Gozden #9

TEMMUZ - ARALIK 2019

Ö Z E L ÇA Ğ I N G Ö Z H A S TA N E S İ ’ N İ N A LT I AY L I K S Ü R E L İ YAY I N I D I R . S AY I 9

TEMA

Ufak Değişkenlerden Büyük Sonuçlara

Kelebek Etkisi 34

12

24

50

88

ÜLKEMİZİN KELEBEK ETKİSİ YARATAN SANATÇILARINDAN

AMELİYATSIZ GÖZ ÇEVRESİ ESTETİĞİ YÖNTEMLERİ

TAN SAĞTÜRK

PROF.DR. MEHMET BORAZAN

GÖZ KUSURLARI ÜNLÜ RESSAMLARIN DOSTU MU DÜŞMANI MI?

SOKAK HAYVANLARININ TEDAVİSİ İÇİN KİTAP SATAN “KİTAP KOALA”

v

Merhaba sevgili “Gözden” okurları...

09 Özel Çağın Göz Hastanesi adına İmtiyaz Sahibi Kürşat Çağın Yayın Direktörü İpek Kandemir Hastane Temsilcisi Feyza Dalyanoğlu Kreatif Ajans Dora Kreatif www.dorakreatif.com

Yayın Yönetmeni Oya İşeri Gever Görsel Yönetmen Sedat Gever Metin Yazarları Oya İşeri Gever Emre Gündoğdu

Kurum olarak en büyük arzumuz; kelebek etkisi yaratan başarılara imza atarak olumlu silsileler yaratmak oldu. Bunun için de kurulduğumuz günden bu yana hem mesleki alanda hem de sosyal sorumluluğumuz gereği birçok farklı fikir ürettik, çoğunu hayata geçirdik, birçoğunun da destekçisi olduk.

Dolayısıyla Gözden’in bu sayısı bizim için ayrı bir anlam taşıyor.

Bu sayıda topluma örnek olmuş, umut vermiş, hayranlık ve fark yaratmış nice isim, buluş ve hayal var. Örneğin yıllardır bale sanatçısı ve eğitimci olarak müthiş kelebek etkisi yaratan Tan Sağtürk ile röportaj yaptık. Kendisinin son dönemdeki alkışlanası bir diğer başarısı ise Millî Mücadele’nin 100’üncü yılı dolayısıyla gerçekleştirilen “1919-Bitmeyen Yolculuk” adlı projede, ülkemizi kurarak tüm dünyada kelebek etkisi yaratan Atatürk’ü canlandırmak oldu.

Dünyaya böylesi güzellikler katan başka isim ve markalara da yer verdik. Ülkesinde eğitim hakkı isterken özgürlük mücadelesinin küresel sembolü olan Malala Yousafzai; görme engellilerin ne denli başarılı sanatçılar olabileceğini dünyaya kanıtlayan tenor Andrea Bocelli; sokak hayvanlarının tedavisi için kitap satan Kitap Koala adlı e-ticaret sitesi; geçtiğimiz yüzyılın başında kurularak bir köyün geleceğini şekillendiren Bademler Köyü Tiyatrosu bunlardan birkaçı.

Milyonların hayatını kurtaran keşif penisilin ve antibiyotiği de unutmadık tabii. Özellikle dikkat çekmek istediğimiz konulardan diğeri ise çevresel kelebek etkisi idi. 21. yüzyılın büyük tehdidi plastiği enine boyuna ele alırken, kötüye gidiş için çözüm olarak bildiğimiz rüzgâr enerjisinin gerçekten masum olup olmadığına değindik. Bu noktada “Dönüşüm Modası” yazısını da incelemenizi tavsiye ederiz zira çevrenin korunması açısından farklı geri dönüşüm yaklaşımları sizi şaşırtabilir.

Sanat içerikli sayfalarımız da dopdolu: Ünlü ressamların göz kusurlarının sanatlarına olan etkilerini inceledik; ilham ve tasarımın bilimle birleşince nasıl inovatif ürünlere dönüştüğüne yer verdik. Öte yandan “7. sanat” sinema bölümümüzde kitaplar ve gerçek hayatlardan esinlenip beyaz perdeye yansıyan eserlerden güzel bir seçki yaptık.

Kısacası hazırlarken çok heyecan duyduğumuz, arşivlik Gözden sayılarına bir yenisini daha ekledik.

Kürşat ÇAĞIN

Öte yandan sağlık makalelerimizde de nedenleri ve sonuçlarıyla hayatımıza yön veren konuları işledik. “Ameliyatsız Göz Çevresi Estetiği Yöntemleri”, “Psikiyatri Hakkında Sık Sorulan Sorular” gibi başlıklar ilginizi çekecektir.

1

09

v

34 T E M A

Y A Z I S I

UFAK DEĞIŞKENLERDEN BÜYÜK SONUÇLARA

Kelebek Etkisi

12

K U R U M S A L

06

Kurumdan Haberler

09

Hasta Görüşleri

S A Ğ L I K

M A K A L E L E R İ

20

Keratokonüs Op.Dr. Kürşat Çağın

24

Ameliyatsız Göz Çevresi Estetiği Yöntemleri Prof.Dr. Mehmet Borazan

28

Pterjium Op.Dr. Levent Tahsin Özdöker

30

Psikiyatri Hakkında Sık Sorulan Sorulara Yanıtlar Uzm.Dr. Uğur Zeren

R Ö P O R T A J

2

12

Ülkemizin kelebek etkisi yaratan sanatçılarından Tan Sağtürk

46

Deniz kabuklarını sanata dönüştüren Mehmet Aka

T E M M U Z - A R A L I K 2 0 1 9 • Y I L 5 • S AY I 9

ÖZEL ÇAĞIN GÖZ HASTANESİ’NİN ALTI AYLIK SÜRELİ YAYINIDIR

42

50

M E R A K L I S I N A

64 B İ Y O G R A F İ

50

Göz Kusurları Ünlü Ressamların Dostu Mu Düşmanı Mı?

42

Özgürlük mücadelesinin küresel sembolü Malala Yousafzai

58

Milyonların hayatını kurtaran keşif: Penisilin ve Antibiyotik

64

Karanlık bir dünyadan parıltılı tınılar Andrea Bocelli

70

21. yüzyılın büyük tehdidi Plastik

G U R M E

78

Doğduğunuz şehrin neden o ismi aldığını hiç merak ettiniz mi?

108

Harmanlanan tatlar, yepyeni lezzetler: Füzyon Mutfağı

84

Rüzgâr enerjisi masum mu değil mi?

112

Firdevs’in Mutfağı: Muzlu Ekmek

88

Sokak hayvanlarının tedavisi için kitap satan Kitap Koala

K Ü LT Ü R - S A N A T

92

Derin maviliklerde rüzgârı beklerken Rüzgâr Sörfü

114

Tiyatro bir köyün geleceğini şekillendirdi: Bademler Köyü Tiyatrosu

96

İlham + Tasarım + Bilim = İnovasyon

118

Beyaz perdeye yansıyan kitaplar ve hayatlar

100 Retro Dekorasyon

124

Müzik

104 Dönüşüm Modası

126

Kitap

3

v

ÇAĞIN GÖZ HASTANESİ

4

1989’dan bu yana kaliteli hizmetin adresi olan ve hasta memnuniyetini koruyan Çağın Göz Hastanesi, ilkeli ve deneyimli kadrosuyla Türkiye’nin önemli sağlık kuruluşlarından biri olarak adından söz ettirmeye devam ediyor.

Marmara Bölgesi ve ağırlıklı olarak Kocaeli’de en çok tercih edilen sağlık kuruluşlarından Çağın Göz Hastanesi, sağlık alanındaki gelişmeleri yakından takip ederek hasta memnuniyetini de arttırıyor.

7 Göz Hekimi, 1 İç Hastalıkları Uzmanı, 1 Anesteziyoloji ve Reanimasyon Uzmanı ve deneyimli personelinin görev yaptığı, 26 yatak kapasiteli ve 4 bin m2’lik bir alanda kurulu binasında hizmet veren kurum, ileri teknoloji medikal ekipman kullanımını da iş hedeflerinin en üstüne koyuyor.

Femtosaniye lazer gibi son teknolojileri kullanarak katarakt, oküloplasti, şaşılık ve diğer tüm göz hastalıklarının tedavisini, biri Excimer Lazer olmak üzere toplam 3 ameliyathanesinde başarılı cerrahi müdahalelerle gerçekleştiriyor.

Son yıllarda gelişen sağlık turizminin önemli duraklarından biri haline de gelen Çağın Göz Hastanesi, yurt dışından tedavi amacıyla gelen misafirlerini en iyi şekilde ağırlayarak, dünyanın farklı yerlerinden rağbet gören bir kurum olmanın haklı gururunu yaşıyor.

İnternet Sitemizi Ziyaret Edin

Sağlık alanındaki hizmetlerine ek olarak, sosyal sorumluluk projelerine de büyük önem veren Çağın Göz Hastanesi, fotoğraf yarışması ve kitap kampanyaları da düzenliyor.

Bunun yanı sıra gerek sağlık gerekse hayata dair birçok makale, inceleme ve değerlendirmenin yer aldığı “Gözden” dergisi ile kurumsal yayıncılığa farklı bir anlayış getirirken, sosyal medya hesapları aracılığı ile de halkımızı göz sağlığı hakkında bilinçlendirmeye ve bilgilendirmeye devam ediyor.

Kısacası Çağın Göz Hastanesi, “çağın” sağlık kurumu olma hedefine ulaşmanın gururunu yaşıyor...

5

v E T K I N L I K

KOCAELI FOTOĞRAF SANATI DERNEĞI KURSIYERLERIN FARKLI IÇSEL DÜNYALARA KAPILAR AÇAN “ARAYIŞ” TEMALI FOTOĞRAFLARI HASTANEMIZDE SERGILENDI.

Kocaeli Fotoğraf Sanatı Derneği Uygulamalı İleri Düzey Fotoğraf Atölyesinin “Arayış” sergisini ağırladık

“BIR ARAYIŞLA BAŞLADI HER ŞEY” Fotoğraf sanatının tanıtılması, sevdirilmesi, geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması amacıyla 1980’den bu yana çalışmalarını sürdüren Kocaeli Fotoğraf Sanatı Derneği (KASK), ülkemizin en köklü derneklerinden biri. Türkiye Fotoğraf Sanatı Federasyonu’nun (TFSF) kurucularından olan ve Kocaeli’nin fotoğraf alanındaki sesini ülkeye ve dünyaya duyuran dernek, ödüllü birçok fotoğrafçı yetiştiren bir sivil toplum kuruluşu. İlimizin sanat odaklı tüm oluşumlarına kapılarını açmaya özen gösteren Çağın Göz Hastanesi de Mart ayında bu köklü derneğin “Arayış” sergisini ağırladı.

Eğitmen Özcan Taras’tan yaklaşık bir yıldır eğitim alan kursiyerlerin birbirinden farklı içsel dünyalara kapılar açan “Arayış” temalı fotoğrafları sanatseverlerin büyük beğenisini topladı.

6

Asıl var olan fotoğrafın içinde saklanan an Serginin manifestosunda sanatçı adayı kursiyerler fotoğrafların hangi duyguyla çekildiğini şu şekilde özetledi: “Kimimiz renklerin, kimimiz gölgelerin, kimimiz ışığın peşinden koştu. Bazen sevdik çektiklerimizi, bazen hiç beğenmedik, hatta bazen aradığımızı sandığımız fotoğrafların aslında hiç tarzımız olmadığını fark ettik. Yavaş yavaş açtık fotoğraf sayfalarını, o sayfaların sonunda kendimizi bulabileceğimizi biliyorduk.

Sabrettik, sabredildik. Birbirimize değer kattık ve çeşitlendik.

Fotoğrafın sadece vizörden görünen olmadığını, asıl olanın fotoğrafın içine saklanan anların var olduğu bir sonsuzluk olduğunu öğrendik.”

E T K I N L I K

Etkinliğin Videosunu İzleyin

MERT SELA, HASTANEMIZIN KONFERANS SALONUNDA AĞIRLADIĞIMIZ SEÇKIN BIR DAVETLI GRUBUNA KLASIK GITAR VE FLAMENKO TÜRLERINDE ESERLER ÇALDI.

ÇAĞIN GÖZ’DE FLAMENKO RÜZGÂRLARI Fotoğraf, resim gibi sanat dallarının güzel örneklerine yarışma ve sergiler aracılığıyla destek veren Çağın Göz Hastanesi, geçtiğimiz günlerde kapılarını bir gitar resitaline açtı. İlimizin yetiştirdiği genç müzisyenlerden Mert Sela, hastanenin konferans salonunda ağırlanan seçkin bir davetli grubuna klasik gitar ve Flamenko türlerinde eserler çaldı. İlk bölümde Isaac Albeniz, Gaspar Sanz, Francisco Tárrega, Jorge Cardoso, Zequinha Abreu’dan klasik parçaları icra eden Sela, ikinci bölümde İspanya’nın efsanevi Flamenko gitaristlerinden Paco Peña ve Paco de Lucía’nın eserlerini seslendirdi.

Dinleyenlerin büyük keyif aldığı resital için Mert Sela’ya teşekkür eden Çağın Göz Hastanesi kurucusu Op.Dr. Kürşat Çağın, yerel sanatçıların ilham verici yeteneklerini ilimizin sanat tutkunlarıyla buluşturmaya devam edecekleri müjdesini verdi.

Sela, patentli bir buluşu olan donanımlı bir müzisyen Dokuz yaşında başladığı klasik gitar eğitimini Kocaeli Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Müzik Bölümünde sürdüren Mert Sela donanımlı bir müzisyen. İspanya’da klasik gitar ve Flamenko müziği çalışmaları yapan sanatçı, aynı zamanda “Mert Sela Müzik Atölyesi”nde ders veren aktif bir eğitmen.

Sela’nın en dikkat çekici özelliklerinden biri de kendi adına patentli bir akort cetvelinin olması.

“Sela Müzik Saati” adlı bu buluş, müzik teorisinde aralık bilgisi, skala, akort, transpozisyon, mod, gitar tablatür sistemi ve armoni ile ilgili konuların kolay algılanmasını sağlıyor.

Sanatçı 2008’de kurduğu “Ola Müzik Atölyesi”nde Erkan Oğur, Ricardo Moyano, Sinan Ayyıldız, Akın Eldes, Bilal Karaman gibi önemli isimlerle atölye, resital ve konserler düzenliyor.

7

v E T K I N L I K

SANATÇI EMEL ERKAN GÜRAY, ÇOKLU GÖRME BIÇIMI ILE ANLARI AYNI YÜZEYDE GÖRMEYI VE GÖSTERMEYI HEDEFLEDIĞINI IFADE ETTI.

Farklı teknikleri barındıran eserler hastanemizde sergilendi

“ İÇTEN KATM-ANLAR” Sanatın her dalına kapılarını açan Çağın Göz Hastanesi, Nisan ayında bir sergiyi daha sanatseverlerle buluşturdu.

Kocaeli Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Öğretim Görevlisi Emel Erkan Güray’ın farklı teknikleri harmanladığı eserlerinden oluşan sergisi oldukça ilgi çekiciydi.

Sanatçı eserlerini nasıl kurguladığını anlatırken “Anlardan ve süreçlerden ibaretiz.

Dolayısıyla çoklu görme biçimi ile anları aynı yüzeyde görmeyi ve göstermeyi hedefledim” ifadelerini kullandı.

Sanatçının "çok katmanlı anları yakaladığı" karışık tekniğe sahip eserler bir hafta boyunca hastanemizde gezilebildi.

Serginin Videosunu İzleyin

8

S I Z D E N

G E L E N L E R

ALİ ONAY Her iki gözümün katarakt ameliyatını yapan Opr. Dr. Sayın Erkan Tırak’a gösterdiği yakınlık ve başarılı operasyonları için teşekkür eder, minnet ve hayranlık duygularımla devlet ve milletimize bağışlanmasını dilerim. Hastane hizmetleri için de hem tüm personele hem de yöneticilerimize teşekkür ederim.

MARCO SERRA Dr. Kürşat Bey için Almanya’dan geldim. Ameliyatım çok iyi geçti. Gözlerim şu an çok iyi. Hastanenizden çok memnunuz. Çok teşekkürler.

MÜRVET ULUÇAY PATIR Yüksek diyoptri, miyopi, presbiyopi, katarakt, trifokal göz ameliyatı oldum. Lazer ameliyatına uygun olmayan gözüm için hastanenizde en iyi çözüm sunuldu. Her iki gözümün de operasyonu başarılı geçti. Şu ana kadar bir sorunum yok. Gözlük ve lenslerden kurtuldum. 30 sene sonra tekrar onlarsız konforu yaşıyorum.

Teşekkürler Çağın Göz Hastanesi. Bu süreçte bana destek oldukları, ilgi ve güler yüzlülüklerinden ötürü doktorum Sn. Kürşat Çağın ve ekibi başta olmak üzere tüm personelinize, ayrıca Halkla İlişkilerden sorumlu Sn. Banu Kara’ya çok teşekkür ederim.

SEVİM GÜRSES Bizler İstanbul’dan Dr. Kürşat Bey için hastanenize tavsiye üzerine geldik. Yapılan tetkikler sonucunda “Trifokal göz içi mercek” operasyonu oldum. Çok başarılı geçti. Sayın Kürşat Bey’e ve hastane personeline çok teşekkür ederim. İyi ki varsınız.

9

Çağın Göz Hastanesi 8. Fotoğraf Yarışması Göz Alabildiğine “Müziğin Rengi” Yarışma Şartnamesi 1. Amaç – Konu Hayatın kaçınılmaz akışında birkaç anı ya da rengi hatıralara kazımak için vardır sanat.

Fotoğraf ise sanatın en etkili formlarından biridir… Çağın Göz Hastanesi olarak 2012 yılından beri her yıl, hem fotoğraf sanatçılarımızın gözünden dünyaya sanatsal bir bakış ortamı sunmak, hem de göz sağlığının önemine atıfta bulunmak amacıyla “Göz Alabildiğine…” temalı fotoğraf yarışmaları düzenliyoruz.

Bu yılki temamız “Göz Alabildiğine Müziğin Rengi” ile hayatın kaçırdığımız anlarını, renklerin çevremizde oluşturduğu ahengi fark etmemizi sağlarken, dünyayı algılama denince birincil organ olarak sayabileceğimiz gözün ve göz sağlığının önemini ve bu konuda bilinçli bireyler olma serüvenimizi deklanşör yardımıyla fotoğraf severlere bir kez daha aktarmayı amaçlıyoruz.

2. Yarışma Kategori/Bölümleri Yarışma, Sayısal (Dijital) kategoride ve Renkli fotoğraf olarak tek bölümlüdür > DC. 3. Genel Katılım Koşulları 3.1 Yarışma, Seçici Kurul Üyeleri, TFSF Temsilcisi ve düzenleyici kurum çalışanları dışında, profesyonel ve amatör 18 yaş ve üstü tüm fotoğrafçılara açıktır.

3.2 Yarışmaya katılım ücretsizdir.

3.3 Yarışma Sayısal (Dijital) kategoride ve Renkli bölümde olduğundan Siyah-Beyaz ve Sepia gibi monokrom (tek renk) fotoğraflarla yapılan başvurular kabul edilmeyecektir.

3.4 Yarışmacılar en çok 4 (dört) adet Sayısal Renkli fotoğrafla yarışmaya katılabilirler.

3.5 Yarışmaya daha önce ya da bu yarışmayla eş zamanlı yapılan herhangi bir yarışmada ödül (derece, başarı, mansiyon, özel ödül) almış fotoğraflar katılamaz. Ödül ve sergileme alan ya da eserleri satın alınan katılımcılardan bu beyanları dışında hareket ettiği anlaşılan katılımcı hakkında kural ihlali işlemi uygulanır.

3.6 Ödül almış fotoğrafların katılımının kısıtlandığı bu yarışmada böyle bir fotoğrafla ya da bu fotoğrafın ana unsur olarak kullanıldığı yapıtlarla katılımda bulunan kişiler hakkında kural ihlali işlemi uygulanır.

3.7 Katılımcı yarışmaya gönderdiği yapıtların tümüyle kendisine ait olduğunu ve tüm izinlerinin alındığını kabul, beyan ve taahhüt eder. Yarışmaya gönderilen fotoğraflarda görünebilecek insanların, fotoğrafının çekilmesine ve bir yarışmaya gönderilmesine, fotoğrafın internette ve basılı yayın organlarında yayınlanmasına izin verdikleri kabul edilir.

3.8 Yarışmaya gönderdiği fotoğraflar üzerinde, yapıt kendisine ait olmadığı halde kendisininmiş gibi göstermeye ve değerlendirme kurulunu yanıltmaya yönelik her türlü müdahale ve değişiklikleri yapan kişiler hakkında kural ihlali işlemi uygulanır.

3.9 Kural ihlali yapan kişilere “TFSF U/UA Yarışma Düzenleme Standartları Yönergesi” (www.tfsf.org.tr/indir/yarismalar/TFSF_ Yarisma_Duzenleme_Standartlari_YonergesiYG_002-10-03_06_2017.pdf) 13. Madde’deki yaptırımlar uygulanır. Katılımcının ödül, unvan ve her türlü kazanımları geri alınır. Ödül yeri boş bırakılır. Ödül verilmişse katılımcının ödülü iade etmesi gerekir. Bu durum diğer katılımcılar için herhangi bir hak anlamına gelmeyecektir.

3.10 Hakkında TFSF tarafından verilmiş kısıtlılık kararı devam eden katılımcılar, bu yarışmaya katılamaz.

3.11 Ödül alan ve sergilenmeye hak kazanan fotoğraflar sergi amaçlı olarak kurumumuz tarafından basılı hale getirilecektir.

Sergilemelerde bütünlük oluşturmak için dereceye giren ve sergilenmeye değer bulunan fotoğrafların, Çağın Göz Hastanesi tarafından gerekli görülen büyüklükte laboratuvar baskıları alınacaktır. Bu nedenle, gerek duyulduğu takdirde; Çağın Göz Hastanesi ödül ve sergileme kazanan fotoğrafların asıl dosyalarını katılımcıdan isteyebilir.

3.12 Yarışma sonuçları Çağın Göz Hastanesi’nin http://www.cagin.com adresinden ve Türkiye Fotoğraf Sanatı Federasyonu - TFSF’nin www. tfsf.org.tr ve www.tfsfonayliyarismalar.org web sitelerinde ilan edilecek; ayrıca tüm ödül ve sergileme kazanan katılımcılara telefon ve/veya eposta yoluyla bildirilecektir.

4- Yayın-Telif (Kullanım) Hakkı ve Diğer Koşullar 4.1 Katılımcı, Çağın Göz Hastanesi’ne, ödül alan ve sergilenmeye hak kazanmış veya satın alma uygulanmış olan fotoğraflarının yayınlarında isminin ve eser adının kullanılması şartıyla münhasır bir kullanım hakkını verdiğini peşinen kabul ettiğini ve buna bağlı olarak gerek Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, gerekse diğer ilgili mevzuat gereğince ödül alan ve sergilenmeye hak kazanan eserinin/eserlerinin çoğaltma, işleme, temsil, umuma iletim haklarının ve yayımlanma haklarının kullanımı için Çağın Göz Hastanesi’ne izin/muvafakatname verdiğini kabul eder. Bu şekilde kullanılan eserler için, eser sahibi sonradan verdiği izni kesinlikle geri almayacağını ve eserin yukarıdaki şekilde

kullanılmasını engellemeyeceğini veya bu izin/ muvafakatname için herhangi bir telif hakkı veya maddi, manevi talepte bulunmayacağını gayri kabili rücu kabul, beyan ve taahhüt eder.

4.2 Bu eserlerin kullanım hakları süresiz olarak Çağın Göz Hastanesi ve eser sahibinin olacaktır.

4.3 Çağın Göz Hastanesi bu eserleri kurum basılı ve görsel yayınlarında, web sitesinde duyuru ve tanıtım amaçlı olarak, eser sahibinin ismini belirterek kullanabilecektir (Fotoğraflarla kolaj vb grafik çalışmalarında isim kullanılamamaktadır). Öte yandan eserlerin 3. kişilerce bu madde kapsamına aykırı şekilde kullanılması nedeniyle Çağın Göz Hastanesi’nin hiçbir sorumluluğu olmayacağını eser sahibi peşinen kabul etmektedir.

4.4 Düzenleme Kurulu; ödül ve sergileme almayan fotoğraflardan dilediği kadarını, fotoğrafçının yazılı muvafakatını alarak sergileme bedeli kadar bir bedelle satın alabilir.

4.5 Yarışmaya gönderilen fotoğraflarda görünebilecek insanların, fotoğrafının çekilmesine ve bir yarışmaya gönderilmesine, fotoğrafın internette ve basılı yayın organlarında yayınlanmasına izin verdikleri kabul edilir. Söz konusu kullanımlardan dolayı ortaya çıkabilecek anlaşmazlıkların tüm sorumluluğu yarışmacıya aittir.

4.6 Ödül alan fotoğraflar TFSF / Türkiye Fotoğraf Sanatı Federasyonu’nun http://www. tfsf.org.tr ve http://www.tfsfonayliyarismalar. org/ web sayfaları ile TFSF’nin sosyal medya (Facebook, twitter, instagram vb) hesaplarında yayınlanacak; ayrıca TFSF yayını olan TFSF Onaylı Yarışmalar Almanak 2018’de kurumumuza ayrılan sayfalarda yer alacaktır.

4.7 Şartnamede belirtilen ödül, sergileme ve satın alma bedelleri hak sahiplerinin yazılı olarak bildirecekleri kişisel banka hesap/ IBAN numaralarına Düzenleme Kurulu tarafından gönderilecektir. Hak sahibinin kişisel banka hesap/IBAN numarasını ve düzenleme Kurulunun istediği belge ve bilgileri göndermemesi durumunda ödül, sergileme ve satın alma bedeli, Sonuç Bildirim Tarihi’nden itibaren 1 (bir) yılın sonunda zaman aşımına uğrar. Zaman aşımı durumunda hak sahibinin ödül, telif vb herhangi bir talebi olamaz.

4.8 Çağın Göz Hastanesi, fotoğrafların başka amaçlar için kullanılmasına, hiçbir koşul altında, izin vermez.

4.9 Gönderilen fotoğrafların tamamı yarışmacı tarafından çekilmiş olmalıdır. Başkasına ait görüntülerin olduğu gibi veya kısmen kullanılması durumunda ortaya çıkabilecek telif hakkı ihlallerinin tüm hukuki sorumluluğu katılımcıya aittir.

4.10 Yarışmaya gönderilen fotoğraflarda görülebilecek insanların fotoğrafının çekilmesine ve bir yarışmaya gönderilmesine, fotoğrafın görsel, internet ve basılı yayın organlarında yayınlanmasına izin verdikleri kabul edilir. Söz konusu kullanımlardan dolayı ortaya çıkabilecek anlaşmazlıkların tüm sorumluluğu yarışmacıya aittir.

4.11 Şartnamede belirtilen ödüller, hak sahiplerinin yazılı olarak bildirecekleri kişisel banka hesap/IBAN numaralarına Düzenleme Kurulu tarafından gönderilecektir. Hak sahibinin kişisel banka hesap/IBAN numarasını ve Düzenleme Kurulunun istediği belge ve bilgileri göndermemesi durumunda ödül bedeli, Sonuç Bildirim Tarihi’nden itibaren 1 (bir) yılın sonunda zaman aşımına uğrar. Zaman aşımı durumunda hak sahibinin ödül, telif vb herhangi bir talebi olamaz.

4.12 Düzenleme Kurulu e-posta, ödül ve baskı/ dijital katalog gönderimi konusunda elinden geldiğince titiz davranacaktır ancak ödül ve katalog gönderim sırasında doğabilecek hasarlardan sorumlu tutulamaz. Katılımcılar, yarışma başvurusu sırasında kullandıkları adreslerin bu şekilde yapılacak her türlü teslimata esas yasal ikametgâh adresleri olduğunu kabul ederler. Katılımcıların adresleri yanlış bildirmesinden kaynaklanan konularda Çağın Göz Hastanesi hiçbir şekilde sorumluluk kabul etmez.

4.13 Yarışmada ödül ve sergileme alan fotoğraflar Çağın Göz Hastanesi’nin http://www. cagin.com web adresi ile TFSF - Türkiye Fotoğraf Sanatı Federasyonu’nun www.tfsf.org.tr ve www.tfsfonayliyarismalar.org web sitelerinde ve TFSF’nin Sosyal Medya (Facebook, Twitter, Instagram vb) hesaplarında tanıtım amaçlı ve yarışmanın amacına uygun olarak yayınlanacak ve ayrıca ödül alan fotoğraflar TFSF yayını Almanak 2018’de yer alacaktır.

4.14 Yarışmada ödül ve sergileme alamayan fotoğraflar Sonuç Bildirim Tarihi’nden 30 (otuz) gün sonra sistemden silinecektir.

4.15 Şartnamede belirtilmeyen konularda ya da olası uyuşmazlıklarda Düzenleme Kurulu, Jüri ve TFSF U/UA Yarışma Düzenleme Yönergesi ile TFSF YK’nin kararları geçerlidir.

4.16 Katılımcılar; TFSF’nin http://www. tfsfonayliyarismalar.org/ adresine üye olmak ve fotoğraflarını yüklemekle yarışma

koşullarını okumuş ve kabul etmiş sayılırlar. Bu şartname, yarışmacının yarışma fotoğraflarını göndermesiyle yürürlüğe girer. Yarışmacıların bu şartname hükümlerine sonradan itiraz hakkı yoktur.

5- Yapıtların İsimlendirilmesi ve Gönderilmesi: 5.1 Yarışma online (çevrimiçi) fotoğraf sistemine göre yapılacağından, alternatif hiçbir gönderi (eposta, kargo, elden teslim vb) kabul edilmeyecektir.

5.2 Yarışma fotoğraflarının online (çevrimiçi) olarak gönderilmesi işlemi, http:// tfsfonayliyarismalar.org/ adresinden üyelik ve fotoğraf gönderme yönergeleri takip edilerek gerçekleştirilecektir.

5.3 TFSF’nin http://tfsfonayliyarismalar.org/ sayfasına fotoğrafları yükleyebilmek için önce üye olunması gerekmektedir. Üyeliğin kesinleşmesi üye olunduktan sonra sistemden e-posta adresinize gelecek aktivasyon linkinin tıklanması ile olacaktır. Daha önce üye olanlar eski kullanıcı adı ve şifrelerini kullanacaklardır.

5.4 Katılımda yüklenecek fotoğrafların boyutlandırma ve isimlendirme işlemleri önceden yapılarak dosyalar hazırda tutulmalı ve tek bir oturumda yüklenmelidir.

5.5 Yüklenecek fotoğraflar paspartusuz ve kenar boşluksuz olmalıdır. Fotoğraf üzerinde tarih, katılımcının kimliğine ilişkin isim, imza, logo vb bilgiler bulunmamalıdır.

5.6 Yarışmaya katılacak fotoğraflar, 150-300 dpi çözünürlükte, jpg/jpeg formatında, 7-12 sıkıştırma kalitesinde kaydedilmeli ve dosyaların boyutları 2 Mb'den az olmamalı, 4 Mb’yi de geçmemelidir.

5.7 Her bir fotoğraf dosyasının ismi maksimum 31 karakter olmalıdır. Dosyaları isimlendirmede Ç, Ğ, İ, Ö, Ş, Ü, ç, ı, ğ, ö, ş, ü karakterleri kullanılmamalıdır. İngilizce harfler ve alt çizgi (_) kullanılabilir.

5.8 Ülke kodu ve bölüm tanımlaması yapan karakter dışındaki tüm harfler küçük olmalıdır. İsimlendirme: 1. adım: Dosya adının ilk iki karakterine ülke kodu yazılmalıdır (Türkiye için “TR”).

2. adım: Sonra eser sahibinin ismi maksimum 5 karakter olacak biçimde yazılmalıdır. Örneğin Önder Erdoğan için onder veya oerdo veya erdog gibi.

3. adım: Sonraki karakter bölümün baş harfi olmalıdır (Sayısal Renkli (Dijital Color) > DC).

4. adım: Fotoğrafın sıra no’su rakamla yazılmalı (1’den 4’e kadar) ve bundan sonra alt çizgi eklenmelidir (_).

5. adım: Alt çizgiden sonra fotoğrafın adı toplam karakter sayısını geçmeyecek şekilde yazılmalıdır. Örnekler: “TRonderDC1_ornek_foto” veya “TRoerdoDC2_ornek_foto” gibi…

5.9 İnternet üzerinden üye olma veya yarışmaya katılma aşamasında sistemden veya kullanıcıdan kaynaklı hatalar oluşması durumunda onlineyarismalar@tfsf.org.tr adresinden iletişime geçilerek bilgi verilmesi halinde problem kısa sürede giderilecek ve katılımcı bilgilendirilecektir.

5.10 Eserlerin yüklenmesinden kaynaklanabilecek olası sorunlar için Çağın Göz Hastanesi sorumlu olmayacaktır.

6- Ödül-Sergilemeler Birincilik 5.000.- TL İkincilik 3.000.- TL Üçüncülük 2.000.- TL Mansiyon (3 eser) 500.- TL Sergileme (En Fazla 40 eser) 150.- TL 7- Yarışma Takvimi Yarışmanın Başlama Tarihi : 01 Şubat 2019 Son Katılım Tarihi : 21 Eylül 2019 saat 23.00 (TSI) Seçici Kurul Değerlendirmesi : 28-29 Eylül 2019 Sonuçların Açıklanması : 01 Ekim 2019 Ödül Töreni ve Sergi : 12 Ekim 2019 8- Seçici Kurul (soyadı sırasına göre) • Merih AKOĞUL • Haluk ÇOBANOĞLU • Yusuf DARIYERLİ • Ümran ÖZDEMİR KASK • Nadir SARIŞEKER KASK Not: Seçici kurul en az 3 kişi ile toplanır.

TFSF Temsilcisi: Cengiz Han Günesen 9- İletişim Çağın Göz Hastanesi Yahya Kaptan Mahallesi Demokrasi Caddesi No: 38 İzmit / Kocaeli Telefon : 0262 321 50 71 / 0262 324 24 66 / 444 8 244 Faks : 0262 331 97 25 E-posta : feyza@cagin.com Web : http://www.cagin.com Yarışmamız, Türkiye Fotoğraf Sanatı Federasyonu (TFSF) tarafından “TFSF 2018-042” numara ile onaylanmıştır.

Yarışma sürecinde ve salonda TFSF temsilcisi bulunacaktır.

v R Ö P O R T A J

12

TAN SAĞTÜRK ÜLKEMIZIN KELEBEK ETKISI YARATAN SANATÇISI Konservatuvar eğitiminden sonra, yaklaşık 2500 temsil verdiği Fransa Devlet Balesi’nin ilk ve tek Türk sanatçısı oldu. Dans ve koreografi alanlarında pek çok ödül kazandı. İstanbul Devlet Opera ve Balesi’ndeki başarılı çalışmalarının ardından Güneydoğu’da Cumhuriyet tarihinin ilk bale okulunu açmak gibi cesur adımlar attı. Bale ve dansı tüm ülkeye daha iyi tanıtmak için neredeyse her yıl en az bir okul açtı ya da girişimci okullara her türlü desteği sağladı. Bu okullarda yetişen öğrenci ve eğitmenleriyle geleceğimizin sanat iklimine yön verdi.

Bale sanatçısı, koreograf ve eğitimci Tan Sağtürk, birçok başarı sığdırdığı sanat hayatında 40. yılını kutlamaya hazırlanıyor. Her anlamda başlattığı kelebek etkisiyle takdir toplayan sanatçı ile mesleği, eğitimciliği ve sosyal sorumluluk anlayışını kapsayan hoş bir sohbet ettik.

OYA IŞERI GEVER

TAN SAĞTÜRK ARŞIVI

13

v

“ÜLKEME VE MESLEĞIME HIZMET ETMEKTEN GURUR DUYUYORUM” Bu yıl 40. sanat yılınızı kutlayacaksınız. Kurduğunuz akademi de 20. yaşına giriyor. Neler hissettiriyor bu yolculuk?

Heyecanımı tarif etmekte zorlanıyorum çünkü çok verimli bir yolculuktu ve pek çok güzel meyve verdi. 10 yaşında baleye başladım. Konservatuvar eğitimimden sonra Fransa’da uzun yıllar çalıştım. Baleyi aktif olarak belli bir yaşa kadar yapabilirsiniz.

Dolayısıyla 30'lu yaşlarımda başka ne yapabilirim diye düşünürken Avrupa'da edindiğim tecrübeyi ülkemin çocuklarıyla paylaşmak istedim. Fransa’da kalabilirdim çünkü talep etmemiş olmama rağmen vatandaşlık vermişlerdi ama ülke özlemim ağır bastı. İyi ki de dönmüşüm. Yurt dışında eğitim alıp çalışan gençlere de tavsiyem, eğitim ve deneyimlerini ülkelerine katma değer sağlamak için kullanmaları. Kökümüze ve toprağımıza her koşulda sahip çıkmalıyız. Ben de bu bilinçle ülkeme dönerek Devlet Opera ve Balesi'nde bir süre çalıştım. Sonra da akademimi kurdum.

Dolayısıyla bu yıl benim 40., akademimizin de 20. yıl dönümlerini

TAN SAĞTÜRK, TROYA OPERASINDA CANLANDIRDIĞI HEKTOR ROLÜ ILE YILLAR SONRA SAHNELERE GERI DÖNDÜ.

14

kutlayacağız. Yolculuk o kadar uzun ve bir o kadar da kısaydı. Hiç soluklanmadan binlerce öğrenci yetiştirdik, onlarca projeye imza attık. Her birinin nasıl projelendirilip uygulandığı ve neler hissettirdiği üzerine kitaplar yazılabilir. Tarif etmekte zorlanıyor insan. Ülkeme ve mesleğime hizmet etmenin verdiği gurur ve tatmin duygusu olarak özetleyebilirim.

Bu sene sizin için büyük heyecanlar söz konusuydu.

Kapalı gişe sahnelenen “Troya” operasında Hektor rolüyle sahnelere geri döndünüz. Sonra da özel bir projede Atatürk’ü canlandırdınız. Önce Troya’dan bahsedersek, bu eser sizde nasıl izler bıraktı? Bolşoy’da da sergilenen bu eserin ülkemiz açısından önemi neydi?

Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürü Murat Karahan ve Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Ersoy büyük prodüksiyonlu etkinliklere her anlamda destek veriyorlar. Opera ve balenin birlikte sergilendiği “Troya” da bunlardan biri. Her anlamda özel bir prodüksiyon oldu ve çok ses getirdi.

Bu eserin Bolşoy gibi, balenin mabedi olan bir yerde sergilenmesi, her iki ülkenin devlet başkanlarının izlemesi, sahnelendiği her temsilde dakikalarca ayakta alkışlanması müthiş bir şey. Bu proje tüm dünyaya Türkiye’nin zengin sanatsal derinliğe sahip kadrolarının neler yapabileceğini kanıtladı. Sadece sahnedeki sanatçıları kastetmiyorum.

Koreografisi, müziği, dekoru, kostümleriyle tüm dünyaya gövde gösterisi niteliğindeydi.

Bu prodüksiyonları hazırlayan sanat kadroları kendilerini kanıtlama imkânı buluyorlar. Bu durum hem bakanlıklar hem de konservatuvarlar düzeyinde başka güzel projelerin önünü açıyor. Bu sürecin parçası olmak gurur verici. Öte yandan Türkiye’deki her temsilin kapalı gişe başarısı yakalamasını ayrıca önemsiyorum. Çoğu ebeveyn olan izleyicilerin bu denli ilgisini çekmeyi başardığınız zaman çocukların sanata ilgisi de artıyor çünkü çocuklarına örnek oluyorlar, onların sanat eğitimi almaları için cesaretleniyorlar. Dolayısıyla Troya ve benzeri eserlerin yıllarca sürecek bir kelebek etkisi başlattığını düşünüyorum.

Atatürk’ü canlandırdığınız “1919-Bitmeyen Yolculuk” da bu yıla damgasını vurdu. Böyle bir eserin ortaya konma sürecinden bahsedebilir misiniz?

Atamızın Samsun’a çıkışının yani Millî Mücadele’nin 100’üncü yılı dolayısıyla, 19 Mayıs’ta Samsun’da sahnelenmek üzere Kültür Bakanlığı tarafından hayata geçirilen dev bir prodüksiyon.

Devlet Opera ve Balesi, Devlet Korosu ve Devlet Halk Dansları Topluluğu’ndan 600 sanatçı ve 500 kişilik gönüllüler ekibi çalıştı. 1300 kostüm hazırlandı. Son derece zekice hazırlanmış bir koreografi ve dekor ile sahnelendi.

Atatürk’müşüm gibi bakıyorlar ve konuşuyorlardı. Çok hoş bir anıyı paylaşayım: Gösteri sonrası rol arkadaşlarımla sohbetimizi görüntüleyen bir izleyici sosyal medyada “Atatürk ve silah arkadaşları” diye paylaşım yapmıştı. Gerçekten de orada Tan Sağtürk’ü görmüyordu, minnettar olduğu bir vatan kahramanıyla yan yana hissediyordu kendini. 100. yıl ruhu işte bu…

Son zamanların en etkileyici sanat olaylarından biriydi. Bunu sadece bir bale sanatçısı olarak değil, koreograf ve sanatsever olarak da söylüyorum.

Ekip o kadar profesyoneldi ki, konservatuvarlarda ders olarak okutulabilecek bir projeydi. Dekorun her santimi, senaryonun her kelimesi, müziğin her notası, koreografinin her hareketi en ince detayına kadar düşünülmüştü. Tüm ekip meslek hayatları boyunca bu güzel işi çıkarmak için çalışmış gibiydi.

Peki siz bu esere nasıl hazırlandınız?

Sanırım bunda milli duyguların da etkisi var. Atatürk ve çevresindeki tüm vatanseverlere duyduğumuz vefa borcuyla hazırladık bu gösteriyi. İzleyiciler de öyle izledi. Gösteri sonrası karşılaştığımız insanlar sanki

Gösterinin en iyi biçimde sergilenmesi için alanındaki en profesyonel ekiplerle çalışıldı. Beni de çok profesyonel bir ekip hazırladı. Bakışından beden diline kadar Atatürk'e benzeyebilmek için uzun süre inceleme yaptım. Çok başarılı bir makyaj uygulandı. Açıkçası ben bile Atatürk'e görünüş olarak bu kadar benzeyeceğimi düşünmüyordum.

Rolümü içselleştirmek, Millî Mücadele şartlarını ve ruhunu derinlemesine hissetmek için birçok kitap ve belge okudum, belgesel izledim. Atatürk Bandırma Vapuru ile İstanbul'dan Samsun'a giderken 72 saat uykusuz kalmış. Ben de çekimlere 72 saat uykusuz kalarak başladım.

Atatürk gibi birini canlandırmak neler hissettirdi? Çok büyük bir sorumluluktu benim için. Kültür ve Turizm Bakanlığı teklif getirdiğinde büyük heyecan ve gururla kabul ettim. Hiçbir maddi talepte bulunmadan, sadece ruhumu ortaya koyarak yer aldım projede.

Samsun'da sahne üzerindeyken çok duygulu anlar yaşadım. Öyle etkileyici bir müziği var ki ağlamamak için insan kendini zor tutuyor. Bu gösteride Millî Mücadele günlerini hatırlatmayı, millet olmanın önemini ve o ruhu anlatmayı hedefledik. Bu ruha günümüz koşullarında çok ihtiyacımız var.

Halkımız da çok beğendi.

Geri dönüşler inanılmazdı, hâlâ yankıları sürüyor.

Gerçekten dünya çapında çok etkileyici bir prodüksiyon ve bunun devamı da gelecek. Erzurum ve Sivas Kongrelerinin yıl dönümlerinde yeniden sahnelenmesi planlanıyor.

15

v TAN SAĞTÜRK, GEÇTIĞIMIZ YIL SONU GÖSTERILERINDE ÖĞRENCİLERİNE ÖZEL HAZIRLADIĞI KOREOGRAFIYLE ONLARA SAHNEDE EŞLİK ETTİ

TAN SAĞTÜRK AKADEMI'DE ÖĞRENCILER YETENEKLERI VE ISTEKLERININ YANI SIRA FIZIKSEL UYGUNLUKLARINA GÖRE DE BALE VE DANS EĞITIMI ALIYORLAR

“KURDUĞUMUZ AKADEMI, KAR TOPU GIBI BÜYÜYEN BIR ETKI YARATIYOR” Bu başarıların kaynağına dönmek istiyorum. Konservatuvar eğitiminden sonra dünyanın en prestijli kumpanyalarından davet alarak seçiminizi Paris’ten yana kullandınız. Fransa’da sanatınızı icra edebilmenizi sağlayacak “Ömür Boyu Kontrat”a sahiptiniz.

Hatta orada bale eğitmenliği yapma, okul açma, grup kurma hakkınız vardı. Buna rağmen siz bu hedeflere ulaşmak için kendi ülkenizi seçtiniz. Hiç pişman oldunuz mu?

Pişman oldum diyemem ama zorlandığım, kendimi yalnız hissettiğim zamanlar oldu. Yine de işim söz konusu olduğunda sonuna kadar gitmeyi tercih ettim.

Tabii ki Türkiye’de Avrupa’dakinden çok farklı bir süreç yaşadım. Ülkemizin özeleştirisini yaparsam, burada bazı meslekler çok derine inemiyor. Bir sanatçı kendi dalında çalışmalar yapmanın yanında, branşını tanıtmakla da yükümlü oluyor. Özellikle popülerden ziyade sahne sanatlarıyla uğraşıyorsa... Öte yandan Türkiye’de bale gibi bir sanat dalında tanınıyor olmak özel bir durum. Bu durum Türkiye çapında okullar açarken son derece 16

yararlı oldu. Konservatuara giren öğrencilerin büyük bölümünün bu okullardan çıkıyor olması mutluluk verici. Bu yüzden ülkeme ve kendime uzaktan baktığımda bıkkınlık noktasına yakın dahi değilim; dolayısıyla pişmanlık da duymuyorum. O kadar uğraşın sonunda ortaya çıkan iş imza niteliği taşıyor ise bu büyük gurur ve mutluluk kaynağı.

Yıllar içinde tüm ülkeye yayılan okullarınızda sadece öğrenciler değil eğitmenler de yetişiyor. Bu kurumun ülkemizin sanat iklimine neler katacağını gözlemliyorsunuz?

Yirmi yıl önce çok güçlü bir ekiple Tan Sağtürk Akademi’yi kurduk.

Binlerce öğrenci yetiştirdik, 20 binin üzerinde mezun verdik. Hatta bazı mezunlarımız akademimizde eğitmen kadromuza katıldılar ve kendi öğrencilerini mezun etmeye başladılar.

Tek çatı altında bale, dans, müzik eğitimi veren, bu kadar çok şubesi olan Avrupa’nın en büyük özel akademisi haline geldik. İstanbul’daki dokuz okulun yanı sıra Türkiye çapında okullarımız var. Bu okulları franchising ile değil, merkezi olarak yönetiyoruz. Tüm okullarımızda şu an

yaklaşık 14 bin öğrencimiz var. Ayrıca Anadolu’nun birçok kentindeki okullara destek veriyoruz. Bunlardan ikisi de İzmit ve Sakarya’da.

Yani hayatlarına dokunduğumuz öğrenci sayısı inanılmaz. Bu çocukların çoğu belki profesyonel sanatçı olmayı seçmeyecekler ama çok sağlam sanatsever olacakları kesin. Çünkü bale ya da dans eğitimi alırken müziğe de kendilerini bırakmak zorundalar.

Bedeni eğitirken müzik kulağını da eğitiyoruz. Estetik bir duruş kazanırken, sanatın evrensel estetiğine de vakıf oluyor bu çocuklar. O sürecin çok önemli parçaları olan veliler de içlerindeki sanatseveri yeniden keşfediyorlar.

Bu kar topu gibi büyüyen bir etki yaratıyor elbette. Sanatla büyüyen bu çocukların yetişkinlik döneminde ülkemize katabileceklerini düşünmek müthiş heyecan uyandırıyor bende.

Peki verdiğiniz eğitimle konservatuvar eğitimi arasında nasıl bir fark ya da bağ var?

Okullarımızda MEB’e bağlı kurs programcılığı yapıyoruz. Kurs programcılığının görevi ülkemizdeki değerli konservatuvarların alternatifi

olmak değil. Kurslar öğrenciye okul saatleri dışında haftada 5 gün bile eğitim verse donanımlı konservatuvarlar kadar ders yüklemesi yapamazlar. Profesyonel meslektaşlarımızı yetiştirmek konservatuvarların görevi. Bizler ise yetenekli ve istekli öğrencilerimizi bu değerli kurumlara göndererek alt yapılarını oluşturmak zorundayız. Öte yandan, nitelikli eğitmenlerle çok yönlü bir program uyguladığımız için haftada sadece 1 saatlik eğitimden geçen çocuklarımızın bir senede nasıl güzel performanslar sergilediklerini görünce bazen ben bile hayrete düşüyorum. “Bir Yaz Gecesi Rüyası” adını verdiğimiz yıl sonu gösterilerimizde çocuklarımız kocaman salonları dolduran seyircinin karşısına çıkıyorlar. 5 yaşında olan da var, 17-18 olan da. O sahneye çıkıp bale ya da dans icra etmeye başladıklarında başardıkları şeyin henüz farkında bile değiller.

Ama eğitmenler olarak biz ve tüm velilerimiz o gelişim sürecini heyecanla takip ediyoruz.

Bu süreci ve kazanımları sadece yetenekle açıklamak yetersiz.

Hepsi sanatla yoğrulmaktan o kadar mutlular ki… İki yıldır #EnMutluOlduğumYer sloganını kullanıyoruz ve bunu çocuklarımız buldular.

Sizin bir hedefiniz var: Genç Türk Balesi kurmak. Bu hedefe giden yolun neresindesiniz?

Az önce bahsettiklerim, bugüne kadar kurum olarak attığımız adımların sadece birkaçıydı. Evet, geriye bir şey kaldı: Profesyonel dansçılardan oluşan Genç Türk Balesi’ni kurmak. Amacım bir bütün oluşturabilecek nitelikte dansçıları bir araya getirmek. Ancak Türkiye ekonomisi iniş çıkışlar yaşarken bu hedef için büyük sübvansiyon gerekiyor. Sponsorlar da kriz yüzünden tedirgin. Gerçi ben bir sanatçı olarak kimsenin kapısını çalmadım, bana gelmelerini bekledim. Ama bu hedefe bir gün mutlaka ulaşacağım.

Baleyi Türkiye’de eksikliği hissedilecek konuma taşıyabildiniz mi?

Bale Türkiye’de tamamen yok olsa bile, eksikliğinin yakın vadede hissedileceğini düşünmüyorum ne yazık ki... Çünkü altı henüz o kadar doldurulmuş değil. Ama uzun vadede ülke olarak bu eksikliği yaşarız. Bu tip ağır sahne sanatları bir ülkenin duruşunu oluşturan unsurlardandır. Diğer bütün popüler sanat dalları bu merkezden doğar.

Verdiği disiplinin ötesinde, üzerine kitaplar yazılacak kadar çok katkısı var klasik bale ve dans eğitiminin… Örneğin yan yana elli kişi, birbirlerine değmeden senkronize dans etmek zorundadır. Bu, hayata bakış açısını değiştiriyor insanın.

Bunun üzerine ne koyarsanız koyun...

Balenin dünya çapında saygı duyulan bir sanat dalı olmasını toplumla olan etkileşimine bağlayabiliriz o halde.

Tabii. Gün geçtikçe daha çok hayranlık duyduğumuz Atatürk bunun farkındaydı. Türkiye savaştan yeni çıkmışken, birçok zorlukla mücadele edilirken konservatuvarı kurdu, bale bölümü açtı. Neden yaptı acaba bunu? Düşünmek lazım.

Peki bale bir meslek olarak görülüyor mu? Aileler bu sanatı profesyonel olarak sürdürmek isteyen çocuklarını destekliyor mu?

Bu soruya benim dışımdaki insanlar cevap verebilir çünkü ben işin merkezindeyim. Sadece şunu söyleyebilirim; aileler giderek bilinçleniyor. Hatta erkek bale öğrencilerimizin sayısı artıyor. Bunu kat ettiğimiz yoldaki bir başarı kriteri olarak görebiliriz.

Okulunuzda klasik bale ve çeşitli dans branşlarının yanı sıra müzik eğitimi de var. Dolayısıyla oluşturduğunuz bu yapıya yalnızca bale ve dans okulu demek eksik kalabilir.

Evet çünkü sanatın bağlantılı kolları birbirlerini destekler. Örneğin bale, piyanoyu yardımcı ders olarak koyar çünkü piyano öğrenciye müziği algılamasını, kompozisyona uygun çalmasını, orkestra partisyonundaki bütün notaları okumayı ve solfeji öğretir. Müziği iyi bilmeyen bir dansçı nasıl başarılı olabilir ki?

En çok çalıştığımız kompozitörlerden biri Çaykovski.

Bugün yaşasaydı benim kadar bilebilir miydi kendi müziğini? Zannetmiyorum...

O birkaç aylık çalışmayla eserini yazdı ama biz onun eserini ameliyat ettik. Çaykovski’nin her türlü yorumunu, hangi ruh haliyle, ne şekilde çalınacağını biliyorum; eserlerini gözüm kapalı nota nota dökebilirim. “Çaykovski’nin Müziğini Ondan İyi Tanımak” diye kitap yazmak gibi bir şey.

Mesaj çok netti: Bale sadece “bir” kültürün değil “evrensel” kültürün parçası. Bugün sergilenen çoğu dansın temeli baleye dayanıyor. Örneğin Jazz Dans, Street Jazz, Modern Dans ve dahası… Biz de okullarımızda klasik balenin türevleri olan bu dansların eğitimlerini veriyoruz. Balenin insan bedenini olduğu kadar ruhunu da esnettiğinin, özgürleştirdiğinin kanıtıdır bu.

Baleye olan önyargıları parçalamak için kendi kültürümüzden bir dayanak buldum ve yine sözlerle değil dans ederek mesajı en vurucu haliyle ülkemle paylaştım. Hâlâ konuşulduğuna göre amacıma ulaşmışım.

Sosyal sorumluluğa önem veren bir sanatçısınız. Ama sizi basında bu çalışmalarınızdan bahsederken pek görmüyoruz.

Hem bireysel anlamda hem de akademimle birlikte birçok proje üretiyor ya da parçası oluyoruz; karşılık beklemeden neler yapabileceğimizi düşünüyoruz.

Sosyal sorumluluk hikâyelerimiz çok birikti ama yaptığımız çoğu şeyi göstermiyoruz, göstermek niyetinde de değiliz. Sosyal çalışmaları biraz daha fanusta tutmak istedim çünkü benim için çok önemliydi. Örneğin Olağanüstü Hal Bölgesi iken postallarımızı giyip Diyarbakır’a gittik. Oradan arabayla Mardin’e geçerken defalarca durdurulurduk.

“Orada okul açma” diyenler çok oldu. İnat ettim, açtım. Şehir halkı

Dolayısıyla bu, dansınıza doğrudan yansıyor.

Tabii. Ruhla dans ediyorsunuz sonuçta. Tüm o teknik eğitimden sonra, seyirciye bir saat boyunca, ağzınızdan bir cümle dahi çıkmadan hikâyenin anlatılmasını sizin ruhunuz sağlıyor.

Bu nedenle her dansçının yorumunun farklı olduğunu söyleyebilir miyiz?

Hatta her dansçının her günü farklı olabiliyor. Çok kritiktir gösteriler.

Kalbiniz tavana vurur heyecandan ama bu seyirciden korktuğunuz için değildir. Arka planda öyle bir prodüksiyon var ki seyirci zaten alkışlayacak sizi. “Bugün benim yorumum nasıl olacak” sorusu heyecan verir daha ziyade. Sahneye çıkmadan bilemiyoruz nasıl yorumlayacağımızı.

Orhan Gencebay’ın “Bir Teselli Ver” eseriyle dans ettiniz. Baleyi arabesk ile sentezlediniz. Aynı koreografiyi Bach’ın Air eseriyle de sergilediniz.

Bu çalışmalarda vermek istediğiniz mesajı Gözden okuyucularıyla da paylaşabilir misiniz?

tarafından kabul gördük. Ben bir Güneydoğu Anadolu çocuğu değilim ama kendimi orada büyümüş gibi hissediyorum. Bu bölgede açtığımız okulları reklam aracı olarak kullandığımız düşünülsün istemedik. Artık rahatlıkla söyleyebiliyorum çünkü bu okulları yıllar önce açtık ve yollarına kendileri devam ediyorlar.

17

v

“SANAT INSANIN HAYATA BAKIŞ AÇISINI DEĞIŞTIRIYOR” Peki basının kontrol altında olduğu olağanüstü hâl döneminde, sosyal medyanın var olmadığı bir ortamda yöre halkına nasıl ulaştınız?

Ortaokul, lise ve üniversitelerde konferanslar düzenleyip hedeflerimizden bahsettik. Devlet Balesi ve diğer grupları oraya götürüp sıkıcıdan ziyade, seyirciyi içine çeken eserlerle dans ettirdik. Ondan sonra insanların tek bir sorusu oldu: “İsminizi koyacak mısınız, kendiniz de gelecek misiniz?” Ben de “zaman gösterecek” dedim. Ameliyat sürecime kadar sıklıkla gittim. Sonra şunu fark ettim ki kendi ayakları üzerinde duran okullar kurmuşuz. Yine ara ara gidiyorum ve yıl sonu gösterilerine katılıyorum. Şu anda Diyarbakır beni çağırsın, iki elim kanda olsa giderim.

Sosyal sorumluluk anlayışınızı başka projelerinizde de görüyoruz. Örneğin belgeseller…

Evet, ulusal ve uluslararası belgesel projelerine hiç hayır demedim. Yabancı televizyonlar çok güzel programlar hazırladı. Türkiye’de de CNN Türk “Bale Anadolu” diye

bir belgesel yaptı. İz TV ile “Dansın Şehirleri” adlı belgesel serisi hazırladık. Öğrencilerimle birlikte Paris, Berlin, Prag, Viyana, St.Petersburg gibi dünya dansının başkentlerine yolculuk yaptık; bunlar televizyon ekranlarına yansıdı. Yine İz TV ile hazırladığımız “Anadolu Dansı” belgesellerinde güzel bir ekiple ülkemin topraklarını karış karış gezdik; folklorik figürlerin, hikâyelerin, destanların izinde Anadolu halk danslarının haritasını çıkardık. Bunlar dijital platformlarda hâlâ ilgiyle izleniyor.

Bir diğer sosyal sorumluluk projeniz de kitaplarınız.

Doğan Egmont’tan çıkan Kuğu Gölü, Fındıkkıran, Don Kişot, Uyuyan Güzel gibi çocuk kitapları baleyi tanıtmak açısından çok önemli.

Beni son derece mutlu eden çalışmalar oldu bu kitaplar. Çaykovski’nin unutulmaz eseri “Kuğu Gölü”nün hikâyesinin halk tarafından pek bilinmediğini fark edince bu kitapları hazırlama fikri doğdu. “Ada Bale Gösterisinde” serisi müzikli ve sesli kitaplardan oluşuyor.

Kızım Ada’nın adını verdiğimiz kahraman, klasik balenin önemli eserlerinin sahnelenme çalışmalarını takip ederken, bir çocuğun diliyle hem eserin hikâyesini anlatıyor hem de sahnelerin nasıl hazırlandığı konusunda çocuk ve yetişkin okuyuculara bilgi veriyor. Çizeriyle editörüyle muazzam bir ekip çalışması sonucu ortaya başucu niteliğinde bir seri çıktı. Gurur duyuyorum.

KURDUĞU AKADEMIDE 20 YILDIR SANATÇI ADAYLARI VE IYI SANATSEVERLER YETIŞTIREN, ÖĞRENCILERIYLE ÇOK SICAK BAĞLAR KURAN TAN SAĞTÜRK’ÜN DOĞAN EGMONT’TAN ÇIKAN KUĞU GÖLÜ, FINDIKKIRAN, DON KIŞOT, UYUYAN GÜZEL GIBI ÇOCUK KITAPLARI BALEYI TANITMAK AÇISINDAN ÇOK ÖNEMLI ROL OYNUYOR.

18

"BALE SADECE 'BIR' KÜLTÜRÜN DEĞIL 'EVRENSEL' KÜLTÜRÜN PARÇASI"

Doğa aşığı sanatçılardan olduğunuzu biliyoruz.

Ağaç işleme konusundaki hünerinizi buna bağlayabilir miyiz? İzmir’in yemyeşil doğasında büyüme şansım oldu.

Yaşadığım diğer kentlere de o doğanın izlerini taşımak ihtiyacını hissettiğim için olsa gerek ahşap işlemeye merak saldım. Evimin bahçesinde çocuklarım için bir oyun evi inşa ettim. Çocukluğumda bir ağaç evim olmasını çok isterdim. Her detayını özenle çizdim ve bodrum katındaki marangozhanemde tüm oymalarını ellerimle yaptım. Oyuncak evin yanında salıncak da olmazsa olmazdı. Çocuklarımın doğanın içinde babalarının onlar için yarattığı bu dünyada benim gibi doğa aşığı olacaklarını umut ediyorum.

19

v S A Äž L I K

20

Op.Dr. KÜRŞAT ÇAĞIN

GÖZ HASTALIKLARI UZMANI

Keratokonüs Kornea sivrileşmesi olarak da bilinen Keratokonüs, gözün ön kısmındaki saydam kornea tabakasının öne doğru bombeleşmesi ve incelmesi nedeniyle dejeneratif yani yapısal değişime sebep olan, kronik ve ilerleyici bir hastalıktır. Genellikle iki gözde birden ortaya çıkar ama bir göz diğerinden daha fazla etkilenir.

21

v

KERATOKONÜS GÜNLÜK YAŞAMI ZORLAŞTIRIR için hastalar istemsizce sürekli gözlerini kısarlar.

Keratokonüs korneada sivrilme, bombeleşme ile başlar; ardından kornea merkezinde görmeyi çok bozan skar dokusu oluşur.

Sebepleri nelerdir?

Keratokonüs vakalarına orta veya yüksek derecede astigmatizma eşlik eder ancak bu düzensiz bir astigmatizma olduğundan gözlük kullanılsa bile net bir görüş elde edilemez. Görüntüde dağılma, polyopia denilen nesnelerde çoklu görüntü, açıklanamayan ışık duyarlılığı, gözlük numaralarında sık değişim, astigmatizmada ilerleme başlıca belirtileridir. Dolayısıyla hastalar göz numaralarının sürekli büyüdüğünden, özellikle astigmat değerlerinin arttığından, gözlükle bile asla net görüşe sahip olamadıklarından yakınırlar.

Hastalar günlük hayatlarını sürdürürken birçok sıkıntı yaşarlar.

Korneaya düşen ışık düzensiz dağıldığından görüntüyü düzeltmek

Sağlıklı Kornea

Sanıldığından daha yaygın olan Keratokonüs, çocukluk çağında görülse de genellikle ergenlik çağında başlayıp otuzlu, kırklı yaşlara kadar devam eder.

Keratokonüsün oluşumunda hem genetik hem de çevresel faktörler etkilidir. Kuru ve soğuk iklimlerde hastalık daha sık görülür. Ultraviyole ışınları, alerjik bünye, göz ovalama, kaşıma gibi faktörler de hastalıktan sorumludur.

Keratokonüs yaygın bir göz hastalığıdır Sanıldığından daha yaygın olan Keratokonüs, çocukluk çağında görülse de genellikle puberte yani ergenlik çağında başlayıp otuzlu, kırklı yaşlara kadar devam eder.

Keratokonüsün görülme sıklığı 50/100.000’dir. Aile hikâyesi olanlarda ve alerjik bünyeli kişilerde daha sık görülen bu hastalığa erkek ve kadınlarda eşit oranda rastlanır.

Keratokonüslü Kornea

Normal Görüş

Keratokonüs Başlangıcı

KERATOKONÜS HASTALARI ASTIGMATIZMA BELIRTILERINE BENZER BIR ŞEKILDE NESNELERI BULANIK, HARELI, GÖLGELI, ÇOKLU ŞEKILDE GÖRÜR. ANCAK ASTIGMATIZMA ILE ARADAKI FARK, BU KALITESIZ GÖRÜŞÜN GÖZLÜKLE ÇÖZÜLEMEYECEK OLMASIDIR. KORNEA ÜZERINDEKI YAPISAL BOZUKLUK DEĞIŞIM GÖSTERDIĞINDEN GÖZLÜK YA DA KONTAKT LENSIN SIKLIKLA DEĞIŞIMI SÖZ KONUSU OLABILIR.

22

İleri Seviye Keratokonüs

Keratokonüs literatüre ne zaman girdi? İlk olarak 1729’da Benedict Duddell’in tanımlayıp literatüre soktuğu Keratokonüs, 1748’de Alman anatomist Burchard David Mauchart tarafından ayrıntılı olarak tanımlanmıştır.

KERATOKONÜSÜN TANISI BIOMIKROSKOPI ILE KORNEA INCELENEREK VEYA KORNEAL TOPOGRAFI CIHAZI YARDIMI ILE KONULUR.

KERATOKONÜS KIŞIYE ÖZEL TEDAVI GEREKTIRIR Yapısal bir hastalık olan Keratokonüsün kökten bir çözümü olmasa da hastaların hayatlarını rahatça devam ettirebilecekleri bir görme kalitesine ulaşmak mümkündür.

Keratokonüsün tanısı biomikroskopi ile kornea incelenerek veya korneal topografi cihazı yardımı ile konulur.

Hastalığın seyri ve ilerleme hızı son derece farklı gelişebileceğinden Keratokonüs tedavisi kişiye özeldir.

Tedavide ilk amaç hastalığın ilerlemesini durdurmaktır. Bunun için korneal çapraz bağlama (Corneal Cross Linking - CCL) yapılır. Riboflavin solüsyonunun göze damlatılıp UV ışınları ile aktive edilmesi sayesinde korneadaki kollajen liflerinin amino grupları arasında kuvvetli bağların oluşması sağlanır. Ortalama iyileşme süreci iki gün olan tedavide kornea güçlenir. Bu tedavi ile bazı vakalarda hastalığın ilerlemesi durdurulur, hatta görme seviyesinde bir miktar artış sağlanabilir.

Tedavideki ikinci adım görmenin arttırılmasıdır. Korneanın bozulan şekli dikkate alınarak özel üretilmiş kontakt lensler ile bu sağlanabilir.

Bunun için hastanın ihtiyacına göre yumuşak ya da sert lenslerin yanı sıra hibrit ve skleral lensler kullanılır. Çapraz bağlama ya da kontakt lensle iyi bir görüş sağlanamazsa veya hasta kontakt lensi tolere edemezse kornea üzerinde oluşan bombeliği azaltıp göze gelen ışınların doğru kırılmasını sağlamak için korneaya halka takılır. Korneal Ring adı verilen bu halkalar bozulan kornea dokusunun içine monte edilen, şeffaf, doku uyumlu, cam türevi implantlardır. Femtosaniye (Intralase) Lazer sayesinde kornea içinde istenilen derinlik ve çapta oluşturulan tünellere yerleştirilen bu halkalar, göz içine uygulandıkları için kontakt lens gibi takılıp çıkarılmazlar. Bu halkalar ömür boyu hastanın gözünde kalabildikleri gibi gerektiğinde hastane ortamında gözden çıkarılabilirler.

Tüm bu tedavi yöntemleriyle istenen sonuç alınamazsa Keratoplasti (kornea nakli) ameliyatı yapılır.

Halk arasında bu ameliyata göz nakli dense de nakil edilen doku sadece korneadır. Bağış yapılan sağlıklı korneadan 6-9 mm çapında çıkartılan parça, alıcı hastanın korneasından aynı büyüklükte çıkartılan bölgeye dikilir.

1

2

3 KERATOKONÜSLÜ HASTALARIN HAYATLARINI DAHA RAHAT DEVAM ETTIRMELERINI SAĞLAMAK IÇIN (1) KORNEANIN BOZULAN ŞEKLI DIKKATE ALINARAK ÖZEL ÜRETILMIŞ KONTAKT LENSLER, (2) KORNEA ÜZERINDE OLUŞAN BOMBELIĞI AZALTIP GÖZE GELEN IŞINLARIN DOĞRU KIRILMASINI SAĞLAMAK IÇIN KORNEAL RING (HALKA) TAKILMASI, (3) KERATOPLASTI (KORNEA NAKLI) GIBI TEDAVILER UYGULANIR.

23

v S A Äž L I K

24

Prof.Dr. MEHMET BORAZAN GÖZ HASTALIKLARI UZMANI

A M EL İ YATS I Z G ÖZ Ç EVR E S İ E ST E T İ Ğ İ YÖ N T E M L E R İ

Botoks, Göz Altı Işık Dolgusu ve PRP Cilt yaşlanmasının en belirgin özelliği kırışıklıkların belirmesidir.

Ciltte zaman içinde dermal kolajen, hyaluronik asit ve elastin azalmasına bağlı olarak hacim kaybı ve doğal cilt incelmesi görülür. Göz çevresini de oldukça etkileyen bu süreç, sigara ve güneş ışınlarına maruz kalınması gibi çevresel faktörlerin etkisi ile hızlanır.

Günümüzde, özellikle kadınların korkulu rüyası olan ve yaşlanma belirtisi sayılan cilt kırışıklıkların yok edilmesinde ameliyatlı ve ameliyatsız estetik yöntemleri geliştirilmiştir.

Bu makalede sizlere tüm dünyada popüler olan ve uygulamaları gün geçtikçe yaygınlaşan ameliyatsız göz çevresi estetiği yöntemlerinden bahsedeceğim.

1. Botulinum Toksin Enjeksiyonu (Botoks) 2. Göz Altı Işık Dolgusu Enjeksiyonu (Hyaluronik asit) 3. Trombositten Zengin Plazma (PRP)

UYGULAMA ALANLARI

Botoks, Clostridium Botulinum bakterisinden elde edilen bir proteindir. Hedeflenen kaslara küçük miktarlarda botoks enjekte edildiğinde kimyasal denervasyon yaparak kas kasılmalarında geçici azalma olur ve tedavi edilen alanda cilt kırışıklıkları düzleşip kaybolur. Burada hedef kası felç etmek değil, geçici kuvvet kaybı sağlamaktır.

› Kaz ayağı çizgileri

BOTOKS

BOTULINUM TOKSIN ENJEKSIYONLARI

› Kaş çatma çizgileri › Kaş kaldırma › Alt göz kapağı kırışıklıkları › Yatay alın çizgileri › Burun bölgesi tavşan çizgileri

Botoks, deriyi doğrudan etkilemez. Ancak siniri etkilediği için dolaylı olarak damar genişlemesine bağlı olarak ciltte parlaklık ve canlılık etkisi gösterir.

Toksin etkisini enjeksiyondan 3 gün sonra göstermeye başlar ve 10. günde tamamen oturur.

3-6 ay boyunca gözlemlenen etkilerin tamamen geçmesi 6-7 ayı bulabilir.

25

HYALURONIK ASIT

v

26

GÖZ ALTI IŞIK DOLGUSU

UYGULAMA ALANLARI

Doğal yaşlanma süreci ve genetik faktörlerin yanı sıra zararlı kimyasal maddeler ve güneş ışığı gibi çevresel faktörlere bağlı olarak vücudumuzdaki doğal hyaluronik asit stoğu azalır, hatta giderek yok olur.

Bunun sonucunda cilt dokusunda bozulma yaşanır.

Derinin su tutma yeteneği kaybolarak deride kırışıklıklar belirir. Bu durum da göz altında çöküntülere, gölgelenmeye veya morluklara neden olur.

Işık dolgusu ile cilt gençleştirme, göz altı bölgesinin yanı sıra yüzün başka alanlarına da uygulanır.

Doku hacmindeki azalmayla birlikte göz altında oluşan bu çukurluklar, morluklar ve kırışıklıklar, özel olarak üretilmiş dolgu materyalleri ile azaltılabilir ya da ortadan kaldırılabilir. Bu sayede cildin uzun süreli yeniden yapılandırılması sağlanır.

“Göz Altı Işık Dolgusu” uygulamalarında dolgu materyali olarak cildin yapı taşlarından olan hyaluronik asit kullanılır. Hyaluronik asit, deride doğal olarak bulunan, biyolojik olarak parçalanabilen bir polisakkarittir. Göz altı bölgesine hyaluronik asit dolgusu uygulandığında, su tutucu özelliğinden dolayı cildin hidrasyonunu yani nemlenmesini sağlar. Göz altı çukurlukları, morlukları ve kırışıklıkları kaybolduğu için pürüzsüz ve yumuşak bir görünüm elde edilir.

Bunlar; › Elmacık şekillendirmesi › Nazolabial bölge şekillendirme › Dudak uygulaması › Alın ve Glabella uygulaması › Marionet ve çene dolgusu

GÖZ ALTI MORLUĞUNUN PRP (PLATELET RICH PLASMA) ILE TEDAVISI

PRP

Trombosit yönünden zenginleştirilmiş plazma uygulaması adı verilen PRP, cilt gençleştirici tedavi yöntemlerinden biridir.

UYGULAMA ALANLARI › Tüm cildin yapılanması, parlak ve sağlıklı görünüm elde edilmesi › Göz altı morluklarının tedavisi

Kök hücre mantığından yola çıkan PRP yönteminde, büyüme faktörleri kök hücrelerin göçünü ve çoğalmasını tetikler. Böylece dokuda yenilenme meydana gelir. Bu yöntemin en önemli avantajı kişinin kendi kanından elde edilmiş olması ve alerji riski taşımamasıdır.

› Oluşmuş kırışıklıkların giderilmesi

Yapılan bu uygulamada; kişiden alınan çok az miktardaki kan özel tüpe konarak özel işlemlere tabi tutulur. Elde edilen az miktardaki trombosit yönünden zenginleştirilmiş plazma (PRP) kişiye enjeksiyon yoluyla geri verilir.

› Yüz, boyun, dekolte, bacak, eller ve kolların estetik tedavisi

PRP ile tedavi edilebilen göz altı morlukları, göz çevresinde sık görülen önemli bir cilt sorunudur. Çok çeşitli nedenleri vardır. Bunlar arasında genetik, egzama, atopi, kansızlık, guatr, vitamin eksikliği, uykusuzluk, kilo kaybı, alkol ve sigara kullanımı sayılabilir.

› Vücutta oluşan çatlak izlerinin iyileşmesine destek › Güneş lekesi, yara izi ve sivilce izlerinin giderilmesi

› Lazer veya kimyasal peeling uygulama sonrası cildin yapılanmasına yardımcı olmak › Saç ekimi sonrası veya genel saç problemlerine destek › Ameliyat bölgelerinde skar oluşumunu azaltmak ve iyileşmeyi hızlandırmak için kullanılır.

Göz altı morluğu olan kişiye özel iğneler yardımıyla 2-4 haftalık aralıklarla 2-4 seans PRP uygulanır. İstenen etki 3. seanstan sonra belirgin olarak gözlenir.

PRP tedavisinde cilt yenilenmesi kalıcıdır.

Ancak yaşlanma süreci devam ettiği için idame tedavisi gereklidir. Genel olarak idame tedavisi 8-10 ayda bir yapılabilir.

Ameliyatsız Cilt Gençleştirici Tedavi Yöntemlerini (Botoks, Dolgu, PRP) farklı zaman aralıklarında uygulamak mümkündür. PRP tedavisinden en az 2 hafta önce veya 2 hafta sonra botoks enjeksiyonu ve dolgu yapılabilir.

Globalleşen dünyada ameliyat gerektirmeyen estetik uygulamalar baş döndürücü hızda artmaktadır. Yaşlanmayı belli bir süre geciktirme adına yapılan bu estetik uygulamalar insanların artan talepleri doğrultusunda popüler hale gelmekte ve biz hekimleri daha değişik arayışlara sürüklemektedir.

27

v S A Ğ L I K

PTERJIUM GÖRME KAYBI YAPTIĞI IÇIN ÖNEMSENMESI GEREKEN ANCAK TEDAVI EDILEBILIR BIR GÖZ HASTALIĞIDIR. İLERI DÜZEYLI VAKALARDA, GÖRME AKSINI BOZAN PITERJIUM TABAKASI CERRAHI OPERASYONLA SIYRILARAK GÖZ YÜZEYINDEN UZAKLAŞTIRILIR. PTERJIUMUN UZAKLAŞTIRILDIĞI VE AÇIKTA KALAN BÖLGEYE, GÖZÜN SAĞLIKLI ALT KISIMLARINDAN BIR GREFT ILE YAMA YAPILIR.

28

Op.Dr. LEVENT TAHSIN ÖZDÖKER GÖZ HASTALIKLARI UZMANI

Pterjium Halk arasında “et yürümesi, göz eti, kuş kanadı, melek kanadı” olarak bilinen ve yaygın olarak karşılaşılan “pterjium”, gözün beyaz tabakasını (sklera) kaplayan konjonktiva zarının kalınlaşıp damarlanarak gözün saydam tabakasına (kornea) ilerlemesidir.

Pterygion Yunanca’da “kanat” anlamına gelir ve bu hastalık yüzyıllar önce Hipokrat, Galen ve Celcus tarafından tanımlanmıştır.

Olguların 1/3’ünde iki gözde de görülür.

Erkeklerde daha yaygındır. Genelde nazal (burun) yönden saydam tabakaya doğru gelişir. 15 yaş altı kişilerde çok nadir görülmekle beraber, yaş ilerledikçe görülme sıklığı artar.

NEDENLERI NELERDIR? Pterjium, gözün iç kısmında bulunan limbal kök hücre bozukluğu veya azlığı nedeni ile oluşur.

Bu hastalığın ortaya çıkmasında birincil etmen genetik yatkınlıktır.

Güneşten yayılan ışınların; limbal kök hücre ölümlerine sebep olması nedeniyle pterjiumu tetiklemesi ise ikincil etmendir. Dolayısıyla ailesinde pterjium olanlar, güneş ışınları ve kuru havaya korumasız (güneş gözlüğü ya da şapka olmadan) maruz kalanlar, alerjik göz hastalığı bulunanlar, kimyasal iritasyona maruz kalanlar bu hastalık için risk altındadırlar.

BELIRTILERI NELERDIR? Belirtileri ışığa bakamama, sürekli göz numarası değişimi, gözde yanma, göz yaşarması, gözde kızarıklık olmakla beraber çoğunlukla asemptomatiktir yani pek belirti vermeksizin sessizce seyreder ve sadece göze yürüyen et olarak görülür.

Pterjium astigmatizma yaparak ya da görme aksını kapatarak görme kaybına neden olabilir.

Bundan dolayı önemsenmesi gereken bir hastalıktır.

NASIL TEDAVI EDILIR? Genelde başlangıç düzeydeki pterjium takip edilir; güneşin UV ışınlarından korunması önerilir; iritatif (batma, yanma) şikâyetler varsa gözyaşı damlaları ve steroid damlalar vb. medikal tedaviyle giderilmeye çalışılır. İleri düzeyde pterjium vakalarındaki tedavi yöntemi ise cerrahidir. Pterjium görme aksına yaklaşıyorsa, görme keskinliğini düşürüyorsa, göz hareketlerini kısıtlıyorsa, ileri derecede iritatif semptomlar (batma, yanma) varsa, kozmetik problemlere yol açıyorsa cerrahi müdahaleyle tedavi edilmelidir.

Temel cerrahi yöntem pterjiumun sıyrılarak göz yüzeyinden uzaklaştırılması ve konjonktivanın sütüre edilmesidir.

Fakat cerrahiden sonra tekrarlama oranı çok sık olduğundan, farklı cerrahi teknikler tanımlanmıştır. Bunlar; konjonktival otogreft, konjonktival limbal otogreft, amniyotik zar transplantasyonu, konjonktival fleb kaydırılmasıdır. Tanımlanan bu cerrahi yöntemlerdeki temel amaç konjonktivayla kornea arasına bariyer görevi görecek farklı bir dokunun yerleştirilmesidir. Genelde cerrahlar dokuyu sütürle yerine sabitlerken, doku yapıştırıcıları da kullanabilmektedir.

Cerrahi sonrası rahatsızlığın nüksetmesini önlemek için cerrahi sırasında Mitomisin C,5-Fluorouracil gibi kemoterapik ajanlar da uygulanabilmektedir.

TEMEL CERRAHI YÖNTEM PTERJIUMUN SIYRILARAK GÖZ YÜZEYINDEN UZAKLAŞTIRILMASI VE KONJONKTIVANIN SÜTÜRE EDILMESIDIR.

29

v S A Äž L I K

30

Uzm.Dr. UĞUR ZEREN

RUH SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI UZMANI

PSİKİYATRİ HAKKINDA

SIK SORULAN SORULARA YANITLAR PSİKİYATRİ NEDİR? Ruh her ne kadar felsefik ve ruhani bir tabir olsa da ülkemizde bir bilim dalına adını vermiştir. Ruh sağlığı ve hastalıkları yani bilinen diğer ismi ile psikiyatri, beynin nasıl işlediği ile ilgilenen tıp dalıdır. Ben yazımda kendi işimi ve bölümümü bu nedenle PSİKİYATRİ olarak tanımlayacağım.

Beyin sürekli bir bilgi alışverişinin olduğu, bu bilgilerin işlenerek gerekli yerlere gerekli şekilde iletildiği bir şirket gibidir. Beynin şirkette olduğu gibi bölümleri vardır. Hafıza, iştah, uyku, cinsellik, korku, hesap vs merkezleri sürekli birbirleri ile bağlantı halindedir. Bir merkezde veya

bağlantıda sorun oluştuğunda tüm beyin etkilenebilir.

Beyinde sürekli bir yıkım hali vardır.

Var olan bazı bağlantılar budanır, yani yok edilir. Yıkım olurken bir yandan da yapım olur. Sürekli yeni bağlantılar kurulur. Bir diğer deyişle yeni yollar açılır. Bu yapım ve yıkım sayesinde beyin hayata adapte olabilir ve yaşamda kalmayı sağlayabilir.

Eğer yaşanan olaylar sonucu beynimiz hayata uyumlu olarak yapılıp yıkılıyorsa sağlık hali, uyumsuz olarak yapılıp yıkılıyorsa PSİKİYATRİK HASTALIK hali oluşur.

31

v

PSİKİYATRİK HASTALIKLARIN ETKİLERİ NELERDİR? Beynin diğer organların yöneticisi olduğu herkes tarafından bilinir.

Beyin etkilenince kalp, böbrek, bağırsaklar, ter bezleri, deri, saçın teli, ayağın tırnağı yani her yer etkilenebilir. Organların uyumsuz çalışması sonucu her organa özgü yakınmalar oluşur.

Beyin metabolizmayı yavaşlatırsa; - Kalp atışı düşmesi ve tansiyon düşüklüğü - Su tutumuna bağlı ödem - Mide ve bağırsakların yavaşlaması ile sindirim yavaşlaması ve hazımsızlık - Az terlemeye bağlı kuru cilt ya da terlemeye bağlı ateş basması - Kas gevşemesi, el ayak tutmaması olur.

Beyin metabolizmayı hızlandırırsa; - Kalp atışı artar ve tansiyon yükselir - Sık idrara çıkılır - Mide ve bağırsak hızı artar; gastrit, ishal ve gaz çıkarma olur

- Fazla terleme olur; sıvı kaybına bağlı üşüme oluşur - Kasların sürekli gergin olmasına bağlı kas ağrıları olur.

Beyin bu işlevleri düşünceler ve dolayısıyla duyguları oluşturarak düzenler. Düşünce ve duygunun beyinde nasıl oluştuğu halen tam olarak bilinmese de biyokimyasal süreçler sonucunda oluştuğu bilinmektedir. Yani beyin düşünür, düşünce sonucu duygu oluşur ve o duygular bedeni uygun davranış için düzenler; nihayetinde insan bir davranışta bulunur.

Davranışları insanın hayatını kolaylaştırıp haz almasını ve işlevselliğini sağlıyorsa sorun olmaz.

Hayatını zorlaştırıp haz almasına engel oluyorsa kendisi ve çevresi için azap haline gelir. Sosyal yaşamı, iş veya okul hayatı, insani ilişkileri bozulabilir. Kendisinden beklentileri karşılayamayacak hale gelebilir.

Beyin düşünür, düşünce sonucu duygu oluşur ve o duygular bedeni uygun davranış için düzenler; nihayetinde insan bir davranışta bulunur.

Sözün özü; kişinin bedeni, sosyal hayatı, iş veya okul hayatı ve tüm insan ilişkileri olumsuz etkilenir.

PSİKİYATRİK HASTALIKLAR NASIL OLUŞUR? Psikiyatri biliminin uğraştığı 400 civarında hastalık vardır. Oluşma biçimleri değişebilmekle birlikte genellikle genetik yatkınlık ve maruz kalınan yaşamsal olaylar sonucunda bu hastalıklar oluşur. Örneğin depresyon hastası annesi olan bir kişi, depresyona yatkın genler ile hayata başlar. Annesinin davranış ve sözleriyle hayata karşı bir bakış açısı geliştirir. Dolayısıyla annesi gibi depresyon hastası olma ihtimali artar.

Bir diğer önemli faktör kişinin yaşadığı kültürdür. Alkol ya da uyuşturucu madde kullanımının sık olduğu bir kültürde yaşıyorsa bu maddeler ile erken yaşta tanışılabilir. Beslenme biçimi, nüfus yoğunluğu, hava şartları da bazı hastalıklara zemin hazırlayabilir.

Sözün özü; hiçbir hastalık tek nedenle açıklanamaz. Aynı koşullarda bazı kişilerde hastalık oluşurken bazılarında olmamasının nedeni bu farklı nedenlerdir.

PSİKİYATRİ İLAÇLARINA NEDEN ÖNYARGI VAR? Psikiyatri tedavisine ve ilaçlarına karşı olan çoğu kişi “İLAÇLAR BANA NE YAPACAK”, “BENİ NASIL TEDAVİ EDEBİLİR Kİ” diyor. Aynı kişiler tansiyon, diyabet (şeker) hastası olduklarında ya da ağrıları olduğunda kullandıkları ilaç bana nasıl fayda edecek diyorlar mı? Onlara, “beynin diğer organlardan ne gibi bir farkı var” diye sorduğumda şu yanıt geliyor: “İnsan isterse her şeyi başarır, her şey bizim elimizde”. Kalbimizin, böbreğimizin, bağırsaklarımızın, midemizin çalışması ne kadar elimizde ise beynimizin de çalışması o kadar elimizdedir.

Akıllı telefon ile yazılan bir mesajın veya yollanan bir fotoğrafın karşı tarafa nasıl gittiğini anlıyor musunuz? Bir avuç sıvının (benzin) bu kadar hareketi nasıl sağladığını anlayabiliyor musunuz?

Kendi kendine açılıp kapanan kapıları, dünyanın bir ucundaki futbol maçını evinizdeki bir ekrandan izleyebilmeyi anlayabiliyor musunuz? Bunlar 32

anlaşılabiliyorsa, psikiyatri ilaçlarının beyni etkileyebilmesi de anlaşılabilir.

Bu soruların hepsinin yanıtı bilimsel olarak vardır. Beyinde işleyişi sürdürmek için bazı maddeler bulunur.

Bu maddeler bir nevi hormon gibi davranarak beynin çalışma düzenini belirler. Eğer ölüp kalmazsak 20-30 yıl sonra psikiyatristler hiç bu kadar konuşmayacak. Bir görüntüleme ve bir kan tahlili ile beynin neresinin nasıl çalıştığı, nerede hangi maddenin azaldığı ya da arttığı ortaya çıkacak.

Psikiyatrik ilaç ile ilgili eleştiriler yan etkilerinden veya tam etki etmediklerinden kaynaklanır. Uyutan, uyuşturan, kilo aldıran eski ilaçların etkisi nedeni ile bu önyargılar var.

Haklılık payı da vardır. Bugünün ilaçlarında yan etki potansiyeli çok daha azdır. Psikiyatri henüz çok yeni bir bilim olduğu için eksikler elbette vardır ama eski ilaçlara göre günümüz ilaçları çok daha az yan etkilidir.

PSİKİYATRİK HASTALIKLAR NASIL TEDAVİ EDİLİR? Tedavi için önce hastalık olup olmadığına karar verilmelidir.

Hastalık oluştuysa ne olduğu, hangi aşamada olduğu, kişiyi ne kadar etkilediği tespit edilmelidir. Bunun için de kişinin muayenesi -ki bu yüz yüze olmalıdır- yakınlarından alınan bilgi, gerekiyorsa kan tahlilleri, görüntüleme ve psikolojik testler gerekir.

Psikiyatri insanın tarifini göz önüne alarak tedaviye yaklaşır. İnsan bilimsel olarak biyo-psiko-sosyal bir canlı olarak tarif edilir. O yüzden tedaviyi tam olarak yapabilmek için üç özelliği de ele almak gerekir.

Her insanın biricik olduğunu unutmamak gerekir ancak hayata boş bir sayfa olarak da başlamıyoruz. Örneğin biyolojik özelliklerimiz annebabamız, dedemiz, ninemizden getirdiklerimizdir. Elimizde olmayan bu kalıtımsal kısma biyolojik tedaviler uygulanmalıdır. Biyolojik tedaviler olarak ilaçlar, ışık tedavileri, EKT (şok tedavisi) gibi yöntemler sayılabilir.

Psikolojik özelliğimiz ise yaşam olaylarına nasıl baktığımız yani onları nasıl yorumladığımızdır.

Psikolojik özelliklerimiz genellikle yaşananlardan öğrenilenlerdir.

Tedavilerde kişinin yaşamına uyum sağlamayan, yaşamını zorlaştıran bakış açıları ele alınır. Sorunları çözmek için kullandığı yöntemler tespit edilir. Kişinin farkındalığı sağlandıktan sonra öğretilen yöntemleri uygulaması istenir.

Sonuçları tekrar değerlendirilir.

Yeni önerilerde bulunulur ve bu süreç böyle devam eder. Dolayısıyla psikoterapi bir nevi yeniden öğrenme sürecidir.

Sosyal özelliklerimiz ise içinde bulunduğumuz kültür, doğa olayları, siyasi, dini vb tutumlardır.

Kişinin sosyal yaşamının etkileridir.

Sosyal çevreyi nasıl değiştirip kabul edeceği ile çevrenin ona nasıl destek olabileceği tedavide ele alınmalıdır.

Kişinin farkındalığı sağlandıktan sonra öğretilen yöntemleri uygulaması istenir.

Sonuçları tekrar değerlendirilir. Yeni önerilerde bulunulur ve bu süreç böyle devam eder. Dolayısıyla psikoterapi bir nevi yeniden öğrenme sürecidir.

Tüm bu özelliklerin bir bütün haline gelmesi ile psikiyatrik hastalıklar genellikle büyük oranda tedavi edilebilmektedir.

PSİKİYATRİK HASTALIKLARDAN NASIL KORUNABİLİRİZ? Hastalıkların en iyi tedavisi hasta olmamaktır. Psikiyatri alanının belki de en zayıf kaldığı yöntem budur.

Genellikle kişiler hastalık oluştuktan sonra psikiyatristlere başvurdukları için bu alan ihmal edilmiş ve yeterince ele alınamamıştır.

Koruyucu psikiyatrik hekimlik kapsamında kişilere;

Psikiyatrik hastalıkların önlenebilmesi aslında uzun bir süreç olarak düşünülmelidir. Bazı gelişmiş ülkelerde bunun çalışmaları ve uygulamaları da başlamıştır.

- Davranışların nedenlerini, aldığımız kararların nedenlerini, karar alma süreçlerini, düşünceleri, duyguları anlayabilmeyi ve yönetebilmeyi öğretmek gerekir.

Koruyucu tedaviye öncelikle riskli kişileri belirlemek ile başlamak gerekir. En riskli grup genellikle psikiyatrik hastalıkları olanların çocuklarıdır. Diğer bir risk grubu ise çoğu kişinin etkilenebildiği, fiziksel ve sosyal olanakların değiştiği deprem, savaş gibi olaylara maruz kalanlardır.

Yaşamın ilk yıllarında bilgi edinmek, ileri yaşlarda bilgi edinmekten ve bunları alışkanlık haline getirmekten daha kolaydır. İnsanlar erken yaşta edinilen olumlu alışkanlıklar sayesinde de hayatı daha tatmin edici yaşayabilirler.

Kronik hastalıkları olanlar, uzun süreli hastane veya sağlık kuruluşunda tedavi gerekliliği olanlar; erken yaşta anne baba kaybı yaşayanlar da diğer risk gruplarıdır.

Bu gruplar öncelikli olmak üzere, toplumdaki tüm bireylere ulaşabilmek için temel eğitim müfredatında koruyucu psikiyatrik yöntemler ile ilgili ders içerikleri bulunmalıdır. Hastalanmamak için gerekli yöntemler öğretilmelidir.

- Etkin iletişimi, - Hayır diyebilmeyi, - Eleştiri ile baş edebilmeyi,

Genellikle kişiler hastalık oluştuktan sonra psikiyatristlere başvurur. Ancak koruyucu psikiyatrik hekimlik sayesinde psikiyatrik hastalıkların önlenmesi mümkündür.

Bir gömleğin ilk düğmesi gibi düşünmek gerekir. Nasıl ki ilk düğme yanlış iliklendiğinde sonradan gelenlerin doğru iliklenme şansı yoksa, erken yaşlardaki hataların ve eksiklerin telafisi de çok mümkün olmamaktadır.

Sözün özü; hasta olmadan terapiler alarak kendimizi tanır ve sorunlar ile baş etme yeteneklerimizi geliştirebilirsek psikiyatrik hastalıklardan korunma ihtimalimiz de artar.

33

v T E M A

Y A Z I S I

Ufak Değişkenlerden Büyük Sonuçlara

Kelebek Etkisi Hayattaki ufak tercihlerimiz nelere yol açıyor? Acaba yaşadığımız hayat hangi eylemlerin sonucu? Bizim eylemlerimiz de başka hayatlarda büyük değişikliklere sebep oluyor mu? Büyük resmin neresindeyiz?

Bunların net cevabı yok ancak sormamızın bir sebebi var: Minik, tatlı bir kelebek. O kelebek ki bu soruların hem kendisi hem de cevabı.

34

35

v

Minik Tırtıldan İhtişamlı Kelebeğe Her gün çevremizde binlerce olay oluyor. Çoğu önemsiz gözükse de hepsi dev bir bütünün başlangıç adımı ya da devamını getirebilme potansiyeline sahip. Matematikle açıklanamayacak kadar fazla ihtimali hayal edebiliyor musunuz?

dışına çıkılamaz. Değişim kısa sürede yeni bir düzen oluşturur ve bu süreç kestirilemez bir yöne doğru gelişir.”

İşte bu fenomeni vakti zamanında biri düşündü ve “Kaos Teorisi” adını verdi. Bu dâhinin adı Edward Norton Lorenz. Kendisi bir matematikçi ve meteorolog. İkinci Dünya Savaşı sırasında Amerikan hava kuvvetleri, savaşın ardından ise MIT (Massachusetts Institute of Technology) için meteorolog olarak çalıştı.

Biz bu tanımdan ziyade, Lorenz’in daha anlaşılır ve popüler olan “Amazon ormanlarındaki bir kelebeğin kanat çırpması ABD’de kasırgaya sebep olabilir” analojisini tercih ediyoruz. Zira bu cümle sayesinde karmaşık kaos teorisi zamanla “Kelebek Etkisi” olarak anılmaya başladı. Kelebeğin kanat çırpması, koşullardaki ufak bir değişiklikle bir dizi olaylar zincirinin başlamasını temsil eder. Bir başka deyişle, minik bir kar topu kocaman bir çığa dönüşebilir.

1963 senesinde “Bir sistemin başlangıcındaki verilerde yapılan ufacık değişiklikler bile büyük ve öngörülemez sonuçlar doğurur” fikrinden hareketle bu teorinin temellerini attı. Nitekim hava durumu tahminini modellediği bir deneyde başlangıç verisinde binde birlik oynama yaparak çok farklı bir sonuca ulaştı. Genel görüş bu kadar küçük bir farkın çok etki etmeyeceği yönünde olsa da sonuçlar uzun vadede büyük önem arz ediyordu.

Yazdığı makalede bu sürpriz keşfi kısaca şu önerme ile özetledi: “Düzen, düzensizliğe sebep olur. Ancak bu ‘kaos hali’ değildir. Çünkü düzensizlik de kendi içinde düzene sahiptir ve

Meteoroloji alanı için geliştirilen bu fikir de kelebek etkisi yarattı ve bilimin birçok farklı dalında yeni ufuklara vesile oldu. Çünkü kaosun da aslında bir düzen olduğu, önemsiz gibi görünen değişkenlerin uzun vadede büyük sonuçlara yol açabileceği kanıtlanmıştı. Getirdiği yeni bakış açısıyla ekonomi, tarih, siyaset, felsefe, psikoloji gibi alanlarda da kendine yer buldu. Bu sebeple 20. yüzyılın en önemlilerinden kabul edilen keşfiyle Lorenz, meslektaşı Henry Stommel ile birlikte İsveç Bilim Akademisi’nin Nobel Ödülü kadar prestijli olan Crafoord Ödülü’ne layık görüldü. Minik tırtıl büyümüş, müthiş bir etki yaratmıştı.

EDWARD LORENZ, HAVA DURUMU TAHMININI MODELLEMEK IÇIN YAPTIĞI BIR DENEYDE, KOŞULLARDAKI KÜÇÜK BIR DEĞIŞIKLIĞIN MUAZZAM VE UZUN VADELI SONUÇLAR DOĞURABILECEĞINI KANITLADI. "LORENZ ÇEKERI" ADI VERILEN BU SARMAL, KELEBEĞIN KANATLARINI ANDIRMASIYLA "KELEBEK ETKISI" OLARAK DA ANILMAYA BAŞLADI. KAOTIK SISTEMLERI ANLAMAMIZI SAĞLAYAN BU ÇEKERLER, KAOSUN MATEMATIKSEL OLARAK VÜCUT BULMUŞ HALIDIR. KARMAŞIKLIKTAN DOĞAN DÜZENIN YANI KAOS TEORISININ EN SADE ANLATIMIDIR.

36

Edward Lorenz'e uluslararası prestij kazandıran “Kelebek Etkisi”, sunduğu yeni bakış açısıyla ekonomi, tarih, siyaset, felsefe, psikoloji gibi alanlarda da kendine yer buldu.

Kelebeğimiz Uçuşa Geçiyor

1600’LERDE GELIŞTIRILEN TELESKOPUN BIZI GETIRDIĞI NOKTA IŞTE BU… ELON MUSK’IN SAHIBI OLDUĞU SPACE X FIRMASI GEÇTIĞIMIZ SENE MARS YÖRÜNGESINE BIZZAT ELON MUSK’IN KULLANDIĞI TESLA ROADSTER GÖNDERDI. UZAYA GÖNDERILEN BU ILK ARABA, ŞU AN MARS YÖRÜNGESINE DOĞRU SANIYEDE 11 KM’LIK BIR HIZLA ILERLIYOR. ARACA YERLEŞTIRILEN KAMERALAR BELLI ARALIKLARLA DÜNYAYA GÖRÜNTÜLER ILETIYOR.

En yüksek tırmanışlar dahi ilk adımla başlar... Tek tek vurulan küçük fırça darbeleri muazzam bir tabloya dönüşebilir… Bu metaforik cümleler bizce bu fenomene oldukça uygun.

noktaya geldi. Tüm bu silsileyi mağara duvarlarına çizdikleriyle günlük yaşamlarını aktaran ilk insanların başlattığını söylemek hiç de yanlış olmaz.

O halde insanlık tarihinde müthiş silsilelere neden olan şu iki fırça darbesine bir de kelebek etkisi açısından göz atalım…

Ve bir başka çığır açan fırça darbesi…

1609 yılında ünlü astronom Galileo Galilei ilk teleskopu icat etmese ve Newton da geliştirmeseydi bugün Elon Musk’ın gönderdiği bir elektrikli otomobil Mars yörüngesinde gezinmiyor olacaktı. Bu süreçte neler yaşanmadı ki? Kopernik’in güneş sistemi, Newton’un evrensel çekim yasası, Einstein’ın görelilik kuramı gibi uzayı anlamaya adanmış fikirsel katkıların yanı sıra Da Vinci’nin uçma hayali, Wright kardeşlerin tasarımları, roket denemeleri -ki bunu maalesef Hitler Almanya’sına borçluyuz- Ay’a ilk yolculuk ve nihayet bugün Mars’ta koloni kurma fikirleri konuşulur hale geldi. Galileo bu sürecin ilk adımı ve öyle görünüyor ki Mars projesi de son adımı olmayacak.

İlk insanların ilkel şekilde sağladığı iletişim ve kümülatif bilgi aktarımı yazının icadıyla birlikte devrimsel bir sürece girdi. Matbaa icat edilene dek bir nevi emekleyen bu entelektüel paylaşım, matbaanın icadıyla şahlandı. Bu bilgi aktarımını başka bir forma sokan ise fotoğraf makinesinin icadı oldu. Söz ve yazıya artık görsel bilgi de eklenmişti. Radyonun icadı ile işitsel boyut da eklenince insanlık tarihte görülmemiş bir eşikten atlamış oldu. Elektrik, radyo frekans ve nihayetinde internet sayesinde dünyanın bir ucu ile iletişime geçmemiz saniyeler ile hesap edilir

ÜNLÜ FIZIKÇI VE ASTRONOM NEWTON'IN 1668'DE GELIŞTIRDIĞI YANSITMALI (AYNALI) TELESKOPUN REPLIKASI

37

v

Doğadan İlham Almadan Olmazdı İnsanoğlu medeniyet adımlarını atarken doğaya da kayıtsız kalmadı. Bitkiler, hayvanlar, onların kompleks tasarım ve var oluş biçimlerinden ilham alarak yaşamı kolaylaştıracak icatlara imza attı.

Dolayısıyla ulaştığımız teknolojinin temelde doğanın tezahürü olduğunu söyleyebiliriz. Örneğin havacılıkta büyük önem arz eden helikopter, yusufçuk böceğinin aerodinamik yapısından esinlenilerek icat edildi. Bu konseptin son halkası hayatımıza drone denen minik helikopterleri soktu. Artık bu tasarım sadece bir yerden bir yere yük taşımacılığı için değil, sağlık, güvenlik ve savunma için de kullanılır hale geldi. Koca bir helikopterin giremediği yerlere giriyor, ses ve görüntü kaydediyor, gerektiğinde terörist bir saldırının dahi önüne geçebiliyoruz. Kim bilir belki yakın gelecekte bu cihazlar arabaların yerini alacak. Ve biz tüm bu avantajları ufacık bir böceğe borçluyuz.

Elbette doğanın esin kaynağı bununla sınırlı değil. Yakın gelecekte otonom yani kendi iradesi ile hareket eden robotların ameliyathanelerde

cerrahi müdahaleler yapması bekleniyor. Engelli bireylere günlük yaşamlarında yardımcı olacak sayısız robot fikri de gündemde. Ancak en ilginç tasarımlardan biri yine minik bir hayvandan esinleniyor. Pirinç tanesi büyüklüğündeki bir mikro robotun insan vücuduna enjekte edilerek ya da hap misali yutularak, ulaşılması zor noktalara ilaç taşıması ve hastalıklara derman olması hedefleniyor.

Vücudun içinde gezerken karşısına çıkabilecek her türlü engeli nasıl aşabileceğine dair düşünen bilim insanları bilin bakalım nereden faydalanmışlar? Bir tırtıldan... Ürettikleri prototip, elastik yapısıyla kıvrılma, yüzme ve gezinme gibi hareket kabiliyetlerine sahip.

Bütün bunlar ilmek ilmek dokunan bir kumaşın nihayetinde üstümüze tam oturan bir elbise haline gelmesi gibi. Her yeni gelen, sürece katkıda bulunacak bir adım atıyor ve başka bir süreci başlatıyor. Kimi için son olan, diğeri için başlangıcı müjdeliyor.

Dolayısıyla bu muazzam “kaotik düzen” içinde çok önemli rolümüz de olabilir, sıradan bir figüran da olabiliriz.

Popüler Kültürde Kelebek Etkisi Figüran demişken; sinemada, televizyonda hatta edebiyatta Kelebek Etkisi birçok kez dolaylı ya da doğrudan işlendi. Yani bu teori öyle ilgi çekti ki popüler kültür de kayıtsız kalamadı.

Elbette ilk akla gelen, başrolünde Ashton Kutcher’ın olduğu 2004 yapımı “Kelebek Etkisi” adlı film. Filmde kahramanımız Evan Treborn, çocukluğunda ağır psikolojik travmalar geçirmiş bir gençtir. Zamanda yolculuk yapabildiğini fark edince, geçmişe gidip çocukluk travmalarını önlemeye ve gelecekteki halini tedavi etmeye niyetlenir. Hayatın en önemli evresi olan çocukluktaki küçücük olayların kişinin ileriki yaşlarda karakterine, yeteneklerine ve duygusal eğilimlerine etkisi filmde hayli ilginç ele alınır.

Teori dizilerde de birçok kez işlendi. En güzel örneklerinden birini de televizyon tarihine 38

damga vuran “Fringe” dizisinde gördük. Bilim kurgu türündeki yapımda kelebek etkisinin farklı açıları betimlenmiş olsa da bir sahne akıllardan çıkacak gibi değildi. Dizinin üçüncü sezon üçüncü bölümünde hayret verici bir matematiksel öngörüyle bir dolma kalemin yere düşmesine neden olarak zincirleme reaksiyon başlatan karakter, bir otobüsün kadına çarpmasını sağlıyordu.

Bu “kaos düzeni” görsel sanatlar kadar yazın dünyasında da kendine yer buldu. Adam Fawer’ın “Olasılıksız” kitabında Kelebek Etkisi konsepti biraz daha matematiksel olarak işleniyordu. Özel güçleri olan Caine en küçük detayları bile hesaplayıp tüm kelebek etkisi sürecini tahmin edebilen biridir. Denkleme kattığı ufak değişkenlerle tahmin edilemez neticeler elde eden Caine, zor durumlardan bu yeteneği sayesinde kurtulur.

UZMANLAR, KENDI AĞIRLIĞININ 100 KATINI KALDIRABILEN TIRTIL TÜREVI MIKRO ROBOTUN INSAN VÜCUDUNA ENJEKTE EDILEREK, KAN VE MUKUS GIBI VÜCUT SIVILARININ BULUNDUĞU ORTAMLARDA ETKILI HAREKET EDEBILECEĞINI, GELECEKTE VÜCUT IÇINDE ILAÇ TEDAVISINDE KULLANILABILECEĞINI BELIRTIYOR.

Fringe dizisindeki Kelebek Etkisi sekansını izleyin

Orta çağ karanlığı nasıl son buldu?

Böyle bir dönemde Floransa’nın başına talih kuşu kondu. Soylu olmadıkları halde, ticaret ve bankacılık işleri ile zenginleşen Medici ailesi siyasi yakınlıklarını da kullanarak bu şehir devletinin gayrı resmi yöneticisi oldu. Bu dönemde refah içinde yüzen şehir, ailenin reisi Cosimo de Medici’nin bilim ve sanat düşkünlüğü sayesinde aydınların rahat nefes aldığı bir yer haline geldi.

COSIMO DE MEDICI BY JACOPO PONTORMO

Rönesans deyince elbette konu İtalya’ya bağlanır. O yıllarda İtalya’da sanatın kalbinin attığı yer ise Floransa’dır. Floransa kozmopolit yapısı ve güçlü ekonomisi ile önde gelen şehir devletlerindendi. Ancak o tarihlerde skolastik düşünce hakimdi ve kilisenin onayı dışında bırakın yağlı boya resim yapmayı, nefes dahi alamazdınız. Şehirler de bu bağnaz düşünceye boyun eğmiş derebeyleri tarafından yönetildiğinden ressam, heykeltıraş yahut şairlerin tek yapabildikleri, din temalı eserler üretmekti.

Cosimo klasik dönem felsefesine hayrandı. Eski Yunan düşünürü Platon adına bir akademi kurmuş, İstanbul’dan getirttiği kitaplar ve dünyanın çeşitli yerlerinden topladığı klasik el yazmalarının bulunduğu, Avrupa'nın en büyük kütüphanesini açmıştı. Floransa Üniversitesi’nde 700 yıldır unutulmuş Yunanca eğitimini de yeniden başlatmıştı. Donatello ve Brunelleschi gibi büyük sanatçılara da destek veren Cosimo Rönesans’ın fitilini ateşlemişti ama esas yangını başlatan torunu Lorenzo idi.

Medici ailesi çevrelerindeki tüm yobazlığa rağmen bilim ve sanatı koruyup destekledi. Sahip oldukları maddi imkânlar ve siyasal prestij nedeniyle kimse onları karşısına almak istemiyordu. Dolayısıyla Da Vinci, Boticelli, Michelangelo gibi isimlerin hamisi olan Lorenzo Medici, ailesinin attığı Rönesans temelini sağlamlaştırdı.

LORENZO DE MEDICI BY RAPHAEL (1519)

Kronolojiyi terse akıtalım. Klasik dönem sonrasında Orta Çağ karanlığına gömülen bir medeniyette sanatın, özgür düşüncenin kendine yeniden yer bulduğu, benzer bir kelebek etkisi silsilesinin başladığı Rönesans yıllarına dönelim.

Rivayet odur ki Lorenzo kendisiyle aynı dönemde yaşayan Fatih Sultan Mehmet’in İtalya’yı fethetmeyi planladığını biliyordu. Bu yüzden ön yüzünde Fatih’in arka yüzünde kendi yüzünün olduğu madalyonlar bastırdı. Fatih’in ömrü vefa etse idi dönemin İtalya valisi Lorenzo de Medici olacaktı belki, kim bilir…

Kelebek etkisinde “karma” izleri Adına ister kelebek etkisi ister kaos teorisi diyelim, bu fenomenin Doğu öğretileri ile kesişen bir tarafı da var. Kadim Doğu öğretilerinin en popüleri “Karma Yasası” kelebek etkisini nasıl olumlu yöne çevireceğimizi öğretiyor bize.

Karma yasası diyor ki; mutlu ve huzurlu olmak, iyi arkadaşlara sahip olmak istiyorsak önce biz mutluluk ve huzur veren iyi bir arkadaş olmalıyız. Bu aslında değişkenlere göre farklılaşabilecek bir döngü.

Bu noktada aklımıza başka bir açı geliyor. Yakın dönem sinema tarihine damga vuran “The Matrix” filmini izleyenler hatırlayacaktır.

Neo’nun televizyon ekranları ile dolu bir odaya girdiği sahnede, içeride yaşlı bir adam oturur. Bu kişi Matrix’in mimarıdır. Mimar yüzlerce ekrana yansıyan insan hayatlarını izleyebilir.

Kendinizi böyle bir odada hayal edin. Birbirini etkileyen tüm

neden ve sonuçları görebildiğinizi düşünün. Hayatınız boyunca aldığınız, çevrenizde alınan, çevrenizin çevresinde alınan tüm kararlardan haberdar olabiliyorsunuz.

Bu noktadan sonra o odada kimin oturduğunun bir anlamı yok.

Adına ister yaratıcı ister evren ya da kozmos deyin; artık kelebek de sizsiniz fırtına da…

39

v

Selanik’te Kanat Çırpan Bir Kelebek, Anadolu’da Kasırga Başlattı Bilim tarihi ve popüler kültürden siyasi tarihe uzanalım. Bir insanın aldığı karar ailesini, akrabalarını, vatandaşlarını etkileyebilir; hatta bazı kararlar ya da olaylar devlet yıkar, devlet kurar, savaş çıkarır ya da barışı yeniden tesis eder.

Meşhur bir söz vardır: “Bir çivi bir nalı, bir nal bir atı, bir at bir komutanı, bir komutan bir savaşı, bir savaş bir ülkeyi kurtarır.” İşte insanoğlunun “tarih” dediği şey bu ve benzeri hikâyelerin bütünü.

Ekim 1907’de Viyana Güzel Sanatlar Akademisi’ne 18 yaşında bir genç başvurur. Giriş sınavında başarılı olacağına inancı tamdır. Ancak jüri tarafından reddedilir. Tam anlamıyla yıkılmıştır. Akademiye neden kabul edilmediğini sorar.

Sanatsal çizim yeteneğinin yetersiz olduğunu, mimaride şansını denemesi gerektiğini söylerler.

Ülkemizin kurucusu, “Mustafa Kemal” olmaktan “Atatürk” olmaya varana kadar geçen süreçte sayısız badire atlattı, kritik karar verdi, birçok kez ölümden döndü.

Müttefik Almanya ordusundaki rütbeli askerler ve İttihat ve Terakki ile yaşadığı fikir ayrılığı nedeniyle Samsun’a gönderilecek ordu müfettişliği için ilk aday kendisi oluyor. Çünkü işgal altındaki İstanbul ve sarayda alınan kararlar İngiliz işgal yönetimi tarafından denetleniyor. Bu aşamada İngilizler Anadolu’da Almanlarla arası kötü olan bir subayın görev yapmasından son derece memnunlar. İşte bu süreçteki tüm seçim ve kararlar onun 100 yıl önce 19 Mayıs’ta Samsun’a çıkmasına vesile oluyor. Bir milletin topyekûn kurtuluş mücadelesi de böyle başlıyor.

Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunu sağlayan zincirleme reaksiyonun kitaplara yansıyan kadarını bilsek de kelebek etkisinin incecik nüanslarını içeren hikâyelerin çoğu o dönem insanlarının hafızasında kaldı ve toprak oldu.

Kurtuluş Savaşı’nın ardından kurulan cumhuriyetin ilk icraatları üzerinde de Mustafa Kemal’in vaktiyle edindiği deneyimlerin büyük etkisi var. Bir Osmanlı subayıyken 1910’da Fransa’da gözlemci olarak katıldığı tatbikatta bir uçağın savaş amaçlı

O bunu yapmaz. Alman ordusuna yazılır; fırça yerine silahı, boya yerine kanı, tuval yerine Avrupa haritasını seçer.

O resmin sahibi Adolf Hitler’den başkası değildir.

Ancak biz tarihin nefretle değil övgüyle bahsettiği büyük bir adama dikkat çekmek istiyoruz.

Resim güzel değil mi? Adı “Mother Mary with the Child Jesus” yani “Meryem Ana ve Çocuk İsa”. Kim bilir ressam bunu hangi duygularla tuvale aktardı. Aslında onun duygularından ziyade kim olduğu daha çok ilginizi çekecektir.

40

Silsile 1881 yılında Selanik’te başlıyor. Mustafa Kemal ilk eğitiminin ardından orta ve yüksek tahsil için askeri okulu seçiyor. Bu karar onun hayatında olduğu kadar bir millet için de ilk kırılma noktası. Çeşitli rütbelerde görev yaptıktan sonra Birinci Dünya Savaşı boyunca birçok farklı cephede savaşıyor.

kullanımına ilk kez şahit oluyor.

Bir sene sonra Trablusgarp cephesinde, gönüllü katıldığı bu tatbikattan edindiği deneyim ile başarılı bir komutanlık örneği sergiliyor.

Ancak bu tatbikatın genç cumhuriyet için kelebek etkisi bununla sınırlı değil. Mustafa Kemal’in fesi, diğer ülkelerin askerleri arasında alay konusu oluyor. “Kafanızın üzerinde bu gülünç şey varken kimse kafanızın içindekileri dikkate almaz” sözleri bir kıvılcım yakıyor.

Bu noktada fesin Osmanlı’ya hangi yollarla girdiği konusunu araştırmayı size bırakıyoruz.

Mustafa Kemal’in geçmişinden ve milletinden utandığı için

değil, muasır medeniyetler seviyesine ulaşmak için sembol olarak şapkayı seçişinin hikâyesine değinmek istedik sadece. Evet, bizi adım adım Şapka İktisası ve modern giyim kuşama getiren sürecin ilk adımı o tatbikattır. Kim bilir Mustafa Kemal başka hangi olaylara tanıklık etmiş, hangi ilmi bilgilere vakıf olmuş ve kurduğu cumhuriyetin ilk adımlarını bu kadar sağlam atabilmiştir?

Tabii bu adımları büyük risk altında yaşadığı hayatına borçluyuz. Zira kendisinin birçok ölümden dönme hikâyesi de var. Savaşta sıkılan bir kurşunun cebindeki köstekli saate denk gelmesi, binmekten son anda

vazgeçirildiği uçağın yere çakılması, suikast girişimlerinden son anda kurtulması gibi birçok olay rivayet edilir. İşte Selanik’te kanatlarını çırpan bir kelebeğin Anadolu’da başlattığı kasırga hikâyesinden birkaç kesit… Hayatı boyunca onlarca askeri ve siyasi mücadelede hayatını çok önceleri kaybetse idi tarihin akışı ne şekilde değişirdi düşünebiliyor musunuz? Belki de bugün bambaşka sınırları, bambaşka yönetim biçimleri olan bir ülkede nefes alıyor olurduk. Hürriyet mücadelesinin birçok tutsak ülkeye ilham verdiğini de atlamamak gerek elbette.

Anadolu’nun fark yaratan kadınları Genç cumhuriyet ile birlikte topyekûn bir özgürlük ve ilerleme yaşandı. Okumayazma oranı arttı, kurulan fabrikalar ile ekonomide hızlı bir kalkınma sağlandı. Tarım devrimi ile Anadolu köylüsünün emeği birleşince kendi kendine yetebilen bir ülke olduk. Toplumun her kesimi yönetimde söz sahibi haline geldi.

Halide Edip Adıvar hem edebi eserleri ile ilkleri başardı hem

de kurtuluş mücadelesindeki rolüyle kendisine apayrı bir yer kazandı. Hitit dilinin çözülmesine büyük katkıda bulunan arkeolog Halet Çambel, “Hitit hiyerogliflerinin çözüldüğü yer” olarak tanınan Karatepe-Arslantaş Höyüğü'nde Türkiye’nin ilk açık hava müzesini kurdu. Üstelik eskrim alanında 1936 Berlin Olimpiyatları’na katılarak “olimpiyatlara katılan ilk Türk kadını” da oldu.

Af ife Jale sahneye çıkan ilk Türk Müslüman kadındı ve ülkemizdeki kadın hareketine kattıklarıyla haf ızalara kazındı.

Sonuç olarak, araştırdıkça listenin uzunluğuyla gurur duyduğumuz, Cumhuriyet tarihinin büyük etki yaratan kelebeklerinin yaktıkları meşale hiç sönmedi.

2016’DA ÇOK ÖZEL BIR ÇALIŞMAYA IMZA ATILDI. YAPI KREDI AFIFE TIYATRO ÖDÜLLERI’NIN 20. YILI IÇIN “AFIFE JALE’YE SAYGI FOTOĞRAF SERGISI” HAZIRLANDI. O GÜNE DEK BU ÖDÜLÜ ALAN VE BIRÇOKLARINA ILHAM VEREN 20 KADIN OYUNCU, BIR KADIN VE TIYATROCU OLARAK VERDIĞI MÜCADELE ILE TANINAN AFIFE JALE'NIN O MEŞHUR POZUNU VERDI. AFIFE’NIN KELEBEK KANATLARININ ETKISI NE MUHTEŞEM DEĞIL MI?

SATI ÇIRPAN

HALET ÇAMBEL

Tüm bunlar birçok kelebeğin uçmasına vesile oldu. Bırakın ülke yönetimini, aile denen toplumun küçük yapı taşında bile sözü geçmeyen Türk kadını özgürleşerek farklı idealler peşinde koşar hale geldi.

Erken cumhuriyet döneminde sanatta, sporda, edebiyatta, bilimde ilkleri başararak başka kadınlara ilham olan sayısız kadından birkaçına değinelim…

Mustafa Kemal Ankara’da yakıcı bir yaz günü arkadaşları ile Kızılcahamam’a giderken Kazan köyü yakınlarında otomobilinden indi.

Köylülerden biri Ata’ya bir bardak ayran uzattı. Altı çocuklu bu kadın Kazan köyü muhtarıydı. Muhtarlık mührünün babasından kaldığını söyledi. Mustafa Kemal “Kadınların da erkekler gibi çalışıp çeşitli mevkilere yükselmesi hakkında ne düşünüyorsun?” diye sorduğunda “Kadınlarımız Cumhuriyet ülküsü ile bunu başarmak azmine sahiptir Paşam” cevabını verdi. Ve bu sözü sarf eden Satı Çırpan, Cumhuriyet Türkiye’sinin ilk kadın milletvekili oldu.

41

v B I Y O G R A F I

42

malala YOUSAFZAI ÜLKESINDE EĞITIM HAKKI ISTEDI, ÖZGÜRLÜK MÜCADELESININ KÜRESEL SEMBOLÜ OLDU “Ben sadece sıradan bir kızım”… Böyle tanımlıyor kendini Malala Yousafzai. Ancak sıradanlıktan oldukça uzak, hatta hak gaspı, engellenme, ölüm tehditleriyle dolu bir hayatı var. Bu zorluklarla mücadelesindeki kararlılık sayesinde milyonlarca kız çocuğunu eğitim hakkına yeniden kavuşturarak tüm dünyaya örnek ve ilham olan insan hakları aktivisti Malala’nın yarattığı etki hâlâ devam ediyor.

43

v

Bazı kötülükler öyle bir zincirleme reaksiyon yaratır ki iyiliklere vesile olabilir. İşte Malala, böyle bir sürecin çarpıcı örneği.

12 Temmuz 1997 günü kuzey Pakistan’ın Swat bölgesine bağlı Mingora adlı bir kasabada doğdu minik Malala Yousafzai. Babası Ziauddin ona ismini verirken, 1880 Maiwand Savaşı'nda İngiliz askerlerine karşı yerel savaşçıları toplayan, Afganistan'ın ulusal kadın kahramanı Malalai’den esinlendi. Üstelik kızını nüfusuna kaydettirerek geleneklere de karşı çıkmıştı çünkü o dönem sadece erkek çocuklar nüfusa kaydedilebiliyordu.

Evinin yakınında bir okul yöneten Ziauddin Yousafzai, Taliban’ın kız çocuklarının eğitim hakkına vurduğu darbeyi lafını esirgemeden eleştiren, muhalif bir eğitim savunucusuydu.

Yeni şeyler öğrenmeyi seviyor, ülkesinin eğitim kalitesinin dünya sıralamasındaki yerini yükseltmek için var gücüyle mücadele ediyordu.

Onun bu tutkusu zamanla küçük kızı Malala’ya da geçti ve deyim yerindeyse “armut dibine düştü.”

Malala okulu çok seviyordu ve başarılı bir öğrenciydi. Ancak cinsiyet eşitsizliğinden dolayı eğitimini rahatlıkla sürdüremiyordu. 2009

yılına gelindiğinde Taliban’ın Swat bölgesindeki hakimiyeti arttı; bölge kaosun eşiğindeydi. Televizyon ve müzik yasaklanmış, kadınların alışverişe çıkması men edilmiş, okulların kapanacağı söylentileri yayılmaya başlamıştı.

Malala hem kendisi hem de ülkesi için endişeliydi ve sesini duyurmanın yollarını arıyordu. Okulundaki basın kulübünde “Taliban hangi hakla benim temel eğitim hakkımı gasp ediyor” başlıklı ilk konuşmasını yaptığında 11 yaşındaydı.

BBC’nin Urduca servisi için “Pakistanlı Kızın Günlüğü” adını verdiği blogunda takma isimle yazılar yazmaya başladı. Ayrıca kapı kapı dolaşıyor, eğitim hakkını savunmak için insanlarla konuşuyordu. Henüz 12-13 yaşlarında bir kızdı. Ancak şartlar onu öylesine hızlı olgunlaştırmıştı ki bölgesinin sesi olması uzun sürmedi.

Bu çabası ona Pakistan Gençlik Barış Ödülü’nü getirdi ve insan hakları savunucusu Desmond Tutu tarafından Uluslararası Çocuk Barış Ödülü’ne aday gösterildi. Dünya genelinde popülaritesi hızla artan Malala, ülkesinin kızları için güçlü bir çığlık haline gelmişti. Elbette bu bazı kesimleri rahatsız etti.

Malala “Taliban hangi hakla benim temel eğitim hakkımı gasp ediyor” başlıklı ilk konuşmasını yaptığında 11 yaşındaydı.

MALALA BIRDEN FAZLA KEZ TIME DERGISININ “DÜNYADAKI EN ETKILI 100 KIŞI” LISTESINE GIRDI VE KAPAK OLDU.

SUSTURULMAK ISTENEN BIR KIZ ÇOCUĞU, MILYONLARIN SESI OLDU Babası ve Malala ölüm tehditleri alıyordu. Zira New York Times onun hakkında bir belgesel hazırlamış ve kimliğini ifşa etmişti. Bu belgeselin yayınlanması kasıtlı mıydı bilinmez ama küçük kızın ve ailesinin hayatlarını tehlikeye attığı kesindi.

Taliban çevresindeki olaylara sessiz kalmayan bu kızın yarattığı kelebek etkisinden korkuyor ve onu susturmak istiyordu.

9 Ekim 2012’de Malala ve arkadaşları okul servisi ile evlerine dönerken silahlı ve maskeli bir saldırgan servise girdi. İsmiyle seslenerek Malala’yı çağırdı ve ona bir el ateş etti. Kurşun başına ve boynuna isabet ederek onu ağır yaraladı. Aynı saldırıda iki arkadaşı daha yaralandı. Cehalet ve yobazlık kendince bir zafer kazandığını zannetmişti ancak hikâye daha yeni başlıyordu.

Suikasta uğradığında sadece 15 yaşında olan Malala acilen hastaneye kaldırıldı. Hayatta kalmıştı ancak

44

durumu çok ciddiydi. Bu sebeple hemen İngiltere’ye gönderildi ve Birmingham’da askeri yaralanmalar konusunda uzman bir hastaneye yatırıldı. Aylarca burada tedavi gören Malala azmi ve kararlılığı sayesinde sağlığına kavuştu ve haklı davasına kaldığı yerden daha güçlü bir şekilde devam etti.

Bu talihsiz olay suya atılan ufacık bir taş gibi büyük bir dalgalanmaya yol açtı. Suikast dünya çapında kınandı ve protesto edildi. Eğitim hakkı için hazırlanan bir dilekçe iki milyondan fazla kişi tarafından imzalanınca Pakistan meclisi tarihinde ilk kez zorunlu ve ücretsiz eğitim için kanun tasarısı çıkardı. Babasıyla birlikte, eğitim alamayan milyonlarca kız çocuğunun haklarını savunabilmek için “Malala Fonu”nu da kuran bu küçük kız, eğitime hasret kalmış milyonlarca kız çocuğunun hem umut ışığı hem de dişli bir savunucusuydu artık.

THE DAILY TELEGRAPH, 40 DILE ÇEVRILEREK DÜNYA ÇAPINDA MILYONLARCA SATAN BU OTOBIYOGRAFI IÇIN "MALALA BIR TRAJEDIYI POZITIF BIR ETKIYE DÖNÜŞTÜRDÜ" YORUMUNU YAPTI. MALALA’NIN BATI AJANI ILAN EDILDIĞI PAKISTAN'DA ISE KITAP TOPLUMU NEGATIF ETKILEYECEĞI GEREKÇESIYLE YASAKLANDI. KITABIN 2014’TE ÇOCUKLAR IÇIN SADELEŞTIRILMIŞ VERSIYONU DA YAYINLANDI.

ULUSLARARASI DIPLOMASI YAPAN GENCECIK BIR KIZ 2013 yılında, Birleşmiş Milletler onun saldırıya uğradığı 10 Ekim tarihini “Malala Günü” ilan ederek, konuşma yapması için davet etti.

Tarihe geçen konuşmasında şu sözlere yer verdi: “Sevgili kardeşlerim, şunu unutmayın. ‘Malala Günü’ benim günüm değil, hakları için sesini yükselten her kız ve erkek çocuğunun, her kadının günüdür.”

Aynı yıl Kraliçe Elizabeth ve Barack Obama ile görüştü, Harvard’da konuşma yaptı, Time dergisinin her yıl seçtiği “dünyadaki en etkili 100 kişi” listesine ilk kez giriş yaptı ve “Ben, Malala: Eğitim Hakkını Savunduğu İçin Taliban Tarafından Vurulan Kız” adlı otobiyografisini yayınladı.

Bu süreç onu 2014 yılında Nobel Barış Ödülü’ne de götürdü. Henüz 17 yaşında olduğundan bu ödülü alan en genç insan unvanını da kazandı. Ödülle birlikte verilen 1.1 milyon dolarlık hediyeye dokunmayan Malala, bu para ile Pakistan’da okul

NOBEL KONUŞMASI UZUN SÜRE GÜNDEMDE KALAN MALALA, BIRÇOK DEVLET BAŞKANI ILE GÖRÜŞEREK HAK ARAYIŞINI KÜRESEL BOYUTA TAŞIDI.

yaptırdı. Çocuk Barış Ödülü’nden aldığı parayla da Gazze’de birçok okul yaptırmıştı. 2015’te Lübnan’daki Suriyeli mülteciler için bir okul açtığındaysa 18 yaşındaydı.

Malala Yousafzai kadın ve çocuk haklarının, eğitim hakkının ve cinsiyet eşitliğinin yılmaz savunucusu olarak adını tarihe altın harflerle yazdırdı. O, tüm engellemelere rağmen kaybetmediği azmi ve hayatını ortaya koyduğu davası ile gencecik yaşında büyük değişimlerin yolunu açtı.

Bugün çevremizdeki tüm sorunlar için “ben ne yapabilirim ki?” deyip savaşmaktan vazgeçenler için muazzam bir örnek olan Malala’nın otobiyografisindeki şu söz onun mücadelesinin bir özeti: “Kitaplarımızı ve kalemlerimizi elimize alalım. Onlar bizim en güçlü silahlarımız. Bir çocuk, bir öğretmen, bir kitap ve bir kalem tüm dünyayı değiştirebilir.”

MALALA’NIN HAYATINI KONU ALAN VE OLDUKÇA SES GETIREN 2015 YAPIMI “BENIM ADIM MALALA”, 88. OSCAR ÖDÜLLERINDE BELGESEL DALINDA ADAY OLMUŞTU.

MALALA’NIN TALIBAN MILITANLARI TARAFINDAN BOMBALANAN SINIFLARINA BAKAN BU KIZLAR IÇIN BAŞLATTIĞI MÜCADELE TÜM DÜNYADA YANKI BULDU.

MALALA HER MESAJIYLA GÜÇLÜ BIR ETKI YARATIYOR. BU FOTOĞRAFTAKI "BEN KORKUDAN DAHA GÜÇLÜYÜM" MESAJI BAZI KÜLTÜRLER IÇIN ALTIN DEĞERINDE.

45

v R Ö P O R T A J

OYA IŞERI GEVER 46

MEHMET AKA:

“ SANATIM BANA DOĞANIN HEDIYESI” Mehmet Aka, deniz sevgisini yansıtmak ve denizlerin kirletilmesi meselesini haykırmak için yaratıcı yönünü kullanan yetenekli bir sanatçı. Denizin ona verdiği deniz kabukları ve ahşap materyalleri sanatsal objelere dönüştürüyor.

Kurucumuz Kürşat Çağın, akıllı lens operasyonu için hastanemize başvurduğunda kendisiyle tanışmış ve “Deniz Kabuğu” adlı ilk sergisini hastanemizde açması konusunda onu cesaretlendirmiş.

Gözden Dergisi olarak röportaj için buluştuğumuzda önce kişisel tarihinin albümünü paylaştı bizimle. İlk bakışta günlük sandık

Sanata olan ilginizi ne zaman keşfettiniz?

Sanata ilgim epey eskidir. Çocukken bile Tuzla’daki bostanlarda bulduğum su kabaklarını oyup sandal haline getirirdim. Sonraları bir iki ahşap ev yaptım. Yaparken de doğduğum evi hayal ettim.

Sanat okulunda tahsil görürken aldığım çizim ve malzeme dersleri de oldukça faydalı oldu. Elimin yatkınlığı sanırım annemden de geliyor. Annem çok iyi bir modacıydı; 25 sene İzmit’te gelinlik dikti. Ben de onun atölyesinde gelinlik süslerinde kullanılan çiçekleri kalıpla basardım.

Büyük tutkum deniz ise bana hep ilham olurdu. Yıllarca satış-pazarlama sektöründe çalışıp emekli oldum ama denizin kıyıya bıraktıklarını sanatsal figürlere dönüştürmekten hiç vazgeçmedim. Evdeki ufak masamda

ancak bu bambaşka bir şeydi. İlkokulda doldurmaya başladığı albümde 8 yaşındaki bir çocuktan beklenmeyecek güzellikte el yazısıyla alınmış notlar, aile fotoğrafları, ilk ehliyeti, koşucu olmamasına rağmen 100 metrede aldığı birincilik madalyası, Kocaelispor’a ödediği aidatların makbuzları ve daha birçok anı müthiş bir özenle derlenmiş şekilde duruyordu karşımızda. İzmit’in yakın tarihini araştıranlar için Mehmet Bey’in bu albümü bir hazine gerçekten.

Serginin Videosunu İzleyin

Hikâyesi, doğa tutkusu, samimiyeti, gülümseten sohbetiyle Mehmet Aka…

hobi olarak yaptığım bu sanatsal objelere, emeklilikten sonra daha çok vakit ayırdım.

Eserlerinizin oluşma aşamaları neler?

Aslında her şeyin başlangıcı doğa. Gittiğim her yerde, gerekli malzemeler için inceleme yaparım. Örneğin bir deniz kenarında sadece manzaradan faydalanmam. Sağa sola savrulmuş midyeler, yosunlar ve deniz kabuklarından ağaç parçalarına kadar her şeyi alır incelerim. Bir işe yarayacağını düşündüklerimi arabamın bagajına atarım. Eve gelince temizler, kurular ve ihtiyacım olana kadar saklarım. Yapıştırıcı, boya gibi ürünler elbette kırtasiyeden. Ancak bunların dışındaki her şey doğanın hediyeleri.

47

v

“MAALESEF KIYILARIMIZI YOK ETTIK” Eserlerinizde deniz teması oldukça yoğun. Bunu neye bağlıyorsunuz?

Doğma büyüme İzmitliyim. 1924’te mübadele zamanında Atatürk’ün Balkanlardan Türkiye’ye getirip Tuzla’ya yerleştirdiği bir ailenin çocuğuyum. Dedem Kavala’da balıkçılık yapıyormuş. Tuzla’da devam etmiş. Eserlerime yansıyan deniz tutkum da bu köklerime dayanıyor.

Ancak artık deniz kıyıları çocukluğumdaki gibi değil.

Maalesef bütün kıyılarımızı yok ettik. O denizlerin en güzel zamanlarını biz yaşadık ama benim ne çocuklarım ne de torunlarım yaşayabilecek o güzellikleri. Bu benim ağrıma gidiyor ve bu duyguları sanatsal objeler üreterek dışa vuruyorum. Örneğin Tuzla içmelerdeki gölü yok ettik. Leylekler geliyor ama inecek göl bulamıyor. Benim çocukluğumda su çulluğu bile iniyordu, 40 tür kuş vardı ama şimdi 40 tane martı yok. Şifalıydı o içmeler; insanlara şifa dağıtıyordu. Şimdi herkes çok güzel yer diye geliyor ama aslında oralar bitmiş

48

durumda. Bütün deniz kenarlarına beton döktük. Yosunlar o betonlara vuruyor ve denizin içinde kalıp çürüyor. Bu durum sudaki oksijeni azalttığı için balıklar ölüyor, deniz yaşamı bitiyor. Yine de her yeri betonlaştırmaktan vazgeçmiyoruz.

Bu konudaki bakış açımı da her yerde paylaşıyorum; bu benim vazifem. Çünkü şimdi gördüğümüzü zannettiğimiz güzellikler aslında beton ve demir yığınından başka bir şey değil.

Doğanın verdiği bazı şeylere çoğumuz çöp diye bakarken sizin bakmıyor oluşunuz sanırız bu hassasiyetten kaynaklanıyor…

Kesinlikle haklısınız. Hiçbir şey çöp değildir. Neredeyse her şey mevcut formlarındaki misyonlarını tamamlayınca geri dönüşebiliyor. Doğayı çöp diye nitelendirdiklerimizle kirletmek yerine onları güzel şeylere dönüştürebiliriz. Özellikle denizin bize verdiklerine çöp demek hata.

Ailemiz bizi insana ve doğaya saygılı şekilde yetiştirdi. Bu yaşımıza geldik, dışarıya bir kibrit çöpü attığımızı hatırlamıyorum.

Bence bu ülkede ilk önce yere çöp

atmamayı öğretmek gerekiyor.

Sonra gerisi gelir.

Sizin için sembolik anlamı olan eserler oluyor mu? Sanırım cumbalı evlerden birinin çocukluğunuzdan kalma bir hikâyesi var.

Evet o eskiden oturduğumuz ev.

Anısı büyük. Bazen de bir figür görüyorum. Görünüşü çok hoşuma gidiyor. Hemen onu yapmak istiyorum. Bu şekilde farklı farklı eserler ortaya çıkıyor.

Bu sanat sizin için daha ziyade bir hobi. Profesyonel olma hedefiniz var mı?

Dürüst konuşmak gerekirse bu hızlı çalışmama bağlı. Ev bu çalışmalarla dolarsa hanım yine “sergi aç” diyecek (gülüşmeler). Şaka bir yana, bu ilk sergimdi ve fiyatlandırma konusunda çok zorlandım. Hepsinde emeğim var, değerleri parayla ölçülecek şeyler değil. Mesela cumbalı evlerden biri sergide satıldı. Şimdi onun yeri boş ve burukluğu unutmak için başka bir şey koydum yerine. Bu yüzden üzerindekiler hep sembolik fiyatlardı.

MEHMET AKA'NIN MINIK TORUNU, DERGIMIZIN EN GENÇ OKURU

“Akıllı lens operasyonu geçirmeseydim bu sergi olmayabilirdi”

İlk serginiz için Çağın Göz Hastanesi’ni seçtiniz. Nedenini paylaşabilir misiniz?

Her şeyden önce Çağın Göz Hastanesi’ne, Kürşat Bey’e, eşine ve tüm personele bana bu desteği verdikleri için çok teşekkür ediyorum çünkü aklımda sergi açmak gibi bir fikir yoktu. İki gözümde katarakt problemi vardı.

Geçen sene Mayıs’ta Kürşat Çağın Bey akıllı lens operasyonu ile beni sağlığıma kavuşturdu. Operasyonun ilk gününde neredeyse eskisi gibi görmeye başladım. Üç ayda ise tamamen iyileştim.

Ben de kendisine teşekkür mahiyetinde evde yaptığım bir hediyeyi takdim ettim. Kürşat Bey bu eserle ilgilendi ve hastanenin giriş katında bir sergi açmayı teklif etti. Ressam olan

kız kardeşim de beni bu konuda cesaretlendirdi. Kısacası akıllı lens operasyonu geçirmeseydim bu sergi olmayabilirdi (gülüşmeler).

Başka temalı eserler ya da sergiler planlıyor musunuz?

Yaz sonuna doğru daha hızlı üretmeye başlarım. Eğer biraz daha yaparsam, sergilenecek ürünlerin sayısını artırırsam neden olmasın?

Sanatla uğraşmak size kişisel ve mesleki anlamda neler kattı? İlk işime başlayacağım zaman patronuma “ben hafta sonları çalışmam” dedim. Çünkü insan kendine vakit ayırmadığında hayat daha kısa gibi geliyor. O yüzden bu sanatla uğraşmak bana hem vakti daha iyi geçirmeyi hem de hayattan zevk almayı öğretti.

49

v S A N A T

50

LEONARDO DA VINCI

GÖZ KUSURLARI ÜNLÜ RESSAMLARIN

DOSTU MU DÜŞMANI MI? Monet gibi zengin manzaralar, da Vinci gibi gizemli eserler resmedebilmek için göz sağlığının oldukça iyi olması beklenir. Peki sanat tarihinde kelebek etkisi yaratmış bu iki isim dahil birçok ressamın farklı tür ve seviyelerde görme bozukluğundan mustarip olduğunu söylesek…

Ressamların eserlerindeki yaratım süreci birçok kaynaktan beslenir. Bilinçli estetik tercihler, gözlem ve sezgiler, eğitim ve tecrübe tuvale yansır. Çizilecek objenin formu, rengi ve sanatsevere hissettirmesi istenen duygunun gözlerden alınan bilgilere dayandığı varsayılır.

Peki sanat tarihine yön vermiş bazı ressamların eserlerinde, göz kusurları nedeniyle dünyayı farklı algılamalarından doğan biçimleri tercih ettiklerini kaçımız hesaba katar? Bu ressamlardan birkaçını derledik. Göz kusurlarının onlara engel mi teşkil ettiği yoksa müthiş bir kendine özgülük mü kattığına siz karar verin…

51

v

DA VINCI ŞAŞI MIYDI? İtalyan rönesansının simgesi Leonardo da Vinci tam bir hezarfen idi; resim, çizim, heykel, mühendislik, tıp gibi alanlarda adını sanat ve bilim tarihine yazdırmıştı.

Yüzyıllar sonra yağlı boya resim, çizim ve heykellerinden oluşan 6 eseri inceleyen bilim adamları bu dehanın üç boyutlu çizim ve perspektif yeteneğinin arkasında şaşı olmasının yatıyor olabileceğini ileri sürdüler.

Bu eserlerdeki figürlerin hepsinde “intermittan ekzotropya / aralıklı strabismus” yani “zaman zaman kontrol edilemeyen dışa şaşılık”

tasviri gözlendi. Konunun araştırmacılarına göre, kendi yaşadığı sorunu yansıtan sanatçının bir gözünün dışa doğru kaydığı zamanlarda görme yetisini diğer gözün üstlenmesi -sanılanın aksineona avantaj sağlıyordu. Zira bu kusurun yaşandığı ve üç boyutlu görüşün kısıtlandığı anlarda tüm dünyayı tuvale resmedilmişcesine iki boyutlu görebilmesi, üç boyutlu nesneleri iki boyuta geçirmek konusunda da Vinci’ye önemli bir görsel avantaj sağlıyordu.

Elbette klinik kayıtların eksikliğinden dolayı bu savların bir tanı değil tez olduğunu belirtmekte fayda var.

LEONARDO DA VINCI‘NIN PORTRE VE OTOPORTRELERINI INCELEYEN LONDRA ŞEHIR ÜNIVERSITESI’NDEN PROFESÖR CHRISTOPHER TYLER VE EKIBI, SANATÇIDA ŞAŞILIĞIN BIR TÜRÜ OLAN “ARALIKLI STRABISMUS” OLABILECEĞINE DAIR KANITLAR BULDULAR. LEONARDO DA VINCI'YE ATFEDILEN SALVATOR MUNDI ADLI BU ESERDE DIŞA ŞAŞILIK AÇIKÇA GÖRÜLEBILIYOR.

52

biliyor musunuz?

Halk arasında şaşılık olarak tabir edilen “strabismus / göz kayması” kusuru olan insanlar genelde binoküler görüşe sahip; yani her iki gözünü de birbirinden bağımsız kullanarak görme işlemini gerçekleştiriyorlar. Bu kişiler zaman zaman normal bir görüşe sahipken, şaşı oldukları zamanlarda nesnelere bakarken iki gözlerini farklı zamanlarda aktive ederek görebilirler. Dönemsel olarak iki gözlerini aynı anda da kullanabildikleri için derinlik algısını sağlayan stereoskopik görüşleri bozulmamış oluyor. Bunun da kişide görüş alanı ve derinlik hissiyatını arttırabileceği yorumları yapılıyor.

LEONARDO DA VINCI‘NIN SAYFANIN YUKARISINDA YER ALAN OTOPORTRESI VE HEMEN ÜSTTEKI "VITRUVIUS ADAMI" ÇIZIMLERI DE RESSAMIN DIŞA ŞAŞILIK KUSURU OLDUĞU TEZINI KUVVETLENDIRIYOR.

EDGAR DEGAS’IN RETINOPATISI RESIMLERINI BULANIKLAŞTIRDI Fransız empresyonizminin kurucularından Edgar Degas, diyabetik retinopatiden kaynaklı ışığa duyarlılıkla başlayan süreçte görme yetisini ciddi oranda kaybetmişti.

Kız kardeşinin de benzer bir görme kusuru olduğu düşünüldüğünde genetik temelli olduğu söylenebilecek bu rahatsızlık Degas’ın sanatını doğrudan etkilemişti. Öyle ki çoğunlukla bale sekanslarını resmetmesinin nedeni dış mekânlardan ziyade opera ve bale salonlarının loş ışığında daha rahat çalışabilmesidir.

İlerleyen yaşlarda görme kalitesindeki düşüşün etkisiyle Degas’ın fırça darbeleri genişler, detaylar kaybolur, renkler bulanıklaşır. Yaşadığı zorluklar nedeniyle kullandığı malzemeleri de değiştirmek zorunda kalır; daha kolay kuruması, detayları gizlemesi, renk geçişlerindeki kolaylıklar açısından yağlı boyadan pastele kayar. Hatta resim sanatının yanı sıra heykel, baskı ve fotoğrafa yönelmesinin bir nedeni de yaşadığı görme kaybıdır.

biliyor musunuz?

Diyabet, gözün arka bölümünde yer alan, görme işleminde önemli bir yeri olan retina tabakasındaki damarlara hasar verir.

Diyabetik retinopati olarak adlandırılan bu hasar, makulada (görme merkezi) ödeme yol açarak yavaş ve ilerleyici şekilde görmeyi azaltır.

AUGUSTE RENOIR UZAĞI GÖREMEZDI AMA HIÇ ŞIKÂYET ETMEZDI Fransız empresyonistlerden Auguste Renoir’ın da -çağdaşı Degas gibi- göz kusurunun sanatına etkileri seziliyordu.

Miyopi nedeniyle uzağı net göremeyen sanatçı bunu hiç de sorun etmiyordu. Özellikle manzara resmederken bu

kusurun ona sunduğu flu görüntünün yaratıcılığını tetiklediğini ve önceki detaylı resimleriyle mükemmel bir kontrast oluşturduğunu düşünüyor, miyopisini düzeltmek için herhangi bir adım atmıyordu.

53

v

FRANCIS BACON CISIMLERIN ŞEKILLERINI BOZUK ALGILIYORDU İngiliz ekspresyonist ressam Francis Bacon gördüğü cisimlerin optik bir illüzyon gibi sürekli değiştiğini söyler çünkü nörolojik bir durum olan dismorfoz (cisimlerin şekil bozukluğuna uğramış olarak algılanması) problemi vardır.

Elbette bu görme kusuru sanatının belirleyici unsuru olmuş. Korku filmlerinden fırlamış gibi görünen anormal şekillere sahip o yüzler

yaratıcılık içerdiği kadar kendi gerçekliğini de yansıtıyordu kuvvetle muhtemel. Margaret Thatcher’ın “ürkütücü resimleri var” demesi boşuna değil. Sanatçının yaşadığı bu rahatsızlığın nedeni anlaşılamamışsa da merkezi sinir sistemi tümörü, beyin hasarı ya da karbon dioksit zehirlenmesinin bu kusura neden olduğu biliniyor.

CLAUDE MONET KATARAKTI YÜZÜNDEN RESIM TEKNIĞINI DEĞIŞTIRDI

MONET’NIN, KATARAKT TEŞHISI KONMADAN 10 YIL ÖNCE RESMETTIĞI (ÜSTTE) BAHÇESINDEKI NILÜFER GÖLETININ ÜZERINDEKI JAPON KÖPRÜSÜ DETAYLARIYLA DIKKAT ÇEKIYOR. AYNI MANZARANIN (YANDA) 23 YIL SONRAKI MAVI RENK IÇERMEYEN, KOYU, DETAYSIZ VE BULANIK TASVIRI ISE KATARAKTIN ETKILERINI GÖZLER ÖNÜNE SERIYOR. MONET BIR YIL SONRA AMELIYAT OLARAK KATARAKTINDAN KURTULDU.

54

biliyor musunuz?

Fransız empresyonizminin bir diğer kurucusu Claude Monet de görme kusuru yaşayan ressamlardandı. Doğa ve zamanın akıp geçmesini resmetmesiyle bilinen sanatçı, ileriki yaşamında kataraktı yüzünden keskin görüş yeteneği ve renk algısını yitirmeye başlamıştı.

Renkleri yeşile dönük çamur gibi görmekten son derece rahatsızdı. İleri düzeydeki kataraktı nedeniyle mavi rengi algılaması neredeyse imkânsız hale gelmişti.

1912 yılındaki klinik tanıdan sadece iki yıl sonra kırmızıları mat ve bulanık gördüğünü söylemiş, 1918’e gelindiğinde boya tüplerinin etiketindeki

renkleri ayırt edemez hale gelmişti. Görme yetisini tamamen kaybedebileceği endişesiyle cerrahi müdahaleyi de reddediyordu. Ameliyat olana dek yaptığı resimlerdeki bulanıklık kataraktın etkilerinden kaynaklanıyordu.

Ameliyat sonrasında ressam etrafın fazlasıyla sarı ya da mavi göründüğü şikâyetinde bulunsa da gözleri ve beyni katarakt tarafından daha önce engellenen mavi ışığa iki yıl sonunda uyum sağladığında, renk algısı normale dönmüştü.

Sonrasında yaptığı resimlerde ilk dönemlerine benzer renk özelliklerine geri dönüş gözlenmeye başlamıştı.

Katarakt, göz bebeğinin arkasında bulunan ve görmeyi sağlayan doğal göz merceğinin saydamlığını kaybedip matlaşmasıdır. Buğulanmış camın arkasından bakmak gibi etkisi vardır ve gözlükle düzeltilemeyen bir göz kusurudur. Günümüzde kataraktlı doğal lens, son teknoloji ürünü femtolazer sayesinde yapay göz içi lenslerle değiştirilebilmektedir.

PICASSO’NUN YENILIKÇI SANATI ŞAŞILIKTAN MI BESLENIYORDU? 20. yüzyılın en ilgi çekici ressamlarından Picasso’nun ikonik tarzının göz kusurundan kaynaklanabileceğini düşündünüz mü hiç?

Bazı araştırmacılara göre kurucularından olduğu kübizme ilgi duymasının altında yatan neden tam da bu derinlik algısı problemiydi. Bu tezi savunanlar sanatçının derinlik, gölge, perspektif konusundaki yeteneklerini bu kusurdan güç alarak

kendine özgü şekilde yansıttığını ileri sürüyorlar.

Resmin yanı sıra heykel, baskı, seramik ve daha birçok dalda eser veren Picasso’nun şiddetli migren başlangıcını işaret eden görme anormalliklerinden de mustarip olduğu biliniyor. Öyle ki çizdiği yüzlerde görülen düşey yarıklar ve kayık yüz parçaları migren hastalarının gördüğü biçimlere son derecede benziyor.

GÖRME KUSURU GEORGIA O’KEEFFE’YI DE ENGELLEYEMEDI Amerikalı ressam Georgia O'Keeffe çoğunlukla çiçekler, New York gökdelenleri, New Mexico manzaralarını tuvale yansıtan başarılı bir sanatçı. Sarı nokta hastalığı olarak bilinen “yaşa bağlı makula dejenerasyonu” semptomları yaşadığında takvimler 1964’ü gösteriyordu. “Gözlerimin

önüne buluttan bir set çekildi” şeklinde tanımladığı bu rahatsızlık o denli bir engel teşkil ediyordu ki resimlerini asistanlarına yaptırmaya başlamıştı. Gerçi bu resimlerin yapımına katkı sağlayan hiçbir asistanını başarısına ortak etmiyordu çünkü onları “palet spatülü” olarak nitelendirmişti.

biliyor musunuz?

Makula Dejenerasyonu, gözün arkasında yer alıp detayları görmemizi sağlayan makula bölgesinin bozulmasıyla karakterize bir retina hastalığıdır ve temel risk faktörü ilerleyen yaştır.

Görüntülerin ortasının bulanık, kenarlarının daha normal görünmesine, düz çizgilerin dalgalı algılanmasına neden olur.

55

v

PHILIP BARLOW MIYOPLARIN DÜNYASINI YANSITIYOR Güney Afrika’nın başkenti Cape Town’da yaşayan Philip Barlow, uzağı görme problemi yaşayan insanların gözlüklerini çıkardıklarında dünyayı nasıl gördükleri üzerine 29 tabloluk bir yağlı boya serisi resmetti.

Hipergerçekçi üslupla tuvale yansıyan bu görüntüler, ilk bakışta odak ve netlik ayarı doğru yapılmamış fotoğraflar gibi durduklarından gerçeklik algısını arttırıyor. Dolayısıyla Barlow’un bu eserlerindeki

üslup bambaşka bir hipergerçeklik yaklaşımı çünkü net gören insanlarınkinden ziyade miyopların dünyasını yansıtıyor. Sanatçının gayesi de miyopi göz kusuru olanların yaşantısal zorluklarına dikkat çekmek. Bu arada sanatçının miyopi olup olmadığına dair net bir bilgi yok ancak miyopiden mustarip editoryal ekibimiz Barlow’un eserlerinin gerçeği yansıttığına dair güvence veriyor.

MIYOPI GÖZ KUSURU OLANLARIN GÖRÜŞLERINI TUVALE YANSITAN PHILIP BARLOW’UN BU ESERLERININ RESIM OLDUĞUNA INANMAK ZOR.

56

TABII KI VAN GOGH SARISI VE HALELER Ağır depresyon veya şizofreni hastası olduğu öne sürülen Van Gogh’un ona zorluklar yaşatan sorunları görüş kalitesine de yansıyordu. Örneğin bizi büyüleyen resimlerindeki sarı yoğunluğunun bir estetik tercihten ziyade “ksantopsi (sarımtırak görüş)” etkisiyle bu rengin daha fazla algılanmasından kaynaklandığına dair görüşler bulunuyor. Ressamın bunu yaşamasının muhtemel sebebi ise temporal lob epilepsisi için kullandığı ilaçlar. Ona yüksükotu içeren bu ilaçları veren doktoru Gachet’ı resmettiği ve yukarıda yer verdiğimiz eserinde doktorun önünde yüksükotu saksısının

olması pek de tesadüf sayılmaz.

Ressamın tuvale yansıttığı şiirsel haleler ise muhtemelen diyabetik kataraktın bir hediyesiydi. Yukarıdaki kolajın parçası olan “Yıldızlı Gece” adlı ikonik resmindeki üslup, bazıları tarafından kurşun bazlı boyalar yüzünden kurşun zehirlenmesinin retinadaki etkisiyle bağlantılandırılıyor.

Işık kaynaklarının etrafında dönen haleleri dar açılı glokoma bağlayan görüşler de mevcut. Katarakt da bu tür görme bozukluklarına neden olsa da 37 yaşında hayatını kaybeden ressamın katarakt için fazla genç olması, bu ihtimali zayıflatıyor.

57

v T A R I H Ç E

58

PENISILININ ÜÇ BOYUTLU GÖRÜNTÜSÜ

Milyonların hayatını kurtaran keşif

Penisilin Bilim dünyasının aklındaki büyük sorulardan birinin cevabı, kimsenin aklından dahi geçmeyen bir yerden geldi. Laboratuvardaki ilginç bir rastlantı tıp tarihine damga vurdu. “Küf mantarı” sayesinde keşfedilen penisilin, iltihap nedeniyle ölüme mahkûm olan milyonlarca insanın hayatını kurtardı.

Modern çağın en çok tüketilen ürünlerinden biri “sentetik ilaçlar”; ilk sırada ise antibiyotikler geliyor. Genellikle doktorumuzu dinlemiyor ve antibiyotikleri gereksiz ya da yanlış kullanıyoruz. Bu sayımızda, sağlığımıza daha hızlı kavuşmamızı sağlayıp geçtiğimiz yüzyıldan bu yana milyonlarca insanı hayatta tutan ancak yanlış kullanıldığında dosttan ziyade düşmana dönüşen bu mucizevi keşiften bahsedeceğiz.

59

FLEMING NOBEL ÖDÜLÜ ALIRKEN

Ernst Boris Chain

Howard Walter Florey

Alexander Fleming

v

PENISILININ DERIN FERMANTASYON ILE HAZIRLANMASINI SAĞLAYAN ÖNCÜL EKIPMANLAR

Küf ile gelen şifa Sir Alexander Fleming... Kendisi İskoç bir bakteriyolog. Bu zeki adam antibiyotiğin keşfedilme sürecini başlatmamış olsa da en kararlı adımını atan kişi.

Birinci Dünya Savaşı çıkana dek Londra’daki St. Mary’s Hospital’da hizmet veren Fleming, cephede görev aldığı yıllarda sayısız asker ve sivilin enfeksiyon sonucu hayatını kaybettiğini gördü. Bu sarsıcı deneyimden olsa gerek, savaştan sonra St. Mary’s hastanesine geri dönerek antiseptikler üzerinde çalışmaya başladı.

Bu noktada biraz duralım… Zira Fleming’den önceki adımlara değinmeden olmaz.

Eski çağlarda küfün yaraları iyileştirdiği biliniyordu. Çin’de MÖ 600’de küflü soya püresiyle iltihaplı yaralar tedavi edilirdi. Osmanlı döneminde kış aylarında sefere çıkan askerlere küflü peynir yedirilir, savaş yaralarına küflü peynir sürülürdü.

1800’lü yıllara gelindiğinde, Avrupa’da konuyla ilgili birçok bilimsel çalışma yapılıyordu. Bunlardan en ünlüsü, kuduz aşısını bulmasıyla tanınan Louis Pasteur. Bu Fransız kimyager ve mikrobiyolog, fermantasyon ve pastörizasyon üzerine çalışmalar yapan bir bilim insanı. Bu işlemler de bakteriler ile ilgili malum. Çünkü Pasteur, bakterilerin var olduğuna ve hastalıklara yol açabileceğine inanıyordu. Yaptığı çalışmalar ile enfeksiyona neden olan bakterilerin önlenmesi için uğraşan bilim insanlarının önünü açtı.

60

Onun çalışmalarını takip edenlerden biri de İngiliz hekim Joseph Lister idi.

Yaraların havadaki mikroplar nedeniyle enfeksiyon kaptığına inanan Lister, açık ameliyat yapılan mekânların dezenfekte edilmesi için çalışma yürütüyordu. Onunla başlayan silsile yeni keşiflere kapı açtı. Üç sene sonra Gallerli hekim William Roberts küf mantarının bakterilerin büyümesine engel olduğunu fark etti. Ardından Fransız kimyager Louis Pasteur küf sayesinde şarbon aktivitelerinin durdurulabileceğini yazdı ve bundan 20 sene sonra Ernest Duchesne bu şekilde koli basili çoğalmasının önüne geçilebileceğini ifade etti. Artık sıra “Penisilin’in kâşifi” unvanına gelmişti…

Tüm bu sürece bakarsak savaştan dönen Fleming bu konuda yalnız değildi ve “Amerika’yı yeniden keşfetmeye” ihtiyaç duymadı. Onun yalnızca bu bilgileri metodolojik düzene sokmaya ve yapacağı deneyler ile kanıtlayıp makale haline getirmeye ihtiyacı vardı.

Bu konudaki şansı ise kişisel bir eksikliğinden kaynaklandı. Fleming itibar sahibi bir araştırmacı idi ve çalışmalarından dolayı epey takdir toplamıştı ancak her insan gibi onun da kötü bir huyu vardı: Dağınıklık…

1928 yılının Ağustos ayı boyunca ailesi ile tatildeydi. Eylül ayında döndüğünde, dağınık laboratuvarını düzenlemeye çalışırken ilginç bir şey fark etti. Yıkamadan öylece bıraktığı deney tüplerinden birinde mantar kolonisi türemişti. Ancak ilginç olan bu mantarların staphylococcus aureus bakterisi tarafından çevrelenmiş

Dünyayı değiştiren “penisilin”, Latincede “ressamın fırçası” anlamına gelen “penicillium” kelimesinden türetilmiştir. Bu tabir oldukça isabetlidir çünkü bu bakteri mikroskopla bakıldığında bir fırçayı andırır.

olmasıydı. Biraz daha dikkatli bakınca mantarların zararlı olma potansiyeline sahip bakterileri yok ettiğini gözlemledi ve kendi çapında bir “Evreka!” anı yaşadı. Çünkü artık elinde güçlü bir “bakteri katili” yani dünyanın ilk antibiyotiği vardı.

Fleming bu keşfinden şöyle bahsedecekti: “İnsan bazen arayışta olmadığı şeyi buluverir. O gün, yani 28 Eylül 1928 sabahı uyandığımda kesinlikle tıp dünyasında bir devrim yapmayı; ilk antibiyotiği, ilk bakteri katilini keşfetmeyi planlamamıştım.

Ancak sanırım yaptığım şey tam olarak da buydu.”

Dünyayı değiştirecek bu keşfe “Penisilin” adını verdi. Latincede “ressamın fırçası” anlamına gelen “penicillium” kelimesinden türeyen bu tabir oldukça isabetliydi çünkü bu bakteri mikroskopla bakıldığında bir fırçayı andırıyordu.

Keşif tamamdı ama ilacın test edilmesi gerekiyordu. Tıp dünyasındaki her yeni buluş gibi ilk insan denek, kâşifin en yakınındaki kişilerden biri idi.

Laboratuvar asistanı Stuart Braddock sinüs enfeksiyonu için penisilin uygulanmasını kabul etti. Sonuç inanılmazdı… Yalnızca üç saat içinde enfekte olmuş bölgedeki bakterilerin çoğu yok olmuştu.

Fleming penisilin ile hastaları tedavi ediyor ancak bu ilacı seri üretim için stabil hale getiremiyordu. Bir makale yazdı ancak istediği oranda ses getiremedi ve çalışmayı rafa kaldırdı.

Buluşu bugünkü haline getirmek ise başka isimlerin dahil olmasıyla mümkün hale geldi. Doktor Howard Walter Florey Oxford Üniversitesi’nde yetenekli bir biyokimya araştırma ekibi kurdu. Aralarında Ernst Boris Chain ve Norman Heatley gibi isimlerin de olduğu bu ekip penisilini farmakolojik ve klinik deneylerde kullanıp seri üretim için stabil hale getirmeyi başardılar.

Penisilin üzerinde yıllarca araştırmalar yapılmış, istenen noktaya artık gelinmişti. Bazı bilimsel yöntemlerle verimi daha da arttırılan penisilin sonunda bugünkü halini aldı. İkinci Dünya Savaşı’nda yaralı askerlerin çoğunun hayatta kalmasını sağlayan penisilin, 1945 yılına gelindiğinde bir milyon hastanın tedavisi için kullanılmıştı. Bu süreç Fleming, Florey ve Chain’e 1945 yılında Nobel Tıp Ödülünü kazandırdı.

Bundan bir yıl önce de Fleming, kelebek etkisi yarattığı bu buluşu nedeniyle şövalyelik yani “Sir” unvanını da almıştı.

Bugün enfeksiyon tedavisinde kullanılan antiseptiklerin keşfi bu şekilde yapıldı. Zamanla kimyasal yollarla da antibiyotikler elde edilmeye başlandı. Gelişen teknoloji ve sanayinin hız kazanması ile antibiyotikler kolay ve ucuz yoldan üretilir hale geldi. Günümüzde bu şifaya ulaşmak için harcamamız gereken efor evimizden en yakın eczaneye yürümekten ibaret. Peki antibiyotik kullanımı her zaman gereken bir tedavi mi?

biliyor musunuz?

Osmanlı İmparatorluğu’nun en büyük padişahlarından Kanuni Sultan Süleyman’ın bakterilerle savaşması için küflü peynirden yararlandığını biliyor muydunuz? Kış aylarında sefere çıkan askerler padişahın emri ile küflü peynir yermiş. Askerlerin savaşta aldıkları yaralara ise küflü peynir sürülürmüş.

Birçok tarihi eser de eski toplumların küflü peyniri tedavi amaçlı kullandığını naklediyor.

PROFESÖR HOWARD FLOREY (SOLDA) AMERIKAN ASKERI HASTANESINDE PENISILINLE TEDAVI GÖREN BIR ASKERI MUAYENE EDIYOR. (NEW YORK, 1944)

1800’LERIN SONUNDA KUDUZ AŞISINI BULAN LOUIS PASTEUR, ENFEKSIYONA NEDEN OLAN BAKTERILERIN ÖNLENMESI IÇIN ÇALIŞAN 20. YÜZYIL BILIM INSANLARININ ÖNÜNÜ AÇTI.

İKINCI DÜNYA SAVAŞI’NDA YARALI ASKERLERIN ÇOĞUNUN HAYATTA KALMASINI SAĞLAYAN PENISILIN, 1945 YILINA GELINDIĞINDE BIR MILYON HASTANIN TEDAVISI IÇIN KULLANILMIŞTI.

61

v

Masum değiliz Hiçbirimiz Antibiyotikler birçok hastalığı kontrol altına almamızı ya da tarihe gömmemizi sağlamış olabilir. Örneğin geçtiğimiz yüzyıl başında dünyayı tehdit eden verem artık nadir görülüyorsa bunu antibiyotiğe borçluyuz. Bugün ameliyatlar çareyse, doğum sırasında ve sonrasında annebebek ölümleri azaldıysa enfeksiyon riskini antibiyotiklerle kontrol altında tutabildiğimiz içindir.

Ne var ki son yıllarda istirahat ve bol sıvı tüketimi ile rahatlıkla atlatabileceğimiz en ufak soğuk algınlığında dahi antibiyotiklere

başvurmamız, insanlık açısından yarardan çok zararlı hale geldi. Zira antibiyotikler -adı üstünde- biyolojik tüm canlıların düşmanı ve insan vücudu yalnızca kötü bakteriler içermiyor. Vücudumuzda bağışıklık sistemimizi ayakta tutan ve sindirim sistemimizin düzgün işlemesini sağlayan milyonlarca faydalı bakteri de mevcut ve bilinçsiz antibiyotik tüketimi onların da sonu demek.

Onların ölümü zararlı bakterilerin daha güçlenmesi ve vücudun başka tehditlere karşı savunmasız kalması anlamına da geliyor.

Antibiyotik direnci insanlık için bir tehdit Aşırı antibiyotik kullanımının sandığımızdan daha zararlı olduğu son dönemde sıkça gündeme getiriliyor.

Antibiyotikteki etken maddelerin fazlasını vücuttan atmak için bağırsak ve karaciğerimiz fazla mesai yapıyor ve yok yere organlarımızı yormuş oluyoruz. Ancak bu durum, daha büyük bir riskin yanında önemsiz kalıyor. Antibiyotiklere karşı direnç geliştiğinde aldığımız ilaçlar işe yaramamaya başlıyor ve vücudumuz bu hayat kurtarıcılara karşı duyarsız hale geliyor. Bu direnç, genler aracılığıyla toplumda yaygınlaştıkça 62

antibiyotiğin keşfinden önceki döneme geri dönmek hiç de teorik bir risk değil.

Bu sebeple doktorlar antibiyotikleri son çare olarak kullanıyorlar ve antibiyotik kullanımının ardından bol bol probiyotik tüketimini öneriyorlar.

Yoğurt, turşu, tarhana, kefir, elma sirkesi gibi besinlerde bolca bulunan probiyotikler vücudumuzda faydalı bakterilerin çoğalmasını sağlıyor ve bağırsaklarımızı daha güçlü hale getiriyor. Kısacası bilinçsiz antibiyotik kullanımına son vermek insanlığın devam edebilmesi için şart.

Antibiyotikler ölümleri azaltıp insan ömrünü uzatmış olsa da, bilinçsiz kullanım yarardan çok zarar getirebilir hatta insanlığın sonunu dahi hazırlayabilir.

ANTIBIYOTIKLERIN GELECEĞI Antibiyotiklerin geleceği için umutlu konuşmak mümkün. Zira dünya bu konuda hızla bilinçleniyor. Çünkü doğrudan antibiyotik almamak, bu kimyasala maruz kalmadığımız anlamına gelmiyor. Hayvansal gıdalar da antibiyotik içeriyor.

Ancak bu konuda da çalışmalar başlatılmış durumda. Avrupa’da çiftlik hayvanlarına antibiyotik verilmesi yasaklandı. Ayrıca bilim insanları organik bileşimler oluşturmaya da çalışıyor. Hatta gelecekte antibiyotiklerin varlık sebebi olan bakterilerle savaşma işini vücudumuza enjekte edilen nano boyutlardaki robotların yapabileceği konuşuluyor.

Öte yandan bu kolay bir iş değil ve henüz yeni bir antibiyotik bileşiği keşfedilemedi.

Peki bireysel olarak ne yapabiliriz? Öncelikle antibiyotikleri bayram şekeri gibi tüketmememiz gerekiyor.

Vücudumuzu tamir etmeye çalışırken bir taraftan da bozmak sağlığımızı geri dönülmez bir yola sokabilir.

Temizliğimize dikkat etmek, sağlıklı beslenmek, bol sıvı tüketmek bizi antibiyotik kullanma zorunluluğuna sokacak durumlardan uzak tutabilir.

Bu yüzden en iyisi, doktorların uyarılarını dikkate almak ve ancak son çareyse antibiyotiklere başvurmak...

63

v B I Y O G R A F I

64

Andrea Bocellı KARANLIK BIR DÜNYADAN PARILTILI TINILAR O, sesiyle milyonları büyüledi. Seksen milyona yakın albüm satışı gibi ulaşılması zor bir sayıya ulaştı.

Dünya çapında müzisyenlerle harikulade düetler yaptı. Kurduğu vakıfla sosyal sorumluluk projelerine imza attı. Peki dünyanın en iyi üçüncü tenoru kabul edilen Bocelli’nin başarılı yaşam öyküsü her zaman bu kadar parıltılı mıydı?

65

v

ANDREA BOCELLI'YE HENÜZ ANNESININ KARNINDAYKEN KONJENITAL GLOKOM TEŞHISI KONMUŞTU. ÇOK AZ GÖREN MINIK GÖZLERI ISE 12 YAŞINDA IKEN GEÇIRDIĞI BIR KAZA SONRASI TAMAMEN GÖRMEZ OLDU. ANCAK O HER ŞEYE RAĞMEN MÜTHIŞ BIR SESTI VE INANILMAZ BIR BAŞARIYA IMZA ATACAKTI.

İtalya’nın Pisa şehrine bağlı Lajatico kasabasında bebek bekleyen bir anne adayı vardı. Doktorlar ona, yüksek ihtimalle sakat doğacağını söyledikleri bebeğinin alınmasını tavsiye etmişlerdi. Bebeğin görme sorunları olacaktı çünkü konjenital glokom teşhisi o henüz annesinin karnında huzurlu bir şekilde uyurken konmuştu. Ancak annesi kürtaj karşıtıydı ve doğurmaya kararlıydı. İşte bu seçimle başlayan kelebek etkisi sayesinde müzik dünyası muazzam bir ses kazandı.

Andrea Bocelli 22 Eylül 1958’de dünyaya gözlerini açtığında minik gözleri glokom hastalığından dolayı çok az görüyordu. Babası şarap üreticisi olduğu için çocukluk çağını bir çiftlikte geçirdi. Bu süreçte annesi müziğin onu rahatlattığını fark etti ve 6 yaşındayken piyano derslerine başlattı.

Bu temel enstrümanı flüt, saksafon, trompet, trombon, gitar ve davul takip etti. Andrea için dönüm noktası ise dadısının dinlettiği ünlü tenor Franco Corelli oldu. Bu büyük sesi son derece etkileyici bulan minik Andrea, yeteneği sayesinde Corelli gibi olabileceğini hissetti; zira duyduğu sesleri bir hafta

66

çalıştıktan sonra mükemmel derecede taklit edebiliyordu.

Ne var ki hayatına az görerek başlayan Bocelli’yi daha büyük bir mücadele bekliyordu. 12 yaşında iken bir futbol maçında kafasını çarptı ve beyin kanaması geçirdi. Bu süreç onu zaten gri olan bir dünyadan alıp kapkaranlık başka bir dünyaya götürdü ve az gören gözleri tamamen görmez oldu.

Ancak Bocelli’nin tutunabileceği bir pırıltı vardı; müzik. Karalar bağlayıp hayata küsmek yerine müziğe daha sıkı sarıldı ve bu yolda ilerledi.

Orta öğreniminin ardından Pisa Üniversitesi’nde hukuk alanının yanı sıra müzik tahsili de gördü. Birçok şeften ders alan Andrea, idolü Franco Corelli’nin yanında çırak olarak da pişti. Akşamları barlarda müzik yaptı. Buradan kazandığı az miktarda para ile eğitimini tamamlayan Bocelli avukat oldu ve mesleğini icra etmeye başladı. Ancak onu bambaşka bir hayat bekliyordu ve o henüz yolun başında bile değildi.

BOCELLI, PAVAROTTI’NIN DIKKATINI ÇEKIYOR

Adeste Fideles’i Bocelli’den dinleyin

Otuzlu yaşlarının başındayken Andrea hayatını sonsuza dek değiştirecek bir teklif ile karşı karşıya kaldı. Ünlü İtalyan rock yıldızı Zucchero, Luciano Pavarotti’ye “Miserere” adlı şarkısı için demo yollayacaktı ve kendisine eşlik edecek tenor bir sese ihtiyaç duyuyordu. Çok sayıda tenor bu iş için adaydı ve isimler arasında Andrea Bocelli de vardı. Kayıtlar Pavarotti’ye ulaştıktan bir süre sonra Zucchero’nun telefonu çaldı. Karşısındaki heyecanlı ses ünlü tenora aitti ve bu şarkının

kayıtlarında Andrea Bocelli ile çalışmasını istiyordu.

Talih Bocelli’nin yüzüne güldü ve müzik kariyerinin ilk adımını bu düetle attı. Ardından meşhur San Remo Müzik Festivali’nde boy gösterdi; yarışmayı kazanarak o sene ilk albümünü yayınladı. Ancak esas şöhretini 1994 Noel’inde Aziz Petru Bazilikası’nda Papa 2. John Paul’un huzurunda okuduğu “Adeste Fideles” ilahisi ile kazandı. Durdurulamaz yükselişi başlamış, tüm kapılar ardına kadar açılmıştı.

Con Te Partirò’yu Bocelli’den dinleyin

TEK ŞARKI ILE MILYONLARIN YÜREĞINE DOKUNMAK Müzik piyasasında tutunmak çoğu müzisyen için hayli zordur.

Onlarca albüm, sayısız şarkı yapan yetenekli birçok insan piyasadan silinip gider. Ancak bazen tek şarkı büyük fark yaratır ve bir anda tüm ilginin odağı haline gelir. İşte burada Bocelli’yi zirveye taşıyan o şarkıdan bahsedeceğiz.

1995 yılına gelindiğinde Bocelli’nin müzik kariyeri ufacık bir dokunuşla dolu dizgin koşmaya başlayan yarış atı gibi hızla ilerlemektedir.

San Remo’daki birinciliğin ardından çıkardığı ilk albümle büyük başarı kazanan Bocelli,

ikinci albümüyle hayranlarının karşısına çıkar. İlk single çalışması “Con Te Partirò” (Veda Etme Zamanı) yurt dışında büyük ses getirir ve Avrupa’da uzunca bir süre listelerin ilk sırasındaki yerini korur. Belçika’da beğeni toplayan eser “tüm zamanların en çok satan single’ı” unvanını da kazanır.

Albümde birçok başarılı eser vardır ancak bu şarkı sanatçının hayatına yön verecektir.

67

v İKI MÜTHIŞ SESIN “TIME TO SAY GOODBYE” DÜETI HANGIMIZIN HAFIZASINDA YER ETMEMIŞTIR KI?

İngiliz soprano Sarah Brightman bir restoranda yemek yerken bu şarkıyı duyar ve çok etkilenir.

Hemen Bocelli’ye ulaşan Brightman, ona Londra Senfoni Orkestrası eşliğinde bir düet teklif eder. Ve hafızalara kazınan efsanevi “Time To Say Goodbye” için ilk adım atılmıştır. İkilinin 1996 Kasım’ında müzik dünyasına armağan ettikleri, operanın pop tarzıyla stilize edildiği bu operatik pop yorum o kadar sevilir ki ünü tüm dünyaya dalga dalga yayılır. Bu farklı tarzı sayesinde Bocelli hem popüler hem de klasik müzik tutkunlarının dinleyip sevdiği bir sanatçıya dönüşür. Bocelli daha sonra şarkıya bir de İspanyolca versiyon hazırlar.

“Por ti Volare” adıyla piyasaya sürülen şarkı ile “Con Te Partirò” artık Bocelli’nin imzası haline gelmiştir.

daha sonra Dion’un “These Are Special Times” adlı albümünde yer alır ve bu sayede Bocelli Amerikan müzik piyasasına adımını atar.

O dönemin ardından Las Vegas konserleri bir gelenek haline gelir.

2000’li yıllara Verdi, Requiem, La Bohème, Carmen gibi önemli albümleri sığdıran Bocelli, 2007’de hayata veda eden Pavarotti ve ona şans getiren Sarah Brightman gibi operanın büyük sesleriyle olduğu kadar Celine Dion ve Jennifer Lopez gibi pop ikonlarıyla yaptığı düetlerle de müzikalitesinin derinliğini kanıtlar.

1995 yılında kendi adını taşıyan “Bocelli” albümü için “Vivo per Lei” adlı şarkıyı İtalyan sanatçı Giorgia Todrani ile birlikte seslendirir. Çok beğenilen eseri İspanyol ses Marta Sánchez ile “Vivo por Ella”, Fransız sanatçı Hélène Ségara ile “Je vis pour elle” ve Alman şarkıcı Judy Weiss ile orijinal adıyla yorumlar.

Çocukluk yılları sorulduğunda müziğin o zamanlar dahi kendisini hipnotize eden bir tutku olduğunu söyleyen Bocelli, hasta yatağında yatarken baş ucundaki teypten çalan müzik ile hayal dünyasına daldığını belirtiyor.

Neden bu tarz müziği seçtiğini ise şu şekilde özetliyor: “Ben rock müzik çağını, sonra soul ve pop müzik çağını yaşadım. Bunlar gazetelerin sayfasını süslerken ben, klasik müziğin çağımızda bir yeri olduğunu kanıtlamaya çalıştım. Bu yerin her zaman da var olacağından eminim.”

1998 yılında büyük bir operada yer alan Bocelli aynı yıl Amerika’da yayınlanan bir televizyon programında Celine Dion ile söyledikleri “The Prayer” ve “Ave Maria” şarkıları sayesinde Amerikan halkının da ilgisini çeker. Bu düet

Bugün Andrea Bocelli yüreklere dokunan onlarca eserinin yanında, sayısız başarıya ve birçok hayır işine imza atan bir efsane haline geldi. İşte 1958 yılında beklentilerin aksine karar veren bir annenin başlattığı muazzam silsile.

ANDREA BOCELLI’NIN SON DÖNEMDEKI EN BÜYÜK HEYECANLARINDAN BIRI, KENDISI GIBI MÜZISYEN OĞLU MATTEO BOCELLI ILE GEÇTIĞIMIZ YIL ICRA ETTIKLERI "FALL ON ME" ŞARKISI… 2018 SONUNDA YAYINLANAN SON ALBÜMÜ “SÌ”DE YER ALAN BU ŞARKI, OĞLUYLA ILK DÜETI… BABA OĞULUN FOTOĞRAF ALBÜMÜNDEN BIRÇOK ANI IÇEREN VIDEO KLIP SIZE OLDUKÇA DUYGUSAL ANLAR YAŞATABILIR.

Fall On Me Klibini İzleyin

68

Time To Say Goodbye’ı Sarah Brightman & Andrea Bocelli’den dinleyin

Andrea Bocelli; Pavarotti ve Sarah Brightman gibi operanın büyük sesleriyle olduğu kadar Celine Dion ve Jennifer Lopez gibi pop ikonlarıyla yaptığı düetlerle de müzikalitesinin derinliğini kanıtlayan bir müzisyen.

BOCELLI 2010 YILINDA ÜNLÜLERIN YILDIZLARIYLA BEZELI ŞÖHRET YOLU HOLLYWOOD BULVARI’NDA (HOLLYWOOD WALK OF FAME) YILDIZ SAHIBI DE OLDU.

BÜYÜK BIR SES, BÜYÜK BIR HAYIRSEVER Doksanlı yıllardan itibaren sayısız hayır konseri veren Bocelli, 2011 yılında kendi adıyla bir vakıf kurdu.

“Andrea Bocelli Foundation” isimli bu vakıf özellikle tıbbi araştırmalara destek sağlıyor.

Kendisi gibi dezavantajlı bireyleri hedefleyen Bocelli yardım kampanyaları düzenliyor ve toplanan kaynak ile engellilerin yaşamlarını kolaylaştırmaya gayret gösteriyor.

Kendisine bu konu hakkında sorulan bir soruya şu şekilde yanıt veriyor: “Vakfımızı kurduğumuz günden itibaren iki ana amacımız oldu: Engelli insanların daha rahat hareket etmelerini sağlamak ve teknoloji geliştirmek. Özellikle görme engellilerin hayatlarını kolaylaştıracak projeler üzerinde çalışıyoruz. Birçoğu şehirlerde yalnız yaşıyor ve dışarı çıktıklarında, alışveriş yaptıklarında, işe gittiklerinde onlarca sorunla karşılaşıyorlar. Eğer projemizi sonuçlandırırsak onlar için harika bir adım atacağız.”

Müzisyenin bahsettiği ve Andrea Bocelli Foundation tarafından desteklenen bu proje MIT (Massachusetts Institute of Technology) tarafından yürütülüyor.

Proje kapsamında geliştirilen cihaz ile görme engellilerin hayatlarını kendi başlarına idame ettirebilmeleri amaçlanıyor. Cihazın temel işlevi kullanan kişiye yürürken güvenli yönlendirme yapması ve karşısına çıkan engel niteliğindeki cisimleri rahatlıkla aşabilmesini sağlamak. Halen geliştirilmekte olan cihaz yakın zamanda tüm insanlığa faydalı bir icat olarak karşımıza çıkabilir.

Bu vakıf sadece bu tür teknolojilerle değil, dünyanın zorluklarla mücadele eden çeşitli ülkelerindeki çocuklara sanatla ulaşarak da onların hayatlarında fark yaratmaya odaklanıyor. Örneğin Haiti’de ülke çapındaki okullardan seçilen çocuklardan “Voices of Haiti” (Haiti’nin Sesi) korosu kurmuşlar. Koro geçtiğimiz yıl New York’ta müzikseverlere bir konser verdi. Bunun acılarla dolu

tarihleri nedeniyle gelecekleri çalınmış Haitili çocuklar için önemi yadsınamaz.

Kendisinin bu hayır yolculuğunda yolu başka bir hayırseverler ile daha kesişmiş. Dünya boks tarihine adını altın harflerle yazdıran Muhammed Ali Clay ile unutulmaz bir anı paylaşan Andrea Bocelli, onun için “kahramanım” diyor.

Muhammed Ali ile bir otelin asansöründe tanışan Bocelli, Ali’nin eşi Lonnie’nin doğum günü için verilen partiye davet ediliyor ve burada onun için bir şarkı söylüyor.

Clay çifti o kadar mutlu oluyorlar ki ertesi günkü konserine gidiyorlar.

Bocelli ön sıralarda Ali’yi görünce onun adını anons ediyor ve tüm salon ayakta alkışlıyor. Ardından Bocelli sahneye Muhammed Ali’nin hediye ettiği kırmızı boks eldivenleri ile çıkıyor ve bu ömür boyu sürecek bir dostluğun ilk adımı oluyor. Bu vesile ile bir araya gelen iki dostun vakıfları da birlikte hareket ederek CFN Gala adında bir etkinlik düzenleyip hayır işlerine ortaklaşa imza atmaya başlıyor.

69

v Ç E V R E

21. YÜZYILIN BÜYÜK TEHDIDI

Çevrenizdeki hangi ürünler plastikten üretilmiş? Ya da plastiğin azıcık bile dahil olmadığı bir ürün söz konusu mu? Eminim bu soruların sizdeki cevabı da derin bir sessizlik.

Peki plastik hayatımızda nasıl oldu da bu kadar yer kapladı? Süreç nasıl başladı? İlk çağlarda taş, kemik ve ağaç parçaları ile aletler yapıyor, hayvan derisi ile giyiniyor, mağaralarda barınıyorduk.

Sonra ahşap ve taştan binalar inşa ettik. İpekten, pamuktan kumaşlar dokuduk.

Ne olduysa kara altın petrolün hayatımıza girmesiyle oldu. Bugün insanoğlunun petrol ham maddesinden elde ettiği yaklaşık 80 bin ürün var. Çoğu hayatlarımızı o kadar kolaylaştırdı ki onları çok sevdik. Hele ki plastik…

Ancak celladımıza âşık olduğumuzu çok sonraları fark ettik.

70

71

v

Plastik sarmış dört bir yanımızı Şöyle bir etrafımıza göz gezdirdiğimizde hemen tüm eşyalarda plastik kullanıldığını görüyoruz. Ancak plastik bir maddenin adı değil. Birden fazla türü olan bir grubun genel adı.

En genel anlamıyla plastik bazı elementlerin özel işlemlerle karıştırılmasıyla üretilen maddelerdir. Yani çevremizdeki çoğu üründe izlerini görsek de aslında hepsi birbirinden farklı. Örneğin otomobillerde polipropilen, tekstilde polyester, ambalajlarda polistiren kullanılıyor.

Evlerimizin pencereleri için PVC yani polivinil klorür kullanılırken, CD ve gözlüklerin üretiminde polikarbonattan yararlanılıyor.

PETE, yani polietilen tereftalat pet şişeye adını veren plastik ürünü.

Naylon dediğimiz materyalin ise asıl adı polyamid.

Bunun gibi birçok plastik ürünü hayatımızı şekillendiren eşyaların üretiminde kullanılıyor.

Mutfak eşyalarımızdan otomobil konsollarına, bilgisayar parçalarından diş fırçalarına kadar geniş bir kullanım alanı mevcut.

Plastiği bugün terk etsek ya da üretimdeki yerini azaltmaya kalksak alternatif çözümler için

PLASTIĞIN ÖNCÜLÜ PARKESINDEN ÜRETILEN OBJELER

yıllarca uğraşmamız gerekecek.

Peki hayatımızda bu kadar yer kaplayan plastiğin hikâyesi nedir?

ve kutu üretiminde kullanılır.

Ancak plastik esas başarıyı henüz yakalamamıştır.

Yine mi tesadüf

Parkes 1866 yılında Parkesine Co. adlı şirketi kurar ve parkesin adını verdiği malzemeden ufak eşyalar üretmeye başlar. Bu ürünler ile birçok uluslararası fuar ve sergiye katılan Parkes’ın keşfi büyük beğeni toplar ve plastik tüm dünyaya yayılır.

Bilim tarihi “tesadüfen keşfetme” hikâyeleri ile dolu. Plastik de onlardan biri. Elbette her nihai ürün gibi onun da bir evveliyatı var.

Onu bugünkü haline getiren süreç yine bir tesadüfle başlıyor. Ancak bu sefer mekân bir laboratuvar değil.

1848 yılında İsveçli kimyager Christian Friedrich Schoenbein, eşi evde deney yapmamasını söylese de mutfağında bir deney ile meşguldür. Sülfürik ve nitrik asit karışımını kaynatırken deney tüpünü yanlışlıkla yere döker.

Schoenbein yerdeki karışımı silmek için aceleyle eşinin pamuk önlüğünü kullanır. Su ile durulayıp kuruması için sobanın üstüne astığı önlük kısa süre sonra alev alıp kül olur. Şaşkına dönen Schoenbein bu durumu analiz ettiğinde, ilk yarı sentetik plastik olan nitroselülozu keşfeden insan olarak bilim tarihine geçmiş olacaktır.

Ancak bugünkü formuyla ilk plastiğin keşfi bu olaydan 14 yıl sonrasına rastlar. İngiliz kimyager Alexander Parkes 1862 yılında bu nitroselülozu bazı bitkisel yağlar ile yumuşatır ve “parkesin” adını verdiği plastiği geliştirir. Bu plastik türü süs eşyaları, bıçak sapları

O sırada ABD’de ilginç bir durum yaşanmaktadır. Bilardo oyunu ülke genelinde popüler olmaya başlamıştır ve bilardo salonları gün geçtikçe artmaktadır. Ancak bilardo toplarının üretiminde fildişi kullanılması hem üretici için masraflı ve zahmetlidir hem de hayvan hakları savunucuları tarafından şiddetle eleştirilmektedir. Esas mesleği matbaacılık olan John Wesley Hyatt, parkesin adlı maddenin keşfini duyar ve işe koyulur. Esnek ve güçlü yeni bir plastik türü keşfeden Hyatt, bu malzemeye “selüloit” adını verip patentini alır.

Keşfettiği malzemeden ürettiği bilardo topları ise sektördeki problemi çözer.

Hyatt’ın ardından Leo Baekeland farklı kimyasallar kullanarak yüzde yüz sentetik bir reçine elde eder. Bu reçineyi istediği kalıba dökerek sert bir malzeme elde etmeyi başarır. Onun keşfettiği bu malzeme “bakalit plastik” ismini alır ve ilerleyen yıllarda sanayinin her dalında kullanılır.

JOHN WESLEY HYATT'IN PARKESINI HAM MADDE OLARAK KULLANIP ADINA "SELÜLOIT" DEDIĞI MALZEMEYLE ÜRETILEN "HYATT BILARDO TOPLARI"

SOLDAN SAĞA: PLASTIĞIN GELIŞIMINDE ROLÜ OLAN ALEXANDER PARKES, CHRISTIAN FRIEDRICH SCHOENBEIN, LEO BAEKELAND

72

KÂRDA MIYIZ ZARARDA MI? İşte bu sürecin bizi getirdiği nokta plastikten müteşekkil bir dünya.

Hayatımızın çok büyük bir kısmını kaplıyor. Tıpkı taş, kemik ve ahşapta olduğu gibi gelişen teknoloji yakın gelecekte bize yeni alternatifler sunacaktır. Ancak henüz verimli bir alternatif üretilebilmiş değil.

Gündemdeki fikirlerin çoğu ya sürdürülebilirlik ya da verimlilik açısından yetersiz kalıyor.

Peki plastiğin hayatımızdan gerçekten çıkması gerekiyor mu? Bu sorunun cevabı net bir “evet”.

Plastiği üretmek, şekillendirmek ve kullanmak ne kadar kolaysa, yok

etmek de bir o kadar zor. Aslında teknik olarak zor değil. Tüketicinin tek yapması gereken artık kullanılmaz hale gelen plastikleri geri dönüşüm zincirine sokmak.

Bunun için plastik çöplerimizi özel hazırlanmış geri dönüşüm çöp konteynırlarına atmamız yeterli. Bu ürünler geri dönüşüm fabrikalarında parçalanıyor ve eritilerek yeniden kullanıma sunuluyor. Böylece hem üretimde tasarruf hem de çevre temizliği sağlanmış oluyor. Ancak maalesef insanoğlu henüz o bilinç seviyesine ulaşmış değil. Böyle olunca da plastiğin geri dönüşümü ile ilgili fark yaratan bir gelişme sağlanamıyor.

73

v SOLDAKI FOTOĞRAF, TAMAMEN ÇÖPLERDEN OLUŞAN VE SÜREKLI BÜYÜYEN BIR ADAYA AIT. DENIZLERDEKI PLASTIK KIRLILIĞININ OLUMSUZ ETKISI SADECE BU DEĞIL. KÜRESEL ATIK DÖNGÜSÜNDE DENIZLERE AKAN PLASTIK YIĞINLARI, GEZEGENI PAYLAŞTIĞIMIZ DIĞER CANLILARI DA TEHDIT EDIYOR. (ALTTAKI GÖRSELLER: WWF)

DENIZLERIMIZ ÖLÜYOR, DENIZ YAŞAMI YOK OLUYOR Denize atılan bir kâğıt 2 hafta, bez parçası 1-5 ay, ip-urgan 1 yıl, boyalı bir tahta ise 13 yılda yok oluyor.

Ancak biyoçözünür olmadığı için plastikler en büyük kirletici konumunda.

Yukarıdaki büyük fotoğraf, Pasifik Okyanusu’nda bir adaya ait.

Ancak bu bildiğimiz adalardan değil. Akıntının etkisiyle bir araya toplanmış plastiklerden oluşan bir çöp yığını. Hawaii ve Kaliforniya arasında bulunuyor ve sürekli büyüyor. Üstelik bu kâbus gibi adadan tam 5 tane var.

Akdeniz Havzası'nda 4 metrekareye 1 plastik atık düşüyor.

Hatta derin deniz örneklerinin yüzde 92,8’inde plastik saptanmış.

Bu rakamın büyük kısmını 2 dakika kullanıp attığımız tek kullanımlık plastikler oluşturuyor.

Denizde plastik poşet 20, plastik bardak 50 ve misina 600 yıl süreyle çözünmeden kalıyor.

Genel kategoride plastiğin yok olması ise 450 yılı buluyor. Bu sürenin uzunluğunu zihnimizde şu şekilde canlandırabiliriz: Babası Kanuni Sultan Süleyman’dan tahtı devralan padişah II. Selim boğazı saltanat kayığı ile geçerken 74

elindeki pet şişeyi denize atsaydı o pet şişe bugünlerde yeni yok olmuş olacaktı. Neyse ki o zamanlar pet şişe yoktu.

Çünkü deniz kaplumbağaları poşeti denizanasına benzetip yemeye çalışıyor. Maalesef bu sırada birçoğu boğularak ölüyor.

Dünya genelinde denizlere karışan yıllık plastik atık miktarı 10 ila 20 milyon ton. Yani her yıl milyonlarca ton atık için yeni bir 450 yıllık kum saati akmaya başlıyor. Bu çöplerin çoğunluğunu pet şişeler, naylon torbalar ve balıkçı ağları oluştursa da esas tehlikeyi 5 mm’den küçük mikroplastikler oluşturuyor.

Türkiye kara listede

Bu miktarda plastiğin denizlere karışıyor olması yalnızca bizi değil, gezegeni paylaştığımız diğer canlıları da tehdit ediyor.

Hatta onlar için tehlike ölümcül boyutlarda. Hayvanlar denizlerdeki plastik atıklar yüzünden yaralanabiliyor, boğulabiliyor, vücudunu saran plastikle büyüyenler ise şekilsiz canlılara dönüşüyor.

Miktarı rekor seviyelere ulaşan küçük ve sinsi mikroplastikler ise besin zincirinin bir parçası haline gelmiş. WWF-Doğal Hayatı Koruma Vakfı’na göre her iki deniz kaplumbağasından birinde plastiğe rastlanıyor ve bunların içerisinde poşetin oranı çok yüksek.

2018 yılında WWF’in bir raporuna göre Akdeniz, kirlilik seviyesi en yüksek denizlerden biri ve bu atıkların yüzde 95’ini plastik oluşturuyor. Daha vahim bir tespit var: Akdeniz’e en fazla plastik atık Türkiye’den atılıyor. Günde 144 ton ile bu utanç listesinin ilk sırasındayız. Yani Akdeniz açıklarını, deniz tabanını ve kıyılarını kirleten atıkların başlıca kaynağı biziz. Bizi 126 ton ile İspanya, 90 ton ile İtalya takip ediyor. Rakamlar ürkütücü. Ülkemizde nüfus hızla artıyor.

Yani yakın gelecekte bu rakamın katlanarak artması işten bile değil. Tabiri caizse her geçen gün çöpümüz artıyor ama “çöp kutumuzun” hacminde bir değişiklik yok.

Dünyada her yıl denizlere atılan 10 ila 20 milyon ton plastik atığın deniz ekosistemlerine verdiği ekonomik zarar ise 13 milyar dolar.

GÜZEL GELIŞMELER DE VAR Rakamlar böyle iken insanoğlunun bu konuda yeterli bilinç düzeyine ulaşması için gereken zamana sahip olmadığımız aşikâr. Bu nedenle geri dönüşüm konusunda bilinçlendirme kampanyalarıyla paralel şekilde, alternatif materyaller keşfetme çalışmaları da devam ediyor. Örneğin Avani adlı bir şirket, tropikal bölgelere özgü cassava isimli bir kök bitki türünden biyopoşet üretti. Çevreci poşetler naylon muadilleri kadar dayanıklı ve ucuz. Denizde plastik bir poşetin çözünmesi 20 yılı bulurken, bu poşet 150 günde tamamen çözünebiliyor. Geri dönüşüm prosesine kâğıt atıklarla birlikte sokulabildiğinden, ekstra yatırım da gerektirmiyor. Daha da ilginci, hiçbir toksin madde artığı içermediği için yenilse dahi sağlığa herhangi bir zararı olmadığı iddia ediliyor. Şirket bu materyalden alışveriş poşetinin yanı sıra yiyecekler için ambalaj ve hastane yatakları için örtü üretmeyi de planlıyor.

Toplumun yalnızca farkındalık kampanyalarıyla bilinçlenmeyeceğini fark eden devletler ise insanları bazı zorunluluklar ile baş başa bırakarak çözüme ulaşmaya çalışıyor. Bunun en etkili önlemlerinden biri ücretli naylon poşet uygulaması. Bildiğiniz üzere naylon poşetlerin en sık kullanıldığı yerler marketler. Bu

uygulamayla tüketici poşete para harcamaktan caydırılıp alternatif yöntemler bulmaya teşvik ediliyor. İlk kez 2002'de Bangladeş'te uygulanan bu önleme 60'dan fazla ülkede başvurulmuş.

2019 başında ülkemizde de yürürlüğe giren bu uygulama ile poşetler ücrete tabi tutuldu. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı verilerine göre Türkiye’de yılda yaklaşık 30-35 milyar poşet kullanılıyor. Kişi başı tüketimi ilk yıl itibarıyla 440 adetten 90’a düşürmeyi planlayan bakanlık, 2025’e kadar bu rakamı 40’a kadar düşürmeyi hedefliyor. Hatta kampanyanın ilk 6 aylık istatistikleri umut verici.

Zira poşet kullanımının yüzde 80’e yakın azaldığı gözlemlenmiş.

Yakın zamanda bu kampanyanın kapsamının genişletileceği ve ambalaj, kâğıt, plastik kaplar gibi ürünlerin de dahil edileceği konuşuluyor. Bazı tüketiciler işin ekonomik boyutundan rahatsız olsa da çevresel ve diğer uzun vadeli yararları göz önüne alındığında fark yaratacağı kesin.

PLASTIK TÜM DÜNYADA YASAKLANIYOR Kimilerinin popülist yaklaşımla eleştirdiği ücretli poşet uygulaması, ülkemizin ve dünyamızın geleceği için uzun vadeli bir yatırım. Ancak İsrail, Fas, hatta Kenya gibi birkaç ülke söz konusu olduğunda geç kaldığımız bile söylenebilir. Bu ülkeler ücretiyle piyasaya sürmek bir yana, poşeti tamamen yasakladı.

2020 yılından itibaren Fransa’da tek kullanımlık plastik bardak, tabak, çatal-kaşık ürünleri yasaklandı. Bu ürünlerin kullanımı yalnızca biyolojik materyallerden üretilmesi şartıyla serbest hale getirildi. Akdeniz’de bizimle birlikte en fazla plastik atık kirliliğine yol açan ülkelerden Fransa için sevindirici bir haber. Zira ülke günde 66 ton ile listenin beşinci sırasında.

Yine de bu karar ülkenin tamamı tarafından sevinçle karşılanmış değil.

Bazı çevreler bunun AB kurallarına aykırı olduğunu savunuyor ve yasağa karşı çıkacaklarını beyan ediyorlar.

Bunların başında da ambalaj üreticisi firmalar geliyor. Onlara şu Kızılderili atasözü ile cevap vermek yerinde olacaktır: “Son ırmak kuruduğunda, son ağaç yok olduğunda, son balık tutulduğunda; beyaz adam paranın yenmeyen bir şey olduğunu anlayacak.”

Netice itibariyle plastik bir gün yerini çevreci bir materyale bırakacak. Ya da dünyamız bir gezegen olmaktan çıkıp dev bir plastik küre haline gelecek. Bu konuda bize düşen, plastik atıklar konusunda duyarlı olmak ve bu malzemeyi hayatımıza ne kadar dahil edeceğimize karar vermek. Plastik bizim için bir eşya olarak mı kalacak yoksa yediğimiz besinlerin dahi içinde yer alan zararlı bir petro kimya ürünü mü olacak?

75

v

WWF-DOĞAL HAYATI KORUMA VAKFI, TEK KULLANIMLIK PLASTIKLERIN YARATTIĞI TAHRIBATA DIKKAT ÇEKMEK IÇIN 2018 HAZIRAN AYINDA BIR KAMPANYA BAŞLATTI. “1 GÜZEL HAREKET” KAMPANYASINA KATILANLARIN TEK KULLANIMLIK PLASTIKLERI HAYATLARINDAN ÇIKARTACAKLARINI TAAHHÜT ETMELERI BEKLENIYOR. POŞETIN YANI SIRA PET ŞIŞE, PLASTIK ÇATAL BIÇAK VE TABAK IÇIN DE TAAHHÜT TOPLANIYOR. 100 BIN TAAHHÜDÜ GEÇEN KAMPANYAYA SIZ DE KATILMAK ISTERSENIZ WWW.1GUZELHAREKET.ORG’U ZIYARET EDEBILIRSINIZ.

Plastik Bardak Atıkları Futbol Sahasına Dönüştü Plastiğin dünyamız için faydalı olabilecek yeni kullanım alanları geri dönüşüm kampanyalarının tanıtımı açısından da son derece etkili.

2018’de Rusya’da gerçekleşen FIFA Dünya Kupası’nın resmi sponsoru 76

Budweiser, müsabakalarda topladıkları 3.2 milyondan fazla plastik bardağı dönüştürerek, yeni spor tesisi “The Budweiser ReCup Arena”daki 65x42 metrekarelik sahanın zeminine döşedi.

Bu aşınmaz materyal belki de ileride çim veya toprak sahalar için alternatif olabilir.

Plastiğin okyanusları ve deniz yaşamını nasıl tehdit ettiğini dünya çapında duyurarak kamuoyu yaratan birçok kampanya var. Bu kampanyaların ve dünya çapındaki birçok sanatçının kreatif mesajları son derece dikkat çekici.

77

v T A R I H Ç E

DOĞDUĞUNUZ ŞEHRİN NEDEN O İSMİ ALDIĞINI

HİÇ MERAK ETTİNİZ Mİ? “İsmiyle müsemma” tabirini genelde insanlar için kullansak da yüzyılların yükünü taşıyan bazı şehirler bu tabiri daha çok hak ederler. Şehre verilen ismin anlamını araştırırken, tahmin edilenden uzun bir tarihçeye sahip olduğunu, çoğu zaman unutulmuş hikâyesinin nasıl olup da 21. yüzyıl dünyasına uzanabildiğini görmek şaşırtıcıdır.

Onlarca uygarlığa ev sahipliği yapmış bu topraklarda kurulan birçok şehrin isimlerinin kimi efsanelere, kimi sözlü kültüre, kimi de tarihsel gerçeklere dayanıyor. Tüm güzel şehirlerimize yer veremedik ama sizler için kısa bir seçki hazırladık…

78

ADANA

Adana'nın kuruluşuna dair kesin bir kayıt yok ancak efsaneye göre gök tanrısı Uranüs’ün oğulları Adanos ve Saros, Tarsus'la savaşarak bu toprakları ele geçirmiş. Adanos şehre adını verirken, Saros da adını Seyhan ırmağına bağışlamış.

AĞRI

Hıristiyan kaynaklarına göre Nuh Tufanı sonrası efsanevi geminin konduğu söylenen ve Ağrı ilinin sınırları içinde yer alan “Ararat Dağı”na, bölgeye yerleşen Selçuklu Türkleri “Eğri Dağ” ismini verdiler.

Sonraki Türk boylarının dilinde bu isim “Ağır Dağ” ve “Ağrı Dağı” olarak evrilerek şehrin ismi de oldu.

AMASYA Şehrin adı Perslerin Anadolu’yu fethinden sonra yaygınlaşan doğu kökenli inanışın tanrıçası “Mâ”ya dayanır.

“Ana” anlamına gelen “Ama” ve ondan türemiş “Mâ” kelimelerinin anlamı “Ana Tanrıça Mâ’nın Şehri”dir. Helen uygarlığında bu isim “Amaseia” olarak söylenir ve Osmanlı’ya kadar uzanır.

ANKARA

Ankara’nın etimolojik kökenine dair bilgiler oldukça zengin. Kimilerine göre Farsça “üzüm” anlamındaki “Engür” ya da Yunancada “koruk” anlamındaki “Aguirada”dan türemiştir. Hint-Avrupa dillerindeki “engebeli, karışık arazi” anlamındaki “Ank”, Sankskritçede “kıvrıntı” anlamındaki “ankaba” veya Latincede “çengel” anlamındaki “uncus”tan türediği de ileri sürülür. İslam kaynaklarında Enguru olarak geçen şehir; Ankyra, Ankura, Ankuria, Angur, Engürlü, Engürüye, Angare, Angera, Ancora, Ancora ve son olarak Ankara şeklini alır.

79

v

BALIKESİR

“Eski hisar” anlamına gelen Paleokastio’dan türediği söylenen şehrin adının, Arapçada “çok” anlamına gelen “kesir” kelimesinden türediği ve “balı çok” demek olduğu düşünülür.

BİTLİS

Kimi tarihçilere göre “Bageş” ya da “Pagiş” sözcüklerinden türeyen şehrin ismi, kimilerine göre bu topraklara bir kale kuran, Büyük İskender’in komutanı “Lis” ya da “Badlis”ten gelmiştir.

BOLU

İki bin sene önce Bitinyalıların kurduğu şehre Claudio ismi verilmişti. “Kent” anlamına gelen “polis”in eklenmesiyle “Claudio Poli” denen şehir, zamanla sadece “Poli” olarak anılmış, Türklerin hakimiyeti altına girince “Bolu”ya dönüşmüştü.

BURSA

Kurucusu Bitinya kralı 2. Prusias (Prosa)’tan esinlenen şehrin adının zamanla “Brousse” ve “Brus” olduğu söylenir. Türkler şehri fethedince “Bursa” demişlerdir.

ÇANAKKALE Önceleri Troas, Hellespont, Dardanellos gibi isimlerle anılan şehre, Fatih Sultan Mehmet’in güvenlik amacıyla Çanakkale Boğazı'nın en dar olduğu yere yaptırdığı “Kale-i Sultânî” adlı kalenin ismi verildi. Yüzyıllarca bu isimle anılan şehir, kalenin çanağa benzemesi veya çanak-çömlek sanayiinin ileri olması ile “Çanakkale” ismini aldı.

FATIH SULTAN MEHMET TARAFINDAN YAPTIRILAN ÇIMENLIK KALESI’NIN (KALE-I SULTANIYE) 16. YÜZYIL TASVIRI

80

(GIUSEPPE ROSACCIO, VIAGGIO DA VENETIA)

DİYARBAKIR Diyarbakır Asur kaynaklarında Amid veya Amed olarak geçer. Diyarbekir ismi ise Arabistan’dan göç edip Dicle civarına yerleşen Bekr kabilesine dayanır. “Bekrlerin Diyârı” anlamına gelen Diyâr-ı Bekr zamanla Diyarbekir olarak söylenir ve 1937’de Bakanlar Kurulu kararıyla Diyarbakır olarak değiştirilir.

EDİRNE

Romalılar döneminde İmparator Hadrianus tarafından kurulan şehir “Hadrianus’un Şehri” anlamına gelen “Hadrianopolis” adını alır. Bizans zamanında “Adrinople” olarak anılan şehir, Türkler şehri fethedince “Edrine” ve nihayet “Edirne” olarak adlandırılır.

ESKİŞEHİR Eski adı Doylaion olan şehri 1080 yılında Türkler ele geçirdi. 1175’te Bizans’a kaybedilen şehri Kılıçarslan geri alınca şehre kavuşmanın şerefine “Eski Şehir” adını verdi.

HATAY

“Hıtaylar” denen yarı göçebe Türk kabileleri 10. yüzyılda Mançurya'yı ve Çin'in kuzeyini işgal etmişler ve buranın ismi “Hıtay” kalmıştı. Atatürk “Hıtaylar”ın Anadolu'ya da geldiklerine inandığı için “40 asırlık Türk yurdu” saydığı Antakya'ya Hatay ismini vermişti.

ISPARTA

Büyük İskender kral olduktan sonra Mora Yarımadası'nda yaşayan Spartalılar ve Atina Yunanlıları Yunan egemenliğine geçen Batı Anadolu’ya göç etmeye başladı. Bugünkü Isparta topraklarına yerleşen Spartalılar buraya kendi ülkelerinin adını verdi.

81

v

istanbul

İstanbul öyle bir şehir ki tarih, kültür, din, edebiyat, sanat ve daha fazlasını beslemiş, devşirmiş, müthiş bir kelebek etkisiyle tüm dünyayı etkilemiş. Onu birkaç satırla özetlemenin zorluğu bir yana, ona atfedilen isimlerin hikâyesini anlatmak için dahi kitaplar yazılabilir. Yine de bir kapı aralamak istedik bu zengin geçmişe…

Batılı kaynaklarda bir balıkçı köyü olduğu söylenen İstanbul’un MÖ 658’de Mageryalı “Byzans” tarafından şehir hâline getirildiği için “Byzantion” ismi ile anıldığı yazılır. Roma İmparatorluğunun egemenliğine geçtiğindeyse İmparator Marcus Aurelius’un manevi babasının adıyla “Antion” olarak anıldı. Roma İmparatoru Constantinius şehri büyüterek “Constantinopolis” adıyla başkent yaptı. Halk ise şehir merkezi anlamına gelen “StinPolis” kısaltmasını kullanmaktaydı ki “İstanbul” adının bu kısaltmadan türediği kuvvetle muhtemeldir.

Osmanlı’dan önce Byzantion, DeutraRoma, Roma Nea, Konstantinopolis, Bulin, Astanbulin ve İstimbuli isimleri ile anıldı.

Müslümanlar, Osmanlı fethi öncesinde “Kostantiniyye” dedikleri şehre fetih sonrasında “Müslüman şehir” anlamındaki “İslambol” adını verdiler.

Bunun yanında birçok başka isimle de anıldı bu güzel şehir: Sultanşehir, Beldet-üt-Tayyibe, Dergâh-ı Selâtin, Derseâdet, Âsitâne, Dâr-ül-İslâm, Dâr-ül-Hilâfe, Dâr-üs-Seâde, Âsitâne-i Devlet, Pây-ı Taht-ı Saltanat, Aziz İstanbul ve en nihayetinde “İstanbul” adına kavuştu.

İstanbul’da yaşayan, bir gün bile olsa onu içine çeken herkes bilir ki her köşesi ayrı bir dünyadır bu kentin. O nedenle “İstanbul” isminin kökenlerine inerken, semtlerine değinmeden edemedik…

Tarihi MÖ 675 yılına dayanan Kadıköy, yörenin bakımsız köy görünümünün düzelmesi için Fatih Sultan Mehmet’in ilk İstanbul kadısını fetih sırasında buraya yerleştirmesiyle bu ismi almış.

Fatih’in fetih döneminde otağını kurup okçular tekkesi yaptırdığı bölgeye de Okmeydanı diyoruz. Tophane’nin ise Osmanlı döneminde yapılıp geliştirilen ünlü top dökümhanesine ev sahipliği yapması da tesadüf değil.

Kazlıçeşme’nin hikâyesi de fetih dönemine rastlıyor. Su sıkıntısı çekildiğinde uçuşan kazların peşinden gidilerek su kaynağının bulunduğu bu nokta semte adını vermiş. Fatih’in adının verilmesine vesile olan bir diğer semt ise Bebek. Bölge Muhafızı olarak atadığı bölükbaşının “Bebek” lakaplı olması ile semt bu adı almış.

4. Murat’ın şehzadelerden birinin doğuşu münasebetiyle 7 gece kandil yaktırması Kandilli’ye ismini vermiş.

Bostancı ise adını her türlü meyve ve sebzenin yetiştirildiği bostanlardan alıyor. Şaşkınbakkal’ın gülümseten bir hikâyesi var: Yerleşimin yoğun olmadığı dönemlerde, yazın denize gelenlerin burada iş yapılamayacağını düşünerek mahalle bakkalına “şaşkın bakkal” yakıştırması semtin adını belirlemiş.

82

Çengelköy’ün adı, eskiden gemi çapalarının bu köyde yapılmasına dayanıyor. Barbaros Hayrettin Paşa’nın gemileri bağlamak için limana diktirdiği beş taşın adını verdiği semt ise Beşiktaş.

Tabii bu rivayetlerden sadece biri.

Osmanlı döneminde esnafı denetleme yetkisine sahip “emin”lerin çalıştığı gümrük eminliği de Eminönü’ne adını vermiş. Sucuların suyu halka taksim ettikleri yerin adı üstünde: Taksim. Şiş yapımıyla uğraşan bir ailenin konağının bulunduğu semte ise Şişli denmiş.

Takvimleri geri sarıp Bizans’a gidelim: Uçsuz bucaksız arazilerine İtalya’dan getirdiği tohum ve fidanları diktiren, Bizans halkına birçok sebze ve meyveleri tanıtan Venedik Bey’inin yaşadığı bölge, günümüzün Beyoğlu semti. Hatta Fatih Sultan Mehmet bu beye misafir olur, evinde yemek yermiş. O dönemde skutari denen asker kışlaları nedeniyle Skutarion diye anılan bölgenin adı Üsküdar’a dönüşmüş.

“Etrafı surlarla çevrili” anlamına gelen Pantecion (Pantiki) ismi de Pendik semtinin adı haline gelmiş. İstanbul’a egemen olan devletin doğudan gelecek saldırıları önlemek için burayı bir savunma hattı olarak kullandıklarını kaydeden kaynaklar bu bilgiyi destekler nitelikte.

izmir Anadolu'nun Yunan öncesi halklarından “Lelegler” şehre “Mirina” ismi vermiştir. İyonlular bu bölgeye gelince şehre “Smirina” daha sonra da “Smirna” demiştir. Homeros destanlarına göre ise kent ismini Kıbrıs Kralı Kinyras’ın kızı Smyra’dan alır. Bu arada kimi kaynaklara göre İzmir şehrini ilk kuran Hititler değil Amazonlar’dır. Türkler şehri fethedince ismini “İzmir” olarak telaffuz etmişler ve öylece kalmıştır.

KOCAELİ MÖ 712’de Anadolu'ya göçen bir avuç insan Başiskele’de konaklar ve avladıkları ilk canlı irice bir ıstakoz olur. Kurdukları şehre ıstakoz anlamına gelen “Astakos” derler.

Bir efsaneye göre ise güzelliği dillere destan su perisi Olbia, deniz tanrısı Poseidon’la evlenir. Oğulları Astakus, körfezin ucunda bir şehir kurup kendi adını verir. Bitinya Kralı Nikomedos burada yeniden şehir kurmak istediğinde, kestiği kurbanı bir kartal kapıp bugünkü İzmit’in yerleştiği dağın yamacına

bırakır. Kral bunu işaret sayar ve başkenti buraya kurup kendi adını verir.

Nikomedia’yı fetheden Selçuklu Türkleri “Nisemedi” şeklinde söylenen şehrin adını sırasıyla “İznikmid” ve “İzmit”e çevirirler.

Osmanlı’nın kuruluş döneminde büyük Türk komutanı Akçakoca bölgeyi Bizanslılardan alır. Bu yüzden İzmit ve çevresine verilen ve Akçakoca eyaleti anlamına gelen “Koca ili”, zamanla “Kocaeli”ye dönüşür.

sakarya

Şehrin adının kökeni üzerine çeşitli rivayetler bulunur. Eskişehir’de bulunan antik Sangia kentindeki kaynak suları Sakarya Nehrini beslediği için bu kentin adının nehre verildiği düşünülür. MÖ 7. yüzyıla kadar bölgeye hâkim olan Frigler’in de kutsal saydıkları nehir tanrıları Sangari’nin adını verdikleri rivayet edilir. Önceleri Sangarios olan bu isim, saldırgan manasına gelen Zakharion’a dönüşür.

Başka bir rivayet ise MÖ 3. ve MS 4. yüzyılları arası yöreye hâkim olan Bitinya kraliçesi Sangarius’un adının şehre verildiği yönündedir.

Selçuklu Türkleri Anadolu’yu fethedince nehre ve etrafındaki bölgeye “Sakarya” demişlerdir.

83

v Ç E V R E

MASUM MU DEĞIL MI?

84

Yüzyıllardır yenilerini eklemek için var gücümüzle çalışsak da en büyük sorunumuz kısıtlı ve tehdit altındaki enerji kaynakları. Fosil enerji dünyayı tarihte görülmemiş bir hızla tahrip ettiği için yenilenebilir enerjiler umut vadediyor.

Rüzgâr bu kaynakların en gözdesi olarak gösterilse de aynı fikirde olmayan bilim insanları mevcut. En büyük savları ise türbinlerin göçmen kuşları katletmesi ve yayılan zararlı ses frekanslarının insan sağlığına tehdidi…

Rüzgâr enerjisi alternatif enerji kaynakları arasında gelecek için umut vadeden çözümlerden biri.

Türbinler sayesinde rüzgârdaki kinetik enerji önce mekanik enerjiye daha sonra da elektrik enerjisine dönüştürülüyor. Karbon salınımının yarattığı uzun vadeli tehlikelerin tartışıldığı şu günlerde çevrecilerin önerdiği çözümlerin başında geliyor. Sıfır karbon salınımı, inşaat sürecinin kısa oluşu ve görüntü kirliliği yaratmaması en büyük faydaları. Ancak her nimet gibi bazı külfetleri de var.

duyulamayan ama belirgin şekilde hissedilen gürültünün (20 Hz altındaki ses ötesi dalgalar) sağlığa olumsuz etkileri bilim çevrelerince kabul görüyor. Çünkü yerleşim yerlerine yakın inşa edilen rüzgâr türbinlerinden kaynaklanan ses ötesi dalgalar kapalı cam ve duvarlardan geçebiliyor, hatta odaların içinde yankılanarak daha şiddetli bir etki yaratıyor.

Araştırmalara göre bu gürültü insan beyninde bazı semptomlara yol açıyor ve uyku bozukluğu gibi ciddi bir sağlık sorununa sebep oluyor.

Rüzgâr türbinlerinin aldığı en büyük eleştiri, sebep olduğu büyük gürültü kirliliği. “Ağır ağır dönen bir pervane ne kadar gürültü çıkarabilir ki?” demeyin. Bu konuda yapılan sayısız çalışma maalesef rüzgâr türbinlerinin de sanıldığı kadar masum olmadığını gösteriyor.

Alternatif tasarımlar ile bu sorunun önüne geçilmeye çalışılıyor. Yakın zamanda üretilen bir prototip ile denemeler yapıldı ve ortaya çıkan “darbeli ses ötesi dalga” ve “düşük frekanslı gürültü” belirli ölçüde azaltıldı. Bu, rüzgâr enerjisi destekçilerini sevindiren bir haber.

Ancak ekolojik yaşam sadece insanoğlundan ibaret değil.

Duyulabilen gürültü (200 Hz altındaki düşük frekans) ile

85

v

KUŞLARIN GÖÇ YOLLARINDAKI RÜZGÂR TÜRBINLERI KIYIM YARATIYOR Rüzgâr türbinlerinin inşa edildiği konum hayvan yaşamı için de büyük önem teşkil ediyor. Göçmen kuşların güzergâhlarındaki rüzgâr türbini çiftlikleri, devasa pervaneleriyle kuşların ölümüne yol açıyor. Özellikle şahin ve kartal gibi büyük yırtıcıların ölümleri besin zincirini değiştirdiği için ekosistemi olumsuz etkiliyor. Bu durum iklimleri ve tarımsal süreçleri dahi değiştirdiğinden rüzgâr türbini yatırım kararlarının son derece dikkatli alınması gerekiyor.

Hindistan’ın Ghats bölgesinde yapılan bir araştırmada türbinlerin konumlandırıldığı bölgede diğer bölgelere kıyasla yırtıcı kuş popülasyonunun dört kat azaldığı gözlemlendi. Bu da ekolojik dengeyi etkilediğinden başka türlerin

86

gereğinden fazla artmasına sebep oldu. Her ne kadar bazı araştırmalar bu sayının diğer etmenlerle kıyaslandığında binde bir gibi bir orana tekabül ettiğini iddia etse de rüzgâr enerjisinden yararlanmak isteyen ülkelerin bu konuda hassasiyet göstermesi gerekiyor.

Rüzgâr enerjisi bu denli eleştirilmesine rağmen gerçekten kötü bir alternatif mi? Bu sorunun cevabı hem evet hem hayır. Çünkü bahsedilen olumsuz etkiler bazı düzenlemeler ile düzeltilebilir ve olumlu yönlerinden faydalanılabilir.

Elbette bunun için zamana ihtiyaç var ve gelişen teknoloji muhakkak yeni çözümler ile karşımıza çıkacaktır.

RÜZGÂR TÜRBINLERININ KANAT YAPISINI DEĞIŞTIREREK GÖÇMEN KUŞLARIN ÇARPIP ZARAR GÖRMESININ ÖNÜNE GEÇILMEYE ÇALIŞILIYOR. SES CIHAZLARI ILE KUŞLARIN BÖLGEDEN UZAKLAŞTIRILMASI VE TÜRBINLERIN KONUMLARININ DEĞIŞTIRILMESI GIBI BIRTAKIM ÇALIŞMALAR DA SÖZ KONUSU.

JOHNS HOPKINS ÜNIVERSITESI TIP FAKÜLTESI’NDEN DR. NINA PIERPONT’UN “RÜZGÂR TÜRBINI SENDROMU” ADINI VERDIĞI HASTALIK, ÇEVREMIZDEKI RÜZGÂR TÜRBINLERININ YAYDIĞI DÜŞÜK FREKANSLI SES DALGALARINDAN KAYNAKLANIYOR. BUNLAR HER NE KADAR INSAN KULAĞININ DUYABILECEĞI FREKANSLARIN ALTINDA KALSA DA “DARBELI SES ÖTESI DALGALAR” BIRÇOK RAHATSIZLIĞA DAVETIYE ÇIKARIYOR.

RÜZGÂR TÜRBINLERI EKINLERIN BÜYÜMESINI OLUMLU ETKILIYOR OLABILIR Rüzgâr türbinlerinin karbon salınımının sıfır olması başlı başına büyük bir faydayken başka bir olumlu etkiye ihtiyacımız var mı tartışılır. Ancak yakın zamanda tamamlanan bir araştırma rüzgâr türbinlerinin başka bir faydasını kanıtlamış olabilir.

Iowa Üniversitesi tarafından, 200 rüzgâr türbininin olduğu bir bölgede üç yıl süresince yapılan bu araştırmada türbinlerin bitki yaşamı üzerindeki etkileri gözlemlendi. Kurulan gözlem kuleleri ile bölgedeki rüzgâr hızı ve yönü, sıcaklık, nem, türbülans, gaz içeriği ve yağış miktarı verileri toplandı. Ardından ekinleri inceleyen uzmanlar ilginç bir sonuçla karşılaştılar.

Rüzgâr türbinlerinin varlığı ekinlerin büyüme koşullarını etkileyen değişkenleri farklılaştırıyordu. Özellikle mısır ve soya fasulyesi gibi bitkiler için çevre koşulları iyileşme göstermişti. Türbinlerin dönme hızı ile ortaya çıkan türbülans gündüz saatlerinde vantilatör işlevi görüp yer seviyesini soğutuyordu.

Gece saatlerinde ise sıcaklık düştüğünden bu fan etkisi sıcaklığı yükselten bir faktör haline geliyordu. Ayrıca türbülans etkisi

sıcaklığın dengelenmesine yol açtığından bitkilerin üzerinde çiy oluşumunu engelliyor ve ekinlerin nemlenmesinin önüne geçiyordu.

Küf ve mantar gibi zararlı canlılar ekinlere zarar veremediği için pestisit kullanmaya gerek kalmıyor, daha organik bir tarımsal süreç mümkün oluyordu. Hatta ekinlerin daha fazla karbondioksit almasını sağlayan türbülans onların daha verimli büyümesini sağlıyordu.

Elbette bitkilerin büyümesini etkileyen başka koşullar da mevcut. Bölgenin toprak yapısı ve iklim koşulları en büyük etken.

Ayrıca bazıları için faydalı olan bu sonuçlar, başka bitkiler için zararlı olabilir. Yani bu araştırmadan “rüzgâr türbinleri bitkiler için faydalıdır” önermesini çıkarmak için henüz erken. Yine de bu olumlu bir etki ve gözümüzde zaten değerli olan rüzgâr enerjisini daha değerli kılıyor.

Iowa Üniversitesi'nin 200 rüzgâr türbininin olduğu bir bölgede yaptığı araştırmada, rüzgâr türbinlerinin ekinlerin büyüme koşullarını olumlu etkilediği tespit edilmiş. Özellikle mısır ve soya fasulyesi gibi bitkiler için çevre koşulları iyileşme göstermiş.

Kısacası rüzgârdan nasıl yararlanmamız gerektiği son derece önem taşıyor. Türbinleri kullanmak bölgesel ekosistemi tehdit edebilir ama kullanmamak küresel ekosistem için daha büyük tehdit. Bu nedenle eksikleri giderilmiş türbinlerin inşa edilmesi gerekiyor.

87

v O D A K

88

WWW.KITAPKOALA.COM'A TIKLA

SOKAK HAYVANLARININ TEDAVISI IÇIN BIR KITAP DA SEN AL Çiçeği burnunda bir e-ticaret sitesinin tek amacı var: Kitap satmak ve tüm kârıyla sokak hayvanlarının bakım ve tedavisini karşılamak. Ülkemizde bunu yapan tek kitap satış sitesi Kitap Koala. Henüz çok yeni olmasına rağmen şimdiden müthiş bir kelebek etkisi yaratan Kitap Koala’nın başlattığı bu iyilik hareketini çok sevdik ve okurlarımızla buluşturmak istedik.

Hem kitap hem de hayvansever biriyseniz Kitap Koala ile tanışmanızın vakti gelmiş demektir. Bu e-ticaret sitesi sosyal sorumluluk düzeyi hayli yüksek bir satış modeli geliştirmiş.

Her türlü kitabın bulunduğu bu siteden satın alma yaptığınızda ödediğiniz ücret sokak hayvanlarının bakım ve tedavisi için kullanılıyor.

89

v

Hayvan dostlarımız için sosyal güvenlik modeli

“Askıda Kitap” uygulaması, gönüllü elçilerini yaratmış

Kitap satışından elde edilen gelir, veterinerlere yapılan ödemeler üzerinden sokak hayvanları için kullanılıyor. Hayvanseverler yardıma ihtiyacı olan hayvanlar için yapacakları harcamaları Kitap Koala’ya bildiriyorlar, veteriner tedavisi belgelendikten sonra havuzda biriken finansman sayesinde yaptıkları bu harcamaları sistemden tahsil edebiliyorlar. Yani süreç son derece şeffaf işliyor.

Kitap Koala ticari bir işletme ve bağış kabul etmiyor ama kütüphane kurmak ya da kitap seçkisini zenginleştirmek isteyen okullar için “Askıda Kitap” seçeneği var. Yani satın aldığınız kitaplar size değil de kitap bağışı talebinde bulunan ihtiyaç sahibi okul kütüphanelerine gidiyor.

Sahipli hayvanların beslenme, bakım, yolculuk gibi talepleri karşılanmıyor. Çünkü Kitap Koala her ne kadar bir gün ambulans hizmeti vermeyi amaçlasa da kısa vadede yaygın şekilde bu hizmeti veremeyeceğinden şimdilik hayvanlar için Sosyal Güvenlik Kurumu gibi hareket ediyor.

Kitapseverler için her şey düşünülmüş Site her türlü kitaptan yüzlerce seçenek barındırıyor. Herhangi bir e-ticaret sitesindeki teknik kolaylık ve güvenlik burada da mevcut. Çocuklar için de bir bölüm bulunuyor. “Koala Çocuk 5 Yıldız Çocuk Kitapları” bölümünde uzmanlardan 5 yıldız alan eserlere yer veriliyor. Ücretler de hayli rekabetçi. Kitapları herhangi başka bir sitedeki fiyatından daha uyguna alabiliyorsunuz çünkü yayınevleri site gelirinin hayvanlara yardım için kullanılacağının bilincinde ve bu anlamda tam destek veriyorlar. Dolayısıyla siz hem istediğiniz kitapları daha uygun fiyata alabiliyor hem de diğer sitelerden farklı olarak sokak hayvanları için bir şeyler yapmış oluyorsunuz.

90

Aldığınız kitaplara online sepette “Askıda Kitap”ı eklemeniz yeterli. Yani bağış yapmak son derece kolay; dolayısıyla kullanıcıların en sık kullandığı butonlar arasında. Üstelik bu bağışı yaptığınızda aldığınız diğer kitaplar için de tüm kargo ücreti sıfırlanıyor.

“Askıda Kitap” birkaç ay önce hayata geçmiş ve kısa sürede 40 bin TL’lik bağış mümkün olabilmiş. Ülke çapındaki mutlu öğrenci ve öğretmen sayısını varın siz düşünün…

Kitap bağışınızı okul kütüphanelerine kendi adınıza göndermenin yanı sıra, doğum günü ya da başka özel bir kutlama için yaptığınız Askıda Kitap alımları için sertifika da veriliyor.

Hatta düğünlerindeki davetlilere kitap hediye eden bir çift bile olmuş. Buradan da anlaşılıyor ki Kitap Koala severler bir nevi gönüllü elçi olup projelere kendi yorumlarını katarak iyilik hareketini dalga dalga yayıyorlar.

İdealist bir marka, yenilikçi bir sistem Bu marka her anlamda idealist.

Kurucusu Umut Kısa, çocukluk hayalini gerçekleştiren hayvansever bir girişimci. Küçükken zor durumdaki sokak hayvanlarını tedavi eden bir ambulans hayal edermiş. İş hayatındaki deneyimleri sponsorluk ve bağış sisteminin istikrarlı sonuç vermeyeceğini gösterdiği için 20 altın kalpli arkadaşı ile birlikte, finansmanı ve süreçleriyle fayda yaratan bu güzel girişime imza atmışlar. İnternetten alışveriş yapan ve hayvanları önemseyen kitap kurtlarını üyelik sistemiyle bir araya getirmek ve sürdürülebilir bir model oluşturmak amacıyla Şubat 2018’de kurulan Kitap Koala’nın orta ve uzun vadeli hedefleri de alkışlanası.

Sokak hayvanlarını tedavi eden bir ambulansın yanı sıra klinikler, protez merkezleri ve barınaklar kurmak gibi ulaşılabilir hedefleri var. Elbette bunun başarılabilmesi için duyarlı insanların desteği son derece önemli çünkü şu an sadece yaşama şansı daha yüksek sokak hayvanlarına öncelik vermek zorunda kalıyorlar. Yani ne kadar çok kitap satılırsa o kadar çok can hayata tutunabilir.

Bu arada bir hedefleri de başka firmaları benzer iş modelleri kurmaya özendirmek. Umarız bu yazımız hayvansever kitap kurdu yatırımcılara ilham olur.

Neden Koala? Ülkemize özgü bir hayvan olmamasına rağmen markanın adı ve logosu için koala seçilmesinin anlamlı bir nedeni var. Sadece okaliptüs ile beslendiği için okaliptüs ağacı olmayan hiçbir yerde yaşayamayan sevimli koalalar, bu ağaçlara sıkı sıkıya sarılırmış. Kurucu ekip de kitaplara ve hayvan dostlarımıza böyle sarılmamızı istemiş olacaklar ki “koala”yı seçmişler.

Kitap satın almasam da ne yapabilirim?

Kitap Koala’nın hedeflerine ortak olabilmek için ille de kitap satın almanız gerekmiyor. Bu siteyi çevrenizde duyurarak da hayvan dostlarımıza destek olabilirsiniz.

Kitap Koala her ay bir seyir defteri hazırlıyor. Youtube kanallarını daha aktif kullanmaya da başladılar. Tüm çalışmalar şeffaf bir şekilde paylaşılıyor.

Siz de düzenli olarak takip edip paylaşabilirsiniz. Ne kadar çok kişiye ulaşılırsa doğanın bizim kadar şanslı olmayan varlıklarına o kadar yardım edilebilir.

O halde bir sonraki kitap siparişinizi Kitap Koala’dan vermeye ne dersiniz? Belki de aradığınız kitabı bu sitede daha ucuza bulur, ihtiyacı olan bir cana ya da bir okul kütüphanesine yardım edebilirsiniz.

İnternet Sitesini Ziyaret Edin

Instagram Facebook Youtube @kitapkoala

91

v S P O R

92

RÜZGÂR SÖRFÜ BIRBIRLERINDEN HABERSIZ IKI MUCIT TARAFINDAN AYNI DÖNEMDE GELIŞTIRILMIŞTI. NEWMAN DARBY (SOLDA) HOYLE SCHWEITZER'DEN (SAĞDA) ÜÇ YIL ERKEN DAVRANMIŞ ANCAK PATENT ALMADIĞI IÇIN HEM TARIHE ADINI MUCIT OLARAK YAZDIRAMAMIŞ HEM DE BÜYÜK BIR KAZANÇTAN OLMUŞTU.

DERIN MAVILIKLERDE RÜZGÂRI BEKLERKEN Dışarıdan basit gibi görünen, içine girdikçe zorluğu anlaşılan bir spor… Deniz üzerinde yapılan en eğlenceli aktivitelerden biri… Basitçe dalgaları ve rüzgârı kullanarak deniz yüzeyinde seyretmek diyebileceğimiz rüzgâr sörfü, giderek yaygınlaşan ve izleyicisine büyük keyif veren bir spor.

Su motoru ile çekilen paraşütler, son sürat giden jet-skiler, suyun üzerinde havalanabilmemizi sağlayan flyboardlar ile denizler artık daha keyifli. Elbette bunlar özellikle turistler için müthiş aktiviteler. Peki ya denizin profesyonelleri?

93

v

MILYON DOLARLIK SORU Dalgaların itiş gücü ile yapılabilen sörf hepimizin malumu. Özellikle kuvvetli dalgaların olduğu kıyı şeritleri sörf yapanlar için çok değerli.

Sörf tahtasının üzerinde durabilmek bile çok büyük bir mesele iken bu sporun profesyonelleri çılgın hareketler yapabiliyorlar. İnsanın gözünü korkutabilecek, neredeyse apartman yüksekliğindeki dalgaların üzerinde ufak bir tahta parçasıyla akrobatik hareketler yapmak her yiğidin harcı değil. Bu seviyeye gelmek için yıllarını harcayan usta sörfçülerin bile ellerini kollarını bağlayan bazı durumlar da mevcut.

En büyük sorunları ise şu: “Ya dalga olmazsa?” İşte bu soru vaktiyle bu sıkıntıdan mustarip birinin de aklına geldi.

Adı Hoyle Schweitzer. Kaliforniya sahillerinin tozunu attıran bir sörfçü olan Schweitzer, 1968 yılının Kasım ayında bir akşam kendisi gibi sörfçü arkadaşı Jim Drake ile koyu bir sohbetteydi. İki kafadarın en çok yakındıkları meseleyi tartışıyorlardı: dalga sörfünü her zaman yapamamak. Bazen hiç dalga olmuyor, bazen de sörf yapılamayacak kadar fazla oluyordu.

O akşam Schweitzer’in eşi Diane, bu problemi bertaraf edecek bir çözüm bulmaları için onları teşvik etti. Hayli kafa patlatan ikili, deniz üzerinde ihtiyaçları olan itiş gücünü dalgadan değil rüzgârdan alan bir

tasarım yaptılar. Böylelikle hayata geçen yeni nesil sörf tahtasının adını “skate” koydular. Ancak bu isim bir zaman sonra “windsurfer” olarak değişecekti. İlginç olan şu ki Schweitzer ve Drake’ten üç yıl önce Pennsylvania’lı Newman Darby aynı tasarımı yapmıştı. Sörf tahtasının altına sabit bir dümen takmış, üstüne de yelken eklemişti. Hatta bu fikrini hayata geçirip yerel tekne fuarında sergilemişti. Popular Science dergisine de bir makale yollayan Darby tek bir hata yaparak isminin tarihe geçmesine engel oldu. Darby bu icadının patentini almadığı için, tarih rüzgâr sörfü konseptinin fikir babası olarak Hoyle Schweitzer’i yazdı. Her başarılı erkeğin arkasında bir kadın vardır derler. Schweitzer’in arkasındaki itici rüzgâr, eşi Diane’den başkası değildi.

Schweitzer Hollandalı bir ortak buldu ve seri üretime geçti. 1974 yılına gelindiğinde 2500’ün üzerinde rüzgâr sörfü satılmıştı.

Hawaii kıyılarının bu yeni sörf aleti ile tanışması sayesinde ünlü dalga sörfçüleri de bu yeni akıma ayak uydurdular. Mike Horgan, Ken Kleid, Tommy Marciel ve Larry Stanley gibi isimlerin rüzgâr sörfüne geçmesi ile popülerliği iyice artan spor, nihayet 1984 Los Angeles Olimpiyatlarında kendine yer bularak resmi bir dal olarak tanındı.

SÖRFÜM NASIL OLSUN? Rüzgâr sörfü için gereken malzemeler sörf tahtası, yelken, direk ve bumba. Özellikle sörf tahtasının seçimi çok önemli.

Neticede bizi suyun yüzeyinde tutan temel parça bu. Sporcuların seviyesine göre farklı tahtalar mevcut. Yeni başlayan biri için 200 litre hacimli olanlar yeterli. Orta seviye için 150 olan bu rakam, ileri seviye için ise 100 litre. Zira tahtanın hacmi azaldıkça üzerinde durmak zorlaşıyor. Ayrıca tahta ne kadar hafif ise sporcu su üzerinde o kadar hızlı seyrediyor. Tahtanın bir diğer özelliği ise altının pürüzsüz, üst kısmının kaymayacak şekilde tasarlanmış olması.

Gelelim yelkene… Yelken sayesinde rüzgârın itiş gücünden yararlanıyoruz ve deniz üzerinde ilerliyoruz. Yelkenin büyüklüğü de rüzgârın etkin kullanımı açısından önemli. Ancak rüzgârın şiddetine göre yelken seçimi değişebiliyor.

Sert rüzgârlı havalarda 5 metrelik

94

yelkenler kullanılırken, rüzgârın nispeten hafif estiği havalarda 7 metrelikler tercih ediliyor. Ancak yeni başlayan biri için rahat kontrol sağlaması açısından 3 metrelikler öneriliyor. Yelken ve sörf tahtası da “mafsal” adı verilen bir parça ile birbirine bağlanıyor.

Direk, adından da anlaşılacağı üzere yelkenin dik durmasını sağlayan parça. Bumba ise sıradan tabirle tahta üzerindeki direksiyonumuz.

Bu iki parçanın da karbondan üretilmesi hafif ve esnek olmasını sağlıyor. Böylece ağırlık azalarak sporcuya hız kazandırıyor.

Elbette en önemli koşulu unutmuyoruz. Rüzgâr… Dalga sörfü yapmadığımızdan rüzgâr şart.

Ayrıca oluşabilecek tehlikeli durumlara karşı mutlaka bir can yeleği bulundurmak gerekiyor.

Güvenlik, özellikle bu spora yeni başlayanlar için hayati bir husus.

SÖRF TAHTASINDA AYAKTA KALMAK YA DA KALMAMAK Peki dışarıdan bakıldığında çok keyifli bir manzara sunan bu sporu nasıl yapabiliriz?

LENA ERDIL

Her şeyden önce rüzgâr sörfü yapabilmek için iyi bir eğitim almak gerekiyor. Temel bir eğitim ve uygun ekipmanla rüzgârı bol olan herhangi bir kıyı şeridinde amatör olarak rüzgâr sörfü yapabilirsiniz.

Ancak ileri düzeyde bir rüzgâr sörfçüsü olmak için bu spora hayli vakit ayırmak gerekiyor.

Trapez, waterstat, jibe gibi ileri teknikleri öğrenmenin ve profesyonel bir sporcu olmanın yolu çok çalışmaktan geçiyor. Bu sporun en güzel yanlarından biri de sürekli gelişmek ve her geçen gün yeni teknikler öğrenmek.

NIMET TÜLÜMEN

ROBBY NAISH

ÇAĞLA KUBAT

Dünyanın hemen her yerinde yapılabiliyor olması nedeniyle bugün rüzgâr sörfü yediden yetmişe geniş bir kitleye hitap ediyor. Bu sporun ilk temsilcileri tarafından belirli prensipler üzerine oturtulan ekipmanlar, değişik teknikler ile iyice zenginleşti ve kusursuzlaştı.

RÜZGÂRIN ÇOCUKLARI Her yıl birçok ülkede rüzgâr sörfü şampiyonaları yapılıyor ve dünyanın en ünlü sporcuları bu şampiyonalarda kıyasıya mücadele ediyor. Her spor dalında olduğu gibi rüzgâr sörfünde de “efsane” haline gelmiş sporcular mevcut.

Rüzgâr sörfünün en tanınmış isimlerinin başında ABD’li sporcu Robby Naish geliyor. Naish bugüne kadar 12 dünya şampiyonluğu kazanmış bir sporcu. Ancak onu efsanevi yapan şey niceliksel başarılarından ziyade bu spora yaptığı niteliksel katkılar. Sörf tahtasının kenarına basarak su üzerinde seyreden Naish “forward loop” hareketi ile nam salmış.

Seyir halinde iken sörf tahtası ile öne doğru atılan bu takla hareketi Naish’in imzası haline gelmiş.

Emekli olduktan sonra sörf tahtaları üretmeye başlayan Naish, Quiksilver markasının da ortağı. Öte yandan günümüzde rüzgâr sörfü Fransız sporcular tarafından domine edilmiş durumda. Her ne kadar ABD çıkışlı bir spor olsa da liste başı Antoine Albeau, Pierre Mortefon ve Cyril Moussilmani gibi sporculardan oluşuyor.

Dünya çapındaki başarılı isimlerin bazıları da bizim topraklarımızda yetişmiş Türk sporcular. Özellikle kadınlarda Çağla Kubat, Nimet Tülümen ve Lena Erdil göze

çarpıyor. Sporcularımız farklı kategorilerde birçok başarıya imza attı. Çağla Kubat 2005 yılında slalom kategorisinde Avrupa şampiyonu olurken, Lena Erdil iki kez dünya şampiyonluğu tattı. Erdil’in birçok başka şampiyonluğu da mevcut.

Nimet Tülümen ise halihazırda slalom kategorisinde dünya 16’cısı konumunda.

Rüzgâr sörfü onlar için spor dalından öte bir tutku.

Sporcularımız bizi her geçen gün başarıları ile gururlandırırken daha çok insanı bu spora başlamak için teşvik ediyorlar. Kim bilir belki bir gün siz de maviliklerin arasında süzülebilirsiniz.

95

v İ N O V A S Y O N

İLHAM + TASARIM + BILIM =

Tasarım mı bilimi, bilim mi tasarımı ileri taşır? Bunun cevabı yok; klasik yumurta-tavuk hikâyesi misali bir döngüdür bu ve birbirini katlayarak çoğalır. Bugün alıştığımız her şey bir dönemin büyük inovasyonudur.

Her küçük adımın uzun vadeli etkisi büyüktür. Ve o ilk adımı attırıp kelebek etkisini başlatan ise ilhamdır.

Bu sayıda üç tanesine yer verdik…

96

Videoyu İzleyin

3D YAZICIYLA INSAN DOKUSU KULLANILARAK “KALP” ÜRETILDI Kalbin muhteşem tasarımı biyoteknolojiye ilham oldu ve insan dokusundan elde edilen hidrojel kullanılarak 3D yazıcıda kemirgen kalbi boyutunda bütün bir kalp üretildi.

Bilim ve tıp dünyasının merakla beklediği bu inovasyonun test aşaması da geçildikten sonra, organ bağışı gereksiz hale gelecek ve bağış için bitmek bilmeyen bekleme listesindeki milyonlarca hasta sağlığına kavuşabilecek. Çünkü hastanın kendi hücreleri kullanıldığı için genetik olarak tam eşleşme sağlanan kalp üretmek artık mümkün olacak.

Bu da organ naklinde doku uyumsuzluğu nedeniyle yaşanan ölümcül komplikasyonların ortadan kalkması anlamına geliyor.

Dolayısıyla vücudun yabancı organı reddetmesini önlemek için alınan ve başka yıkımlara neden olan kanserojen ilaçlara da gerek kalmıyor.

Organ mimarisi için biyo-mürekkep kullanılıyor Organların kendilerine has mimarisini oluşturmak için müthiş bir süreç işliyor. İlk önce hastanın kalbi MRI cihazıyla taranıyor; böylelikle hastaya özgü şekli ve boyutuyla dijital bir görüntü yani bir nevi kalıp oluşturuluyor. Ardından kan örneği alınıyor ve kan hücreleri önce kök hücrelere daha sonra tekrar kalp hücrelerine dönüştürülüyor.

Bu yeni kalp hücreleri özel bir 3D yazıcıda kullanılabilen bir biyo-

mürekkep yapmak için hidrojel içindeki yapı maddeleriyle birleştiriliyor.

Ayrışabilen yapı iskelesiyle katman katman oluşturularak hastanın orijinal kalbinin muadili elde ediliyor.

Biyo-baskı sayesinde kişiye ait hücrelerle oluşturulan kalp, kaslarıyla birlikte işlevsel çalışabilmesi amacıyla biyo-reaktöre taşınıyor ve birkaç gün içinde hücreler beraber çalışmaya başlıyor. Kalp yeterince güçlendiğinde, iskeleyi eritmek için sıcaklığı yükseltiliyor ve kalp nakledilebilir hale geliyor.

Teknoloji henüz insanlarda kullanılamıyor. Bunun sebebi ise kemirgen kalbi boyutunda üretilmiş olması değil. Tel Aviv Üniversitesi’nde yürütülen araştırmanın yöneticisi Tal Dvir “Hücrelerin pompalama kabiliyeti geliştirmesi de gerekiyor. Şimdilik kasılabiliyorlar ancak birlikte hareket etmeleri gerekli. Bu araştırma ile ilk kez hücreleri, kan damarları, karıncıkları ve odacıkları bulunan bütün bir kalp geliştirilmiş oldu” diyor.

Önceki çalışmalar da ilham oldu 3D baskı teknolojisi daha önce de organ üretmek için kullanılmıştı.

2017’de ETH Zurich’ten bir grup araştırmacı, 3D baskı ile yapay kalp üretmişti. Ancak o araştırmacılar insan dokusu yerine esnek bir malzeme kullanmıştı. Yine de bugün gelinen noktada dünya çapındaki vizyoner bilim insanlarının payı büyük.

97

v

Videoyu İzleyin

MALEZYALI ILLÜSTRATÖR TANG YAU HOONG’UN “PI SAYISI” ŞEKLINDEKI BISIKLET ÇIZIMI, DÜNYANIN ÖBÜR UCUNDAKI SANATÇI VE TASARIMCILARI ETKILEDI VE PI BIKE ORTAYA ÇIKTI.

PI SAYISI ŞEREFINE TASARLANAN BISIKLET: PI BIKE Pi Bike ilham silsilesinin bir ürünü.

Malezyalı illüstratör Tang Yau Hoong, Pi sayısını bisiklet şeklinde yorumladığı bir çizim yaptı. Heykeltıraş ve görsel sanatlar alanında uzman multidisipliner sanatçı Tadas Maksimovas ve yetenekli marangoz Martijn Koomen bu çizimin hayata geçirilebileceğini hayal ettiler.

Hoong’un çizimini işlevsel bir bisiklet oranlarında tasarıma döken ikili, iskelet boyutunu ve şeklini belirlemeden önce farklı materyallerle birkaç ölçekli maket test ettiler. Kalıplar yaparak iskeleti reçineye batırıp

98

zımparayla düzleştirdiler. Sonra bisikleti birleştirdiler. Yeni kalıplar üretip bisikletin son halini sağlam karbon fiberle kaplayıp son halini verdiler.

Ve 14 Mart 2017’deki Pi Günü’nde, Pi sembolü şeklinde, el yapımı karbon fiber iskeletli, sabit vitesli Pi Bike dünyaya tanıtıldı. 14 Mart’ın seçilmesi ayrı bir önem taşıyor çünkü teorik fizikçi Albert Einstein’ın da doğum günü.

Yüzyıllar öncesinde Arşimet’in ilk gerçek değeriyle kullandığı “Pi sayısı”nın verdiği ilham, bilim insanları kadar kim bilir daha nice sanatçıyı da etkileyecek.

GOODYEAR’IN OKSIJEN ÜRETEN TEKERLEĞI FOTOSENTEZDEN ILHAM ALIYOR Fosil yakıt kullanımının sembolüdür otomobiller. Yollarda seyreden her bir otomobilin, üretim sürecinden son kullanımına dek bıraktığı karbon ayak iziyle küresel ısınmaya olumsuz etkisi de bitmek bilmeyen bir eleştiri konusudur. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre hava kirliliğinin hüküm sürdüğü kentlerdeki nüfusun %80’inin WHO limitlerinin üzerinde bir hava kirliliğine maruz kalması da olayın başka bir yönü.

En büyük lastik üreticilerinden Goodyear, bu olumsuz algıdan olumlu bir bakış açısı yaratmak için olsa gerek, içinde canlı yosun bulunan ve oksijen üreten bir tekerlek konsepti oluşturdu.

2018 Cenevre Otomobil Fuarı’nda tanıtılan Oxygene, daha temiz ve pratik bir kentsel mobilite hedefiyle tasarlanmış. Merkezine canlı yosun yerleştirilen tekerlek, yolun nemini içine çekerek karbondioksidi emiyor

ve oksijen çıkarıyor. Yani bitkilerden ilham alarak, bir nevi fotosentez yapıyor.

Videoyu İzleyin

Tekerleğin yosunlu kısmı, fotosentezden az miktarda elektrik üretecek şekilde tasarlanmış. Bu da tekerleğin üstündeki sensörleri ve yeni bir tür araba-yaya iletişimi olarak düşünülen lastik yanağındaki aydınlatma çizgilerini çalıştırıyor.

Goodyear Oxygene konsepti ile, soluduğumuz havayı temizleyebileceğini de iddia ediyor.

Bunu rakamsal olarak örnekleyen marka, “Paris büyüklüğünde bir kentteki 2,5 milyon otomobilin bu lastikten kullanması mümkün olsaydı, her yıl yaklaşık 3 bin ton oksijen üretilir, havadan yaklaşık 4 bin ton karbondioksit temizlenirdi.

Bu da yaklaşık 4 bin 500 arabayı kullanımdan kaldırmanın yaratacağı etkiyle eşdeğer” iddiasında bulunuyor.

99

v D E K O R A S Y O N

Retro Dekorasyon ile geçmiş ve bugün kaynaşıyor Geçmişin izleriyle modern tarzı birleştirip son derece şık, eklektik bir dekorasyon yaratmak mümkün.

Bu “retro” havayı desenli perdeler, geometrik duvar kâğıtları, tablolar, aksesuarlar ve ışık oyunlarıyla kolayca elde edebilirsiniz.

100

101

v

“Tarih tekerrürden ibarettir” ancak retro dekorasyon sevenler bu tabiri biraz farklı algılıyorlar. Onların peşinde koştukları şey tarihi günümüze taşımak değil, modern tarzla hatta günümüz teknolojisi ile uyum yakalayıp geçmişi yeniden yorumlamak. Bu trend moda, aksesuar, saç modeli ve bazı sanat dallarında olduğu kadar dekorasyonu da sarıp sarmalamış durumda.

102

Retro dekorasyon eski eşyalarla döşenmiş bir mekân yaratmak anlamına gelmiyor. Eğer hedef tarz bu ise, ona “vintage” deniyor. Vintage 100 yıldan eski olmadığı için henüz antika sayılmayan ama döneminin tarzını aynen yansıtan parçalara verilen ad. Retro ise eskinin izlerini taşırken modern tarzla harmanlama anlayışı.

KENDINIZI RETRONUN ZENGINLIĞINE BIRAKIN Perdesinden yer döşemesine birçok eşyanın modern yorumları bizi eskilere alıp götürebilir. Örneğin damalı kumaş ve yer karoları, doğal masif parkeler, kilim türevi ve peluş halılar, geometrik desenli ve renkli duvar kâğıtları, chester tarzda deri ya da kadife koltuklar, shaggy kırlentler, kâğıt başlıklı abajurlar, avizeler, mutfakta SMEG tipi buzdolapları, banyoda ayaklı tekneler retro stili üyelerinden.

Hepsinde olduğu gibi bu stilde de aksesuar seçimi önemli. Retrospektif ayna tarzlarını, eski dönemsel saatleri, eski tasarımlı vazoları, eskitmeli çerçeveleri, sloganlı tabela ve panoları, baskılı ve yazılı teneke kutuları, kuru çiçekleri kullanabilirsiniz.

Camgöbeği, su yeşili ve indigo mavi, parlak güneş ve hardal sarısı, turuncu ve kiremit tonları, bej ve koyu kahve birleşimleri, parlak kırmızı, mor, mint yeşili, pembe hatta bazı neon renkler retroya özgüdür.

Yalnız 60, 70, 80 ya da 90’lardan farklı dekoratif elemanları tüm bu renklerle harmanlayayım derken, mekânı lunaparka çevirme riski de var. Ancak çözüm uzakta değil.

Birçok marka retro tasarımlar üretmeye başladı. Eğer size hitap eden eşyalar bulamadıysanız eskicileri dolaşıp evinize uygun mobilyaları seçebilirsiniz. İnternetten ya da dekorasyon dergilerinden fikir alabilir, iç mimar desteğine başvurabilirsiniz.

Hayal gücünüzü zenginleştirmek için eski film ya da belgeseller izleyebilir, aile albümlerinde gezinebilirsiniz.

Aklınızdaki retro parçaları hâlâ bulamıyorsanız modern eşyalara retro görünüm verebilirsiniz. Kendi el beceriniz ile ya da işinin ehli bir usta ile çalışabilirsiniz. Döşemelik kumaşlarla modern mobilyalara retro hava kazandırabilirsiniz. Aynı şekilde eskitmeler de kullanabilirsiniz. Ya da eski bir bavulu puf hatta raf olarak yorumlayabilirsiniz.

103

v M O D A

SAKIZDAN ÜRETILEN ILK AYAKKABININ TABANINDA, AMSTERDAM ŞEHRININ BIR HARITASI DA BULUNUYOR.

104

DÖNÜŞÜM

MODASI Bir değerden başka değerler yaratmak hem yaratıcılık göstergesi hem de zekâ. Bu sayının moda köşesinde sokakları kirleten sakızlardan sağlam ayakkabılar üretilmesi, elektronik atıkların mücevhere dönüşmesi, Van Gogh’un modaya yeni soluk getirmesi gibi kelebek etkisi yaratan dönüşüm hikâyelerine yer verdik.

Çiğnenmiş sakız ayakkabı olursa Birkaç sene önce Adidas’ın okyanustan çıkarılan plastik atıklarla forma ve ayakkabı ürettiğini okumuştuk. Galahad Clark adlı bir girişimci de yosundan spor ayakkabı üretmişti. Bu müthiş projelerin benzerine Hollandalı yerel bir girişim de imza attı ve geri dönüştürülmüş sakızdan ayakkabı üretti. Çiğnendikten sonra sokaklara atılan sakızlar, farkında olmasak da önemli kirleticilerden biri. Sadece çevresel bir sorun değil, beslenmeye çalışan kuşlar ve bazı hayvanlar için ciddi tehdit.

Dünyanın en çok turist çeken şehirlerinden Amsterdam’daki yerel bir girişim ilginç bir geri dönüşüm projesi başlattı ve sokakları kirleten bu sakızları toplayıp işleyerek ayakkabı hammaddesi olarak kullandı. Her yıl Amsterdam kaldırımlarına atılan 1500 ton sakızın temizlenmesinin şehre milyonlarca dolara mal olması nedeniyle başlatılan proje için “I Amsterdam” isimli şehir pazarlama organizasyonu, tasarımcı Explicit Wear ve sürdürülebilirlik şirketi Gumdrop birlikte çalıştı.

Bu ekibin ortaya çıkardığı ve dünyada bir ilk olan Gumshoe (sakız ayakkabı) adlı ürünün tabanı, yüzde 20’si sentetik kauçuktan üretilen sakızlardan üretiliyor. Yaklaşık 1 kg atık sakızdan 4 çift üretilen ayakkabının geri kalan bölümleri ise deri. Ayakkabının tabanında Amsterdam şehrinin haritası da bulunuyor.

Proje sözcüsü Jonathan Van Loon, insanları çevre ve geri dönüşüm hakkında bilinçlendirmenin yollarını ararken, hiç kimsenin umursamadığı bir şeyden gerçek bir ürün üretme fikrini bulduklarını söylüyor. Van Loon bileşenlerin gerçek kauçuk kadar güçlü olduğunu hatta sakız gibi koktuğunu ama yapışkan olmadığını da ekliyor. Projenin başka büyük şehirlere de yayılması hedefleniyor.

105

v

BILGISAYARLAR MÜCEVHERE DÖNÜŞÜRSE Geri dönüşümle tekrar kullanıma sokulmuş yiyecekler, ambalajlar, mobilyalardan sonra geri dönüştürülmüş kıyafet ve aksesuarlar da popülerlik kazanmaya başladı.

Bu akımın öncülüğünü yapan küresel şirketler bile var. Bilgisayar üreticisi Dell bunlardan biri.

Geçtiğimiz yıl Dell, geri dönüştürülen bilgisayar parçalarından elde edilen altınları kullandığı mücevher koleksiyonunu piyasaya sürmüştü.

Sınırlı sayıda üretilen “Circular Collection by BaYou With Love” adlı bu koleksiyon, çevreci hedefleri ve estetik seviyesiyle büyük takdir toplamıştı.

Dell gibi büyük bir şirketin neden moda ve tasarım sektörüne girdiği sorusu akıllara gelebilir. Ancak 14 ve 18 ayar altın yüzük, küpe ve kol düğmelerinin bulunduğu bu koleksiyona “aksesuar satmak”tan ziyade şirketin geri dönüşüm çalışmalarının çarpıcı bir örneği 106

gözüyle bakmak daha doğru.

Kısacası Dell, kendi atıklarını değerlendirerek hem elektronik atığa dikkat çekiyor hem de çevreci ve etik bir tanıtım projesine imza atıyor. Rakiplerin en azından imaj açısından önüne geçmek için başarılı bir fikir.

Zira ABD Çevre Koruma Ajansı’nın verilerine göre kullanım ömrünü doldurmuş elektronik atığın sadece yüzde 12,5’inin geri dönüştürüldüğü düşünülürse, her yıl yaklaşık 60 milyon dolar değerinde gümüş ve altın çöpe gidiyor. Ve bu sadece ABD verileri.

Dell, sahip olduğu verimli geri dönüşüm sürecinin şirkete bol miktarda materyal sağladığını, elde edilen altını depolamaktansa ilgi çekici bir proje gerçekleştirmeyi tercih ettiklerini saklamıyor. 2012’den itibaren 27 milyon kg elektronik atığını geri dönüştüren şirket, 2020’de hedeflediği 45 milyon kg’ı da çoktan aşmış.

Ürünleri inceleyin

VAN GOGH ESERLERI ILHAM OLURSA Modern sanat başta olmak üzere birçok alanda kelebek etkisi yaratan Vincent Van Gogh’un eserleri modaya da ilham olup yepyeni bir konsepte dönüştü.

Ayakkabı üreticisi Vans, Amsterdam’daki Van Gogh Müzesi ile iş birliği yaptı ve Hollandalı ressamın birkaç önemli eserinden ilham alarak kıyafet ve aksesuarlardan oluşan bir koleksiyon hazırladı. Sınırlı sayıda üretilen ürünlerde Badem Çiçekleri (1890), Ayçiçekleri (1889), Köylü Kadın ve Eski Üzüm Bağı (1890), Van Gogh’un Kafatası (1887) ve otoportresi (1887-88) kullanıldı.

Böylesi bir sanatçıya ait eserlerin ticari metaya dönüştürülmesini pek hoş karşılamayanlar olabilir ancak gelirler Van Gogh’un mirasının korunması ve sanat eseri koleksiyonculuğu için kullanılıyor. Nitekim müze müdürü Adriaan Dönszelmann “Bizim misyonumuz Van Gogh’un hayatını ve çalışmalarını mümkün olduğunca fazla kişiye ulaştırarak onlara ilham vermek. Onun ikonik resimlerini Vans’ın ikonik tarzı ile birleştirerek bu sanat eserlerini duvardan alıp müze dışında yeni bir hedef kitleye ulaştırdık” diyor.

Van Gogh’un modaya ilham olan eserlerini inceleyin

VAN GOGH’UN KARDEŞI THEO’YA YAZDIĞI BIR MEKTUPTAN SATIRLAR IÇEREN BU AYAKKABI EN BEĞENILEN KOLEKSIYON ÜRÜNLERINDEN. VANS TASARIMCILARI BU YAZI VE ÇIZIMLERI ÜNLÜ RESSAMIN 700’DEN FAZLA MEKTUBU ARASINDAN SEÇMIŞ.

107

v G U R M E

108

NORMAN VAN AKEN

Harmanlanan tatlar, yepyeni lezzetler

Füzyon Mutfağı Hepimiz sahanda yumurtanın nasıl yapılacağını biliriz. Hemen hemen tüm dünya mutfaklarında kendine yer bulmuş kolay bir yemek. Peki ya yumurtaları tavaya dökmeden önce bir tutam tarçın katsaydık? Ya da bir miktar kakule… Farklı mutfak kültürlerinin bu denli cesur etkileşimlerinden doğan füzyonlar ilginç tatlar vadediyor…

Bilimsel bir tabir olarak kullanılan “füzyon”un sözlük anlamı “birleşme, eriyip kaynaşma”.

Küreselleştikçe küçülen dünyamızda iletişimin inanılmaz hızı kültürleri de aynen böyle kaynaştırıyor. Karşılıklı olarak yeni şeyler öğrenen farklı kültürler birbirlerine hemen adapte olabiliyor. Asya’daki bir

keşif, kıta Avrupası üzerinden Amerika’ya varana dek evrile evrile bambaşka bir hal alıyor.

Damak zevkleri, coğrafi etkiler, ekonomik yeterlilik gibi kıstaslarla şekillenen “mutfak kültürü”nün de bu etkileşimden nasibini alması şaşırtıcı değil.

Beklenen o adımı atıp bu tarzı dünyaya tanıtan ise Miami’de bir aşçı...

109

v

Biraz ondan, azıcık da bundan Norman Van Aken yaratıcı ve yenilikçi bir şef. Kültürel etkileşimlerle yarattığı tarza “Yeni Dünya Mutfağı” adını verdi.

“Füzyon mutfağı” tanımı da ona ait. Bu tarz için çeşitli ülkelerin malzeme ve pişirme tekniklerinin aynı tabakta buluşması diyebiliriz.

Van Aken klasik Batı pişirme tekniklerini Uzak Doğu mutfağının malzemeleri ile

birleştirdi. İlk etapta buna Asya füzyonu ismi verildi. Daha sonra başka mutfakların da eklenmesi ile sayısız füzyon tabağın ortaya çıkabildiği anlaşıldı. Van Aken de Kuzey ve Güney Amerika ülkelerinin yemek kültürlerini karıştırarak çok lezzetli yemekler yaptı. Bu sayede büyük bir şöhrete kavuşan yetenekli isim, restoranlarında bu tarz tatlar sunmaya devam ediyor.

Adı yeni, kendi eski Aslında füzyon mutfağı o kadar yeni bir olay değil. Van Aken sadece onu isimlendiren kişi.

Tarih boyunca birbirleri ile etkileşim içinde olan ülkeler arasında yemek tarifleri sıkça paylaşılmış. Bu tarifler bölgesel koşullar ve tercihler ile değişimlere uğramış. Örneğin bir ülke mutfağında patlıcan ile yapılan bir yemek başka bir toplum tarafından kabak ile yapılmış. Zaman geçtikçe kullanılan baharatlar, yan malzemeler de değişime uğramış ve melez yemekler ortaya çıkmış.

Yani bir nevi füzyon mutfağı diyebiliriz.

Bugün de toplumların teknoloji ile birbirine yakınlaşması, seyahatlerin rahatlıkla yapılabilmesi ve artan keşif tutkusu insanları farklı lezzetler ile tanıştırıyor. Aşçılar da hem müşterilerini memnun etmek hem de rakiplerinden ayrışabilmek adına başka ülkelerin malzeme ve tekniklerini mutfaklarına dahil ediyorlar.

Kızgın Ejderha Sarması Asya füzyon mutfağından nori yosunu eşliğinde yengeç, yılanbalığı ve rutta soslu papaya dolgulu karides tempura ve baharatlı ton balığı

110

Böylece karşımıza füzyon mutfağının güzel örnekleri çıkıyor. Örneğin Uzak Doğu’ya ait bir yemeğin, Güney Amerika pişirme teknikleri ile pişirilip İtalyan sosu ile lezzetlendirilmesi sandığınızdan daha cezbedici olabilir.

Bu karmaşa akıllarda her zaman güzel sonuçlar canlandırmayabilir. Zira ilk bakışta “körili sütlaç” fikri pek de kabul edilir bir kombinasyon gibi gelmeyebilir. Elbette böyle girişimler işin uzmanı aşçıların eliyle yapılmalı. Aksi takdirde gerçekten adı gibi tadıyla da istenmeyen tatlar ortaya çıkabilir.

Gastronomi eğitimi almış aşçılar hangi tadın yanına neyin eklenebileceğini iyi biliyorlar.

Bu sonsuz ihtimaller havuzu da onlara eğlenceli bir çalışma alanı sunuyor. Becerikli ve yaratıcı bir aşçı, füzyon mutfağı denemeleri ile yeni tatlar keşfedebiliyor. Bu da ona kendini sürekli geliştirme imkânı sunuyor.

Her şey gibi lezzet anlayışımız da tarih boyu değişimlere uğradı ve gelişti.

Hayatta kalmamızı sağlayacak basit yiyeceklerden, sanat eseri niteliği taşıyan sofralara uzanan bir yolculuk yaşandı. Farklı kültürlerin birbirini etkilemesinden doğan “füzyon mutfak” işte tam da bunun eseri.

Bize ne kadar uyar bu iş?

Türk toplumunun yemeğe düşkünlüğü malum. Genellikle porsiyonlarımız bol ve karnımız doymadan kalkmaya pek alışık değiliz. Füzyon mutfağı ise “doymaktan” çok “tatmak” temelli bir kültür. Bu nedenle porsiyonları genellikle küçük.

Tabaktaki sunum tadımlık olunca aşçılar da ressamlar misali sanat eserleri ortaya çıkarmayı hedefliyor.

Hal böyle olunca uzman bir aşçının farklı kültürleri birlikte yorumladığı bu “spesiyal” hayli pahalı olabiliyor. Yani füzyon mutfağı ürünlerine ocak başı gözüyle bakmamak, bu mutfağın hakkını vermek için ilk şart.

Ancak Türk mutfağı genel hatları itibariyle füzyon mutfağına uzak değil. Tarih boyu 17 devlet kurmuş ve binlerce kilometre yol kat

etmiş bir millet olarak füzyonun en âlâsını yaptığımızı söylemek mümkün. Özellikle Osmanlı gibi çok uluslu bir devletin yüzyıllar boyu Avrupa, Asya ve Afrika kıtalarında hüküm sürdüğü düşünülürse bugün kıtalararası birçok lezzetin bu füzyondan izler taşıdığını söyleyebiliriz. İnternette füzyon tarifler aradığınız zaman karşınıza çıkacak sonuçlar sizi hayli şaşırtabilir. Ancak unutmamak gerekir ki bugün afiyetle yediğimiz yemekler de denemeyanılma sonucu ortaya çıkmış tarifler. Eğer yeni lezzetlere açık biriyseniz bugün yapacağınız tavuk yemeğine bir miktar köri atarak Türk-Hint füzyonu ortaya çıkarabilirsiniz. Elbette iş o kadar basit değil ama yine de başlangıç sayılır, öyle değil mi?

111

v

Muzlu Ekmek M A L Z E M E L E R Bu Tarifin Videosunu İzleyin

• • • • • • • •

2 yumurta 1 f incan sıvı yağ 1 f incan toz şeker 2 veya 3 adet olgunlaşmış muz 1,5 su bardağı un 1 f incan damla çikolata 1 paket karbonat 1 paket vanilya

Y A P I L I Ş I

Firdevs’in Mutfağı

Yumurta ve sıvı yağı karıştırın. Muzları iyice ezip yumurta karışımının içine katın. Daha sonra içine şeker, un, karbonat ve vanilyayı ekleyip iyice karıştırın. En son damla çikolatayı ekleyin. İyice karıştırdıktan sonra yağlayıp, yapışmaması için un serptiğiniz kek kalıbına dökün. 165°C fırında yaklaşık 45 dakika pişirin. Soğuduktan sonra, üzerine pudra şekeri döküp servis yapın.

112

v

TIYATRO BIR KÖYÜN GELECEĞINI ŞEKILLENDIRDI Köy Enstitüleri 1940’ta açılmadan önce, bu ülke topraklarında eğitim ve kültür adına müthiş bir adım atılmış. O adım sayesinde İzmir Urla’ya bağlı Bademler Köyü ülkenin ilk köy tiyatrosuna sahip olmuş. Tiyatro ile başlayan serüvende Bademler halkı başka ilklere de imza atmış. İşte bir kelebek etkisi hikâyesi daha… İzmir’de henüz Devlet Tiyatrosu’nun dahi olmadığı 1930’lu yıllarda, kent merkezine yaklaşık 40 kilometre uzaklıktaki Bademler Köyü’nde yaşayanlar çoktan tiyatroyla tanışmış. Köye tiyatro aşkını ilk aşılayan Mustafa Anarat adlı bir 114

öğretmen. Anarat, 1920’lerde köye atandığında, halkın tiyatro gibi sanatsal aktivitelere ilgi duyduğunu fark etmiş ve köylülere müsamereler oynatmış. Böylece genç Cumhuriyet’in ilk köy tiyatrosu için adım atılmış.

Atatürk’ün talimatıyla atanan öğretmen, ilk tiyatro ateşini yakıyor Bademler Köyü’ne atamasını ülkemizin kurucusu Atatürk’ün yaptığı Anarat’ın Atatürk’le tanışıklığı Selanik’e dek uzanıyor. 1882 yılında Niğde’de dünyaya gözlerini açan Anarat, öğreniminin ardından Selanik’e vergi memuru olarak atandığında tanışmışlar. Çanakkale ve Kurtuluş savaşlarında Atatürk’ün güvenini kazanan Anarat, genç Cumhuriyet’in temellerinin atıldığı süreçte Anadolu’da aydınlanma ışığını yaymak için Bademler’de görevlendirilmiş...

Anarat’ın ilk işi köye kütüphane kurmak olmuş. 1930’ların başında kurulan kütüphaneyi, o zamanki adıyla “piyes” gösterileri izlemiş.

Gündüz tütün tarlalarında çalışan köylüler, akşamları repliklerini ezberlemiş; köy

evleri ya da tütün deposunda, gaz lambaları ışığında provalar yapıp köy meydanı, okul bahçesi ya da kahvehanede oyunlar sahnelemiş.

Anarat’ın öğrencileri tarafından hazırlanan ilk piyes, 1933 yılında köy meydanında ortaoyunu olarak sahnelenen, Aka Gündüz’ün “Yarım Osman” oyunu. Kültür ve geleneklerinden ötürü zaten tiyatroya yatkın insanlar, 1936 yılında “Çeşmebaşı” olarak anılan köy meydanında bu kez “Çoban Memiş”i oynamış.

1947’den itibaren kadınlar da oyunlarda yer almaya başlamış.

Hazırlanan ve tamamında köylülerin rol aldığı oyunlar, sıkıyönetim dönemleri dışında her yıl bir ya da iki eser şeklinde seyirciyle buluşmuş.

Bademler Yeşilçam’a da ilham oluyor Köydeki tiyatro çalışmaları büyük şehirdeki sanatçıların da dikkatini çekmeye başlamış. 1961 yılında Haldun Dormen Tiyatrosu, Refik Erduran’ın yazdığı “Ayı Masalı” oyununu yine köy meydanında sergilemiş.

Ancak köyü tüm ülkeye hatta yurt dışına tanıtan sanat olayı, Metin Erksan’ın yönettiği “Susuz Yaz” filmi. 1963 yılında Berlin Film Festivali’nde aldığı Altın Ayı ödülü ile Türk sinemasına ilk uluslararası ödülü kazandıran, en iyi yabancı film dalında da Oscar aday adayı olan film, Necati Cumalı’nın aynı adlı romanından uyarlama. Urla’da

uzun süre yaşayan Cumalı, Bademler'de yoksulluğun nedeni olan susuzluğu konu aldığı bu romanını avukatlık yaptığı zamanlarda yaşadığı bir olay üzerine Urla’da yazmış. Hülya Koçyiğit, Ulvi Doğan ve Erol Taş’ın başrollerini oynadığı, politik sinemamızın en iyi örneklerinden olan filmin yardımcı oyuncuları ve figüranları Bademler halkındanmış. Yani köylüler kendi gerçek dramlarını beyaz perdeye yansıtmışlar.

1966 yılında Atıf Yılmaz’ın yönettiği ve Yıldız Kenter’in başrolde oynadığı “Pembe Kadın” filmi de Bademler’de çekilmiş ve filmde yine köyün amatör tiyatrocuları rol almış.

Bademler, tiyatro binasına kavuşuyor Tiyatro aşkı bütün köyü sarınca köylüler 1969 yılında imece usulüyle, sırtlarında harç taşıyarak tiyatro binalarını inşa etmişler. Köy tiyatro binasına kavuştuğunda, birçok büyük kentin tiyatrosu yokmuş. Halen Kültür ve Sanat Derneği çatısı altında sahnelenen oyunları, dedelerinin inşa ettiği tiyatro binasında sahneleyen bir köy halkından bahsediyoruz. Miraslarına sahip çıkan Bademler kumpanyası yurt içinde ve dışında turnelere çıkıyor, ulusal ve uluslararası tiyatro topluluklarını ağırlıyor.

115

v

Tiyatronun yönetmeni de ışıkçısı da kendileri Köyde 7'den 70'e neredeyse herkes sahne tozu yutmuş; hepsi ya sahneye çıkmış ya da sahne arkasında görev almış. Bademler tiyatrosunun oyuncusu, yönetmeni, ışıkçısı yani kadrosunun tamamı köylülerden oluşuyor. Aralarında öğretmen de, yevmiyecisi de, işsizi de, doktoru da var. Sahnelenen tüm oyunları her yaştan insan izliyor. Buradaki her çocuk bir şekilde tiyatronun içinde büyüyor, dolayısıyla eğitim alsalar da almasalar da çoğu doğal tiyatro yeteneğine sahip oluyor. Oyuncuların

12 yaşında olanı da var, 63 yaşında olanı da. Genç bir anne, kızının onsuz oynamayacağını söylemesi üzerine kendini tiyatro sahnesinde bulabiliyor.

Tiyatro sevgisi burada öyle kök salmış ki insanlar yaşamları boyunca gerçek adları yerine oyunlarda canlandırdıkları karakterin adlarıyla anılıyor. Shakespeare Ahmet, Juliet Zeynep, Mişon Emmi gibi.

Yaşar Kemal’in “Teneke” oyununda kaymakam rolü oynadığı için bir köylüye hâlâ “kaymakam” diye hitap

ediliyor. Hatta bazı köylülerin mezar taşlarında, rol aldıkları oyunlardaki adları, lakapları yazıyor.

Kurulduğu günden bu yana köydeki yaşamın doğal parçası olan tiyatro, köy yaşantısını da olumlu etkilemiş. Anarat’ın yetiştirdiği öğrenciler köyün aydınlanmasında da büyük rol oynamış. Şimdi adını taşıyan sahnede, onun yetiştirdiği kuşağın torunları yeni oyunlar sahneliyor, aydınlanma meşalesini söndürmüyor.

Bademler Tiyatrosu’nun en yeni oyunu “Hoşgeldin Amerika” Her yıl yeni bir oyun sahnelemeyi hedefleyen köy tiyatrosunun bu seneki oyunu “Hoşgeldin Amerika”. 1946 yılında Marshall Yardım Planı ile ülkemize gelen Missouri gemisindeki emperyalistlerle, onları karşılayan ülke halkının yaşadığı çelişkileri anlatan oyun, ağıt komedi türünde.

1996’da T.C. Kültür Bakanlığı Oyun Yazarlığı ödülüne layık görülen oyun, Bademler Köyü Koleji ve Bademler Doğal Yaşam Köyü’nün destekleriyle 27 Mart Dünya Tiyatro gününde ilk gösterimine çıktı ve bol bol alkış aldı.

116

İlk oyuncak müzesi de Bademler’de Bademler ülkenin ilk köy tiyatrosu ve 79 yıl önce kurulan kütüphanesine ev sahipliği yapıyor. Bir diğer ilki de oyuncak müzesi.

Kendisi de Bademler Köyü’nden olan Arkeolog Dr. Musa Baran, 1990 yılında köy meydanındaki evini çocuk oyuncakları müzesine dönüştürmüş.

Uçurtmadan sapana, kargıdan yapılmış silahlardan tel arabalara kadar onlarca oyuncak bu müzede sergileniyor. Oyuncakların yanında ilkel tarım aletleri, geleneksel eşyalar, kıyafetler de yer alıyor.

Köyün bir de meditasyon salonu var.

85 yıllık bir evin alt katı kafe olarak kullanılırken üst katta yoga, reiki, resim gibi kişisel gelişim kursları veriliyor.

Türkiye’nin en temiz köyü de seçilmiş Bademler Köyü temizliği ile de örnek bir yer. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın 2012’de yaptığı bir yarışmada Türkiye’nin en temiz köyü seçilen bu köyde sokaklar haftanın her günü yıkanıyor. “Her atık çöp değildir” anlayışı sayesinde köy meydanına kâğıt, plastik ve teneke için konan ayrı kutularla geri dönüşüm de sağlanıyor.

Köy halkının kültür seviyesi alkışlanacak düzeyde Köylüler kendi aralarında sahne tekniklerini, oyunları tartışıyor, edebiyat ve felsefe üzerine konuşuyor, bir yandan da tarlasını ekip biçiyor.

Bakkalında, berberinde Deniz Gezmiş’in, Albert Einstein’ın resimleri ya da sözleri asılı olan bir köyde halkın yüzde doksanının okuma yazma bilmesine şaşmamak gerek.

Sanırız yüzde onluk kısım henüz okul çağına gelmemiş çocuklardan kaynaklanıyor. İzmir Atatürk İl Kütüphanesi’nin burada bir şubesi bulunması da halkın okumaya olan ilgisinin göstergesi. Her sene Uğur Mumcu ve Nazım Hikmet’i anma programları düzenlenmesi de bir başka önemli gösterge.

Cumhuriyet’in ilk yıllarından beri ailesi Bademler’de yaşayan Ali

Kazım Öz’ün köyün kültürel iklimiyle ilgili blogunda yazdıkları da dikkat çekici: “Sosyal ve kültürel yönden Bademler, Anadolu köylerinin çoğundan önemli farklar gösterir.

Burada kaç göç yoktur. Kadın daha önde ve önemlidir. Toplumsal ilişkiler daha sağlıklı yürür. Okul çağındaki çocukların tümü öğrenim görür.

Köyden ortaokul, lise ve üniversiteye gidenlerin sayısı ülke ortalamasının çok üstündedir. Bademler'de okuma-yazma bilmeyen yoktur.

Köyden kente göç ülke çapında hızlanırken, Bademler'de tersine bir durum yaşanır. Bademler'den kimsenin kente göçmeyişinin yanı sıra özellikle doğu ve güneydoğu kökenli pek çok yurttaşımız Bademler'de oturmaktadır.”

1933’ten bu yana Bademler Köy Tiyatrosu’nda sergilenen oyunlardan bazıları Yarım Osman, Çoban Memiş, Cıngıllı Ahmet, Sana Rey Veriyorum, Yüz Akı, Atak Ali, Çakır Ali, Hülleci, Boş Beşik, Dingilzadeler, Buzlar Çözülmeden, Özgürlüğün Bedeli, Yüz Otuz Yedi Numaralı Oda, Tek Yataklı Otel, Bir Yol, Bir İlan Hatası, Bu Oyun Oynanmamalı, Nalınlar, Ezik Otlar, Paydos, Harputta Bir Amerikalı, Cepheden Gelen Kahraman, İstiklal 117

v

118

“Sinema hiçbir şeyi değiştirmez ama insanların birçok şeyi anlamalarını sağlar.

Dünyayı değiştirecek olan şey filmler değil, o filmleri izleyen insanlardır.”

Krzysztof Kieślowski Polonyalı Yönetmen ve Senarist

beyaz perdeye yansiyan

kitaplar ve hayatlar Kitap sayfaları beyaz perdede Çoğu edebiyat sever kitapları okurken bambaşka dünyalar inşa ederler. Bu eserler sinemaya uyarlandığında çoğu zaman aynı tadı vermezler çünkü yönetmen usta dahi olsa hikâye başkasının gözüyle aktarılmıştır. Bu zorlu eşiği atlayıp büyük ses getiren, kelebek etkisi dalga dalga yayılan edebiyat uyarlamaları da var elbette.

Her birini zevkle izlediğimiz birkaçını sizlere de öneriyoruz…

Yeraltı (Yeraltından Notlar) Yeraltından Notlar - Yazar: Dostoyevski Yeraltı - Yönetmen: Zeki Demirkubuz

Fakat Müzeyyen Bu Derin Bir Tutku Yazar: İlhami Algör Yönetmen: Çiğdem Vitrinel

Rus edebiyatının köşe taşlarından Dostoyevski’nin en damıtılmış eserlerinden biridir “Yeraltından Notlar”. İç çatışmaları ve zaaflarıyla boğuşurken kendini dış dünyadan soyutlamış bir adamın hikâyesidir.

Varoluşçuluk felsefesine ışık tutarken birçok yazarı da etkileyen eser, ülkemizin nevi şahsına münhasır yönetmenlerinden Zeki Demirkubuz’a da ilham vermiş. “Yeraltı” ismiyle uyarlanan ve uluslararası ödüller alan film, Muharrem’in eski dostlarıyla buluştuğu bir akşam yemeğinde iç hesaplaşma, ego savaşları ve zaafların dışa vurulduğu bir mizansende akar.

Henüz hiçbir kitabı yayımlanmamış bir yazar olan Arif, kadınlar ve ilişkiler üzerine kafa yorduğu bir dönemde Müzeyyen'le karşılaşır. Müzeyyen tanıdığı kadınların hiçbirine benzemez. Onun cazibesine kapılmamak imkânsızdır. Bir erkeğin gözünden kadınları anlama kılavuzu tadında, şiir gibi senaryosu ve güçlü oyunculuğuyla hoş bir uyarlama…

119

v

İnci Küpeli Kız (Girl with a Pearl Earring) Yazar: Tracy Chevalier Yönetmen: Peter Webber

Selvi Boylum Al Yazmalım Yazar: Cengiz Aytmatov Yönetmen: Atıf Yılmaz Kırgız yazar Cengiz Aytmatov’un edebi değeri hayli yüksek kitabından uyarlanan bu efsanevi film, Kadir İnanır ve Türkan Şoray’ın kariyerlerinin gözdesidir. Kamyoncu İlyas ile İstanbullu gelin Asya’nın hasret dolu aşk hikâyesini anlatan eser, en başarılı Türk filmleri arasında gösterilir.

Ve hepimiz artık biliriz ki “sevgi emektir”…

Ressam Johannes Vermeer’ın “İnci Küpeli Kız” adlı tablosu Hollanda’nın Mona Lisa’sı olarak nitelendirilir. Bu tablonun ortaya çıkış hikâyesinden esinlenen roman, 1600’lü yıllarda yaşayan ressam Vermeer’ın 17 yaşındaki hizmetçisi Griet’i resmetme sürecini konu alır. Film yalnızca başrollerdeki Scarlet Johansson ve Colin Firth değil, müthiş bir uyarlama olmasıyla da eleştirmenlerden tam not aldı.

Çizgili Pijamalı Çocuk (The Boy in the Striped Pyjamas) Yazar: John Boyne Yönetmen: Mark Herman John Boyne tarafından sadece 2,5 günde kaleme alınması sebebiyle “en kısa sürede yazılan roman” özelliği taşıyan kitap, 2. Dünya Savaşı’nın insanları ve özellikle çocukları nasıl etkilediğini gözler önüne seriyor. Nazi Almanya’sında geçen hikâyede, toplama kampındaki Bruno ile tel örgünün diğer tarafındaki bir çocuk arkadaş olur. Dokunaklı sahnelerle bezeli film, sürpriz sonuyla da dikkat çekiyor.

Dövüş Kulübü (Fight Club) Yazar: Chuck Palahniuk Yönetmen: David Fincher

Uçurtmayı Vurmasınlar Yazar: Feride Çiçekoğlu Yönetmen: Tunç Başaran Türk edebiyatı ve sinemasının önemli eserlerinden “Uçurtmayı Vurmasınlar”, yaşamını hapishanede sürdürmek zorunda kalan 5 yaşındaki Barış’ın gözleriyle 12 Eylül karanlığını anlatır.

Barış’ın hayali bir karakter olduğu sanılsa da eser gerçek yaşam öyküsüne dayanır. İhtilal zamanı babasına kurulan tuzak sonucu kendisi gibi suçsuz annesiyle birlikte henüz 9 aylıkken hapse giren Barış Gökçe’nin "Anneme işkence yapılırken asker beni simitle oyalıyordu" ifadesi en az film kadar can yakıcıdır. O kara döneme eleştirel bakışıyla bilinen ve Türkiye’nin yabancı dilde en iyi film dalında Oscar aday adayı olan yapım farklı platformlarda En İyi Senaryo, En İyi Film, En İyi Türk Filmi, En İyi Görüntü Yönetmeni, En İyi Senaryo (Feride Çiçekoğlu) ve En İyi Kadın Oyuncu (Nur Sürer) gibi ödüllerin de sahibi.

120

Chuck Palahniuk'un kafası karışık genç bir erkeği konu alan romanından yola çıkılarak çekilen kült film, tüketici kültürünün anlamsızlığına karşı sergilediği duruşuyla dünya çapında milyonları etkilemiş bir eser.

Palahniuk'un kurguladığı sağlam hikâyesi, yönetmen David Fincher’ın dehası, oyuncular Brad Pitt, Edward Norton, Helena Bonham Carter ve Jared Leto’nun mükemmel performanslarıyla birleşince her açıdan ders niteliğinde bir sonuç çıkmış ortaya.

Kelebek ve Dalgıç (Le Scaphandre et le Papillon) Yazar: Jean-Dominique Bauby Yönetmen: Julian Schnabel Dünyaca ünlü Elle dergisinin editörü Jean-Dominique Bauby geçirdiği beyin kanaması, ağır felç ve koma sonrası uyandığında yalnızca sol göz kapağına hükmedebilmektedir. Genç adam, bir konuşma terapisti ile sadece gözlerini kullanarak iletişim kurar ve f ilme dönüşen otobiyograf isini yazar.

Bauby rüyalarında kendisini, bedenini simgeleyen metal bir dalgıç elbisesinin içinde görmektedir. Hareket edememekte, elbiseyle birlikte derinlere batmaktadır. Bağırır, çırpınır ancak kimse sesini duyamaz. Kelebek ise özgürlüğün, işlevsiz bedenlere hapsolmuş insanlığın simgesidir. Kitabı yazmak için göz kırpması, kelebeğin uçmak için kanatlarını çırpmasına benzemektedir.

Sinemaya ilham veren hayatlar Dünya sineması hüzünlü ama kelebek etkisi yaratan hayat hikâyeleriyle dolu. Biyografi izlemek bizce çok zor çünkü yaşanan acılar, üstesinden gelinmeye çalışılan engeller, parçalanan hayatların gerçekliği son derece ağır olabiliyor. Ama tüm o hikâyelerin ortak noktası her şeye rağmen küllerinden doğan insanlar ve yaktıkları umut ışığı. İşte sinemada yeniden canlanan ve sonsuz teşekkürle kucakladığımız o hayatlar…

Veda Yönetmen: Zülfü Livaneli Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Atatürk’ün hayatını merkezine alan film, ulu önderin Selanik yıllarından ölümüne dek geçirdiği zorlu mücadeleyi aktarıyor.

Zülfü Livaneli’nin roman estetiğiyle çektiği “Veda”, Atatürk’ün yaveri ve çocukluk arkadaşı Salih Bozok’un oğlu Muzaffer'e yazdığı mektuplardan filmleştirilmiş.

Atatürk'ün ölümü üzerine kalbine kurşun sıkarak gerçekleştirdiği intihar girişimiyle hafızalara kazınan Bozok’un naklettikleri Atatürk'ün askeri kimliği, vatan uğruna fedakârlıkları ve özel hayatından kesitler içeriyor.

Devrim Arabaları Yönetmen: Tolga Örnek, Mehmet Ada Öztekin 27 Mayıs darbesinden bir sene sonra Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel, uzun zamandır hasretini çektiği yerli otomobilin üretilmesini emreder ve görevin TCDD işletmesine verildiğini açıklar. Hemen işe koyulan 23 mühendisin önünde bu otomobili yapmak için Cumhuriyet Bayramı’na kadar yalnızca 130 günleri vardır.

Etkileyici ve mesaj dolu bir film.

DÖNEMIN CUMHURBAŞKANI CEMAL GÜRSEL'IN YAPTIĞI BU TEST SÜRÜŞÜ SONRASINDA YAŞANAN ÜZÜCÜ OLAYLARIN KASITLI OLDUĞU ÖNE SÜRÜLÜR KI HAKLILIK PAYI SON DERECE YÜKSEKTIR.

121

v

Mavi Gözlü Dev: Nâzım Hikmet Yönetmen: Biket İlhan Komünizm propagandası gerekçesiyle mahkûm edilen Nâzım Hikmet dil yeteneği, muhteşem şiir ve resimleri sayesinde devrimci ve sanatçı çevrelerde efsaneleşir. Onunsa aklı uzun zamandır haber alamadığı eşi Piraye’dedir. Savaş yıllarının sefaleti kendisini hissettirirken Nâzım için yıkım olacak haber gecikmez: 28 yıl hapis cezası alır… Adını şairin "Mavi Gözlü Dev, Minnacık Kadın ve Hanımelleri" adlı şiirinden alan film, aynı zamanda Nâzım Hikmet'in hayatını konu alan ilk filmdir.

Kelebeğin Rüyası Yönetmen: Yılmaz Erdoğan İkinci Dünya Savaşı yıllarında şiirleriyle var olmaya çalışırken verem ile de mücadele eden Muzaffer Tayyip Uslu ve Rüştü Onur adlı iki şairi merkezine alan film, Zonguldak ve kömür madenlerinin hüznüne de ışık tutuyor. Behçet Necatigil’in de ana karakterlerden biri olduğu film, edebi derinliği kadar senaryosu ve görüntü yönetmenliğiyle de göz dolduruyor.

Yılmaz Erdoğan’ın “Muzaffer, Rüştü ve Behçet Hoca’nın şahsında tüm şairlere bir selamdır bu öykü” dediği filmde Kıvanç Tatlıtuğ’un şimdiye kadarki en vurucu performansına hazır olun.

Gandhi Yönetmen: Richard Attenborough 1900’lü yılların başlarında İngiliz kolonisi Hindistan’ın özgürlük mücadelesi insan hakları savunucusu Mahatma Gandhi’yi dünyanın en simgesel isimlerinden biri haline getirir. Barış yanlısı pasif direnişiyle tüm dünyaya ilham veren Gandhi’nin hayatını beyaz perdeye taşıyan film, cenaze sahnesindeki 300 bin kişi ile sinema tarihinin en kalabalık sahnesi rekorunu elinde bulunduran müthiş bir yapım. 8 önemli dalda aldığı Oscar da bu başarının tescili.

122

Milk Yönetmen: Gus Van Sant ABD belediye meclisine seçilen ilk eşcinsel politikacı ve LGBT aktivisti Harvey Milk, 1978 yılında elde ettiği bu başarısıyla eşcinseller için umut olmuştu. Fakat 11 ay sonra uğradığı suikastte hayatını kaybedince hafızalardan silinmeyen bir toplumsal hareketin de fitili ateşlenmişti. Sean Penn’in izlemeye doyulmaz performansına özellikle dikkat çekmek istiyoruz.

Patch Adams Yönetmen: Tom Shadyac İntihar eğilimli biri olarak girdiği akıl hastanesinden sonra tıp eğitimi alan Hunter “Patch” Adams, “hayata renk katan” mizah yoluyla hastaların iyileşebileceği idealini savunur. Hocalarından tepki görse de haklı çıkar. Ön plana çıkardığı değerler sayesinde bu filmin Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi birinci sınıf öğrencilerine fakülteye geldikleri ilk gün gösterildiğini, aynı üniversitenin psikoloji öğrencilerine de izletildiğini duyduğumuzda şaşırmadık. Aramızdan ayrıldığında tüm dünyayı yasa boğan harika oyuncu Robin Williams’ın yorumuyla bu film mutlaka izlenmeli.

HASTALARIYLA ILETIŞIM KURARKEN PALYAÇO KIYAFETI GIYEN PATCH ADAMS’IN SAĞLIK ANLAYIŞINDA EĞLENCE VE ŞEFKAT ÖN PLANDA.

Temple Grandin Yönetmen: Mick Jackson

TEMPLE GRANDIN BAŞARILARI VE VERDIĞI ILHAM NEDENIYLE BIRÇOK ÜNIVERSITEDEN FAHRI DOKTORLUK ALDI.

Otizm kelimesinin dahi yeni yeni telaffuz edildiği, bu farklılığın nasıl ele alınacağının bilinmediği zamanların çocuğudur Temple Grandin. Dört yaşına kadar konuşamamış, okula gittiğinde uyum sağlayamamıştır. Ancak son derece zeki ve azimlidir. Mühendislere taş çıkartan fikirleriyle hayvancılık sektöründe halen kullanılan bazı sistemlere imza atar. Hatta otizmin hayatlarını zorlaştırdığı insanlar için “sarılma kutusu” adını verdiği harika bir keşif de yapar. 2010’da “Time 100” listesinin “Kahramanlar” kategorisinde yer alan Temple Grandin birçok önyargıyı kıran bir kadın…

Nobody's Child Yönetmen: Lee Grant 5 yaşında yurda verildi, 6'sında sadist bir ailenin eline düştü. O denli işkenceye maruz kaldı ki depresyondan felç geçirdi ve gördüğü halüsinasyonlar nedeniyle şizofren sanılıp 17'sinde akıl hastanesine yatırıldı. 17 yıl sonra yanlış teşhis fark edildi; şizofren değil ağır depresyon ve panik atak hastasıydı. Dibe batmaya değil çıkmaya karar verdi ve 34 yaşında psikiyatri tahsiline başladı. Harvard’da master yaptı. 58 yaşındayken, 17 yılını geçirdiği hastaneye yönetici olarak atandı. Marie Balter'in ibretlik yaşamı 1986 yılında “Nobody's Child” isimli bir TV filmine konu oldu.

ACILARLA BAŞLAYAN YAŞAMI MARIE BALTER’I YILDIRMADI; PSIKIYATRI OKUDU, YÖNETICI OLDU, KONFERANSLAR VERDI VE BIYOGRAFISINI YAZDI.

123

v Yanarım Klibini İzleyin

MYFO - Rafine Türkçe ve yabancı şarkıları "Pop Opera" tarzında yorumlayarak müzik sektörüne yeni bir soluk getiren MYFO, ilk albümü "Rafine"yi dijital müzik platformlarında yayınladı.

Opera ve Konser Şarkıcılığı bölümünde konservatuar eğitimlerine devam eden Kaan Ekenler, Enes Yüce, Yunus Akbaş ve Mert Kesepara'dan oluşan MYFO'nun albümünde Sezen Aksu'ya ait "Bile Bile", Sertap Erener’in seslendirdiği “Yanarım” gibi pop müziğinin unutulmaz şarkılarının yaratıcı coverları bulunuyor.

Kasım 2016'da kurulan grubun hedefi Türkiye'de pop operayı tanıtmak ve farklı aranjelerle bu tarz müziği yaygınlaştırmak; sonrasında ise dünyada tanınmış ve saygın bir "Pop Opera" grubu olmak.

Klibini İzleyin

Taron Egerton Rocketman

Bu yılın en çok konuşulan soundtrack albümü Rocketman çıktı. Efsanevi besteci ve prodüktör Giles Martin, Elton John’un klasikleşmiş eserlerini film için yeniden yorumladı ve tüm şarkılar Elton John’u canlandıran yetenekli aktör Taron Egerton’ın kendi sesiyle kaydedildi.

“Don’t Go Breaking My Heart”, “Don’t Let The Sun Go Down”, “Sorry Seems To Be The Hardest Word” gibi klasik Elton John şarkılarının yanı sıra, bu soundtrack albümü yepyeni bir Elton John & Bernie Taupin bestesi olan “(I’m Gonna) Love Me Again”i de barındırıyor.

Elton John oyuncu Taron Egerton’ın performansı için “Bestelediğim ve kaydettiğim müziğin Taron tarafından seslendirilmesi çok önemliydi. Bernie’nin sözleri ve benim müziğimi tamamen onun yorumlamasını istedim. Taron’ı Giles Martin’in ellerine teslim ettim; ona çok güveniyorum çünkü mükemmel. Sonuçları dinlediğimde gerçekten çok etkilendim” dedi.

124

Vedat Sakman Nar Çiçekleri

Müzikal hayatında yarım asrı deviren usta müzisyen Vedat Sakman, 9. stüdyo albümü "Nar Çiçekleri"yle müzikseverlerle buluştu.

Onun müziği biraz hasret, biraz hüzün, en çok da yaşama sevincini köpürten notalarla dolu.

Albümdeki mandolin, buzuki ve akordeon gibi enstrümanlar da bu atmosfere katkı sağlıyor. On şarkının yer aldığı albümünde tüm eserlerin beste ve düzenlemeleri Vedat Sakman'a ait. İyi bir şarkı sözü yazarı da olan sanatçı "Nar Çiçekleri"ndeki sekiz şarkının sözlerine imzasını atarken, kızı Tomris Sakman'ın da iki şarkı sözüne yer veriyor.

“Nar Çiçekleri” bu yıl 8 Mart Dünya Emekçi Kadınlar gününde yayınlandı. Müzisyen duygularını "Tüm emekçi dünya kadınlarının verdikleri eşitlik ve adalet mücadelesine destek verirken, şarkılarımı bu önemli günde armağan ediyorum" sözleriyle ifade etti.

“Nar Çiçekleri”ni Dinleyin

Bury A Friend Klibini İzleyin

Aytaç Doğan Kanun Resitali 1

Türkiye ve Orta Doğu'nun en önemli kanun virtüözlerinden Aytaç Doğan’ın ikinci solo albümü "Kanun Resitali 1" 13 eserden oluşuyor. Albümünde “Sonuna Kadar Geldim Aşkın”, “Kurşun Adres Sormaz Ki”, “Seninle Olmak Var Ya”, “Odam Kireç Tutmuyor” gibi sevilen eserleri etkileyici kanun tekniği ile icra eden Aytaç Doğan, bir de kendi bestesine yer verdi.

Taksim Trio’nun yanı sıra Dubai'de Viyana Senfoni Orkestrası, Mısır'da Kahire Senfoni Orkestrası ile de dünyanın önemli sahnelerinde konserler vererek Türk Müziğinin dünya temsilcilerinden olan sanatçının bu albümü mutlaka dinlenmeli.

Albüm Performans Videosunu İzleyin

Billie Eilish

When We All Fall Asleep, Where Do We Go? Bekleyiş sona erdi ve Billie Eilish’in çıkış albümü yayınlandı. 2016’da yayınlanan ilk teklisi “Ocean Eyes”tan bu yana pop müziğin harika çocuğunun ünü kulaktan kulağa yayılmış, Spotify’da 194 milyon kez dinlenmişti. Yeni albümü “We All Fall Asleep, Where Do We Go?” Eilish’in kariyerinde büyük bir zıplama oldu.

Eilish’in ilk albümü “Bury A Friend”, “You Should See Me In A Crown”, “When The Party’s Over”, “Wish You Were Gay” ve yeni teklisi “Bad Guy” ile daha önce hiç duymadığımız 10 şarkı içeriyor.

Yeni albümdeki şarkılar eğlenceli, depresif, sıra dışı ve kırılgan olarak tanımlanıyor. Tamamen pop tarzda şarkılar yapsa da şarkıcının sound’u zaman zaman jazz ve rock’a da kayıyor.

Lisa Stansfield Biography

Nefes kesen sesiyle on beş yıl boyunca dünya çapında zirvede kalmayı başaran Lisa Stansfield’ın en büyük hit'lerini bir araya getirerek hazırladığı ilk best of albümü "Biography" arşivlik nitelikte.

17 parçadan oluşan albümde "This Is The Right Time", "Time To Make You Mine", "Little Bit Of Heaven" gibi sanatçıya ait dokuz parça yer alıyor. Ayrıca Stansfield'ın George Michael ve Queen'le birlikte seslendirdiği Queen şarkısı "These Are The Days Of Our Lives" ve yıllarca dillerden düşmeyen Barry White şarkısı "Never, Never Gonna Give You Up" da "Biograhy"de yer alan parçalar arasında.

Albüm kartonetinde sanatçının seslendirdiği tüm parçalarla ilgili hislerini, anılarını paylaştığı kısa notlar da bulunuyor.

“The Real Thing” Klibini İzleyin

125

v

Bir Ömür Nasıl Yaşanır? İlber Ortaylı Yayınevi: Kronik Kitap Tür: Başvuru Sayfa: 288 Baskı Yılı: 2019

İlber Ortaylı, yediden yetmişe herkesin faydalanacağı, yaşam tecrübesinden süzülen tavsiyelerden oluşan bir eserle karşımızda. İlber Hoca bu kitapta bir insanın, çocukluktan itibaren hayatın hemen her alanında ihtiyaç duyacağı çözümleri nasıl bulabileceğini örnekler vererek anlatıyor. “Herkes kendi talihinin mimarıdır” sözünü hatırlatarak, kendi yolunu çizmenin ne anlama geldiğini tüm kritik noktalarıyla yorumluyor.

“Bir Ömür Nasıl Yaşanır?” ülkemizin medarıiftiharı olmuş bir tarihçinin gözünden, insanın hayattaki anlam arayışına, bu arayışın tadını nasıl çıkaracağına ve süreç boyunca karşılaşacağı zorluklarla nasıl baş etmesi gerektiğine dair çok özel bir kılavuz…

126

Martı

Anton Pavloviç Çehov Yayınevi: İş Bankası K. Yay. Tür: Tiyatro Sayfa: 94 Baskı Yılı: 2014

Çehov 1895'te tiyatro eleştirmeni ve dramaturg A.S. Suvorin'e yazdığı mektupta Martı'dan şöyle söz eder: "Üç kadın, altı erkek karakterin yer aldığı, manzaralı (göl görünecek arkada), dört perdelik bir komedi; bolca edebi lakırdı, az aksiyon, seksen kilo kadar da aşk… Tüm dramaturji kaidelerinin aksine piyes forte başlayıp pianissimo bitecek."

Gerçekten de bu oyunda Çehov 19. yüzyılın geleneksel olay örgüsünü tersyüz etmiş, yeni biçimler keşfetmiştir. Gerçek hayata öykünerek dünyevi, gündelik ve sıradanla, önemli ve ciddi olanı yan yana getirmiştir.

Oyunun karakterleri kendileriyle, hayattan beklentileriyle, özlemleriyle fazlasıyla meşguldür. Hepsi de başarı, mutluluk ve bütünlük arayışındadır. Onlarda ağır basan başka bir yerde olma özlemi; fırsatların boşa harcandığına, umutların boşa çıktığına dair bir duygu Çehov'un başlıca karakteristiğidir.

Bu Ülke

Cemil Meriç Yayınevi: İletişim Yay. Tür: Araştırma - Tarih Sayfa: 339 Baskı Yılı: 2004

Bu Ülke, Cemil Meriç'in "aynı kaynaktan fışkırdılar" dediği eserler dizisinin önemli bir halkası. "Bir çağın, daha doğrusu bir ülkenin vicdanı olmak, idrakimize vurulan zincirleri kırmak, yalanları yok etmek, Türk insanını Türk insanından ayıran bütün duvarları yıkmak" isteği Cemil Meriç'in düşünme ve yazma çabasına her zaman yön vermiştir.

Bu kitap bu isteğin belki de en fazla berraklaştığı eseri çünkü diyor ki "Bu sayfalarda, hayatımın bütünü, yani bütün sevgilerim, bütün kinlerim, bütün tecrübelerim var. Bana öyle geliyor ki, hayat denen mülakata bu kitabı yazmak için geldim: etimin eti, kemiğimin kemiği."

Bu özgün fikir adamının sürekli etrafında, içinde dolandığı Doğu-Batı sorunu yanında, özellikle sol-sağ kutuplaşmasına ve kalıplaşmasına ilişkin önemli tespitlerini ve aforizmalarını içeriyor Bu Ülke.

Çizgilerle Psikoloji

Danny Oppenheimer Yayınevi: Domingo Yayınevi Tür: Eğitim Başvuru Sayfa: 232 Baskı Yılı: 2019

Ödüllü bir karikatürist ile ödüllü bir psikolog güçlerini birleştirip psikolojinin karmaşık (ve çoğu zaman komik) dünyasının kapılarını okurlar için aralıyor.

Psikoloji kim olduğumuzu, bizi nelerin harekete geçirdiğini, algılarımızın bize ne gibi tuzaklar kurduğunu, zihnimizin dünyayı nasıl anlamlandırdığını bilimsel yöntemlerle ortaya koyan ciddi bir uğraş.

Ama karikatürist Grady Klein ve psikolog Danny Oppenheimer'ın gösterdiği gibi, mevzu insanı anlamak olunca bu araştırmalar fazlasıyla komik de olabiliyor.

Neticede bizi salyalar akıtan köpeklerle, görünmez gorillerle ve "Freudyen sürçmelerle" tanıştıran bir alandan bahsediyoruz. Çizgilerle Psikoloji, insana dair karmaşık görünen konuları aldatıcı bir rahatlık içinde sunan ve nasıl olduğunu anlamadan bizi kendimizle tanıştıran eğlenceli bir rehber.

Körlük

José Saramago Yayınevi: Kırmızı Kedi Tür: Roman Sayfa: 336 Baskı Yılı: 2017

Adı bilinmeyen bir ülkenin adı bilinmeyen bir kentinde, arabasının direksiyonunda trafik ışığının yeşile dönmesini bekleyen bir adam ansızın kör olur. Ancak karanlıklara değil, bembeyaz bir boşluğa gömülür. Arkasından körlük salgını bütün kente, hatta ülkeye yayılır.

Ne yönetim kalır ülkede, ne de düzen; bütün körler karantinaya alınır.

Hayal bile edilemeyecek bir kaos, pislik, açlık ve zorbalık hüküm sürmektedir artık. Yaşam durmuştur; insanların tek çabası, ne pahasına olursa olsun hayatta kalmaktır.

Roman, kentteki akıl hastanesinde karantinaya alınan, oradan kurtulunca da birbirinden ayrılmayan, biri çocuk yedi kişiye odaklanır. Aralarında, bütün kentte gözleri gören tek kişi olan ve gruptakilere rehberlik eden bir kadın da vardır.

Bu yedi kişi, cehenneme dönen bu kentte, hayatta kalabilmek için inanılmaz bir mücadele verir.

Saramago’nun müthiş bir gözlem gücüyle betimlediği bu kaotik dünya, insanın karanlık yüzünün simgesidir.

Körlük, ürkütücü bir roman, beklenmedik bir felaketi yaşayan bir toplumun nasıl çöktüğünün, nasıl bencilleştiğinin ve değer yargılarını yitirdiğinin hikâyesi. Konusunun ürkütücülüğüne rağmen olağanüstü bir şiirsellikle anlatılmış bu unutulmaz roman, usta yazarın belki de en etkileyici yapıtı.

Bağırmayan Anne Baba Olmak Hal Edward Runkel

Yayınevi: Aganta Kitap Tür: Eğitim Başvuru Sayfa: 182 Baskı Yılı: 2017

Bağırmadan, öfkelenmeden, “hadi” demeden çocuk büyütmek mümkün, denemeye ne dersiniz? Şiddetsiz iletişimi anlatan bu kitap, yeni bir metot ya da “üç günde çocuğunuzu nasıl muma çevirirsiniz” türünden bir ebeveynlik yöntemi sunmuyor.

Aksine, kendinize odaklandığınızda ve sakin kalabildiğinizde yaşamakta olduğunuz sorunları hiç yaşamayacağınızı söylüyor. Önerileri uygulamak size sadece çocuklarınızla ilişkilerinizde değil, tüm ilişkilerinizde faydalı olacak.

Yeni bir bakış açısı kazanacaksınız ve bu pencereden baktığınızda sizi zorlayan sorunlar bambaşka görünecek.

Beyinde Ararken Bağırsakta Buldum / Mikrobiyota Serkan Karaismailoğlu

Yayınevi: Elma Yayınevi Tür: Bilim Sayfa: 288 Baskı Yılı: 2017

Yazar, son kitabı ile bağırsağın beynin karşısındaki galibiyetini bize o bilindik, esprili üslubuyla anlatırken bir gülümseme yerleşiyor yüzümüze…

Arka Kapaktan: Sizi SİZ yapan hücrelerin sayısından daha fazla, yaklaşık 40 trilyon mikroorganizma içinizde yaşıyor. Üstelik bu mikroorganizmalar sayıca fazla olduğu gibi beyninizi, karakterinizi ve kararlarınızı doğrudan etkileyen kimyasallar üretebiliyor.

Kilo alma probleminden tutun davranışlarınıza kadar, hatta sıkı durun kimi kendinize eş olarak seçeceğinize bile bu mikroorganizmaların karıştığını söylesem herhalde çıldırmış olduğumu düşünürsünüz. Ama akademik olarak beyin çalışan ve sinirbilim doktorası yapmış bir kişiye bağırsaklarla ilgili bir kitap yazdıracak kadar çılgın bir konu mikrobiyota. Bu kitabı okuduktan sonra bağırsaklarınıza ve içindeki canlılara bakışınız çok ama değişecek.

127