bisikletin “yükselişi” 1869 yılına gelindiğinde Fransız tamirci Eugène Meyer, üç yıl önce İngiliz mühendis James Starley’nin geliştirdiği bisiklette önemli değişiklikler yapıyor. Daha fazla hız sağlamak için ön tekerleğin çapı 75cm’den 162cm’ye kadar artarken, arka tekerlek 30cm’ye kadar küçülüyor ve kadro daha hafif metal borudan yapılıyor. Selenin dev ön tekerleğin üzerinde bulunduğu bu “yüksek bisiklet”e o dönem tedavülde olan en büyük ve küçük bakır paralara ithafen “PennyFarthing“ deniyor. Penny büyük, Farthing küçük arka teker...

Yeniliklerin ardı arkasının kesilmediği bir dönem… İngiliz mucitler Browett ve Harrison’ın fren kaliperinin atası sayılan mekanizmayı patentlemesi 1876’ya denk geliyor. Aynı yıl James Starley diferansiyel dişlisini patentliyor.

1885’te ise Gottlieb Daimler dönemin standart bisikletine içten yanmalı motor takarak herkesi şoke ediyor. Tahmin edeceğiniz üzere Reitwagen adlı bu araç yakın gelecekte “motorsiklet”e evrilecek. Çok geçmeden bu fikir dört tekerlekli versiyona da uyarlanınca “otomobil”in atası da ortaya çıkmış oluyor.

1898’de ise J.M.M. Truffault ilk şok emici süspansiyonları icat ederek modern bisiklete biraz daha yaklaşan tasarıma katkı sunuyor.

1800’lerin son çeyreğinde zincir sistemi, iki ve üç tekerlekliler üretilmeye başlasa da bisikletin popülerliğini arttırıp onu bugünlere taşıyan en önemli gelişmenin henüz gerçekleşmediğinin altını çizelim. Çünkü Penny-Farthing tarzı yüksek bisikletleri kullanmak fiziksel açıdan zor olduğundan maceracı gençlerden başka alıcı pek bulunamıyor. Üstelik dönemin yol kalitesi düşünüldüğünde gençlerin dahi yaralanması çok olası. Bisiklete binmeyi kolaylaştıracak daha düzgün ve sayıca çok güzergâh oluşturmaya yönelik başlayan “Düzgün Yollar Hareketi” dahi hedef kitlenin genişlemesinde pek de yeterli olmuyor.

ÜSTTE: GOTTLIEB DAIMLER TASARIMI REITWAGEN, YAKIN GELECEKTE “MOTORSIKLET”E EVRILECEK (1885) ALTTA: DÜNYAYI BISIKLETLE TURLAYAN ILK INSAN THOMAS STEVENS (1884)

1885 TARIHLI BU IKONIK FOTOĞRAF, WASHINGTON BISIKLET KULÜBÜ ÜYESI WILL ROBERTSON’I PENNYFARTHING ILE ABD CAPITOL BINASININ MERDIVENLERINDEN INERKEN GÖSTERIYOR BISIKLETIN ILGI GÖRMESI, DÖNEMIN DEVLETLERININ DE DIKKATINI ÇEKMIŞTI. 1800’LERIN IKINCI YARISINDA FRANSA SAVUNMA BAKANLIĞI BISIKLET ÜRETIMINE DESTEK VERMIŞ, 1871’DE IMAL EDILEN BISIKLETLER ALMANYA ILE O ZAMAN YAPILAN SAVAŞTA KULLANILMIŞTI. II. DÜNYA SAVAŞI’NDA DA AVRUPA ÜLKELERI, BISIKLETI ORDU SÜRATININ ARTIRILMASI IÇIN ASKERÎ AMAÇLA KULLANMIŞLARDI.

Ancak yine de bir Penny-Farthing ile dünya turuna çıkılabileceğini söyleyelim. Olmaz demeyin çünkü bunu biri 1887’de başarmış. Nisan 1884’te San Francisco’dan yola çıkan Thomas Stevens, Amerika, Avrupa ve Asya’da birçok ülkeyi dolaşarak yolculuğunu Aralık 1886’da Japonya’da tamamladığında, dünyayı bisikletle turlayan ilk insan olma unvanını da kazanmış.

“Güvenli Bisiklet” tarihi değiştirmeye geliyor Ve işte o büyük gelişme “Güvenli Bisiklet“in üretimiyle gerçekleşiyor.

James Starley’in yeğeni John Kemp Starley, 1885 yılında “Rover Güvenli Bisiklet”i İngiltere’de piyasaya sürdüğünde yepyeni bir dönemi de başlatmış oluyor. Bu ismin seçilmesi manidar çünkü Penny-Farthing bir dönemin modası olsa da yeterli derecede güvenli değil. Yani müthiş bir reklamcılık taktiğiyle ürüne “güvenli” kelimesi ekleniyor. Gerçi tasarım bunun hakkını verir nitelikte zira bu modelin iyi bir açıyla kadroya bağlanarak yönlendirilebilen ön tekeri, aynı büyüklükte ve zincirle tahrik edilen bir de arka tekeri var.

Kısacası; alçalan selesiyle daha rahat, yeni yapısıyla daha güvenli, hızlı ve manevra kabiliyeti daha yüksek… Dolayısıyla bu bisiklet tahmin edileceği üzere piyasayı derinden etkiliyor.

1888’de İskoçyalı veteriner John Dunlop, hava ile şişirilen lastiği icat edip Güvenli Bisiklet’e uyarladığında ise taşla döşenmiş çukurlu yollarda bisiklet kullanmak daha keyifli hale geliyor. Ufak bir dipnot ekleyelim:

76

Dunlop’un bu icadı aslında İskoç asıllı Robert William Thomson tarafından 1846’da çoktan icat edilmiş ancak kendisinin haberi yokmuş; aklın yolu bir diyelim…

HAVALI LASTIĞIN MUCIDI OLAN İSKOÇYALI VETERINER JOHN DUNLOP (1915)

Ve 20. yüzyılın eşiğinde ardı ardına alınan patentlerle modern bisiklet oluşmaya devam ediyor. Kontra fren, alüminyum gövde, çift kişilik tandemler, yatay bisikletler, katlanır gövdeler, pille çalışanlar, pedal çevirmeye gerek bırakmayan serbest sürüşlü olanlar ve dahası…

Güvenlik, yön verilebilirlik, hız, konfor ve elbette eğlence açısından yapılan tüm bu yeniliklere seri üretimle birlikte maliyeti düşürme başarısı da eklenince, bir dönem sadece üst tabakanın ulaşabildiği bisiklet geniş kitlelerce daha erişilebilir hale geliyor. Bisiklet tarihçilerinin “altın çağ” ya da “bisiklet çılgınlığı” adını verdikleri 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başında ABD ve Avrupa’da kadın ve erkekler için bisiklet kulüplerinin açılmaya başlaması, bisiklet yarışları ve turlarının artması tesadüf değil.

JOHN KEMPP STARLEY TARAFINDAN TASARLANAN VE MODERN BISIKLETIN ÖNCÜSÜ SAYILAN “GÜVENLI BISIKLET”

Bisiklet feminizm ve kadınlara oy hakkının sembolü oluyor Sürüş güvenliği arttırılan bisiklet “gençlerin kullandığı tehlikeli bir oyuncak” olmaktan çıkıp “her yaştan erkek ve kadınların güvenle binebilecekleri ulaşım ve eğlence aracı” oluyor. Hatta yaşattığı özgürlük hissiyle bisiklet, feminist kadınlar arasında simgeye bile dönüşüyor.

Bu özgürlük hissi, bisiklete binince saçların rüzgarda uçuşması gibi bir şey değil; daha köklü bir motivasyonu barındırıyor altında. Örneğin bisikletin gerektirdiği yeni giyim tarzı oldukça tartışılıyor. Dönemin kadınları toplum içinde kasnaklı elbiseler giyerken, bisiklet çılgınlığı dönemine ayak uydurarak “rasyonel giyinme hareketini” başlatıyorlar. Kısa elbisenin altına pantolon giyerek daha rahat kıyafetlerle bisiklete binmeye başlıyorlar. Takdir edersiniz ki bu bir moda akımını da beraberinde getiriyor.

Kadınlar bisikletin ulaşım özgürlüğünü de sonuna kadar kullanıyorlar. Diledikleri yere hızla ulaşıp flört seçeneklerini arttırıyor, seçilen değil seçen taraf olmaya başlıyorlar.

Elbette tüm bunlar pek çok erkeği çileden çıkarıyor. Hatta bisiklete binen kadınlara ahlaksız ve yoldan çıkmış muamelesi yapıyorlar. Bu furya öyle bir hal alıyor ki, doktorlar bile bisiklete binen kadınlarda depresyon, kalp çarpıntısı, göz altı morlukları oluşabileceğini, kadınların yüzünün kızarıp sarkacağını savunuyorlar.

Ve kaçınılmaz olan gerçekleşiyor.

1890’da yani Güvenli Bisiklet’in piyasaya sürülmesinden sadece beş yıl sonra, kadınların oy hakkı elde etmesi için “Ulusal Kadın Sufrajet Birliği” kuruluyor.

Kurucuları Susan B. Anthony ve Elizabeth

Cady Stanton “Kadınlar bisiklet üzerinde oy hakkına doğru ilerliyorlar” sloganı ile eyalet eyalet dolaşıp imza topluyorlar.

1872 yılındaki başkanlık seçimlerinde oy kullandığı için tutuklanan Susan B. Anthony’nin “Güvenli Bisiklet”e “özgürlük makinesi” adını takması da boşuna değil.

Hatta Anthony 1896 tarihli NY Sunday World söyleşisinde şöyle der: “Dünyada başka hiçbir şey kadınların özgürleşmesi adına bisiklet kadar etkili olmadı. Onların hürriyet ve özgüven duygularının pekişmesini sağladı. Ne zaman bisiklet kullanan bir kadın görsem, özgür ve engellenmemiş kadınlık düşüncesi gelir aklıma.”

Nitekim Amerikalı kadınlar 1920 yılındaki başkanlık seçimlerinde ilk kez oy kullanmayı başarıyorlar. Bu özgürlük mücadelesini veren kadın kahramanların yanında bisikletleri de güçlü bir sembol oluyor. Kısacası bisiklet, kadınların kıyafetlerini, yaşam biçimlerini, en önemlisi düşüncelerini değiştiriyor.

Tam da bu noktada bir kadından daha bahsetmeden geçmek olmaz: Annie Londonderry. Bir özgürlük savunucusu ve girişimci olan Londonderry’nin, 1894’te dünyayı bisikletle dolaşan ilk kadın unvanını almasının hikâyesi de oldukça ilginç.

1895 yılında iki zengin Bostonlu iş adamı, bir kadın bisikletle dünyayı turlayabilir mi diye iddiaya tutuşuyorlar. Bunu başarabilen bir kadın olursa ona 10 bin dolar ödül vereceklerini söylüyorlar.

Bunun üzerine daha önce hiç bisiklete binmemiş olan genç kadın, bu iki adama meydan okuyup tura başlıyor. O iddiayı başlatanlar sayesinde bisiklet bir kez daha “yeni kadın” imajının yerleşmesine katkı sağlıyor.

Kadınlara oy hakkı için mücadele eden “Ulusal Kadın Sufrajet Birliği” kurucularından Susan B. Anthony 1896 tarihli NY Sunday World söyleşisinde şöyle der: “Dünyada başka hiçbir şey kadınların özgürleşmesi adına bisiklet kadar etkili olmadı.

Onların hürriyet ve özgüven duygularının pekişmesini sağladı. Ne zaman bisiklet kullanan bir kadın görsem, özgür ve engellenmemiş kadınlık düşüncesi gelir aklıma.”

SOLDA: 19. YÜZYIL SONLARINDA “KADINLAR BISIKLET ÜZERINDE OY HAKKINA DOĞRU ILERLIYORLAR” SLOGANI ILE EYALET EYALET DOLAŞIP IMZA TOPLAYAN KADINLAR ÜSTTE: 1894’TE DÜNYAYI BISIKLETLE DOLAŞAN ILK KADIN ANNIE LONDONDERRY

77

v

Bisiklet çeşitleniyor 20. yüzyıla gelindiğinde bisiklet tasarımı standartlaşmaya başlıyor, oldukça ucuzluyor; tasarım ve kullanım alanı çeşitliliğiyle neredeyse her eve girer hale geliyor.

Ne var ki her güzel hikâyenin inişleri çıkışları olur; bisikletin hikâyesindeki sorun ise “otomobil”. Henry Ford’un meşhur üretim bantları sayesinde yeni yaşam kültürü olarak pompalanan otomobiller, bisiklet üreticilerinin korkulu rüyası haline geliyor. Bu durum Avrupa için pek geçerli olmasa da Amerikalılar aile bütçelerini yeni lüks oyuncakları olan otomobillere ayırınca bisiklet pazar kaybetmeye başlıyor. Bisikletle zenginleşen yaşam biçimlerine sıkı sıkıya bağlı bisiklet severler bu tutkuyu bisiklet kulüpleriyle ayakta tutsalar da üreticiler elbette yeni pazarlar aramak durumunda kalıyor.

Nihayet 1920’lerde piyasa, çocuklar için de bir şeyler yaparak çıkış yolunu buluyor. Bu tam bir kazan-kazan durumu… Kendileri gibi çocuklarını da güldüren aileler ve pazarda açılım sağlayıp yüzleri gülen üreticiler.

Balon tekerlekli, vitesli, kontra f renli modeller, far, zil ve hız göstergeli olanlar, güvenlik reflektörlü, katlanabilir özellikliler, tandem, tur, yol, dağ, yarış hatta akrobasi bisikletleri derken bisikletin müthiş bir piyasaya sahip olmasına şaşmamak gerek.

Bu çeşitliliği arttırmak için bisikletlere ilginç özellikler de ekleniyor; radyo gibi… 1950’ler radyonun tahtını televizyona kaptırmaya başladığı yıllar olsa da bisikletinde radyo olması havalı bir seçenekti büyük ihtimalle. Ne var ki Avrupa’nın daha havalı bisiklet modelleri karşısında Huffy Radio Bicycle adlı dahiyane fikir maalesef pek de başarılı olamıyor. Öte yandan şansı hayli dönen BMX, radyolu bisikletlerden bir yıl sonra

1956’da piyasaya sürülmesine rağmen hâlâ kalplerdeki yerini koruyan bir model. 16 ila 24 inç çapında tekerleklere sahip özel tasarım BMX bisiklet, gençlerin motokros kahramanlarını bisiklet üzerinde taklit etmek istemeleriyle ortaya çıkmış. Bu denli eğlence vadeden bir bisikletin neden çok sevildiğini anlamak zor değil.

Nitekim yıllar içinde BMX, pek çok disiplinde yapılan uluslararası bir spor dalı haline bile gelmiş. Günümüzün motokrosçularının çocukluklarında mutlaka bir BMX’i vardı, eminiz.

Eğlence vadeden bisikletler olur da macera vadedenler olmaz mı?

Bisiklet üreticileri işte tam da bu macera severler için 1970’te ihtiyaç duydukları “dağ bisikletleri”ni üretiyor.

Zorlu koşullara dayanabilecek tekerlekler, konforlu sürüşü sağlayan süspansiyon sistemi ile artık dağ tepe tırmanmak, kayaları ve toprak yolları aşmak, ağaç kütüklerinin üzerinden geçmek mümkün oluyor. Şehirden kaçıp doğada spor yapmak isteyenler sayesinde bu bisikletler öyle popülerleşiyor ki 2000’li yıllara gelindiğinde dağ bisikleti satışları, diğer tüm modellerin önüne geçiyor.

Elbette ekstrem spor severlerin gözdesi olduklarını da ekleyelim. İhtiyaçlar çeşitlendikçe bisiklet çeşitleri de artıyor. Dolayısıyla yerden ve paradan tasarruf etmek isteyen bisiklet severler için şehir, iş, hatta kros gibi değişik amaçlara yönelik hibrit modellere yönelimin artması doğal.

Bu modeller düz gidonlu, hızlı ve haf if yarış tiplerinden başlayıp, değişik yol satıhlarında konforlu sürüş ve yük taşıma olanağı tanıyan geniş tekerlekli modellere kadar pek çok versiyona sahip. Şehir insanlarının işe giderken ya da kısa mesafeli ulaşım için kullandığı bu hibritler dünya çapında yaygın kullanılıyorlar.

1956’DA PIYASAYA SÜRÜLEN BMX BISIKLET

BISIKLETIN GELECEĞI SIZCE NASIL OLACAK? BUNUN IÇIN ÇALIŞAN BIRÇOK TASARIMCI VAR. İŞTE ETKILEYICI IŞIKLI TASARIMIYLA WINCYCLE FÜTÜRISTIK BISIKLET...

78

1920’LERDE PIYASAYI OTOMOBILE KAPTIRAN BISIKLET ÜRETICILERI ÇAREYI ÇOCUKLAR IÇIN BISIKLET ÜRETMEKTE BULMUŞTU.

VE IŞTE RADYOLU BISIKLET HUFFY RADIO BICYCLE

Mücadele ve rekabet dolu bisiklet sporu 1896 Yaz Olimpiyatları’ndan bu yana bütün olimpiyatlarda yer aldığını düşünürsek, bisiklet sporunun yüz yılı aşan bir geçmişi var.

Dünyanın pek çok yerinde yol yarışları, pist yarışları, tandem yarışları, cyclo-cross (bisikletli koşu), bisiklet krosu, dağ bisikleti ve BMX yarışları, velodrom yarışları, zamana karşı yapılanlar gibi amatör ve profesyonel bisikletçiler için pek çok yarış yapılıyor. Özellikle Fransızların düzenlediği Tour de France (Fransa Bisiklet Turu) özel bir öneme sahip. Her yıl gerçekleşen ve yol bisikletleriyle yapılan çok etaplı bu tur, bisiklet sporunun en prestijli yarışı olarak kabul gördü. Yaklaşık üç haftada tamamlanan etaplarda, Alpler ve Pireneler’in sarp yollarında yorucu tırmanışlar yer alıyor. İlk olarak 1903 yılında yapılan

yarış, zamanla bu sporun en önemli organizasyonu haline geldi. Özellikle 1960’lardan sonra popülaritesi iyice artan tur, son yıllarda uluslararası niteliğini pekiştirdi. Ülkemizde de ilk bisiklet yarışı, 1896’daki Atina’daki ilk modern Olimpiyat Oyunları’ndan bir yıl sonra, Selanik’te yapıldı.

Daha sonra bisiklet satıcılarının girişimiyle İstanbul’da da bisiklet yarışları düzenlendi. Ama asıl gelişme, 1908’de II. Meşrutiyet’in ilanından sonra gerçekleşti.

Fenerbahçe Spor Kulübü, 1912’de bir bisiklet şubesi kurarak bu sporun gelişmesine öncülük etti.

1923’te Bisiklet Federasyonu’nun kurulmasıyla gelişme devam etti. 1963’ten bu yana her yıl düzenlenen ve uluslararası arenada kabul görmüş olan Cumhurbaşkanlığı Türkiye Bisiklet Turu da bu gelişmeyi pekiştirdi.

MAURICE GARIN ILK TOUR DE FRANCE’I KAZANAN SPORCU

ÜNLÜ YAZAR ERNEST HEMINGWAY DER KI “BIR ÜLKENIN DOĞASINI VE SINIRLARINI EN IYI BISIKLETE BINEREK TANIYABILIRSINIZ ÇÜNKÜ YOKUŞLARINI TERLEYEREK ÇIKMAK, SONRA DÜZLÜĞE INMEK ZORUNDA KALIRSINIZ. BÖYLECE O ÜLKEYI OLDUĞU GIBI HATIRLAYABILIRSINIZ. OYSA KI MOTORLU BIR ARACIN IÇINDEYKEN YÜKSEK BIR TEPE SIZI SADECE ETKILEYEBILIR. BISIKLETLE GEZEREK KAZANACAĞINIZ KUSURSUZ HATIRALARI BAŞKA YOLLA ELDE EDEMEZSINIZ.”

79

v S A N A T

Aydın Büyüktaş’tan

MEKÂNLARI BÜKEN FOTOĞRAFLAR Bu kuş bakışı fotoğrafların ufuk çizgisini bulmanız imkânsız. Sanki bir kara delik dünyayı ele geçirmiş ve her şeyi olabildiğince bükmüş. Sanatçı Aydın Büyüktaş’ın mekânı ayaklarınızın altından çeken ve dünya çapında ses getiren eserlerindeki amacı tam da bu…

80

Rüyalarında devasa mekânların büküldüğünü gören bilim kurgu meraklısı bir çocuk, kendisi yeterince büyüyüp teknoloji de yeterince geliştiğinde bu rüyaları fotoğraflara yansıttı. Fotoğraf sanatçısı, görsel efekt uzmanı ve ödüllü eski bir reklamcı Aydın Büyüktaş çarşıları, camileri, stadyumları, otoyollarıyla İstanbul’u öyle bir görselleştirdi ki dünya çapında ses getirdi. Özgün kolaj tekniği sayesinde çok boyutlu mekânların bambaşka bir boyutlarla görselleştirilmesini başaran sanatçının “Flatland” (Düz Ülke) adını verdiği serisinde İstanbul’un ünlü tarihi yapıları ve günlük yaşam alanları bilim kurgu filmlerindeki gibi bir görünüme kavuştu.

Yer çekimine meydan okuyarak gökyüzüne uzanan bu gerçeküstü manzaralar, 18 ila 20 drone ile çeşitli açılardan çekilen kuş bakışı fotoğrafların çok boyutlu geometrik düzlemler esas alınarak birleştirilmesiyle oluşuyor. Projenin planlaması iki ay, fotoğraflama ve

kolajlaması ise yaklaşık bir ay sürüyor.

Esasen sanatçı bu görüntüye 3D teknolojisiyle ulaşabilecek sanatsal ve teknolojik bilgiye sahip. Buna rağmen yalnızca Photoshop kullanarak zoru tercih ediyor çünkü kendi deyimiyle hedefi “fotoğrafta manipülasyondan kaçınıp, algıda manipülasyonla yeniden tanımlanmış mekâna ve boyutsal algılamaya odaklanmak.”

Esin kaynağı edebiyat ve bilim Aydın Büyüktaş “Flatland” serisindeki gerçeküstülüğün ilhamını çocukluk ve gençlik çağında okuduğu Isaac Asimov ve H.G. Wells’in bilim kurgu romanlarına, Bilim ve Teknik dergilerine borçlu. Bu yayınlar onun solucan delikleri, kara delikler, paralel evrenler, kütle çekimi, uzay ve zamanın bükülmesi gibi konulara ilgi duymasını sağlamış. Yıllar sonra fütürist teorik fizikçi Michio Kaku’nun “Hyperspace” kitabını okuduğunda ise zihninde şu soru belirmiş: “Yaşadığımız mekânın üzerinde bir

kara delik oluşursa uzayı, zamanı, mekânı nasıl büker?”

Boyutlar arası geçişin algılanmasındaki zorlukları basit örneklerle anlatan Edwin Abbott’ın “Düzdünya: Farklı Boyutların Romantizmi” adlı novellasını okuduğunda ise çocukluğunda gördüğü gerçeküstü mekân rüyalarının gerçeğe dönüşme vaktinin geldiğini anlamış.

İstanbul’dan sonra Amerika da dümdüz 2015’te İstanbul’da fotoğraflanan “Flatland” serisi 2016’da New York, Miami, Zürih ve İstanbul’da sergilendi.

Hiç de şaşırtıcı olmayacak şekilde sanatçının ünü Türkiye’yi aştı ve The Guardian’dan CNN International’a pek çok saygın medya organının ilgisini çekti. Bu sebepten olsa gerek, sanatçı bu kez 2017’de objektifi Amerikan kırsalına ve caddelerine yöneltti.

Arizona, Teksas, New Mexico ve Kaliforniya’da çektiği yüzlerce fotoğraf “Flatland II” serisinde bir araya geldi.

Mekân algısı yerle bir “Flatland” ve “Flatland II” serilerinde tanıdığımız, havasını soluduğumuz yerlerdeki perspektif kurallarını yıkan, mekân algısını yerle bir eden Aydın Büyüktaş’ın gerçekliğe dünya dışı bir boyut kazandıran başka serileri de var.

Sanatçı “Gravity” serisinde binalardaki mimari perspektifi 45 derecelik açıyla sağa sola devirirken, “Parallel Universes” serisinde İstanbul’un lüks semtlerini yukarıdan ters şekilde kenar mahallelerin üzerine sarkıtarak müthiş bir toplumsal eleştiriye de imza atıyor.

aydinbuyuktas.com aydinbuyuktas aydinbuyuktasphotography

81

v G U R M E

82

Acısıyla meşhur

Vasabi

Japon mutfağını sevenler onu suşinin yanında tüketmeye bayılır.

Hakikisine anavatanı Japonya'da bile ulaşmanın kolay olmadığı vasabi (wasabi) keskinliği ve acı seviyesiyle ezber bozan bir sos.

Gastronomide acı lezzetleri kırmızı ile özdeşleştirsek de açık yeşil rengiyle bu uzak doğulu bitki, kendisine aşina damakları bile zorlayan bir acı deneyimi sunuyor. Vasabiyi meşhur kılan diğer özelliği de dünyanın en pahalı bitkilerinden oluşu; zira yetiştirilmesi çok zor ve üreticisi de hayli az.

MURAT DALMAN Uzak Doğu mutfağının en sevilen soslarındandır vasabi.

Kendine özgü acı ve aromatik lezzetiyle dünya çapında tüketilen vasabi ülkemizde de sevilmeye başladı. Genelde suşinin yanında tüketilse de diğer balık yemekleri, Uzak

Doğu usulü pirinç pilavı ve eriştenin yanına da son derece yakışır. Acı tadının ötesinde, vasabi uygun şekilde kullanıldığında herhangi bir yemeğin lezzetini büyük ölçüde arttırırken ona nitelik kazandırır.

Tadı oldukça keskin ve kendine özgü Ülkemizde henüz çok yaygın olmasa da marketlerde ya da ucuz restoranlarda tadacağınız vasabi yüksek ihtimalle sadece yaban turpu, renklendirici ve tatlandırıcı karışımıdır ve genellikle sadece yüzde 1 ila 5 oranında vasabi içerir. Üstelik bunlar gereğinden fazla acıdır. Halbuki gerçek vasabi daha yumuşak ve topraksı bir aromaya sahiptir. Ağız ve dilde etkisini göstermek yerine önce burun ve solunum yollarında yoğun olarak hissedilir, hemen akabinde şekersi ve baharatlı bir tada dönüşür.

Vasabi makul miktarda tüketildiğinde acı sevenleri rahatsız etmez ama ölçü kaçarsa sonucu biraz dramatik olabilir. Zira acısı öyle keskindir ki, birkaç bilim insanına Nobel Kimya Ödülü kazandıran bir deneye bile konu olmuştur. Yangın benzeri acil durumlarda, işitme engellilerde vasabinin solunum yollarına etkisinin uyarıcı olarak kullanılmasını araştıran ekip, deneklerden birinin uykusundan on saniye içinde uyandığını kayda geçer.

83

v

Dünyanın en pahalı bitkilerinden Latince adı Wasabi Japonica olan ve Japon turbu olarak da bilinen vasabi bitkisi turpgiller familyasına ait.

Turpgillerden olması sizi yanıltmasın; zira kilosu 250 dolar ve dolayısıyla dünyanın en pahalı bitkilerinden. Çünkü hem zor üretilir hem de uygun toprak ve yeterli sayıda üretici olmadığı için piyasada nadir bulunur.

JAPONYA'NIN IZU KENTINDEN BIR VASABI TARLASI. RAKIM 350 METRE VASABI ÇOK ÖZEL BIR ÜRETIM SÜRECI GEREKTIRIYOR. BUNU ÖZETLEYEN KISA BIR BELGESEL IZLEMEK ISTERSENIZ YANDAKI KODU TELEFONUNUZLA OKUTABILIRSINIZ.

Çin, Tayvan, Kore ve az sayıda Avrupa ülkesinde üretimi olsa da esasen Japonya dağlarından süzülen nehirlerin kenarlarında doğal olarak yetişir. Sürekli akan, doğru mineral dengesine

sahip ve hiçbir kirleticiyle bozulmamış kaynak suyun 13-14 derece olması gerekir.

Kayalık toprak veya çakılda yetişen bu narin bitki, fazla nem veya yanlış minerallere karşı dayanıksız. Üretim sürecinde hiçbir kimyasal katkı kullanılmadığı gibi mekanik bir aletin de kullanılmaması gerekir yani tüm tarımsal süreç sadece elle yapılır. Her şey yolunda giderse hasat için gereken süre ise en az 18 ay. Tüm bunlar uzmanların vasabiyi neden ticari olarak yetiştirmesi en zor bitki olarak değerlendirdiği sorusunun cevabı olsa gerek.

TAZE VASABI KÖKLERI

Sosun hazırlanışı ustalık gerektiriyor Kaliteli vasabi, bitki kökünün hemen üzerindeki kalın gövdeden elde edilir ve taze olarak tüketilir. Bu sert gövdenin rendelenmesi gerekir çünkü kök kısmı rendelenene kadar acı değildir. Rendelendikçe macun kıvamına gelir ve o meşhur acısı çıkar.

Vasabinin rendelenerek ulaştığı bu eşsiz lezzeti, bitkinin parçalanan hücrelerinden gelen kompleks kimyasal karışımların bir sonucu.

Bunu başarmak için vasabi, oroshiki adı verilen özel bir rende yardımıyla saat yönünde dairesel olarak ve fazla bastırmadan rendelenir.

Bildiklerimizden oldukça farklı olan bu Japon rendelerinin köpekbalığı derisinden imal edildiğine dikkat çekmek isteriz. Gerçi artık üzerinde son derece küçük delikler bulunduran metal ya da ahşap örneklerine de rastlamak mümkün.

Bu özel rendeler zımpara kâğıdı vazifesi görerek bitki kökünün ince bir işçilikle macun kıvamına getirilmesini sağlar.

84

Geleneksel Japon lokantaları taze vasabiyi servisten hemen önce rendeler. Bunun sebebi macun kıvamına gelen vasabinin 15-20 dakika içinde keskin aromasını kaybetmesi çünkü bu bitki bildiğimiz acı biberler gibi yağ bazlı değil. Bu arada kökü acı olan vasabinin daha az acı olan yaprakları da taze olmak koşuluyla tüketilebilir.

Kısacası, gerçek vasabi bitkisiyle yapılmış olanı Japonya dışında bulmak zor olduğundan, piyasadaki birçok ürün gerçek vasabi içermiyor.

Büyük marketlerde şişelenmiş olarak yahut diş macunu tüpüne benzer ambalajlarda satılan bu sahte ürünler vasabi köklerinden değil yaban turpu, hardal, nişasta ve yeşil gıda boyasıyla yapılıyor. O nedenle satın aldığınız ürünün içeriğine ya da vasabisinin tadına baktığınız restoranın kalitesine dikkat etmenizi öneririz. Bu arada yükselen ilgiyi kâra dönüştürmek amacıyla üretilmiş vasabili dondurma, çerez, cips ve benzeri atıştırmalıkların raflarda yerini çoktan aldığını da ekleyelim.

BILDIĞIMIZ RENDELERDEN OLDUKÇA FARKLI OLAN OROSHIKI, KÖPEKBALIĞI DERISINDEN YAPILIYOR.

VASABI KULLANILARAK ÜRETILEN PEK ÇOK ATIŞTIRMALIK VAR. VASABILI NOHUT EN LEZZETLI OLANLARINDAN.

Vasabinin tarihi sanılandan uzun Yerel efsaneye göre, 16. yüzyılda uzak bir dağ köyündeki bir çiftçi yetiştirmeye başladığı vasabi adlı yeni bir bitkiyi orta çağ Japonya'sının en önemli savaş kumandanlarından Tokugawa Ieyasu'ya gösterdi. İleride Shogun (feodal Japonya'da büyük general) olacak Ieyasu, vasabiyi o kadar sevdi ki onu hazine ilan etti.

Hatta yayılmasını önlemek için sadece Shizuoka bölgesinde yetiştirilmesini emretti. Bu

IWASAKI KANEN'DEN VASABI BITKISI ÇIZIMI (1828)

yasağın kalkışı 1800’leri buldu ve sonrasında vasabi Japon yemek kültürüne hızla nüfuz etti.

Bu arada, vasabinin milattan sonra 1000 ila 1500 yılları arasında Budist tapınaklarında vejetaryen yemeklerinde kullanıldığına dair de kayıtlar var. İlkin, soğutulmuş çorbalarda kullanılmış; zamanla bilinirliği arttıkça bu acı lezzet daha fazla kullanım alanı bulmuş.

Vasabi sağlık deposu mu?

Vasabinin ilk kullanımlarından birinin lezzet arayışından ziyade pratik bir ihtiyaçtan doğduğu söylenir; yani suşinin yanına eklenir ki çiğ balık bozulmasın. Öte yandan, tarihsel olarak Japon yemek kültürünün parçası haline gelen vasabi bitkisinin tıbbi faydaları olduğu da iddia ediliyor. Örneğin farelerle yapılan çalışmalarda, beyindeki iltihaplanmayı azaltan antioksidan sistemlerin aktivasyonunda artış gözlemlenmiş.

Bu bulgular bazı bilim insanlarına vasabinin parkinson hastalığı gibi iltihap kaynaklı nörodejeneratif bozuklukları yavaşlatabileceğini, bunun yanı sıra baş ağrısı, beyin felci ve beyin kanaması gibi durumlara karşı kan pıhtılaşmasını önleyebileceğini düşündürüyor.

Birçoklarına göre vasabi, gıda zehirlenmesine neden olabilecek mikrop ve bakterilerin

baskılanmasında da etkili. Üstelik doğal bir antibiyotik olduğu, bağışıklık sistemini güçlendirdiği, kanserden koruduğu, astım ve alerji gibi rahatsızlıklara iyi geldiği, kemik erimesini azalttığı da söyleniyor.

Antioksidon özelliği sayesinde yaşlanmayı geciktirip cildi ölü derilerden arındırdığı, metabolizma ve sindirim sistemine etkileri ile kilo kontrolüne destek olduğu da iddialar arasında.

Ancak tüm bu bulguların daha fazla araştırmaya ihtiyaç olduğunu söyleyen uzmanlar yok değil.

Dolayısıyla bu tür bitkisel ürünleri tedavi beklentisiyle kullanmadan önce doktorunuza danışmanız son derece önemli.

85

v T A R I H Ç E

TOPLUMSAL DENGELERİ DEĞİŞTİREN ÖNCÜLER

M.Ö. 535-475 arasında Efes’te yaşamış olan Heraklitos’un “Değişmeyen tek şey değişimdir” sözü neredeyse her alanda mantıklı bir önerme çünkü tarih kitapları bu gerçekliği defalarca kanıtlayan sayısız isimle dolu. Kimisi toplumsal bir hareket başlattı, kimisi dengeleri alt üst etti ve yepyeni bir düzen getirdi. Ortak yönleri ise bireysel ve toplumsal özgürlük gaspına karşı çıkıp harekete geçmeleri oldu. Lider ruhlu, vizyon sahibi, değişimi gerçekleştirmeyi kafasına koymuş bu kadın ve erkekler, gelecekte de toplumsal hareket ve dengeleri anlamak açısından bizlere ışık tutacak.

ERAY EMIN AYDEMIR

Köleliğe Başkaldırının Simgesi

Spartaküs

Kölelik… Pranga ya da kırbaçlı ilkel hali ya da devlet kontrolüyle modern versiyonu olsun, tarih boyunca çözüme kavuşamayan bir sorun. Köleliğe karşı başkaldırı denince ise akla gelen ilk isimdir Trakyalı Gladyatör Spartaküs.

Bu özgürlük savaşçısının gençlik yılları hakkında pek bir bilgimiz yok.

Zaten dünyayı etkileyen hikâyesi Roma ordusundan kaçmaya çalışıp köle olarak gladyatör okuluna satılmasından sonra başlar.

Gücünün yanı sıra savaş yetenekleri de fark edildiği için Napoli’nin kuzeyindeki Capua gladyatör okuluna gönderilen Spartaküs, azat edilmeyi veya ölmeyi beklemeden M.Ö. 73 yılında arkadaşları Crixus ve Oenomaus’un yanı sıra 70 esir ile birlikte kaçmayı başarır.

Bu başarısıyla diğer savaşçı köleleri de etkileyen Spartaküs kısa sürede kölelikten liderliğe yükselir ve 125 bin kişilik ufak çapta ancak

86

efektif sayılabilecek bir ordu kurar.

Onun bu güce ulaşması önceleri Romalıların dikkatini çekmez ancak bu düzensiz ordu nedeniyle yaşanan kayıplardan ders alan Roma yönetiminin uykudan uyanması uzun sürmez. Romalı politikacı ve General Marcus Licinius Crassus bu isyancı orduyu dağıtmayı başarır. Spartaküs de muhtemelen bu savaşta ölür. Savaşta canını kurtarmayı başaran 6 binden fazla kişinin ise sonu çarmıha gerilmek olur. İtalya’da bir insan avı başlamıştır. Savaşa katılmayan ancak Spartaküs’e destek vererek köleleri özgürlüğe kavuşturmak isteyen diğerleri de Roma generali Pompey’in ordusu tarafından yok edilirler.

Spartaküs ve arkadaşları, her ne kadar başarısız olsalar da köleliğe karşı büyük bir isyan fitilini ateşlemiş olurlar. Köleliğin şekil değiştirdiği günümüzde de bu ateş yanmaya devam ediyor.

SPARTAKÜS’ÜN ÖLÜMÜ (HERMANN VOGEL - 1882)

Antik dünyanın gizli kadın doktoru

Agnodıce

Antik Yunan’da kadınların tıp okuması ve hekimlik yapması yasaktır; ebelik tek seçenekleridir.

Hayatının en büyük ideali hekimlik olan Agnodice de saçını keser ve erkek kılığında İskenderiye tıp okuluna girer. Burada dönemin en büyük anatomisti Herophilos’un öğrencisi olur.

Hekim olup Atina’ya döndüğünde, sokakta gezerken doğum sancısı çeken bir kadının çığlıklarını duyup yardım teklif eder ancak Agnodice’in erkek olduğunu düşünen kadın onun kendisine dokunmasını istemez. Agnodice kimse görmeden kıyafetlerini kaldırıp kadın olduğunu kanıtlar ve doğumu yaptırır.

Kadınlara gizlice yardım ettiği haberi yayılır ve Agnodice aranan bir doktor olur. Müşteri kaybeden erkek doktorlar cinsiyetini gizlediğini bilmedikleri Agnodice’i kadın hastalarını baştan çıkarmakla suçlar.

Mahkemeye çıkarılan Agnodice idam cezası alınca gerçek cinsiyetini

açıklar. Bu sefer de kadınların tıbbın herhangi bir dalında çalışmasına izin vermeyen yasayı ihlal ettiği için ölüm cezası gündeme gelir.

Ve olanlar olur. Yargıçların karar vermek için toplantı yaptıkları sırada aralarında şehrin ileri gelenlerinin hatta yargıçların eşlerinin de bulunduğu kalabalık bir grup kadın mahkeme önünde gelerek, şifa dağıtan Agnodice’in öldürülmesi halinde onunla birlikte ölüme gideceklerini söylerler. Baskıya dayanamayan yargıçlar Agnodice’in suçlamalarını düşürmekle kalmaz, yalnızca kadın hastalara bakmak kaydıyla kadınlara hekimlik izni veren yasa değişikliğini yaparlar. Böylece milattan önce 4. yüzyılda Agnodice, ilk jinekolog ve muhtemelen ilk kadın hekim olarak tarihe ismini yazdırır.

ANTIK YUNAN DEHALARINDAN AGNODICE, KADIN HASTALARI BAŞTAN ÇIKARARAK ERKEK DOKTORLARIN MÜŞTERI KAYBETMESINE NEDEN OLDUĞU GEREKÇESIYLE IDAMA MAHKUM EDILMIŞTI. ÇARESIZ KALINCA DA MAHKEME HEYETINE KADIN OLDUĞUNU KANITLAYARAK CEZASINDAN KURTULMAK IÇIN GIYSISINI AÇMAK ZORUNDA KALDI. BÖYLECE ILK JINEKOLOG VE MUHTEMELEN ILK KADIN HEKIM OLARAK TARIHE ISMINI YAZDIRDI.

Diri Diri Yakılan Savaşçı Kadın

JEANNE D’ARC Fransa’nın kuzey doğusundaki Domrémy köyünde beş çocuklu bir çiftçi ailenin ortanca çocuğu olan Jeanne d’Arc, Fransa ile İngiltere arasında yaşanan 100 Yıl Savaşları’nın göbeğinde, 6 Ocak 1412’de dünyaya gözlerini açtı. Çocukluğundan beri bazı vizyonlar gördüğünü söylüyordu. Bu vizyonlarda Hıristiyanlık inancının önemli azizeleri onu ziyaret ediyor, İngiltere’ye karşı ülkesini korumakla görevlendirildiğini, bu çağrıdan kaçamayacağını kendisine fısıldıyorlardı. O da Tanrı tarafından görevlendirildiğine inanıyordu.

16 yaşındayken evden kaçtı ve Fransa Kralı VII. Charles’ın huzuruna çıktı.

Hem kralı hem de din adamlarını nasıl etkilediği konusu efsanelerle gerçeğin birbirine girdiği bir noktada bulunuyor. Ancak Jeanne d’Arc hepsini ikna etmeyi başardı. Emrine fazla büyük sayılmayacak bir kuvvet verildi. Orleans Kuşatması’nda yer aldı ve 1429 yılında Orleans’ın İngilizlerin elinden alınmasında büyük pay sahibi oldu. Jeanne d’Arc’ın bu başarısı müthiş bir etki

yarattı. Sadece Fransa’da değil, Hıristiyan dünyasında bir kadının, hele de savaş meydanlarında böyle bir başarı yakalaması görülmüş şey değildi. Tabii bu bazılarının hoşuna gitmedi.

23 Mayıs 1431’de Jeanne d’Arc, can düşmanı İngilizler tarafından esir alındı ve acımasızlığıyla bilinen engizisyonun karşısına çıktı. Bir kadın olarak gösterdiği başarılar Fransa için tarihi olsa da Katolik Kilisesi’nin şimşeklerini üzerine çekmişti. Onu, “erkek giysileri giyip savaşan bir kâfir ve gaipten sesler duyan bir cadı” suçlamasıyla ölüme mahkûm ettiler. 30 Mayıs 1431’de Rouen kentinde diri diri yakıldığında 19 yaşındaydı. Ölümünden neredeyse yarım yüzyıl geçtikten sonra aynı kilise tarafından Azize olarak ilan edildi. Orta Çağ boyunca bilim insanlarına düşmanlığı ile tanınan Vatikan, ülkesi için savaşan bir kadını da yakmayı başarırken Jeanne d’Arc Fransızların millî kahramanı oldu ve gerçek bir efsane olarak hafızalardaki, destanlardaki yerini aldı.

JEANNE D’ARC (ALBERT LYNCH - 1903)

87

v

Karanlığa Meydan Okuyan Adam

MARTIN LUTHER Karanlık Çağlar olarak da nitelenen Orta Çağ Avrupasında hakim güç olan Katolik kilisenin bitmek bilmeyen baskısına direnen ve eleştiren insanlar olsa da Avrupa tarihinde hiç kimse Alman keşiş Martin Luther kadar etki yaratamadı.

Bu etki öylesine büyüktü ki dinde reform hareketi başladı ve Hristiyanlık dünyası yeni bir mezheple tanıştı.

Eisleben’de 1483 yılında doğan Luther inançlı bir Hıristiyan ve entelektüel bir teologdu.

Kilisenin öğretilerine kafa yoran ve Hıristiyanlığın kökenlerine dair araştırmalarda bulunan Luther, zamanla kilisenin bazı uygulamalarına şüpheyle yaklaşmaya başladı. Ancak kilisenin endüljans belgesiyle cennetten toprak satarak insanların günah çıkarmalarını dahi ticarete çevirmesi onun için tam bir dönüm noktası oldu.

Ve Martin Luther, kendisinin de nasıl bir etki yaratacağından eminiz ki haberdar olmadığı bir şey yaptı.

Kiliseye suçlamalar yönelttiği 95 isimli tezini 1517’de yayımladı.

Sonraları Protestanlık mezhebinin temeli haline gelecek bu tez genel olarak din adamlarının yanlış uygulamalarına savaş açıyor ve İncil’i anlamak, Tanrı yolunda yürümek için din adamlarına ihtiyaç olmadığını

savunuyordu. Tezlerini inkâr etmesi istendi ancak Luther kolay teslim olacak biri değildi. 1521 yılında aforoz edildi. Matbaanın keşfi ona yeni bir güç vermişti. Düşüncelerini kitap haline getiriyor, insanlarla kolayca buluşturuyordu. 95 maddelik tez 1517 ila 1526 yılları arasında binlerce kopya basılıp insanlara ulaşmıştı.

Luther aynı zamanda Yeni Ahit’i de Latinceden Almancaya çevirdi.

Böylelikle halk Vatikan’ın anlattığı Hıristiyanlıkla İncil’de anlatılanın aynı olmadığını fark etti çünkü ilk kez Tanrı’nın sözünü okuyup anlayarak kendilerini aracısız olarak onun yetkisine teslim etme fırsatına sahip oldular.

Tüm bu çabalar meyvelerini verdi ve prenslerden tutun sıradan halka kadar geniş çevreleri etkiledi. Sonuç olarak Reform Hareketi Luther’in kaleminden doğdu. Avrupa’nın büyük bir kısmını etkileyen bu reformlar, Katolik mezhebinden ayrılan insanları Protestan adı altında bir araya getirdi. Bu ayrım daha sonra 1618-1648 yıllarında 30 Yıl Savaşları’na neden oldu.

Protestanlık sadece Almanya ve çevresini değil, tüm dünyayı etkiledi hatta günümüzde 400 milyonu aşan insan 1546 yılında ölen Luther’in düşünceleri doğrultusunda Hıristiyanlığa farklı bir açıdan bakmaya devam ediyor.

Orta Çağ Avrupasında kilise baskısını eleştiren insanlar olsa da Avrupa tarihinde hiç kimse Martin Luther kadar etki yaratamadı.

Bu etki öylesine büyüktü ki dinde reform hareketi başladı ve Hristiyanlık dünyası yeni bir mezheple tanıştı.

ÜSTTE: ENDÜLJANS SATIŞINI TASVIR EDEN BIR GRAVÜR - JÖRG BREU THE ELDER OF AUGSBURG (1530) SOLDA: LUTHER’IN 95 TEZI

KATOLIK KILISESI YENIÇAĞ BAŞLARINDA HARCAMALARININ ARTMASI ÜZERINE BIR BILDIRI YAYINLADI. BU BILDIRIYE GÖRE HRISTIYANLAR GÜNAHLARINDAN ARINABILMEK IÇIN KILISELERE BAĞIŞTA BULUNMALIYDI. VE KILISE HAZIRLADIĞI “ENDÜLJANS” BELGESIYLE HALKA CENNETTEN TOPRAK SATMAYA BAŞLADI. KATOLIK KILISESININ BU UYGULAMASINI ELEŞTIREN TEOLOG MARTIN LUTHER HAREKETE GEÇTI VE “95” ADLI BIR TEZ YAZIP HALKA DAĞITTI. BÜYÜK ETKI YARATAN BU “PROTESTO” HALKTA KARŞILIĞINI BULDU VE PROTESTANLIK MEZHEBI DOĞMUŞ OLDU. ANCAK BU SADECE BIR MEZHEBIN DOĞUŞUNDAN IBARET BIR ETKIYE SAHIP DEĞILDI. KATOLIK KILISESI’NIN AVRUPA’DAKI SIYASI GÜCÜ ZAYIFLADI, DIN VE SIYASETIN BIRLIKTELIĞI PARÇALANDI, DINI VE SIYASI ÖZGÜRLÜK ALANI AÇILMAYA BAŞLADI.

88

Türk Devriminin Lideri

MUSTAFA KEMAL ATATÜRK Mustafa Kemal Atatürk, arkadaşları ve Türk halkının gerçekleştirdiği Türk Devrimi, sadece işgalci devletleri yenilgiye uğratıp ülkenin kurtarılmasından ibaret değildir.

1922 yılında saltanatın kaldırılmasıyla başlayan bu devrim hareketi, ülkeyi köhneleşmiş imparatorluk zihniyetinden de kurtararak modern Türkiye’nin yaratılması için oluşturulan yenilikler bütünüdür.

Devrimin, halkın padişahların kulu değil birey oldukları prensibine dayandığının altını çizmek gerek.

Oy vererek meclisteki temsilcilerini seçebilen, devlet yönetiminde söz sahibi olan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları artık kanunlar önünde eşittir.

Her biri ülkenin önünde yeni ufuklar açan devrimlerin ardı arkası kesilmez. 1923’te Cumhuriyetin ilanı ve 1924’te Halifeliğin kaldırılması ile halk üzerinde tarih boyunca egemenlik kuran padişahlık ve hilafet gibi sistemler tarihe karışır, egemenlik kayıtsız şartsız millete teslim edilir.

Türk devriminde kadınlar da unutulmaz elbette. 1934’te kadın yurttaşlara seçme ve seçilme hakkı tanıdığında Türkiye tarihe geçer çünkü kadınlara Fransa ve İtalya’dan 11, İsviçre’den ise 36 yıl önce seçme ve seçilme hakkı tanıyan ülke olur.

Atatürk’ün önderi olduğu Türk devriminin bir diğer dayanağı da laik düşünce sistemi. Halifeliğin kaldırılmasıyla ilk büyük adımın atıldığı laiklik kulvarında Şapka ve Kıyafet Devrimi, Tekke ve Zaviyelerin Kapatılması gibi atılımlarla büyük ivme kazanılır. 1937 yılında laikliğin anayasaya girmesi ile din ve devlet işlerinin birbirinden tamamen ayrıldığı tüm dünyaya ilan edilmiş olur.

Tüm bu yapısal reformların sürekliliğinin eğitimle

sağlanabileceğini çok iyi bilen devrim kadroları eğitim alanında da çağın ötesinde kararlar alır. Türk milletini akıl ve bilim sayesinde medeni milletlerle yarışacak seviyeye getirmek için neler yapılmaz ki: Harf devrimi, millet mekteplerinin açılması, medreselerin kapatılması ve eğitim-öğretimin birleştirilmesi ile Türk milletinin istikameti modern bilimler olur. Gençliğin kendi tarihini ve dilini öğrenmesi adına Türk Tarih ve Türk Dil Kurumlarının açılması gelecek için yapılan büyük yatırımlardır. Eğitim alanındaki yenilikler sadece pozitif bilimlerle sınırlı kalmaz. Açılan güzel sanatlar fakülteleri, konservatuvarlar bir milletin sanatın gücünü ardına alıp şahlanmasını sağlayacaktır.

Ve o değeri yadsınamaz tam bağımsızlık ilkesi… Türk devriminin omurgasını oluşturan bu ilke doğrultusunda hedef, sanayi ve tarımda üretime geçerek dışa bağımlılıktan kurtulmaktır. Tarım Kredi Kooperatifleri’nin kurulması, Toprak Reformu, Kabotaj Kanunu gibi faaliyetler yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’ni kısa sürede ayağa kaldırır.

Peki Atatürk liderliğinde gerçekleşen Türk Devrimi sadece Türkiye Cumhuriyeti için mi fark yarattı derseniz cevap hayır. Bu muazzam süreç birçok lider için de rol model niteliğinde. ABD’li John F. Kennedy’den İngiliz Winston Churchill’e, Afgan Kralı Emanullah Han’dan Hindistan’ı bağımsızlığa kavuşturan Mahatma Gandi’ye kadar birçok lider bu devrimlerden, dolayısıyla Atatürk’ten ilham alır.

Sadece çağdaşları değil, Mars’ta koloni kurmak için harekete geçerek uzay araştırmalarında çığır açan Elon Musk’ın Türkiye’ye adım atar atmaz Anıtkabir’i ziyaret edip Mustafa Kemal Atatürk’e saygı göstermesi, üzerinde derince düşünülmesi gereken bir konudur.

ATATÜRK - HARF DEVRIMI KAYSERI, 1928

ARTHUR G. RACEY ADLI KANADALI BIR KARIKATÜRISTIN 1930’DA KANADA’DA YAYIMLANAN BU KARIKATÜRÜNDE QUÉBECLI BIR KADIN, TÜRK KADINLARININ OY HAKKINA SAHIP OLDUĞUNU ÖĞRENIYOR. QUÉBECLI KADINLAR 25 NISAN 1940’TA, TÜRKIYE’DEN 6 YIL SONRA OY KULLANMA HAKKINI KAZANDILAR.

89

v

Hindistan’a Bağımsızlık Yolunu Açan Bilge

MAHATMA GANDİ Bir önceki bölümde, Türk Devrimi’nin ve Atatürk dehasının etkilediği liderler arasında Mahatma Gandi’nin de yer aldığından bahsetmiştik. “Mustafa Kemal İngilizleri yenene kadar Tanrı’yı da İngiliz’in yanında zannediyordum” sözüyle hafızalara kazınan Gandi için “Hindistan’ın Atatürk’ü” desek yanlış olmaz zira ülkesini İngiliz sömürgesinden kurtaran Gandi’nin düşünceleri ve izlediği yol, onun ne kadar büyük bir deha olduğunu gözler önüne seriyor. Çalışanlar kastına mensup biri olarak 2 Ekim 1869 günü dünyaya gözlerini açan Gandi, İngiltere’de hukuk eğitimi aldı. Aynı zamanda bir mistik ve araştırmacıydı. Teozofi Derneği’ne üye oldu. İslam, Hinduizm, Budizm ve Hıristiyanlıkla ilgili araştırmalar yaptı.

Bombay’da bir süre avukatlık yaptı ancak aradığı bu değildi. Güney Afrika’nın Natal eyaletinde bir Hindistan firmasında çalışmaya başladı. Burada Hintlilere karşı süregelen ırkçılık faaliyetleriyle karşılaştı. Trenlerde üçüncü mevkide yolculuk etmesi için zorlanıyor, arabalara alınmıyor, parası olmasına rağmen otellerde kendisine yer verilmiyordu.

Bu sorunların üzerine gitmeye karar verdi ve 1894’te Natal Hint Kongresi’ni kurdu. Ardından büyük saldırılara maruz kaldı ancak bu saldırıları mahkemeye taşımama kararı aldı. Farklı bir direniş yöntemi denemek istiyordu. Şiddete şiddetle yanıt vermeyecek, Pasif Direniş (Satyagraha) sergileyecekti. Güney Afrika’daki Hintlilere grev yapmak, kayıt olmayı reddetmek, kayıt kartlarını yakmak gibi çeşitli şiddet içermeyen başkaldırıları tavsiye etti. Çağrısı kısa sürede yanıt bulduysa da tam olarak başarılı olamadı. Ancak pasif direniş yöntemi sayesinde toplumda Hintlilere karşı sempati oluşunca bu yönteme olan inancı arttı.

1916’da Hindistan’a döndüğünde ülkesini İngiliz sömürgeciliğinden kurtarmayı kafasına koymuştu. Köylülere uygulanan 90

şiddet ve vergiler yıldırıcıydı. Gandi yine şiddet içermeyen pasif direniş yöntemini benimsedi. Bu farklı direniş İngilizleri öfkelendirdi ve sonucunda tutuklandı.

Tutuklanmasının ardından bölgede büyük protestolar baş gösterdi. Halk artık ona Bapu (Baba) ve Mahatma (Yüce Ruh) demeye başlamıştı. Yapılan pazarlıklar sonrasında vergiler askıya alındı ve tüm tutuklular salıverildi.

Sonuç olarak Gandi’nin ünü tüm ülkeye hatta dünyaya yayıldı. Ancak yine de İngilizler Hintlilerin kendi ülkelerinde en ufak bir hak dahi iddia etmelerine sıcak bakmıyorlardı. Bu tutum nedeniyle Hindistan Ulusal Kongresi 26 Ocak 1930’da bağımsızlık ilan etti. Uyanış başlamıştı.

Bu arada İngiliz Parlamentosu, Hint Yarımadası’nda Hindistan ve Pakistan adlarıyla iki bağımsız dominyon kurulması kararını 18 Temmuz 1947’de yürürlüğe koydu. Gandi, ülkesini İngilizlerden kurtarmış gibi görünse de ikiye bölünmesine engel olamamıştı. Üstelik Müslümanlar ile Hindular arasında oluşan nefret, şiddet eylemlerine yol açıyordu. Gandi ise her zaman olduğu gibi şiddete karşıydı. Dini törenlerde herkesin ibadete yanında Müslüman biriyle gelmesini söyledi. Bu durum onu radikal Hinduların hedefine oturttu. 30 Ocak 1948’de Hindu bir suikastçı tarafından vurularak öldürüldü ancak bu onu şiddet karşıtlığı, sivil itaatsizlik, pasif direniş, doğruluk ve sadelik örneği olarak dünya tarihindeki yerini almaktan alıkoyamadı.

Hindistan’a bağımsızlık yolunu açan Gandi, bunu şiddet içermeyen pasif direnişle başardığı için “pasif direniş” kendisiyle özdeşleşen bir toplumsal direniş yöntemi oldu.

Otobüste Siyahi Direnişi Başlatan Kadın

ROSA PARKS

Çok değil, birkaç yıl önce siyahi bir başkana sahip olan ABD’nin ırkçılıkla ilgili karnesi bir türlü düzelmiyor. Ülkede bardağı taşıran son damla ise 25 Mayıs 2020’de 46 yaşındaki siyahi George Floyd’un beyaz bir polis olan Derek Chauvin tarafından öldürülmesi oldu. ABD’de siyahilere karşı uygulanan sistematik ırkçılık yeni değil ama bir tanesi özellikle çarpıcı çünkü beklenmedik bir etki yaratarak ABD’de sivil haklar hareketinin büyümesini sağladı.

1 Aralık 1955 günü, ABD’nin Alabama eyaletinin Montgomery şehrindeki bir otobüste gerçekleşen olayın kitlesel bir direnişe dönüşeceğini kimse tahmin edemezdi. Rosa Parks ismindeki 42 yaşındaki siyahi bir kadın işinden çıkmıştı ve tek istediği evine varmaktı.

Belediye otobüsündeki ilk dört sıra beyazlara aitti. Siyahlara en arka sıralar ayrılmıştı. Otobüsün ortasında ise “değişken” olarak adlandırılan koltuklar vardı. Bu koltuklara siyahiler oturabiliyor ancak otobüste yer yok ise beyazlara yer vermeleri isteniyordu.

Arkada yer yoksa ayakta durmaları, ayakta duracak yer de yoksa otobüsten inmeleri gerekiyordu.

O gün otobüs doluydu. Beyazlar gelince şoför bu koltuklarda oturan siyahilerin kalkmasını istedi. Tüm

erkekler itaat etti ancak Rosa Parks karşı çıktı. Şoför polis çağırınca Rosa Parks tutuklandı ve kamu düzenine itaatsizlikten dolayı 14 dolar para cezasına çarptırıldı.

Rosa Parks’ın bu karşı duruşu, tarihe Montgomery Otobüs Boykotu olarak geçen direnişi başlattı ve o bölgede yaşayan hiçbir siyahi vatandaş 381 gün boyunca otobüse binmedi. Hatta bazı beyazlar da protestolara destek verince belediye otobüsleri büyük mali kayıpla karşı karşıya kaldılar.

21 Aralık 1956’da Yüksek Mahkeme, siyahların otobüslerde istedikleri yere oturabilecekleri yönünde karar verene dek protesto devam etti. Alınan yargı kararı ırkçıları daha da çıldırttı.

Otobüslere silahlı saldırılar gerçekleşti.

Rosa Parks hem ölüm tehditleri aldığı hem de beyazlar artık ona iş vermediği için şehir değiştirdi ancak bir yandan da siyahilerin mücadelesi için yoğun çaba gösteriyordu.

Bir kadının otobüste yerini bir beyaza vermeyi reddetmesiyle başlayan eylemler Martin Luther King’in önderliğindeki Sivil Haklar Hareketi’nin ülke çapında büyümesini sağlamıştı.

Bir kadının son derece masum eylemi Pandora’nın Kutusu’nu ağzına kadar açmıştı.

ROSA PARKS

ROSA PARKS’IN BEYAZ BIR YOLCUYA YER VERMEYI REDDETTIĞI O OTOBÜS ŞIMDI DETROIT’DE HENRY FORD MÜZESI’NDE SERGILENIYOR. BARACK OBAMA’NIN, ÜLKENIN ILK SIYAHI BAŞKANI OLARAK 2013 YILINDA MÜZEYE YAPTIĞI BIR ZIYARETTE ROSA PARKS’IN ZORLA KALDIRILDIĞI KOLTUKTA OTURMASI ELBETTE KI TARIHE GEÇTI.

ABD’nin Luther’i Rosa Parks’ın beklenmeyen etki yaratan davranışı siyahilerin büyük bir pasif direniş başlatmasını sağlamıştı.

Bu direnişi organize eden isim ise Martin Luther King Jr.’dan başkası değildi. İsim benzerliği mi kaderin cilvesi mi bilinmez, hem Almanya’daki hem de ABD’deki iki Martin Luther’in çabaları dünya tarihini muazzam ölçüde değiştirdi.

1929 yılında doğan King sosyoloji ve teoloji eğitimi aldı. Montgomery’deki bir kilisenin pastörü olduğunda ise henüz 24 yaşındaydı. Rosa Parks olayı sonrası siyahilerin otobüslere binmemesi için kampanyayı organize ettiğinde evi bombalandıysa da geri adım atmadı. Yüksek Mahkeme’nin siyahilerin otobüslerde istedikleri yere oturabilecekleri kararı da onun için yeterli değildi.

Ve yıl 1963… Tarihi “Bir Hayalim Var - I Have a Dream” konuşmasını yaptığında herkes bunun artık bir dönüm noktası olduğunun farkındaydı. 250 bin kişinin katıldığı “İş ve Özgürlük İçin Washington’a Yürüyüş” gösterisinde yaptığı bu konuşmasındaki “Bir gün, dört çocuğumun da derilerinin rengi ile

değil de kişilikleri ile yargılanacağı bir ülkede yaşayacaklarına dair bir hayalim var” sözleri tüm insan hakları savunucularına yıllarca ilham olacaktı.

King’in barışçıl tavrı sadece ABD’den değil tüm dünyadan destek buldu. Öyle ki bu süreç 1964’te ona Nobel Barış Ödülünü de getirdi.

Bunlar yaşanırken ABD ve dünyanın gündemine Vietnam Savaşı girmişti.

King sözünü sakınmayan biri olduğundan, ABD’nin Vietnam’daki askeri varlığına ve bu ülkede yaşatılanlara tepki gösterdi. Böylelikle ırkçı düşmanlarının safına, elinde medya gücü bulunan ve savaşları çıkartarak kârına kâr katan grubu da katmıştı.

Ve King 4 Nisan 1968’de henüz 39 yaşındayken uğradığı silahlı saldırı sonucu öldürüldü. Onun siyahilere özgürlük hayali yasal olarak gerçekleşmiş durumda ancak ırkçı zihniyetin tamamen ortadan kalkması için biraz daha zaman var gibi gözüküyor. Belki güpegündüz gerçekleşen Floyd cinayetinin dünya çapında yarattığı duyarlılık, bu insanlık dışı bakış açısını sonsuza kadar yok edebilir.

MARTIN LUTHER KING JR, INSAN HAKLARI SAVUNUCULARINA YILLARCA ILHAM VEREREK TARIHE GEÇEN “BIR HAYALIM VAR - I HAVE A DREAM” KONUŞMASINI YAPARKEN (1963)

91

v M O D A

FOTOĞRAF: LIEKE ROMEIJN

Moda mühendisi Irıs van Herpen

TASARIMLARINA HAREKET KATIYOR Akrilik, silikon, mikrofiber, demir talaşı, cam, metal, polyester film tabakası; lazer kesimler, üç boyutlu baskılar… Iris van Herpen geleneksel kumaş, iğne ve ipliğin yanı sıra bu gibi alışılmadık malzeme ve teknikleri kullanarak hipnotik giysiler tasarlıyor.

Onları hipnotik kılan ise çok katmanlı kinetik yapısıyla hareketli parçaların ortaya çıkması. Böylelikle fütüristik haute couture tasarımlar, bedenin üzerinde dans ediyor gibi görünüyor. Materyal, teknik ve tasarıma sanattan öte bir mühendislik emeği döken Herpen, modanın keşfedilmemiş daha çok yönü olduğunu söylüyor.

92

Iris van Herpen, yeniliklerle dolu koleksiyonları ve performans sanatına dönüşen def ileleri ile moda gündemini hayli meşgul eden Hollandalı bir moda tasarımcısı. Aslında onu salt bir tasarımcı olarak tanımlamak eksik kalır zira mimarlık, mühendislik, kimya gibi teknik dalların yanı sıra heykel, resim, dans, müzik gibi sanatlarla sıkı iş birliği içinde çalışıyor.

Bu multidisipliner yaklaşımı, tasarımlarını heykelsi bir duruşa kavuşturup fütüristik sanat eserlerine dönüştürüyor.

Otoritelere göre o, avangart yani yenilikçi ve deneysel

BJÖRK

modanın öncülerinden biri. Materyalleri kullanış ve tasarımına yansıtma biçimiyle Time Dergisi taraf ından “2011’in En İyi 50 Buluşu” listesine girebilmiş. Birçok sıra dışı tasarımı MoMa ve başka sanat mekânlarında sergilenmiş. Lady Gaga, Björk, Tilda Swinton gibi çılgın giyim tarzlarıyla bilinen dünya starlarını giydiriyor.

Tasarımlarındaki heykelsi ve mimari havanın yanı sıra bilimden destek alan yaklaşım biçimi sayesinde CERN (Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi) ile bile ortak çalışıp koleksiyon hazırlamış.

LADY GAGA

IRIS VAN HERPEN, AVRUPA NÜKLEER ARAŞTIRMA MERKEZI CERN’E YAPTIĞI GEZIDEN ESINLENEREK MAGNETIC MOTION ADLI KOLEKSIYONUNU TASARLADI.

TILDA SWINTON

IRIS VAN HERPEN ÇILGIN GIYIM TARZLARIYLA BILINEN LADY GAGA, BJÖRK, TILDA SWINTON GIBI DÜNYA STARLARINI GIYDIRIYOR.

HYPNOSIS KOLEKSIYONUNDAKI TOPOGRAFIK DETAYLARIN NASIL HAZIRLANDIĞINI MERAK EDIYORSANIZ YANDAKİ QR KODU OKUTABILIRSINIZ. HYPNOSIS

HYPNOSIS KOLEKSIYONUNDA, TOPOGRAFIK HARITALARA BENZEYEN ÇIZGILERLE BIRBIRINDEN AYRILAN HACIMLI KUMAŞ KATMANLARI, BEDEN ETRAFINDA HAREKETLI BIRER HEYKELE DÖNÜŞÜYOR.

Hareket temasına odaklanan Hypnosis (Hipnoz) koleksiyonu için Iris van Herpen, Amerikalı sanatçı Anthony Howe’un rüzgâr gücüyle çalışan kinetik heykellerinden esinlenmiş. Sanatçı, mimar ve akademisyen Profesör Philip Beesley ile yaptığı iş birliği sayesinde, kumaştaki dalgalı efekti yaratan on binlerce plotter kesim parçayı elde etmek için yeni bir teknik bile geliştirmiş.

93

v

İlham kaynağı doğa ve dans Bu başarının en büyük ilham kaynağı doğa ve devinimleri.

Doğayı işinin büyük bir parçası olarak gören modacı hem giysileri hem de def ile ambiyansını tasarlarken kinetik sanattan yararlanıyor. Modeller yürürken, podyumdaki birçok materyal de onlarla uyumlu şekilde hareket ediyor. Aynen doğadaki tüm varlıkların, etraflarındaki her şeyi etkileyip hareket ettirdiği gibi.

Doğadan ilham alırken sentezler en büyük dayanak noktası. İnsan-hayvan melezleri, havasu kontrastları gibi kavramların birbirlerine dönüştükleri anlar podyuma yansıyor. Refinery Smoke’da (2008) dumanın, Crystallization’da (2011) ise suyun dönüşüm hali hakim.

Fragile Futurity (2008) insanla hayvan, Chemical Crow (2008) insanla cyborg, Mummification (2009) insanla mumya, Capriole (2011) iskeletle beden, Escapism (2011) sanalla f iziksel arasında yer alırken, Hybrid Holism (2012) ve Wilderness Embodied (2013) ise organik ve yapay dönüşümleri sergiliyor. Özetle kuşların kanatları, derin deniz organizmaları, duman bulutları, akan sular, dönüp dolaşan yapraklar ya da her bir kemiği hareket edebilen

AERIFORM

iskelet kıyafetler modellerin bedenleriyle bütünleşerek podyumda boy gösteriyorlar.

18 yaşına kadar yaptığı bale de Herpen’in kariyerinde önemli yere sahip. “Beden topograf isini odaklanıyoruz, bir yandan da bedenin mekân ve hareketle olan ilişkisini görselleştirmeye çalışıyoruz” diyerek yeni hareket ve feminen formları keşfetme arzusu açısından dans ve modayı paralel görüyor. Kıyafetlere hakim olan optik illüzyonları ise insan bedeninin doğal hareketlerini büyüterek öne çıkarmak için tasarlıyor.

Hareket, onun tasarım sürecinin en önemli parçalarından biri.

Kullandığı materyalin beden üzerindeki hareketinin nereye gittiği ya da gitmesi gerektiği onun için heyecan verici bir bekleyiş çünkü tasarıma başladığında sonucun ne olacağını bilmediğini söylüyor modacı. Dolayısıyla bir eskizle başlamıyor çalışmalarına.

Böylelikle tasarımla hemhal olduğu her an, zaman yavaşlıyor, ilham akıyor ve tüm süreç onun için bir meditasyona dönüyor.

Yaratıcı modacının “sanatın nerede bitip modanın nerede başladığını anlamak gittikçe zorlaşıyor” dediği bu olsa gerek.

Hareket, Iris van Herpen’in tasarım sürecinin en önemli parçalarından biri.

Modacının her koleksiyonunda hem tasarımın çizgisi hem de kullanılan materyallerde hareket ögesi hemen göze çarpıyor. Bedeni saran özgün kumaş ve materyaller tasarımları hareketli birer heykele dönüştürüyor.

SENSORY SEAS

CAPRIOLE - SKELETON DRESS

94

CRYSTALLIZATION VE CAPRIOLE KOLEKSIYONLARINDA HERPEN, SUYUN AKIŞINI YAKALAMA FIKRINI HAYATA GEÇIRMIŞ. PLASTIK GÖRÜNÜME SAHIP MATERYAL ELLE ŞEKILLENDIRILDIĞINDE SU, MODELIN ÜZERINE FIRLATILMIŞ VE ZAMAN O ANDA DURMUŞ GIBI GÖRÜNÜYOR.

SHIFT SOULS

IRIS VAN HERPEN SHIFT SOULS KOLEKSIYONUNDA JAPON MITOLOJISI, GÖK HARITALARI VE GENETIK MÜHENDISLIĞI ÜRÜNÜ INSAN-HAYVAN MELEZI CANLILARDAN ILHAM ALMIŞ.

SYNTOPIA KOLEKSIYONUNDAKI HEYBETLI KANAT MIMARISI, HERPEN’IN SIK KULLANDIĞI INSAN-HAYVAN MELEZI TEMASININ MÜKEMMEL BIR ÖRNEĞI.

SANATÇININ TASARLADIĞI VE HAYATA GEÇIRDIĞI TASARIMLARDA ONU EN ÇOK ÇEKEN NOKTALARDAN BIRI DE TASARIMLARIN KAOTIK VE HÜKMEDILEMEZ YAPISI. BUNA KIYAFETLER DE DAHIL, YÜZ MÜCEVHERLERI DE…

TASARIMLARDA DEGRADE BOYALI IPEKLER, HACIMLI VE KINETIK DESENLER, HELEZONIK VÜCUT TOPOGRAFILERI ÇIZEN KATMANLAR GÖZE ÇARPIYOR. KATMANLARI ELDE ETMEK IÇIN ÜÇ BOYUTLU LAZER KESIMLE PETG FILAMENTLERDEN YAPILMIŞ INCE ÇERÇEVELERE IPEKLI KUMAŞLAR EKLENMIŞ. BU SAYEDE PARÇALAR GIYILDIĞINDE HIBRIT KUŞ YA DA ÇIÇEK BENZERI BIR GÖRÜNÜM SUNUYOR.

BETWEEN THE LINES KOLEKSIYONUNDAKI HAKIM LATEKS MATERYALIN NASIL TASARIMA DÖNÜŞTÜĞÜNÜ GÖRMEK IÇIN ALTTAKI QR KODU OKUTABILIRSINIZ.

Misyon: “Modayı dönüştür, kendi modanı yarat” Doğa ve danstan aldığı ilhamla ulaşmak istediği hedef ise modayı dönüştürmek.

Kıyafetlerdeki her bir detayın, model yürüdükçe hareketlenip genel görünüşü dönüştürmesinin mikro etkisi, Herpen’in giderek modayı makroda dönüştürmesine bağlanıyor. Dolayısıyla modaya uymak yerine kendi modasını yaratıyor.

Bu da beraberinde pamuk, ipek gibi geleneksel kumaşların ötesinde materyal geliştirmeyi gerektiriyor. Bunun için Herpen bilim insanlarıyla çalışarak, laboratuvar testleriyle materyal geliştiriyor. Hatta defilelerde kullandıkları bazı malzemelerin adı bile olmuyor çünkü deneysel aşamada oluyorlar.

Deneysellik sürekli devam ediyor.

Iris van Herpen’in YouTube Kanalı

95

v S A N A T

MÜZIĞIN RESMI

Siyamatik Bir ressamlık düşünün ki tuvali bir plaka, boyası renkli kumlar, fırçası ise ses dalgaları. Siyamatik tekniği sayesinde bu ses dalgaları kumla buluşuyor ve ortaya çıkan hareket inanılmaz simetrik şekiller oluşturuyor.

Yani 9. Senfoni çalmaya başladığında kumun dansı ile hem görsel hem de işitsel iki sanata şahit oluyoruz.

NIGEL STANFORD’IN, SIYAMATIK TEKNIĞIYLE GÖRSELLEŞTIRDIĞI BESTESI IÇIN ÇEKTIĞI HARIKA KLIBI IZLEMENIZI TAVSIYE EDERIZ ZIRA HEM BOLCA EMEK HEM DE MÜTHIŞ BIR ESTETIĞE SAHIP. VIDEOYU IZLEYIN

EMRE GÜNDOĞDU Bir video klip izledik geçenlerde.

Klavyede notalara dokunuluyor, davula vuruluyor, elektronik frekanslar gönderiliyor… Hareket eden iki şey var. Birincisi havadaki ses dalgaları, ikincisi de bir plakanın üzerindeki kumlar. Notalar ahenkle çalındıkça kumlar da dansıyla eşlik ediyor.

Müziğini görselleştiren Yeni Zelandalı besteci Nigel Stanford,

bestelerinin kalitesi kadar icrası sırasında kullandığı bu görsel şovla da meşhur olmuş biri. Bu fikri 2013 yılında hayata geçirmiş.

Hayatı boyunca bas sesleri kırmızı, tiz sesleri de beyaz olarak hayal ettiğini söyleyen Stanford, görsel ve işitsel duyuların birleştiği bir iş yapmak istemiş. Siyamatik denen bu bilimsel metotla tanışınca geriye tek bir şey yapmak kalmış; tadını çıkarmak.

“Nedir bu siyamatik?” dediğinizi duyar gibiyiz Bazı bulgulara göre kökeni Da Vinci, Galileo hatta Uzak Doğulu mistik öğretilere kadar gidiyor.

Bilinen ilk araştırma 1680’de Robert Hooke’a ait. Hooke üzeri unla kaplı cam bir yüzeyin kenarına keman yayı sürttüğünde un tanelerinde düzenli hareketlenmeler görüyor.

Tam 107 yıl sonra Alman fizikçi ve müzisyen Ernst Chladni titreşen plakalar ve ses hızı konulu benzer deneyler yaparak ona “akustiğin

babası” unvanını kazandıran bir kitap yazıyor.

ERNST CHLADNI, ÜZERI UNLA KAPLI CAM BIR YÜZEYIN KENARINA KEMAN YAYI SÜRTTÜĞÜNDE UN TANELERINDEKI DÜZENLI HAREKETLENMELERI GÖRÜNTÜLEMIŞ.

1967’ye gelindiğinde ise İsviçreli bilim insanı Hans Jenny metal bir plakaya kum, su, nişasta gibi malzemeleri döküp osilatör yardımıyla plakaya ses dalgaları gönderiyor. Kum tanelerinin sesin frekansına göre aldığı şekilleri görüntüleyen Jenny, etimolojik olarak “dalgamatik” şeklinde çevrilebilecek bu fenomene “cymatics” (siyamatik) adını veriyor.

HANS JENNY

96

Peki siyamatik nasıl işliyor?

Ses dediğimiz şey fiziksel boyutta havada bulunan moleküllerin titreşmesinden ibaret. Bir piyano tuşuna bastığımızda piyanonun içindeki tele verdiğimiz titreşim havadaki molekülleri de titreştiriyor ve böylece kulağımız tarafından ses olarak algılanıyor.

Yani aslında bir hareket enerjisi ortaya çıkıyor. Bu hareketin birim zamandaki titreşim sayısına frekans, frekansın ölçü birimine ise Hertz adı veriliyor.

Kısacası o piyanonun tuşuna bastığımızda oluşan titreşim 440 Hz’e ulaşıyorsa biz bunu La notası olarak duyuyoruz; doğal olarak her notanın kendi frekansı oluyor.

Notaların ses dalgası yaydığını düşünürsek, tıpkı görünmez bir sabun köpüğü gibi üç boyutlu bir yapıya sahipler. Bu sistemde ses kaynağından çıkan frekanslar

metal plakaya yani iki boyutlu bir düzleme yansıtılıyor ve kumlar o kaynaktan gelen ses dalgasının iki boyutlu bir kesitini alıyor. Yani bir bakıma notanın yarattığı ses dalgasının anlık fotoğrafı çekiliyor.

Eğer notaların gerçekte olduğu gibi üç boyutlu görüntüsü elde edilmek istenirse bu işlem suyun içinde yapılıyor. Özetle tüm notaların bu yöntemle incelenmesi sonucu görülüyor ki her biri farklı frekans değerine sahip olduğundan bambaşka desenler oluşturuyor. Ve insan düşünmeden edemiyor… Bugün kullandığımız nota sistemi porteye sıralanan semboller biçiminde. Kim bilir belki de siyamatik yüzyıllar önce keşfedilmiş olsaydı notalar sembollerle değil de desenlerle gösterilecekti.

SOLDA: NOTALARIN SES DALGASI YAYDIĞINI DÜŞÜNÜRSEK, TIPKI GÖRÜNMEZ BIR SABUN KÖPÜĞÜ GIBI ÜÇ BOYUTLU BIR YAPIYA SAHIPLER. SIYAMATIK, NOTALARIN IKI BOYUTLU OLARAK KESITINI GÖRÜNTÜLEME ŞANSI VERIYOR. ÜSTTE: HER NOTANIN FARKLI BIR ŞEKLI VAR VE SIYAMATIK TEKNIĞIYLE BUNLARI GÖRÜNTÜLEMEK MÜMKÜN.

Evreni keşfetmek de mümkün, yunuslarla konuşmak da Siyamatiğin bugünkü kullanım alanları müzikle sınırlı değil.

Astronomiden tıbba ve hatta zoolojiye kadar farklı alanlarda siyamatik etki baz alınarak yapılan araştırmalar bilimsel gelişmenin önünü açıyor.

Sesin havadaki hareketinin bu şekilde görselliğe dökülebileceğini gören bilim insanları, evrende sesin var olduğu her noktayı bu yöntemle keşfetmeye başladılar bile. NASA uzaydaki araştırmaları için ses dalgalarının hareketini kullanıyor. İngiliz akustik mühendisi John Stuart Reid tarafından bulunan ve CymaScope adı verilen bir cihaz yıldız, gezegen ve galaksi seslerini görselliğe dökmekte

kullanılıyor. Bu cihaz titreşimleri saf su üzerinde oluşturduğu milisaniyelik desenler ile aktarıyor.

Tıp alanında da bazı ses frekanslarının terapi olarak kullanılması gündemde.

Titreşimlerin hücre yapısını düzenleyebileceği hatta kırıkların iyileşmesinde etkili olabileceği iddia ediliyor.

Yine doğa bilimcilerin bu yöntem ile okyanus yaşamına dair araştırmaları da mevcut.

Yunusların çıkardığı sesleri siyamatik ile görüntüleyen bilim insanları buradan bir yunus alfabesi oluşturulabileceğini düşünüyorlar. Kim bilir belki bu teknik sayesinde insan-hayvan iletişimi mümkün olur.

97

v G E Z I

Cin Ali ile büyüyenlere müjde!

CIN ALI MÜZESI SIZLERI BEKLIYOR MURAT DALMAN

98

1968 sonrası doğan birkaç kuşak için bir kitap setinden fazlasıydı Cin Ali. Birlikte okuma yazmayı kolayca öğrendikleri, oyun oynadıkları bir arkadaş, hatta ailelerinden biri gibiydi.

10 kitaplık seride çizgiler yalın, cümleler kısa, hikâyeler ilgi çekiciydi. Çocuklar kolayca algıladıkları için çok sevmişlerdi bu kitapları; tabii ki Cin Ali ve tüm karakterleri de. Bu sevgi o kadar içtendi ki, okul sıralarına Cin Ali çizerlerdi çünkü yapabilirlerdi. Sade çizgisi buna izin verirdi.

Bir dönem gözden uzak olsa da Cin Ali tekrar gündemde çünkü 2019 sonunda Cin Ali Müzesi açıldı. Birkaç sene önce de klasik serinin yeni baskıları yapılmıştı. Böylece o dönemin yumurcak çocukları eski arkadaşlarına tekrar kavuşmuş oldu. Biz de Gözden sayfalarında hem müzeyi gezmek hem de Türkiye eğitim sisteminde muhteşem bir etki yaratan Cin Ali’yi bize sevdirenleri yad etmek istedik.

Eğitim tarihimize damga vuran “Cin Ali”, nostaljik materyalleri ve sıcacık anılarıyla birlikte müzeleştirildi. Aslında bu, “Cin Ali’nin Babası” Rasim Kaygusuz’a bir saygı duruşu projesi. Rasim Öğretmenin kızları Nevin ve Nesrin Kaygusuz, onlarla büyüyen çizgisel kardeşlerini yeni nesillerle tekrar buluşturup yıllar öncesinin kuşaklarıyla kurulan bağları devam ettirmeyi hedeflemişler.

Aslında müze sürecini başlatan olay eğitim sistemindeki bir değişiklik.

Tümdengelimden tümevarıma geçişle birlikte Cin Ali serisinin bu yeni cümle çözümleme sistemine uymadığı düşünülür ve müfredattan çıkarılır.

Yalnız burada önemli bir detaya yer vermeden geçmek istemiyoruz: Kitapların başarısı dilden dile dolaştığı ve on yıllar boyunca yaygın şekilde okutulduğu için müfredatın parçası gibi algılanması doğal olsa da eserler

zaten hiç müfredatta bulunmaz; sadece devletin okullara tavsiye ettiği yardımcı kitaplardır.

Ancak bu “müfredat” haberi Cin Ali için umulmadık güzel kapılar açar. Basında ve kamuoyunda Cin Ali’yi sahiplenenlerin sayısı inanılmazdır. Bir süre yayın hayatına ara verdikten sonra, artan bu ilgi sayesinde kitaplar ve eğitim materyalleri 2014’te tekrar yayınlandığında tepkiler o kadar içten ve duygusaldır ki... Eski bir dostla karşılaşmanın sevincini yaşayan insanların sayısı beklenenden fazladır.

Birden fazla kuşak arasında bağ kuran tatlı bir anı yeniden ellerindedir çünkü.

Cin Ali tekrar gündeme gelince, tarihsel hikâyesini merak edenlerin sayısı da dikkat çekicidir.

Bu da vakıf, kütüphane, müze gibi oluşumlarla kültürel bir miras olarak Cin Ali’yi koruyup yeni nesillere tanıtma fikri için aileyi cesaretlendirir.

99

v

Amaç Cin Ali’yi anlatmak 2016’da vakıf kurulur ve projeler hızla hayata geçirilir. Cin Ali’nin nasıl ortaya çıktığı, nasıl bu kadar sevildiğine dair o kadar soru gelir ki tüm bu sorulara cevap vermenin tek yolu müze olur.

Hummalı bir çalışmanın ardından Cin Ali Müzesi, Kasım 2019’da Ankara’da, Tunalı Hilmi Caddesinde kapılarını açar. Burada sadece Cin Ali kitaplarının farklı baskılarının sergilendiğini düşünebilirsiniz ancak Rasim Kaygusuz’un kızlarının aldıkları müze eğitimi sayesinde bu mekân tam bir kültür hazinesi.

Kitaplarda olduğu gibi sarı ağırlıklı tasarımıyla göze çarpan müzede Cin Ali’ye dair her şey onu sevenler için bir araya getirilmiş; kitapların yanı sıra o dönemin okul araç gereçleri, Rasim Kaygusuz tarafından geliştirilen oyunla öğrenme yöntemlerini gösteren arşivlik eğitim materyalleri ve bir de animasyon filmi. Evet, müze harika bir projeye imza atarak sanal gerçeklik gözlükleriyle Cin Ali’nin animasyonunu izleme şansı sunuyor. Kendinizi birden o siyah-beyaz çizgisel dünyada buluveriyorsunuz.

Ziyaretçileri başka sürprizler de bekliyor. O dönemde öğrenci olanlara çocukluklarını tekrar yaşatan siyah önlüklü, kara tahtalı temsili sınıf görülmeye değer. Cin Ali’yle büyüyen çocuklar o önlükleri giyebiliyor, tahtaya tebeşirle yazabiliyor, zili çalabiliyorlar.

Tabii bir de fiş defterleri… Ziyaretçiler cümlenin öğelerini oyunla öğrenmenin bu harika yolunu tekrar deneyimliyorlar, aynen anılarındaki gibi. Kısacası her yaştan çocuğa hitap eden müze, çocukluklarını özlemle anan yetişkinler için de nostaljik bir keyif durağı. Çağdaş müzecilik anlayışı gereği, Cin Ali’yi iyi anlatacak her açı bu çatının altında toplanmış. Dolayısıyla serinin yaratıcısı olan Kaygusuz ailesine ait özel eşyalar ve fotoğraflar da sergileniyor. Bu arşivi incelerken, her ikisi de Köy Enstitüsü mezunu olan ilkokul öğretmenleri Rasim ve Remziye Kaygusuz’un dönemin yenilikçi fikrine nasıl hayat verip büyüttüklerine şahit

100

oluyorsunuz. Cin Ali’yi çocuklarla buluşturan süreçteki aile geçmişini incelerken fark ediyorsunuz ki Türkiye eğitim tarihinin özeti de gözlerinizin önünde. Sevilen karakterin belgesel filmi de bu algıyı pekiştiriyor. Cin Ali ve Kaygusuz ailesinin öykülerinin yanı sıra Köy Enstitüleri ve Genç Cumhuriyet’in eğitim politikalarının anlatılması açısından tam bir arşivlik kaynak.

Müze binasında bulunan Çocuk ve Eğitim Araştırmaları Kütüphanesi de Cin Ali’yi bizlere armağan eden eğitim aşkı misyonunun iyi bir örneği. Çocuk kitaplarının yanı sıra eğitmen ve araştırmacılar için son derece titiz şekilde hazırlanmış zengin bir koleksiyona sahip. Çocuklara tarih ve kent bilincini kazandırmak ve şehri tanıtmak için Ankara’nın 1960-1990 arasındaki fotoğraflarının olduğu bir sergi de var.

Burası müze olsa da aslında bir kompleks. Sergi alanı ve kütüphanenin yanı sıra seminer salonu da var. Burada çocuklara ve yetişkinlere yönelik nitelikli eğitimler düzenleniyor. Çocuk ve yetişkinlere yönelik yaratıcı yazarlık bunlardan biri. Cin Ali’nin yarım asır boyunca okuma yazma öğretmesi misyonuna ne kadar da uygun bir eğitim diye düşünmeden edemiyor insan. Yetişkinler için ayrıca arkeolojiden tutun mimarlık, dinler, diller ve birçok sanatın tarihine yönelik seminerler de yapılıyor. Her hafta düzenledikleri sinema akşamları da bu mekânın şehrin kültürel dokusuna yaptığı katkıyı arttırıyor.

Her müze gibi buranın da bir hediyelik eşya bölümü var. Tabii tek fark, ziyaretçileri zaman tüneliyle eski tatlı günlerine götüren birçok detayla bezeli ürünlerden oluşması. Müzeye yolunuz düşerse, Cin Ali setinin yanı sıra buradaki hoş tasarımlı çanta, kırtasiye gibi ürünlerle sevdiklerinizi sevindirebilirsiniz. Özetle hem Cin Ali’nin serüvenine tanıklık etmek hem de nostaljik bir yolculuğa çıkmak isteyenler için Cin Ali Müzesi, 7’den 70’e herkes için eğlenceli ve öğretici bir yer.

CIN ALI MÜZESI’NI GEZMEK ISTERSENIZ TELEFONUNUZLA KODU OKUTABILIRSINIZ.

ÇÖZÜMLÜ ALFABE, KITAP SERISINDE DE KENDINE YER BULDU. CIN ALI ONUNLA OYNAYARAK OKUMAYI ÖĞRENDI

Kültürel mirasımız Cin Ali nasıl doğdu?

Müzeyi kısaca gezdikten sonra Cin Ali ve hikâyesine biraz daha değinelim istedik. Şimdilerde orta yaşlarını süren birçokları için emsalsiz bir kahraman Cin Ali. Çünkü yüzlerce binlerce çocuğa sadece okumayı söktürmedi; onları maceralarına ortak edip kurdukları hayallere eşlik etti. Cin Ali topacını çevirip oyuncaklarıyla oynarken; atına ot verip kara gözlü kuzusunu severken, okuldan sonra Berber Fil’i görmeye sirke giderken hep birlikteydiler. Kır gezisine çıkarken de…. Çizgi filmlerin olmadığı, televizyonlarınsa evlere yeni yeni giriyor olduğu yıllarda çocukların benliğini yoğuran bu çizgi karakterin başarısı pek de tesadüf değil. Kitap kendi dönemi için devrimsel bir yaklaşımla, heceleyerek öğrenme yerine fişleri kullanarak bütünden parçaya yani tümdengelimci bir yöntemi esas almıştı. Üstelik bunu yerinde duramayan, sürekli sorgulayan, araştıran sempatik bir karakterin hikâyesiyle harmanlamıştı.

Nitekim yıllar sonra bile esin kaynağı olarak sergilerde yer aldığında, moda tasarımcılarına ilham verdiğinde onunla büyümüş olanların üzerinde bıraktığı tesirin ne kadar güçlü olduğunu anlamak mümkün. Hatta kitap sayfalarına sığamayarak onu kâh tiyatro oyununda kâh televizyon programlarında da gördük.

Köy Enstitülü bir öğretmenin Cumhuriyet projesi Peki bu tatlı mı tatlı karakteri kime borçluyuz?

Etkisi ve kat ettiği yol bakımından yaratıcısının dahi hayallerinin ötesine geçmeyi başaran Cin Ali’nin hikâyesi 1968’de başladı. Anadolu köylerinde görev yapan Rasim Kaygusuz, çocuklara okumayı kolayca öğretmek ve sevdirmek için kafa yoran idealist bir ilkokul öğretmeni. Öyle bir öğretmen ki “idealist” sıfatının hakkını veren türden. Birinci sınıf öğretmenliğinin uzmanlık gerektirdiğini düşündüğü için 27 yıllık meslek hayatının 17 yılında sadece birinci sınıfları okutan birinden bahsediyoruz.

Rasim Öğretmen çocuklara okuma-yazma öğretip kitap sevgisi aşılamanın en etkili yolunun oyun olduğunu düşünüyordu. Eğitim sistemindeki aksayan bu yönü gidermek için 1960 yılından itibaren Çözümlü Alfabe, Oyunla Okuma Öğretimi, Resimli ve Hareketli Fişler, Çarpma ve Sayma Öğretimi gibi eğitim materyalleri geliştirmeye adamıştı kendini. Çocuklar oyunla harmanlanan bu materyal ve okuma teknikleriyle kısa sürede okumayı sökerdi. Hatta büyüdüklerinde dahi

o oyuncaklarla oynamaktan zevk alırlardı.

Bu çabanın altında kendisinin Köy Enstitülü bir öğretmen olmasının payı büyük. Kaygusuz, mezunu olduğu köy enstitülerinin kuruluş ilkelerine uygun olarak, kırsal bölgelerdeki okulların toplum yaşam merkezi haline getirilmesi gereğinden hareketle öğrencilerine sadece okuma yazma öğretmiyor, onları tarım, marangozluk, elektrik teknisyenliği, duvar örme, su tesisatı döşeme gibi pek çok alanda da eğitiyordu. Kısacası, Cumhuriyet felsefesinin önemli projelerinden biri olarak toplumun topyekûn kalkındırılması ülküsüyle kurulan ancak tartışmalı şekilde kilit vurulan projenin ürünüdür Cin Ali. Her Köy Enstitülü öğretmen gibi uzun yıllar ilkeli şekilde devam ettirdiği mesleğinde, 17 yıl okuma yazma öğrettiği birinci sınıfların gereksinimlerini iyi anlamıştı. Çocukların okumayı söktükten sonra istifade edebilecekleri bir kaynak olmadığını gördüğünde, yardımcı kitap yazmaya karar verdi. Taslağı ilk olarak eşi Remziye Öğretmen ve okul çağındaki kızları Nevin ve Nesrin’e okuttu. Bu yolla kitapların hitap edeceği öğrenci grubunun tepkilerini ölçüp geri bildirim almayı hedeflemişti.

101

v

Her detay düşünülmüş Titiz bir çalışmanın eseri olan kitaplarda her şeyin incelikle düşünüldüğünün altını çizelim.

Resimlerin taslağını kendisi yapmıştı ancak ikonik çizgiler öğrencisi Selçuk Seğmen’e ait. Karakterlerin çizgiselliği ve siyah-beyaz oluşunun sebebi, çocukların resim ve yazı arasındaki ilişkiyi daha net algılayıp okuma deneyimlerine odaklanmalarını sağlamak. Tabii bir de çocukların kolayca çizmesine imkân verip onları hikâyelerin içine daha çok çekebilmek.

Hâlâ ilgiyle okunan serinin ilk kitabı, ikiüç harflik sözcükler ve kısa cümlelerden oluşuyor. Her kitap bir öncekinden zor olacak şekilde kurgulanmış. Cümleler giderek uzayıp tekrarlar azalıyor, hikâye örgüsü zenginleşiyor. Kitaptaki birçok kişi, obje ya da mekân adının resmin yanına yazılması, bazen de noktalı yerler bırakılıp çocuğun doldurması da okumayazma ilişkisini güçlendiriyor.

Bu hikâyeler çocukların yaşına uygun maceralar içeriyor. Kaygusuz’un dokuzuncu kitaptaki Cin Ali ile Berber Fil öyküsünü yazmak için 1970’lerde Ankara’ya gelen Medrano Sirkine birden çok kere gidişi bunu kanıtlar nitelikte.

Bu farklı maceranın Cin Ali çocuklarının istisnasız hepsinin akıllarında yer ettiğine eminiz.

Kitapların okuma-yazma öğretirken günlük sade yaşama ve değerler eğitimine ayrıca önem verdiği açıkça görülüyor. Cin Ali öğrenmekten zevk alan, ufacık topaçla bile eğlenebilen, yüzünde sürekli gülümseme olan bir çocuk. Sabah erkenden kalkıp elini yüzünü yıkıyor. Yemekten sonra dişlerini fırçalıyor. Misafir çocuklarla oyuncaklarını paylaşıyor. Örf ve 102

âdetlere saygılı; büyüklerin elini öpüyor, ailesinin öğütlerini dinliyor. Köy hayatını deneyimleyip seven bir çocuk.

Ayrıca ablaları gibi okula gidip okuma yazma öğrenmeyi iple çekiyor. Bunu başardığında ise bir şiir yazıp “okumayı öğrendim, sevindin mi Atatürk?” diye soruyor çünkü en büyük hedefi okuyup Atatürk gibi olmak. Cin Ali’nin ailesi de toplum için rol model olacak nitelikte. Örneğin ailede eşitlik var; anne ve abla sofrayı hazırlarken baba ekmek kesiyor, Cin Ali suyu getiriyor. Özetle Rasim Öğretmen, çağdaş bir yaşam tarzının resmini de çiziyor geleceğin büyükleri için.

Hiç büyümeyen çocukluk arkadaşımız Cin Ali’nin lakabı nereden geliyor?

Cin Ali’nin hikâyesini anlatıp da lakabının nasıl seçildiğine değinmeden geçmek olmaz.

Zaten bilindik bir isim olan Ali, yalın ve az sesli oluşu bakımından karakter adı olarak idealdir. Ancak Rasim Öğretmen lakaba karar verememiştir. Kitapları bastıracak yer ararken tanıştığı matbaacı Ali İpek’in çocukken öğretmeninin ona Cin Ali diye hitap ettiğinden bahsetmesi, kahramanımızın adı için esin kaynağı oluverir.

Bir jest olarak kitapta Cin Ali’nin soyadı İpek olarak söylenir.

Tüm bu süreçte Cin Ali’nin babası Rasim kadar annesi Remziye ve ablaları Nesrin ve Nevin’in de emeği büyüktür.

Kitapları tanıtmak için okul okul dolaşan, ulaşamadıkları okullara binlerce mektup yazan Rasim Öğretmen için tanıtım broşürlerini ailece hazırlarlar. Üstelik bir ofisleri yoktur, her şeyi evlerinde hazırlarlar. Ülkenin dört bir yanından gelen siparişlerle hep birlikte ilgilenirler.

Nihayet tüm çabalar meyvesini verir. Çok sevilen ve kısa sürede kabul gören kitaplar, Türkiye’nin her köşesine ulaşmayı başaran az sayıdaki eserlerden olur. Televizyon ve gazetenin bile erişemediği uzak köylerde Cin Ali okunur.

Yıllar sonra Ulus’ta Cin Ali Yayınevi açılır.

Rasim Öğretmen emekli olduğunda bile zamanını yayınevinde geçirir. Bir okula dönüşmüş olan bu yerde, Türkiye’nin dört bir yanından gelen öğretmenlere, okuma yazma öğretiminde daha başarılı olmanın yollarını anlatır; ta ki onu 1988’de uğurlayana dek.

Kaygusuz ve eşinin iki öğretmen olarak ömürlerini adadıkları, kızlarının ise halen sürdürdükleri bu mücadelenin eseri olan Cin Ali, yıllara direnen bir Cumhuriyet projesi olarak bugün bile yeni neslin yolunu aydınlatıyor.

Cin Ali bir ara çizgisini değiştirdi Cin Ali o kadar sevilmişti ki ülkemizde korsan baskısı yapılan ilk kitap oldu.

Bu korsan baskılarda aslına sadık kalınmayarak bazı heceler ve sözcükler renklendirilmişti. Bununla yetinilmeyerek karakterin de değiştirilmek istenmesi baskısı hakimken Rasim Öğretmen bunu doğru bulmuyor ve karşı duruyordu.

Vefatının ardından bu tür talepler artınca Kaygusuz ailesi işi en doğru biçimiyle yapmayı uygun görerek onu hem değişen zamana uyarlayıp çocukların

karşısına farklı bir görünümle çıkarmak hem de taklitlerinin yerine sunulması amacıyla Cin Ali'nin renklerinde ve giysilerinde birtakım değişikliklere gitti.

Bu kez Mustafa Delioğlu tarafından çizilen imajında papyonlu, kulağı çiçekli, siyah saçlı, belirgin yüzlü, fiyonklu ayakkabıları olan bir çocuk olarak resmedilmeye başladı Cin Ali. Elli yılı aşkın süredir kalplerde yer etmiş Cin Ali’nin, 2014’e gelindiğinde tekrar özgün haliyle sunulması ise Rasim Kaygusuz’un anısına saygı duruşu niteliğindeydi.

Şimdi de görme engelli çocukların dünyasını aydınlatıyor

CIN ALI, BIR DÖNEM YENI FORMUYLA VE RENKLI OLARAK BASILDI

Rasim Kaygusuz’un eşi Remziye Hanım, Ankara’ya öğretmen olarak geldiğinde körler okuluna atanıp burada dokuz yıl eğitim vermiş. Zamanında Remziye Öğretmen görme engelli öğrenciler için nasıl emek vermişse, şimdilerde Cin Ali de onlar için bir şeyler yapıyor.

Vakfın önderliğinde, Avrupa Birliği tarafından da desteklenen proje ile Braille alfabeli Cin Ali kitapları basıldı.

Ayrıca kitapta kabartmalarla betimlenen resimler de bulunuyor. Bu sayede görme engelli öğrenciler bir yandan Cin Ali’nin maceralarını okurken bir yandan da bu resimlere dokunarak görebiliyorlar.

Cin Ali’nin kelime tombalası adlı oyunla öğrenme aracı da hem Braille hem Latin alfabeli olarak basıldı. Gören ve görmeyen çocukların aynı anda birlikte oynayabilecekleri bir kaynaştırma oyunu olması açısından takdire değer bir fikir.

“Cin Ali Altı Nokta’da” adıyla basılan kitaplar Türkiye’nin çeşitli illerindeki birçok okula ulaştırılmış. Yani artık görme engelli çocuklarımız da Cin Ali’yle buluşup onu çok sevecekler.

CIN ALI ALTI NOKTA’DA KITAPLARI ILE GÖRME ENGELLI ÖĞRENCILER CIN ALI’NIN MACERALARINI OKUYUP, RESIMLERE DE DOKUNABILIYORLAR. TANITIM VIDEOSUNU IZLEMEK IÇIN KODU OKUTABILIRSINIZ.

Web cinali.com.tr Instagram @cinalibizim YouTube

103

v S P O R

Dengeye dayalı bir Uzak Doğu felsefesi ve sporu

AIKIDO Savunma sanatı olmalarının yanı sıra ruhsal bütünlüğü sağlamak adına da yapılan Uzak Doğu kökenli savunma sporları temel anlamda uyuma dayanır.

Bedenle uyum, doğayla uyum ve değişkenlere uyum bu sporların olmazsa olmazı. Uzak Doğu sporları arasında felsefi anlamda daha derinlik taşıyan Aikido ise insana bir savunma sanatından çok daha fazlasını, hayatı düzene sokan “denge” kavramını verir. Denge, bu sporla uğraşan kişinin zihnindeki en güçlü rehber olarak yaşamının ayrılmaz bir parçası olur.

ERAY EMIN AYDEMIR

104

Japonya kökenli bir savunma sanatı olan Aikido, 20. yüzyılın başında “Yüce Öğretmen” (O’Sensei) olarak bilinen Morihei Ueshiba (1883-1969) tarafından geliştirildi.

Bu sporun ismi, derinlerde saklanan ancak bedensel ve düşünsel terbiye ile ulaşılabilecek bir hazinenin yansıması gibi.

Aikido üç sözcükten oluşur: “Ai” uyumlu olma ve sevgi, “Ki” dünyayı yaratan ve saran kozmik enerji, “Do” ise yol, disiplin, yöntem anlamlarını taşıyor.

Kısacası “Aikido” temel olarak insanın bedensel ve ruhsal gücü arasındaki dengeyi ortaya çıkarıp evrensel enerjiye uyum öğretisi. Bu da bolca sabır, sıkça düşünme, sessizlik, evrenle uyumlanmayı gerektiriyor.

Morihei Ueshiba, bu özel sporu ve savunma sanatını ortaya çıkartırken geçmiş deneyimlerinden faydalanmış.

Sumo, kılıç dövüşü, mızrak dövüşü ve Jiu-Jitsu sporlarıyla ilgilenen O’Sensei, gençlik döneminden itibaren sadece savunma sanatlarıyla değil, spiritüel dünyaya da girmiş bir insan. Kişisel arınma ve tinsel eğitime büyük ilgi duyan Ueshiba, Japonya’nın 20. yüzyılın başında yaşadığı kaotik durumdan kurtulma adına insanların iç dünyalarına yönelmeleri gerektiğini fark etmiş ve ancak iç dünyada uyum sağlandığında dış dünya ile bir denge yakalanabileceğini savunmuş.

UESHIBA’NIN, SPIRITÜEL KIŞILIĞI VE GELIŞTIRDIĞI TEKNIKLER KITAPLARA DA KONU OLDU.

Aikido’nun temelleri Jiu-Jitsu’ya dayanır Savunma sanatlarının yüzlerce yıllık geçmişi dikkate alındığında henüz yeni sayılabilecek bir felsefeye sahip olan Aikido’nun temelleri, oldukça eski bir yol olan Jiu-Jitsu’ya dayanır.

Matrix filmini sevenlerin hatırlayacağı üzere bu filmde seçilmiş kişi olan Neo’ya verilen, daha doğrusu yüklenen ilk savunma sanatlarından biri de Jiu-Jitsu’dur. Neo, “Jiu-Jitsu biliyorum” derken aslında daha üst insan olma adına bir yolculuk gerçekleştirmiş olduğunu anlatır. Çin’de 1600 ilâ 1645 yılları arasında Ghen-Phin isimli

biri taraf ından geliştirilen bu spor daha sonra Japonya’ya geçmiştir. Japon dilinde “İnce Sanat” anlamına gelen JiuJitsu, Aikido’nun daha basit bir formu. Aralarındaki en büyük fark ise kurucularının felsefelerinden kaynaklanıyor.

Ghen-Phin öğrencilerine para karşılığında bu sporu öğretirken iç dünyalarıyla pek ilgilenmez.

Ueshiba ise Aikido’da iç dünyayı merkeze koyar. Bu sayede hem geliştirdiği Aikido’yu daha özel bir hale getirir hem de yaptığı bu yorumlama sonucunda bir anlamda Jiu-Jitsu’yu da kötü imajından kurtarır.

Efsanevi söz Aikido, saldırı değil temel olarak bir savunma yöntemi. Bu spor, Bujutsu (savaş tekniği) ya da Bugei (savaş sanatı) olmaktan çok, bir Budo yani bir savaş yöntemi olarak değerlendiriliyor.

Aikido’nun temel felsefesi Ueshiba tarafından “Gerçek zafer, kişinin kendisine karşı kazandığı zaferdir” (Masakatsu Agatsu) sözleriyle özetlenmiş. Günümüzde moda olan ve birçok “kişisel gelişim uzmanı”nın sıkça kullandığı ancak anlamını kendilerinin dahi tam olarak idrak edemediği bu söz birçok ezoterik okulun da inisiyelerine tavsiye ettiği bir yoldan başkası değil.

Daha açık ifade etmek gerekirse, geçmişinde tinsel ve spiritüel çalışmaları da icra eden Ueshiba, binlerce yıllık Hermetik felsefenin düşünsel yapısını bu sporla birleştirmiş.

Ezoterik okulların öğrettiği “Dünyanın derinliklerini ziyaret et, damıtırken (arıtırken) gizli taşı (felsefe taşı) bulacaksın” düşüncesini temel alarak insanın doğayı, evreni ve hayatı tanıması için ilk olarak kendi iç dünyasına yolculuk yapması gerektiğini anlatan bir felsefe. Özetle Aikido’da kişi ilk olarak kendiyle yüzleşmeli, gücünü fark etmeli, hatalarından ders almalı ve hem kendi iç dünyası hem de doğayla dengeli bir ilişki yaşamalı.

105

v

Barışçıl felsefe Aikido’nun felsef i temelini oluşturan “Aiki” barışçıl bir düşünce sistemi olduğundan çevresiyle uyumsuz, saldırgan ve kaba insanlar bu sporda hoş karşılanmaz çünkü bu kişilerin diğer sporcuların evrenle sağladıkları düzeni bozdukları düşünülür.

Kutsal amaç saldırmak değil, kişinin kendisini disipline etme savaşıdır ve bu da f iziksel şiddetten ziyade kişinin kendini tanımasıyla, yani düşünsel alanda gerçekleşir.

Aikido, saldırı ihtimalinde derin felsefesiyle kişinin aklını kullanmasını sağlar, paniğe kapılmadan yanıt vermesini kolaylaştırır, stres altında doğru karar verme yeteneğini geliştirir.

Saldırı anında ise rakibe güç kullanarak yanıt vermek yasaklanmıştır. Savunmada ana prensip rakibinin gücünü ona karşı kullanmaktır. Sporcu, kendini savunurken büyük bir kuvvet harcamaz; tam tersine rakibinin kuvveti onun en büyük silahı haline gelir. Yapılan savunma hareketleri sayesinde rakibin sarsmasına, tutmasına, itmesine ve vurmasına f ırsat vermemek esastır.

Aikido yaşamsal sinir merkezlerine yönelik eylemleri de içeren bir savunma sanatıdır. Bu nedenle

CHUDAN TSUKI

KATE RYOTE DORI, MOROTE DORI

ölüme neden olabilecek hareketler ancak kavga anında yapılabilir. Olur da sporcu bir saldırı ile karşılaşırsa Aikido’daki kilit teknikleri kullanması kendisine öğütlenir.

Bu teknikler sayesinde saldırgan sadece etkisiz hale getirilir, f iziksel hasar verilmez.

hırsını ön plana çıkarır ve yeni şeyler öğrenmeyi engeller. Bu prensip sayesinde Aikido’da gelişme ve öğrenmenin sonu yoktur. Ayrıca bu durum Aikido öğrencileri arasında diğer savaş sanatlarında görülmeyen bir uyum, dostluk ve arkadaşlık gelişmesini sağlar.

Aikido’nun farkı nedir?

Kaybedeni olmayan spor

Aikido diğer Uzak Doğu savaş sanatlarından oldukça farklı bir temele dayanır.

Aikido, diğer sporların aksine kazanma ya da kaybetme prensibi üzerinden ilerlemez. Çalışmalar yenilmesi gereken rakip düşüncesinden daha çok, partner kimliği üzerinde gerçekleşir.

Örneğin vuruşlu savunma sporlarında tekme ve yumrukların hakim olduğu saldırı ve reaksiyonlar düz ve ileriye doğrudur ve amaç rakibi incitip üstünlük sağlamaktır.

Turnuvalar düzenlenir, kazanma ve ödül hedeflenir. Vuruşsuz savunma sanatlarında ise tutma, çekme, fırlatma ve bazı eklem kilitleme teknikleri yoğundur. Bunlarda da turnuvalar düzenlenir yani kazanma hırsı hakimdir. Samurayların kılıç kullanma tekniklerinin temel alındığı savunma sanatlarında da turnuvalar aynı hedefle yapılır.

Derste öğrenciler, çiftler halinde, tekniğin başarılı olabilmesi için ortak bir çaba sarf ederler. Öğrenciler birbirleri ile nasıl mücadele edeceklerini değil, nasıl iş birliği yapacaklarını öğrenirler. Önemli olan karşı tarafı düşürmek, yaralamak, hırpalamak değil, tekniği kusursuz yapabilmektir.

Aikido’nun kuşak sınavları da yine bu felsefeye uyumludur. Kyu olarak adlandırılan bu sınavlarda amaç kimin daha iyi olduğunun anlaşılması değil, Aikido yetenekleri, bilgisi ve kültürünün ne kadar özümsendiğinin, sporcunun ne kadar paylaşımcı olduğunun belirlenmesidir.

“Peki, Aikido bu kategorilerin hangisinde yer alır?” derseniz cevap “hiçbirinde”. Aikido’da, O’Sensei’nin öğretisi gereği turnuvalar yasaklanmıştır çünkü bu felsefeye göre turnuvalar kazanma

KOKYU NAGE

SANKYO

TACHI WAZA

USHIRO KIRI OTOSHI

Aikido teknikleri Morihei Ueshiba’nın “Dövüş ve savaş bizi kesinlikle mahvedebilir, şimdi bizim ihtiyacımız olan çekişme değil, uyum ve teknikleridir. İstenilen savaş sanatı değil, barış sanatıdır” sözü uyum ve denge anlamında tekniklere de yansımıştır. Aikido’da amaç karşı taraftan gelen saldırıya sert değil, doğru tekniklerle müdahale etmektir.

Bu da üç temel teknikle yapılır: Tachi Waza (ayakta yapılan hareketler), Hanmi Handachi Waza (bir sporcunun oturup diğerinin ayakta olduğu hareketler) ve Suwari Waza (yerde yapılan hareketler)…

106

Bunların alt dalları ise “Duruş, Odak Noktası, Mesafe, Ayak Hareketleri, El Kılıcı, Ukemi (atağa geçmek ve alan yaratmak için bedenin rakipten takla vb. yöntemlerle uzaklaşması), Görgü Kuralları ve Nefes Gücü” şeklindedir.

Aikido tekniklerinin tamamını uygulamanın ilk adımı rakibi tutmaktan geçer. Mune Dori, rakip kontrol hareketleri arasında en temel olandır. Bir el ile rakibin göğüs kafesinin üst orta bölümü tutulur ve diğer el boşta olduğu için aktif olarak kullanılabilir. İki elle rakibin koltuk altlarının tutulduğu bir diğer kontrol hareketi de Ryokata Dori’dir. Bu tutuşun amacı rakibin hareket imkânı ve

alanını kısıtlamaktır. Aynı şekilde sporcunun iki eliyle karşıdakinin bileklerini kontrol altına alması da Ryote Dori hareketi olarak tanımlanır ve sporcuya rakibini kontrol etme şansı tanır.

Nefes ve zamanlama çalışmalar esnasında büyük öneme sahiptir çünkü nefesin doğru kullanılmaması zamanlamanın doğru yapılamamasına neden olur.

Zamanlamanın doğru yapılmadığı durumlarda ise enerji kaybı ve yaralanmalar söz konusudur.

Bu yüzden Aikido üzerinde derinleşmek isteyen birçok sporcu meditasyon yaparak nefes kontrolü de çalışır.

Herkes yapabilir Aikido’yu birçok Uzak Doğu sporundan ayıran en önemli özelliklerinden biri de bu sporu yapmak isteyen kişinin bedensel durumunun önemsiz oluşu. Kilolu ya da yaşlı olmanız, boyunuzun kısa veya uzun olması, esneklik durumunuz hatta fiziksel bir handikapa sahip olmanız dahi önemsiz. Aikido teknikleri fiziksel

güce dayanmadığı için ne kadar güçlü olduğunuzun önemi yok.

Ayrıca her yaş grubu bu sporu yapabiliyor.

Ancak şunu da söylemekte fayda var; esneklik daha rahat hareketi sağladığı için fiziksel yapıları gereği erkeklere göre daha esnek bir yapıya sahip olan kadınlar bu sporu çok daha rahat yapabiliyor.

Aikido çocuklar için birebir İçinde bulunduğumuz zaman dilimi, teknolojinin hızla değiştiği, maddi varlıkların ne yazık ki manevi değerlerden önde olduğu, insan gelişimine ket vuran ve insanları toplumdan çok çabuk izole eden bir dünyayı var etti. Bu dünyanın olumsuz etkilerine en fazla maruz kalanlar ise hayatı anlamlandırmada yolun çok başında olan çocuklar.

Bu noktada Aikido, felsefesi itibariyle f iziksel gelişime yardımcı olmanın yanı sıra, sosyal ve psikolojik gelişimi de hızlandıran altın değerinde bir spor dalı.

Eğitimine üç yaşından itibaren başlanabilen Aikido’da f iziksel oyunlara dayalı öğrenme

metodu kullanılır. Isınma hareketleri, parkur egzersizleri ve bedensel diğer aktiviteler henüz bedensel yeteneklerini yeni fark eden çocuk için önemli bir kazanımlar. Motor özellikleri süratle gelişen çocuk, kuvvet, beceri, koordinasyon, konsantrasyon, denge ve dayanıklılık gibi kavramların farkına varır.

Tekli ve partnerli yapılan egzersizler çocuğun bedeninin zayıf ve güçlü yönlerini fark etmesine neden olur. Bunun yanı sıra partnerli yapılan çalışmalarda çocuk, arkadaşlarıyla uyumlu olabilme, dengeli hareketlerle kendinden büyük çocuklarla mücadele edebilme kavramlarını yaşayarak öğrenir.

Sosyal açıdan ise hem değişen partneriyle hem de Aikido öğreticileriyle sürekli iletişim halinde olması çocuğun düşüncelerini ifade eden, dinleyen bir insan olmasını sağlar. Kurullara uyum sağlayan, gözlemleyen, inceleyen çocukların okul hayatlarında da bu düzeni uygulamaya geçirdiği ve daha başarılı olduklarını gözlemlemek şaşırtıcı değil. Öz güven ve öz disiplin kazanımı, kendine ve diğer bireylere saygı, liderlik, yardımlaşma, paylaşma ve sorumluluk üstlenebilme gibi kazanımlar da ileriki yaşamlarında çocuklara ışık tutar.

107

v Ç E V R E

SEYAHATINIZ NE KADAR ETIK? Tatile çıkarken seçiminizi neye göre yaparsınız? Doğal güzellik, konforlu konaklama, tarihi ve turistik noktalar, eğlence hayatı ya da makul ücret… Peki ya etik? Yani seçtiğiniz yerin kendi doğası, kültürel mirası, tarihi ve insanlarını korumak için aldıkları önlemler seçiminize etki eder mi? Ya da siz tatiliniz boyunca bu zenginlikleri korumak, hiç değilse zarar vermemek için gereken özeni gösterir misiniz? Daha da önemlisi karbon ayak izinizi ne kadar önemsersiniz? İşte turizmin yükselen trendi “Etik Seyahat” tüm bunları kapsıyor.

FEYZA KAMIŞ Seyahat süresince çevreye zarar vermemek, yerel kültüre ve insanlara saygılı olmak zaten medeniyetin gereği.

Hatta dünyamıza sahip çıkmadığımız için küresel ısınma gezegeni tehdit ederken, yaban hayatın sömürülmesiyle koronavirüs pandemisi patlak vermişken saygının kapsamını biraz genişletmek gerekiyor.

108

İşte “Etik Seyahat” akımını takip eden pek çok “etik gezgin” de tam olarak bunu yapıyor. Bakış açıları şu: Seyahat ederken yol açtıkları çevresel etkinin farkında olup karbon ayak izlerini en aza indirmek, yeni yerler keşfederken gezegenimizin korunmasına duyarlı olmak, böylelikle seyahat edilen yerleri yaşanabilir şekilde gelecek nesillere bırakmaya katkıda bulunmak.

Küçük adım, büyük fark “Etik Seyahat”i ilke edinenler en ufak bireysel önlemin bile fark yaratacağını düşünüyorlar. Bu nedenle gittikleri yerlerde doğa ve aktivitelerle iç içe olurken, dünyamıza karşı sorumluluklarını da elden bırakmıyorlar. Sürdürülebilir enerji kaynaklarını kullanmaya özen gösteriyor, keyifli aktivitelerinin yol açtığı karbon ayak izini -doğrudan sıfıra indirmeleri mümkün olmasa da- minimuma indirmenin yollarını arıyorlar. Evet, karbon salımını tamamen ortadan kaldıramasak da bazı ekolojik tercihler fark yaratabilir.

tutun, fazlaca et tüketmek bile fosil yakıt kullanımıyla bağlantılı ve karbon ayak izinizi yükseltiyor.

“Peki nedir bu karbon ayak izi?” dediğinizi duyar gibiyiz. En genel tanımıyla; bir kişi, kurum ya da herhangi bir ürünün doğaya saldığı sera gazlarının genel toplam içindeki payı ya da daha basit tabirle doğaya yayılan karbondioksit ve diğer sakıncalı gazların kişi başına düşen yüzdesi.

Elbette bazı destinasyonlara sadece uçakla ulaşılabilir. Bu durumda da etik gezginler aktarmalı yerine mümkün olduğunca direkt uçuşları tercih ediyorlar çünkü uçaklardaki en yüksek karbon salımı kalkış ve inişlerde oluyor. Ayrıca çok detay gibi görünse de bir noktaya da hayli özen gösteriyorlar: Yola çıkarken bavulu küçük tutmak ve seyahat edilen yerden çok alışveriş yapıp bavulu daha da ağırlaştırmamak. Çünkü uçak ya da araba fark etmez, motorlu herhangi bir araç ne kadar ağırsa o kadar fazla fosil yakıt tüketiyor.

İlk adım seyahat aracı tercihi Yapılan araştırmalar gösteriyor ki küresel ısınmanın en büyük nedeni insan faaliyetlerinden doğan karbon salımı ve bunun da en büyük yüzdesini fosil yakıt tüketimi oluşturuyor. Etik Seyahat’i trend yapan konu ise turizmden kaynaklanan tüm süreçlerin sanılandan fazla fosil yakıt gerektirmesi. Yani seyahat edilecek yere uçak ya da arabayla gitmekten

Tam da bu noktada her insanın yaşayış şekline göre değişen “bireysel karbon ayak izi”, etik gezginler için bir sorun olmaktan çıkıp sorumluluk haline dönüşüyor. Mesela seyahat aracı olarak araba ya da uçak yerine, tren ya da deniz yolunu tercih etmek onlar için ilk adım. Uçak hızlı ve konforlu olsa da yakıtını atmosfere yayması nedeniyle doğaya en çok zarar veren ulaşım aracı.

Bireysel gezintiler için araba kiralamak da onlara çok uzak bir kavram çünkü malumunuz fosil yakıt tüketiyorlar. Keşfedilmeyi bekleyen bakir toprakları yürüyerek, bisikletle ya da toplu taşıma araçlarıyla geziyorlar. Böylesi hem daha keyifli oluyor hem de daha etik.

109

v

Konaklama her açıdan bilinçli olmalı Etik gezginler konaklama konusunda da karbon ayak izini azaltacak tercihler yapıyorlar. Örneğin tatillerini planlarken doğaya önem veren, enerji tasarrufu yapan ve geri dönüşüme dikkat eden otel, pansiyon ya da kiralık evleri seçiyorlar. Bu tarz ekolojik işletmelerin sayısının ülkemizde de hızla arttığının altını çizelim.

Bir diğer konu ise enerji kullanımı.

Konakladıkları yerlerde gereksiz enerji ve su kullanımından kaçınıp bilinçli hareket ediyorlar. Isınırken ya da duş alırken sıcaklığı makul seviyede tutmak, klima kullanmak yerine odalarını sık sık havalandırmak gibi… Kullandıkları havlu vb. eşyaların her gün yerine 2-3 günde bir yıkanmasını rica ediyorlar. Elektronik cihazlarını dolar dolmaz şarjdan alıyor, gerektiğinde de kapatıyorlar; gerçi bu cihazların çoğu enerji tasarruflu oluyor. Bu küçük detaylar bile bireysel karbon ayak izlerini önemli ölçüde azaltıyor.

Bir de beslenme konusu var tabii.

Et ürünleri yerine daha çok sebze ürünleri tüketerek bireysel karbon izinizi azaltabileceğinizi biliyor muydunuz? Çünkü hayvansal gıdanın sofraya gelene kadarki üretim süreci atmosfere salınan karbonu arttıran bir unsur. Sebze ve deniz mahsulleri ağırlıklı bir diyet bu açıdan çok daha masum, üstelik sağlıklı.

Etik gezginlerin beslenme açısından dikkat ettikleri bir nokta daha var: Mevsiminde sebze ve meyve tüketimi. Bunun sebebi ise mevsimi dışındaki gıdaların ya seralarda üretilmesi ya da ithal edilmesi. Bu da ulaşım ve yakıt açısından ciddi karbondioksit üretimi demek. Mevsim dışı gıda üretebilmek için yoğun olarak kullanılan kimyasal maddeler de takdir edersiniz ki sağlığa zararlı.

Tüm bu sebeplerden etik gezginlerin ilk tercihi yerel gıdalar. Bu arada özellikle otellerde israfın merkezi açık büfelerde tabaklarına yiyecekleri kadarını almak da bu gezginlerin sadık oldukları bir ilke.

Ve meşhur plastik ambalaj ve poşetler… Hem üretim süreci hem de doğaya verdiği zarar bakımından plastik etik gezginlerin en hassas oldukları konulardan. Bu nedenle tek kullanımlık plastikler ya da ambalajlı ürünler yerine geri dönüşümlü veya biyoçözünür ürünler tercih ediyorlar.

Zaten bu tür ürün kullanmak, onlar için zaten başlı başına bir alışkanlık.

Her seferinde plastik şişede su almak yerine kendi su mataralarını taşımak, plastik pipet yerine çelik veya bambu pipetleri tercih etmek, alışveriş poşeti yerine bez çanta kullanmak gibi bilindik çözümleri de var. Çoğu masrafsız olan bu tedbirler sürdürülebilir geleceğe katkı için iç rahatlığı da sağlıyor.

Yerel kültüre saygı Seyahatlerin en önemli halkalarından acenteler ve eğlence organizasyonu yapan şirketler de etik gezginlerin sıkı eleğinden geçiyor. Kendilerine sunulan tatil programında doğanın, vahşi hayatın ne kadar korunduğundan tutun, buraların insan hakları karnesine kadar her detaya dikkat edenler hayli fazla. Örneğin nesli tükenmekte olan hayvanların yaşam alanlarını turistik geziler için ihlal eden ya da kültür mirası olan alanların tahrip edilmesine yol açan acenteleri asla tercih etmiyorlar. Hatta bunları yerel makamlara şikayet edenler de yok değil. Çevre duyarlılığını bir adım öteye taşıyan gezginlerin seyahat ettikleri 110

yerlerde sahilde çöp topladıklarını görürseniz de şaşırmayın.

Yerel halka ya da yardım kuruluşlarına destek olmak da onların tatil anlayışlarının bir parçası olabiliyor.

Alışverişlerini esnaftan yapmaya özen gösterip yerel ekonomiyi de destekliyorlar. Hatta uzmanlıkları dahilindeyse yardım kuruluşlarıyla bilgi alışverişinde bulunanlar da var.

Seyahat kısıtlamaları ve bütçe nedenleriyle bir süre daha seyahat gündemimizde olmayabilir ama bu etik uygulamalar bundan sonraki seyahatlerinizdeki duyarlılıklarınız açısından yol gösterici olabilir. Bu kriterlerin önemini otellere, acentelere hatta ülkenizdeki karar verici organlara ileterek fark yaratabilirsiniz.

“Etik Seyahat”i ilke edinenler en ufak bireysel önlemin bile fark yaratacağını düşünüyorlar.

Buna seyahat aracı seçiminin yanı sıra konaklama, enerji kullanımı, beslenme ve doğa dostu tüketim malzemelerini tercih etme gibi konular dahil.

Etik Seyahat neden trend oldu?

Örneğin meşhur Bali adasında nehirler kuruyor, kumsallarda erozyon gözleniyor. Bu yetmezmiş gibi, yerel nüfusu 4 milyonken 7 milyon yabancı turisti ağırlayan Bali, her gün kumsallardan tonlarca atık toplamak zorunda.

Bu konudan mustarip olan Tayland ise köklü bir tedbir alarak, çöp ve yiyecek atıklarının adanın ekosistemini tehlikeye atması nedeniyle topyekun bir adayı kapattı.

Avrupa’nın gözde rotaları da turizm kaynaklı her türlü talana karşı refleks geliştiriyor. İtalyan hükümeti büyük yolcu gemilerinin Venedik’in tarihi merkezine girişinin 2021 itibariyle yasaklanacağını açıkladı. Bunun tek sebebi ekolojik ya da ekonomik kaygılar değil; bir cruise gemisinin

rıhtıma çarpması sonucu beş kişinin yaralanması.

Ülkesini koruyanların yanında feda edenler de yok değil. Tanzanya’da avcılık turizmini geliştirmek adına 6.800 kişi evlerinden çıkarılarak yaşam alanları turizm amaçlı dönüşüme uğratıldı. Benzer bir insanlık dışı uygulamayı kaplanların “turizme açılması” gerekçesi ile Hindistan da yaptı. Ekonomisi turizmle dönen Malezya’da sahil kıyısını genişletmek adına Langkawi adasının yağmur ormanları katledildi.

VENEDIK

Barselona, San Sebastian, Mallorca’sıyla meşhur İspanya’da halk, turizmin günlük yaşamı olumsuz etkilemesi nedeniyle turizm karşıtı gösteriler düzenledi.

LANGKAWI

Tatiller günlük hayatın stresinden arınma aracı. Haliyle seyahat ederken genel eğilim hiçbir şeyi hesaba katmadan eğlenmek, gezmek ve dinlenmek oluyor. Her ne kadar koronavirüs tedbirleri turizme büyük zarar verse de her yıl milyonlarca insan seyahat ediyor. Ancak bu kitlesel turizmden nasibini alan çoğu tatil beldesi bunun bedelini ağır ödüyor.

Hal böyleyken duyarlı gezginlerin sürdürülebilir çözümlere yönelmeleri, ekoloji ve insan haklarını önemsemeleri, kendi ekolojileri ve yerel halklarına saygıyı elden bırakmayan ülkeleri tercih etmeleri son derece doğal. Zira seyahatseverlerin %60’ının bölge halkına, doğasına veya ekonomisine zarar vermediğinden emin oldukları destinasyonlara yöneldiklerini gösteren bazı araştırmalar da var.

Etik Seyahat Rotaları Bu olumsuz tablo nedeniyle etik gezginlere rehberlik eden bazı oluşumlar var. Ethical Traveler adlı kâr amacı gütmeyen bir kuruluş birçok ülkeyi iklim değişikliği, insan hakları, sürdürülebilir enerji, kültürel miras ve doğaya saygı gibi etik açılardan değerlendirip “etik seyahat rotası” olarak her yılın başında yayınlıyor.

Maalesef listeye henüz Türkiye girmemiş. İşte muhteşem doğası ve denizinin yanı sıra gezegenimizi ve yerel kültürlerini koruma çalışmaları sebebiyle önerilen “etik” ülkelerden bazıları.

organizasyonlarına da katılıyorlar.

Sörf ve dalış cenneti Cape Verde sürdürülebilir enerji üretimi, toplumsal cinsiyet özgürlüğü ve gelir dağılımında adalet gibi konularda takdir toplamış. Üstelik yüzde 100 yenilenebilir enerji kullanımı ve turizmde “sıfır emisyon” uygulamaları burayı daha cazip kılıyor.

Çevresel ve tarihsel değerleri korumadaki başarısıyla Litvanya, antik geleneklerine tutunmayı başaran Vanuatu, Güney Amerika’da karbon vergisi alan ilk ülke Şili, vahşi yaşamı korumada başarılı olan Dominik, sayısız çeşitlilikte canlıya ev sahipliği yapan el değmemiş doğası ve güçlü eko-turizm kültürüyle Letonya, sularını yasa dışı balıkçılıktan korumak için 20 milyon dolar harcayacağını açıklayan Jamaika etik gezginler için önerilen destinasyonlar arasında.

Etik gezginler Tuvalu’yu seçtiklerinde hayatlarının tatilini yaparken, küresel ısınma nedeniyle günden güne sular altında kalan bu ada ülkesinde önleyici çalışma yürüten

Son yıllarda güneş enerjisi ve ekolojik tarımda gelişme kaydedilen Moğolistan’da nesli tükenmekte olan Saiga antilobu ve kar leoparı gibi hayvanların kurtuluşu için de etik gezginler destek sağlayabiliyor. Öneri listesindeki Samoa’da ise devlet milli parkları, kıyıları yerel halka danışarak koruyor, sürdürülebilir enerji kullanımını yüzde 100’e çıkarmak için ciddi adımlar atıyor. Üstelik anayasası cinsiyet-sosyal statü-dil-ırk ayrımcılığını da yasaklıyor.

111

v D E K O - M O D A

DEKORATIF SÜSLEME: ARTIK KULLANILMAYAN GÖZLÜK CAMLARI MEKÂNLARA DA ILGINÇ BIR DEKORATIF GÜZELLIK KATIYOR.

ŞEMSIYE: KIM DERDI KI GÜNEŞTEN KORUMAK IÇIN YAPILAN BU GÖZLÜKLER BÖYLE BIR ŞEMSIYEYE DÖNÜŞECEK…

KOLYE: BU KOLYEYI DENEMEK ISTER MIYDINIZ?

TAKVIM: İTIRAF EDIN, OLDUKÇA PRATIK VE SEVIMLI…

SÜSLEME: GÖZLÜKLERINDEN KURTULANLAR BIR ARAYA GELIP PARTI VERMIŞ OLABILIR.

ELBISE: GÜNEŞ GÖZLÜKLERI SADECE ŞIK BIR TAKI DEĞILDIR; PEKÂLÂ IŞIL IŞIL BIR ELBISEYE DE DÖNÜŞEBILIR.

AVIZE-LAMBA: ÇERÇEVE VE CAMLARIN RENKLERI VE ESTETIĞI IŞIKLA BULUŞUNCA ORTAYA HOŞ GÖRÜNTÜ ÇIKIYOR.

Gözlüklerinize veda edince onlarla ne yapmak isterdiniz?

Miyop, hipermetrop, astigmat, presbiyop… Dünyada her yıl milyonlarca insan, son teknoloji ürünü tedavi yöntemleri sayesinde, onlara son derece sıkıntı veren bu rahatsızlıklardan kurtulup gözlüklerine veda ediyor. İşte o kullanılmayan gözlüklere ne olduğunu hiç merak ettiniz mi? Bazıları sanatçılar ya da sanatçı ruhlu insanların elinde, elbise ve takıdan dekorasyon ürünlerine dek pek çok şeye yaratıcı şekilde dönüştürülüyor. Birkaçını paylaşmak istedik.

112

v K I Ş I S E L

G E L I Ş I M

EVDE AKTIF OLMANIN TADINI ÇIKARIN Pandemi nedeniyle evlerimize kapandığımızda, sığındığımız sıcak yuvalarımız birden amansız bir savaşta savunma hattına dönüştü. Yapılması gerekeni yaptık ama evimizin bize hissettirdiği duygulardan da biraz uzaklaştık. Öyle görünüyor ki koronavirüs birkaç yıl boyunca bizi tetikte bekletecek yani yine evlerimizde uzun süre vakit

geçirmek zorunda kalabiliriz.

O yüzden evde geçirilen zamanları kendimizi yeniden keşfettiğimiz, rahatladığımız ve hayata bağlılığımızı arttırdığımız fırsatlara döndürmeye devam etmeliyiz. Biz de fiziksel, ruhsal ve zihinsel dayanıklılığı arttıran ve iç huzura katkıda bulunabilecek farklı disiplinlerden aktiviteleri sizler için bir araya getirdik.

Önce biraz hareket İster adına spor isterse egzersiz deyin, hareket etmek temel ihtiyacımızdır. Hayatta kalmamız için gereken bağışıklık sistemini harekete borçluyuz. Düzenli egzersiz sadece fiziksel değil, zihinsel ve ruhsal bir dinamizm ve denge sağlar insana.

Enerjiniz yükselir, stres seviyeniz düşer, konsantrasyonunuz artar, cildiniz güzelleşir; kısacası daha iyi ve mutlu hissedersiniz.

Bahaneler de rafa kalksın diye bazılarında ekipmana bile ihtiyaç duymayacağınız, hepsiyle ilgili internetten tonlarca eğitim videosu bulabileceğiniz, temposu giderek artan spor aktiviteleri listemiz…

Yoga Spordan öte bir yaşam biçimi.

Sanskritçe “birlik” anlamına geliyor yani ruh, zihin ve beden bütünlüğünden başlayıp evrenle bütünleşme. Öte yandan esnemeler ve gerilmelerle dolu sofistike hareketleri tüm kasları çalıştırıyor, denge duygusunu güçlendiriyor, stresi azaltıyor ve doğru nefes almayı öğretiyor.

Bedeniniz yoganın nimetlerinden yararlanırken yüzünüz de bundan nasibini almalı bizce. Son dönemin popüler bakım tekniği yüz yogasını tavsiye ederiz. Yüz gerdirme 114

egzersizlerinin nefes, zihin ve kalp ile bağlantı kurduğu yüz yogası, düzenli yapıldığı takdirde ciltteki sarkmaları engelliyor ya da varsa bu sarkmaları toparlayıp kırışıklıkların önüne geçiyor. İhtiyacınız olan ise bir ayna, temiz bir cilt ve parmaklarınız.

Bu egzersiz ilginizi çektiyse sizi dergimizin 50. sayfasındaki röportajımıza bekliyoruz.

Pilates Fizik tedavi amaçlı olarak başlayıp son yıllarda spor severlerin gözdesi haline gelen harika bir aktivite.

Kilo vermeseniz bile bedende daralma sağlamak gibi sihirli bir yönü var çünkü çoğu spor gibi kasları şişirmiyor; aksine kas gruplarını çalıştırarak uzatıyor ve daha ince, güçlü, esnek bir vücuda kavuşturuyor. Elbette düzenli yaparsanız... Diyaframı kullanarak doğru nefes almayı, denge duygusunu güçlendirmeyi öğretip konsantrasyonu arttırması da cabası.

Yürüyüş “Ama koşu bandım yok” bahanesini kabul etmiyoruz. Evinizde mutlaka size en az yarım saatlik yürüme şansı tanıyacak mini bir parkur bulabilirsiniz. Elbette bahçesi olanlar ya da sitede oturanlar daha şanslı ve açık havanın yerini tutmaz ama

bunu iyi havalandırılmış evlerinde yapan binlerce insan oldu karantina döneminde. Telefonunuza adım sayar bir uygulama indirip günlük 6 bin adıma ulaşmak zor değil. İhtiyacınız olan tek şey rahat spor ayakkabılar ve sizi canlandıracak bir müzik.

Bahçede ya da sitede yürüyüş yapacaklara önemli bir hatırlatma: Egzersiz yaparken nefes hızı artınca partikül yayma hızı da artar. Sosyal mesafeye uymak ve bulaştırıcılık olmaması adına tempolu yürüyüş esnasında başkalarına olan uzaklığın yaklaşık 5 metre, koşarken ise yaklaşık 10 metre olması gerekiyor.

Zumba Samba, Salsa ve Merenge gibi Latin Dans stillerinden harmanlanan Zumba hem dans hem spor. O kadar eğlenceli ki... Yarım saat içinde bile harcadığınız enerji ve sonrasındaki dinginliğin tarifi zor. Hızlı kalori yakımında, kasları sıkılaştırmada, güç koordinasyonu ve ritim sağlamada oldukça etkili.

HIIT “High Intensity Interval Training” yani yüksek yoğunluklu aralıklı antrenman adından da anlaşılacağı üzere yüksek ve düşük tempolu aktivitelerin aralıklı olarak yapılması.

Örneğin maksimum 1 dakikalık yüksek tempo koşu, squat ya da şınav gibi bir egzersizin hemen sonrasında 1 dakikalık hafif tempolu yürüyüşten oluşan seti toplam 10-20 dakika yaptığınızda verimli bir kondisyon tutturabilirsiniz. Bu setlere zamanla dumbell, kettlebell gibi ağırlıklar ekleyerek karın bölgesindeki yağlardan kurtulabilir, kas sistemini güçlendirebilir, fiziksel dayanıklılığı arttırabilirsiniz.

Kardiyo Kardiyo; kalp, damar ve akciğerleri yoğun şekilde çalıştırıp güçlendiren bir egzersiz türü. Size uygun, doğru bir beslenme planı ile düzenli olarak uygulandığınızda kondisyon ve dayanıklılığı arttırma, enerjiyi yükseltme, stresi azaltma ve hızla kilo vermekte size müthiş yardımcı olur.

Bunu sağlayacak egzersizler tercihe göre çeşitlenebildiğinden kendi setlerinizi oluşturma özgürlüğünüz var. Kardiyo egzersizlerinin listesi hayli uzun; örneğin az önce bahsettiğimiz HIIT etkili bir kardiyodur. Koşu, yürüme, ip atlama gibi aletli ya da aletsiz olanlardan tutun yüzmeye kadar birçok egzersizi bu kategoriye sokabilirsiniz. Yani evinizde ya da sitenizde bir havuz varsa bu lütuftan mutlaka yararlanın; elbette sosyal mesafe ve hijyen koşullarına uyarak.

Profesyonel sporcular karantinada Dünyanın neredeyse tüm ligleri hatta Olimpiyatlar bile ertelenince hayatları boyunca her gün antrenman yapan profesyonel sporcular için tehlike çanları çaldı. Kondisyon onlar için her şey demek ve uzun süreli bir ara kariyerlerini mahvedebilir çünkü ligler açıldığında fiziksel adaptasyon süreçleri en az 3 haftayı bulabiliyor. Dolayısıyla birçok sporcu kondisyondan düşmemek için birbirinden yaratıcı egzersizler keşfettiler; kardiyovasküler, kuvvet ve denge gibi egzersizlerini ev ortamına uyarladılar.

Dünya ve Avrupa şampiyonalarında madalyalar kazanan, İngiltere Olimpiyat kadrosunda yer alan kanocu Mallory Franklin, evinin bahçesinde su ve kano olmaksızın antrenman yapıyor.

Fotoğraf: Matthew Childs/Reuters

Triatloncu Jelle Geens, bahçesindeki şişme havuzun içinde, bacağına ip bağlayarak çalışıyor.

2012 Olimpiyatlarında iki gümüş madalya kazanan Cimnastikçi Marcel Nguyen, annesinin bahçesinde çalışıyor.

Fotoğraf: Matthias Balk/Picture Alliance/ Getty Images

Judocu Hadeel Alami, evindeki koltuğuyla kondisyon tutuyor.

Fotoğraf: Muhammad Hamed/Reuters

Fotoğraf: Eric Lalmand/Belga/AFP/Getty Images

Eskrimci Alexandra Ndolo, kendi yaptığı bir kuklaya karşı kılıç sallıyor.

Fotoğraf: Lars Baron/Bongarts/Getty Images

Karatede beş kez Dünya Şampiyonu olan Alexandra Recchia, tekmelerini kendi yaptığı hedefe savuruyor.

Fotoğraf: Franck Fife/AFP/Getty Images

115

v

Ve denge zamanı Fiziksel egzersizlerle yorulduktan sonra biraz da ritmimizi yavaşlatıp dinlenelim. Kitap okudunuz, film ve belgesel arşivinizi yarıladınız, müzik dinlediniz hatta enstrüman öğrenmeye çalıştınız, yeni bir dil öğrenmeye başladınız, bol bol bulmaca çözüp satranç oynadınız, örgü ördünüz, evdeki fazla eşyalarınızdan kurtuldunuz.

Ancak evde aktif kalmanın başka yolları da var. Beynimiz de tıpkı vücudumuz gibi formda kalmak için egzersize ihtiyaç duyar. Stresi azaltıp ruh haline olumlu yansıyacak bu egzersizler hem öğretici olup hem de gizli yeteneklerinizi ortaya çıkarabilir.

Kim bilir belki alışkanlığa dönüşür hatta gelir kapısı bile olabilirler.

Online eğitim ve seminerlere katılın Dijital dünya binlerce farklı konuda sınırsız eğitimle dolu. Birçoğu video, mobil uygulama, e-kitaptan oluşsa da bazıları canlı yayınla yapılıyor ve eğitmenle interaktif çalışma imkânı sunuyor. Kendinize iyi bir program tasarlayarak bunu fırsata çevirebilirsiniz. Ücretli ve ücretsiz birçok seçeneğiyle Udemy’yi tavsiye ederiz. Ünlü TED konuşmaları da mesleki, kişisel gelişim ve motivasyon açısından ufuk açıcı birçok içerik sunuyor. Üstelik altyazılı sunulan uluslararası konuşmacıların yanı sıra Türkiye’de sunum yapan konuşmacılar da son derece yetkin insanlar.

Yazmaya başlayın İster günlük ister blog… Yazma alışkanlığı edinmek için her gün bir şeyler karalayın.

Düşüncelerinizi daha net görmek, iç dünyanızda yolculuğa çıkmak için birebir. Üstelik kaleminizi geliştirirseniz dijital içerik sunan birçok marka için metin yazarlığı dahi yapmaya başlayabilirsiniz.

Fotoğrafçılık becerilerinizi geliştirin Kaligrafi öğrenin Bilgisayarlarımız ve tüm dijital ekranlarımızdaki harika fontları yaratıcı bir zekanın, Steve Jobs’ın kaligrafi merakına borçluyuz. Üniversitede ilgisini çekmeyen derslerden kaçarken kendini kaligrafi sınıfında bulan Jobs, yıllar sonra kurduğu Apple şirketinde bu bilgisini ticari başarı yakalayan fontlara dönüştürdü. Belki bizim için font üretmek biraz zor ama kaligrafi öğrenmek el göz koordinasyonunu geliştirdiği için zihinsel sağlığınız için oldukça faydalı. Üstelik sanatsal tarafıyla ruhunuza da iyi gelecektir. Gelişim sağlarsanız sanatsal ya da ticari kazanımlar da elde edebilirsiniz.

116

Sosyal medya icat oldu, fotoğrafın önemi bin kat arttı. Herkes en muhteşem manzara, en güzel selfie açısı, en lezzetli sofra görüntüsü peşinde. Üstelik artık kimsenin iyi fotoğraf için profesyonel kameralara binlerce lira dökmesine gerek de yok; akıllı telefonlar harika işler çıkarıyor. Yine de doğru kadraj, mükemmel ışık ve rengi yakalamak, sonrasında istediğiniz gibi dijital düzeltmeler yapıp paylaşmak daha güzel olmaz mıydı? Üstelik foto-manipülasyon teknikleriyle kendi sanat eserlerinizi yaratabilirsiniz. Tüm bunlar için mobil uygulamalar ya da masaüstü programlar mevcut.

Kendinizi geliştirdiğinizde sosyal medya ajansları ya da fotoğrafa dayalı içerik ürete online mecralarda bu becerinizi rahatlıkla kârlı bir işe çevirebilirsiniz.

Kısa film çekin Herkes hikâyelere bayılır. O halde akıllı telefonunuzla özgün hikâyenizi senaryoya dökerek filme almaya ne dersiniz? Ortaya çıkan eser size tam bir terapi etkisi yapacaktır.

Yeterince iyiyse ve doğru insanlara ulaşırsa olabilecekleri hayal edin bir de…

Maket yaparak sabrınızı ve yaratıcılığınızı sınayın Herkesin en az bir kez niyetlendiği ya da denediği bir uğraştır maket. Kimimiz çocukken dergiler sayesinde tanıştık onlarla, kimimiz çikolataya sarılı minik oyuncak maketlerini birleştirip mutlu olduk. İşte tam da o hazzı biraz öteye taşıma zamanı gelmiş olabilir. Onlarca çeşit kâğıt ya da karton, strafor, ahşap, hatta metal parçaları kullanabilirsiniz. Üstelik evinizde atık sandığınız başka malzemeler de makete dönüşebilir; ayakkabı kutuları, krem kapakları, artık iplikler, kumaş parçaları, eski duvar kâğıtları, kibritler, kürdanlar, kuru çiçekler... Malzemeler de maket fikirleri de yaratıcılığınızla sınırlı. Bunlarla oyuncak yapan da var, araba, uçak ya da ev yapan da. Hazırladığınız bu maketler hediyeye de dönüşebilir, Instagram’da satışa sunulan güzel parçalara da.

Havayla kuruyan kil ile harikalar yaratın Havayla kuruyan kil geleneksel kile çok benzeyen ancak fırınlamaya gerek olmaksızın kendiliğinden kuruyan bir tür. Muhteşem tığ işi bir parçayı alıp bu kile bastırarak kolye de yapabilirsiniz, dekoratif tabaklar da. Bu yaratıcı hobiyi işe çevirmek ise hiç zor değil.

Kanaviçeyi keşfedin Köy hayatını hatırlatan harika sanatsal tasarımlar artık o kadar popüler ki, kanaviçe detaylarla süslenmiş kıyafetler, takılar ve duvar süslerinin sanılandan çok meraklısı var. Ortaya çıkardığınız hangisi olursa olsun elinizin emeği çok değerli olacak. Dolayısıyla kendiniz kullanıp keyfini de yaşayabilirsiniz, hediye edip sevdiklerinize jest de yapabilirsiniz.

Elbette tüm bu emekleriniz size maddi kazanç da sağlayabilir.

Hayal kurun Hepimiz yıllarca o kadar koşturduk ki, hayal kurmayı hep atladık. Evden çıkılamayan onca zamanda köşemize çekilip hayaller kurmak gibisi olmasa gerek çünkü üzerine hayal kurulmamış tek bir güzel şey var mıdır? Belki yakaladığınız harika bir hayaliniz yaşama sevincinizi arttırır, hayatınızı bambaşka bir kulvara sokar ve mutluluğunuzu katlar, kim bilir.

117

v

Elma Soslu Kek

Firdevs’in Mutfağı

M A L Z E M E L E R

Bu Tarifin Videosunu İzleyin

118

• • • • • • • • •

1 su bardağı yoğurt 1 su bardağı toz şeker 1 su bardağı sıvı yağ 4 yumurta 2 su bardağı un 1 paket kabartma tozu 1 paket vanilya 3 elma 1 kahve f incanı kuş üzümü

Y A P I L I Ş I Kuş üzümlerini yumuşayıncaya kadar suda bekletin. Elmaları ince ince dilimleyin. Sıvı yağ, toz şeker ve yoğurdu bir kaba koyup krema halini alana kadar çırpın ve üzerine dökmek için bir su bardağı ayırın. Geri kalan karışıma yumurtaları ekleyip karıştırın. Un, kabartma tozu ve vanilyayı ekleyin. İyice karıştırdıktan sonra yağlı kek kalıbına dökün.

Üzerine elmaları düzgün bir şekilde dizin ve yumuşamış kuş üzümlerini üzerine serpiştirin. Önceden ısıtılmış 180°C fırında 40-45 dakika pişirin.

Pişen keki fırından çıkarıp, daha önce ayırdığınız sosu eşit miktarda üzerine sürün. Fırını kapattıktan sonra 15 dakika daha fırının içindeki sıcaklıkta bekletin. Soğuduktan sonra dilimleyip servis yapın.

Sosyal MedyadayÄąz

@cagingozhastanesi

v

ROMEO VE JULIET

CARMEN

Pandemi ilan edilir edilmez, yüzyıllardır tüm zorluklara göğüs gerip perde açan tiyatrolar belki de ilk kez bu kadar uzun süre seyircisine uzak kaldı. Sahneden canlı izlemenin yerini tutmasa da seyirciyle duygusal teması devam ettirmek adına, yurt dışında ve ülkemizdeki pek çok tiyatro arşiv görüntülerini dijital ortamda paylaştılar. Hatta bazı tiyatrocular oyunları yine canlı ama bu sefer evlerinden ekran paylaşarak yayınladılar. Biz de tiyatrodan uzak kalmak istemeyenler için farklı online seçenekleri derledik.

Kültür ve Turizm Bakanlığı bazı eserleri erişime açtı Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı kurumlara ait, çocuk ve yetişkinlere yönelik birçok tiyatro, opera ve bale gösterisi YouTube kanalından erişime açıldı!

Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü listesinde Leylâ ile Mecnun, Kahvede Şenlik Var gibi oyunların yanı sıra birbirinden YOUTUBE KANALI IÇIN QR KODU OKUTUN

120

güzel çocuk oyunları da tiyatroseverleri bekliyor.

Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlüğü listesinde ise Giselle, Fındıkkıran, Romeo ve Juliet gibi başyapıt bale eserlerinin yanı sıra Carmen ve Figaro’nun Düğünü gibi ünlü operalar keyifle izlenebilir.

Genco Erkal ve Haluk Bilginer YouTube’da Kariyerine onlarca başarılı oyun sığdıran usta tiyatrocu Genco Erkal, pandemi döneminde sosyal medyayı en iyi kullananlardan biri oldu.

Son olarak da, kurucusu olduğu Dostlar Tiyatrosu’nun çok değerli oyun arşivini Youtube gibi ücretsiz bir kanalda yayınladı.

Hangi oyunlar var derseniz: Simyacı, Yalınayak Sokrates, Can, Fay Hattı, Aymazoğlu ile Kundakçılar, Sivas 93, Nereye Gidiyoruz? ve dahası.

Yapımcı Pasaj Müzik’in kanalında yayınlanan Şekspir Müzikali de bizi muhteşem bir Haluk Bilginer performansıyla buluşturdu. Shakespeare’in sone ve oyunlarının harika bir kolajı olan Şekspir Müzikali, doğumundan itibaren bir erkeğin geçirdiği yedi evreyi anlatıyor.

HALUK BILGINER’LI ŞEKSPIR MÜZIKALI

Artık sahnelenmediklerinden dolayı, sahnede izleyemeyenler için bu oyunların ücretsiz bir platformda yayınının ne değerli olduğunu söylemeye gerek yok.

Radyo Tiyatrosunu deneyimlemeye ne dersiniz?

Tiyatrodan uzak kalmakta zorlanan bazı tiyatroseverler kendilerini çevrim içi yayınlanan radyo tiyatrosu arşivlerinde gezinirken buluverdi. Tiyatrocular tarafından seslendirilen bu oyunlar, TRT’nin ilk dönemlerinden kalan eşsiz bir deneyim. Zira oyuncuların role bürünerek seslendirdikleri metinlerle hem eser zihinde daha güzel canlanıyor hem de nostaljik bir hava yakalanıyor.

oyuncuların sesiyle tiyatro formatında dinlemek müthiş bir ayrıcalık.

Radyotiyatrosu.net bu anlamda alkışı hak ediyor. Üstelik arşiv hayli zengin ve nitelikli. Örneğin Gogol’un ünlü hikâyesi Burun’un Orhan Veli tercümesini Münir Özkul, Şener Şen, Müjdat Gezen, Güzin Özipek gibi duayen sanatçılar seslendiriyor.

Çocuklar da unutulmamış: Pollyanna, Karagöz ve Hacivat, Nasrettin Hoca’yı dinlerken çocukluğunuza döneceğinizin garantisini veriyoruz.

Sefiller, Suç ve Ceza, Don Kişot, Yabancı, Cimri, Vişne Bahçesi, Fareler ve İnsanlar, Martin Eden gibi dünya klasiklerini harika

GENCO ERKAL’IN YOUTUBE KANALI

GOGOL’UN ÜNLÜ HIKÂYESI BURUN’UN ORHAN VELI TERCÜMESINI MÜNIR ÖZKUL, ŞENER ŞEN, MÜJDAT GEZEN, GÜZIN ÖZIPEK GIBI DUAYEN SANATÇILAR SESLENDIRIYOR.

Türk edebiyatının unutulmazlarından da güzel bir seçki var: Susuz Yaz, Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, Yolpalas Cinayeti…

Bu klasiklerin yanı sıra Agatha Christie, Ahmet Ümit gibi polisiye yazarların eserlerini dinlemek de mümkün.

Benzer bir çevrim içi kanal ise Sesli Kitap & Radyo Tiyatrosu.

Burada da hayli zengin bir arşiv var. Üstelik YouTube’un kullanıcı dostu ara yüzü, buradaki radyo tiyatrolarını dinleme keyf ini arttırıyor.

SESLI KITAP & RADYO TIYATROSU

RADYOTIYATROSU. NET

121

v

I, Tonya Ben, Tonya (2017)

Black Swan Siyah Kuğu (2010) Tchaikovsky’nin Kuğu Gölü balesi etraf ında şekillenen Siyah Kuğu, en çok izlenen bale f ilmleri listesinde ilk sırada olsa da psikolojik gerilim türünün de en iyileri arasında gösterilebilecek bir yapım.

Balede daha başarılı olması için otoriter annesinin yoğun baskısı altında ezilen Nina’nın, eserde hem Beyaz hem de Siyah Kuğu rollerini canlandırma tutkusu onu dengesizlik, istikrarsızlık ve kendi kendine zarar vermeye yöneltir.

Film, baleyi sanatsal ve psikolojik açıdan dengeli şekilde işleyen hikâye örgüsüyle göze çarpıyor. Natalie Portman’a En İyi Kadın Oyuncu dalında ilk Oscar’ını kazandıran f ilmin yönetmeni Darren Aronofsky de Oscar adayı olmuştu.

Otoriter annenin kızının dengesini alt üst ettiği bir film daha… Film, üzerindeki baskıya dayanamayarak rakibine zarar verip kariyerine veda eden, Amerika’nın artistik buz patenindeki eski şampiyonlarından Tonya Harding’in skandallarla dolu gerçek yaşam öyküsüne dayanıyor. 21 yaşında uluslararası bir müsabakada triple axel gibi zor bir hareketi tamamlayabilen ilk Amerikalı kadın sporcu olarak tarihe geçen birinin nasıl olur da spor kariyerini bitirip hayatını tepe taklak edebildiği beyaz perdeye yansıyor. Oscar’da, anneyi canlandıran Allison Janney’e En İyi Yardımcı Kadın ödülünü kazandıran, Tonya’ya hayat veren Margot Robbie’ye ise En İyi Kadın Oyuncu adaylığını getiren bu f ilm son derece etkileyici.

The Walk Tehlikeli Yürüyüş (2015)

Dancer in the Dark Karanlıkta Dans (2000) Genetik bir hastalığı nedeniyle görme yetisini kaybetmek üzere olan fabrika işçisi Selma, oğlunun da bu hastalıktan mustarip olacağını bildiğinden ameliyat parası biriktirmektedir. Ancak bir hatası yüzünden hayatının tüm dengesi bozulur. Yönetmen Lars von Trier’in masalla gerçeği müzikal formda harmanladığı f ilm, Björk’ün müthiş ses rengiyle zenginleşen müziği ve iyi kurgulanmış koreograf isiyle kendine hayran bırakıyor.

Performansıyla Cannes’da En İyi Kadın Oyuncu ödülünü kazanan Björk, başrolleri usta oyuncu Catherine Deneuve ile paylaşıyor.

122

Fransız ip cambazı Philippe Petit, 1974 yılında kariyerinin en tehlikeli denemesine girişir: 11 Eylül’de yıkılan Dünya Ticaret Merkezi kulelerinin arasındaki boşlukta yürümek! Petit, tüm engellere ve risklere meydan okuyarak, yüksekliği 400 metre olan kulelerin arasına 200 kilogram ağırlığında çelik ip gerer. O günlerde henüz tamamlanmamış olan ve kısmen kullanılan kulelerin arasına çektiği ipi elinde 8 metre uzunluğunda ve 25 kilo ağırlığında bir denge çubuğu ile geçen cambaz, dört saatlik tehlikeli yürüyüşünü tamamladığında bunu başaran ilk ve tek kişi olarak tarihe geçer.

Joseph Gordon-Levitt’in başrolde harika bir oyunculuk sergilediği filmi beğenenlere, Petit’in hayatını konu alan 2008 tarihli Man On Wire adlı yapımı da tavsiye ederiz zira En İyi Belgesel dalında Oscar kazanmıştı.

Bizim için Şampiyon (2018)

Sofra Sırları (2017)

1996 yılında yapılan Enternasyonal Gazi Koşusu’nda Türkiye için bir ilk yaşandı. Bold Pilot isimli İngiliz safkan atımız, jokeyi Halis Karataş’la birlikte, hâlâ kırılamayan bir rekora imza atarak birinci oldu. At yarışı ile ilgilenmeyenlerin bile sevgisini kazanan Bold Pilot, hastalıkla verdiği mücadelesinde umuda ihtiyacı olan sahibi Begüm ile jokeyi Halis’in aşklarının devam edebilmesi için de koşuyordu. Ve bu gerçek yaşam öyküsü beyaz perdeye yansıdı. “En geride olsan da koşmaya devam etmelisin çünkü son düzlüğe kadar umut bitmez” diyen film, iki insanın aşkını anlattığı kadar hayvan sevgisinin de kalın bir şekilde altını çiziyor.

Hayatını kocasına adamış, görünürde sevimli ve utangaç bir ev hanımı olan Neslihan, mutfakta da iyidir ve herkes onun yemeklerine bayılır.

Gayet sıradan görünen bu aile hayatında, Neslihan’ın yakın çevresindekiler bir bir ölmeye başlayınca tüm gözler ona çevrilir. Şehre yeni atanmış, hırslı bir komiser bu işin peşini bırakmamaya kararlıdır.

Martıların Efendisi (2017) Hayatı deniz kıyısında dev bir limanı uzaktan izlemek ve martılarla konuşmakla geçen kendine özgü bir adamdır Martıların Efendisi.

Uzun zamandır beklediği misaf ir masaldan f ırlamışçasına, denizden beyazlar içinde çıkıverir. Önce masalsı bir dünya sunan film, karakterlerin dengelerini git gide kaybetmesiyle dipsiz bir gerçekliğe sürüklenir. Hak ettiği övgüyü alamamış bir yapım…

Komedi oyunculuğuyla tanınan Demet Evgar, düş ve gerçeği, gerilim ve komediyi müthiş bir dengeyle yansıtan bu filmde yeteneğini konuşturmuş. Filmi izlerken tiyatrovari bir tat alacağınızı da ekleyelim.

Üç değer, üç belgesel

38. İstanbul Film Festivali’nde sinemaseverlerle buluşan “Leyla Gencer: La Diva Turca” belgeseli, operanın mabedi sayılan La Scala

Türk tiyatrosunun duayen ismi Haldun Taner’in yaşamını anlatan “Ve Perde!” belgeseli, Türkiye tiyatrosuna damgasını vurmuş bu sanat adamını anlamak için önemli bir fırsat. İstanbul Tiyatro Festivali’nin ilk belgesel yapımı olan “Ve Perde!” sanatçının yaşamından kesitler; kitap ve gazete yazıları; Dün Bugün, Keşanlı Ali, Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım gibi oyunlarından bölümleri içeriyor.

Anlatıcı rolünü Halit Ergenç ve Tilbe Saran’ın üstlendiği belgeselin müzikleri ise Borusan Quartet’e ait.

LEYLA GENCER

Tiyatrosu’nun primadonnasının izini sürüyor. Belgesel, 20. yüzyılın dünya çapındaki en önemli sopranolarından biri olarak görülen Leyla Gencer ile tanışma ve çalışma fırsatı bulmuş sanatçılarla yapılan söyleşilerle de zenginleşmiş.

HALDUN TANER

“Benden Hikâyesi”, Türk edebiyatının en önemli öykücülerinden Sait Faik Abasıyanık’ın yaşamını kendi ağzından ve kendi öyküleri eşliğinde işliyor. Film Sait Faik’in doğduğu şehir Sakarya, lise yıllarını geçirdiği Bursa, uzun yıllar yaşayıp hayatını kaybettiği Burgazada’da geçiyor. Doğa ve insanı çok yalın bir sevgi ve yalın bir dille aktaran öykücünün hayatı, onu bizzat tanıyanlar tarafından da anlatılıyor; örneğin en meşhur fotoğrafını çeken Ara Güler… Sait Faik’in kalemini ve duygu dünyasını yansıtma peşinde koşan belgesel filmde usta yazarı Mert Er canlandırıyor ve yönetmen koltuğunda Onur Barış oturuyor.

“BENDEN HIKÂYESI”NDE SAIT FAIK’IN YAŞAMI ONU TANIYANLARCA DA ANLATILIYOR; ÖRNEĞIN EN MEŞHUR FOTOĞRAFINI ÇEKEN ARA GÜLER…

BENDEN HIKÂYESI BELGESELINI IZLEYIN

LEYLA GENCER: LA DIVA TURCA BELGESELINI IZLEYIN

VE PERDE! BELGESELINI IZLEYIN

123

v

Yükselen trend podcast’ler her geçen gün çeşitleniyor ve niteliği artıyor. Radyoya benzeyen ama online olarak arşivlenmesi sebebiyle kalıcı olan bu yeni tür içerikler, ister bilgisayarla masa başında isterse evde, of iste, tatilde ya da yürüyüş yaparken mobil olarak dinlenebildiği için hayli revaçta. Dikkatimizi çeken birkaç örneğini paylaştığımız podcast’lere Spotify, iTunes, Soundcloud gibi platformlardan ulaşabilirsiniz.

Açık Bilim Nasıl Olunur Gazeteci Nilay Örnek, mesleklerindeki püf noktalarını öğrenmek için sanattan siyasete, iş dünyasından bilime pek çok alandaki başarılı isme “Nasıl Olunur?” sorusunu soruyor.

Film Koması Son dönemde adından hayli söz ettiren sinema entelektüeli Melikşah Altuntaş’ın bu podcast serisi iyi film peşinde koşan sinemaseverler için birebir.

Yılın en iyi filmleri, dijital platformda izlenebilecek film ve diziler, sinema dünyası ile ilgili olaylar ve sektöre dair pek çok konu Altuntaş’ın esprili diliyle işleniyor

Kaan Öztürk ve Tevfik Uyar’ın üzerine konuşulmadık konu bırakmadıkları seri, kendi deyimleriyle “Türkiye’nin ilk ve en uzun soluklu bilim podcast kanalı”. Bu doğru zira kanal 2011’den bu yana yayın yapıyor ve müthiş bir arşivi var.

Ha Geldi, Ha Gelecek!

Aykut İbrişim’in teknolojinin insan hayatı ve geleceğini nasıl etkilediğine odaklandığı programda sanal gerçeklik, yapay zekâ, nesnelerin interneti, blokchain ve haber ekonomisi gibi konular yer alıyor.

Ozan Akyol ve Erman Çağlar’ın farklı espri anlayışları sayesinde kahkaha garantili podcast’ı bağımlılık yaratıyor.

124

Socrates Dergi ekibinin futboldan motor sporlarına, sinemadan basketbola geniş bir yelpazede hazırladığı podcast’lerden ilginizi çekecek bir konu mutlaka çıkacaktır.

İlk Sayfası Her ikisi de başarılı birer gazeteci ve yazar olan Mirgün Cabas ve Can Kozanoğlu’nun her programda farklı bir yazarı konuk alıp onlarla yazma serüvenleri üzerine konuştukları, bir nevi “sözlü yazı atölyesi” şeklindeki sohbet serisi final yapmış olsa da her zaman güncelliğini koruyacak.

Nereden Başlasam Mirgün Cabas ve Can Kozanoğlu’nun İlk Sayfası adlı başarılı serisinin ardından gelen bu seride, davet edilen kişiye uzmanlık alanlarındaki bilginin nasıl arttırılabileceği, hangi kitap ya da benzeri kaynaklardan yararlanılabileceği soruluyor. Konularsa hayli spesifik zira Yeni Medya Antropolojisi, Kore Dalgası, Dijital Oyun Tasarımı gibi her yerde rastlanamayacak alanlardan uzmanlar ağırlanıyor.

oto.didakt

Zihnimin Kıvrımları - Serdar Kuzuloğlu KALT’ın Podcast’i

Socrates Podcasts

Teknoloji ve trend yazarı Serdar Kuzuloğlu “zamanın keşfi, moda nasıl moda oldu?, telaş çağı” gibi hayata dair pek çok başlıkta fikirlerini paylaşıyor.

Psikolog Beyhan Budak Uzman Psikolog Beyhan Budak’ın ruh sağlığı ve psikoloji üzerine ürettiği YouTube içeriklerini ses kaydı olarak da dinleyebilirsiniz.

Psikiyatrik hastalıklardan kişisel gelişime uzanan yelpazedeki konular ilginizi çekebilir.

Fotoğrafçı, yapımcı ve danışman Özlem Dinç, kendi yolunu çizme cesaretini göstermiş insanların gerçek hikâyelerini sunuyor.

Bir kişinin tecrübesinin diğerlerine ilham verip ışık tutabileceğine inanan Dinç, kişisel gelişimden motivasyona, başarı ve başarısızlık hikâyelerinden yaşama sanatına pek çok konuya odaklanıyor.

Kenan Doğulu Bizimdir

Nükhet Duru Hikayesi Var Nükhet Duru’nun merakla beklenen “Hikayesi Var” albümü yayınlandı.

Kariyerinde 40 seneyi geride bırakan Duru geniş repertuarından seçtiği şarkıları, birlikte şarkı söylemekten mutluluk duyduğu genç müzisyenlerle yeniden yorumladı.

Koronavirüs salgını nedeniyle tedbir almak için evlerine kapanan insanlara moral vermek isteyen Kenan Doğulu, yeni şarkısı “Bizimdir”i müzikseverlerin beğenisine sundu. “Belki de ilk kez tüm dünya ortak bir kaderi paylaşıyor” diyen Doğulu, “Tüm insanlık olarak aynı gezegeni paylaştığımızı, aynı havayı soluduğumuzu belki ilk kez bu kadar iyi anlıyoruz. Ben de bu dönemde biraz moral verebilmek, bu mücadelede hep birlikte olduğumuzu hatırlatabilmek adına ‘Bizimdir’ şarkımı paylaşmak istedim” dedi. Şarkıya bir de klip çeken Doğulu, yaklaşık üç ay süren çekimde; Beren Saat, Uğur Yücel, Işıl Yücesoy, Demet Akbağ ve Yılmaz Erdoğan gibi oyuncuların yanı sıra Sertab Erener, Can Bonomo, Erkan Oğur ve İzzet Öz’ün de aralarında bulunduğu müzik dünyasından isimlere yer verdi.

Nükhet Duru ile düet yapan Sıla, Kenan Doğulu, Mabel Matiz, Evrencan Gündüz, Funda Arar, Kalben, Zeynep Bastık, Ceylan Ertem, Sena Şener, Rubato ve Ata Demirer kendi müzikal stillerini yansıtarak bu kült şarkılara yeniden can verdiler.

Demi Lovato I Love Me OneRepublic Better Days Alternatif rock müzik grubu OneRepublic de koronavirüs döneminde yaşanan zorlu süreçten esinlenerek, hazırlık aşamasındaki beşinci albümleri Human’dan “Better Days” isimli dördüncü single’ını Mart 2020’de yayınladı. “Better Days” adlı şarkıları için hayranlarına seslenen grup, onlardan karantina günlerine dair görüntüler istemişti.

Dünyanın dört bir yanından insanların gönderdiği görüntülerle ortaya etkileyici bir video çıktı. Video yayınlanır yayınlanmaz öyle büyük ilgi gördü ki bazı Amerikalı şirketler reklamlarında bile kullanmaya başladılar.

Demi Lovato yedinci albümünde yer alacak “I Love Me” adlı şarkısını Mart 2020’de single olarak yayınladı. Upbeat pop ve R&B tarzındaki şarkı benlik saygısını konu alan sözleriyle dikkat çekiyor. New York City’de çekilen klipte sokakta yürüyen Lovato kendi kariyerine ve özel hayatına atıfta bulunan sekanslara yer verdi. Yayınlanır yayınlanmaz listelere hızlı giriş yapan şarkı, YouTube’da ilk 24 saat içinde 5,8 milyon görüntülenme başarısına imza attı.

ONEREPUBLIC BETTER DAYS VIDEOSUNU IZLEYIN

125

v

İtaatsiz Portreler

Ben, Kirke

Edebiyat Terapi

Sivil itaatsizlik kavramını siyasi literatüre kazandıran Henry David Thoreau, Amerika-Meksika Savaşı sırasında “ödeyeceği paranın adam öldürmek için kullanılacağı” gerekçesiyle “kafa vergisi” vermeyi reddeder ve tutuklanır. Ertesi gün arkadaşı Ralph Waldo Emerson’un ödediği kefaletle serbest bırakılır.

Emerson, hapisten çıkarmaya gittiği Thoreau’ya sorar: “Henry, neden buradasın?”

Henry’nin cevabı evrensel bir çağrıdır; pasif direniş, vicdani ret, özgürlük, adalet, barış çağrısı: “Waldo, sen neden hâlâ burada değilsin?” İlyas Tunç’un özgün anlatımıyla İtaatsiz Portreler’de bu çağrıya katılarak tarihe damgasını vuran “sivil itaatsizler”in olağanüstü yaşam öykülerini bulacaksınız.

Kirke; Güneş Tanrısı Helios’un kızı. Tüm tanrıların aksine Kirke güçleri olmayan, çelimsiz, çirkin sesli ve yalnız bir tanrıça. Ancak daha güçlerinden haberi yokken bile bir ölümlüyü tanrıya çevirmek ve ölümsüz birini canavara dönüştürmek gibi Olimposlu tanrıların dahi güçlerinin yetmeyeceği şeyler başarıyor. Homeros’un Odysseia’sında Kirke beyaz atlı prensini bekleyen, Odysseus’un kurtarmasına muhtaç bir kadın olarak anlatılırken, Madeline Miller’ın versiyonunda Zeus’a bile başkaldırabilen bir karakter. Herkesten farklı olduğu için ailesi tarafından dışlanan Kirke’nin hikâyesini kendi ağzından okuyacaksınız.

Klinik Psikolog Mine Özgüzel’in “Edebiyat Terapi”si, benzerine rastlamadığımız türden bir psikoloji kitabı.

Kitapta kendi varoluş problemlerini tüm çıplaklığıyla anlatan Özgüzel, edebiyatın bunları aşarken kendisine nasıl iyi geldiğini ortaya koyuyor. Bunu yaparken de Virginia Woolf, Sartre, Kafka, Zweig, Dostoyevski, Camus ve Simone de Beauvoir gibi varoluşçu yazarların çocukluk travmalarına derinlemesine inerek onların yoksunluklarını nasıl varoluşa, yaratıcılığa dönüştürdüğünü anlatıyor, çözüm önerileri sunuyor.

Madde 22 Karısını Şapka Sanan Adam Nörolog Oliver Sacks’in bu kitabında, kendi hastalarının ilginç, etkileyici ancak hiçbir çaresi olmayan hastalıkları anlatılıyor. Örneğin kitaba ismini veren Karısını Şapka Sanan Adam vakasında; tanınmış bir müzisyen olan, yıllarca öğretmenlik de yapmış Dr. P.’nin beyin ile göz arasındaki bozuk iletişimden kaynaklanan bir görme sorunu vardır.

Birçok sorunla birlikte insan yüzlerini tanıma yetisini de kaybetmiştir.

Yapılan muayene sonrası şapkasını alıp çıkacakken, eşinin kafasını şapka zannedip almaya çalışır.

126

100 Şarkıda Memleket Tarihi Murat Meriç’in 100 Şarkıda Memleket Tarihi adlı kitabı, Türkiye tarihine şarkılarla ışık tutan bir çalışma. Tarihi şarkılarla bütünlemek, geçmişin izlerini şarkılarda sürmek amacını taşıyan eser, Dünya Kitap Ödülleri’nde “Yılın Telif Kitabı” ödülünün de sahibi. Üstelik içerdiği kare kodlar sayesinde okuyucuya internete bağlanıp adı geçen şarkıyı dinleme imkânı sunması da bir ilk.

Edebiyatta kara mizahın doruk noktası olan kitap için Harper Lee “Okuduğum mantıklı tek savaş romanı”, Stephen King ise “Son elli yılda yazılmış iki büyük Amerikan romanı var. Biri Madde 22” diyor.

II. Dünya Savaşı’nda bombardıman uçağı pilotu olarak görev yapıp askeri bürokrasinin nasıl işlediğini gören Joseph Heller tecrübelerinden ilhamla yazdığı bir kitapla Amerikan edebiyatını dönüştürdü. Yazarını gölgede bırakacak kadar popülerleşen kitap, edebiyatta mizahi geleneğin ve savaş karşıtlığının en önemli ürünlerinden oldu.

Bitki Zekası Bitkilerin gayet zeki olduğu, diğer bitki ve bazı hayvanlarla iletişim kurabildiği bir gezegen hayal edin. Bu hayali gezegende bitkiler köklerinden en tepesindeki yaprağa kadar her türlü bilgiyi aktarabiliyor. İklim geçişleri, kuraklık ya da aşırı yağmurlara karşı tedbir alabiliyor.

Kendi türünden olanlarla diğerlerini ayırabiliyor.

Tuzak kurarak avlanabiliyor.

Kendilerini korumak için başka canlılardan yardım alabiliyorlar. Üremek için iş birliği yapabiliyorlar. Bu sessiz, pasif ve savunmasız gözüken bitkilerin en küçük kök solucanından insanlara kadar, etraflarındaki herkesi yönlendirerek ve onlarla iletişime geçerek yaşamlarını organize ettiği bir gezegen hayal edebiliyor musunuz? O gezegen zaten var: Dünya’ya hoş geldiniz.

Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti Muhafazakâr modernleşmenin kabul ettiği kamusal kadınlık çoğu aristokratik gelenekte olduğu gibi kadınları cinsellik sahibi olarak değil toplumsal gelişime adanmış, cinsiyetsiz bedenler olarak konumlandı.

Toplumsal amaçlar için seferber edilecek sosyal kimlikler inşa edebilme stratejisi olarak bu tarzın başarılı bir örneği de Türkiye’de yaşandı. Serpil Sancar, tarihsel olarak kadınların dışlandığı, cinsiyetçi politikaların belirginleştiği ve cinsel ahlakın sınırlarının çizildiği bir tarih anlatıyor bize. Yazar, muhafazakâr modernleşmenin paranoyalarını ve orta sınıf Türk ailesinin nasıl inşa edildiğini tartışıyor.

Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti, Türkiye feminizmi ve kadın çalışmalarıyla ilgili en kapsamlı çalışmalardan biri.

Kuyruklu Yıldız Altında Bir İzdivaç Hüseyin Rahmi Gürpınar, başyapıtı olan bu kitapta dünyayı yok edeceği düşünülen Halley kuyruklu yıldızının memlekette yarattığı heyecan dalgasının peşine düşer. Halley dünyamıza çarpacak mıdır, çarpacaksa ne zaman gerçekleşecektir?

Tüm bu ürkütücü ve merak uyandırıcı soruların yanı başında yeşeren İrfan Galip ve Feriha Davut aşkının sonu ne olacaktır?

Yazar tüm bunları mizahi bir anlatımla verirken, bilimin ve düşüncenin savunmasını da yapar.

Korkunun Üstesinden Gelen Çocuk Korkunun üstesinden gelmeyi öğrenmek, bir çocuğun hayatının önemli bir parçasıdır. Korkuya yönelik hislerini yönetmeyi öğrenemeyen çocuklar, gerçekte kim olduklarını gizleyerek ve hayattaki asıl arzuları hakkında kabuklarına çekilerek büyürler. Sarah Boyd bu eserinde psikoloji bilimini temel alarak çocuklara cesaret kavramını ve korkunun üstesinden gelmeyi öğretiyor.

Yürek ısıtan hikâyesi ve çizimleriyle kitap, cesaret kavramını çocuklar için yeniden tanımlarken, hassas ve savunmasız hissettikleri anlarda dahi korkunun üstesinden gelecek gücü ve cesareti içlerinde bulabileceklerini gösteriyor.

Yorgunluk Toplumu

Alışkanlıkların Gücü New York Times’ın ödüllü muhabiri Charles Duhigg’in bu kitabı bir bestseller.

Alışkanlıkların başarı ve başarısızlıklarımızı nasıl etkilediğine dair ipuçları titizlikle ele alan Duhigg, kitabını “bireysel alışkanlıklar”, “şirket ve organizasyonların alışkanlıkları” ile “toplum alışkanlıkları” şeklinde üç bölüme ayırıp en iyi örneklerle inceliyor. Bunlar arasında; ünlü reklamcıların başarı hikâyeleri, Starbucks’ın başarı sırrı ve Martin Luther King’in yurttaş hakları hareketini nasıl başarıya ulaştırdığı gibi örnekler var.

Tomris Uyar Bütün Yazıları Tomris Uyar’ın günlük, anı, deneme, eleştiri, söyleşi gibi alanlarda yaptığı bütün çalışmaları tek ciltte toplandı. Bir büyük yazarın iç dünyası ve çevresiyle, içinde yaşadığı toplumun dili ve kültürüyle, evrensel değerlerle nasıl bir ilişki kurduğu, eleştirel zihnin süzgeçlerini nasıl kullandığı bu kitapta görülüyor.

İnsanların vakit öldürmek için çırpındığı zamanlar bitti. Artık vaktin ölü doğduğu bir çağda yaşıyoruz. Merakımız varsa dahi ilgi duyamıyoruz, dikkat kesilemiyoruz.

Dikkatimiz dijital ekranlar arasında, bir yüzeyden diğerine atlamakla meşgul.

Yerimizde duramıyoruz.

Gündemimiz aralıksız olarak “güncel”leniyor ve tüm bu bitmek bilmeyen yepyeni şimdiden bezmiş durumdayız. Yorgunluk Toplumu’nu Almanya’da en çok satan kitaplardan biri yapan şey kapitalizmin getirdiği yeni bir yaşam biçiminin insanı nasıl ufaladığını göstermesi.

Byung-Chul Han’ın eseri sürüncemede kalmış, depresyondan çıkamayan, sürmenaj olmuş insanın durumuna dair bir başyapıt.

Küçük Filozoflar Seti Kant, Descartes, Sokrates, Lao-Tzu, Marx, Leibniz, Ricoeur, Einstein, Diyojen ve diğerleri... Filozoflar da hepimiz gibi çocuk ve genç oldular.

Cevaplarını merak ettikleri soruları vardı.

Onların hikâyeleriyle, siz de kendi sorularınızın peşine düşebilirsiniz.

Bu seri 9-14 yaş grubu için önerilmiş ancak çocukluktaki merakından hiçbir şey kaybetmeyen büyükler de bu hikâyeleri çocuklarıyla birlikte okuyorlar.

127

v K Ü LT Ü R

S A N A T

KÜLTÜR MIRASLARINA

SANAL GEZI

Pandemi süresince uygulanan seyahat kısıtlamaları ve sosyal mesafe kuralları nedeniyle kültür sanat mekânlarından uzak kalınca dijital dünyanın arşivlerini hatırladık. Birçok müze, sanat merkezi ve çeşitli tarihi mekânlar bir tıkla evlerimize konuk oldular. Böylelikle görme imkânını belki de hiç bulamayacağımız pek çok yeri dilediğimizce gezdik. İşte seçeneklerin sınırsız olduğu listeden mini bir seçki…

Liste uzun… Orsay, Guggenheim, MET, Tate, Hermitage, Van Gogh

müzeleri ve Frida Kahlo’nun Casa Azul adlı evi gibi klasik ya da modern, farklı kulvarlardaki yüzlerce mekân ekranınızda endeksleniyor. İlginçtir, dünyanın en çok ziyaret edilen müzelerinden ikisi Google’ın portalında henüz yok. O nedenle biz de Salvador Dalí’nin tek çatı altında en çok eserinin bulunduğu Dalí Tiyatro ve Müzesi ve Mart 2020’de sanal ziyarete açılmasının ardından bir buçuk ayda 10 milyonu aşkın hit alan Louvre’un koridorlarında gezmeniz için QR kodları aşağıya bıraktık; telefonunuzla okutabilirsiniz.

Fark ettiyseniz sadece İstanbul’dakilerden bahsettik çünkü maalesef burada diğer illerimizden müze kaydı yok.

Umuyoruz onlar da hızla eklenip bu müthiş hizmetle sanatseverlere ulaşabilirler.

HERMITAGE

GUGGENHEIM

GÖREME AÇIK HAVA MÜZESI

Bizim müzelerimiz de enfes Google portalında ülkemizden de sisteme kayıtlı müzeler var.

Sakıp Sabancı Müzesi, İstanbul Modern, SALT, Pera Müzesi, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, Sadberk Hanım Müzesi bunlardan birkaçı.

DALÍ TIYATRO VE MÜZESI

LOUVRE MÜZESI

En yaygın kullanılan arama motoru Google’ın Arts and Culture portalı dünyanın dört bir yanından iki binin üzerinde müze içeriklerine link veriyor ve bu kültür hazinelerini sanatseverlerle buluşturuyor.

Böylelikle sadece birkaç tık sonra bu müzelerin içinde sanal gezintiye çıkıp çevrim içi sergilerini görme imkânına sahip oluyorsunuz. Müzelerin sayısı fazla ancak alfabetik sıra, harita üzerinden arama gibi seçenekleriyle aradığınıza kolayca ulaşabilirsiniz.

Sanal olarak gezilebilen müzelerden bahsetmişken, Kapadokya’nın sırlarına kucak açan Göreme Açık Hava Müzesi, Paleolitik Çağ’dan günümüze kadar Anadolu arkeolojisinin sergilendiği Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Ara Güler ve Picasso gibi sergileriyle heyecan veren Arkas Sanat Merkezi gibi önemli kültür duraklarına değinmeden olmazdı. Tek yapmanız gereken, aşağıdaki kodları okutmak.

ARKAS SANAT MERKEZI

Tarihi mekânları da gezmek ister misiniz?

Google’ın portalını incelerken antik kentler ve tarihi saraylar gibi kültür miraslarının unutulmadığını gördük.

Burdur’da bulunan Sagalassos Antik Kenti’ni görmek

GOOGLE’IN ARTS AND CULTURE PORTALI

128

DALÍ TIYATRO VE MÜZESI

sevindiriciydi. Dilerseniz bu portalda Pompeii’nin sokaklarını, Versay Sarayı’nın koridorlarını da keşfedebilirsiniz. Vatikan’ı merak edenlerdenseniz, aşağıdaki kodu telefonunuzla okutmanız yeterli.

LOUVRE MÜZESI

GÖREME AÇIK HAVA MÜZESI

POMPEII

ANADOLU MEDENIYETLERI MÜZESI

ARKAS SANAT MERKEZI

VATIKAN