Gozden #10

O CA K - H A Z İ R A N 2 0 2 0

Ö Z E L ÇA Ğ I N G Ö Z H A S TA N E S İ ’ N İ N A LT I AY L I K S Ü R E L İ YAY I N I D I R . S AY I 1 0

12

PANTOMİM DENİNCE AKLA İLK GELEN SANATÇI VE EĞİTMEN VECİHİ OFLUOĞLU

26

CERRAHİ OLAN VE OLMAYAN YÖNTEMLERLE OKÜLOPLASTİ

52

DÜŞÜNCELERİNİZ GERÇEKTEN SİZİN Mİ?

ALGI YÖNETİMİ

96

ALGIMIZI ALT ÜST EDEN MÜZELER

v

10 Özel Çağın Göz Hastanesi adına İmtiyaz Sahibi Kürşat Çağın Yayın Direktörü İpek Kandemir Hastane Temsilcisi Feyza Dalyanoğlu Kreatif Ajans Dora Kreatif www.dorakreatif.com

Yayın Yönetmeni Oya İşeri Gever Görsel Yönetmen Sedat Gever Metin Yazarları Eray Emin Aydemir Emre Gündoğdu Arda İşeri Ela Korgan

Merhaba sevgili “Gözden” okurları...

Bu sayıda hayata dair her şeyi anlama ve anlamlandırmamızı sağlayan bir olguyu, “algı”yı tema olarak seçtik. Bir konuyu, olayı ya da durumu fiziksel ve psikolojik olarak nasıl algıladığımızdan tutun, algılarımızın ayarlarıyla oynayan yanılsamalara ve illüzyonistlere kadar temamızı birçok farklı boyutuyla ele aldık.

Algımızı alt üst eden müzeler yazısını ayrıca tavsiye ederiz çünkü yepyeni bir deneyim sunan bu müzeler hayli şaşırtıcı detaylarla dolu. Cittaslow yani Sakin Şehirler yazımızdaysa yeryüzü cennetlerini işledik. Restoranların altın madalyası Michelin Yıldızı yazısı ise Gözden’in gurme sayfalarını takip edenlere özel hazırlandı.

“Düşünceleriniz gerçekten sizin mi?” sorusuna yanıt aradık ve siyasetten pazarlamaya birçok alanda “algı yönetimi” tekniklerini uygulayan odaklara dikkat çektik.

Teknoloji sayfamızda işlediğimiz ve algı mefhumunu yerle bir eden “DeepFake”i okumak teknolojiye bakış açınızı değiştirebilir. Başarının önündeki algı tuzakları ise kişisel gelişime farklı bakış açısı sunan bir kaynak yazı oldu.

Bu sayının en iç ısıtan sosyal sorumluluk sayfalarında çocuklarımızın, dolayısıyla toplumun geleceği için harika projelere imza atan Bisikletli Kütüphaneci ve Oyuncak Kardeşliği’ne yer vermekten gurur duyduk.

Bu sayımızda sanat ve sporun üç başarılı ismiyle yaptığımız röportajların ilginizi çekeceğini umuyoruz. Pantomim denince akla ilk gelen sanatçı ve eğitmen Vecihi Ofluoğlu ile sanat hayatını ve eğitmenliğini konuştuk. Bir diğer röportajımızı 90’lardan bu yana müziğiyle fark yaratan Kesmeşeker’in kurucusu Cenk Taner ile yaptık. Kocaeli’nin yetiştirdiği ve geleceği çok parlak genç bir raket Mustafa Can Güneş’i de ağırladık bu sayımızda.

Kültür sanat sayfalarımız ise bu sayıda her zamankinden dolu.

Bakış açısını değiştirecek filmler, çok şey söyleyen tiyatro oyunları, dinlemeye doyulmayan müzikler ve iz bırakan kitaplar listemiz elinizden düşmeyecek.

Algı sayısını hazırlarken çok şey öğrendik ve paylaşmak istedik. İyi okumalar

Kürşat ÇAĞIN

“İç dünya” algısını değiştiren bir buluş olan röntgen, göz hastalıklarında yapay zeka, ruhsal sorunlarla karıştırılan fiziksel hastalıklar, güzellik algımızı şekillendiren oküloplasti, sağlığımızın görünmez kahramanı resveratrol bu sayının sağlıkla ilgili makaleleri.

1

10

v

62

K U R U M S A L

36

T E M A

Y A Z I S I

06

Kurumdan Haberler

S A Ğ L I K

M A K A L E L E R İ

20

Göz Hastalıklarında Yapay Zeka Op. Dr. Kürşat Çağın

22

Ruhsal Sorunlarla Karıştırılan Fiziksel Hastalıklara Dikkat Uzm. Dr. Yüksel Özkan

26

Oküloplasti

30

Sağlığımızın görünmez kahramanı Resveratrol Dr. Öykü Çağın Tüzmen

34

Hayat Algılardan İbarettir Uzm. Dr. Uğur Zeren

R Ö P O R T A J

2

12

Pantomim denince akla ilk gelen sanatçı ve eğitmen Vecihi Ofluoğlu

48

Kesmeşeker’in sözleri ve notalarının yaratıcısı Cenk Taner

60

Kocaeli’nin yetiştirdiği genç raket Mustafa Can Güneş

O C A K - H A Z I R A N 2 0 2 0 • Y I L 6 • S AY I 1 0

ÖZEL ÇAĞIN GÖZ HASTANESİ’NİN ALTI AYLIK SÜRELİ YAYINIDIR

48

88

M E R A K L I S I N A

70

78

82 94 96

Yaşam-Ölüm Eşiği: Küresel Isınma ve 1,5 Derece Her şey çocuklar ve geleceğimiz için Bisikletli Kütüphaneci Oyuncak Kardeşliği Çağın Göz Hastanesi Kitap Bağışı Kampanyası Salyangoz Sırtına Kurulan Sakin Şehirler Her gördüğünüze inanmayın, “DeepFake” olabilir Algımızı alt üst eden müzeler

94 G U R M E

88

Restoranların altın madalyası Michelin Yıldızı

108

Firdevs’in Mutfağı: Mahlepli Tuzlu Kurabiye

K Ü LT Ü R - S A N A T

110

Bakış açınızı değiştirecek filmler

118

Çok şey söyleyen tiyatro oyunları

120

Dinlemeye doyulmaz müzikler

124

İz bırakan kitaplar

102 Başarının önündeki algı tuzakları O D A K

52

Düşünceleriniz gerçekten sizin mi?

62

“İç dünya” algısını değiştiren buluş Röntgen

3

v

ÇAĞIN GÖZ HASTANESİ

4

1989’dan bu yana kaliteli hizmetin adresi olan ve hasta memnuniyetini koruyan Çağın Göz Hastanesi, ilkeli ve deneyimli kadrosuyla Türkiye’nin önemli sağlık kuruluşlarından biri olarak adından söz ettirmeye devam ediyor.

Marmara Bölgesi ve ağırlıklı olarak Kocaeli’de en çok tercih edilen sağlık kuruluşlarından Çağın Göz Hastanesi, sağlık alanındaki gelişmeleri yakından takip ederek hasta memnuniyetini de arttırıyor.

7 Göz Hekimi, 1 İç Hastalıkları Uzmanı, 1 Anesteziyoloji ve Reanimasyon Uzmanı ve deneyimli personelinin görev yaptığı, 26 yatak kapasiteli ve 4 bin m2’lik bir alanda kurulu binasında hizmet veren kurum, ileri teknoloji medikal ekipman kullanımını da iş hedeflerinin en üstüne koyuyor.

Femtosaniye lazer gibi son teknolojileri kullanarak katarakt, oküloplasti, şaşılık ve diğer tüm göz hastalıklarının tedavisini, biri Excimer Lazer olmak üzere toplam 3 ameliyathanesinde başarılı cerrahi müdahalelerle gerçekleştiriyor.

Son yıllarda gelişen sağlık turizminin önemli duraklarından biri haline de gelen Çağın Göz Hastanesi, yurt dışından tedavi amacıyla gelen misafirlerini en iyi şekilde ağırlayarak, dünyanın farklı yerlerinden rağbet gören bir kurum olmanın haklı gururunu yaşıyor.

İnternet Sitemizi Ziyaret Edin

Sağlık alanındaki hizmetlerine ek olarak, sosyal sorumluluk projelerine de büyük önem veren Çağın Göz Hastanesi, fotoğraf yarışması ve kitap kampanyaları da düzenliyor.

Bunun yanı sıra gerek sağlık gerekse hayata dair birçok makale, inceleme ve değerlendirmenin yer aldığı “Gözden” dergisi ile kurumsal yayıncılığa farklı bir anlayış getirirken, sosyal medya hesapları aracılığı ile de halkımızı göz sağlığı hakkında bilinçlendirmeye ve bilgilendirmeye devam ediyor.

Kısacası Çağın Göz Hastanesi, “çağın” sağlık kurumu olma hedefine ulaşmanın gururunu yaşıyor...

5

v E T K I N L I K

ÜSTTE: EMRE BOSTANOĞLU’NUN BIRINCILIĞI KAZANAN “MAĞARA” ADLI FOTOĞRAFI ALTTA: ARIF HÜDAVERDI YAMAN “HIDRELLEZ” FOTOĞRAFI (SOLDA) ILE IKINCI OLURKEN, AHMET ÖZCAN “TRAFIK” FOTOĞRAFIYLA (SAĞDA) ÜÇÜNCÜ OLDU.

ÇAĞIN GÖZ HASTANESİ, “GÖZ ALABİLDİĞİNE MÜZİĞİN RENGİ” FOTOĞRAF YARIŞMASI İLE SANATSEVERLERİ BİR ARAYA GETİRDİ Göz sağlığı alanında Kocaeli’nin sayılı markalarından Çağın Göz Hastanesi’nin 8.sini düzenlediği ulusal fotoğraf yarışmasının bu seneki teması “GÖZ ALABİLDİĞİNE MÜZİĞİN RENGİ” idi.

Türkiye Fotoğraf Sanatı Federasyonu ve Kocaeli Fotoğraf Sanatı Derneği ile birlikte gerçekleştirilen yarışmada dereceye girenler için düzenlenen ödül törenine sanatseverlerin ilgisi yoğundu.

6

Göz hastanesi olarak başarı grafiğini sanata verdiği destekle perçinleyen Çağın Göz Hastanesi, kurumun alametifarikası olan ulusal fotoğraf yarışmalarının 8.sini geçtiğimiz ekim ayında gerçekleştirdi. Fotoğraf sanatını sevdirmek, fotoğraf sanatçılarına yaratıcılıklarını yansıtacak mecra sunmak amacıyla sürdürülen yarışmaların bu seneki katılımcıları deklanşörleriyle “Müziğin Rengi”ni aradılar.

“Hıdrellez” ve “Trafik” eserleriyle ikinci ve üçüncü oldular.

Yarışma kapsamında üç adet de mansiyon ödülü verildi. Tokat’tan Niyazi Gürgen “Müzik Show” adlı eseriyle mansiyon alırken, İstanbul’dan Yücel Çetin ve Oya Akkul sırasıyla “Kızılderili” ve “Kabile” eserleriyle mansiyon alan isimler oldular. Seçim aşamasında jürinin oldukça zorlandığı yarışmada 40 eser ise sergilenmeye layık görüldü.

Ulusal ölçekli yarışmaya birçok ilden 949 fotoğraf sanatçısı, 3141 eseri ile katılım sağladı. Dereceye giren sanatçılar, hastanenin giriş salonunda düzenlenen ve sanatseverlerin yoğun ilgi gösterdiği törende ödüllerini aldılar.

Dereceye giren ve sergilenme hakkı kazanan eserler Çağın Göz Hastanesi’nin giriş salonunun ardından Süleyman Demirel Kültür Merkezi, Kocaeli Fotoğraf Sanatı Derneği (KASK), Değirmendere Sanat Galerisi, Gölcük Sanat Galerisi, İzmit Sanat Galerisi ve Sabancı Kültür Merkezi’nde sanatseverlerle buluştu. Sergi bir yıl boyunca ilimizin çeşitli seçkin noktalarında sergilenmeye devam edecek.

Kocaeli’den katılan Emre Bostanoğlu “Mağara” eseriyle birinci olurken, İstanbul’dan katılan Arif Hüdaverdi Yaman ve Ahmet Özcan sırasıyla

Çağın Göz Hastanesi'nin düzenlediği bu seneki ulusal ölçekli yarışmada 949 fotoğraf sanatçısı “Müziğin Rengi”ni aradı.

YARIŞMADA DERECEYE GIRENLER ÖDÜLLERINI ALIRKEN

7

v

“Bu yarışma, göz sağlığına adanmış tüm iş süreçlerimizin sanatsal bir yansıması” Çağın Göz Hastanesi’nin kurucusu ve yarışmanın fikir babası Op. Dr. Kürşat Çağın, yaptığı açılış konuşmasında bu yarışmayı göz sağlığına adanmış tüm iş süreçlerinin sanatsal bir yansıması olarak gördüklerini ifade etti ve ekledi: “Dünyamızı algılamamızı sağlayan sağlıklı gözlerin önemine dikkat çekmek için yola çıktığımızda, bunu ulusal boyutta bir fotoğraf yarışmasıyla yapabileceğimizi düşündük. Yaratıcı sanatçıları ödüllendirerek, eserlerini sergileyebilecekleri kaliteli bir mecra

sunmak ve onları sanatseverlerle buluşturmak istedik. Sekiz yıldır ülke çapında binlerce fotoğraf sanatçısı Yeşil, Mavi, Kırmızı, Sarı, Beyaz, Mor, Sokağın Rengi ve son olarak Müziğin Rengi temalı yarışmalarımızda eserleriyle katkı sağladılar. Bu süreci özel ve anlamlı kılan tüm bu sanatçıların ve jüri üyelerimizin yanı sıra sekiz yıldır desteklerini esirgemeyen Türkiye Fotoğraf Sanatı Federasyonu ve Kocaeli Fotoğraf Sanatı Derneği’ne teşekkür ediyorum.”

GÖZ ALABILDIĞINE MÜZIĞIN RENGI FOTOĞRAF YARIŞMASI SERGISI ÇAĞIN GÖZ HASTANESI’NIN GIRIŞ SALONUNUN ARDINDAN SÜLEYMAN DEMIREL KÜLTÜR MERKEZI, KOCAELI FOTOĞRAF SANATI DERNEĞI (KASK), DEĞIRMENDERE SANAT GALERISI, GÖLCÜK SANAT GALERISI, İZMIT SANAT GALERISI VE SABANCI KÜLTÜR MERKEZI’NDE SANATSEVERLERLE BULUŞTU. SERGI BIR YIL BOYUNCA ILIMIZIN ÇEŞITLI SEÇKIN NOKTALARINDA SERGILENMEYE DEVAM EDECEK.

8

9

v E T K I N L I K

SINEMA GECEMIZDE “SESSIZLIĞIN MÜZIĞI”NI DINLEDIK Yoğun iş temposundan sıyrılıp keyifli vakit geçirmek için düzenlediğimiz “Sinema Geceleri”nde bu yıl çalışma arkadaşlarımızla “Sessizliğin Müziği”ni izledik ve Andrea Bocelli’nin hayatını anlatan eşsiz yolculuğa eşlik ettik.

Gözden’in önceki sayısında biyografisine geniş yer ayırdığımız Andrea Bocelli dünyanın en önemli tenorlarının başında gelen bir isim. İtalya yapımı film Bocelli’nin aynı adlı otobiyografik romanına dayanıyor ve ünlü müzisyenin çocukluğunu da içeriyor.

Konusu ise sarsıcı detaylarla dolu.

Sonunda körlüğe yol açacak ciddi bir göz hastalığıyla İtalya’da doğan Bocelli’nin, futbol oynarken geçirdiği bir kaza yüzünden iki gözü de kör olur. Babası Alessandro oğlunun müziğe olan yeteneğini görüp onu müzik okuluna yollar.

Tutkusunun peşinden koşan Bocelli, çok çalışması sayesinde zorlukların üstesinden gelmeyi başarır ve dünya çapında bir tenor olur.

“Postacı” filmiyle en iyi yönetmen Oscar'ına aday gösterilen Michael Radford'un kamera arkasında yer aldığı yapımda usta oyuncu Antonio Banderas'ı da izledik.

SESSİZLİĞİN MÜZİĞİ ORİJİNAL ADI: La musica del silenzio YAPIM YILI: 2017 TÜR: Biyografi SÜRE: 115 Dakika YÖNETMEN: Michael Radford SENARYO: Michael Radford, Anna Pavignano OYUNCULAR: Antonio Banderas, Jordi Molla, Toby Sebastian, Luisa Ranieri

İTALYA YAPIMI “SESSIZLIĞIN MÜZIĞI” ADLI FILM, DÜNYANIN EN ÖNEMLI TENORLARININ BAŞINDA GELEN ANDREA BOCELLI’NIN AYNI ADLI OTOBIYOGRAFIK ROMANINA DAYANIYOR VE ÜNLÜ MÜZISYENIN ÇOCUKLUĞUNU DA IÇERIYOR. GÖZDEN’IN ÖNCEKI SAYISINDA BOCELLI’NIN BIYOGRAFISINE GENIŞ YER AYIRMIŞTIK. OKUMAK IÇIN YANDAKI QR KODU OKUTABILIRSINIZ.

10

Filmin Fragmanını İzleyin

Gözden Yazısını Okuyun

E T K I N L I K

Özel Bilgili Kültür Okulları Kış Şenliği’nde

OTIZM VAKFI’NA DESTEK OLDUK Çağın Göz Hastanesi olarak sosyal sorumluluk bilinciyle yıllardır çeşitli projeler yürütmenin yanı sıra Kocaeli’de gerçekleştirilen bazı projelere de destek veriyoruz. Özel Bilgili Kültür Okulları’nın aralık ayında gerçekleştirdiği 5. Kış Şenliğine katılarak bu desteklere bir yenisini daha ekledik.

Sendromu Derneği ve Bir Dileğim Var Derneği yararına düzenlenen Kış Şenliği, 2019’da Otizm Vakfı yararına düzenlendi. Veliler, öğrenciler ve Kocaeli halkının yoğun katılımı ile gerçekleşen şenlik, 2018’de sosyal sorumluluk projesi seçilmesi nedeniyle de önem taşıyor.

Kocaeli’nin en büyük iyilik organizasyonu olan ve ilk yılından itibaren LÖSEV, Türkiye Omurilik Felçlileri Derneği, Down

Bu yıl da okul içerisinde kurulan stantlarda öğrenci, veli ve öğretmenlerin kendi el emekleriyle yaptıkları ürünleri satışa sundukları

şenlikte, hastanemiz gibi bazı kurumsal firmalar da stantlarında ürün ve hizmetlerini tanıttılar.

Yoğun talebin olduğu etkinliğe müzik dinletileri ve dans gösterileri renk kattı. Şenliğin tüm geliri, otizmli çocukların geleceğine daha umutlu bakması için dokuz yıl önce kurulan Otizm Vakfı’na bağışlandı. Verilen bu önemli destekte payımızın olması nedeniyle son derece gururluyuz.

ÇAĞIN GÖZ HASTANESI AILESI OLARAK, HASTANEMIZIN TERASINDA, İZMIT'IN MUHTEŞEM MANZARASI EŞLIĞINDE YENI YIL PARTISINDE BIR ARAYA GELDIK.

2019’U HARIKA BIR PARTIYLE UĞURLADIK Yıl boyunca yoğun bir tempoyla çalışan Çağın Göz Hastanesi ailesi olarak, hastanemizin terasında, İzmit'in muhteşem manzarası eşliğinde Yeni Yıl partisinde bir araya geldik.

Hava oldukça soğuk olsa da sohbetimizle içimizi ısıttık.

Hastanemizde 10. ve 15. yıllarını tamamlayan arkadaşlarımıza plaketlerini takdim ettik.

Kurucumuz Op. Dr. Kürşat Çağın yaptığı teşekkür

konuşmasında yıllardır birlikte çalışabilmenin kurumumuzun istikrarının bir göstergesi olduğunu, bunun da son derece gurur verdiğini ifade etti.

Kutlamanın klibini izleyin

Burs verdiğimiz tıp öğrencilerimizi de ağırladığımız bu akşamın anısı olarak tüm davetlilere birbirinden güzel kitaplar armağan ettik.

Gözden okuyucularına da sağlık, mutluluk ve huzur dolu bir 2020 dileriz.

11

v R Ö P O R T A J

12

PANTOMIM DENINCE AKLA ILK GELEN SANATÇI VE EĞITMEN

Vecihi

OFLUOĞLU OYA IŞERI GEVER

VECIHI OFLUOĞLU ARŞIVI müzikal ve sinemada rol alan; yurt içi ve dışında birçok ödül kazanan; konservatuvarda eğitmen olarak ülkemize 35 yıl hizmet eden çok yönlü bir sanatçı.

Halen Işık Üniversitesi’nde SinemaTelevizyon Bölümünde kamera önü oyunculuğu ve oyuncu yönetmenliği üzerine dersler verip bazı atölye çalışmaları düzenliyor. Çeşitli sanat dallarında üretmeye ve genç sanatçılara ilham olmaya devam ediyor. Üstelik yetiştirdiği öğrencilerinden de kopmuyor; icra ettikleri sanat çalışmalarının yanı sıra izleyici olarak da öğrencilerine desteğini sürdürüyor. Bir de gelenekselleşen Burgazada buluşmaları var ki insan o gruba dahil olmak istiyor.

Vecihi Ofluoğlu ile sanatı, eğitimcilik anlayışı ve ilkeleri üzerine sohbet ettik.

FOTOĞRAF: YAŞAR SARAÇOĞLU

Gösteri sanatlarından “pantomim” ya da “mim”; söz kullanmadan, beden ve mimikler aracılığıyla gerçekleşen bir nevi evrensel tiyatro dili. “Panto” bütün, “mim” taklit demek; yani “bütünü taklit etmek” anlamına geliyor.

Vecihi Ofluoğlu ise ülkemizin ilk pantomim sanatçılarından. Onu Türkiye’nin ilk ve tek pantomim bölümü 2018’de kapatıldığında öğrencileriyle beraber yaptığı ve çok ses getiren “kep töreni betimleme” protestosu ile hatırlayanınız olabilir. Zira pantomim belki de o protestodan sonra daha tanınır ve algılanır oldu.

Ancak kendisi sanat ve eğitim camiasında hayli takdir gören bir isim.

1968’de Türkiye’de ilk çağdaş pantomim topluluğunu kurdu ve bu sanatın ülkemizde akademik platforma taşınmasını sağladı. 53 yıllık sanat hayatı boyunca tiyatrolarda oyunculuk yapan; opera, bale,

13

v

Pantomime ne zaman başladınız?

Bu sanatın sizi sarıp sarmalayan yönü ne oldu?

Ortaokul döneminde, ezberlediğimiz metin üzerinden çeşitli mizansenler ve sahne trafikleriyle tiyatro yapıyorduk. Bir gün Taksim’deki Fransız Kültür Merkezi’ne bir Fransız topluluk geldi ve pantomimle orada tanıştım.

Söz kullanılmaksızın bedenin çoğu şeyi dile getirebilmesini keşfetmek beni çok etkiledi.

Tiyatro ile karşılaştırdığımda metni ezberlemek daha zor gibi gelmişti ama pantomimde -özellikle altında müzik yoksa- hareketi ezberlemek daha zordur. Ayrıca beden kontrolü, hareketleriniz ile bir şeyleri izleyiciye aktarma yetisi, sergilenen gösterinin izleyiciye geçip geçmediğini algılayabilmek de beni pantomimle buluşturdu.

Sanatta 53. yılınız ve buna birçok dalda eser, performans ve ödül sığdırdınız. Bu vizyon ve enerjinin kaynağı nedir? Mesleğinizin başındayken siz kimleri örnek aldınız?

tarz geliştiriyorsunuz. Ben de bu sanata kendimden bir şeyler kattım.

Bugün bana “bu kimin ekolü?” diye sorduklarında “benim ekolüm” diyorum. İnsanlar yadırgıyor.

Marcel Marceau’yu örnek alabiliriz ama ben başka birisiyim. Böyle şeylerden bahsetmek beni rahatsız ediyor ancak bugün Türkiye’de pantomim alanında en uzun süre, 53 yıl mesleğini sürdüren ve üniversitede bu konuda eğitmenlik yapan tek kişiyim. Bununla da gurur duyuyorum çünkü birçok pantomim öğrencisi yetiştirdim.

Opera, bale, tiyatro ve müzikal dallarında 2-3 bin öğrencim var.

Ancak birçok gösteri sanatından biraz anlasam da pantomimden daha iyi anladığımı söyleyebilirim.

Tiyatro ve pantomim oyunları yazıp yönetmekten sanat yönetmenliğine dek geniş bir yelpazede aktifsiniz. Bu çeşitlilikte üretim yapabilmek için bir sanatçının nasıl bir altyapısı olması gerekir? Siz kendinize nasıl bir yatırım yaptınız mesleğiniz boyunca?

Elbette benim de böyle rol modellerim var. Mesela artık aramızda olmayan Erdinç Dinçer çok önemli bir isim benim için.

Dostumdu ve beni birçok önemli insanla tanıştırdı. Yine rahmetli Ergin Kolbek ve Oğuz Aral da hayatımda önemli yeri olan, Türkiye’de klasik pantomimi başlatan kişiler.

Bu konuda konservatuar hocası olmanın avantaj sağladığını söyleyebilirim. Farklı sanat dallarında öğrenim gören öğrencilerle ders yaptıkça, istemsiz de olsa onlardan besleniyorsunuz.

Beden sizden önce devreye giriyor ve o sanatla ilgili şeyleri de kaydetmeye başlıyor. Örneğin bir opera sergilendiğinde kendi sanatçı kimliğimle o eserde nasıl yer alabileceğimi düşünmeye başlıyorum. Sanırım farklı sanat dallarına yönelmiş olmam bundan kaynaklandı.

Kısacası sanat yelpazemi genişleten şey konservatuarda yer almak diyebilirim ama ben pantomimciyim.

Böyle isimlerden beslenerek bir noktadan sonra kendinize özgü bir

Pantomim sözsüz, aksesuarsız, dekorsuz bir sahnede yalnızca

Mutlaka her insanın beslendiği, örnek aldığı insanlar vardır. Ancak hiçbir zaman kimse kimse gibi olamaz. Bu ancak rol model olarak gördüğünüz insanın enerjisinden yararlanıp, beslenip kendi yetileriniz doğrultusunda bir yol çizmek şeklinde olur.

1

3

4

2 1- AŞK İKSIRI OPERASI; 2- LA SERVA PADRONA OPERASI’NDA ESKI ÖĞRENCISI AYŞE SEZERMAN ILE BIRLIKTE; 3- DORETTA'NIN ALTIN RÜYASI OPERASI’NDA NATALI BOGHOSSIAN ILE BIRLIKTE; 4- KURTULUŞ (1994)

14

jest ve mimikleri kullanarak hikâye anlatma sanatı. Bu enstrümanlar olmadığı halde pantomimi güçlü ve zengin kılan, yüzyıllardır yaşamasını sağlayan nedir?

Sözel iletişimin olmadığı ilk çağlarda insanlar iletişim kurmak için bedenlerini kullanırdı.

Günümüzde bile iletişimde beden kullanımından vazgeçemiyoruz çünkü bir şeyi anlatmakta sıkıntı çektiğimizde beden devreye giriyor. Aslolan aksesuar ya da sahne donanımı olmadan, olabildiğince yalın bir şekilde bir şeyi anlatabilmek. Ancak beden her şeyi anlatacak diye bir kural yok. O durumda bazı nesneler kullanmak zorunda kalabilirsiniz.

Bu bazen tabure, ip, bazen de çiçek olabilir. Özellikle Türkiye gibi pantomim sanatını henüz yeterince içselleştirememiş bir ülkede bunları kullanmak gerekir. İlk zamanlarda makaralı teypler ya da gramafonlar kullandım mesela.

Sadece durum ve nesneleri değil, zaman ve mekânı da mimik ve jestlerle, bedensel hareketlerle anlatmak gerekiyor, değil mi?

Zaman ve mekân bütün sahne sanatları için olmazsa olmazdır.

Siz kulise girip çıktığınızda dahi zaman değişmiştir. Bu durumda o zaman dilimini üstlenip tekrar sahneye çıkmak gerekir.

Pantomimcinin gösterisinin ilk birkaç dakikası mekânı oluşturmakla geçer. Ancak bu “burada masa, şurada koltuk var” gibi bir anlatım değil. Koltuğun olduğunu düşündüğünüz yere gidip o hayali koltuğa oturuyor gibi yaparsınız. Artık pantomimci o tarafa yöneldiğinde orada koltuk olduğunu bilir seyirci. Sonra mekânın içinde oyuncuyu görmeye başlar.

Vecihi Ofluoğlu 53 yıllık sanat hayatı boyunca tiyatrolarda oyunculuk yapan; opera, bale, müzikal ve sinemada rol alan; yurt içi ve dışında birçok ödül kazanan; konservatuvarda eğitmen olarak ülkemize 35 yıl hizmet eden çok yönlü bir sanatçı.

FOTOĞRAF: YAŞAR SARAÇOĞLU

“Sözler kısıtlandığında beden devreye giriyor” Pantomimin tarihteki asi yönüne geçelim… Dönemin egemenlerine tepki olarak doğmuş bir sanat. 14. Louis'nin gözdesi Madame de Maintenon ile dalga geçen esprileri nedeniyle Paris’teki İtalyan oyunculara sahnede konuşma yasağı getirilmesinin ardından pantomim sanatının doğduğu bilgisi var. Ayrıca Fransız İhtilali’nden sonra pantomimin yükselişi ile tiyatronun katı sansüre uğraması arasında ilgi olduğu da söyleniyor. İnsanın sözleri kısıtlandığında, zorla susturulduğunda beden devreye giriyor. Bana “yalnızca bedenle anlatmak mı yoksa beden ve sözle beraber anlatmak mı daha etkili?” diye sorarsanız bedenle derim. Çünkü beden yalan söyleyemez.

Siz dilinizle bir şeyi doğru olarak kabul ettirmeye çalışsanız da bedeniniz açık verdiği anda bu anlaşılır.

Bu kısıtlama konusunda pantomim daha rahat. Çünkü sahnede yaptığınız bir hareketten dolayı size bir suç isnat edildiğinde “ben onu başka bir amaçla yapmıştım” diyebilirsiniz. Bugün bir oyun oynamadan önce metni emniyete vermeniz gerekiyor.

Onlar da oyunda suç unsuru olup olmadığını kontrol ediyorlar. Eskiden oyunu izlemeye geliyorlardı ve suç unsuru olarak gördükleri bir durum varsa işlem yapıyorlardı.

Benim de bir anım var bununla ilgili. 40 yıl önce,

Adapazarı’nda mim gösterisi yaparken, ellerinde makaralı teyplerle iki polis geldi. Bir buçuk saatlik gösterimin sesini kaydettiler. Sessiz bir gösterinin neyini kaydettilerse artık...

Sonra yanıma gelip “hocam söyleseydiniz, boşu boşuna kaydetmezdik” dediler. Her an suç teşkil edebilecek bir şey söyleme ihtimalimi düşünüp kaydı durduramamışlar. (gülüşmeler) Peki pantomim olmasaydı sanat tarihinde neler eksik kalırdı?

Pantomime sadece sanat olarak bakmamak gerek. Hatta pantomim eğitimi alanlar için pantomimci olacak algısı da yanlış. Bence herkesin bu eğitimden geçmesi gerekiyor.

Her insan kendi bedenini tanımak zorunda. Doğamız gereği kendimizden önce başkalarını tanımaya başlarız.

Taklidimiz yapıldığında “bu ben değilim” diyebiliriz ancak dışarıdan görülen odur.

Dışarıdan görüntümüz diğer insanlar için önemlidir ve biz de olumlu bir intiba inşa etmeye çalışırız. Giydiğimiz kıyafet, kendimize seçtiğimiz tarz hepsi bunun içindir. Yaşamımızın neredeyse yüzde doksanı başkaları için oluşturduğumuz kimlikle uğraşarak geçer. Ancak buna bir noktada dur demek ve kendimizi, bedenimizi tanımaya başlamak gerekiyor. Bunu yapmadan bedenlerimizde yeni bir şeyler yapılandırabilmek söz konusu değil. Bunun için

pantomime “kendini ifade etme, kendi benliğini inşa etme çabası” diyebiliriz.

Deminki soruyu başka açıdan da sormak istiyorum.

Pantomimin müfredatla okullarda çocuklara öğretildiği bir dünya hayal edersek, o dünya şimdikinden nasıl farklı olurdu?

Az önce de söylediğim gibi böyle bir eğitimden geçen her birey illa pantomimci olacak diye bir kaide yok. Ancak ona kazandırdığı çok şey olacaktır. İleride mimar ya da satış görevlisi de olsa bedenini çok iyi kullanır. Bugün mağazaya girip kıyafet baktığımızda satış görevlileri genellikle yanımızda biterek “Nasıl yardımcı olabilirim?” sorusu ile egemenlik alanımıza girip bizi dükkândan kaçırtan bir tutum sergilerler.

Ancak beden dilini bilse, bir adım uzağımızda durup ondan yardım istememizi bekler. Bu yaklaşım her meslek grubu için geçerli.

Eğitime gelince; bugün okullarda yaratıcı drama dersleri veriliyor. Yaratıcı dramada oyun tarzı aktiviteler yapılıyor ama kuşkusuz pantomimden de yararlanılıyor. Bazen olmayan bir nesneyi varmış gibi kullanmak gibi... İlk eğitimde bunlar önemli ancak pantomim için ergenlik sonrası daha uygun.

Zira ergenlik döneminde beden daha savruk ve kontrolsüz olabilir. Bu da pantomim eğitimini verirken zorluk teşkil edebilir.

15

v

“Türkiye’de oyunculuk eğitimi sırasında pantomime çok sıcak bakmıyorlar” Ülkemizde pantomim eğitimine nasıl bakılıyor?

Maalesef Türkiye’de oyunculuk eğitimi sırasında pantomime çok sıcak bakmıyorlar. Çünkü pantomimin bedene dayalı bir eğitim olduğu, oyuncunun bedenini kalıplaştıracağı ve yanlış beden kullanımına yönlendireceğine dair bir algı var. Halbuki bu eğitimi alan kişi dans edebiliyor, eskrim yapabiliyor ve bedenini çok iyi kullanabiliyor. Hatta geçenlerde pantomim öğrencilerimin devlet tiyatrosundaki bir oyununu izledim.

Sıradan bir tiyatrocunun üstesinden gelemeyeceği muhteşem şeyler yaptılar. Elbette sadece pantomim eğitimi alan biri de tiyatro eğitimi alanların yapabildiklerini yapamayabilir. Ancak iki eğitim de alındığında ortaya çok güzel performanslar çıkabiliyor.

Pantomim sahnede olduğu kadar sokakta da icra ediliyor. Ancak siz sahne ve sokak performanslarının farklı olduğunu söylüyorsunuz. Ne gibi farklar bunlar?

FOTOĞRAF: NALAN İNCEKARA

Klasik pantomim ile sokak gösterim sanatı birbirinden çok

16

farklı. Sahnede sizi izlemeye odaklı bir seyirci kitlesi var ancak sokaktayken seyirci tesadüfen, belki gösterinin ortasına denk gelerek izlemeye başlıyor. Bu yüzden sokak sanatçısının iyi bir gözlemci olup gösteriyi tekrar tekrar yapması ve mesajı karşı tarafa geçirebilmesi gerekebiliyor. Sokak gibi sürekli hareket barındıran, dikkat dağıtıcı olumsuzlukların gerçekleşebileceği bir yerde konsantrasyonu kaybetmeden gösteri yapmak zor iş.

Geçtiğimiz yüzyılın önemli sanat akımlarından sessiz sinemanın da pantomimle yakın ilişkisi var.

Muhakkak ki çok büyük etkisi var.

Zira sessiz sinema ister istemez bedeni devreye sokan bir tür.

Bedene muhtaç olduğunuzdan böyle bir eğitimden geçmeniz elzem. Bedeni kullanarak sanatını icra eden isimler arasında Laurel ve Hardy, Charlie Chaplin ve Buster Keaton gibi isimleri görüyoruz. O dönemin şartlarında yaptıkları iş inanılmaz. Artık pantomim mi yoksa benzer bir eğitimden mi geçtiler bilmiyorum ancak bu konuda kendilerini eğittikleri aşikâr.

VECIHI OFLUOĞLU’NUN DERS NOTLARI PANTOMIMIN MATEMATIĞINI YANSITIYOR. SAHNEDEKI HAREKET DÜZENI VE MIM ADAMLARIN BETIMLEME AŞAMALARINI GÖSTEREN ÇIZIMLER, PANTOMIMIN NE DENLI INCELIKLI BIR SANAT OLDUĞUNUN GÖSTERGELERI.

"Bana 'yalnızca bedenle anlatmak mı yoksa beden ve sözle beraber anlatmak mı daha etkili?' diye sorarsanız bedenle derim. Çünkü beden yalan söyleyemez.

"Pantomimci anlatmak istediği konuyu anlatır; bu komedi de olabilir trajedi de. Pantomimci olarak kadın haklarını savunan ya da düşünce özgürlüğünü anlatan bir oyun da sahneleyebilirsiniz. Dolayısıyla burada kimse gülmez, koltuğa çakılır kalır."

FOTOĞRAF: EYLÜL EZIK

VECIHI OFLUOĞLU’NA GÖRE PANTOMIM SADECE BIR SANAT DEĞIL, “KENDINI IFADE ETME, KENDI BENLIĞINI INŞA ETME ÇABASI." HATTA PANTOMIM EĞITIMI ALANLARIN MUTLAKA PANTOMIMCI OLACAKLARI ALGISININ YANLIŞ OLDUĞUNU, HERKESIN BU EĞITIMDEN GEÇMESI GEREKTIĞINI SÖYLÜYOR.

“Pantomimin amacı seyirciyi sadece güldürmek değildir” Pantomim deyince akla sanatçıların performanslarını özgün bir giyim ve makyaj tarzı ile sergilemeleri geliyor.

Mesajın ön planda olması ve evrenselliğin yakalanması mı hedefleniyor? Çok renkli, dikkat dağıtıcı giyinmek bedene dayalı anlatıma zarar verebilir. Seçilen kıyafet ve aksesuarda bedeni örtmemeye ve bedensel anlatımı gizlememeye dikkat etmek gerekir. O yüzden olabildiğince yalın bir dış görünüş yaratmak önemli.

Beyaz makyaj ise amfi tiyatrolarda seyirci ile sahne arasındaki uzaklıktan dolayı yüzü belirginleştirmek için tercih edilmiş. Bunun için yarım ve tam masklar da kullanılmış.

Sanıyorum palyaçoluk ve pantomimde bu makyajın doğuş sebebi bu.

Bu arada bir pantomimci sadece yüzü ile bir şeyi anlatmaz ya da sadece duvar boyutlamaz. Beden ve yüz uyum içinde olmalıdır. Ben beyaz makyajı pek tercih etmem.

Yalnızca ışık yüzümde patlamasın diye fondöten kullanırım. Seyirci bazen bu makyaj konusunda beklentiye giriyor. O beyaz boyayı görmek istiyorlar. Ancak unutulmamalı ki bir pantomim sanatçısı şaklaban değildir. İlk başlarda seyirciyi çekmek için ekseriyetle komedi tercih edilmiş ama gösterinin amacı seyirciyi

sadece güldürmek değildir.

Pantomimci anlatmak istediği konuyu anlatır; bu komedi de olabilir trajedi de. Pantomimci olarak kadın haklarını savunan ya da düşünce özgürlüğünü anlatan bir oyun da sahneleyebilirsiniz.

Dolayısıyla burada kimse gülmez, koltuğa çakılır kalır.

1980’lerde tamamı sağır ve dilsizlerden oluşan Türk Sessiz Tiyatrosu’nun yazar ve yönetmenliğini yaptınız. Bu proje nasıl hayata geçti ve öğrencileriniz üzerindeki etkisi neydi?

Görememek çok önemli bir engel olsa da işitememenin ve konuşamamanın yarattığı eksilik de çok derin. Sağır ve dilsizler için bu engel gerginlik yaratıyor. Hiç beklemedikleri bir ortamda beklemedikleri bir işi yapmaları ortamda gergin bir hava estiriyor. Tiyatro da böyle bir iş onlar için. Ancak ben bu işin üstesinden geldim. Kısa sürede işaret dilini öğrendim ve aramızdaki engelleri aştım.

Onlarla yaptığım çalışmalar 20 yıl kadar sürdü. Ancak öğrendikleri ile kendi başlarına ortaya bir şeyler çıkarmalarını istediğim için ayrıldım. Benden sonra bir süre Sumru Yavrucak ile çalışmışlar.

Nihayetinde ortaya bir tiyatro çıktı. Halen arada beni davet ederler. Bu arada onlara bir şeyler öğretirken, ben de onlardan çok şey öğrendim.

Peki bu eğitimin onlara sağladığı kazanımlar nelerdi?

Kendi aralarında her konuda anlaşabiliyorlardı. Ancak bu dili bilmeyen hiçbir şey anlamaz. Bu yüzden “sahneye çıktığınızda herkesin anlayabileceği, pantomimin evrensel dilini kullanacağız” dedim. Eğitimin ardından “Halay” adlı oyunumla İtalya’da bir dünya birinciliği kazandık. Onlar için Bosna Hersek soykırımı ile ilgili “Utanç Lekesi” adlı bir oyun da yazdım.

Oyuna devlet tiyatrosu sahip çıkınca bir sezon repertuarda yer aldı.

Bazı oyunlarınızı içeren ve pantomim sanatının eğitimi üzerine iki kitap hazırlığı içindesiniz. Bu çalışmanızı ne zaman okuyabileceğiz?

Notlarım hep kafamdadır. O notlar benimle birlikte gitmesin diye öğrencilerim harıl harıl not tutarlar; hatta onların not arşivi benimkinden fazladır.

En sonunda geçen yıl Kerem Karaboğa “hocam siz bu işi yapamayacaksınız galiba” deyip yardım teklif inde bulundu. 150 sayfa kadar hazırladık. Bana ait 10 oyuna da yer vereceğiz. Hareketi yazıyla anlatmak zor olduğu için pantomim tekniklerini gösteren fotoğrafların yanı sıra videoları içeren bir CD’yi de ekleyip kitabı tamamlayacağız.

17

v

“Kep töreni betimlemesi tesadüfen ortaya çıktı ancak çok çarpıcı oldu” Bir devlet üniversitesinde kurduğunuz, Türkiye’nin ilk ve tek pantomim bölümü, yeni kontenjan açılmayacağı söylenerek 2018’de f iiliyatta kapatıldı. Bu kararın ardından istifa ettiniz. Okul yönetiminin cübbe ve kep vermeyi de uygun görmediğini öğrendiğinizde, pantomimin ruhuna uygun şekilde bir tepki gösterdiniz; cübbe ve kepleri pantomim ile betimleyerek öğrencilerinizi mezun ettiniz. Bu özellikle sosyal medyada çok ses getirdi. Nasıl gelişti olay?

O protesto çok ses getirdi. Özellikle sosyal medyada binlerce paylaşım aldı. Hatta yurt dışında İngilizce altyazıyla bile paylaşılmış. Ancak bizim hedefimiz bu değildi. 11 yıl her mezuniyette verilen kep ve cübbe o sene verilmeyince, çocuklara mutlaka bir çözüm bulacağımı söyledim. Zira çok üzüldüklerini gördüm. Mezuniyet oyununa bir iki saat kala ne yapacağımı anlattım.

Onlar bana kulisten hayali kep ve cübbeleri getirecekti, ben de bunları onlara giydirecektim.

Ardından hayali kepleri havaya atacaktık. Hepsi o gün aklıma gelen f ikirlerdi. Sahneye de çıkıp bu durumu dürüst bir şekilde anlattım. Beni okulu karalamakla itham edenler oldu. Ben 40 yılımın

geçtiği okulu lekeler miyim? Sadece bize yapılan haksızlığı dile getirmek istedim. Tesadüfen ortaya çıkan bir betimlemeydi ancak çok çarpıcı oldu. Belki de pantomim sanatının daha çok tanınmasına vesile oldu.

Son iki yıldır öğrenci alımı için kontenjan verilmiyor. Okumakta olanlar da mezun oldu. Ders veren hocalar da ayrılmak zorunda kaldılar. Yani resmi olarak kapatmadılar ancak kapatmış kadar oldular.

Bu bir sertifika programı mıydı yoksa diploma mı veriliyordu?

Sertif ika programıydı ancak o süreçte lisans programını hazırladık ve YÖK’ten uygunluk onayını aldık.

Rektörlükten de dört yıllık lisans bölümü açabileceğimize dair izin belgesi mevcut. Yani dört yıllık lisans bölümü açmayı hedeflerken kapı dışarı edildik. Ben de okula küstüm diyebilirim. Zira o kadar emeğim vardı orada. “Ben gideyim o zaman” dedim; onlar da “kal” demediler. Bu bölüm dünyada üniversite bünyesinde akademik anlamda pantomim eğitimi verilen tek bölümdü. Pantomim bölümü belki özel okullarda açılabilir ama herkesin bu eğitimi karşılayacak imkânı olmayabilir.

"Kurucusu olduğum, Türkiye’nin ilk ve tek pantomim bölümü kapatıldı. Dört yıllık lisans bölümü olmayı hedeflerken kapı dışarı edildik. Bu bölüm dünyada üniversite bünyesinde akademik anlamda pantomim eğitimi verilen tek bölümdü.

Pantomim bölümü belki özel okullarda açılabilir ama herkesin bu eğitimi karşılayacak imkânı olmayabilir."

"Bir pantomimcinin gerek devlet gerek özel tiyatrolarda yapabileceği çok şey var. Yapıyorlar da zaten..."

18

“Ben nasıl hoca olmam gerektiğini öğrencilerimden öğrendim” Öğrencilerinizin sizi bu kadar sevmelerinin sebebi nedir?

Bu soruya ben cevap veremem.

Nedenini bilmiyorum ama işimi dürüst şekilde yapıyorum; bilmediğim şeyleri açıkça söylerim, bildiklerimi de haddim olduğu kadar açıklarım. Hiçbir zaman hocalık taslamam çünkü bu bir alışveriştir. Dersten çıktıktan sonra öğrencinin, hocayla bir söyleşi yapmış ve çok şey öğrenmiş hissine kapılması gerekir. Aksi halde araya mesafeler girer.

Ben öncelikle “hoca” izlenimini kırmaya çalışan biriyim. Konservatuvarda hocalığa başladığım ilk beş seneyi çöpe atarım. Hocalık bildiklerini kuru kuruya anlatıp başka derse girmek değildir.

Ben nasıl hoca olmam gerektiğini öğrencilerimden öğrendim.

Ayrıca gösteri sanatlarının eğitiminde çıkış öğrenci olmalıdır, hoca değil. Yani hoca öğrenciyi kendisine benzetmeye çalışmamalıdır. Çünkü karşınızda farklı algı, yöneliş ve birikimleri olan kişilerin bedenlerine özgü bir şeyleri yapılandırmaya çalışırsınız.

Dolayısıyla kimsenin kostümü kimseye uymaz; onu tanır ve bedenine göre biçersiniz kostümü. Bu tanıma sadece bedensel değildir, çok yönlü bir tanımadır. Öğrencinin nasıl bir hayat sürdüğünü de öğrenmelisiniz ki ona katabileceklerinizi en iyi şekilde katın. Öğrencileriniz Mimdepo, Mimhane, Tiyatro Pi, Mimbaz, Hayalbaz, Pat Atölye gibi mim toplulukları kurarak bu sanatı yaygınlaştırıyorlar.

Evet; Mimbaz, Mehmet Selin Sağdıç’ın kurduğu bir topluluk.

Topluluğuyla oyunlar sahneliyor, aynı zamanda yaratıcı drama hocalığı da yapıyor. Mimhane “Altkat Sanat” olarak sahneledikleri çoğu tiyatro oyununda pantomimden besleniyor. Öğrencilerimden Hayalbaz’ın kurucusu Mehmet Erbil, Sunay Akın’ın Oyuncak Müzesinde çocuk oyunları yapıyor. Pat Atölye’nin kurucusu olan öğrencim Esin Aslan da çok güzel işlere imza atıyor. Bazı öğrencilerimin sokak

performansları ve etkinlikleri var.

Mimdepo da keza pantomimden beslenen sokak performansları sergiliyor. Mezun olan öğrencilerimin neredeyse yarısı tiyatrolarda aktif rol alıyorlar. Buralarda pantomimden edindikleri bilgileri de kullanıyorlar.

Hatta geçenlerde devlet tiyatrosunda bir oyun izlerken oyunculardan birinin öğrencim olduğunu tahmin ettim.

Gerçekten öyleymiş. Netice olarak bir pantomimcinin gerek devlet gerek özel tiyatrolarda yapabileceği çok şey var.

Yapıyorlar da zaten...

Yani gözünüz arkada kalmayacak; sizin bayrağınızı daha ileri taşıyacaklar.

Kesinlikle öyle. Zira bu çocuklar üniversitelerde ve okullarda ders veriyorlar. Küçük pantomimciler yetiştiriyorlar. Onların gösterilerine çağırıyorlar beni. Öğrencimin öğrencisini görme imkânı buluyorum.

Hatta gösteriden sonra 3-4 kuşak beraber mim yapıp poz veriyoruz.

Ben belki bu bölümde 100 öğrenci yetiştirdim, onların da yüzer öğrencisi var belki de şu an.

Afife Jale Tiyatro Ödüllerinde jüri üyeliği yapıyorsunuz. Bir tiyatrosever olarak, çeviri metinlerden ziyade genç yazarlarda özgün metinler ve yönetmenlik başarıları olduğunu gözlemliyorum. Buna katılıyor musunuz?

Birkaç yıldır adaptasyon dedikleri yönteme başvuruyorlar. Yani başkası tarafından yazılmış çağdaş bir metni ya da klasik bir eseri yeniden yorumlayarak yazıyorlar. Hatta bazı oyunları orijinalinden bile güzel yazdıkları oluyor.

Bu yeniden yazma yöntemine başvurmalarının başlıca sebeplerinden biri telif hakkı sıkıntısı. Kendi yağıyla kavrulmaya çalışan özel bir tiyatronun bu bedelleri ödeme şansı olmayabilir. Öte yandan çok başarılı özgün metinler de yazıp oynuyorlar.

Gösteri sanatlarının eğitiminde çıkış öğrenci olmalıdır, hoca değil. Yani hoca öğrenciyi kendisine benzetmeye çalışmamalıdır. Çünkü karşınızda farklı algı, yöneliş ve birikimleri olan kişilerin bedenlerine özgü bir şeyleri yapılandırmaya çalışırsınız.

Öğrencilerim üniversite ve okullarda ders veriyorlar. Öğrencimin öğrencisini görme imkânı buluyorum.

Hatta gösterilerinden sonra 3-4 kuşak beraber mim yapıp poz veriyoruz.

19

v S A Ğ L I K

Op. Dr. KÜRŞAT ÇAĞIN

GÖZ HASTALIKLARI UZMANI

Göz Hastalıklarında

YAPAY ZEKA Yapay zeka; zeki makinalar, özellikle de zeki bilgisayar programları yapma bilimi ve mühendisliğidir. Yaşamın her alanında bilgisayar ve yapay zeka temelli araçların kullanımı giderek artarken tıp alanında da bu kullanımın yaygınlaşması doğal bir süreçtir. Tıbbi yapay zekanın amacı, hastalıkların tanı ve tedavisi için önerilerde bulunabilecek yapay zeka programlarının oluşturulmasıdır.

Yapay zeka, gözün retinasından korneaya kadar hastalıkların teşhisi ve tedavisi için kullanıma girmiştir.

Bu büyük dönüşüm, Google ve IBM gibi dijital dünyadaki büyük oyuncuların yapay zekanın tıbbi potansiyeline ilgi duymasıyla hız kazanmıştır.

Oftalmik (gözle ilgili) yapay zeka ile yapılan analizler, oftalmologların (göz hekimlerinin) görüntüleri yorumlamalarına kıyasla daha verimli ve daha objektiftir. Çoğu zaman klinisyenler aynı olguda, tanı ve tedavi konusunda fikir ayrılığına düşmelerine rağmen yapay zeka her seferinde aynı cevabı verir.

DOKTORLAR DEVRE DIŞI MI? Klinik oftalmologlar ve diğer doktorların yapay zeka hakkındaki en yaygın endişelerinden biri bu teknolojinin işlerini ellerinden almasıdır. Öte yandan, ref raktif cerrahi sonrası ektazi riskini tahmin etmek için bir makine öğrenme algoritması üzerinde çalışan Doktor Ambrósio Jr., yapay zekanın tanı koyma sürecinde doktora yardımcı bir 20

araç olarak değerlendirilmesi gerektiğini söylemiştir.

Gelecekte hastaların tanı ve tedavisinde göz doktorlarının en büyük yardımcısı olacak olan yapay zekanın, göz hastalıkları alanındaki kullanımı her geçen gün artmaktadır ancak bu hiçbir zaman yapay zekanın göz hekimlerinin yerine geçeceği anlamına gelmemektedir. Son sözü yine doktorlar söyleyecektir.

GÖZ HASTALIKLARINDA YAPAY ZEKA KULLANIMI HEKIMLERE YENI TEŞHIS VE TEDAVI OLANAKLARI SUNUYOR. YUKARIDAKI GÖRSELDE GÖZ KÜRESININ IÇINI DOLDURAN, YUMURTA AKI KIVAMINDAKI VITREUS SIVISININ RETINADAN AYRILMASIYLA OLUŞAN “ARKA VITREUS DEKOLMANI” SORUNU SIMÜLE EDILIYOR. SOLDAKI KOLON SAĞLIKLI VITREUSU GÖSTERIRKEN, SAĞDAKI KOLON AYRILMANIN YAŞANDIĞI VITREUSU GÖSTERIYOR. BU IKI SENARYONUN DIJITAL KARŞILAŞTIRMASI, TEDAVI SÜRECININ PLANLANMASI AÇISINDAN HEKIMLERE SON DERECE YARDIMCI BIR VERI SUNUYOR.

GÖZDE KULLANIMI En çok umut vaat eden bilgisayar algoritmaları retina hastalıkları alanındadır. Google araştırmacıları 2016 yılında yapay zeka sistemleri kullanılarak fundus fotoğraflarından diyabetik retinopati ve diyabetik maküler ödemi doğru bir şekilde tespit etmenin mümkün olduğunu bildirmişlerdir. Ayrıca yapay zeka, yaşa bağlı makula dejeneresansı (sarı nokta), yeni doğan retinopatisi (ROP) dahil olmak üzere diğer retina hastalıklarının tanısında da umut vaat etmektedir.

Ancak retina sadece başlangıçtır.

Araştırmacılar, çocukluk çağı kataraktı, glokom, keratokonus, kornea ektazisi ve

oküloplastik rekonstrüksiyon dahil diğer göz hastalıklarının tanı ve tedavisinde kullanılmak üzere yapay zeka tabanlı sistemler geliştirmektedir.

Bu araçlar yaygın klinik kullanıma hazır olduğunda, doktorların yapay zeka uzmanı olmaları gerekmeyecektir çünkü otomatik algoritma sadece bir yazılım aracıdır ve OCT (optik koherens tomografi) veya topografi görüntülerine dayanmaktadır.

Bu algoritmalar, optik koherens tomografi (OCT) makineleri, korneal topografi cihazları gibi cihazların içine entegre edilip göz doktorları tarafından rahatlıkla kullanılabilir.

YAPAY ZEKA TIBBI EĞITIMDE FAYDALI Yapay zekanın göz hastalıkları alanında doktorların eğitimi amaçlı kullanımı da büyük faydalar ve kolaylıklar sağlayacaktır.

gözlüksüz bir yaşama kavuşmasında da yapay zeka temelli cihazlar kullanıma girmiştir.

Bilindiği gibi diyabet, en önemli hasarını gözde yapar; bu nedenle diyabetli hastaların belli aralıklarla göz doktorlarına muayene olmaları önerilir. Yakın zaman önce FDA tarafından da onaylanan Dx-DR markalı cihaz yardımıyla retina görüntüleri kolaylıkla alınıp diyabetik retinopati tanısı konulabilmektedir. Bunun için çok deneyimli bir retina uzmanı olmaya gerek yoktur hatta böyle cihazları 1.derece sağlık hizmeti sunan yerlerde kullanıp diyabetik retinopatiyi başlangıç aşamasında yakalamak mümkün olacaktır. Tüm dünyada diyabetin hızla arttığını ve bu hastaların göz doktorlarına ulaşıp detaylı retina muayenesi yaptırmalarındaki zorluk düşünülecek olursa yapay zeka sistemlerinin faydası tartışılmazdır.

İleride yapay zeka temelli sistemlerin evde hasta tarafından kolayca kullanımının da olası olduğunu tahmin etmek hiç zor değildir. Bu sayede hastalığının seyri konusunda erkenden bilgi sahibi olan hasta, doktoruna başvuracaktır. Örneğin; yaşa bağlı makula dejeneresansı hastalığı (sarı nokta) olan bir hasta retinasında sıvı toplandığını görünce hemen doktoruna ulaşıp göz içi enjeksiyonunu (iğne) yani tedavisini yaptıracaktır.

Aynı şekilde diyabetli bir hasta, retina kontrollerini kendi kendine yapabilecek, olası bir komplikasyonu zamanında fark edebilecektir.

Katarakt hastalarında kullanılan lenslerin diyoptrisini (numarasını) doğru hesaplayıp, hastanın ameliyattan sonra

En çok umut vaat eden bilgisayar algoritmaları retina hastalıkları alanındadır. Ancak retina sadece başlangıçtır.

Araştırmacılar, çocukluk çağı kataraktı, glokom, keratokonus dahil diğer göz hastalıklarının tanı ve tedavisi için yapay zeka tabanlı sistemler geliştirmektedir.

Yapay zeka temelli bu cihazlar tıp alanında başarıyla kullanılacak, profesyonellerin iş yükünü azaltarak doğru ve erken tanıya olanak sağlayacaktır. Bugün gelinen nokta bir son değil, sadece bir başlangıçtır.

21

v S A Äž L I K

22

Uzm. Dr. YÜKSEL ÖZKAN IÇ HASTALIKLARI UZMANI

Ruhsal Sorunlarla Karıştırılan Fiziksel Hastalıklara Dikkat Belirtileri sebebiyle sadece psikolojik bir rahatsızlık olduğu sanılan birçok fiziksel hastalık mevcut. Bu belirtileri farklı disiplinler açısından da dikkate almak gerekiyor çünkü bazen depresyondan başka somut belirti ve bulgusu olmadığı için doğru tanı koymak veya tedaviye erkenden başlamakta güçlük çekilebiliyor. Bu gibi bir yanlış teşhis, tedaviyi de geciktirip hayati sonuçlar

doğurabileceğinden, özellikle hayati riskleri olan hastalıklar söz konusu olduğunda, bu belirtileri erken uyarı şansı olarak görmek gerekiyor.

Dolayısıyla bu tür hastalara psikiyatrik tedavi uygulanmadan önce daha bütünsel bir yaklaşım sergilemek, psikiyatrik belirtilerin altında başka herhangi bir tıbbi sorun olup olmadığını araştırmak önemli.

Psikiyatrik tablo gibi gelişen ancak fiziksel kaynaklı olan hastalıklardan birkaçı:

Kalp - Damar Sistemi Hastalıkları Kalp damar hastalıkları genellikle kendini çarpıntı, nefes darlığı, çabuk yorulma, halsizlik, uyku bozuklukları, cinsel isteksizlik, iş yapamama, belli bir zamandan sonra da yapamayacağını fark ettiği için iş yapmakta isteksizlik gibi belirtilerle gösterir. Ancak bu belirtilerin depresyon ya da panik atak gibi bir bozukluk olduğu düşünülerek tedavinin bambaşka bir seyirde sürdürülmemesi gerekir.

Diyabet Anksiyete veya depresyon teşhisi konmuş kişilerde kan şekerinde meydana gelen dalgalanmalar, sık sık idrara çıkma, fazla uyuma, konsantrasyon güçlüğü, iştah artması, sinirlilik, tahammülsüzlük, isteksizlik, halsizlik ve duygu durum bozukluğu gibi şikayetler görülebilir.

Ancak bu şikayetler, diyabetle doğrudan ilişkili olabilecekleri açısından da ele alınmalıdır.

Tiroit Hastalıkları Bitkinlik, güçsüzlük, kilo artışı, gün boyu uyuma isteği, konsantrasyon zorluğu, muhakeme bozukluğu hatta intihar düşüncesi gibi şikayetler ağır bir depresyon vakasıyla karşı karşıya olunduğunu düşündürtebilir. Ancak özellikle hipotiroidi rahatsızlığı olanlarda bu gibi şikayetlerin yaşanması yüksek ihtimaldir.

Kronik Enfeksiyon Hastalıkları Enerji kaybı, konsantrasyon güçlüğü, ajitasyon, iştahsızlık, çabuk yorulma ve isteksizlik gibi depresif belirtiler yalnızca psikolojik temelli olmayabilir.

Tüberküloz, hepatit veya cinsel yolla bulaşan hastalıklar gibi kronik enfeksiyon hastalıklarının başlangıç dönemlerinde de bu zorluklar yaşanabilir.

23

v

Kan Hastalıkları Kansızlık (anemi) teşhisi konan bir hastada psikolojik bir rahatsızlık yaşadığını düşündürecek şekilde halsizlik, isteksizlik, motivasyonsuzluk, iştahsızlık, uyku bozuklukları ve konsantrasyon güçlükleri görülebilir.

Vitamin - Mineral Eksiklikleri B grubu (özellikle B12) vitaminler başta olmak üzere, D vitamini, folik asit, sodyum, potasyum, kalsiyum, magnezyum ve fosfor eksikliği durumunda depresyon belirtilerine benzer şikayetler söz konusu olabilir. Zira bu vitaminlerin vücuttaki enerji döngüsü, kas kasılması, sinir iletim yollarında önemli görevleri vardır. Ayrıca karaciğer ve beyin gibi bazı hayati organlarda mineral birikimi durumunda da bu şikayetlere rastlanabilir.

Nörolojik Hastalıklar Bazı nörolojik hastalıkların belirtileri depresyonla karıştırılmaya oldukça müsaittir. Parkinson, alkole bağlı gelişen beynin dejenerasyonu, epilepsi gibi beyni doğrudan etkileyen hastalıklar da şaşkınlık, konsantrasyon güçlüğü, motivasyon kaybı, keyifsizlik ve isteksizlik gibi depresif belirtilerle kendini gösterebilir.

24

Diğer Hormon ve Bağışıklık Sistemi Hastalıkları Adisson hastalığı, hiperkortizolemi ya da hipokortizolemi gibi böbrek üstü bezinden kaynaklanan hormon bozuklukları, doğum sonrası görülebilen hipofiz bezi yetmezlikleri de aşırı yorgunluk, sinirlilik, iştah azalması, halsizlik ve uykusuzluk gibi depresyon sanılabilecek belirtilerle karşımıza çıkabilir.

Tümörler Orta ve ileri evrelerindeki kötü huylu tümörlerde anemi (kansızlık), iştahsızlık, enerji kaybı, konsantrasyon güçlüğü ve durgunluk gibi belirtiler gelişebilir. Dolayısıyla hayati tehlikesi olabilecek bu gibi bir rahatsızlığın erken teşhisi için daha kapsamlı tetkiklerin yapılması büyük önem taşır.

Merkezi ve Periferik Sinir Sistemi Hastalıkları Konsantrasyon güçlüğü, halsizlik, motivasyon kaybı, umutsuzluk, muhakeme bozuklukları, bilinç bulanıklığı hatta ölüm düşünceleri gibi depresif yakınmalar çok daha ciddi hastalıkların habercisi olabilir. Bu şikayetlerin sebebi beyin dokusu veya ilişkili yapılardaki enfeksiyon, yer kaplayan kitleler (kistler, tümörler), dejeneratif ve demiyelinizan (sinir kılıfında harabiyete yol açan) hastalıklar olabilir. Orta ve ileri yaşta görülen depresyonun demans belirtisi olduğunu da unutmamak gerekir. Zira bu yaşlarda görülen depresyon “yalancı (psödo) demans” olarak da adlandırılır.

FIZIKSEL HASTALIKLAR RUHSAL SORUNLARA DA YOL AÇABILIR Birçok fiziksel hastalık teşhis ve tedavi süresinde yaşattığı zorluklar, bozduğu hormonal denge, kısıtladığı sosyal yaşam gibi nedenlerle ruh sağlığını da olumsuz etkiler.

Yaşadığı fiziksel hastalıkla mücadele etme mekanizmaları aniden bozulan bir birey ruhsal olarak da kendini yetersiz ve çaresiz hissedebilir; huzursuzluk, endişe, ümitsizlik gibi duyguların altında ezilebilir. Bu durum kişinin dış dünya ile denge ve uyumunu bozarsa daha büyük bir krizin yaşanması muhtemeldir. Zira ruhsal

çöküntüler fiziksel rahatsızlıkların tedavisi için ciddi bir engel teşkil eder.

Kanser, AIDS, diyabet, böbrek hastalıkları, menopoz, kırıklar, kemik erimeleri (osteoporoz), romatizmal hastalıklar, nörolojik hastalıklar (epilepsi, MS, felç, migren, beyin tümörleri) gibi ciddi hastalıklar ruh sağlığını da tehdit ettiğinde tedavi sürecinin olumsuz etkileneceği şüphesiz. Bu nedenle hastaların gerektiğinde psikolojik ya da psikiyatrik destek alma fikrine açık olması hayat kurtarıcı olabilir.

Ruhsal çöküntüler fiziksel rahatsızlıkların tedavisinde ciddi engel teşkil edebileceğinden, özellikle hayati risklerin olduğu fiziksel rahatsızlıklarda hastaların psikolojik ya da psikiyatrik destek almaları tedavi sürecine yardımcı olabilir.

KRIZLE MÜCADELE YÖNTEMLERI Fiziksel hastalıkların psikolojik etkilerini yönetebilmek için hasta ve doktor arasında güvene ve empatiye dayalı sağlam bir ilişki kurulması şarttır. Hastayı rahatsızlığı hakkında ayrıntılı bilgilendirmek, sürece olumlu ya da olumsuz katkıları açısından dikkatle alınması gereken bir karardır. Çünkü bazı hastalar gerçekler karşısında yıkıma uğrayıp daha da kötüleşebilirken; bazısı gerçeği öğrenip ilave önlemler almak ister. Dolayısıyla hastaya nasıl yaklaşılabileceğini ailesi ya da yakın çevresiyle değerlendirip uygun bir dille konuşmak, gerektiğinde aile ve sosyal destek ünitelerini devreye sokmak en doğrusudur.

FIZIKSEL HASTALIKLARDA İNTIHAR İstatistikler göstermiştir ki intihar vakalarının %19’unda sebep, kişinin önemli bir fiziksel hastalığa yakalanmış olmasıdır. Bu kişilerin %50’sinin fiziksel hastalıkları nedeniyle bir hafta öncesinde bir doktora başvurduğu gözlenmiştir. İntihar edenler arasında AIDS, kanser, nöroloji ve endokrin hastaları en sık görülen gruplardır.

ORTOPEDIK HASARLAR Yaşlılık, yaygın vücut ağrıları, kemik erimesi, vücuttaki kırıklar gibi nedenlerle uzun süre yatağa bağlı kalmak ruhsal bozulmayı da beraberinde getirebilir.

Depresyon, uyku bozuklukları, kaygı bozuklukları ve öfke nöbetleri sıklıkla görülebilir. Kol ve bacak ampütasyonları ciddi kayıp duygularına neden olur. Kesilen organda ağrı, rüyada o bölgeyi kullanma gibi bulgular depresyon ve intihar düşüncelerini tetikleyebilir.

KADINLARDA HORMONAL DEĞIŞIKLIKLER Âdet dönemleri, gebelik, doğum ya da ani yaşanan sosyal değişiklikler hormonal dengeyi sarstığı için kadınlarda ruhsal bozulmalara yol açabilir. Ayrıca uzun süre kullanılan doğum kontrol ilaçlarının da anksiyete ve depresyonu tetiklediği gözlenmiştir. Kadınlar için ruhsal durumu etkileyen önemli bir dönem de menopozdur. Yaşanan hormonal değişiklikler nedeniyle ateş basmaları, uykusuzluk, kilo artışı, yaşlanma psikolojisi, diğer hastalıkların da ortaya çıkması gibi nedenlerle psikolojik zorluklar yaşanabilir.

25

v S A Äž L I K

26

OKÜLOPLASTI

Cerrahi Olan ve Olmayan Yöntemlerle

GÖZ ÇEVRESI ESTETIĞI

Tıbbi gelişmeleri ve ileri teknolojiyi yakından takip edip hayata geçiren Çağın Göz Hastanesi, göz çevresi estetiğindeki cerrahi tedavilerine cerrahi olmayan tedavileri de ekledi ve bu hizmetlerini Eylül 2018’de “Oküloplasti Kliniği” altında topladı.

Göz hekimliği kapsamındaki 15 daldan biri olan Oküloplasti; göz çevresinde yer alan göz kapağı ve göz altı gibi dokuların mekanik işlevselliği ve estetiği ile uğraşan bir daldır. Bu dal göz hekimleri tarafından uygulanan plastik ve rekonstrüktif (yeniden yapılandırıcı) cerrahi ile, son yıllarda trend olan ve cerrahi gerektirmeksizin sonuca ulaştıran estetik uygulamaların birlikteliğidir.

Dolayısıyla Oküloplasti hem cerrahi yeterlilik hem de ameliyatsız estetik bilgisi ve becerisi gerektirir.

Oküloplastik cerrah ise göz hastalıkları

uzmanı olmasının yanı sıra plastik ve rekonstrüktif cerrahi yeterliliğine de sahip olmalı, böylece sorunlara iki disiplin açısından bütünsel bakabilmelidir. Karmaşık ve hassas iki dalın inceliklerine hakim bir cerrah, hastanın göz sağlığını dikkate alırken estetik kaygılarına yönelik çözümler de üretebilir. Çağın Göz Hastanesi “Oküloplasti Kliniği” de bir profesörümüzün bu esaslara dayanarak gerçekleştirdiği cerrahi olan ve olmayan tedavileri kapsar. Çağın Göz Hastanesi “Oküloplasti Kliniği”, cerrahi olan ve olmayan tedavileri kapsıyor.

Cerrahi olmayan Botoks uygulamasının görüntülerini izlemek için alttaki QR kodu okutabilirsiniz.

27

v

OKÜLOPLASTIK CERRAHI, HASTANIN FIZIKSEL SAĞLIĞI KADAR PSIKOLOJISINE DE OLUMLU YANSIYOR

28

Cerrahi yöntemlerle tedavi edilen rahatsızlıklar söz konusu olduğunda ilk olarak göz çevresi ve göz çukuru (orbita) hastalıkları akla gelir. Bu hastalıklara müdahale insan sağlığı açısından son derece önemlidir çünkü sebep oldukları işlevsel sorunlar hastada fiziksel sıkıntılara neden olurken, estetik görünümdeki sorunlar kişinin psikolojik ve sosyal hayatını derinden sarsabilmektedir.

kisti (şalazyon), kapak iltihapları, kapak kesi ve yaralanmaları, kapak kitle ve tümörleri, göz yüzeyindeki kitle ve tümörler, göz yuvasını tutan kitle ve tümörler, gözde et yürümesi (pterjium), göz yaşı kanal tıkanıklığı, göz yaşarması (göz yaşı kesesi iltihabı), kaş kaldırma, orbita kemik kırıkları, hareketli göz protezi, tiroit hastalığına bağlı bozukluklar (göz çıkıklığı, şaşılık, üst kapak yükselmesi).

Bu ana başlıkları detaylandırmak gerekirse yapılan işlemler arasında şunlar sayılabilir: göz kapağı düşüklüğü, göz kapağı estetiği (blefaroplasti), kapak şekil ve işlev bozukluğu (kapak dönüklüğü, kirpik dönmesi), kapak düşüklüğü (pitozis), göz altı estetiği, arpacık ve kapak

Göz kapaklarında ve göz çukurunda yapılan tüm bu cerrahi müdahalelerdeki temel amaç iyi bir estetik sonuç elde etmenin yanı sıra elbette göz sağlığını korumaktır.

Bu iki amaca ulaşıldığında kişinin psikolojik ve sosyal sıkıntılarında iyileşme gözlemlenir.

CERRAHI OLMAYAN OKÜLOPLASTI ACISIZ, HIZLI VE KALICI SONUÇLAR VERIYOR Göz çevresindeki estetik algıyı bozan birçok sorun artık cerrahi müdahale gerektirmeksizin çözüme kavuşabiliyor. Üstelik bu müdahaleler uygulaması nispeten kolay ve acısız, iyileşme süreci hızlı, uzun süre kalıcılığını koruyan sonuçlar sağlıyor.

Cilt yaşlanmasının en belirgin özelliği kırışıklıklar başta olmak

üzere, genetik ve çevresel faktörlerin olumsuz etkileri göz çevremizde de kendini gösterir. Ciltte zaman içinde dermal kolajen, hyaluronik asit ve elastin azalmasına bağlı olarak hacim kaybı ve doğal cilt incelmesi görülür.

Bu da kırışıklık, sarkma, torbalanma, renk dengesinde bozulma gibi sonuçlar doğurur.

Bu durumda cerrahi olmayan estetik çözümler son yılların en revaçta uygulamaları olarak karşımıza çıkıyor. Çağın Göz Hastanesi “Oküloplasti Kliniği” de Botoks, Göz Altı Işık Dolgusu, PRP uygulamalarıyla hastalara geniş bir çerçevede hizmet sunuyor.

Botoks (Botulinum Toksin Enjeksiyonu) Hedeflenen kaslara küçük miktarlarda botoks enjeksiyonuyla beyinden kaslara gelen uyarıların geçişini engelleyip kas kasılmasını geçici olarak zayıflatır. Böylelikle kaş çatma çizgileri, kaz ayağı çizgileri, kaş kaldırma, alt göz kapağı kırışıklıkları, yatay alın çizgileri, burun bölgesi tavşan çizgileri için son derece iyi sonuçlar alınabilir. Botoks aynı zamanda istemsiz göz kasılması olarak bilinen blefarospazm tedavisinde de kullanılan bir yöntemdir.

Göz Altı Işık Dolgusu Enjeksiyonu (Hyaluronik Asit) Doğal yaşlanma süreci ve genetik faktörlerin yanı sıra zararlı kimyasal maddeler ve güneş ışığı gibi çevresel faktörlere bağlı olarak ciltte azalan hyaluronik asit stoğunu ve su tutma yeteneğini arttırmaya yönelik kırışıklık karşıtı bir uygulamadır. Uygulama sonrasında göz altındaki çukurluk, morluk ve kırışıklıklarda belirgin iyileşme yaşanır. Hyaluronik asit ayrıca elmacık kemiği ve nazolabial bölge şekillendirmesi, dudak, alın ve glabella uygulaması, marionet ve çene dolgusunda da iyi sonuç verir.

PRP (Trombositten Zengin Plazma) Kök hücre mantığından yola çıkan ve cilt gençleştirici bir tedavi yöntemidir. Kişinin kendi kanından elde edilen ve alerji riski taşımayan PRP malzemesinin enjekte edilmesi ile doku yenilenmesi sağlanır. Bu uygulama sayesinde göz altı morluk ve kırışıklıklarının tedavisinin yanı sıra tüm cildin yapılanması, parlak ve sağlıklı görünüm elde edilmesi mümkündür. Göz çevresi dışında PRP; vücuttaki çatlak izleri; güneş lekesi, yara ve sivilce izleri; yüz, boyun, dekolte, bacak, el ve kol estetiği; lazer veya kimyasal peeling sonrası cilt yapılanması; saç ekimi sonrası veya genel saç problemleri; ameliyat bölgelerinde skar oluşumunu da azaltıp iyileşmeyi hızlandırmak için destek amaçlı kullanılır.

29

v S A Äž L I K

30

Dr. ÖYKÜ ÇAĞIN TÜZMEN

Sağlığımızın görünmez kahramanı

Resveratrol Resveratrol, stres altındaki bitkilerde üretilen koruyucu bir antibiyotiktir.

Genel olarak fitoaleksin olarak adlandırılan ve fenolik bir bileşik olan Resveratrol, bitkilerin çevresel stres ve hastalıklara karşı mücadele etmesine yardımcı olur ve sağlığın korunmasında etkin rol oynar.

Resveratrol 1939 yılında çöpleme bitkisi olarak da bilinen, Veratum grandiflorum’un reçinelerinde keşfedilmiştir. 1982 yılında doğu tıbbında önemli yere sahip, “Kojo-kon” ya da “İtadori çayı” olarak da bilinen

Polygonum cuspidatum bitkisinin köklerinin kurutulmasıyla elde edilen ürünün; fungal hastalıklar, cilt hastalıkları, karaciğer ve kalp damar hastalıklarının tedavisinde kullanıldığı ve resveratrol miktarının çok yüksek olduğu ortaya çıkmıştır.

Bugüne kadar yapılan çalışmalarda 72 bitki türünde resveratrolün üretilebildiği belirlenmiştir. Bu bitki türlerinin en başta gelenleri üzüm, dut, böğürtlen, yaban mersini, yer fıstığı, kakao çekirdeği ve antep fıstığıdır.

31

v

ÜZÜM, RESVERATROL IÇERIĞIYLE ÖNE ÇIKIYOR Üzüm, diğer bitki türleri ile karşılaştırıldığında yüksek resveratrol üretebilme kapasitesi ve çeşitli ürünlerinin (şarap, sirke, kuru üzüm, pekmez vb.) yaygın tüketimi nedeni ile dikkat çekmektedir. Resveratrol, özellikle yüksek yaylalarda, doğal, organik koşullarda, güneşle, soğukla, virüs ve mantarlarla savaşarak büyüyen renkli üzüm çeşitlerinin kabuklarından ve çekirdeklerinden yüksek miktarda sentezlenmektedir.

En yüksek resveratrol miktarı iri Malbec ve Misket üzümlerinde bulunmaktadır. Şaraptaki resveratrol

varlığı ise ilk olarak 1992 yılında Cornell Üniversitesinden bitki bilimci Evan H. Siemann ve Leroy L. Creasy tarafından dikkate alınmış, böylelikle resveratrolün sağlık alanındaki etkisiyle ilgili çalışmalar da hız kazanmıştır.

Koroner kalp hastalıkları üzerine yapılan çalışmalarda, yüksek miktarda doymuş yağ tüketimine rağmen koroner kalp hastalıklarının az görülmesi, Fransa’daki kırmızı şarap tüketim alışkanlığı (Fransız Paradoksu) ve kırmızı şarabın doğal olarak içerdiği resveratrol ile ilişkilendirilmektedir.

Resveratrol kanser hücrelerinin düşmanı Birçok tıp literatüründe resveratrolün antifungal, antimikrobiyal, antitümör ve antioksidan etkileri olduğu vurgulanmaktadır. Dolayısıyla büyük çoğunluğu kanser üzerine yoğunlaşan resveratrol araştırmalarında bu bileşiğin kanserin pek çok aşamasında durdurucu ve engelleyici özelliği olduğu belirlenmiştir.

32

Harvard Üniversitesi’nde yapılan araştırmalar sonucunda, resveratrolün midede kansere sebep olabilen helicobacter pylori isimli bakterinin gelişimini ve meme kanseri hücrelerinin büyümesini engellediği bildirilmiştir.

Ayrıca resveratrolün prostat kanseri hücrelerinde androjenleri bloke ettiği ve kemikteki kanser hücrelerinin metastazını bloke ettiği de vurgulanmıştır.

Resveratrol, özellikle yüksek yaylalarda, doğal, organik koşullarda, güneşle, soğukla, virüs ve mantarlarla savaşarak büyüyen renkli üzüm çeşitlerinin kabuklarından ve çekirdeklerinden yüksek miktarda sentezlenmektedir.

KALP-DAMAR SAĞLIĞI VE ALZHEIMER IÇIN RESVERATROL Resveratrolün antioksidan özelliğinin kalp sağlığının korunmasına yardımcı olduğu, doğrudan ya da dolaylı olarak çeşitli mekanizmalarla koroner kalp hastalığı riskini azalttığı bilinmektedir.

Kalple ilgili zararın ve özellikle iskemik vasküler hastalıkların temel sebebi damar tıkanmasıdır.

Resveratrolün total kolesterol ve kötü kolesterol olarak da bilinen LDL’yi düşürdüğü ve damar tıkanıklarını engellediği bilim adamları tarafından açıklanmıştır.

Kalp ve damar sağlığı üzerine yapılan birçok araştırmada inflamasyonun, damarların iç yüzeyinde yağ depolanmasına

yol açan bir faktör olduğu belirtilmektedir. Bu yağ bileşikleri damarların tıkanmasına ve böylece kalp krizine veya bunun tetiklenmesine neden olabilir.

Resveratrolün, hastalığı tetikleyen bazı inflamatuar enzimlerin aktivitesini engelleyici etkisinin olduğu ortaya konmuştur.

Resveratrol aynı zamanda trombosit kümeleşmesini engelleyerek koroner kalp hastalıklarına karşı koruma sağlamaktadır. İnsan vücudunda kanın pıhtılaşmasına yardım eden trombositler kümeleşerek koroner veya serebral arterlerde kan akımını azaltır ve bu dokuların yeterince beslenememelerine yol

Resveratrol göz sağlığında da etkili Amerikan Patoloji Dergisi'nin Temmuz 2010 sayısında yayınlanan bir çalışmada, resveratrolün bazı göz hastalıklarını önlemeye ve tersine çevirmeye yardımcı olabileceği de bildirilmektedir. Resveratrolün yaşa bağlı makula dejenerasyonu, diyabetik retinopati, prematüre retinopatisi, glokom ve katarakt gibi çeşitli göz hastalıklarının tedavisinde etkili olduğu açıklanmıştır.

Hayvanlar üzerinde yapılan yeni bir çalışmada, lazer tedavisinden sonra retinada anormal kan damarları geliştiren fareler incelendi. Farelere

resveratrol verildiğinde anormal kan damarlarının kaybolmaya başladığı tespit edildi. Bu çalışmada, araştırmacılar resveratrol verilen farelerin gözlerinde diyabetik retinopatide olan anjiyogenezinin durdurulabildiğini ve resveratrol kullanılarak gözdeki kan damarlarının büyümesinin tamamen tersine çevrilebildiğini ortaya çıkarmış oldu. Bu nedenle gelecekte yapılan araştırmalarla resveratrolün insanlarda da göz sağlığına olumlu etkileri olabileceği düşünülmektedir.

açar. Yapılan birçok araştırmada resveratrolün trombosit kümeleşmesini engellediği, dolayısıyla bundan kaynaklanan hastalıklara karşı koruyucu olduğu bildirilmiştir.

Antikanser ve antioksidan etkilerinin yanı sıra resveratrolün Alzheimer üzerinde de iyileştirici etkisinin olduğu belirlenmiş, kırmızı şarap tüketen bireylerin Alzheimer’a yakalanma olasılığının daha düşük olduğu vurgulanmıştır.

Sağlık üzerine olumlu etkilerine ek olarak, C vitamininden 20, E vitamininden ise 50 kat daha fazla etkili bir antioksidan olan resveratrol, immün sistemini güçlendirmektedir.

Resveratrolün yaşa bağlı makula dejenerasyonu, diyabetik retinopati, prematüre retinopatisi, glokom ve katarakt gibi çeşitli göz hastalıklarının tedavisinde etkili olduğu açıklanmıştır.

33

v S A Ğ L I K

Uzm. Dr. UĞUR ZEREN

RUH SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI UZMANI

HAYAT ALGILARDAN İBARETTIR Bir Roma eyaleti olan Anadolu’nun Frigya bölgesinde (Ankara’nın güneybatısını, Eskişehir, Kütahya, Afyon illerinin tümünü, Denizli’nin kuzeyini, Uşak’ın doğusunu kapsayan bölge) MÖ 100 yılları civarında tarlasında çalışan köleleri izleyen çiftçinin dikkatini bir kölenin ayağındaki pranga çekti. Pranga gevşek görünüyordu. Kölenin kaçabileceğini düşünerek hemen yanına gitti. Sahibi ayağındaki prangayı sıkıştırmak istediğinde köle buna gerek olmadığını, zaten kaçmayacağını, eğer prangayı sıkıştırırsa ayağının kırılabileceğini söyledi. Buna rağmen efendisi onu dinlemedi ve prangayı sıkılaştırdı.

34

Sonuç kölenin dediği gibi oldu, ayağı kırıldı. Asıl sonrası efendi için şaşırtıcıydı. Kölede bu duruma hiçbir tepki yoktu.

Efendisi bunun nedenini sorduğunda köle ayağının zaten kırılmış olduğunu, bundan rahatsız olarak bağırıp çağırmanın bir şeyi değiştirmeyeceğini söyledi.

Kendisinin yaptığı hatanın sebep olduğu kötü sonuç karşısında rahatsızlık duymamasından etkilenen sahibi köleyi bir miktar para vererek özgürleştirdi ve bugün bile adı bilinen ünlü felsefeci Epiktetos’un önü açılmış oldu. Epiktetos’a göre insanları rahatsız eden “şeyler” değil, onlara verdikleri “anlamlar”dı.

ALGIMIZIN KAYNAĞI İnsanın kişisel algısının önemi ve sadece bu algıya dayanmasının yarattığı sorunlar yalnızca Batı felsefesinde değil, Doğu dünyasında da yüzyıllardır bilinmekteydi.

Günümüzde psikoterapi alanının en hızlı yaygınlaşan terapi türü olan bilişsel davranışçı terapinin dayanağı bu Batı ve Doğu felsefeleri ile aynıdır. İnsanın algısını anlamlandırması ve bilişleri onun ruhsal tepkilerini oluşturmaktadır.

Türk Dil Kurumuna göre algı, bir şeye dikkatini yönelterek o şeyin bilincine varmak demektir. Bizim anladığımız anlamdaki algı ise duyu organlarının fiziksel uyarılmasıyla oluşan sinir sistemindeki sinyallerdir.

Psikoloji ve bilişsel duyusal bilginin alınması, yorumlanması, seçilmesi ve düzenlenmesi anlamına da gelir.

Bilince bir şeyi getirmenin yolculuğu önce duyu organları tarafından fark edilerek başlar. Fark edilen şey duyu organları tarafından duyumsanır ve sinir iletileri ile beyne taşınır. Beynin işlemci bölgesi de yorumlar ve sonrasında yanıt verir.

Her duyu organının aynı nesneyi algılama biçimi farklıdır. Aslında her insan aynı şeyi görmez, aynı şeyi duymaz. Algıladıklarımız nesnel değil öznel duyumlardır. Herkeste farklıdır.

Algılandıktan sonra yorumlama biçimi de farklıdır. Bu farklılık öncelikle anne babadan gelen genlerin herkeste farklı olmasından kaynaklanır. Hayata başlarken getirdiğimiz genler hayat deneyimlerimiz sonucunda bastırılır, aynen devam ettirilir veya etkisi arttırılır. Beyin bir nevi şantiye alanı gibidir yani hem yapım hem yıkım aşamaları ve güçlendirme çalışmaları aynı anda gerçekleştirilir.

Bebeklikten bu yana yaptıklarımız sonucu hissettiğimiz duygular, davranışlara verilen ödül ve cezaların sonucudur. Çocuklukta öğrenilenler bizim ana inançlarımızı oluşturur.

Ana inançlarımız temel olarak kendimizi, diğer kişileri ve dünyayı nasıl değerlendirdiğimizi belirler. Örnek vermek gerekirse “ben değersizim”, “insanlar güvenilmez”, “dünya adil değil” gibi... Bu inanışlar ara inanç dediğimiz kuralları oluşturur. “Değersiz olmamak için çok iyi bir mesleğim olmalı”, “insanlara güvenirsem acı çekerim”, “dünya adaletli olmadığına göre ne yapsam işe yaramayacak” gibi…

Ana ve ara inançlar bizim hayattaki anayasamız gibidir. Olaylar bu yasalara göre değerlendirilir, yorumlanır ve sonuç çıkarılıp karar verilir. İşin aslı, insan farkına varıp kendi inançlarını sorgulamazsa bebeklik ve çocukluktaki bakış açısı ile hayata bakmaya bir ömür devam eder.

Bugün biliyoruz ki duygu ve davranışlarımızın sebebi aslında olaylar değil, onlara verdiğimiz anlamlardır. Bir olay olur; onun sonucunda aklımıza hemen bir düşünce gelir ki o düşünceye “otomatik düşünce” diyoruz. O otomatik düşünce bir duyguya yol açar. Oluşan duygu sonucu beden düzenlenir ve duygunun enerjisi ile bir davranış gerçekleştirilir. Bunlar çok kısa sürede oluşur. Bu kadar kısa sürede her şeyin oluşmasının sebebi beynimizin vakit ve enerji tasarrufu yapmak istemesidir.

Biliyoruz ki duygu ve davranışlarımızın sebebi aslında olaylar değil, onlara verdiğimiz anlamlardır.

Sözün özü; hayat olduğu gibi değil, olduğumuz gibidir. Herkesin aynı veya benzer olaylara farklı tepki vermesinin nedeni her beynin farklı olmasıdır.

Düşüncelerimizi değiştirirsek duygularımız değişir. Duygular değişirse davranışlar, davranışlar değişirse de hayatımız değişir.

Bu düzeneği yüzyıllar öncesinde Mevlana şu şekilde özetlemiştir: Kardeşim sen düşünceden ibaretsin, Geriye kalan et ve kemiksin, Gül düşünür gülistan olursun, Diken düşünür dikenlik olursun.

35

v T E M A

Y A Z I S I

BURADA BIR VAZO VE IKI YÜZ GÖRMEK YA DA GÖRMEMEK; IŞTE BÜTÜN MESELE BU!

36

Yüzyıllardır peşinde koştuğumuz bir olgu var: Hayatın anlamını aramak. Bu yazıda cevabı istesek de veremiyoruz çünkü bu arayış her birimiz için parmak izi kadar farklı. Ancak hayatı anlamak ve anlamlandırmak için neye ihtiyacımız olduğu üzerine birkaç şey söylenecekse “algı”dan başlamak gerek.

Yukarıda gördüğünüz Pisa Kulesi’ne ait fotoğraflar sizce aynı mı yoksa biri daha mı eğik?

“Aynı” diyenler haklı. İster inanın ister inanmayın her iki fotoğraf tıpatıp aynı. Sağdaki kulenin daha eğik algılandığının farkındayız.

Beynimiz bu yanılgıya düşüyor çünkü kulelerin dış hatlarının perspektif kurallarına göre bir noktada birleşmesi gerektiğini öne sürüyor ve bu olmadığı için kulelerin paralel olmadığı sonucuna varıyor. Gözlerimiz dünyayı doğru algılamamıza yardımcı olan karmaşık bir mekanizma. Ancak bu örnek gösteriyor ki, böylesi mükemmel bir organ bile kolayca kandırılabiliyor.

O halde algı nedir?

Algı kavramı ile ilgili farklı tanımlar mevcut. Ancak genel hatlarıyla beş duyu ile elde ettiğimiz bilgileri seçip düzenleme, yorumlama ve onları anlamlı hâle getirme süreci diye özetleyebiliriz.

Beş duyu dendiğinde algıyı sadece dış etkenlerle şekillenen fizyolojik bir durum olarak sınırlamak da haksızlık olur. Zira bu fiziksel uyarıcılar kadar ihtiyaç, ilgi, beklenti, deneyim, dünya görüşü, kültür, eğitim, meslek ve daha birçok etken algı sürecinde rol oynar.

Kısacası aynı olay veya durumlara aynı tepkiyi vermememizin altında bu bireysel farklar yatar.

OYA IŞERI GEVER

37

v

GÖZ BAKAR, BEYIN GÖRÜR Algılamanın çok yönlü olduğu girizgâhından sonra, bu süreci başlatan duyulardan bahsedelim.

Duyu organlarımız dışarıdan gelen uyarıları alır ve sinirler aracılığıyla beyindeki ilgili merkeze iletirler. “Duyum” adı verilen bu süreçte ışık, görüntü, ses, tat, koku, dokunuştan edindiğimiz bilgiler beyne hücum eder. Fiziksel uyarıcıların başlattığı bu süreçte geçmiş yaşantılar olaya dahil olur ve duyumun verdiği yalın bilgiye anlamlar yüklenir. İşte “algı” bu “anlamlandırma”dır.

Dolayısıyla algı ile duyum arasında hatırı sayılır bir fark olduğunu söyleyebiliriz. Duyum basit fizyolojik bir olayken, algı karmaşık psikolojik bir olaydır.

Duyum -fiziksel bir engel olmadığı sürece- herkeste benzer şekilde gerçekleşir. Algı ise bireyden bireye farklılık gösterir çünkü işin içine önceki sayfada kısaca bahsettiğimiz kişisel özellikler girer. Duyumda uyarıcılar tek tek değerlendirilir 38

yani ses işitilir; algıda ise bir bütün olarak değerlendirilir yani onun bir müzik mi gürültü mü olduğunu anlarız.

Algı biçimlerini açarken ilk sırayı görme duyusuna verelim.

Dünyaya açılan pencere olan gözlerimiz algı mekanizmasının önemli bir parçası. Ancak esas itibariyle gözümüzle değil, beynimizle görürüz. Cisimlerden yansıyan ışık ışınları önce saydam tabakaya gelerek kırılır.

Kırılan ışın göz bebeğine ulaşır.

Göz bebeğinden gelen ışınlar göz merceğinde tekrar kırılarak ağ tabaka üzerine düşer. Işığa duyarlı reseptörlerin bulunduğu ağ tabakadaki sarı leke üzerinde ters bir görüntü oluşur. Görme sinirleri aracılığıyla beyne iletilen bu ters görüntü, beyindeki görme merkezinde düz olarak algılanır. Böylece görme gerçekleşir.

Bu noktada bir duruma dikkat çekmek gerekiyor. Gözlerimiz “sakkadik” yani hafif duraksamalı göz hareketleri ile baktığımız

nesneyi tarar ve görsel bilgiyi toplar. Bu hareketlere gözlerin istemsiz ya da istemli seğirmesi de diyebiliriz. Alınan bu görsel kayıtlar bütünü, algı süreci için son derece önemlidir. Örneğin karşılaştığımız birinin yüzünü tanımak için burnunu, ağzını, kulaklarını vs. saniyeler içinde ayrı ayrı tarasak da bütünsel bir yüz olarak algılarız.

Aynı bütünsellik işitme duyumuz için de geçerli. Dinlediğimiz müziğin notalarını tek tek değil akan bir melodi olarak algılarız.

Hatta ortamda başka sesler varsa ve o melodiyi işitmek istersek dikkatimizi odaklayarak bunu başarabiliriz. Bu durum da lisenin psikoloji derslerinden hatırlayacağımız “algıda seçicilik” konusuna götürür bizi.

Dokunma, koklama ve tat alma duyularımızda da temas ettiğimiz eşyanın biçimi, yediğimiz yemeğin tadı ya da kokusunu algılarken her detaya değil, bütünsel olarak verdiği bilgiye odaklanırız.

ÇOCUKKEN BITMEK BILMEYEN GÜNLER, YIRMI YAŞ SONRASI DAHA HIZLI AKIP GEÇER; HISSEDILEN BU HIZ KIRK YAŞ SONRASI DAHA DA ARTAR.

UZAY VE ZAMANA DA IHTIYAÇ VAR Beş duyumuza eşlik eden iki önemli unsura değinmeden geçmek olmaz: Uzay ve zaman…

Aklınıza hemen Einstein gelmesin zira genel görelilik kadar derinlere inmeyeceğiz.

Bir nesneyi algılama sürecinde onu uzayda bir yere yerleştiririz.

Konumlandırma yaparken yukarıda, sağda, arkada gibi ifadeler kullanırız. Yine de bütünsel bir mekân algısı için bütün duyu organları üzerlerine düşeni yapar. Örneğin gözlerimiz kapalı olsa dahi yoğun şekerli koku, ortamdaki çatal kaşık sesleri, yürürken çarptığımız masanın ayağı, arkadaşımızın ikram ettiği bir parça pasta zihnimizdeki uzayda bir bir yerleşecek ve en sevdiğimiz kafede bizi bir sürprizin beklediği algısını doğuracaktır.

Ve o sürprizi keyifli kılan bir etken de zaman. Zaman algımız rölatif yani görelidir. Objektif (nesnel) zaman ölçüsü güneşin hareketlerine göre düzenlenmiştir.

Bu zamanı takvimler ve saatlerle ifade eder, anlam yükleriz. Subjektif (öznel) zaman ise yaşadığımız ânı nasıl hissettiğimize etki eder.

Deneyimlediğimiz anlar zevkli ise zamanı kısa, zevksiz ise uzun algılarız.

Zamanı farklı algılamak konusunda bir noktaya daha dikkat çekmek gerek: Yirmi yaşını geçen herkes zaman algısının ne denli değiştiğine dair deneyimsel bir bilgiye sahiptir. Çocukken bitmek bilmeyen günler, yirmi yaş sonrası daha hızlı akıp geçer; hissedilen bu hız kırk yaş sonrası daha da artar.

Bilim insanları bu konuya da ilgi duyup bazı tezler geliştirmişler.

Duke Üniversitesinden Prof.

Adrian Bejan, çocukken günlerin neden sonsuz gibi uzun geldiği ve yaşlandıkça zamanın neden daha hızlı aktığı durumunu, yaş ilerledikçe gözlerimizin görüntü alma ve işleme hızındaki azalmaya bağlıyor. Bejan’a göre geçen yılların etkisiyle sinir ve nöron ağları dallanıyor ve uzun sinyal yolları oluşuyor. Bozunmaya da başlayan bu yollar, elektrik sinyallerine daha fazla direnç gösteriyor.

Bejan, saniyede birkaç kez meydana gelen istemsiz sakkadik göz hareketlerindeki sıklığın yaşla birlikte değişmesini bu tezinin kanıtı olarak gösteriyor. İki sakkadik hareket arasında gözler sabitleniyor ve beyin aldığı görsel bilgiyi işliyor. Çocuklarda bu sabitlenme süresi oldukça kısa; dolayısıyla sıklığı da yüksek. Bu nedenle daha kısa sürede daha fazla bilgi alımı ve entegresi gerçekleşiyor. Bu yaşlarda her şey yenidir ve çok fazla yeni uyaranla karşılaşırız. Tüm bunları hızla işlemekle hayli meşgul olan beynimiz zamanı daha yavaş geçiyor gibi algılıyor. Yaş ilerledikçe aynı süre içinde daha az görüntü işler hale geliyoruz; üstelik beynin performansı da düşüyor. Böylelikle zihinsel imajların algılanma hızı azaldıkça zamanın daha hızlı geçtiği hissine kapılıyoruz. Özetle Prof. Bejan, “Gençken günler daha uzun sürer çünkü genç zihni yaşlı zihnine oranla bir günde çok daha fazla görüntü alır” diyor.

BIR MEKÂNI IÇINDEKILERLE BIRLIKTE ALGILAMA SÜRECIMIZDE ZIHNIMIZDE BUNA BENZER BIR GÖRÜNTÜ OLUŞUR. DUVARLAR, KAPI, PENCERE DAHIL TÜM UNSURLARI UZAYDA BIR YERE YERLEŞTIRIRIZ. BÜTÜNSEL BIR MEKÂN ALGISI IÇIN BÜTÜN DUYU ORGANLARI ÜZERLERINE DÜŞENI YAPAR.

39

v

ALGIYA BIRAZ DAHA BOYUT KATALIM Algının önemli unsurlarından biri de örgütlenme özelliği.

Gördüğümüz şeyleri daha düzenli ve hızlı anlamlandırabilmek için oluşturduğumuz kısa yollar olarak da tanımlayabiliriz bu durumu.

Zihnimiz nesne ya da olayları bir düzene koyup biçimlendirir. Şekil-Zemin algısı bu örgütlenme özelliğinin en bilindik olanlarından.

Bu sayede nesne ya da olayların bir kısmını zemin, bir kısmını ise şekil olarak algılarız. Öte yandan bu zemin ve şekil birbiri yerine geçiyor gibi de algılanabilir. Yan taraftaki görüntüde birbirine bakan iki beyaz yüz mü, yoksa siyah bir vazo mu görüyorsunuz? Yeterince dikkatli baktığınızda her ikisini de algılama ihtimaliniz yüksek.

Bu durum sadece görme duyumuzla da sınırlı değil. Yürüyüş yaptığımızda kuş seslerini (şekil) dinlerken şehrin trafiğinin sesi arkada zemin oluşturabilir. Çalışma odanızdaki çiçek kokuları zemin, mutfaktan gelen yemek kokusu şekil halini alıp tüm odağınızı kendisine yönlendirebilir. Bu durumu fark ettiğinizde trafik sesi ya da çiçek kokuları birden ön plana da geçebilir.

Algıda gruplamada ise birbirine yakın ya da şeklen benzer olan uyaranları aynı nesnenin parçaları gibi, uzak ya da şeklen farklı olanları ise başka nesnelere aitmiş gibi algılama eğiliminde oluruz.

Bu arada parçaları eksik ya da kopuk olan nesne veya olayları da tamamlayarak algılarız. Zihnimiz bir nevi boşluk doldurmaca oynar ve bütün olarak algılamamızı sağlar. WWF’in yan taraftaki parçalı karaltılardan oluşan logosunu panda olarak algılamakta zorlanan pek olmaz.

Algımıza boyut katmanın diğer yardımcıları da perspektif ve 40

derinliktir. İnsan gözü en ve boy olarak iki boyutlu görür ancak görüntüleri üç boyutlu algılar.

Her iki gözümüzle nesneleri farklı açılardan görürüz; beynimiz ise bu görüntüleri birleştirerek nesneye perspektif ve derinlik katar ve üç boyutlu algımız oluşur. Örneğin boyutlarının eşit olduğu bilinen nesnelerin perspektif sayesinde farklı boyutlara sahipmiş gibi görülmesi derinlik hissi yaratır.

Yakındayken birbirinden uzak görünen nesneler uzaklaştıkça ufukta birleşmiş gibi görünürler.

Demir yolu raylarının uzağa bakınca birbirine yakınlaşması, gökdelenlerin dibindeyken yukarı bakıldığında çatıların birleşmiş gibi görünmesi buna örnek. Ev ya da mobilya satın alırken nasıl bir ortamda yaşayacağımızı daha kolay algılatmak için bize gösterilen üç boyutlu çizimlerde de perspektif ve derinlikten yararlanılıyor.

Işığın geliş açısına bağlı olarak nesnelerin bazı kısımlarının daha net ya da gölgeli görülmesi derinlik algısını oluşturan etkenlerden bir diğeri. Hareket eden cisimler de derinliği algılamamıza yardım ediyor. Harika bir tren yolcuğunda fondaki dağları ve yamaçtaki yemyeşil ağaçları hayal edin.

Yakındaki ağaçlar gittiğimiz istikametin aksi yönünde ve hızlı hareket ediyor gibi algılanırken, dağlar bizimle aynı yönde ve yavaş hareket ediyor gibi algılanır.

ALGIMIZ BIZI BIZ YAPIYOR Hayatı nasıl algıladığımız, onu nasıl yaşadığımızı da belirler. Bunun en belirleyici koşullarından biri de ihtiyaçlar. Bunlar fiziksel, psikolojik, sosyal herhangi bir ihtiyaç olabilir. Nasıl ki acıktığımızda önceliğimiz yiyecek bir şeyler bulmak ise, takdir edilme ihtiyacımız için de önceliğimiz eleştirilmeyeceğimiz alanlara yönelmek olur. Öte yandan beklentiler de algımızı şekillendiriyor.

Neye hazırlanıyorsak, neyi bekliyorsak onu algılama eğiliminde oluruz. Uzmanlar bu duruma “hazırlayıcı kurulum” diyorlar ki son derece açıklayıcı bir tabir.

Zira zihnimiz yaşananları bir kurgu dahilinde algılayarak birçok açıdan ihtiyaç duyduğumuz bilgiyi verir. Eğer bu bilgi bizi rahatlatıyorsa sorun olmayabilir ancak gerçeklikten koparma riski de söz konusu. Öte yandan bizi daha çok kaygılandırıyor, hatta başkalarına da zarar veriyorsa kendimize biraz daha gerçekçi yaklaşıp beklentilerimizi gözden geçirmekte yarar var.

Bu beklentiler başkaları hakkındaki görüşlerimizi de etkileyebilir. Bir kimsenin söz ve hareketlerini yorumlarken beklentilerimizin yani iyi ya da kötü önyargılarımızın etkisi altında kalırız. Bu önyargılar başkalarını, olayları, durumları ve hayatın daha birçok yönünü olduğundan farklı algılamamıza neden olabilir.

yağacağını varsaymamız hatta buna son derece inanmamız buna örnek.

Ancak bu bağlantıların ne kadar gerçekçi sonuçlar verdiği konusu tartışmaya açık. İlgi alanlarımız da neyi nasıl algıladığımız üzerinde etkili.

Modaya ilgisi olan biri Paris Moda Haftası hakkında bir haberi gördüğünde, konudan uzak birine nazaran etkinliğe daha hızlı ilgi gösterecek hatta heyecan duyacaktır.

Hayatı nasıl algıladığımız, onu nasıl yaşadığımızı da belirler. İhtiyaçlar, beklentiler, önyargılar, deneyimler, ilgi alanları, kültür ve dünya görüşümüz algımızı şekillendirir, algımız da hayatımızı…

Benzer bir durum kültürel etkilerden de kaynaklanır. İneğin Hindistan’da kutsal addedilmesiyle dünyanın geri kalanında besin kaynağı olarak görülmesi kültürlerin algılarımızı ne denli şekillendirdiğinin bir göstergesi.

Ve dünya görüşümüz…

Elbette ki hayatı, kendimizi, başkalarını nasıl gördüğümüzün temelinde bizi biz yapan unsurlar da yer alıyor. Alttaki görsel, farklı dünya görüşüne sahip insanların yarısı dolu bir bardağı nasıl algıladığını o kadar güzel özetliyor ki… İyimser biri bardağın yarısının dolu olduğunu düşünürken, kötümser haliyle önce boş olan tarafı algılıyor. Bir fizik profesörü bardaktaki sıvı ve gaz dengesine dikkat kesilirken, şüpheci biri “belki de bu su değildir” diyebiliyor. Yalnız bizim favori bakış açımız ressama ait :)

Geçmiş yaşam deneyimlerinin bellekte bıraktığı izler de algımızı yönlendirebilir. Dizlerimiz ağrıdığında yağmur 41

v

İLGINÇ BIR FENOMEN:

ALGI

YANILMA LARI

Hangi yaşta olursak olalım iyi bir illüzyon gösterisi hepimizi büyüler. Zamanı yavaşlatmak ve illüzyonistin el çabukluğunu yakalayıp durumu çözmek ister ama ânın tadını çıkarmak için vazgeçeriz. Algılarımızın ayarıyla oynayan bu yetenekli insanlar duyu organlarımızın yanlış algılamasını sağlayacak hileleri kullanırlar.

Ortamda var olan uyarıcının (nesne ya da olayın) olduğundan farklı algılanmasını sağlayan bu illüzyonlar fiziksel olabileceği gibi psikolojik kökenli de olabilir.

Fiziksel olanları her insan yanlış algılar çünkü duyu organlarımız algılama sürecinde yetersiz kalır. Şapkadan nasıl tavşan

42

çıktığını ilk görüşte çözebilen biri sanırız insanlık tarihi boyunca var olmamıştır. Aynı şekilde su dolu bir çay bardağına batırılmış kaşığın kırık gibi görülmesi de fiziksel bir illüzyondur. Ortamdaki fizik kuralları değişmediği sürece hepimiz o kaşığı kırık algılarız. Öte yandan ıssız yolda giderken bir ipi yılan olarak algılamamızın altında geçmiş korku, kaygı, öfke ya da benzer psikolojik durumlar yatabilir. Bu gibi illüzyonların fobilerimizden kaynaklandığından emin olsak dahi, bu algı yanılmasından kurtulamadığımız durumlar yaşanabilir. Ne var ki geçici olduğu ve hayatımızı yönetmediği sürece bu tür

yanılsamalar çok da sorun teşkil etmezler.

Bir diğer algı yanılması ise halüsinasyon, yani sanrılardır. İllüzyondan farkı, ortamda herhangi bir nesne ya da benzeri bir uyarıcı olmamasına rağmen “varmış gibi” algılanmasıdır.

Bu durum az önce bahsi geçen ıssız yoldaki ipi yılan gibi algılamaktan farklı.

Eğer ortamda ip olmadığı halde onu yılan sansaydık buna psikolojik illüzyon değil, halüsinasyon derdik.

Dolayısıyla halüsinasyonun anormal bir psikolojik durum olduğunun altını çizmekte fayda var. Bu gibi durumları yaşayıp sıkıntıları nedeniyle hayatı etkilenenlerin uzman görüşüne başvurmaları, hatta tedavi görmeleri tavsiye edilir.

KENDIMIZI BAKMAKTAN ALIKOYAMADIĞIMIZ

OOPTIK İLLÜZYONLAR Optik illüzyon ya da göz yanılsaması, görsel olarak algılanan görüntüler ile nesnel gerçekliğin farkından kaynaklanır.

Bu durum gözlerin ya da beynin doğru çalışmaması anlamına gelmiyor; tam tersine görsel algımızın neleri başarabildiği ve sınırları hakkında bize çok şey öğretiyor. İşte incelerken gözlerimizi alamadığımız birkaç illüzyon…

Izgara İllüzyonu’nda kareleri ayıran şeritlerin kesiştiği yerlerdeki beyaz noktaların zaman zaman siyah gibi algılandığını fark ettiniz mi?

Kafe Duvarı İllüzyonu’nda paralel gibi görünmeyen yatay gri çizgilerin aslında paralel olduğunu söylesek…

Titchener Daireleri’nde ise ortadaki turuncu dairelerden soldaki küçük, sağdaki büyük görünse de bu sadece bir göz yanılması. İki turuncu dairenin de boyutları aynı.

Bataklık İllüzyonu’na bakarken dikkat! Bu resme sabit şekilde baktığınızda merkez içe doğru, dış bölüm ise dışa doğru hareket ediyormuş gibi gözükür.

Muller-Lyer İllüzyonu oldukça bilinen bir yanılsama. Hatta dikkatinizi ölçen sınavlarda karşınıza çıkmış olma ihtimali hayli yüksek. Bu illüzyon gözlerimize inanma konusunda bizi test ediyor gerçekten de.

Zira bu doğru parçalarının farklı uzunlukta olduğuna neredeyse yemin edebiliriz. Halbuki birinin daha uzun algılanmasının sebebi iki uçtaki okların farklı yönde oluşundan ibaret.

Dilerseniz ölçebilirsiniz.

Bu arada bu illüzyonun etkilerini dekorasyondan moda tasarımına kadar görmek mümkün. Odayı geniş göstermek için yatay çizgili duvar kâğıdı kullanılması, kilolu kişilerin yatay çizgili giysiler giydiğinde olduklarından daha kilolu görünmesi işte bu illüzyonun marifeti.

Ve geldik dünyanın belki de en çok bilinen optik illüzyonuna: “Eşim ve Kayınvalidem”. Bu çizim 1888'de Almanya'da yayımlanan bir kartpostalda yer almıştı. 1930'da ABD'li psikolog Edwin Boring bir makalesinde kullandıktan sonra bu görsel okul kitaplarında en iyi optik illüzyon örneklerinden biri olarak yaygın şekilde kullanılmaya başlamıştı.

Ve o dönemden bu yana kimileri bu resimde büyük burunlu yaşlı bir kadın, kimileri ise bakımlı genç bir kadın görüp durdu. Asırlık tartışmanın cevabı ise yakın tarihte nihayet bulundu. Flinders Üniversitesi ve Güney Avustralya Üniversitesi'nden bir grup bilim insanı bu çizimdeki kadını genç ya da yaşlı algılamanın, çizime bakan insanların yaşıyla ilgili olduğu sonucuna vardı. 22 ülkeden, 18 ila 68 yaş arasındaki 666 kişinin katıldığı araştırmada 30 yaş altındakiler öncelikle genç kadını fark ederken, 30 yaş üzerindekiler ağırlıklı olarak yaşlı kadını algıladılar.

Geçen yılın popüler tartışması ise yukarıdaki elbisenin ne renk olduğu idi. İnternette açılan bir ankette katılımcıların yüzde 60'ının mavi olan orijinal rengi beyaza yakın buz mavisi, siyahı ise altın rengi olarak gördüğü ortaya çıkmıştı. Bu çelişkinin sebebi ise ışıktan kaynaklanan bir optik illüzyon. Fotoğrafın arka planındaki ışıktan dolayı kimi insanlar mavi rengi algılayamıyor ve bunu beyaz ya da buz mavisi şeklinde görüyor. Aynı durum siyah-altın rengi algısı için de geçerli.

43

v

ALGIMIZI ALT ÜST EDENLER Hokus pokus, abra kadabra! Şapkadan çıkan tavşanlar, el çabukluğuyla karılan iskambil kâğıtları, yatağa boylu boyunca yattığı halde uçmaya başlayan kadınlar, suyun altında kelepçeliyken dev akvaryumdan kaçabilen çılgınlar… Şaşkınlık yaratan bu tür gösteriler artık teknolojinin de yardımıyla algılarımızı sarsmaya devam ediyor. İşte hafızalarda yer eden birkaç illüzyon ustası...

HARRY HOUDINI İllüzyon camiasının en büyük ilham kaynağı olan Houdini pek çok kez kelepçeden, zincirden, halattan, deli gömleğinden hatta hapishane hücrelerinden kurtulmuş bir efsane.

Sihirbazlık kariyerine klasik kart numaralarıyla başlasa ve kendisine “Kartların Kralı” lakabını uygun görse de en ünlü numarası -sihirbazlık aleminin de en ünlü numaralarından- suya tepe taklak asılarak girdiği Çin Su İşkencesi Hücresi. Kendisinin New York Hipodromu'nda Jenny adlı bir fili binlerce insanın gözü önünde yok etmişliği de var.

DAVID COPPERFIELD Forbes tarafından tarihin ticari anlamda en başarılı sihirbazı olarak tanımlanan Copperfield, modern illüzyon tekniklerini televizyonlardan dünyaya tanıtan belki de ilk sanatçı. Bizce bunu 1983'te canlı yayınlanan bir TV şovunda Özgürlük Heykeli’ni yok etmesine borçlu. Tüm Amerika bu gösteride şok olmuştu. Neyse ki Copperfield heykeli kısa sürede yerine geri getirdi :) Döneminin ilerisindeki bu harika şovu izlemek isterseniz telefonunuza yandaki QR kodu okutmanız yeterli.

CRISS ANGEL Suyun üstünde yürüdü, duvarda yürüdü, uçtu, seyircilerden seçtiği bir kızı dört kılıcın keskin uçları üzerine yatırdı ve daha neler neler.

Bizleri doğa üstü güçleri olduğuna neredeyse inandıran Criss Angel ününü canlı gösterilerden ziyade çektiği kurgusal videolara borçlu olsa da üzerine düşünülmüş hileleri oldukça şaşırtıcı.

44

DAVID BLAINE Houdini’nin su altındaki gösterilerinde yaşadığı zorluklardan ilham alarak illüzyonist olan David Blaine, The New York Times gazetesinin “yüzlerce yıldır yapılan gösterilere hiç denenmemiş şeyler ekleyerek benzersiz hale getirdi” dediği bir isim. Nasıl olmasın ki! Su altında 17 dakika kalarak dünya rekoru kırdı; üç gün boyunca bir buz kalıbının içinde kaldı; yerden 31 metre yükseklikteki bir direğin üzerinde 36 saat ayakta durdu; toprak altındaki bir tabutun içinde 7 gün gömülü kaldı.

Ancak biz bu fiziksel dayanıklılık gerektirenlerden ziyade, tercihimizi el çabukluğuna dayanan daha az gösterişli şovlarından yana kullanıyoruz. Örneğin bir sokak gösterisinde metalin fiziksel özeliklerini elleriyle değiştirdiğini iddia ettikten sonra madeni bir parayı kolayca ısırıp ikiye bölmüştü. İzleyenlerden biri neredeyse şaşkınlıktan bayılmıştı. Zavallı kız gösterinin bittiğini düşünürken Blaine ısırdığı parçayı üflediğinde para hiç ısırılmamış gibi karşısındaydı. Blaine’in parayla yaptığı başka gösteri ise bir evsizi hayli sevindirmişti. Blaine içi kahve dolu bir bardağı birazcık sallamış ve bardak birdenbire madeni parayla doluvermişti.

SERMET ERKİN Ülkemizin efsane illüzyonistlerinden Sermet Erkin, tek kanallı yıllarda hepimizi sihirli bir dünyanın kapısından geçirirdi. Özellikle çocuklara yönelik gösterileri şimdilerde 40 yaş üstü olup içlerindeki çocuğu yaşatanların hafızalarındaki yerini koruyor.

AREF GHAFOURI Türkiye'ye eğitim için gelip Türk vatandaşı olan Aref, televizyonlarda yayınlanan bir yetenek yarışmasıyla üne kavuşmuştu. Onu metal kaşık ve paraları bükerken hatırlayanlarınız vardır. Kendisi mental güçle algımızla oynamanın yanı sıra el çabukluğuna dayanan illüzyon gösterileriyle de biliniyor. 2011 Merlin Ödülleri'nde “Dünyanın En Ekstrem Sihirbazı” ödülünü aldığını da hatırlatalım.

45

v

LERA BORODITSKY DÜNYA ÇAPINDA KONUŞULAN YAKLAŞIK 7 BİN DİLDEKİ FARKLILIKLARIN, İNSANLARIN HAYATI ALGILAMA BİÇİMLERİ ÜZERİNDE ETKİN ROL OYNADIĞINI ÖNE SÜRÜYOR.

KONUŞTUĞUMUZ DIL DE DÜNYAYI ALGILAMA BIÇIMIMIZI ETKILIYOR Karmaşık düşünceleri birbirimize aktarırken dilimizin özelliklerinden yararlanıyoruz.

Dillerin bilişsel etkileri üzerine yapılan araştırmalar ise son derece ilginç veriler sunuyor.

California Üniversitesi’nden Bilişsel Bilim Profesörü Lera Boroditsky’nin imza attığı araştırma bunlardan biri.

Boroditsky dünya çapında konuşulan yaklaşık 7 bin dildeki farklılıkların, insanların hayatı algılama biçimleri üzerinde etkin rol oynadığını öne sürüyor. TEDWomen adlı konferansta konuşan bilim insanı, bu farklılıkların renk, zaman ve boyut algısından tutun da cinsiyet, eğilim ve suçlama gibi daha büyük ölçekte kavramlara kadar farklılık gösterdiğini ifade ediyor.

Araştırmacının dikkat çektiği farklardan biri, bazı dillerde nesnelerin tanımlanırken cinsiyet kavramıyla olan ilişkisi.

Boroditsky bu savını şu şekilde örnekliyor: “İngilizcede kelimelerin cinsiyeti bulunmuyor. Fakat Almanca ve İspanyolca gibi dillerde kelimeler eril ya da dişil olabiliyorlar. Almancada ‘köprü’ (die Brücke) kelimesi dişil nesne olarak adlandırılıyor; bu nedenle Almanlar köprüleri genellikle ‘güzel’ ya da ‘şık’ 46

gibi her ikisi de dişil çağrışımlı sıfatlarla tarif etmeye meyilli. Öte yandan İspanyolca konuşanlar ‘köprü’ kelimesini eril olarak tanımladıkları için ‘güçlü’ ya da ‘dayanıklı’ gibi sıfatlarla algılıyorlar. Dolayısıyla bu farklar, o dildeki algıyı ve düşünme şeklini de etkiliyor.”

Diller arası bu farklılıklar insanların olayları nasıl hatırlayıp yorumladıklarını, hatta insanları nasıl suçladıklarını bile etkileyebiliyor. Boroditsky İngilizce konuşanların kazalarda kimin suçlu olduğunu hatırlama konusunda İspanyolca konuşanlardan daha başarılı olduğunu söylüyor. Bunun sebebi cümle yapıları. Verdiği örnekte Boroditsky, kazara vazo kıran birini anlatırken İspanyolca konuşanların “Vazo kırık” veya “Vazo kırıldı” gibi cevaplar verirken, İngilizce konuşanların "John vazoyu kırdı" cevabını verdiğini söylüyor. Yani İspanyolca konuşanlar kazayı daha ön planda algılayıp hatırlarken, İngilizce konuşanlar kimin yaptığını hatırlıyor. Yani iki insan aynı olayı görüyor ama farklı algılıyor; bunun altında yatan başlıca sebep ise dünyayı algılamasını sağlayan dilin yapısal ve dolayısıyla kültürel farklılığı.

Benzer başka örnekler de veren Boroditsky özetle “Dilbilimsel çeşitliliğin güzel yanı, insan zihninin ne kadar becerikli ve esnek olduğunu göstermesi. İnsan aklı bir değil, 7 bin bilişsel evren yarattı” diyor.

Buradan hareketle bilim insanının işaret ettiği bir başka nokta ise bu yazıyı araştırırken karşımıza çıkan en ilgi çekici bilgi. İstatistiki olarak her hafta bir yerel dilin yok olduğunu söyleyen Boroditsky’e göre 100 yıl içinde dünya üzerinde konuşulan dillerin yarısı yok olacak. Tahmin edersiniz ki bu yok oluşun evrensel kültür açısından son derece yıkıcı sonuçları var. Şöyle ki dünyayı şekillendiren araştırmaların çoğunlukla İngilizce diliyle yapıldığını, dolayısıyla bunun hayatı sadece bir dil üzerinden algılamak gibi bir durum yarattığını söylüyor Boroditsky.

Yani İngilizce konuşmayan tüm halklar bilimsel bilgiyi İngilizce konuşanlar gibi algılamak zorunda, yoksa yarışın dışında kalıyor. Bunun bilimsel ve kültürel çeşitliliği daraltmasının ötesinde politik sonuçları da var ki bu yazının konusu olmadığı için oralara girmiyoruz.

Lera Boroditsky’nin konuşmasını, en üstteki QR kodu cep telefonunuzla okutarak izleyebilirsiniz.

PEKI YA OKUDUKLARIMIZ ALGIMIZI NASIL ETKILIYOR? 21. yüzyılın ilk yarısında eriştiğimiz bu medeniyet seviyesini yüzyılların kümülatif bilgisine borçluyuz. Mağara duvarlarındaki çizimler dahi dönemin yaşayışını algılamamız için bize eşsiz bilgiler sunuyor.

Ne var ki bu birikimi çoğunlukla yazılı kaynaklardan edinmişiz.

Dolayısıyla konuştuğumuz dil anlık iletişimimizi sağladığı gibi kitaplar aracılığıyla yüzyıllar öncesinin bilgisine, yazarın zihnine de ulaştırıyor bizleri.

Ancak tam da bu noktada bazı bariyerlere takılmak büyük olasılık. Tarihî, bilimsel ya da edebî bir eseri okurken metni algılamakta eksiklik hissedenler olmuştur. Örneğin dönemin güncel konularından bahseden Osmanlıca bir metnin, günümüzde yazarın kastettiği şekilde algılanabilmesi için okurun Osmanlıcaya hâkim olduğu kadar dönemi sosyal, politik ve daha birçok açıdan yorumlayabilecek bilgiye de sahip olması gerekir.

Benzer bir durum tercüme süreçleri için de geçerli. Bir dilden diğerine hakkıyla tercüme için yazarın kullandığı deyim, atasözü, ironi gibi özel ifadelere vâkıf olunması tercümenin kalitesini ve okuyanın algısını arttırır. Bir eserin tercümesini okurken zorlanmıyorsanız, bu konuya dikkat eden tercümana teşekkür etmeniz gerekiyor. Çünkü bu süreçte tercüman ifadelerin o kültürdeki anlamlarını, yazarın okurda bırakmak istediği etkiyi, oluşturmak istediği algıyı deşifre edip tercüme edilen dilin kültürüne adapte ediyor. Özetle kendi dilimizdeki özgün veya tercüme eserleri okumak ya da başka bir dildeki metinleri analiz edebilmek, bize bambaşka dünyaların kapısını açıyor.

Okuduğumuz ve konuştuğumuz sözcükler, dil yapısı, metaforlar ve daha niceleri dünyayı algılama biçimimizi değiştirip zenginleştiriyor.

Bir İgnliiz üvinersitesinde ypalın arşaıtramya gröe, klemileirn hrflareinin hnagi srıdaa yzaldıklarıı ömneli dğeliimş asılnda... Öenmli oaln, briinci ve sonncuu herflarin yrenide olamsımyış... Çnküü, kleimleri hraf hraf dğeil, btüün oalark oykuormuşsz...

Ardakai hraflrein sırsaı kıraşık da osla düüzgn ouknuyormuş. İinglç dğeil mi?

47

v R Ö P O R T A J

CENK TANER KESMEŞEKER’IN SÖZLERI VE NOTALARININ YARATICISI OYA IŞERI GEVER

Günlük hayattan kopan ama bambaşka dünyalara götüren sözler, duygular, politik duruş, eleştiri, insan manzaraları hatta şarkıda ismen yerini bulan bazı kişiler. Tüm bunlar müzik yapmanın ötesinde notalarla hikâye anlatıcılığı gibi.

Yani Turgut Uyar’ın şiirle, Dostoyevski’nin romanla yaptığını söz, beste ve solistlik ekseninde yapan bir müzisyen Cenk Taner. Onu kurucusu olduğu Kesmeşeker grubu ve Kadıköy aşkıyla tanıyoruz. Aynı zamanda Kocaeli, Gölcük doğumlu oluşuyla…

Yoğunluğu nedeniyle röportajımızı uzaktan yaptık. Ancak cevapların son derece yakın ve samimi geleceğinin sözünü şimdiden verebiliriz.

48

Ekonomik krizler ve savaş ortamının hüküm sürdüğü hatta siyasî cinayetlerin olduğu 90’ların başında kuruldu Kesmeşeker. Bir taraftan da 80 ihtilalinden sonra çölleşmiş sanat ikliminde yeniden f ilizlenme dönemi. Böyle bir dönem grubun doğuşunu nasıl etkiledi?

Kesmeşeker’in kuruluş yılı olarak 1990’ı kabul ediyoruz.

Biz jenerasyon olarak 70’leri sonundan yakaladığımız için şanslıyız bir anlamda. Çünkü TRT 3’ün en iyi zamanlarını yakaladık, yani kaliteli müzikler, kaliteli sohbetler. Albüm dinleme alışkanlığını elde ettik ki bu çok önemlidir. Yalnız müzikte değil, edebiyatta da böyleydi bu. 80 darbesi aslında her darbede olduğu gibi bütün bağlantıları kesti; hem siyasal hem kültürel olarak. ANCAK GÜZEL ŞEYLERİ SİLMEK ÇOK ZORDUR, güzelliğin büyüsünden ötürü. Kesmeşeker buradan geldi. Özellikle ilk yıllarınızda politika her şarkınıza hâkim olmasa da çok naif şekilde sızmış durumdaydı ancak bu naiflik sayesinde nokta vuruşu da yapıyordu. Muhalif dozu yüksek konserlerde yer almışlığınız olsa da, o dönem ilk dinleyenler önceleri sizi bir yere pek koyamamış. Kitlenizi bulmanız, farklı kutuplarla da birbirinizi anlama süreciniz nasıl gelişti?

Şimdi burada “politika” nedir sorusuna bir göz atmak gerek. İnsan politik bir varlıktır başından beri; bir aşk şarkısı da politiktir. Bu topraklar tamamen politiktir. Burada yalnızca politik olmakla slogan atmak arasındaki farkı hissetmek gerek. Evet, çok politik konserlere çıktık başlarda ki birçok insan geri çekilmişti. O zamanlar “rock” kavramına bir önyargı da vardı belli çevrelerde.

Yıllar sonra kırıldı, şekil değil içerik… Hep bunu anlatmaya çalıştık.

Türkçe rock yapıyorsunuz; heavy metal ve hard rock’tan ayrışan bir çizgidesiniz.

Rock denince asi çocuklar, başkaldıran provokatif sözler, sert elektrogitarlar gelir akla. Sizin hem grup hem de solo albümlerinizde sound ve mesajlar sert olmamasına rağmen toplumsal eleştiri ve başkaldırı düzeyi hayli yüksek. Edebi taraf ı kuvvetli, kelime oyunları bol, yine de 80 öncesi rock geleneğini anlayıp kendi yorumunu katan, kendi bestelerini çalan bir grup olarak kuruldunuz. Bu güzel kombinasyon yürünmemiş bir yol bulma çabası mıydı?

Yürünmemiş yol iddialı olur ama yanlış da değil. Çünkü Türkçe gibi çok ebedi bir dili -ki içine doğduğumuz dildirkullanmamak saçma ötesi zaten. Öyle şairler var ki bu topraklarda, sert olmadan da eleştiri nasıl yapılır göstermişler zaten -ki

çok sertler aslında. Ben şarkı sözüne çok inanan bir insanım; dinlediğimiz sanatçılar da hep kendi şarkılarını yazan insanlardı zaten. Var olmanın yolu budur, kendi geleceğini ortaya çıkarmak.

Kariyerinizin başından itibaren başka müzisyenlerin söz ve bestelerinden ziyade hep kendi şarkılarınızı yaptınız. Cover tercihiniz olmadı. Bu kararı aldıran neydi?

Cover başlangıçta her müzisyeni geliştiren bir durumdur. Ama sorasında kendi sözünüzü ve şarkınızı söylemek durumundasınız, eğer var olmak istiyorsanız.

"Bizim de arkamızda bir kraliyet ailesi olsaydı, şu an biz de bir The Beatles idik. . . " demeciniz var mı gerçekten?

Yoksa bile grubun ünlü “Abbey Road” pozunu verdiğinize şahit olduk :) The Beatles ya da başka hangi isimler müziğinizi etkiledi?

Böyle bir demecim yok tabii; varsa da esprili bir dille söylenmiştir. Beatles tabii ki öğretmenlik yapmıştır bize ancak söylemek istediğim, bir ülkenin ekonomisiyle sanatını ayıramazsınız. Acımasız ve Anglosakson bakış açısına sahip bir görüş bu. Bana ilk etapta aklınıza gelen bir İtalyan ya da İspanyol rock grubu söyleyebilir misiniz?

THE BEATLES’IN “ABBEY ROAD” POZUNU VEREN KESMEŞEKER GRUBU, KURULDUĞU DÖNEMDE THE BEATLES VE DAHA BIRÇOK KANALDAN BESLENDIĞI GIBI ÖZGÜN SÖZ VE BESTELERIYLE KENDI TARZINI YARATMAYI DA BAŞARDI.

49

v

Bazı şarkılarınızda aşk bambaşka bir açıdan zihinlere hücum ediyor. Örneğin “Her şey sermaye için sevgilim”, “Bu dünyada âşıklardan çok, acıkanlar var” diyorsunuz.

Sonra birden kapitalist hayatın dayattığı koşullarda nefes almaya çalıştığımızı hatırlatıyorsunuz. Şarkılarınızın başarısını sadece kuvvetli mesajlara bağlamak haksızlık olur. Hedeflediğiniz diğer sağlam temellerden de bahsedebilir misiniz?

Sözlerini dinleten şarkı yapmak zordur. Melodisinin arkasına sığınmamış şarkı sözlerinizi şair yönünüze de borçluyuz. O sözler bir nevi manifesto gibi çoğu zaman. Dolayısıyla üretim süreciniz sancılıdır gibi bir his var içimizde. Ne dersiniz?

Evet yazılmayanı yazmak ya da daha doğrusu kalıpları kırmak. Çünkü bazı şairleri okuduğumda saygı duruşuna geçiyorum. Böyle acayip dizeler -acayip olumlu anlamda tabii- insana sorumluluk yüklüyor.

Şarkılarınızda hayal kırıklığı, yalnızlık, şanssızlık, adaletsizlik ve parasızlık gibi temalar var. Öte yandan “İşte Güneş” de diyorsunuz. Müzikal serüveniniz ve hayranlarınızın size olan sevgisindeki istikrarını bu gerçeklik duygusuna bağlayabilir miyiz?

Ne söylediğiniz değil nasıl söylediğiniz önemlidir ya, şarkılarınızda “can sıkıcı” konuları bile müziğinizle umut ışığı yakan bir tonda zerk ediyorsunuz. Bizlere nasihat etme şekliniz olarak algılayabilir miyiz bunu?

Nasihat demeyelim de muhabbet diyelim. Evet muhabbet şeklinde söylemeye gayret ediyorum.

Sonuçta hayat ne eğlence ne de tersi. Herkesin bildiği gibi, hepimizin tanıdığı duyguları anlatıyorum. Ülke gündemi de şarkı sözlerinize yansıyor. Kara Şair’de maden ocaklarının olduğu kadar sektörde dönen kapkaranlığı da anımsıyor insan. “Öyle bir coğrafya ki hep kana bastın” sözünü duyunca irkiliyoruz. Meydanda haykıran “siyah şair” de Gezi Parkındaki meydanda haykırıyor olsa gerek diye geçiyor akıllardan.

Dinleyenleriniz sizin kastettiğiniz şekilde algılayınca mı yoksa kendi hikâyesini kurguladığında mı daha iyi hissedersiniz kendinizi?

Hikâye benden çıkınca tamamen kendi macerasına, yoluna gider.

Bunun için şarkı sözleri hakkında konuşmak tehlikelidir. Çünkü her dinleyen kendi dünyasını kurar ve böylece eser zenginleşir.

Grup üyeleriniz oldukça sağlam müzikal geçmişe sahip insanlardan oluşuyor. Akademik eğitimin yanı sıra aktif müziği hiç bırakmamış ve birçok ünlü isimle birlikte çalmış bir kadro.

Bu buluşma için neler söylemek istersiniz?

Beste çalmak çok ayrı bir durum.

Zor ve sıfırdan bir yapı kurmanızı gerektiren bir şey. Beste müzisyeni olmak sağlamlık gerektirir. Biz de yıllar içinde birbirimizi bulduk; bu devam etmenin getirdiği, istikrarın getirdiği durumlar.

50

Net bir cevap vereyim, yıllara göre değişen durumlardır bunlar. Şimdi tabii ki doksanlardaki gibi yazmıyorum, saçma olurdu zaten. Değişen süreçler…

Yalnızlık teması çok vardır ama umudu da hiç ihmal etmem.

Sanıldığının aksine pozitif tarafları fazla bir insanım.

Yaşama biraz yukarıdan bakabilmek lazım, önem atfedilen birçok şey önemli mi?

Cenk Taner’in ve Kesmeşeker’in sürekli artan bir hayran kitlesi var. Öyle ki siz talep etmemiş olmanıza rağmen web sitenizi yapıyorlar, konser ya da kitaplarınızı dört gözle bekleyip şarkı sözlerinizi duvarlara bile yazıyorlar. Bu üzerinizde baskı oluşturuyor mu?

Baskı oluşturmaz çünkü öyle bir baskıyla yola çıkmadık.

Biz ankesörlü telefon çağından geliyoruz, tek kanallı televizyondan. Her yere yeterince çıktık, televizyon, radyo, gazete.

Artık hiç umurumda değil; önemli olan tek şey üretmeye devam etmek bizim için.

“Metin Kurt Yalnızlığı” şarkınızda, futbolcuların sendikal hakları için mücadelesi nedeniyle yalnız bırakılan, Galatasaray ve milli takımda forma giymiş Metin Kurt’u konu ediniyorsunuz. Bir taşla birçok kuşu hedefleyen bir şarkı. Şarkının sizdeki yeri nedir?

Metin Kurt Yalnızlığı bütün duvarlara yazıldı, yeni kuşağa tanıttı Metin Abiyi. Bazı şarkılar bilinçaltından gelir, bilmiyorum.

Sosyalist bir sporcunun (futbolcu demiyorum) milli takımda oynaması ve yaptığı eylemler…

Bu kadarını söyleyeyim, yoksa çok tabii…

Solo albümleriniz “İzin Vermedi Yalnızlık” 2000’de, “Yoldan Çıkmış Şarkılar” ise 2013’te çıktı. Bu hayli uzun bir ara. Yeni solo albüm için bir tarih var mı aklınızda?

İlk solo albüm gruptan biraz yorulduğum bir zamandı açıkçası; dinleyicilerin çok hoşuna gitti çünkü fazla çıplak bir albümdü.

Daha içsel desem yanlış anlaşılır, daha kişisel diyeyim o zaman.

Dinleyiciler pek ayırt etmiyorlar zaten, sonuçta yazmak önemli.

Solo albümleriniz grup albümlerinden daha akustik.

Daha içsel süreçlerden mi kaynaklanıyor bu müzikal ton?

Kesmeşeker’le daha sosyaliz, doğal olarak sololar biraz daha koyu gelebilir ama sonuçta aynı. Bu yüzden ben Kesmeşeker ve Cenk Taner albümlerini aynı görüyorum.

Bir dinleyici olarak siz hangi Kesmeşeker şarkısına kendinizi yakın hissediyorsunuz?

Ben tabii ki bir dinleyici değilim, o yüzden joker hakkımı kullanıp seyirciye soruyorum. Böyle de politik olabilirim arada :) Bir Kadıköy Sound f ilmi olarak geçen ve Mehmet Öztekin'in yönetmenliğini yaptığı “Buruka'cı” isimli kısa f ilmin müzikleri de size ait. Onun dışında f ilm müziği yaptınız mı?

sürüklemek değil de tutunmak için ödün verilmesini mi kastettiniz?

Sonuçta hayat seçimlerden oluşuyor; neyi seçtiğiniz kadar, neyi seçmediğiniz. İçerik tabii ki her zaman önemlidir; neyi söylediğiniz, neyi söylemediğiniz. Bu herkesin kendisini ilgilendiren bir durum, isteyen istediğini denesin.

Müziği iyi ve ticari diye ikiye ayırabilir miyiz? İyi müzik ticari kazanç da getirebilir mi? Dijital mecralar bu anlamda alternatif müzik yapanlara yardımcı oluyor mu?

Tabii ki, dünya bunun örnekleriyle dolu. Hem iyi hem de ticari müzik yapan birçok ünlü isim var. Çok satmak bir tür dokunulmazlık zırhı getirir. Hepimiz bu gezegendeyiz, düzen bu, sermaye bu, ne kadar para o kadar güç. Ona göre şov, ona göre dünya turu vs. Dijital ortam daha kimsenin pek ne yapacağını bilmediği bir alan; bakalım artısı eksisi ne ama artık böyle.

Evet o bir kısa f ilmdi. Ondan önce çocuk tiyatrosu müziği yapmışlığım var; sevgili Müf it’in yönettiği, namıdiğer Mandıra Filozofu, okul arkadaşımdır. Birçok kısa filme, bazı uzun metrajlara şarkı verdim. Acaba hangileri?

“Andıran Otu” ve “Özgür Olduğunda Marmara” kitaplarınızı piyasada bulmak çok zor. Hatta Ekşi Sözlük’te Andıran Otu için “Bulamazsınız bu kitabı. Hazır olduğunuzda o sizi bulur” deniyor; çocuğuna miras bırakacağını söyleyenler bile var. Bu kitabı sizin ve okurunuz için özel kılan nedir?

Bu denli sevilip beklenen bu eserler yeniden basılacak mı?

Türk rock müziğinde bir içerik sorunu olduğunu ifade etmiştiniz bir röportajınızda. Burada sadece şarkı sözleri mi yoksa piyasayı

Güzel bir soru teşekkür ederim, çünkü bende bile yok neredeyse.

Fazla samimiyet, albümde dinlediğin insanın gerçek olduğunu

hissetmek. Bazen paylaşıyorlar sosyal medyada (ne demekse), ya diyorum ne güzel cümle, altında Cenk Abi senin diyorlar, vay be diyorum, beğeniyorum.

Bir röportajınızda “Ne okuduğun kadar, nasıl okuduğun da önemlidir” diyorsunuz? Hangi metinleri nasıl okur ve müziğinize yansıtırsınız?

Eskiden bir kitabı alır günlerce okurdum. Uzun zamandır birkaç metni beraber okuyorum; oradan notlarımı alırım, benden başka kimse çözemez, ben bile çözemiyorum bazen ama çaktırmam :) İstanbul gibi eşsiz ama insanları ite kaka yaşatan bir şehirde yaşamak müziğinizde ve sizde nasıl yankılanıyor? İstanbul’u her zaman, her daim severim. Hiç şikayet etmem, beni çok besler çünkü. Ben şehir insanıyım. İstanbul da dünyadaki en güzel şehir bence. Doğru, çok zorlukları var, koca metropol ama içinden deniz geçiyor, bu yeter.

Bugünün orta yaşlıları için Kadıköy Barış Manço’dur; Moda sağ olsun. Birçok genç için de Kadıköy demek Cenk Taner demek. Peki sizin için Kadıköy ne ifade ediyor?

Sağ olsunlar, Kesmeşeker Kadıköy ile çok özdeşleşmiş bir grup.

Hatta birçok yerde siz Kadıköy’de farklı çalıyorsunuz diyorlar :) Son albümümüzün adı da Kadıköy; bizim için ya da benim için bir yaşamdır.

HEM KESMEŞEKER HEM DE SOLO CENK TANER ALBÜMLERINDE SOUND VE MESAJLAR SERT OLMAMASINA RAĞMEN TOPLUMSAL ELEŞTIRI VE BAŞKALDIRI DÜZEYI HAYLI YÜKSEK. KELIME OYUNLARIYLA DOZU ARTAN EDEBI DÜZEY DE BU GÜCÜ KATLIYOR. CENK TANER KITAPLARI AYNEN ŞARKI SÖZLERINDE OLDUĞU GIBI EDEBI DILI YOĞUN AMA BIR TARAFTAN DA DAMITILMIŞ. PIYASADA BULMANIN OLDUKÇA ZOR OLDUĞU KITAPLARIN SIKI BIR HAYRAN KITLESI VAR. HATTA EKŞI SÖZLÜK’TE ANDIRAN OTU IÇIN “BULAMAZSINIZ BU KITABI. HAZIR OLDUĞUNUZDA O SIZI BULUR” DENIYOR; ÇOCUĞUNA MIRAS BIRAKACAĞINI SÖYLEYENLER BILE VAR.

kesmeseker.org cenktanerorg kesmesekerorg

51

v O D A K

52

“Geçmişi denetleyen, diyordu parti sloganı, geleceği de denetler; şu anı denetleyen geçmişi de denetler.”

George Orwell - 1984

ALGI YÖNETIMI DÜŞÜNDÜRÜYOR!

DÜŞÜNCELERİNİZ

GERÇEKTEN SIZIN MI?

Kararlarınızı gerçekten siz mi alıyorsunuz? Yoksa birileri, bazı tekniklerle neyi giyeceğinizi, neyi yiyip içeceğinizi, nasıl düşüneceğinizi sizin için tasarlıyor mu? Biraz derin düşündüğünüzde açılacak Pandora’nın Kutusu bir tavşan deliğine dönüşebilir. Ancak burada kötü bir haber vermeliyim: Siz Alice değilsiniz!

ERAY EMIN AYDEMIR “Algı yönetimi” dendiğinde iyi bir okuyucunun aklına gelecek ilk başyapıt şüphesiz George Orwell’ın “1984” isimli kitabı olur. Yazar, eserinde medyanın gücünün insanlar üzerindeki etkisini ve düşünce kontrolündeki yerini en net detaylarıyla aktarır okuyucuya. Kitaptaki parti devleti medyayı muazzam bir silah olarak kullanır. Ancak bu silah düşmana değil, halkın zihnine yöneltilmiştir.

Eserde acımasız polis gücüyle birlikte kullanılan bu güç halk üzerinde öyle bir etki bırakır ki düşünmekten korkar insanlar, komşularından şüphelenirler. Her şeyleriyle partiye ait olmaktan ve mutluluk maskesi takmaktan başka bir şey gelmez ellerinden.

Peki, Orwell’ın bu kadar özel bir eseri yazmasının ardında yatan sebep ne olabilir? Cevap 1984’ün sayfalarında gizli.

Orwell bir gazeteciydi. Birçok yazı yazdı, makaleleriyle halka ulaştı, röportajlar yaptı. Düşünce kontrolünde basının gücünü biliyordu. O gücü kalemine yansıttı. Günümüzde ise farklı iletişim kanalları olmasına rağmen basın halen algıyı yönetmek adına en güçlü araç durumunda.

Algı yönetimi her ne kadar yeni bir olgu olarak düşünülse de tarihi insanlık kadar eski. Tarım toplumuna geçtiğimiz günden beri büyücüler, kabile liderleri, şifacılar kitleleri yönetmenin ilk örneklerini sergilediler. Bazıları doğa olaylarını, bazıları kuyruklu yıldızları hatta tüm gök cisimlerini yorumlayarak güçlerine güç kattılar. Çünkü algıyı yönetirsen, gücü de yönetirsin.

Algı yönetimiyle ilgili elimizdeki ilk basılı kaynak, milattan önce 500’lü yıllarda yaşamış Çinli komutan Sun-Tzu’ya ait. “Savaş Sanatı” isimli eseri günümüzde politikacılardan askerlere, gazetecilerden spor adamlarına kadar geniş bir kitle için halen rehber niteliğinde.

Sun Tzu kitabındaki “Düşman ülkelerde iyi olan şeyleri gözden düşürün”, “Düşman halkın kendi aralarındaki kavgaları ve uyuşmazlıkları arttırın” ve “Düşmanınızın geleneklerini gülünç hale getirin” gibi sözleriyle algı yönetimi taktiklerini anlatıyor.

Yüzyıllar öncesinde ortaya konan bu yöntemlerin günümüzde dahi başarılı şekilde kullanılması, üzerinde düşünülmesi gereken bir konu.

ORWELL'IN 1984'Ü ALGI YÖNETIMININ NERELERE VARABILECEĞINI GÖSTERMESIYLE INSANI ŞOKE EDEN KÜLT BIR KITAP.

53

v

MEDYA GÜNÜMÜZÜN EN ÖNEMLI ALGI YÖNTEMI, ZIHIN KONTROLÜ VE MANIPÜLASYON ARAÇLARINDAN BIRI.

YAYGIN OLARAK KULLANILAN 10 KANAL Algı yöntemi, zihin kontrolü, manipülasyon… Adına ne derseniz deyin, bazı komplo teorisyenlerinin anlattığı gibi hedef kitleye birkaç şarkı dinletip veya birkaç reklam ve haberle kolayca başarıya ulaştıracak yöntemler değildir. Tam tersine, özellikle bir toplum üzerinde böyle bir faaliyette bulunmak isteyen kişi veya kurumların birbirinden özel yöntemleri kullanması gerekiyor. Hedef ise Henry Kissinger’a atfedilen şu sözde gizli: “Bir şeyin gerçek olması değil,

gerçek olarak algılanması çok önemlidir.”

Konunun uzmanları günümüzdeki algı yönetiminin sürekli birbirini takip eden 10 kanalla yapıldığını düşünüyorlar. Bunlar; eğitim, reklam ve propaganda, öngörücü propaganda (medya yoluyla insanları felakete hazırlama), sporsiyaset-din, yiyecekler-içeceklerhava, ilaçlar-uyuşturucular, askeri düzen, elektromanyetik spektrum, TV-bilgisayar ve son olarak nanobotlar. Yani kuşatılmış durumdayız.

Reklamlar ve değişen algılar Bu konuyu bireylerden toplumlara doğru ilerleyen bir boyutta ele alalım.

Sizden başlayalım; sadece birkaç saniye düşünün, gün içerisinde kaç kez reklamlara maruz kalıyorsunuz? TV, internet, sosyal medya, radyo ve gazeteler, marketlerde camekânlara asılan broşürler, reklam panoları hatta kitap sayfalarının arasına sinsice yerleştirilmiş markalar gün içerisinde yüzlerce kez karşınıza çıkıyor. Bu ağır reklam bombardımanının ardında üreticilerin size “ihtiyacınız olan” ürünleri satma kaygısının yattığını düşünüyorsanız bu satırların yazarı olarak çok temiz kalpli olduğunuzu söyleyebilirim.

Eğer bir ayakkabıya, şapkaya veya pile ihtiyacınız varsa bunları gidip alırsınız. Bu son derece normal bir süreçtir. Ancak ya ihtiyacınız 54

olmayan şeyleri sürekli alma dürtüsünü içinizde hissediyorsanız?

Beş çift ayakkabının ardından altıncı çift almak ya da bir yıl önce satın aldığınız akıllı telefonunuzu tam kapasitesiyle çalışmasına rağmen yenisiyle değiştirmek için müthiş bir arzu duyuyorsanız, hatta bu arzuyu duyduğunuzun farkında bile değilseniz tavşan deliğine düştünüz demektir.

Bu durumun yaratılmasının ardında bazen çok basit teknikler bazense oldukça ciddi çalışmalar bulunuyor. Bilimsel anlamda “Neuromarketing ” (nöropazarlama) olarak adlandırılan bu süreçte tüketicilerin karar verme süreçleri oldukça detaylı şekilde inceleniyor.

Bu alanda kola ve şarap tadımları tüketici algısının nasıl değiştirildiğine dair elimizdeki en net örneklerden. X ve Y

Algı yöntemi, zihin kontrolü, manipülasyon…

Adına ne derseniz deyin, asıl hedef Henry Kissinger’a atfedilen şu sözde gizli: “Bir şeyin gerçek olması değil, gerçek olarak algılanması çok önemlidir.”

NEUROMARKETING, INSANLARIN ALIŞVERIŞ YAPARKEN HANGI KRITERLERI DIKKATE ALDIKLARINI INCELEYIP ONLARI DAHA ÇOK SATIN ALMAYA TEŞVIK EDECEK YOLLARI ARAŞTIRIYOR.

isimleri verilen kolalarda daha az bilenen Y kolasının daha lezzetli olduğunu ifade eden tüketicilerin, hangi markayı tattıkları söylendiğinde daha fazla tanınan X kolasının lezzetli olduğunu belirttikleri görülüyor.

Yakın tarihte gerçekleşen başka bir nöropazarlama çalışması ise sonuçları açısından çok daha ilginç. Fiyat değişimlerinin tat tercihleri üzerindeki etkisinin ölçülmesi için fMRI tekniğinin kullanıldığı deneyde, deneklerden kırmızı şarapları yudumlayıp oylamaları istendi.

Katılımcıların bilgisinin olmadığı konu ise biri 90 dolar diğeri 10 dolar olarak etiketlenen iki şarabın da aynı olduğuydu.

Katılımcılar tahmin ettiğiniz üzere yüksek fiyatlı şarabın tadının daha iyi olduğunu ifade ettiler.

İhtiyacımız olsun olmasın, satın almayı tetiklemek için algımızın yönetildiğine dair başka veriler de var elimizde.

40 ülkede perakende devlerine hizmet veren teknoloji şirketi REM People’a göre tüketicilerin alacağı bir ürüne karar verme süresi sadece 3,5 saniye. Ayrıca markete giden tüketiciler ihtiyaç duydukları her ürüne karşılık 1,7 ürün daha fazla satın alıyorlar.

Araştırma başka bir ifadeyle bir mağaza veya markete gittiğimizde planladığımızdan daha farklı davrandığımızı ortaya koyuyor. Bunun sebebi ise aşikâr: Daha etkili reklam kampanyaları yürüten, daha büyük raflara sahip olan ve mesajlarını sürekli yayınlayan markalar insan zihnindeki güvene(!) dayalı marka rekabetinde öne çıkıyor.

YAPILAN ARAŞTIRMALAR ALIŞVERIŞ NOKTALARINDA IHTIYACIMIZDAN DAHA FAZLA ÜRÜN ALDIĞIMIZI ORTAYA KOYUYOR.

SIZE DAHA FAZLA PARA HARCATMAK İÇIN

MAĞAZALARIN KULLANDIĞI 10 ALGI YÖNETIMI TAKTIĞI “Eğer insanlar sadece ihtiyaçları için alışveriş yapsalardı, dünya ekonomisi dibe vururdu” diyor uzmanlar. O nedenle marketler, mağazalar, restoranlar dahil tüm satış noktaları müşterilere daha fazla para harcatmak için çeşitli taktikler kullanıyorlar. Bu taktikler ortamda çalan müzikten ürünlerin yerleştirilme biçimine dek uzanan çeşitlilikte. Dikkat çekici olan birkaçını sizler için derledik.

1

Müşteriyi içeri çekmek için sadece 3,5 saniyeye sahip olan mağazalar vitrinlerini göz kamaştırıcı şekilde düzenlerler.

6

Parlak renkli taze ürünleri önlere yerleştirerek sizi daha pozitif bir ruh haline sokar ve onlara sahip olma isteğinizi arttırırlar.

2

Vitrinlerde ve mağaza içinde indirim işaretlerine yer verirler ve kampanyanın kısa süre devam edeceğine dikkat çekip sizi hemen aksiyon almaya yönlendirirler.

7

Süt ve süt ürünleri en çok satılan ürünlerin başında geldiği için marketlerin en arkasına yerleştirirler ki tüm marketi dolaşmak zorunda kalabilin.

3

Mekânda sizi iyi karşılanmış hissettirecek sıcak ve sakinleştirici renkler, müzikler, hatta kokular kullanırlar.

8

Sık sık reyonların yerlerini değiştirirler ki aynı ürünü alıp hemen çıkmayın ve daha fazlasını keşfedin.

4

Büyük alışveriş arabaları koyarak alışverişi abarttığınız izlenimine kapılmanızı engellerler.

9

Deneme amaçlı ücretsiz ürünler sunarak insanlara kendilerini borçlu hissettirip satın almalarını sağlarlar.

5

En revaçta ve pahalı olan ürünleri raflarda göz hizasına yerleştirirler.

10

Çok düşünmeden alabileceğiniz şeker, sakız, dergi gibi cezbedici ve pahalı olmayan ürünleri kasanın yanına özellikle koyarlar.

55

v

KANMANIN VE KANDIRMANIN PSIKOLOJISI Reklamlar ve markaların yarattığı etkinin ardından konuyu bireylerden topluma getirmenin zamanı geldi.

Bu noktada işin içine çok daha kapsamlı manipülasyonlar giriyor. Toplumu etkilemek adına yürütülen bu manipülasyonların ardında ise 12 teknik yatıyor: Amacı gizlemek (niçin diye sorulmasına izin verilmemesi); gerçeğe yaslanmak (bir yalana inandırabilmek için 99 doğru söylenmesi); uzmanlık-güvenilirliksaygınlık (güvenilir kurum ve kişilerin kullanılması); etkileyici bir taşıyıcı bulmak (okul, medya, dini kurumlar); tarlayı sürmek (ön yargı ile diğer fikirlerin reddedilmesi); bütünden koparmak (sadece arzu edilen bilgilerin sunulması); sürekli tekrar; bilgiyi sürekli işlemden geçirmek (eklemek, gizlemek); akla değil duygulara hitap etmek, korkutmak; övünmek (“bunu bütün dünya kabul ediyor” denmesi); değerleri kullanmak (“sizden biriyiz” vurgusu) ve sisteme uymayanları itibarsızlaştırmak.

Manipülasyonun ne olduğu ve bu tekniklerin ne işe yaradığını anlamak için Edward Bernays’tan bahsetmek doğru olacaktır.

“Kadınları sigaraya başlatan adam” olarak da tanınan Bernays aynı zamanda halkla ilişkiler kavramının dâhiyane ismi.

1920’lerin Amerika’sında kadınların sigara kullanmasının toplumda pek hoş görülmemesi nedeniyle kadınlarda sigara içme oranının %5 olması, bir sigara markası açısından pazarın yarısını kaybetmek anlamına geliyordu. Bernays, kadınları da pazara dâhil etmek için dikkat çekici bir yöntem geliştirdi.

Bir grup feminist ile anlaşan Bernays, kadınların Paskalya geçidi sırasında sigara içerek erkek egemen topluma meydan okumalarını istedi. Medyanın ilgisini bu olaya çeviren Bernays, “Özgürlük Heykeli’nin elindeki özgürlüğün simgesi meşale, kadınların elindeki de bu sigaradır” mesajıyla müthiş bir manipülasyon başarısı gösterdi.

Sonuç olarak sigara, birden erkek egemen topluma karşı bir savaş aracı olup çıkmıştı. Bu durum tüm sigara şirketlerinin de doğal olarak cirosunu artırdı.

Kandırma ve kandırmanın psikolojisi üzerinde hafızamızı 56

tazeledikçe sağlığı tehdit eden alışkanlıklardan daha beter manipülasyonlar da çıkıyor karşımıza. Örneğin Adolf Hitler…

Bazı araştırmacılar, bir dönem Avrupa’nın kültür sahnesinde zirvede yer alan, tarih boyunca büyük entelektüeller ve askeri dehalar yetiştiren Almanya’nın nasıl olur da bir onbaşının sözüne inanıp tüm dünyayı karıştıran bir felakete izin verdiğini anlamaya çalışıyorlar.

GOEBBELS SÖZLERIYLE OLDUĞU KADAR BEDEN DILIYLE DE PROPAGANDA YAPIYORDU. ALTTAKI 1932 TARIHLI ILK FOTOĞRAFTA HALKA SESLENEN GOEBBELS, ELLERIN IKI YANDA OLDUĞU AKIMBO DURUŞUYLA OTORITESINI EMPOZE ETMEYE ÇALIŞIYOR. 1934 TARIHLI SONRAKI FOTOĞRAFTA GÖZE ÇARPAN EL IŞARETI ISE UYARI VE TEHDIT AMACI TAŞIYOR.

Bu anlamda tüm gözler Hitler’in sağ kolu, Nazi Almanya’sının Propaganda Bakanı Joseph Goebbels’e çevriliyor. Propaganda ve kitlesel hipnoz konularında 20. yüzyılın en önemli figürlerinden Goebbels , 1933’te iktidara geldikleri günden sonra “Halkın Führer’ini” yaratan adam.

Sonuç malum: Goebbels’in akıl hocalığıyla iktidarını sağlamlaştıran Hitler, insan zihnine karşı birlikte yürüttükleri vahşi propaganda ile milyonlarca insanı ölüme götürdü.

Goebbels 1. Dünya Savaşı’nda alınan mağlubiyetin ardından gururu kırılan, Versay Antlaşması’nın maddeleri yüzünden ekonomisi yok olan, Ruhr bölgesinde Fransız askerleri tarafından kaldırımda yürüdüler diye sopalanan Alman halkını savaşa yöneltmek için genel olarak şu teknikleri kullandı: - Yalan söyleyin; mutlaka inanan çıkacaktır. Olmazsa yalana devam edin. Bir şeyi ne kadar uzun süre tekrarlarsanız, insanlar ona o kadar fazla inanırlar.

- Halkı her zaman ateşleyin, asla soğumalarına ve düşünmelerine izin vermeyin.

- Hatalı olduğunuzu ya da yanlış yaptığınızı asla kabul etmeyin.

- Bana vicdansız bir medya verin, size bilinçsiz bir halk sunayım.

- Önemli olan aydınlar değil kitlelerdir. Çünkü onları kandırmak çok kolaydır.

Bu tekniklerin tarih boyunca olduğu gibi günümüz dünyasında da kullanıldığını söylemeye gerek yok. Üstelik bu manipülasyonlar teknoloji sayesinde hayatın her alanında ensemizde. Dolayısıyla insan kendini sormaktan alamıyor: “Düşüncelerim ve aldığım kararlar gerçekten bana mı ait?” Cevabı aramaya devam edelim…

DÜNYA TARIHINDE KARA PROPAGANDAYI EN IYI ŞEKILDE KULLANARAK KITLELERI UZUN SÜRE NAZI DAVASINA INANDIRIP PEŞINDEN SÜRÜKLEYEN GOEBBELS’IN EN ÇARPICI KONUŞMALARINDAN OLUŞAN “BÜYÜK YALANLAR” ADLI BU KITAP, TEK BIR INSANIN PROPAGANDA DEDIĞIMIZ SIYASI EYLEMLE KITLELERE NELER YAPABILECEĞINI VE YAPTIRABILECEĞINI GÖSTERIYOR.

SOSYAL MEDYA VE ALGI YÖNETIMI Sosyal medya çağımızın en önemli gerçeklerinden biri. Neyi ne zaman, nasıl, nerede, kimlerle yaptığımızı göstermekten, kişisel hayatımızın kimseye fayda sağlamayacak anlarını paylaşmaktan zevk alıyoruz.

Beğenilip takdir görmek hoşumuza gidiyor. Ancak unutmamamız gereken bir nokta var; eğer bize sağlanan bir ürün bedavaysa burada asıl ürün bizleriz. Bu konuya birazdan Cambridge Analytica’dan bahsederken değineceğiz.

Sosyal medya, çok kötü bir kitabı size satın aldırabilecek, hiç de damak zevkinize uymayan bir yemeği sadece onaylanıp beğenilmek için size yedirebilecek bir platformlar bütünü. İnsanların sosyal medyada ne kadar savunmasız olduğunu anlamak için aslında var olmayan bir restoranın nasıl Londra’nın en iyi restoranı gibi algılandığını irdelemek yeterli olacaktır.

Her şey Vice News’ün yazar kadrosundaki Oobah Butler’ın dünyanın en popüler gezi tavsiye uygulamalarından TripAdvisor’da bir restoran kaydı açmasıyla başladı. Gerçekte olmayan restorana The Shed (Kulübe) ismini verip bir de web sitesi açan Butler, restoranın sosyal medya hesaplarında yemek

fotoğrafları paylaştı. Butler manipülasyonda o kadar ileri gitti ki, güzel görünen bir yemeğin altına koyduğu tabak gerçek bile değil, tuvalet tabletiydi. Ancak takipçiler bunu fark etmediler.

Ardından Butler arkadaşlarından restoranın sosyal medya hesaplarında olumlu yorumlar yazmalarını istedi. Rezervasyon için arayanlara ise restoranın 6-7 hafta boyunca dolu olduğu bilgisini paylaştı. Sürekli yapılan paylaşımlar (bahsettiğimiz tekrar konusu), devam eden olumlu yorumlar daha fazla kullanıcının radarına girdi. İlgi o denli arttı ki Londra’daki restoran için Paris’ten bile rezervasyon alındı.

Sonunda Butler daha önce arayan kişilere dönerek restoranın müsait olduğunu ve kendilerine hizmet verebileceklerini söyledi.

Olmayan restoran için Butler evinin bahçesini kullanmaya karar verdi. Oldukça bakımsız olan bahçesini düzenledikten sonra verdiği hazır yemek siparişini mikrodalgada ısıtıp servis etti. Misafirlerin yorumları ise genelde şöyleydi: “Londra’nın en iyi restoranı...”

Sosyal medyanın ne olduğunu anlatmak için bu “var olmayan restoran” konusu algılarımızın ne kadar kolay manipüle edilebileceğinin en bariz örneği değil mi sizce de?

SOSYAL MEDYA SADECE FACEBOOK, INSTAGRAM’DAN OLUŞMUYOR. GELENEKSEL MEDYANIN TÜM DÜNYADA KUKLA GIBI KULLANILMASIYLA GÜVENILIRLIĞINI YITIRMESININ ARDINDAN, INTERNETTEKI ÖZGÜR MEDYA KANALLARI HIZLA ARTIYOR. BU KANALLAR HER TÜRLÜ HABERI ULUSLARARASI DOĞRULUK KONTROLÜ AĞI PRENSIPLERINE UYGUN ŞEKILDE, GEREKTIĞINDE UZMANLARA DANIŞARAK SORGULAYIP YAYINLIYORLAR. ÜLKEMIZDE DE BU TÜR TAKDIR EDILESI ÇABALAR VAR. “TEYIT.ORG” YAYGIN BILINEN YANLIŞLARDAN, SOSYAL MEDYANIN GÜNDEMINE OTURAN ŞÜPHELI BILGILERE, MEDYANIN GÜNDEME GETIRDIĞI IDDIALARDAN, ŞEHIR EFSANELERINE BIRÇOK ALANDA DOĞRULAMA YAPARAK INTERNET KULLANICILARININ DOĞRU BILGIYE ULAŞMASINI SAĞLAMAYA ÇALIŞIYOR. ALTTAKI KODLARI OKUTARAK WEB VE YOUTUBE KANALLARINI TAKIP EDEBILIRSINIZ.

"Teyit.org" Web Sitesi

"Teyit" Youtube Kanalı "Boşlukları Doldur" Youtube Kanalı

BIR DIĞER MECRA ISE GAZETECI MIRGÜN CABAS’A AIT. “O İŞ ÖYLE DEĞIL” VE “BIZE YALAN SÖYLEDILER” BAŞLIKLARIYLA HAZIRLADIĞI HAFTALIK VIDEOLAR GÜNCELLIĞINI KORUYAN YALAN HABERLER VE BILGI KIRLILIĞINE SAVAŞ AÇIYOR.

57

v SOSYAL MEDYADA KIŞISEL VERILERINIZ BÜYÜK ANALIZ ŞIRKETLERI TARAFINDAN KULLANILIYOR. FACEBOOK CEO’SU ZUCKERBERG, ABD’DEKI 2016 SEÇIMLERINDE TRUMP’IN KAZANMASINI SAĞLAYAN MANIPÜLASYONUN ARACISI OLARAK KULLANILDIĞI SUÇLAMASIYLA 2018 YILINDA ABD KONGRESINDE IFADEYE ÇAĞRILMIŞTI.

YEMEK MASASINDAN KURTLAR SOFRASINA

Bunun dünya çapında yankı uyandıran en yakın tarihli örneği ABD’deki 2016 seçimlerinde yaşandı. Herkes Hillary Clinton’un fark atmasını beklerken Donald Trump’ın kazanması “bu nasıl gerçekleşti?” sorusunu da beraberinde getirmişti.

Bunun ardında ise iki kurum olduğu ortaya çıktı: Facebook ve Cambridge Analytica... Trump’ın seçim kampanyası için çalışan Cambridge Analytica, kampanya süresince yararlandığı

istatistikleri Facebook’tan topladı.

Kararsız seçmen profilini tespit eden kuruluş, bu seçmenlerin ana sayfalarına sürekli olarak Trump lehine ve Clinton aleyhine olan haber içerikleri ve reklamları düşürdü. Kararsız seçmenleri etkilemeyi başaran bu sosyal medya patronları sayesinde Trump başkanlık koltuğuna oturdu. Öte yandan bu manipülasyon tezgâhı Facebook CEO’su Mark Zuckerberg’in başını hayli ağrıttı. Zira Facebook kullanıcılarına ait kişisel bilgilerin kendilerinin izni olmadan paylaşılıp başkanlık seçimi gibi önemli bir konuda kullanılması Zuckerberg’in ABD Kongresinde ifade vermesi sürecini de başlattı.

Halkla ilişkilerde bir Türk - İslam dâhisi: Yusuf Has Hacip Algı yönetimini kötü taraflarıyla ele aldık diye tarih boyunca toplum yararına yapılan manipülasyonları göz ardı etmek hata olur. Propaganda, algı yönetimi ve manipülasyon akla ilk olarak olumsuz ifadeler getirse de bu faaliyetler doğru ve iyi niyetli ellerde harika araçlara dönüşebilir.

Zira manipülasyonun kelime anlamı “yönlendirme” ve bu her zaman kötüye doğru olmak zorunda değil.

Halkla İlişkiler, bu tür iyi niyetli yönlendirme ve bilgilendirme çalışmalarına girer. Kısa bir örnekle açıklamak istediğimizde ise akla Türk dünyasından bir isim geliyor: Yusuf Has Hacip. İlk çağlardan beri devletlerde özellikle filozoflar tarafından yönetilen halkla ilişkiler, günümüz beyaz yakalı 58

kullanımıyla “PR” faaliyetlerinin Türklerde tanınan ilk ismi Yusuf Has Hacip, ellili yaşlarında yazdığı “Kutadgu Bilig” eserini 1070 yılında Karahanlı hükümdarı Uluğ Kara Buğra Han’a sunar. Büyük beğeni toplayan eserin ardından Yusuf Has Hacip başvezir yardımcılığına getirilir. Saraydaki görevi halk ve saray arasındaki iletişimi sağlamak ve hükümdarın itibarını yüksek tutmak olan düşünürün en belirgin önerisi hükümdarın zaman zaman kılık değiştirerek halkın arasına karışıp kitlenin nabzını tutması olur.

Hükümdarların sıkça yaşadığı halkın ne istediğini bilememe, çözümsüzlük ve kötü iletişim sorunlarına çözüm getiren Yusuf Has Hacip, bu stratejik yaklaşımı sayesinde sadece yazdığı ölümsüz eserle değil halkla ilişkiler konusunda da bir dahi olarak akıllara kazınır.

İLLÜSTRASYON: ETHEM ONUR BILGIÇ

Sosyal medya sadece satın alma manipülasyonlarına açık bir alan değil.

Bazı şirketler politik tercihlerinizi dahi kontrol etmek için sosyal medyadaki paylaşımlarınızdan profilinizi çıkartıyorlar.

Karadeniz Vapuru’ndaki tarihi anların video ve fotoğrafları, gezi günlüğünden notlar ve yazıda yer veremediğimiz birçok detayı içeren "Seyr-i Türkiye" belgeselini tavsiye ederiz. İzlemek için alttaki QR kodu okutabilirsiniz.

YENI KURULAN TÜRKIYE CUMHURIYETI’NIN TANITIMI IÇIN AVRUPA LIMANLARINA GÖNDERILEN KARADENIZ VAPURU, ATATÜRK VE EKIBININ HALKLA ILIŞKILER VE ULUSLARARASI ILIŞKILERDEKI DEHALARININ EN ÖNEMLI GÖSTERGELERINDEN.

TARIHÎ BIR PROPAGANDA BAŞARISI ATATÜRK VE KARADENIZ VAPURU Türk dâhi deyince elbette akla gelen bir diğer isim de Atatürk.

Her alandaki başarısı malum olan kurucu liderimiz ve ekibi, özellikle Cumhuriyet’in ilk yıllarında halkla ilişkiler ve uluslararası ilişkiler açısından okullarda okutulabilecek adımlar atmışlar. Bu yazıda pek de bilinmediğini tahmin ettiğimiz bir başarıyı paylaşmak istedik.

Atatürk tüm tarihçilerin mutabık kaldığı üzere çok iyi bir gözlemciydi.

Balkanlar’da büyümesi ve bu coğrafyada görev alması sayesinde Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküş süresince yürütülen propagandayı gözlemlemiş, öğrendiklerini 1911’de Trablusgarp’ta Müslümanları İtalyanlara karşı örgütlemeyi başararak pratiğe dökmüştü.

Propagandanın ne olduğunu, kendini ve hedeflerini ifade etmenin ne gibi olumlu sonuçlar getirdiğini biliyordu.

Atatürk öğrendiklerini henüz bebek adımları atan en büyük eseri Türkiye Cumhuriyeti’nin tanıtımı için de kullandı. Bunun için sunulan çok özel bir projeye de destek verdi: Karadeniz Vapuru...

Ticaret Vekili Ali Cenani Bey’in önerisiyle hayata geçen Karadeniz Vapuru, ülkemizi tanıtan çeşitli ürünlerin sergilendiği yüzen bir müzeydi. 12 Haziran 1926 tarihinde İstanbul’dan demir aldıktan sonra İspanya, Fransa, İngiltere, Hollanda, Almanya, İsveç, Finlandiya, Rusya,

Polonya, Danimarka, Belçika ve İtalya’daki 16 limana uğradı.

Hedef ise çok açıktı: Kitle iletişim araçlarının çok sınırlı olduğu bir çağda Osmanlı’nın yıkılıp yeni Türk Cumhuriyetinin kurulduğundan dahi tam olarak haberdar olmayan Avrupa halkına bağımsızlık mücadelesindeki haklılığımızı anlatmak ve yeni ülkenin ticaret olanaklarını genişletmek…

Vapur her ne kadar Türkiye’nin ürünlerini taşısa da verilen en sağlam mesajlardan biri ülkenin insan gücü kalitesiydi.

Heykeltıraşlardan tutun ressamlara kadar geniş bir yelpazede sanatçılar, Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası, İstiklal Marşı’nın bestecisi Zeki Üngör, gazeteciler, milletvekilleri ve öğrencilerden oluşan 285 kişilik ekip vapurda görev aldılar. Atatürk’ün onayladığı isimlerdi bunlar.

Yabancı ziyaretçilerin Türk ürünlerini tanımaları için 4 dilde etiketler hazırlanmış, bu ürünleri Türkiye’deki tedarikçilerden nasıl edinebilecekleri tarif edilmişti. Vapurdaki öğrenciler de tercümanlık yaparak ürünleri anlatıyorlardı. Kütahya çinileri, Bursa ve Hereke kumaş ve halıları, Beykoz Fabrikası malları, tekel ürünleri, dönemin öğrencilerinin yaptıkları heykel, resim ve biblolar… Vapura binen yabancı ziyaretçiler sadece yerel ürünleri deneyimlemiyor, aynı zamanda konserlere katılıyor,

önemli Türk entelektüelleriyle sohbet ediyor, Türk yemeklerini tadıyor, adını çok duydukları ancak haklarında fazla şey bilmedikleri bir ülkeye dair bilgi alıyorlardı.

Cumhuriyet tarihimizin ilk tanıtım çalışması olarak 86 gün Avrupa limanlarının gezildiği bu proje müthiş bir başarı hikâyesine dönüştü. Her limanda birkaç gün kalınarak binlerce Avrupalı ile birebir iletişim kuruldu. Sergilenen ürünler için ticari anlaşmalar imzalandı. Uğranan çoğu limanda yerel gazeteler Türklerden övgüyle bahsetti.

Avrupa, kendisine yüzyıllardır anlatılan fesli, kaba saba Türkler yalanının gerçek olmadığını Karadeniz Vapuru ve bu vapur ile ilgili yapılan haberlerden öğrenmiş, “hasta adam” algısı bu gibi çabalarla değişmeye başlamıştı. Atatürk 1926 yılında vapura yaptığı ziyarette şunları yazdı: “Sergi, başarıya ulaşmış bir eserdir. Bende gayet iyi izlenimler meydana getirdi. Sunuş tarzı çok iyidir. Hazırlayıcısını takdir ve tebrik ederim.”

Ne var ki Türk tarihinde böyle derin bir iz bırakan Karadeniz Vapuru, tarih sayfalarında kendine pek de yer bulamadı ve unutulup gitti.

Keşke günümüzde de müze olarak kullanılsaydı. Ne yazık ki 1951 yılında sökülerek satıldı.

Son Söz Manipülasyon ve algı yönetimi için olumlu bir ifade kurmak bazen zor olsa da halkla ilişkiler ve propaganda iyi niyetlerle kullanıldığında ülkelere ve toplumlara anlam katan önemli araçlar. Ancak ister iyi ister kötü niyetle kullanılsın, temel ürün sadece insan. Başka bir ifadeyle ürün olmak ya da birey olmak elimizde. O nedenle manipülasyon tekniklerini araştırıp algınızın, kararlarınızın, kısacası hayatınızın ipleri sizin elinizde mi değil mi diye gözleri açık tutmak önemli.

59

v R Ö P O R T A J

GÜRCISTAN'IN BAŞKENTI TIFLIS'TE TENNIS EUROPE KAPSAMINDA HAZIRAN 2019’DA DÜZENLENEN RENA&DATO CUP U16 TURNUVASINDA MUSTAFA CAN GÜNEŞ TEKLERDE VE ÇIFTLERDE ŞAMPIYONLUK ELDE ETTI.

Kocaeli’nin yetiştirdiği genç raket

Mustafa Can Güneş İlimizin genç yeteneklerinden birini konuk ediyoruz Gözden’in bu sayısında: Mustafa Can Güneş.

Mustafa henüz 17 yaşında olmasına rağmen 12 yaşında Milli Takımda yer almış, birçok ulusal ve uluslararası turnuvada başarılar kazanmış bir sporcu. Kendisiyle International Tennis Federation’ın bu yılın ocak ayında Bosna Hersek’te düzenlediği turnuvanın hazırlık kampında görüştük. Bu röportajın tenise başlamak isteyen gençlere ve yetişkinlere olduğu kadar, çocuklarının gelecekte teniste başarılar kazanmasını hayal eden ailelere de ilham olmasını diliyoruz.

OYA IŞERI GEVER

60

Kendime Rafael Nadal’ı örnek alıyorum fakat oyun stilimi Juan Martín del Potro’ya benzetiyorum.

Tenise ne zaman başladın? Seni bu sporu seçmeye iten ne oldu?

Tenise ilkokul 2. sınıfta beden dersinde öğretmenimin elime raket verip beni İzmit Tenis Kulübüne davet etmesiyle başladım.

O dönem satranç ve futbol kurslarına da gidiyordum. Üç branş arasında seçim yapmam gerekiyordu, ben de tenisi seçtim.

Bugüne dek aldığın ödüllerden bahseder misin?

“12 yaş Milli Takım”a dahil oldum.

Sonrasında “16 yaş Milli Takım” kadrosuna yedeklerde katıldım.

Bugüne dek Türkiye Tenis Federasyonu’nun birçok turnuvasında tekler ve çiftler kategorilerinde birincilik ve ikincilik kazandım.

Yurt dışında da bazı başarılarım oldu. Tennis Europe (Avrupa düzeyi) tekler ve çiftlerde birincilik ve ikinciliğim var. Aynı zamanda Tennis Europe 16 yaş altı kategorisinde dünyada 80 numara olma başarısına ulaştım. Şu an hangi turnuva için hazırlanıyorsun ve nasıl bir çalışma yürütüyorsun? Şu anda International Tennis Federation’ın Ocak 2020’de Bosna Hersek’te düzenlediği seviye 5 olan 18 yaş altı turnuvasının hazırlık kampındayım.

Bu turnuvaya hazırlanırken günde 4 saat tenis, 1 saat kondisyon ve esnetme çalışmaları yapıyorum. İzmit Tenis Kulübü Milli Takım Sporcusu olduğun bilgisi var elimizde ama bir dönem yurt dışında da bulundun. Bu süreçten bahseder misin?

8 yaşımdan “12 yaş Milli Takım” seçmelerine girene kadar İzmit Tenis Kulübünde antrenmanlarıma devam ettim.

Milli takıma girdikten sonra İspanya’da Barselona Total Tennis Kulübüne gittim. Orada 1,5 sene kaldıktan sonra dönme kararı aldım.

Döndükten sonra İstanbul’da Koza Wos Tennis Academy’ye geldim.

Orada biraz düşüş yaşadım ve İzmit Tenis Kulübüne dönme kararı aldım. Şimdi de çalışmalarımı İzmit’te devam ettiriyorum.

Hangi hocalardan ders aldın?

Tenis dışında bu hocalarından ne gibi şeyler öğrendin? İzmit Tenis Kulübünde çalıştığım zamanlar Ali Kolburan hocamla çalışıyorum. İspanya’da ise Rafael Nadal’ın koçu olan Francisco Roig’le az da olsa çalışma imkânım oldu.

Tabii ki bu yaşıma kadar annem ve babamdan daha çok hocalarımı gördüğüm için onlardan hayatla ilgili çok şey öğrendim. Nerede ciddi olunacağını, nerede eğlenileceğini, kendimi nasıl savunacağımı vb. konular hakkında bana çok şey öğrettiler.

Kendine hangi tenisçileri örnek alıyorsun?

Kendime Rafael Nadal’ı örnek alıyorum fakat oyun stilimi Juan Martín del Potro’ya benzetiyorum.

Tenis dışında ilgilendiğin spor dalları ya da başka alanlar var mı?

Haftada bir gün bateri kursuna gidiyorum. Ayrıca satranç oynamayı çok sevdiğim için mümkün oldukça satranç turnuvalarına katılmaya çalışıyorum.

Tenis okul hayatını nasıl etkiledi?

Antrenman ve turnuva dönemleri akademik başarın için engel teşkil etti mi? İspanya’ya gidene kadar herkes gibi düzenli olarak okula gittim. İspanya’dayken, oyuncular için hazırlanan bilgisayarlı İngilizce ve ana dersleri gördüm. Türkiye’ye döndükten sonra şimdi gittiğim okulda eğitimime devam ediyorum ve sadece sınavlara giriyorum. Tenis akademik kariyerimi etkiledi ama ben tenisi meslek olarak seçtiğim için böyle olmasını istedim.

ÜSTTE: MUSTAFA CAN GÜNEŞ, ARNAVUTLUK’TA DÜZENLENEN TENNIS EUROPE’TA ÇIFTLER KATEGORISINDE BIRINCILIĞI PAYLAŞTIĞI PARTNERI VE AMERIKALI HOCASININ YANI SIRA KENDI HOCASI NEVZAT ÖZBILEN ILE BIRLIKTE ALTTA: GÜRCISTAN’DA DÜZENLENEN TENNIS EUROPE’TA ÇIFTLER KATEGORISINDE BIRINCILIĞI PAYLAŞTIĞI BELARUSLU PARTNERI IVAN PAVLYCHENKO VE KENDI HOCASI NEVZAT ÖZBILEN ILE BIRLIKTE

MUSTAFA CAN GÜNEŞ, ARNAVUTLUK'UN BAŞKENTI TIRAN'DA TENNIS EUROPE KAPSAMINDA MAYIS 2019’DA DÜZENLENEN NATIONAL SPORT PARK OPEN U16 TURNUVASINDA TEKLERDE VE ÇIFTLERDE ŞAMPIYONLUĞU KUCAKLADI.

Tenise başlamak isteyen çocuklara ya da yetişkinlere önerilerin neler? Çocuklarının tenis eğitimi almasını isteyen aileler için tavsiyelerin var mı?

Ailelere çocuklarının tenise başlamasını şiddetle tavsiye ederim çünkü tenis o kadar güzel bir spor ki dünyayı dolaşma imkânınız oluyor ve sizi dinç tutuyor. Tenis eğitimi almak isteyenlere tavsiyem ise bir an önce başlamaları ve sıkı çalışmaları.

61

v O D A K

62

Röntgen

“iç dünya” algısını değiştiren buluş

Herhangi bir uzvumuz dışarıdan bir darbe aldı diyelim. Ya da çok daha ciddi bir hastalıkla mücadele etmek için yumuşak dokuların ne durumda olduğunun anlaşılması gerekiyor…

Doktora başvurduğumuz zaman ilk yapmak isteyeceği şey vücudumuzun içinde neler olup bittiğini gözlemleyebilmek olacaktır.

Bugün röntgen teknolojisi sayesinde bu tespitleri yapabilmek yalnızca birkaç saniye… Bu bilgiler o denli önemli ki, tıp dünyasını kökünden değiştiren bu buluş insan hayatının uzamasını sağlayan gelişmelerin başında geliyor. Nasıl olmasın?

Düşünün ki yüzyıllar önce insanoğlunun röntgen gibi bir imkânı yoktu ve basit bir sorun olsun olmasın tüm tetkikler el ile ya da ameliyatla müdahale edilerek yapılabiliyordu.

Hal böyleyken o zamanlarda yaşayan doktorlara gelecekte bir gün insan vücudunun içini görebileceğimizi söyleselerdi herhalde inanmazlardı.

Peki ne oldu da vücudumuzun her köşesini bu kadar iyi tanır hale geldik?

EMRE GÜNDOĞDU

63

v

ORTA ÇAĞ’DA RÖNTGEN OLMAKSIZIN YAPILAN BAZI TEDAVILER SON DEREDE ACI VERICIYDI. İLK GÖRSELDE BIR ÇIKIK TEDAVISININ NASIL YAPILDIĞINA DAIR TASVIR BULUNUYOR. İKINCI GÖRSEL ISE HOLLANDA ALPHEN AAN DEN RIJN'DEKI ORTA ÇAĞ TEMALI ARKEOLOJIK YAŞAM MÜZESI ARCHEON’DAN. MERDIVENLE TAVAN ARASINA ÇIKARKEN AYAĞI KAYAN MARANGOZ ROELOF’A ORTA ÇAĞ YÖNTEMLERI ILE ILK YARDIM UYGULANIYOR.

Tarih öncesinde insan yaşamı çok daha meşakkatli ve yorucu idi.

Avlanma, malzeme toplama ve yırtıcılardan korunma gibi günlük rutinler son derece tehlikeliydi. Bu da haliyle iskelet yaralanmalarından kaynaklı ölümlere neden oluyordu.

Muhtemelen çoğu kayıp, vücudun içinde ne olup bittiğine dair sadece fikir yürütülmesi ve bunların çoğunun yetersiz olmasından kaynaklanıyordu.

16. yüzyıla gelindiğinde dahi teşhisler gözlem ve ameliyata dayanıyordu. Ya hastanın zarar görmüş uzvu kesilerek içine bakılacak ya da dönemin ünlü doktoru Ambroise Pare’in “Kırıldığından şüphelendiğin kemiği tutup parçaları hisset, parçalanmış kemiklerin birbirine sürtünme sesini dinle…” şeklinde özetlediği yöntemle teşhis ve tedavi mümkün olacaktı.

Ne acı verici…

Bugün çok şükür ki doktorlarımız bize bu azabı yaşatmıyor.

Vücudumuzun içindeki bir hasarı tetkik etmek için daha acısız yöntemler mevcut. Ortada bir kırık, çıkık, zedelenme hatta tümör mü olduğunu anlamaları yalnızca birkaç saniyelerini alıyor. Yani sadece kemiklerde değil, dokulardaki hasarların teşhisi için de doktorlarımızın sıklıkla kullandıkları büyük bir yardımcıları var: Röntgen.

Bu buluş sayesinde insan vücudunun içindeki girift dünyanın fotoğrafını çekmek mümkün olmuş.

Mucidine bilim dünyasının en prestijli ödülü Nobel’i kazandıran röntgenin hikâyesini merak ediyorsanız yazımızı okumaya devam edin.

Azmin zaferi 27 Mart 1845’te, Almanya’nın Lennep şehrinde bir çocuk doğdu.

Kumaş tüccarı bir baba ile şehre adını veren Lennep ailesine mensup Hollandalı bir annenin tek evladı olarak dünyaya geldi Wilhelm Conrad Röntgen.

Herhangi bir özel yeteneği olmasa da dışarıdan rahatça gözlemlenebilen yoğun bir doğa sevgisi vardı. Ayrıca mekanik tasarımlara çok ilgi duyuyordu.

Bu sevgisi onun yolunu Utrecht Teknik Lisesi ile kesiştirdi. Ancak bir öğretmenin aşağılayıcı bir karikatürünü yapmakla suçlanarak okuldan atıldı. Halbuki karikatürü yapan başkasıydı.

Lise diploması olmadan yüksek okula yalnızca ziyaretçi vasfında girebilirdi. Buna rağmen gerekli belgeler olmadığı halde sınava girmeyi denedi ama başaramadı.

O sırada Zürih Üniversitesi’nde diploma olmaksızın, yalnızca giriş sınavını geçerek öğrenci

64

olabileceğini öğrenince İsviçre’ye gitmeye karar verdi. Sınavı geçti ve makine mühendisliği eğitimi görmeye başladı. Bölümünden en yüksek derece ile mezun olan Wilhelm, Profesör August Kundt’ın asistanı oldu ve onun peşinden önce Würzburg’a, ardından Strasbourg’a gitti.

Uzun yıllar akademik çalışmalar yaptı. 1874’te okutman olan Wilhelm , 1876’da fizik profesörü unvanını aldı. Bu süreçte New York’taki Columbia Üniversitesi’ne gitmeyi planladı. Okuldan bir randevu ayarlayıp gemi biletlerini alan Wilhelm, o sırada patlak veren Birinci Dünya Savaşı nedeniyle fikir değiştirdi. Bavyera hükümetinin özel ricası ile kariyerine Münih Üniversitesi’nde devam etmeye karar verdi. Üstelik bunun için Berlin Akademisi’ndeki fizik kürsüsünü reddetti. Geri kalan yaşamı boyunca burada çalışmaya devam etti.

Mucidine bilim dünyasının en prestijli ödülü Nobel’i kazandıran röntgen sayesinde insan vücudunun içindeki girift dünyanın fotoğrafını çekmek mümkün oldu ve bu buluş insan ömrünü uzattı. Üstelik Wilhelm Conrad Röntgen, kendisine patent alması tavsiye edildiğinde bunu reddetti çünkü bu icattan herkesin özgürce faydalanmasını istiyordu.

WILHELM CONRAD RÖNTGEN

Ve işte o an 8 Kasım 1895 akşamı tuhaf bir şey oldu. Wilhelm, elektriğin boş bir cam tüpün içindeki parçalara olan etkisini araştırıyordu. Katot üzerinde çalışırken ilginç ışık parlamaları fark etti ve deneyi biraz değiştirdi.

Cam tüpü ışık geçirmemesi için siyah bir kartonla kapladı, odayı tamamen kararttı ve deney tüpünden iki metre uzağa, bir tarafı baryum platinocyanit kaplı bir kâğıt koydu. Deneyi tekrarladığında kâğıdın üzerinde parlamaları yine gözlemledi. Artık ışık geçirmeyen mat bir yüzeyin bile içinden geçebilen bir ışın bulmuştu.

onun buluşu soyadı ile anılıyor: Röntgen… Ancak o dönem bu ışın demetinin doğası henüz bilinmediğinden Wilhelm ona “X ışını” adını vermişti.

Deneyi birkaç kez tekrarlayan Wilhelm fark etti ki ışın demeti ile kâğıt arasına yerleştirilen değişik kalınlıktaki objeler değişik parlamalara yol açıyordu. Deneye devam etmek için eşinin yardımını aldı ve bir kolunu kâğıt ile ışın demetinin yolu arasına koymasını istedi. Bir süreliğine hareketsiz kalan eşinin kolu, karşıdaki kâğıda gölge halinde çıkmıştı. Parmak kemikleri, kemikleri kaplayan et, hatta parmağındaki yüzük bile görülebiliyordu.

Kısacası, dünyanın seyrini değiştiren birçok buluş gibi röntgen de tesadüfen keşfedildi. Kendisine patent alması tavsiye edildiğinde ise sosyal sorumluluğu yüksek bir bilim insanı olarak bunu reddetti.

O, bu icattan herkesin özgürce faydalanmasını istiyordu.

Wilhelm keşfettiği bu fenomen ile adını tarihe altın harflerle yazdırdı.

Daha doğrusu soyadını… Bugün

1800'LERIN SONU

Elde ettiği görüntüleri ilk olarak Würzburg Fiziksel Tıp Derneği’nde sundu. Sunumu yaptığında tarihler 1895 yılını gösteriyordu ve aynı yıl ilk basit röntgen cihazları imal edilmeye başladı. Bu olayın fiziksel açıklaması 1912 yılına kadar net olarak yapılamadı ancak Wilhelm’in buluşu fizik ve tıp dünyasında büyük heyecan uyandırdı.

İLK RÖNTGEN GÖRÜNTÜSÜ - 1895

Netice itibari ile artık kemikleri, deri altını, dokuları yani insan ve hayvan bedeninin herhangi bir bölümünü görüntülemek için neşterle kesmek gerekmeyecekti. Bu buluşu ile 1901 yılında Nobel ödülüne layık görülen Wilhelm, 50 bin İsveç kronluk ödülünü de Würzburg Üniversitesi’ne bağışladı.

1914

1934

GEÇTIĞIMIZ YÜZYILIN BAŞLARINDA RÖNTGEN CIHAZLARI ELBETTE KI OLDUKÇA ZAYIF BIR GÖRÜNTÜLEME KALITESINE SAHIPTI. ANCAK BURADA ESAS ÖNEMLI NOKTA, X IŞINLARININ ZARARLARININ BILINMEMESINDEN DOLAYI RÖNTGENLERIN HERHANGI BIR KORUNMA ÖNLEMI OLMAKSIZIN ÇEKILMESIYDI. MODERN GÖRÜNTÜLEME CIHAZLARI KALITE OLARAK OLDUKÇA ILERI BIR DÜZEYE ULAŞIRKEN, SAĞLIK PROFESYONELLERI VE HASTALAR AÇISINDAN ORTAMIN GÜVENLIĞI DE SON DERECE YÜKSEK BIR STANDARDA ERIŞTI.

65

v

MODERN ÇEKIMLER NASIL YAPILIYOR? Wilhelm Conrad Röntgen’in tesadüfi buluşu tıpta yeni bir çığır açarken, aynı zamanda vücudumuzun iç kısmıyla ilgili algımızı da büyük oranda değiştirdi. Onun imza attığı bu keşif MRI görüntüleme, ultrason, tomografi gibi başka teknolojilerin de önünü açtı. Artık üç ve dört boyutlu ultrason sayesinde insan karnındaki bebeğin bile nefes alışını ve kalp ritmini dinleyebiliyor, herhangi bir sağlık sorununu önceden tespit edip müdahale edebiliyoruz. Tıp alanında geçirdiğimiz merhaleler göz önüne alındığında bunun için büyük bir algı devrimi demek yanlış olmaz.

Elbette Wilhelm Conrad Röntgen’in çektiği ilk radyografi örneği bugünkü haline kıyasla hayli ilkel.

Ancak günümüzde kullandığımız röntgen cihazları da aynı prensiple çalışıyor.

66

Temel mantık diğer ışınlardan farklı olarak dokuların içinden geçen X ışınının dokunun sertliği ya da yumuşaklığına göre karşı tarafa farklı miktarla ulaşması.

Röntgen çekimi yapılacak kişi röntgen tüpü ile dedektör arasına konumlandırılıyor. Tüpten gelen X ışınları dokuların içinden geçerek dedektörde siyah ile beyaz arasında renk tonları oluşturarak bir görüntü ortaya çıkarıyor. Doku yumuşak olursa içinden daha fazla ışın geçtiği için siyah bir renk oluştururken, sert dokularda durum tersi olunca beyaz renk ortaya çıkıyor. Kemikler kalsiyum içerdiği için beyaz, yumuşak dokular gri, hava boşlukları ise siyah olarak görülüyor. Böylece vücudumuz sanki camdan yapılmış gibi en ince ayrıntısına kadar görüntülenebiliyor.

Röntgenle hastalıkların erken teşhisi mümkün Bugün hastalıkların tetkik ve teşhis süreçlerinde sıklıkla kullanılan röntgen teknolojisi hastanelerin radyoloji uzmanları tarafından uygulanıyor.

Bu cihazlar radyografi ve radyoskopi şeklinde ikiye ayrılıyor. Radyografi durağan görüntü elde etmek için kullanılırken, radyoskopi hareketli görüntüler almaya yarıyor. Bu alanlar da kullanım bölgelerine göre kendi içlerinde farklı dallara ayrılıyor.

rahatsızlıklar ile meme kanseri , kalp büyümesi, damar tıkanıklığı, zatürre, tüberküloz ve akciğer kanseri gibi çok ciddi hastalıklarda da X ışını teknolojisi kullanılıyor.

En sık kullanım yeri elbette kemik rahatsızlıkları. Bunların başında da skolyoz, artrit, osteoporoz, kemik kanseri gibi hastalıkların teşhisi geliyor.

Bazı zamanlar doktorun bambaşka bir sebeple çektirdiği röntgen sayesinde daha önce fark edilmeyen bir tümör, kan pıhtısı tıkanıklığı ya da kemik enfeksiyonları da ortaya çıkabiliyor. Yani tüm vücudumuz X ışını denen bir dedektifin koruması altında desek yanlış olmaz.

Bu nedenledir ki erken teşhisi mümkün kılan röntgenin, geçtiğimiz yüzyıldan bu yana insan hayatının uzamasında şüphesiz etkin bir rolü var.

Bunun yanı sıra kafa, beyin, boyun, omurga olmak üzere vücudumuzun birçok hayati organında oluşabilecek rahatsızlıkların teşhisi için de röntgen önemli bir yöntem.

Nefes darlığı, ateş, öksürük gibi göğüs kaynaklı

Sindirim sistemi problemleri ya da yabancı cisim yutulması gibi sorunlarda karın röntgenine başvuruluyor.

Böbrek ve idrar yolu problemleri için de kullanılan röntgen, diş çürüklerinin tedavisinden ortodontiye kadar birçok açıdan diş hekimlerinin de vazgeçilmezi.

YALNIZCA ISKELET SISTEMI DEĞIL, KAFA, BEYIN, BOYUN, OMURGA GIBI HAYATI ORGANLAR, AKCIĞER VE MEME KANSERI GIBI CIDDI RAHATSIZLIKLARIN TEŞHISINDE YARARLANILAN RÖNTGEN TEKNOLOJISI, DIŞ HEKIMLIĞINDE DE YAYGIN OLARAK KULLANILIYOR.

Röntgen masum mu?

Doktorlara ameliyat yapmak zorunda kalmadan teşhis imkânı sunan dev bir kamera oluşuyla tıp dünyasında çığır açan bu buluş, beraberinde bazı yan etkileri de getirmiyor değil. Röntgen çekimi neticesinde bir miktar radyasyona maruz kalıyoruz. Bu “bir miktar radyasyon” yetişkinler için kabul edilebilir düzeyde.

Ancak hamile bir kadın ve bebeği için kesinlikle kabul edilmiyor.

X ışınları ile temas eden maddeler elektron kaybederler ve iyonize olurlar. Anne rahminde gelişmekte olan fetüs gibi hızlı bölünen hücreler bu iyonizasyona karşı en hassas olan hücreler. 15 rad ve üzeri dozda radyasyon, anne karnındaki bebeği olumsuz etkileyebilir. Radyoterapi Teknikerleri Derneği’nin yayınladığı bir makaleye göre röntgen çekimi esnasında 5 rad ve üzeri radyasyon oranına çıkılması yasaktır. Öte yandan, Amerikan Radyoloji Koleji’nin bir çalışmasına göre gündelik yaşantımızda belirli bir miktarda radyasyona zaten maruz kalıyoruz. Bu radyasyon güneşten, topraktan ve hatta

vücudumuzdaki bazı kimyasallardan geliyor. Başımızın üstünde yanan ampul, akşam karşısına geçtiğimiz TV, elimizden düşürmediğimiz cep telefonları, mikrodalga fırınlar, kampta yaktığımız ateş dahi belli oranda radyasyon yayıyor. Ömür boyunca maruz kaldığımız bu doğal radyasyona ancak 10 bin göğüs röntgeni çektirdiğimiz zaman ulaşabiliyoruz. Yani çok da korkulacak bir rakam değil. Ancak yine de çok gerekmedikçe bu radyasyona maruz kalmamak en iyisi.

Peki röntgen çekilmeden önce nelere dikkat etmek gerekir? Sıradan bir röntgen için fazla bir prosedüre gerek yok. Ancak kontrast madde kullanılan bir çekime girecekseniz bir süre aç kalmanız ve bazı ilaçları kullanmamanız gerekiyor.

Hamilelik ihtimali olan kadınlar bu bilgiyi doktora vermeli. Vücudumuza metal implantlar yerleştirildiyse bunu da doktorumuza söylememiz icap ediyor. Hastane önlüğü gibi rahat giyilip çıkarılabilen kıyafetler giyilmesi ve net bir çekim yapılması için mücevher ve metal eşyaları üstümüzde bulundurmamamız da röntgen sürecinin olmazsa olmazlarından.

67

v

Röntgenin kullanım alanları tıp ile sınırlı değil X ışınlarının kullanım alanları ve insanlığa fayda sağladığı noktalar bitti mi? Elbette hayır.

Tıbbın birçok branşında bu denli yoğun kullanılmasının yanı sıra X ışınları hayatımızın bambaşka alanlarında da sıklıkla karşımıza çıkıyor.

Alışveriş yapmak için gittiğimiz AVM’lerde, seyahat için uğradığımız hava alanlarında , eğlence mekânları ve konser salonlarında, kısacası sosyal hayatın yoğun olduğu her noktada kurulan güvenlik cihazları da yine X ışını teknolojisinden yararlanıyor.

Bu cihazlar sayesinde üstümüz tek tek aranmadan, çanta ve cüzdanlarımız açılmadan, yani mahremiyetimize müdahale edilmeden rahat ve hızlı bir şekilde güvenlik noktalarından geçebiliyoruz.

Bu hem zaman hem iş gücü avantajı sunarken, güvende hissetmemizi de sağlıyor.

Güvende hissetmek demişken bahsetmek gerekir ki her 68

zaman can güvenliği değil odak noktamız. “Mal canın yongası” demişler. İşte bu malların arasında kıymetli sanat eserlerini de saymamız gerekiyor. Malumunuz sanat koleksiyonerleri bu eserler için yeri geliyor binlerce, milyonlarca dolar harcıyor.

“Ben o kadar para döktüm, bu tabloyu aldım da, acaba orijinal mi?” diye soran sanatseverin de imdadına X ışınları yetişiyor. Eserin orijinalliğini tespit etmek için sanatçının renkleri tuvale nasıl aktardığını, kaç kat boya kullandığını ve nasıl bir teknikle resmettiğini X ışınları ile yapılan bir tarama sonucunda görmek mümkün.

Hatta bu değerli eserlere arkeolojik kazılarda ortaya çıkarılan tarihi eserleri de eklemek gerek. Zira bazı eserlere dokunmak bile sakıncalı iken yine X ışınlarının nimetlerinden faydalanılıyor ve herhangi bir temas olmaksızın eserin katmanları incelenebiliyor.

RÖNTGEN TEKNOLOJISI SANAT ESERLERININ ORIJINALLIĞINI TESPIT ETMEK IÇIN DE KULLANILIYOR. X IŞINLARI ILE YAPILAN BIR TARAMA SAYESINDE, SANATÇININ RENKLERI TUVALE NASIL AKTARDIĞI, KAÇ KAT BOYA KULLANDIĞI VE NASIL BIR TEKNIKLE RESMETTIĞI AÇIKÇA GÖRÜLEBILIYOR.

X ışınlarının keşfiyle beraber insanlık çağ atlasa da röntgen teknolojisinin belki de en harika kullanım alanı sanat. Bunun özgün uygulayıcılarından biri de Nick Veasey adında İngiliz bir sanatçı.

olağan nesneler birden en ince ayrıntısına kadar izlemek istediğimiz şeffaf sanat eserlerine dönüşüyor. Bazen bu görüntüleri dilediği bir tonda renklendiren sanatçı, sanatına bambaşka bir boyut daha eklemiş oluyor.

Veasey yaratıcı ve ödüllü bir fotoğrafçı. Vücudumuzun içini görselleştiren X ışınlarını bitki, çanta, ayakkabı gibi nesnelerin yanı sıra araba, otobüs, iş makinesi gibi büyük ölçekli nesnelerin röntgenlerini çekmek için başarıyla kullanıyor.

Bu tarzı birçok sanatsever gibi ünlü markalar da takdir ediyor olsa gerek çünkü Veasey’nin çalışmaları birçok uluslararası reklam kampanyasında kullanılmış.

Eserlerindeki başarının iki sebebi var: hem minimalist hem de çarpıcı. Her gün gördüğümüz bir nesnenin dış yüzeyini göstermeksizin, insan gözünün göremeyeceği iç hatlarını keşfetmek harika bir deneyim. Çünkü Veasey, izleyicisine nesnelerin görünen yüzeylerinin ötesinde, sanki birer iç dünyaları olduğunu hatırlatırcasına çalışmalar ortaya koyuyor. Yalnızca dış görünüşleri ile bildiğimiz ve gözümüze bile çarpmayan TED Konuşması

NICK VEASEY

X IŞINLARI ILE SANAT YAPMAK

Elbette sanatçının bu fotoğrafları birçok sergide de kendine yer bulmuş.

Kendisinin bir de rekoru var: Bugüne kadar çekilmiş en büyük X ray fotoğrafı.

Fotoğrafta bir Boeing 747 yolcu uçağı bulunuyor.

Veasey yıllara dayanan deneyimini “X-Ray: See Through The World Around You” adlı kitapta toplamış.

Aşağıda QR kodu bulunan, “Görünmeyeni Ortaya Çıkarmak” isimli TED konuşmasında da bu zor işi nasıl yaptığını anlatıyor.

Instagram Profili

NICK VEASEY METAL BAŞTA OLMAK ÜZERE BIRÇOK FARKLI MALZEMENIN BU DENLI AYRINTILI RÖNTGENLERINI ÇEKEBILMEK IÇIN HAYLI YÜKSEK TEKNOLOJI ÜRÜNÜ, ENDÜSTRIYEL BIR EKIPMAN KULLANIYOR. DOLAYISIYLA ÇEKIMLERI YAPARKEN BIR HASTANENIN RÖNTGEN ODASINDAKI TEKNOLOJI VE GÜVENLIK STANDARTLARININ KAT KAT ÜSTÜNDE BIR KARANLIK ODADA ÇALIŞIYOR. ÇALIŞTIĞI BINANIN DUVARLARI 700 MM KALINLIĞINDA YEKPARE BETONDAN, 1250 KG AĞIRLIĞINDAKI KAPISI ISE KURŞUN VE ÇELIKTEN YAPILMIŞ.

VEASEY BU OTOBÜS GIBI (SOLDA) BÜYÜK CISIMLERLE ÇALIŞIRKEN, ONLARI GÖRÜNTÜLENEBILECEK EN KÜÇÜK PARÇALARINA KADAR AYIRIYOR, ÇEKIMI YAPIYOR, BILGISAYARDA DIJITAL OLARAK BIRLEŞTIRIYOR, BAZEN DE RENKLENDIRIYOR. PEKI YA GÖRÜNTÜLEDIĞI INSANLAR DEFALARCA ÇEKILEN RÖNTGENLERDEKI YÜKSEK RADYASYONA NASIL DAYANABILIYOR DERSENIZ, CEVAP BIRAZ ÜRKÜTÜCÜ OLABILIR ÇÜNKÜ SANATÇI YILLARDIR KADAVRA KULLANIYOR. BU KADAVRALAR, BEDENLERINI SANATÇILARA BAĞIŞLAYAN KIŞILERE AIT. YANI BU OTOBÜSTE GÖRDÜĞÜNÜZ TÜM BEDENLER AYNI KADAVRANIN FARKLI POZLARI.

69

v Ç E V R E

YAŞAM-ÖLÜM EŞİĞİ

“Küresel Isınma” olgusu az çok hepimizin kulağına çalınmıştır.

Uzmanlara göre gidişat iyi değil. Sivil toplum kuruluşları ve aktivistler de endişe içinde. İşaret edilen son risk ise küresel ısınma artışında 1,5 derecelik eşiğin geçilmesi. Bunun gerçekleşmesi ekolojinin geri dönüşsüz bir hasar alması, içilebilir su kaynaklarının azalması, kıtlık hatta kitlesel yok oluş anlamına geliyor. Çoğumuz durumun ciddiyetine tam olarak hâkim değilken, yok oluşun önüne geçmek nasıl mümkün olacak?

70

20. YÜZYILIN BAŞINDA PALAZLANAN SANAYI DEVRIMI SEBEBIYLE SERA GAZI SALINIMINI ARTTIRDIK VE GEZEGENIMIZI ORTALAMA 1 DERECE ISITTIK. 120 YIL IÇINDE, ARTAN BIR IVMEYLE KÜRESEL ISINMA VE KURAKLIK BAŞ GÖSTERDI.

Birleşmiş Milletler çatısı altında kurulan Hükümetler Arası İklim Değişikliği Paneli (IPCC)’nin yayınladığı “1,5 Derece Raporu” son yılların en dikkat çekici gündem maddesi. Zira 2030 ila 2052 yılları arasında küresel ısınmadaki artış bu sınırı geçerse mevcut çevresel sorunlarımız katlanacak ve kitlesel yok oluşun eşiğine geleceğiz. Bu artışın sebebi ise insanoğlunun yaşam standardını yükseltme hırsı.

Neler yaptık da bu noktaya geldik diyenler için özetleyelim: Çevre ve Orman Bakanlığı’na göre insanoğlunun küresel ısınmaya etkisinde enerji kullanımının %49, sanayinin %24, ormanların yakılması ve tahribinin %14, yanlış tarım politikalarının ise %13 olduğu tespit edilmiş.

Sonuç olarak 20. yüzyılın başında palazlanan sanayi devrimi sebebiyle sera gazı salınımını arttırdık ve gezegenimizi ortalama 1 derece ısıttık. 120 yıl içinde, artan bir ivmeyle küresel ısınma baş gösterdi. Kavurucu sıcakların etkisiyle tarım alanlarımız azaldı, yetersiz beslenme hatta bazı bölgelerde kıtlık ve salgın hastalıklar yaşandı. Kaynak kavgası göçler ve savaşlara yol açtı. Buzullar erimeye, deniz seviyesi yükselmeye

başladı. Artan sıcaklık bir taraftan orman yangınları, çölleşme ve erozyona, diğer taraftan sellere ve benzer felaketlere neden oldu.

Bu süreci sanayi devrimi ve sanayiyi beslesin diye kaynakların bilinçsiz sömürülmesi başlattı. Bugün bir asır öncesine nazaran sanayi üretimi katbekat fazla. Yani bu zaman aralığında 1 derece ısıttıysak, bundan sonraki artışın ne denli hızlanacağını varın siz düşünün.

Peki 1,5 derecelik artış ne anlama geliyor?

Küresel ortalama sıcaklıktaki 1,5 derecelik artış ilk olarak tatlı su kaynaklarını azaltacak. Bunun etkilerini şimdiden görebiliyoruz.

Devasa büyüklükteki göller kuruyor, yer altı suları yok oluyor.

Bilim insanlarının raporlarına göre bu sınır aşıldığında Akdeniz havzasındaki nehir ve göllerde ilk etapta yüzde 9 küçülme bekleniyor.

Bununla da bitmiyor. Okyanus habitatı için çok büyük önem

arz eden mercan resifleri yüzde 70-80 arasında yok olacak. Bu da besin zincirindeki bir döngüyü tamamlayan birçok okyanus canlısı için yok olma tehlikesi demek. Özellikle denizcilikle geçimini sağlayan yerleşim yerleri için de bu bir felaket.

Dahası, oluşacak daha sert iklim değişiklikleri ile eskiden bolca yetiştirilebilen bazı tarım ürünleri azalacak ya da tamamen yok olacak. Bu da gıdaya erişimi zorlaştırarak yaşamsal faaliyetlerin sekteye uğramasına neden olacak.

Hatta sıcaklık ve açlık nedeniyle göç ve savaşların yanı sıra ölüm oranı yüzde 15 ila 22 artacak.

Liste daha uzun ama bu kadarı bile sadece 1,5 derecelik artışın getireceği sonuçlar. Bu artış 2 hatta 3 dereceyi gördüğünde ise yok olma evresine gireceğiz. Önce yaz aylarında kavurucu sıcaklar ve yangınlarla ile boğuşan insanoğlu, ardından gelen düzensiz ve şiddetli yağışlar ile de mücadele edecek.

Su kaynakları çok daha azalacak ve bir milyar insan susuzluktan etkilenecek. Birçok canlının soyu tükenecek ve ekosistemdeki bu bozulmaları dolaylı yok oluşlar takip edecek.

140 YILDIR GEZEGENIMIZIN SICAKLIĞINI KAYDEDEBILIYORUZ VE BUNA GÖRE 2019 ORTALAMA SICAKLIĞI 0.59°C ÜZERINE ÇIKARAK, 2016’NIN ARDINDAN EN SICAK IKINCI YIL OLDU. KÜRESEL ISINMANIN SON DÖNEMDEKI EN YIKICI SONUÇLARINI HISSEDEN ÜLKE ISE AVUSTRALYA. 2019’UN SONLARINDA BAŞLAYIP AYLARCA SÜREN YANGINDA 10 MILYON HEKTARA YAKIN ORMAN VE ÇAYIR KÜL OLURKEN, 27 KIŞI HAYATINI KAYBETTI, 500 MILYON HAYVAN TELEF OLDU. ÖYLE KI AVUSTRALYA’NIN SIMGELERINDEN KOALA BAŞTA OLMAK ÜZERE BAZI HAYVANLARIN SOYU TÜKENME TEHDIDI ILE KARŞI KARŞIYA. KÜLLERIN HAVADA VE DENIZDE OLUŞTURDUĞU KIRLILIĞIN DAHA BÜYÜK EKOLOJIK RISKLERI BERABERINDE GETIRMESI BEKLENIYOR. ÇIKAN DUMANIN ISE ATMOSFER KOŞULLARINI KÜRESEL OLARAK ETKILEDIĞI BELIRTILIYOR.

71

v

SON KITLESEL YOK OLUŞUN SEBEBI INSANOĞLU Tüm bunlar insanlığın nasıl bir dönemeçte olduğunu gözler önüne seriyor. 2019’da yayınlanan bir diğer Birleşmiş Milletler raporu da bunu doğrular nitelikte.

Hükümetler Arası Biyoçeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri Bilim Politikası Platformu tarafından hazırlanan bu rapor, 15 binden fazla akademik makaleyi içeren 1.800 sayfalık bir belge. Yayınlanma amacı ise dünyanın gidişatı hakkında kanun koyucuları detaylı şekilde bilgilendirip çözüm üretmelerini sağlamak.

Rapor yalnızca küresel ısınma ve sera gazı salınımını değil deniz, hava ve çevre kirliliği, orman tahribatı, hayvan türlerini tehdit eden uygulamaları da kapsıyor. Buna göre insanların çevrelerine verdikleri zarar inanılmaz boyutlarda ve gezegenimizi paylaştığımız diğer canlıları doğrudan ve dolaylı olarak riske atıyoruz.

Rapora göre önümüzdeki birkaç on yılda bir milyona yakın tür yok olma tehlikesi ile karşı karşıya. Hatta 100 yıl içinde gezegende altıncı kitlesel yok oluşun gerçekleşebileceği konusunda uyarılar var.

Burada bir konuya dikkat çekelim: Bugüne kadarki beş kitlesel yok oluş volkanik aktivite, gama ışını patlaması, asteroit çarpması, deniz tabanından metan salınımı gibi doğa olaylarından kaynaklanıyorken, beklenen altıncı dalganın ana sebebi insanoğlu. Evet yanlış okumadınız; dinozorları dünyadan silen bir yok oluş sürecini başlatan göktaşı etkisinin benzerini 100 küsur yıl önce sanayi devrimi ile biz başlatmışız. Buradan anlaşılıyor ki hiçbir yok oluş süreci, faili insanoğlu olan “küresel ısınma” kadar yıkıcı olmadı ve olmayacak.

Raporda başka acı gerçekler de yer alıyor. İnsan faaliyetleri yüzünden amfibi hayvanların yüzde 40’ı, mercan resiflerinin yüzde 33’ü, deniz memelilerinin yüzde 3’ü ve 680 omurgalı türünün şimdiden risk altında olduğu belirtiliyor. Dahası karaların yüzde 75’i, okyanusların yüzde 40’ı ve nehirlerin yüzde 50’sinin ciddi bozulma etkileri sergilediğine dikkat çekiliyor.

BUGÜNE KADARKI BEŞ KITLESEL YOK OLUŞ VOLKANIK AKTIVITE, GAMA IŞINI PATLAMASI, ASTEROIT ÇARPMASI, DENIZ TABANINDAN METAN SALINIMI GIBI DOĞA OLAYLARINDAN KAYNAKLANIYORKEN, BEKLENEN ALTINCI DALGANIN ANA SEBEBI INSANOĞLU. EVET YANLIŞ OKUMADINIZ; DINOZORLARI DÜNYADAN SILEN BIR YOK OLUŞ SÜRECINI BAŞLATAN GÖKTAŞI ETKISININ BENZERINI 100 KÜSUR YIL ÖNCE SANAYI DEVRIMI ILE BIZ BAŞLATMIŞIZ. BURADAN ANLAŞILIYOR KI HIÇBIR YOK OLUŞ SÜRECI, FAILI INSANOĞLU OLAN “KÜRESEL ISINMA” KADAR YIKICI OLMADI VE OLMAYACAK.

72

www. bir bucuk derece. com Hükümetler Arası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) 6 binin üzerinde bilimsel çalışmayı inceleyerek hazırladığı 1,5ºC Küresel Isınma Özel Raporu, dünyamızın ısısının 1,5 derece artması durumunda bizi nasıl felaketlerin beklediğini çarpıcı şekilde anlatıyor.

Türkiye açısından da detaylı bilgilerin verildiği bu konudaki arşive alttaki QR kodu okutarak ya da www. birbucukderece. com adresini ziyaret ederek ulaşabilirsiniz.

İnternet Sitesini Ziyaret Edin

Trend tabir “Küresel Isınma” nedir?

Küresel ısınma kısaca; atmosfere salınan gazlar nedeniyle oluşan sera etkisinin gezegenin ortalama sıcaklığını arttırması.

Aslında su buharı, karbondioksit, karbon monoksit, halokarbon, metan, azot oksit ve ozondan oluşan bu gazlar atmosferimizdeki ısıyı yaşanabilir seviyede tutmaya yarıyorlar.

Bunu ise güneşten gelen ısıyı atmosfer içinde tutup uzaya kaçmasını engelleyerek yapıyorlar. Yani sera gazları olmasaydı yeryüzü sıcaklığı 33°C daha düşük olacaktı ki bu -18°C civarına tekabül ediyor. Bu da demek oluyor ki canlı yaşamını sera gazlarına borçluyuz.

Dolayısıyla sorun sera gazları değil, insan faaliyetleri sonucu atmosferde gereğinden fazla birikmeleri ve küresel sıcaklık ortalamasını aşırı derecede arttırmaları.

Peki sıcaklığın artması neden riskli? Bunu birkaç örnek ile anlatalım.

Sera gazları güneşten kaynaklanan ısıyı yeryüzünde tutarak gezegenin sıcak kalmasını sağlar demiştik. Gece olduğunda ise bu ısının bir kısmı havaya bırakılır ve ısı kaybı oluşur. Sürekli belirli bir dengede artıp azalan ortalama ısı miktarı dünyanın farklı bölgelerinde farklı yaşam formlarına elverişli koşullar sunar. Kutuplarda çok daha aşağılara inen ısı, ekvatora doğru artar. Bütün dünya göz önüne alındığında ise ortalama ısı 15 derecedir.

Ve işte “sera etkisi” bu muazzam dengeyi bozar. Kutuplardaki ısı artışı buzulların erimesini, dolayısıyla deniz seviyesinin yükselmesini tetikler. Bu da küresel çapta iklimsel ve mevsimsel değişimleri beraberinde getirir.

Bunun sonuçları açısından bitkileri ele alalım: Sonbaharda yaprak döken ağaç, kışın kurur, baharda çiçek açar, yazın meyve verir. Küresel ısı artışıyla beraber gün ışığına aşırı maruz kalan bitkiler erkenden çiçek açabilir ancak normal meyve verme zamanında kuruyabilir.

Sera gazlarının etkisi ile anormal ısınan atmosferimizde hava basıncı da değişir.

Yağmur yağması gerekirken kurak döneme girilmesi ya da aşırı yağışlar yüzünden sellerin yaşanmasının başlıca sebeplerinden biri bu değişimdir.

Nereye Gidiyoruz?

Bilim insanları her geçen gün durumun vahametini ortaya çıkaracak yeni bir bulgu ile karşımıza çıkıyor. Bunlar kara, hava ve denizde oluşan bozulmaları, bitki ve hayvan popülasyonundaki azalmayı açıklayan raporlar. Verileri bir araya getirdiğimizde, yani resmin tamamını görmek için birkaç adım geri çekilip baktığımızda korkunç bir manzara çıkıyor. Öncelikle buzullardaki erimelerden başlamak gerek. Artan sıcaklıkla birlikte kutuplardaki buzul erimesi deniz seviyesinin yükselmesine neden oluyor.

Yapılan araştırmalara göre bu seviye son 20 yılda 15-20 cm yükseldi. Bu şekilde devam ettiği takdirde gelecekte birçok yerleşim yeri sular altında kalacak. O bölgelerde oluşacak fırtınaların yaratacağı dalgalar da büyük risk teşkil ediyor. Ayrıca yükselen deniz seviyesi yüzünden yıkıcı erozyonlar, seller, tarım topraklarının yok olması, bazı hayvan ve bitki türlerinin yok olma tehlikesine girmesi gibi durumlar kaçınılmaz.

Pek bilinmeyen bir risk de söz konusu. Okyanuslar güçlü bir

sera gazı olan karbondioksiti absorbe ederler. Ancak içerdikleri karbondioksit miktarının artmasıyla beraber okyanus suyu da asidik bir hal alacak ve okyanus canlıları yok olma tehlikesi yaşayacak.

Ayrıca aşırı ısınmaya bağlı olarak göl ve nehir kapasitesi azalacağından su sıkıntısı baş gösterecek. En büyük içme suyu kaynaklarımızdan yer altı suları da bu azalmadan nasibini alacak. İçmeye bile su bulamayan insanoğlu temizlikten de mahrum kalacağından ölümcül salgın hastalıklar artacak.

Bütün bunların yanında habitattaki bozulmalara bağlı genetik mutasyonlar, gece gündüz sıcaklık farkının azalması, kasırga ve hortum gibi afetlerin artması, asit yağmurları ve çölleşme gibi durumlar da cabası.

Yaşanan tüm bu sıkıntıların getirdiği jeopolitik ve psikolojik gerilim nedeniyle uluslararası anlaşmazlıklar, devletler arası sıkıntılar, hatta savaşlar da kapıda olacak. Bu da en nihayetinde insanlık için toplumsal çöküşü de beraberinde getirecek.

OKYANUSLAR GÜÇLÜ BIR SERA GAZI OLAN KARBONDIOKSITI ABSORBE EDERLER. ANCAK IÇERDIKLERI KARBONDIOKSIT MIKTARININ ARTMASIYLA BERABER OKYANUS SUYU DA ASIDIK BIR HAL ALACAK VE OKYANUS CANLILARI YOK OLMA TEHLIKESI YAŞAYACAK.

Atmosferdeki ısı artışının sayısız olumsuz sonuçlarından yalnızca birkaçını saydık.

Mevcut dengenin bozulması durumunda benzeri sorunlar katlanarak artacak.

73

v

Buzullar bir gecede erise ne olurdu?

Elbette bu teknik olarak imkânsız ancak simülasyon mantığıyla yaklaşıp böyle bir şey gerçekleşseydi neler olabilirdi diyerek zihin cimnastiği yapalım, ne dersiniz?

Buzullarımızın yüzde 99’u Grönland ve Antarktika’da bulunuyor. Bunlar bir gecede eriseydi küresel deniz seviyesi bir anda 66 metreye kadar yükselirdi. Bu durumda dünya nüfusunun neredeyse %40’ı evini kaybederdi çünkü New York, Londra, Lizbon ve Amsterdam gibi şehirlerin önemli bir kısmı sular altında kalırdı.

Felaketten İstanbul, İzmir, Antalya gibi önemli şehirler de nasibini alırdı.

Tüm dünyaya yayılan fazla miktardaki deniz suyu yer altı su rezervlerine de sızacağından neredeyse tüm içme suyu kaynaklarımıza tuzlu su karışırdı. Susuzluğun nasıl bir yok oluş getireceğini az çok tahmin edersiniz.

Henüz en kötüsünden bahsetmedik bile; zira okuduklarınız kaosun ilk adımlarıydı. İleriki adımlarda ise okyanusların su sıcaklığındaki değişimlere bağlı olarak bazı dengelerin şaşması muhtemel.

Bunlardan biri de Meksika Körfezi’nden başlayıp Kuzey Avrupa’ya kadar devam eden Körfez Sıcak Su Akıntısı. Gulf Stream olarak bilinen bu akıntı Kuzey Avrupa’ya yaşanabilir düzeydeki sıcak havayı sağlıyor. Dolayısıyla onun seyrinin bozulması ya da tamamen yok olması dondurucu soğuklara neden olacağından Avrupa’da minik bir buz çağı başlayacağını söyleyebiliriz. Evet hemen yanı başımızdan söz ediyoruz.

Ayrıca unutmamak gerekir ki buzullar yalnızca kutuplarda yok.

Yüksek dağların tepelerindeki tatlı su buzulları milyonlarca insan için içme suyu anlamına geliyor. Bunlardan

en önemlisi Himalaya buzulları ve Asya’da yaklaşık 800 milyon insan içme suyu ihtiyacını buradan karşılıyor.

Ancak bu buzulların önemli bir görevi daha var: Bazı toksik kimyasalları içerisinde hapsetmek. Bu da demek oluyor ki buzullar erirse, yer altı sularına karışan toksik maddeler kalan içme suyunu da zehirler.

Evet buzulların bir gecede, ayda, yılda hatta yüz yılda tamamen erimesi mümkün değil. Bunun için normal şartlar altında yüz binlerce yıl gerekiyor. Ancak sadece bir asırda bizi bu noktaya getiren insanoğlunun yaptıklarını düşünürsek bu zaman aralığı kısalabilir. Dolayısıyla hatalarımızdan ders alarak, geleceği ödünç aldığımız torunlarımız için şimdiden çözüm arayışına girmeliyiz.

BUGÜNE DEK NE YAPTIK? Her şey olumsuz gibi gözükse de küresel ısınma karşıtı birçok çaba var. Küresel ısınmayı ana gündem maddesi olarak benimsemiş bazı küresel örgütler ve sivil toplum kuruluşları farkındalık arttırmaya çalışıyorlar. Felaketin ölçeği düşünüldüğünde bu çabalar okyanusta su damlası olsa da yola çıkılmış olması önemli.

Bu konuda ilk adım 50’li yıllarda atıldı. O yıllardaki konferans ve seminerler ilk toplumsal farkındalık çalışmaları. Küresel ısınma konulu ilk ciddi toplantı ise 1979’da Dünya Meteoroloji Örgütü tarafından Birinci Dünya İklim Konferansı adıyla düzenlendi. 1980’li yıllarda Avusturya

KYOTO PROTOKOLÜNE DÜNYA ÜLKELERININ KATILIM DAĞILIMINI GÖSTEREN BU HARITADA KOYU YEŞILLER KATILAN VE IMZALAYANLARI, AÇIK YEŞILLER YALNIZCA IMZALAYANLARI IFADE EDIYOR. TURUNCU RENK IMZALAYIP ANLAŞMAYI ONAYLAMAYANLARI, KIRMIZI IMZALAMASINA RAĞMEN ANLAŞMADAN ÇEKILENLERI, SARILAR IMZA SÜRECINDE OLANLARI, GRILER ISE IMZALAMAYANLARI GÖSTERIYOR.

74

ve Kanada’daki toplantılarda iklim değişikliği ile ilgili atılması gereken siyasi adımlar tartışıldı. Toronto’da 1988’deki “Değişen Atmosfer” konferansında karbondioksit salınımını 2005’e kadar yüzde 20 azaltma önerisi gündeme geldi.

1990’a gelindiğindeyse Cenevre İkinci Dünya İklim Konferansı düzenlendi ve Türkiye’nin de aralarında bulunduğu 137 ülke sera gazı salınımının kontrol altına alınması hususunda anlaşma imzaladılar.

Mevzunun en acı tarafı tam da bu noktada başladı. 1997’de Japonya’nın Kyoto şehrinde, 160 ülkeden gelen 10 binden fazla bilim insanı ve hükümet yetkilisinin katıldığı bir

konferans yapıldı. Hazırlanan Kyoto Protokolü’ne göre katılımcı ülkeler 1990 yılı itibarıyla yaptıkları sera gazı salınımını 2008-2012 arasında yüzde 5,2 azaltacaktı. Toplam sera gazı salınımının yüzde 25’ini tek başına üreten ABD için bu rakam yüzde 8 olarak belirlendi. Ancak protokol en az 55 ülkenin parlamentosu tarafından kabul edildiği zaman yürürlüğe girecekti. Ne var ki 2000 yılına kadar sadece 22 ülke kabul etti. Üstelik ertesi yıl ABD, protokolü kısıtlama olarak gördü ve ekonomik çıkarlarına uymadığı gerekçesi ile anlaşmadan çekildi. Bu arada Türkiye’nin İklim Değişikliği ve Çerçeve Sözleşmesine 2004 yılında 189. ülke olarak katıldığını ekleyelim.

NE YAPMALI? Gördüğünüz gibi herkesin bildiği ama kimsenin çözmek için ciddi çaba sarf etmediği o tehlike adım adım yaklaşıyor. Sera gazı emisyonları mevcut şekilde devam ederse, küresel ısınma 2030 ila 2052 yılları arasında 1,5ºC’yi geçebilir.

Bu sınırı aşmamak için küresel emisyonları 2030’da 2010 yılına göre %45 azaltmak, 2050’da ise sıfıra düşürmek gerekiyor. Bu yüzden tarım, enerji, sanayi, yapılaşma, ulaşım yani her alanda hızlı ve geniş kapsamlı dönüşüm gerekiyor.

Bazı sivil toplum örgütlerinin takdire şayan çalışmaları maalesef kanun koyucular tarafından resmi eylem planına dönüştürülmediği sürece bunlar romantik yaklaşımlar düzeyinde kalacak.

Bu arada yalnızca hükümetleri ve kanun koyucuları suçlamak yersiz.

Zira çevreye verilen zararın en büyük sebebi modern uygarlığın küresel tüketim toplumuna evrilmiş olması. Biz tükettikçe, yerine daha fazlası konuluyor.

Bireysel bazda yapılacaklar belli: optimum hayat standartlarını koruyarak maksimum tasarruf sağlamak. Enerji tüketimi bunların başında geliyor. Evimizden başlayan tasarruf refleksini, yeterince istersek ülkelerimizin politikalarına da yansıtabiliriz. Örneğin kömür, petrol, benzin, doğal gaz gibi fosil yakıtlardan ziyade güneş, rüzgâr, dalga, jeotermal, hidrolik ve biyokütle enerjisi gibi yenilenebilir temiz kaynaklara yönelim için hükümetlere baskı yapabiliriz. Artık elektrikli otomobiller üretilmeye başladı. Petrol ürünleri kullanan otomobil üretiminin durması için direnç gösterebiliriz.

Su hayat demek. Dolayısıyla temel ihtiyaçları giderecek su tüketimini minimuma indirerek tasarruf edebiliriz. Ülkelerin su kaynakları konusundaki yanlış politikalarına karşı durarak daha büyük ölçekli bir fark yaratabiliriz. Aynı yaklaşım ormanlarımızın korunması için de geliştirilebilir.

Çevremizdeki her şey birer sanayi ürünü. Bu ürünlerin gereksiz tüketimine karşı durarak üretim silsilesine olumlu etkide bulunabiliriz. Tüketicilerin bu itici gücü sanayi altyapılarından üretim süreçlerine dek tüm aşamaların çevresel duyarlılıkla gözden geçirilmesine katkı sağlayacaktır.

Kontrol altına alınıp azaltılan sanayi kirliliği, kötü gidişi tersine çevirebilir çünkü henüz çok geç değil.

Bu konulardaki bireysel sorumluluklarımızdan kaçamayız; sivil toplum kuruluşları aracılığıyla kamuoyu oluşturulmasına katkıda bulunabiliriz. Unutmamalı ki gelecekte yaşanacağı ön görülen problemler hepimizin mesuliyetinde. İçimize çektiğimiz temiz havayı, boğazımızdan geçen tatlı suyu, yediğimiz lezzetli sebze ve meyveleri çocuklarımız ve torunlarımız da tadabilsin diye bizim de elimizi taşın altına koymamız gerekiyor.

Küresel Isınmanın 1,5 Dereceyi Aşmaması İçin Ne Yapmalı?

Yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanmalı

Enerji verimliliğini arttırmalı

Fosil yakıtları terk etmeli

Ormansızlaşmayı önlemeli

Altyapıları çevresel açıdan gözden geçirmeli

İş gücünde çevresel süreçleri dikkate almalı

75

v

Küçücük kalbine dev bir gezegeni sığdıran kız

GRETA THUNBERG Kimse ondan böyle büyük bir sorumluluğu omuzlarına yüklemesini beklemezken o, yaşadığı çevre ve gelecek nesiller için üstüne düşeni yapıyor.

Konuşması, üslubu ve küresel görevine olan adanmışlığı ile herkesi kendine hayran bırakıyor.

Evet Greta Thunberg’den bahsediyoruz. Hani bazen sıcak, bazen kızgın bakışları ama hep kararlı duruşuyla aklımıza kazınan şu genç kız.

Greta henüz 8 yaşındayken küresel ısınma, iklim değişikliği, çevre kirliliği gibi kavramlarla tanışmış. Bu sorunların bütün dünyayı etkilediğini ve kaynağının biz insanlar olduğunu öğrenmiş. Çözümünde ne derece yetersiz kaldığımızı fark ettiğinde ise 11 yaşında depresyona girmiş. İki ay boyunca yemek yemeyi ve konuşmayı reddetmiş. Sonrasında otizmin bir türü olan asperger sendromu, obsesif kompulsif bozukluk ve seçici dilsizlik teşhisleri konmuş. Yani yalnızca çok gerektiğinde konuşur hale gelmiş.

Ancak bu hayattaki esas rahatsızlığının insanların gezegen konusundaki umursamaz tavırları olduğunu fark edince bir adım atmış: İklim aktivizmi.

2019 Nobel Barış Ödülü’ne aday gösterilen Greta, Time dergisinin de ilgisini çekti. 2018’in en etkili 25 gencinden biri seçilen aktivist, tüm yetki sahiplerine en can alıcı sorusunu sordu: “Biz insanlık olarak cani miyiz? Bile bile kitlesel yok oluşun önünü mü açıyoruz?” Sanırız belli sebeplerden cevap almayı hiç beklemedi ama 16 yaşındaki birinin büyüklerine böylesi bir soru sorması bile yeterince acı verici değil mi?

Greta’nın Eylül 2019’da düzenlenen Birleşmiş Milletler İklim Zirvesi’ndeki vurucu konuşmasının bu karşı duruşu bir adım ileri taşıdığı da tartışılmaz. Tüm 76

Greta, 2015’te imzalanan Paris Anlaşması gerekliliklerinin yerine getirilmesini istiyor. Hükümetler Arası İklim Değişikliği Paneli raporlarının dikkate alınmasını ve küresel ısınmada 1,5 derecelik artışın aşılmamasına dikkat çekiyor. Sera gazı emisyonlarının azaltılması, fosil yakıt tüketiminin kısıtlanması hatta durdurulması gerektiğini haykırıyor.

Onu cuma günleri okula gitmeyerek İsveç parlamento binası önünde yaptığı iklim grevlerinden hatırlayanlar vardır. Bu “Gelecek için Cuma” adlı bir harekete dönüştü ve o denli etki yarattı ki ülkesi İsveç’teki kamuoyu kısa sürede küresel boyuta ulaştı. Birçok ülkede binlerce öğrenci, dünyayı bu noktaya getiren büyüklerine sağlam bir tokat atacak bu harekete dahil olup cuma günleri protestolar yaptılar.

Bu çabalar meyvelerini verdi. Ünlü doğal yaşam uzmanı Sir David Attenborough, birlikte katıldıkları bir programda Greta’ya “Benim gibi doğal yaşam savunucularının 20 yıldır başaramadığını, sen başardın” dedi ve İngiltere'deki son genel seçimde iklim konusunun gündeme gelmesinin tamamen Greta sayesinde mümkün olabildiğini ekledi.

Bazı çevrelerce kuşkuyla yaklaşılan Greta'nın fazla endişeli ve sert tutumunun altında asperger sendromu, obsesif kompulsif bozukluk gibi sebepler yatıyor.

Ancak bu durum küresel bir felaketin kapımızda olduğu gerçeğini değiştirmiyor.

GRETA’NIN 2019’DA BAŞLATTIĞI, DÜNYADA PEK ÇOK ÇOCUK VE YETIŞKININ DESTEKLEDIĞI “GELECEK IÇIN CUMA” HAREKETI, KÜRESEL IKLIM GREVINE DÖNÜŞTÜ. BU PROTESTOLARA, ARALARINDA TÜRKIYE’NIN DE BULUNDUĞU 270 ŞEHIRDEN 70 BIN KADAR ÖĞRENCI KATILDI.

dünyada hayranlık ve ilgi uyandıran şu sözleri hatırlayalım: “Ben sadece bir çocuğum. Benim burada değil, okulda olmam gerek. İnsanlar ölüyor, ekosistemimiz çöküyor, kitlesel yok oluşla karşı karşıyayız ama siz sadece para ve ekonomik büyümelerinizden bahsediyorsunuz. Buna nasıl cüret edersiniz? Bizi hayal kırıklığına uğratıyorsunuz ama gençler artık ihanetinizin farkına vardı. Gelecek nesillerin gözü üstünüzde olacak.

Böyle davranmaya devam ederseniz başarısız olacaksınız. Başarısız olursanız da insanlık tarihinin en kötüleri olarak anılacaksınız.”

Greta’nın TED konuşmasının her kelimesi o kadar etkileyici ki herhangi bir politikacı, bilim insanı hatta aktivistten daha önce duyamadığınız ve duyamayacağınız tespitler var.

Alttaki kodu telefonla okutup dil seçeneklerinden Türkçe’yi seçerek dikkatle izlemenizi ya da açılan linkteki Türkçe konuşma metnini okumanızı tavsiye ederiz.

v S O S Y A L

S O R U M L U L U K

HER ŞEY ÇOCUKLAR VE GELECEĞIMIZ IÇIN Bazı insanlar vardır ki hayatı bambaşka algılayıp diğerlerine ilham olurlar. Bu öyle bir silsile yaratır ki birey, toplum ve sonunda dünya değişir ve güzelleşir. İşte buna bir nebze katkısı olan birkaç iyilik hareketi…

Bisikletli Kütüphaneci yollara düşerek köy çocuklarına ulaşıyor Bisikletinin arkasına monte ettiği römorkuyla Bitlis’in köy okullarını gezip kitap hediye eden, çocuklara yeni dünyaları keşfetme imkânı tanıyan biri var bu ülkede: Hakan Yücel; namıdiğer Bisikletli Kütüphaneci.

Bitlis İl Kütüphanesinde kütüphaneci olarak çalışan bu güzel yürekli insan 1950’li yıllarda Ürgüp yöresinde Halk Kütüphanesi hizmetinin köylere at, eşek ve katır sırtında götürülmesini sağlayan ve “Eşekli Kütüphaneci” olarak tanınan Mustafa Güzelgöz’den esinlenmiş.

78

Kurumundan bağımsız olarak izin günlerinde bisikletiyle yollara düşen Yücel, 18 Şubat 2017’den bu yana 1.779 km yolu kat etmiş ve 46 köy okuluna ulaşmış. Yüzlerce çocuğa 8 bine yakın kitap dağıtan Yücel, bu güzel çabaya devam etmeye kararlı.

Mesleki becerilerinden de yararlanan Bisikletli Kütüphaneci, gönüllülerin hediye ettiği kitapları öğrencilerin yaş grupları ve ilgi alanlarına göre sınıflandırıp öğrenci sayısını dikkate alarak okullara ulaştırıyor.

Köy okullarındaki çocuklara okuma sevgisi ve alışkanlığı kazandıran Yücel, aynı zamanda kütüphanecilik mesleğinin bilinirliğini ve saygınlığını arttırmasıyla toplumsal bir fark da yaratıyor.

“Kimsenin uğramadığı, sadece ismi bilinen en uzak köylerde okuyan çocuklarımızı görmeye ve gönüllülerden gelen kitap, oyuncak ve zeka oyunlarını onlara ulaştırmaya çalışıyorum” diyen Yücel, oldukça zorlu yol ve hava koşullarında dahi yılmıyor.

Bunu yaparken zamanla da yarışıyor çünkü okulun son zili çalmadan köylere yetişmesi gerekiyor.

Kendini çocuklar için bir hediye paketi gibi gördüğünü, bu yüzden okullara giderken rengârenk giyindiğini söyleyen Yücel, bu sayede gönüllülerin gönderdiği kitapların çocuklar için daha kıymetli olarak algılandığına inanıyor.

Bu kitapları araba ya da kargoyla da iletebileceği halde bizzat teslim etmeyi tercih eden kütüphanecinin motivasyonunu ise şu ifadesinden anlamak mümkün: “Köylere uğrayan yabancı sayısı senede bir veya ikidir.

Onlar için özel olarak geldiğimi ve kitap getirdiğimi söylüyorum. Keyifli dakikalar yaşıyoruz bütün çocuklarla.

Hele hele Akbulut Mezrasında kitapları çıkarttıkça gözlerinin içi gülen ve yerinde duramayan güzel kızımızı asla unutmayacağım.”

Hakan Yücel’i Instagram’da @hakanyuc13 adresinden takip edebilir, kendisiyle yapılan röportajları alttaki QR kodları okutarak izleyebilirsiniz.

Yücel’in bir diğer motivasyonu ise o çocukların hepimiz sayesinde okuyacak ve ülkemize faydalı bireyler olacaklarına olan inancı. “Ben bir tohum atıyorum, bir iki kez gittiğim köylerde filizlerini görebiliyorum. İlerleyen zamanlarda onlar fidan olacak” diyen hayırsever, gücü yettiğince ve kendisine kitap bağışları ulaştıkça bu iyilik serüvenine devam edeceğini söylüyor.

Bisikletli Kütüphaneci’nin esin kaynağı Eşekli Kütüphaneci Bisikletli Kütüphaneci Hakan Yücel, bu gönüllü projesinde bir Cumhuriyet çocuğu olan, Ürgüplü kütüphane memuru Mustafa Güzelgöz’den etkilenmiş. Güzelgöz’ü ABD’de düzenlenen dünya çapındaki bir sosyal sorumluluk ödülüne kadar götüren özelliği ise 1950’lerde bağış olarak toplamaya başladığı kitapları eşeğiyle civar köylere ulaştırmak. Güzelgöz bu güzel çabasını “gezici kütüphane” olarak adlandırsa da o “eşekli kütüphaneci” olarak tanınmış ve çok sevilmiş.

Büyük bir eğitim gönüllüsü olan bu hayırsever, hayalini gerçekleştirirken türlü zorluklara da katlanmış. “İnsanlar ölür; ölmeyen bir şey varsa kitaptır” diyerek üst makamları ikna etmiş ve gönüllülerden topladığı kitaplarla 12 köy kütüphanesi açmış. Bununla yetinmemiş, kısıtlı imkânlar nedeniyle kütüphane açılamayan yerlere gezici

kütüphanesiyle ulaşmış; üstelik bir eşeğin sırtına kitap dolu bir sandık yükleyip köy köy dolaşarak. Gezici kütüphane yıllar içinde 5 eşek, 3 at ve 2 katırla dolaşarak halka kitap sevgisini aşılamaya çalışmış ve başarmış da.

En çok da kadınların kitap okuması için yıllarca çırpınmış Mustafa Güzelgöz.

Ev hanımları kütüphaneye gelsin diye Zenith ve Singer markalarına mektup yazarak bağış olarak aldığı 12 dikiş makinesini kütüphanelere yerleştirmiş.

Elbette gelen tüm kadınların eline birer kitap tutuşturmayı da ihmal etmemiş.

EDEBIYATIMIZDA KÖY ROMANLARIYLA BILINEN FAKIR BAYKURT, HASTA YATAĞINDA YAZDIĞI SON ROMANI “EŞEKLI KÜTÜPHANECI”DE KITAPSEVER CUMHURIYET ÇOCUĞU MUSTAFA GÜZELGÖZ'Ü KONU EDINMIŞ.

1974’e kadar 20 sene boyunca birçok hayata dokunan Mustafa Güzelgöz, sadece Hakan Yücel’e ilham olmamış.

Edebiyatımızda köy romanlarıyla bilinen Fakir Baykurt, hasta yatağında yazdığı son romanı “Eşekli Kütüphaneci”de bu kitapsever Cumhuriyet çocuğunu konu edinmiş.

Yandaki QR kodu okutarak, rahmetli gazeteci Tayfun Talipoğlu’nun 2005’te aramızdan ayrılan Mustafa Güzelgöz ile yaptığı röportajı izleyebilirsiniz.

79

v

Oyuncak Kardeşliği çocukların yüzünü güldürüyor Güzel ülkemizin bir köşesinde, gönüllülerden gelen oyuncakları dağıtarak çocukların yüzünü güldüren biri var: Ümit Kavak. Şanlıurfa’da kafe işleten, aynı zamanda amatör fotoğrafçı olan Kavak’ın fark yaratan projesinin adı “Oyuncak Kardeşliği”.

Bu proje kendiliğinden gelişmiş.

Suriye'deki savaştan kaçanların ve mevsimlik işçilerin çocuklarının durumundan etkilenerek onları fotoğraflayan ve sosyal medya hesabından paylaşan Kavak önce yakın çevresinin takdirini toplamış. İstanbul’dan arayan bir arkadaşı fotoğraflardaki çocuklara eski oyuncaklarını yollamak istediğini söylemiş. Bunu memnuniyetle kabul eden Kavak, kendi imkânlarıyla oyuncakları dağıtmaya başlamış. Her gittiği köyde çocukların aldığı hediyeler karşısındaki mutluluğu gösteren fotoğraf ve videoları sosyal medyada yayınlayarak ülke çapında ses getiren Kavak’ın bu iyilik hareketi, kısa süre sonra “Oyuncak Kardeşliği” platformuna dönüşmüş ve daha çok gönüllüye ulaşabilmiş.

Hayırseverlerin kargolarında artık sadece oyuncaklar yokmuş; giysiler, ayakkabılar, kırtasiye, kişisel temizlik malzemeleri ve daha birçok şey. Bu hediyeleri kendi imkânlarıyla Şanlıurfa ve çevre illerin kırsal bölgelerine ulaştırmayı başaran Kavak “Çocuklar oyuncakları alır almaz keşfetmeye başlıyorlar ve gözlerine nemli bir gülümseme yayılıyor” diyor. Çünkü 80

oyuncağın bir çocuk için sadece o ânı iyileştirmediğini, onu hayal kurmaya teşvik ettiğini, sanata yatkınlığını arttırdığını, arkadaş olmayı ve sahiplenmeyi öğrettiğini, özgüven sağladığını, kısacası geleceğini çözümlediğini söylüyor Kavak.

Dolayısıyla mottosunun “dünyanın bütün oyuncakları bana gelsin ve dağıtayım değil, tam tersi birkaç kişiye ilham olup yaşadıkları yerlerdeki çocuklara onları sevdiklerini hissettirmelerini amaçlıyorum” diyor. Projede bunu belki de en çok yansıtan görüntü ayakkabı hediye edilen 26 yaşındaki zihinsel engelli Mehmet Said Bilgiç'in sevinci olmuş. Bu görüntüler çok konuşulmuş ve “Oyuncak Kardeşliği”ne olan gönüllü desteğini arttırmış.

2018 başında başlamış olmasına rağmen savaş mağduru, eğitimden mahrum, ailevi ve maddi sıkıntıları olan on binlerce eve ve çocuğa ulaşan Kavak, bu yola neden çıktığına dair ise şunları söylüyor: “Ceylanpınar benim büyüdüğüm sınır ilçesi; biraz unutulmuş, biraz yılgınlık hakim insanlarda ve çocuklarda. Buradaki çocukların güzel şeylere ve sevgiye çok ihtiyacı var. Sevgiyle büyümüş bir çocuk asla topluma zarar veremez. Bu çocukları topluma kazandırdığımız zaman, bu bizim hayatımıza da yansıyacaktır.” İlerleyen dönemlerde projeye uygun bir araç alıp tüm Türkiye yollarına düşmeyi hayal eden Kavak, projenin daha çok çocuğa ulaşması için kısa film ve fotoğraf sergisi de yapmak istediğini söylüyor.

Oyuncak Kardeşliği’ni Instagram’da @oyuncakkardesligi adresinden takip edip gönüllü olabilirsiniz. Ümit Kavak’ın projesinden bahsettiği TED konuşması için ise alttaki QR kodu okutabilirsiniz.

Çağın Göz Hastanesi Kitap Bağışı Kampanyamız büyük ilgi görüyor Sağlık sektöründeki başarılarımızın yanı sıra, sosyal ve kültürel çalışmalarımızla da dikkat çektiğimize inandığımız Çağın Göz Hastanesi olarak yıllardır bir Kitap Bağış Kampanyası yürütüyoruz. “İnsan okudukça özgürleşir” politikasıyla Kocaeli genelinde yürüttüğümüz bu kampanyada toplanan kitapları ihtiyaç sahibi okul ve kütüphanelere ulaştırmayı hedefleyen kurumumuz, ilimizdeki duyarlı vatandaşların büyük desteğini görüyor.

Toplanan yüzlerce kitap yalnızca Kocaeli değil Anadolu’nun diğer illerindeki okullara ve kütüphanelere iletilerek birçok çocuğumuza ulaştı bile.

Kampanyamızın bağış kutusunu hastane girişimizde, zaman zaman da yoğun ziyaretçisi olan alışveriş merkezlerinde bulabilirsiniz. Başka hayatlara dokunmak isteyenlerden biriyseniz, okumadığınız kitapları bağış kutumuza atmanızı diliyoruz.

81

v

SALYANGOZ SIRTINA KURULAN

G E Z I

Bazı şehirler vardır, algımızın ayarlarını düzeltmek için davet ederler bizi: Cittaslow, yani Sakin Şehirler bu türden yerler. Kulak kabartınca usulca şöyle söylüyorlar: Zamanın ve hayatın tadına varmak için yavaşla ve etrafına bak!

Sırtını dağlara yaslayıp güneşe yüzünü dönen, adımlarını yağmurun adımlarına uyduran insanların yaşadığı, salyangoz sırtına kurulan bu şehirlere uğrayalım istedik bu sayımızda.

ELA KORGAN Cittaslow, yerel kültürlerini ve doğal güzelliklerini koruyan şehirleri ve diğer küçük yerleşim yerlerini destekleyip onurlandırmak için yola çıkan bir hareket.

Temel amaç; kentlerin kendi kimliklerine sahip çıkarak küreselleşme sonucu ortaya çıkan birbirine benzeme ve aynılaşmanın önüne geçmek.

SAKIN ŞEHIRLER’IN LOGOSUNDA DOĞANIN EN YAVAŞ CANLILARINDAN SALYANGOZ KULLANILIYOR.

Bu hareketin nerede başladığını, kimlerin aklına geldiğini merak edebilirsiniz, hemen söyleyelim: Cittaslow, İtalya’nın dört küçük kentinin belediye başkanlarının 1999’da kurdukları bir oluşum. İtalyanca “Citta (Şehir)” ve İngilizce “Slow (Yavaş/Sakin)” kelimelerinden türetilmiş ve “Sakin Şehir” anlamına geliyor. Logosundaki salyangoz doğanın en yavaş canlılarından olması sebebiyle bu hareketin felsefesini esprili şekilde yansıtıyor.

Cittaslow hareketi kimilerimiz için neredeyse bir ütopya kentini hedefliyor. İnsanların birbirleriyle iletişim kurabilecekleri, sosyalleşebilecekleri, kendine yeten, sürdürülebilir, el sanatlarına, doğasına, gelenek ve göreneklerine sahip çıkan, alt yapı

82

sorunlarını çevreci şekilde çözen, yenilenebilir enerji kaynakları kullanan, teknolojinin kolaylıklarından yararlanan kentler kurmak bu hareketin olmazsa olmaz kuralları. Bunu sağlayan kentler Cittaslow (Sakin Şehir) olarak adlandırılıyor ve salyangoz logolu bir nişan alıyorlar.

Cittaslow felsefesi hayatın, yaşamaktan zevk alınacak bir hızda deneyimlenmesini savunuyor. Tadına varılacak anları fark edebilmek için zamanı bir nevi yavaşlatma ve algılarımızı sonuna kadar açma da diyebiliriz.

Sakin Şehirler hareketinin dünyayı farklı algılayan bir de manifestosu var. “Bunlar; eski zamanlara meraklı insanları, zengin tiyatroları, meydanları, kafeleri, atölyeleri, restoranları ve ruhani yerleri, bozulmamış manzaraları, sevimli zanaatkârları olan şehirler. İnsanların hâlâ mevsimlerin yavaş seyrini fark edebildiği, hakiki ürünlerin tadına varabildiği ve kendine özgü gelenekleri olan yerler…” diyen hareket, zamanı bu şehirlere özgü ağırlaştırarak, ölümsüzlüğü değilse de keyifli hayat reçetesini keşfetmiş gibi görünüyor.

ZAMAN YOLCULUĞU VEYA CITTASLOW’A SEYAHAT Sele dönüşüp önüne kattığı her şeyi mahveden bir sağanak değil buralarda zaman; ince ince yağan bereketli bir yağmur. Cittaslow sakinleri büyük şehirlere özgü, insanları hasta eden çoğu alışkanlığını kaldırıp çöpe gönderiyor. Böylece yaşamının hemen her ânına kıymet veriyor bu şanslı kitle.

Bu şehirlerde çocuklar bilgisayar karşısında zamanını bir çırpıda öğütmek yerine, onlar için ayrılmış alanlarda yani sokaklarda ânın tadını çıkararak anılar biriktiriyor; yetişkinler toprakla hemhal oluyor ve mahallelilik kültürüyle sosyal anlamda aktif kalarak hayata dair endişeleri olabildiğince azaltıyor.

Sakin Şehirleri ayrıcalıklı kılan özelliklerini daha detaylı anlatarak iştahınızı iyice kabartmak peşindeyiz.

Mesela buralarda sahip olunan değerlerin korunması ve iyileştirilmesi değişmeyen kural. Yerel halkın ve ziyaretçilerin gürültü ve hava kirliliğinden arınıp rahat nefes alabilmeleri için araçların giremeyeceği

alanlar yaratılıyor. İnsanları bisiklet sürmeye ve yürüyüşe özendirecek alt yapılar oluşturuluyor. Avrupa’da özendiğimiz bisiklet ile ulaşım modeli Cittaslow insanlarının sıkça kullandığı bir yöntem.

Sakin Şehirler, küreselleşme ve kapitalist düzenin burnunu topraklarına sokmasından da pek hoşlanmıyor. Fastfood ürünlerin satıldığı mekânlara karşı pek misafirperver değiller. Yaşamı dinamik kılan önemli yapı taşlarından “sağlıklı beslenme” bu şehirlerin olmazsa olmazı arasında. Halkın organik besinler tüketebilmesi, yerel ürünlerini satabilmesi için ortamlar oluşturuluyor.

Okullarda çocuklara sağlıklı beslenme ile ilgili bilinçlendirici eğitimler de veriliyor. Yani bu şehirler insanlarına sağlık dolu bir yaşam vadediyor. Özetle bu güzel hayal kentler çoğumuzun çocukluğundaki yaşamı geri getirerek zamanda yolculuğun kısa yolunu keşfetmiş görünüyor.

NEREDE BU SAKIN ŞEHIRLERIMIZ? Cittaslow hareketinin dünya çapında 30 ülkede 208 üyesi var.

Başta İtalya olmak üzere ABD, İngiltere, İspanya, Hollanda, Fransa, Güney Kore, Finlandiya’da salyangoz logosunu elde etmiş birçok kent var.

Türkiye’de ise Seferihisar’ın başı çektiği Sakin Şehirlere 16 kent daha eklenmiş.

Gerçi henüz bu unvanı kazanmasa da birçok Anadolu kentimizin daha bu logoyu şehrin girişine asacağından eminiz. Çünkü Ahmet Hamdi Tanpınar’ın da dediği gibi “Doğu beklemenin yeridir.”

NASIL “SAKIN ŞEHIR” OLUNUR? Sakin Şehirlerin sembolü salyangoz logosuna sahip olmak için 7 farklı kategoride 70’e yakın kriterin en az yüzde 50’sini karşılamak gerekiyor. Örneğin nüfusun 50 binden fazla olmaması önemli bir şart. Aksi halde ütopik sayılabilecek hedeflere ulaşmak oldukça zorlaşırdı.

Geleneksel yapıların korunması ve restore edilmesi, el sanatlarının korunması gibi kriterler yerel kültürlerin yaşatılması açısından dikkate alınıyor. Organik ürün üretilmesi, yerel ürünlerin kullanılması, fastfood dükkânları yerine yerel yemeklerin sunulduğu restoranların desteklenmesi de hem yerel tarım ve mutfağı korumak hem de sağlıklı yaşam için sorgulanan kriterler.

Yenilenebilir enerji kullanılması, gürültü ve hava kirliliğine karşı önlemler alınması, trafiğin azaltılıp yayalaştırmaya önem verilmesi de çevre ve sağlık için atılan adımların önemli göstergeleri olduğundan kriter listesinde yer alıyor.

Başvurular kendi ülkesinde salyangoz logosunu almaya ilk hak kazanan kente yapılıyor. Ülkemizde bu adres İzmir’in Seferihisar ilçesi. Bu başvuru daha sonra İtalya’nın Orvieto kentindeki Uluslararası Cittaslow Birliği’ne iletiliyor. Aday kent gerekli kriterleri karşılayacağına dair somut adımlar ve planlar sunup bunları başarabilirse salyangoz logosuna kavuşuyor.

83

v

AKYAKA, MUĞLA Şehir hayatının hızından bunalınca malı mülkü satıp sahil kasabasına yerleşme fikri akla sıkça gelir. İşte size bunu yaptıracak cazibede bir yer: Akkaya.

Akyaka’ya Muğla’dan geliyorsanız, cenneti görmeye hazır olun. Sırtını yeşil dağlara dayamış, yüzünü masmavi Gökova Körfezi’ne dönmüş, küçük, sakin ve huzurlu bir kasaba sizi karşılayacak. Bu noktada Akyaka bir Cittaslow olmanın hakkını sonuna kadar veriyor.

SEFERIHISAR, İZMIR Seferihisar 35 bin nüfuslu, 49 kilometre sahili ile Türkiye’nin en uzun sahil şeridine sahip ilçelerinden biri. Ülkemizin de ilk “Sakin Şehri”.

Belediye’nin “yavaş” felsefesini benimsemesiyle birlikte halk da buna ayak uydurarak kendilerine has kültürlerini korumuş. Seferihisar İzmir’in ilçesi olmasıyla zaten cazibe merkezi olma şansını baştan yakalıyor. İstanbul’dan özgürlüğe adım atmak isteyenler İzmir’de soluğu alır ya bunalınca, Seferihisar da şifa dağıtan sakinliğiyle zamanın dişlileri arasında kaybolanlara bir nevi ilaç.

Kendine has mimari özellikteki ahşap evleri, bakir koyları, Ege’nin kızgın yaz günlerini soğutmaya mahir güçlü rüzgârı, akvaryum misali Azmak Deresi, doğal yaşamın nadide parçaları olan ördekleri, flamingoları, leylekleri, Akdeniz fokları ve eşsiz doğal güzellikleriyle Akyaka’ya yeryüzü cenneti demek yanlış olmaz.

Kafa dinlemek isteyen gezginlerin ararsa bulduğu bu salyangoz sırtını mesken edinmiş kent, zamanı ağır çekim yaşatmaya hazır.

Huzurun kaynaklarından biri olan Seferihisar’ın kaynayan ağustos güneşinin yanında buz gibi bir denizi var. Doğal bir film setini andıran sokakları ve yapılarıyla sükûnetin ev sahibi olan ilçenin markalaşmış mandalinası, güneş, jeotermal ve rüzgâr enerjisi açısından geniş kaynakları ve tarihsel zenginlikleri de var. Sığacık Kalesi, Teos Antik Kenti, Lebedos Antik Kenti, Kasım Çelebi Medresesi, Beyler Köyü Su Kemerleri gibi pek çok tarihi yapı gidilesi, görülesi yerlerden birkaçı.

GERZE, SINOP Gerze, insanların şehir yaşamından kaçıp yerleşmeyi düşlediği; denizi, kumu, güneşi ve yeşilliği bir arada sunan küçük bir sahil kasabası. Çiçek bahçeleri ile ün salan bu kent bütün renkleriyle iyileştiriyor sakinlerini.

Birbirinden güzel bahçeli evleri, hoş sohbetli insanları ve tertemiz havasıyla ünlenen ilçe, Sinop’un en güzel yerleşim yerleri arasında. Gerze sokaklarında dolaşırken bir yandan tertemiz havayı soluyor, bir yandan da evlerin bahçelerindeki çiçeklerin mis kokusunu içinize çekiyorsunuz.

YALVAÇ, ISPARTA Isparta zamanın farklı aktığı bir şehir. Salyangoz logosuna sahip iki ilçesinden biri ise Yalvaç. Şehrin en büyük ilçesi Yalvaç sokaklarında gezdiğinizde tarihin içinde adım attığınızı hissediyorsunuz. Antik dönemin önemli merkezlerinden biri olan ilçe, bölgeye başkentlik yapmış Antiokheia antik kentiyle yan yana kurulmuş. Dolayısıyla tarih boyunca birçok medeniyet gören Yalvaç, nice gezgine de kapısını açmış. Kısacası Yalvaç, 5 bin yıllık zengin tarihini bir günde deneyimleyebilme olanağı sağlayan bir kültür merkezi.

84

Kapitalizme direnen, sahip olduğu bütün zenginliklerin üstüne titreyen bu kent hayatı yavaşlatmak ve anılar biriktirebilmek için birebir.

GÖKÇEADA, ÇANAKKALE Şehrin kalabalığı ve gürültüsünden uzaklaşmak isteyenler için kurulmuş sanki Gökçeada. Adaya adım atıldığı an terk edilmiş Rum köyleri, kekikli tepelerinde özgürce dolaşan keçi ve koyunları, gürül gürül akan çeşmeleri ve asırlık zeytin ağaçları karşılıyor insanı. Bambaşka bir dünyadaymışsınız hissi veren bu ilçe, sakinlik ve doğallık arayanların evi olmuş.

EĞIRDIR, ISPARTA

Adanın bir başka özelliği ise geniş su kaynakları. Bu sayede ana karaya bağlı olmadan kendini idame ettirebiliyor.

Gökçeada aynı zamanda bir organik tarım cenneti. Yolu düşenlerin organik bulduğu her şeyi, özellikle zeytinyağı ve süt aldığı bir durak. Bu arada sakızlı muhallebi, efibadem kurabiyesi, dibek kahvesi ve organik üretim sertifikalı bağların üzümleriyle üretilen şarabını da tadılası.

Göller bölgesinin başkenti ve incisi Eğirdir Gölü, masmavi ve tertemiz suyu ile görenleri kendine hayran bırakan bir manzara oluşturuyor. Her mevsim ve günün her saati renk değiştiren bu gölün etrafına kurulu Eğirdir ilçesi doğayla baş başa kalmak isteyenler için doğru adres. Cittaslow olma şartlarının hepsine haiz bu kent şirin mimarisi, doğası ve gürültüden uzak korunaklı yapısıyla adımları yavaşlatıyor. Burada göl manzarası eşliğinde izlenen gün batımının zamanı alabildiğine genişleten bir zevke dönüşmesi işten bile değil.

Eğirdir’de daha neler var diye merak edenleriniz için belirtelim; dünyada eşine az rastlanan Kasnak Meşesi ve Sığla Ormanları, yöreye özgü Apollon Kelebeği bu kentin sınırları içinde.

RUM KÖYÜ

PERŞEMBE, ORDU Doğa ve kültür değerlerini koruyan, el işlerinden mutfağına dek geleneksel özelliklerini yaşatıp sakin kalmayı başaran Ordu’nun ilçesi Perşembe’de yeşilin her tonunu görmek mümkün. Güneşin doğuşu ve batışını yaz aylarında çıplak gözle izlemek için en ideal yerlerden.

Karadeniz'in doğal güzelliğini kaybetmeyen nadir noktalarından Perşembe'nin tarihi ve turistlik yerleri başta olmak üzere dereleri, koyları ve su değirmeni de öne çıkan değerleri arasında.

HALFETI, ŞANLIURFA

Koçboynuzu (Kral) Yolu, Yason Burnu, Hoynat Adası, Çeşmeönü, Kışlaönü, Aktaş ve Efirli plajları, Şenyurt ve Kurşunçal şelaleleri ve su altı mağaraları ve daha nicesinin de ev sahibi Perşembe.

Fırat Nehri sularının altında kalan taş mimarisiyle “Saklı Cennet” ve “Kayıp Kent” olarak anılan Halfeti, Sakin Şehir unvanını Güneydoğu’da kazanan ilk şehir.

Tarihten hiç uzak kalmadan her anınızı doğal ve kültürel etkinliklerle geçirebileceğiniz bir yer hayal edin. Geleneksel sıra gecelerinde Urfa türkülerinin söylendiği, yılın sekiz ayı taş evlerin damlarında binlerce yıldızın altında yatıldığı, nehrin kıyısına sıralanan, hatta nehrin üzerinde yüzen restoranlarda yöresel lezzetlere doyulan bir yer Halfeti. Ve elbette tekne turu ile Birecik Barajı yapımı nedeniyle sular altında kalan güzellikleri görmek şart.

85

v

ŞAVŞAT, ARTVIN Ülkemizin kuzeydoğusunda bulunan Şavşat için bin yıldan eski Anadolu yerleşimlerinin izlerini taşıyan keşfedilmemiş bir hazine diyebiliriz. Şavşat bir şehirden, kasabadan, kent kültüründen âdeta bambaşka bir medeniyete açılan kapı.

Yemyeşil ormanlar, binbir renkli çiçekler, rengârenk kelebekler, tertemiz akarsular, muhteşem mimarisiyle ahşap konaklar ve evler insanı kucaklayan manzarayı oluşturuyor.

GÖYNÜK, BOLU

TARAKLI, SAKARYA

Derde deva Sakin Şehirlerden biri de Taraklı. Tarih, doğa, sükûnet, korunmuş gelenekler; hepsi bu kenti kuşatmış durumda.

Taraklı yıllardır koruduğu mimarisi ve tarihi dokusuyla dikkatleri üzerine çekiyor. Dar sokaklarında yürürken önünüze çıkan Osmanlı mimarisini yansıtan eski konak ve camiler geçmişe yolculuk hissi uyandırıyor. Bu ilçe için önemli bir değer taşıyan ve Mimar Sinan tarafından yaptırılan 493 yıllık Yunus Paşa Camii de Taraklı’ya gelenleri kendine hayran bırakıyor.

86

FOTOĞRAF: ALI FUAT ALTIN

Yeşil yaylalarıyla ünlü Artvin’in bu şirin kasabası dört yanı yüksek dağlarla çevrili olmasından ötürü dünyadan cennetin gözüktüğü yerlerden biri olarak tasvir ediliyor.

Bu cennetin güzel köşelerinden birkaçı ise Cevizli (Tibet) Manastırı, geçmişi Orta Çağ dönemine dayanan Satlel Kalesi, Veliköy Eski Ahşap Camii, Karagöl ve Meydancık Taş Kemer Köprüsü.

Şirin Göynük yüksek tepeler arasında, akarsuların geçtiği vadilerde, karşılıklı yamaçların tabanına ve eteklerine kurulmuş tipik bir Osmanlı kasabası. Üstelik 1987’de kentsel SİT alanı ilan edilen ilçe; tarih, kültür, doğa, mimari, yöresel el sanatları, geleneksel yemekleri, inanç ve termal turizmi ile bir marka.

Göynük’te geleneksel değerler aslına uygun olarak yaşatılıyor. Mimari dokusu da bundan nasibini almış ve tarihle harmanlanarak günümüze kadar bozulmadan ulaşmış. Hatta en eskisi yaklaşık 700 yıllık konut, işyeri, hamam, türbe, hazire, tarihi çınar ağaçları gibi tarihi değerlerle süslü olan Göynük’te bu eserlerin bazıları halen kullanılıyor.

Doğallığı bozulmamış, yapılaşmanın bulunmadığı Sünnet ve Çubuk Gölleri ise fotoğrafçıların ilgi odağı. Bu da manzaranın ne denli muhteşem olduğunu eminiz kanıtlar.

UZUNDERE,

VIZE,

Köprüleri, Yedigölleri, yemyeşil yaylaları, sıra sıra dağları, ormanların arasında mavi boncuk gibi parlayan gölleriyle Uzundere...

İstanbul’a 1,5 saat mesafede olmasına rağmen henüz keşfedilmemiş bir coğrafya Vize. Bakir kalması, bir doğa güzelliğini kıymetli yapan şeylerdense sesimizi fazla yükseltmemeliyiz, sadece meraklılarına anlatıyoruz güzel Vize’yi de.

Üç bin yıllık tarihe ve doğal güzelliklere sahip ilçe, çok sayıda medeniyete de ev sahipliği yapmış. Çoruh Vadisi’nde yer alan Uzundere birçok endemik bitki, kuş ve kelebek cinsinin yuvası olarak biliniyor. Türkiye’nin en yüksek şelalesi Tortum da burada. Uzundere’de yelken, rafting ve kano gibi su sporları da yapılıyor.

Kentin en yüksek tepesinde bulunan akropol (iç kale) ve bu kaleden ovaya uzanan surların kalıntıları günümüze kadar gelmiş. Bağ ve bahçelerinin zenginliği, sularının bolluğu ile bilinen Vize doğasıyla da büyülüyor. Buna en iyi örnek Cehennem Şelaleleri. Diğer doğal güzellikler ise Çiftekaynaklar, Kıyıköy, Yenesu Mağarası. Kısacası hem yavaşlığı benimseyeyim hem metropolden fazla uzaklaşmayayım diyorsanız burası harika bir yer.

ERZURUM

KIRKLARELI

KÖYCEĞIZ, MUĞLA Sessizlik, huzur, masmavi deniz, uzun plajlar, nefis koylar ve alabildiğine yeşil orman… Köyceğiz bunlardan ibaret olmasa bile Cittaslow için fazlasıyla uygun.

Türkiye'nin Rize'den sonra en çok yağış alan bölgesinde yeşilin her tonu olduğunu söylemeye gerek yok. Hele ki tekne gezisiyle bu doğanın içinde süzüldüğünüzü düşünün.

UNESCO Dünya Miras Geçici Listesi'nde bulunan ve 3 bin yıllık tarihe sahip Kaunos Antik Kenti’ne ev sahipliği yapan ilçenin değeri ölçülemez.

MUDURNU, BOLU Büyük şehirlerin yoğun iş yaşamından, gürültüsünden, kirliliğinden çok uzakta; tarih ve doğa ile baş başa kalmak isteyenlerin yaşadığı bir cennet Mudurnu.

Hele ki Abant Gölü. Bitki zenginliğinin yanı sıra göl ve çevresinin “Tabiat Parkı” olarak koruma altına alınmış olması buranın Cittaslow’a ne denli uygun olduğunu gösteriyor.

Bir de tabii Mudurnu evleri. İç ve dış mekânlarında Osmanlı ağaç işçiliğinin en güzel örneklerine rastlanan bu evlerin arasında gezinmek estetiğin doruk yaptığı tarihsel bir yolculuğa çıkarıyor insanı. Osmanlı erken dönem mimarisinin eşsiz örneklerinden Yıldırım Beyazıt Camii ve Hamamı, Saat Kulesi, Mudurnu Kalesi, Demirciler Çarşısı, Armutçular ve Haytalar Konakları, 1250 yıllık Roma Hamamı, Deve Köprüsü, Roma askeri geçit yollarına dikilen asırlık çınar ağacı, 1100 yıllık güneş saati ve daha niceleri Mudurnu’da zamanı yavaşlatan unsurlar.

YENIPAZAR, AYDIN İşte hepimizin içinde, okudukça kalkıp gitme arzusu oluşturan Sakin Şehirlerden sonuncusu. Büyük Menderes havzasının ortasında yer alan Yenipazar, Aydın’ın yüzölçümü en küçük ve nüfusu en az ilçesi. Sakinlerinin sayıca az oluşuyla da tam bir Cittaslow. Adını, çevre köylerde yaşayan halkın ürünlerini satabilecekleri yeni bir pazar yeri ihtiyacından almış. Havzada yer almasından dolayı bu eski yerleşim yerindeki tarım alanları tahmin edileceği gibi çok bereketli.

AHLAT, BITLIS Bir yamaç üzerine kurulu sahil kasabası Ahlat’ta bir taraftan Van Gölü’nün maviliğini seyretmek, diğer taraftan Türkiye’nin üçüncü büyük dağı Süphan’ın karlı zirvelerinde dolaştığınızı düşlemek ayrı bir keyif.

Ege’de olmanın avantajını yaşar Yenipazar. Aydın’ın en sosyal kenti olan ilçenin neredeyse her sokağında birer toplanma alanı, kıraathane, kahvehane vardır. Yenipazar'ın önemli kültürel değeri olarak bilinen, Millî Mücadele kahramanlarından Yörük Ali Efe'nin müzesi de ilçenin tarihi zenginlikleri arasında. Yenipazar’da bir yandan meşhur pideleri tadarken bir yandan dar ve güzel dokulu sokaklarında ağır adım gezinip zamanın tadını çıkarmak mümkün.

Bilinen en büyük Türk İslam mezarlığını barındıran, UNESCO Dünya Kültür Miras Geçici Listesi'nde yer alan Ahlat, Urartulardan Osmanlı'ya kadar birçok medeniyetin izlerini taşıyor. Her biri sanat eseri olan kilim gibi dokunmuş tarihi mezar taşları, Selçukludan kalma kümbetleri, türbeleri, camileri, kale kalıntıları, mağara evleri, köprüleri ile tam bir açık hava müzesi.

Türklerin Anadolu'ya girişinin kapısı ve "Anadolu'nun tapusu" olarak bilinen, Neolitik Çağ'dan kalma 600 mağaraya da ev sahipliği yapan Ahlat’ta zaman sanki geriye doğru akıyor.

87

v G U R M E

RESTORANLARIN ALTIN MADALYASI

MICHELIN YILDIZI Michelin dedik, restoran dedik. “Ne ilgisi var?” diye düşünebilirsiniz. İlk bakışta ilginç gelen bu birlikteliğin arkasında hoş bir hikâye var.

Bambaşka bir amaçla yola çıkıp enteresan bir başarıya ulaşmış bir yolculuk bu. Bugün bütün dünyada damak tadına önem verenlerin bir numaralı rehberi haline gelen Michelin Yıldızı; kaliteli, lezzetli ama biraz pahalı yemek algısını yöneten bir olgu. Öte yandan restoran sahipleri ve ünlü şeflerin “klas” olduklarını tasdikleyip şöhretlerini simgeleyen bir ödül. Gelin bu hikâyeye yakından göz atalım.

88

Aylar öncesinden rezervasyon alan, yeme-içme meraklılarıyla dolup taşan, şefleri Hollywood yıldızları kadar ünlü olan restoranlar… İşte bu mertebedeki mekânların ortak özelliği çok büyük ihtimalle Michelin Rehberi’ne dahil olup hatta Michelin Yıldızı sahibi olmaları.

Bu yıldızı almak restoranlar ve onların şefleri açısından hayat memat meselesi. Öyle ki, sahip olduğu yıldızlı restoranları ve televizyon programlarıyla uluslararası üne sahip şef Gordon Ramsay, bir restoranının yıldızını kaybettiğini öğrendiğinde göz yaşlarına boğulmuş.

Eğer bu yıldızı bir restoranın girişinde görürseniz, bilin ki içeride menüsünden dekorasyonuna her ayrıntı için müthiş bir değerlendirme sürecinden geçmiş bir mekân var. Kimlikleri gizli olan gurmelerce Michelin Rehberi’ne dahil edilip yıldızı kapan bu restoranlar, yeme-içme sektörünün altın madalyasını kazanıyorlar bir nevi.

Dünyaca ünlü bir şefi ağlatacak kadar önemli olan ve gastronomi dünyasının kutsal kitabı diye adlandırılan Michelin Rehberi’nin “otoritesi” tartışılmaz çünkü tarihçesi 20. yüzyılın başlarına dayanıyor. Üstelik altında imzası olan marka ise tamamen alakasız bir sektörden geliyor: Otomobil lastiği üreticiliği…

ŞEF GORDON RAMSAY

ASLINDA AMAÇ ALGI YÖNETIMIYLE SATIŞ YAPABILMEKMIŞ Her şey André ve Édouard Michelin kardeşlerin 1889’da Güney Fransa’nın ClermontFerrand kentinde bir otomobil lastiği f irması kurmalarıyla başlıyor. Michelin Rehberi’nin dünyaya armağan edilmesini sağlayan şey ise o dönem Fransa’sında yalnızca 3 bin civarında otomobil olması.

Dolayısıyla bu biraderlerin iş hedefleri daha çok lastik satmak. Çözüm için bulunan yöntem, müşterilerini daha çok yolculuk yapmaya özendirip onları daha çok otomobil lastiği satın almaya teşvik etmek.

Yaratıcı f ikir André’nin aklına geliyor. Fransa’da yapılacak bir otomobil yolcuğu için

önemli lokasyonları içeren bir rehber hazırlıyor. 1900’de yayınlanıp Michelin Rehberi adı verilen bu f ihristte araç tamir merkezleri ve lastik satış noktaları gibi şoförün ihtiyaç duyacağı bilgiler var. Ayrıca patlak bir lastiğinin nasıl değiştirileceğinin anlatıldığı yönergeler, benzin alınabilecek noktalar ve yol haritaları da mevcut.

Bu rehberden ilk etapta 35 bin basılıp çeşitli noktalara ücretsiz dağıtılıyor. İlk basımdan itibaren 20 yıl boyunca da ücretsiz verilmeye devam ediyor. Bu arada 1904’ten itibaren dünyaya yayılmaya başlayan rehberin ilk durağı ise Belçika oluyor.

Ancak bir gün André, girdiği bir tamirhanede büyük hevesle çıkardığı rehberin, tezgâhı desteklemek için masa ayağının altına konduğunu görünce ücretsiz dağıtılan promosyonun değersiz olarak algılandığını fark edip strateji değiştiriyor. Çok sinirlenen André, rehberi 1920’de 7 f ranktan satmaya başlıyor.

Ayrıca bu ücretli versiyona kategorilere ayrılmış restoran ve otellerin lokasyonlarını da ekliyor. Tabii belirli bir reklam ücreti karşılığında. Bu algı yönetimi ve pazarlama stratejisi değişikliği hedef i on ikiden vuruyor ve Michelin Rehberi 20. yüzyıl boyunca çok satanlar listesinin gediklisi oluyor.

ANDRÉ VE ÉDOUARD MICHELIN KARDEŞLER

20 YIL ÜCRETSIZ DAĞITILAN REHBER IÇIN ÜCRET ALINMAYA BAŞLIYOR. BU ALGI YÖNETIMI VE PAZARLAMA STRATEJISI DEĞIŞIKLIĞI HEDEFI ON IKIDEN VURUYOR VE MICHELIN REHBERI 20. YÜZYIL BOYUNCA ÇOK SATANLAR LISTESININ GEDIKLISI OLUYOR.

89

v

Başarının sırrı, müşteriye ihtiyacı olan içeriği sunmak Reklamcılığın ilk hedefi; tüketiciye ihtiyaç duyduğu mal ya da hizmeti yaratıcı şekilde anlatmak, hatta müşteri ihtiyacı dahi olduğunu bilmiyorsa bunun için talep yaratmaktır.

Michelin Rehberi de bunu yapıyor. Özellikle yeme-içme sektöründeki popülaritesi öyle hızlı artıyor ki ülkenin farklı yerlerinden restoranlar büyük ihtiyaç ve prestij olduğu algısıyla o sayfalarda yer alabilmek için can atar hale geliyor.

Rehberdeki restoran sayısı artmaya başlayınca puanlama sistemine geçiliyor. Tercih edilen güzergâhta bulunan restoranlardaki yemek kalitesini anlatmak için bir işaret sistemi geliştiriliyor.

Ancak 1926’dan sonra yalnızca lüks kategorisindeki restoranlar

Yüksek kalitede yemek vadeden, uğramaya değer restoranlar

Oldukça konforlu

ünlü yıldız sistemine tabi tutuluyor. İlk başlarda tek yıldız verilen restoranlar, 1931’de üç yıldızlı sistemle değerlendirilmeye başlıyor.

Michelin Rehberi’nde kendine yer bulan “Michelin Yıldızları”, restoranların almak için büyük çaba gösterdiği bir kalite göstergesi haline geliyor.

Maksimum 3 yıldız alınabilen bu sistemde yıldızların anlamları ise şu şekilde: 1 yıldız – yüksek kalitede yemek vadeden, uğramaya değer restoranlar 2 yıldız – mükemmel yemekleriyle yolunuzu değiştirmeye değer restoranlar 3 yıldız – olağanüstü yemekleriyle, sırf buraya uğramak için seyahat planlamaya değer restoranlar

Mükemmel yemekleriyle yolunuzu değiştirmeye değer restoranlar

Konforlu

Michelin Rehberi'nin yeme-içme sektöründeki popülaritesi öyle hızlı artıyor ki ülkenin farklı yerlerinden restoranlar büyük ihtiyaç ve prestij olduğu algısıyla o sayfalarda yer alabilmek için can atar hale geliyor.

Çok konforlu

Olağanüstü yemekleriyle, sırf buraya uğramak için seyahat planlamaya değer restoranlar

Birinci sınıf konfora sahip

Geleneksel düzeyde lüks

Tek puanlama sistemi yıldızlar değil Michelin Rehberi’nin tek puanlama sistemi yıldızlar değil; çatal-kaşık sembolü ile sınıflandırılmış restoranlar da mevcut. Bu sembolün verildiği restoranlar dekorasyon ve konfor açısından da derecelendiriliyor. Restoran isimlerinin yanına eklenen bir adet çatal-kaşık mekânın “oldukça rahat” olduğunu ifade ederken, beş çatal-kaşık “üst kalite konforlu yani lüks” anlamına geliyor.

Michelin yıldızlı restoranların ne denli pahalı olabildiğinden bahsetmiştik ama daha makul f iyatlı olup müşterisine harika deneyimler yaşatan restoranlar 90

da “sıf ır yıldız” kategorisindeki iki unvanla Michelin’in onay mekanizmasında kendilerine yer bulabiliyor.

1955’ten bu yana “Bib Gourmand” unvanı, yıldız alma adayı olan kaliteli mekânlara veriliyor. Bu arada “Bib”, Michelin markasının Bibendum adlı ünlü lastik adamının kısa ismi. “Gourmand” da malum “gurme” anlamına geliyor.

“Plate Michelin” adlı diğer unvan ise lezzeti ile öne çıkan ancak henüz yolun başındaki mekânlara veriliyor.

Müfettişler sıfır yıldızlı mekânlarda da dekorasyon,

menülerin mekân ile uyumu, garsonların servis kalitesi, restoranın yenilikçi ve yaratıcı yönleri, ortamın temiz ve ferah olması, şef aşçının özgeçmişinde Michelin yıldızlı restoranlar olup olmadığı gibi ayrıntılara da dikkat ediyorlar.

Bugün dünyanın çeşitli noktalarındaki binlerce restoran Michelin tarafından değerlendirmeden geçmiş ve derecelendirilmiş durumda.

Bunlar arasında 897 tek yıldızlı, 151 iki yıldızlı ve 49 üç yıldızlı restoran mevcut. Ayrıca 1235 tanesi Bib Gourmand ile ödüllendirilirken, 4596 tanesi Plate Michelin sembolü sahibi.

MICHELIN YILDIZI’NA ULAŞMAK HAYLI ZOR Michelin Yıldızı almak bir restoran ya da şef in kaderini değiştirebilir. Dolayısıyla değerlendirme süreci son derece hassas. Bu değerlendirmeyi ise Michelin müfettişleri gerçekleştiriyor.

Dolayısıyla Michelin sürecinin en önemli ayağı müfettiş seçimi.

Bu lezzet avcıları genellikle turizm otelcilik eğitimi almış, özgürce seyahat edebilen, tercihen birden fazla ülkede yaşamış ya da çalışmış kişilerden seçiliyor.

Michelin şirketine bağlı olarak tam zamanlı çalışan bu müfettişler aslında birer “gizli müşteri”, yani restoranlar bu müfettişlerin kimliklerinden bihaberler. Dolayısıyla herhangi bir müşteri gibi yemek

hizmeti alıp ödemelerini yapıyorlar ve denetim raporları doğrultusunda o restoranı yıldız ile derecelendiriyorlar.

Müfettişlerin bu denetlemeyi gizlilik içinde yapması, rehberi takip edenlerin güvenini arttırıyor çünkü eminler ki yıldızlar “hatır gönül” ile verilmiyor ya da sırf o güne özel bir hazırlıkla restorana çeki düzen verilmiş olmuyor.

Michelin müfettişlerinin değerlendirme sürecinde dikkat ettikleri 5 ana unsur var. Bunlardan ilki ürün kalitesi. Öncelikle yemeğin kaliteli bir malzemeden yapılıp yapılmadığı ve elbette hijyeni dikkate alınıyor. İkincisi yemeğin lezzeti ve şef aşçının mutfaktaki becerisi. Damak tadı konusunda uzmanlaşmış

bu insanlar aşçının hazırlık ve pişirme konusundaki ustalığının yanı sıra sunumdaki estetik ve yaratıcılığını da dikkatle inceliyor. Ardından şef aşçının kişiliğine bakıyorlar.

Müşterilere olan tavrına, çalışanlarla olan ilişkisine önem veriliyor. Dördüncü kıstas ise işin “duygusal” taraf ı. Alınan hizmetin f iyat/performans değerlendirmesini yapıyorlar.

Son madde ise restoranın tutarlılığı. Birden fazla müfettiş taraf ından ziyaret edilen mekânın aynı standardı koruyup korumadığı kontrol ediliyor.

Elbette kriterler bunlarla sınırlı değil. Zira bir mekânı iyi ya da kötü yapan yegâne özellikler yemek, f iyat ya da şef değil.

MICHELIN MÜFETTIŞLERI DEĞERLENDIRME SÜRECINDE ÜRÜN KALITESI, YEMEĞIN LEZZETI, ŞEF AŞÇININ MUTFAKTAKI BECERISI, ŞEF AŞÇININ KIŞILIĞI, FIYAT/PERFORMANS VE RESTORANIN TUTARLILIĞI GIBI ANA UNSURLARA GÖRE RESTORANLARA YILDIZ VERIYORLAR.

91

v

Yıldız demek, şöhret ve para demek Michelin yıldızı bir kez alındı mı değmeyin o restoran ve şefin keyf ine çünkü ucunda dünya çapında müthiş bir sükse ve bol kazanç var. Her yıl yenilenen rehberde yer alınca mekânlar ziyaretçi akınına uğruyor ki hele 3 yıldız aldıysa konuklar genellikle dünya sosyetesinden oluyor.

Gelelim yıldızın kazandırıp kaybettirdiklerine…

Michelin Rehberi Direktörü Jean Luc Naret’e göre 3 Michelin Yıldızı’na sahip olan restoranların gelirinde yüzde 30 artış yaşanıyor. Elbette bunda meşhur olduktan sonra tabak ve hizmetteki birim ücretin artması da etkili. Zira bir tabağın fiyatının ortalama 1.500 TL seviyesinde olması bu restoranlarda şaşılacak bir durum değil.

Yıldız alan restoranın şefi bu başarının mimarı olduğundan “yıldızlı şef” olarak ünleniyor ve nereye transfer olursa olsun bu

unvanı koruyor. Gelir düzeyinin tavan yaptığını söylemeye gerek yok.

Yıldız sisteminde adaletin sağlanması ve rehbere rağbet gösteren müşterilerin güvenini sarsmamak adına önemli bir uygulama daha var. Değerlendirmeye alınan ve örneğin iki yıldıza layık görülmüş bir restoran bu titrini yalnızca bir yıl koruyabiliyor.

Yani yıldızlar geçici. Gelecek bir tarihte yeniden ziyaret edilen restoran en baştan değerlendirmeye alınıyor ve yeni yıldız derecesi belirleniyor.

Ancak yıldız düşürüldüğünde ya da kaybedildiğinde bunun faturası hayli yüksek olabiliyor.

Böyle bir restoran yüzde 30 ila 40’lık gelir kaybı yaşıyor ki bu ciddi bir rakam. Kaybedilen prestij ve güveni de hesaba katarsak sektör profesyonelleri açısından durumun ne denli ciddiyetle karşılandığını tahmin edersiniz.

Her yıl yenilenen Michelin Rehberi'nde yer alınca restoranlar ziyaretçi akınına uğruyor ki hele 3 yıldız aldıysa konuklar genellikle dünya sosyetesinden oluyor.

JAPONYA’NIN ÜNLÜ SUŞI RESTORANI SUKIYABASHI JIRO 2007’DEN BERI ÜÇ MICHELIN YILDIZLI BIR RESTORANDI. KASIM 2019 ITIBARI ILE ÜÇ YILDIZINI KAYBETMESE DE REHBERDEN ÇIKARILDI. MICHELIN YETKILISI, SADECE 10 KIŞILIK OTURMA ALANI OLAN RESTORANA REZERVASYON YAPMANIN IMKÂNSIZ OLDUĞU, DOLAYISIYLA ARTIK HALKA AÇIK BIR YER OLMADIĞINI GEREKÇE OLARAK GÖSTERDI. RESTORAN, YAŞAYAN EN BÜYÜK SUŞI USTASI KABUL EDILEN JIRO ONO’YA AIT. 94 YAŞINDAKI ONO SADECE DAIMÎ MÜŞTERILERINI VE ÖZEL TANIDIKLARIN REFERANS VERDIĞI SEÇKIN KONUKLARI AĞIRLIYOR. RESTORAN NISAN 2014’TE DÖNEMIN ABD BAŞKANI BARACK OBAMA VE JAPONYA BAŞBAKANI SHINZO ABE’YI AĞIRLAMIŞTI DERSEK, KONUK PROFILINI TAHMIN EDERSINIZ.

92

MICHELIN’DE TÜRK IZI Michelin Rehberi üç kıtada 30’dan fazla şehir ve bölgede, her yıl 30 binden fazla restoranı değerlendirmeye alıyor.

Bugüne kadar satılan Michelin Rehberi sayısı ise 30 milyonu geçmiş durumda.

Hal böyleyken akla şu soru geliyor? Türkiye’de hangi restoranlar bu yıldıza sahip?

Cevap hiç. Çünkü dünya mutfağında önemli yeri olan ülkemizde Michelin Rehberi maalesef henüz basılmıyor. Gastronomi bölümlerinden mezun olan şeflerimizin yurt dışında Michelin restoranlarında çalışıp ülkemizde faaliyet göstermeleriyle birlikte, Michelin'in gözlerini buraya çevirmesini umuyoruz.

Türkiye’de Michelin Yıldızlı restoran yok ama Michelin Yıldızlı Türk şef var: Ali Güngörmüş . Başarılı isim Almanya’daki Le Canard Nouveau adlı restoranıyla 2006’da bu ödüle layık görülmüş ve halen bu unvana sahip tek Türk aşçı. Ancak kendisi şaşırtıcı bir karar almış ve Akdeniz mutfağıyla doğunun baharat kültürünü birleştiren bu yıldızlı restoranı bırakıp Münih’te Pageou adlı başka bir restoran açmış. Üstelik burada Michelin Yıldızı istemediğini söylüyor. Sebebi ise şaşırtıcı derecede mantıklı: Fahiş f iyatla az sayıda insana değil, makul f iyatlarla iyi yemek isteyen herkese hizmet etmek…

Türkiye’de hangi restoranlar Michelin Yıldızı’na sahip derseniz, cevap hiç. Çünkü dünya mutfağında önemli yeri olan ülkemizde Michelin Rehberi maalesef henüz basılmıyor.

MICHELIN YILDIZLI TEK TÜRK ŞEF ALI GÜNGÖRMÜŞ 2006’DA ALMANYA’DA, ÜLKENIN GELECEĞINI ŞEKILLENDIREN 100 BEYIN LISTESINDE YER ALMIŞ. “MEDITERRAN” ADLI BIR KITABI BULUNAN ÜNLÜ ŞEFIN HAYATINI VE TARIFLERINI IÇEREN VE “ALI GÜNGÖRMÜŞ” ADIYLA YAYINLANAN BIR KITAP DA RAFLARDA.

Henüz yıldızı olmayan ama Michelin Rehberi’ne dahil edilen bir Türk restoranımız da var. Rehberin 2018 sayısında yer alan Honça da Almanya’da bulunuyor ve Anadolu mutfağından oluşan bir menüsü var. Rehbere girme başarısını gösteren mekân, Michelin müfettişleri tarafından takip edilecek ve lezzetlerini korumayı başarırsa belki bir gün ilk yıldızına ulaşacak.

KIRMIZI KAPAĞIYLA BELLEKLERE KAZINAN MICHELIN REHBERI, GASTRONOMI DÜNYASININ KUTSAL KITABI OLARAK ADLANDIRILIYOR. 1900’DE FRANSA’DA YAYINLANDIKTAN SONRA 1904’TE KOMŞU ÜLKE BELÇIKA’DA YAYINLANAN REHBER, ARTIK ÜÇ KITADA 30’DAN FAZLA ŞEHIR VE BÖLGEDE, HER YIL 30 BINDEN FAZLA RESTORANI DEĞERLENDIRMEYE ALIYOR. BUGÜNE KADAR SATILAN MICHELIN REHBERI SAYISI ISE 30 MILYONU GEÇMIŞ DURUMDA.

Michelin Rehberi Youtube Kanalı

michelinguide MichelinRestaurants

93

v T E K N O L O J I

HER GÖRDÜĞÜNÜZE INANMAYIN,

DEEPFAKE OLABiLiR Fotoğraflarını sosyal medyada paylaşmadan önce belini inceltti, cildini düzeltti diye insanlara verip veriştirdiğimiz günler artık geride kalmalı zira yeni eğlencemiz DeepFake, emektar Photoshop’un marifetlerini çoktan solladı. Artık fotoğraflar değil, videolar tekrar düzenlenerek insanların görüntüsü bambaşka birinin yüzüyle birleştiriliyor ve sanki o konuşuyormuş gibi algılanıyor. Bu teknoloji sinemada kullanılırken artık geliştirilen bazı uygulamalar sayesinde sıradan insanlar dahi bu manipülasyonu yapabilir hale geldi.

ARDA İŞERI Son dönemde viral olan bir video DeepFake’in dünya gündemine oturmasını sağlamıştı. Katıldığı bir talk show yayınında ABD’li oyuncu Bill Hader’ın yüzünün, taklidini yaptığı Tom Cruise’a birden inanılmaz bir benzerlikle dönüşmesini hayretle izledik. Hader rolden çıkıp kendi gibi konuşmaya başladığında Cruise’un yüz hatları kayboluyor ve Hader kendi yüz hatlarına kavuşuyordu. Bir DeepFake sanatçısının(!) yapay zekanın yalan haberlere nasıl hizmet edebileceğine dikkat çekmek için hazırladığını söylediği videoyu yandaki QR kodu okutarak izleyebilirsiniz.

O halde gelin, algımızın ayarlarını bozan bu teknolojiye yakından bakalım…

Teknolojinin geliştiğini en çok dijital alanda hissediyoruz. Sosyal medya, film şirketleri, istihbarat teşkilatları, merdiven altı bireysel çalışmalar teknolojik imkânları sonuna kadar kullanıyor.

Bu imkânların en gözdesi her yeni gün hayatımıza girip bir anda tüm dünyaya yayılan yazılımlar. Yakın zamandaki ücretsiz FaceApp örneği gibi. FaceApp 2019 yazında bir gün içinde tüm dünyayı kasıp kavurdu.

Uygulamayı indiren milyonlarca insan kendi suretlerini yaşlı ve genç halleriyle görme imkânına erişip eğlenceli birkaç gün geçirdiler.

Bu tarz uygulamalar temelde özel efekt teknolojisini kullanıyor. Bu efektlerin çok daha gelişmiş versiyonlarına sinemada rastlıyoruz. Günümüz film 94

endüstrisi öyle bir noktaya geldi ki gerçek görüntüyle efektli olanı ayırt edemeyecek duruma geldik. Özel efektler, şimdiki teknolojiye ulaşmak için birçok aşamadan geçti.

En eskileri özel kamera lensleri sayesinde oyuncuların arkasındaki plana başka görüntüleri yansıtmak gibi püf noktaları ile yaratıldı. Optik yazıcının gelişimi ile daha fazla esneklik geldi; farklı film parçaları birleştirildiğinde oyuncuları havada uçuyor gibi algıladık. Teller, patlayıcılar, minyatür modeller gibi mekanik efektlere özel animasyon ve dijital efektlerin de eklenmesiyle örneğin savaşların epik sahneleri gerçekçi şekilde simüle edilebildi.

ABD’LI OYUNCU BILL HADER’IN YÜZÜ BIRDEN TOM CRUISE’A DÖNÜŞÜRSE... BIR DEEPFAKE SANATÇISININ(!) YAPAY ZEKANIN YALAN HABERLERE NASIL HIZMET EDEBILECEĞINE DIKKAT ÇEKMEK IÇIN HAZIRLADIĞI VIDEOYU ALTTAKI QR KODU OKUTARAK IZLEYEBILIRSINIZ.

Forrest Gump’ı hatırlarsınız. 1994 yapımı filmde Tom Hanks’in canlandırdığı Forrest’ın, 1963’te ölen Başkan Kennedy ile el sıkışması beyaz perdeye yansımıştı. Görüntü o kadar inandırıcı şekilde kaliteliydi ki şaşkınlığımızı gizleyememiştik. 1994’te hayatını kaybeden aktör Peter Cushing de benzer teknolojiyle 2016 yapımı Star Wars’da rol almıştı.

Ancak bu teknolojiye sahip Hollywood’un pabucu dama atılmak üzere; zira DeepFake artık sıradan insanların elinde ve Hollywood’un büyük ekip, finans ve uzun zamanda yapabildiğini artık birkaç saatte yapmak mümkün. Öte yandan iyi ellerde sanattan bilime ve eğitime birçok alanda faydalı olabilecek DeepFake, farklı amaçlara hizmet ettiğinde sanıldığı kadar masum olmayabilir.

ÜSTTE: ÜNLÜ TV PROGRAMCISI ACUN ILICALI'NIN FACEAPP ILE YAŞLANDIRILMIŞ HALI ALTTA: DEEPFAKE ÖNCÜLÜ ÖZEL EFEKT TEKNOLOJISI SAYESINDE, 1994 YAPIMI FORREST GUMP FILMINDE TOM HANKS VE BAŞKAN KENNEDY AYNI KAREDE

NEDIR BU DEEPFAKE? NASIL ÇALIŞIR? Sözlük anlamı “derin sahtelik”; gerçi profesyonelce gizlenmiş bir sahtelik desek daha doğru. Yapay zeka terimi olan “derin öğrenme” ve “sahtelik” kelimelerinden oluşuyor. Şimdilerde hayli popülerleşen bu akım, yapay zeka sayesinde imajları manipüle etmeye yarayan bir teknik. Çeşitli makine öğrenme tekniklerini kullanarak videoları kaynak görüntüler üzerine yerleştiren bir uygulama.

Daha basit anlatımıyla DeepFake, birinin yüzünü başka birinin yüzüne montajlama tekniği. Ve bunu yaparken göz kırpmaları, ağız hareketleri, mimikler, el kol hareketleri de aynı şekilde oynatılabiliyor, hatta ses bile manipüle edilebiliyor.

Birçoğumuz Taxi Driver filmini biliriz.

Robert de Niro’nun oynadığı bu filmin başrolüne, DeepFake ile montajlayıp Al Pacino’yu yerleştirmişler. Videoyu yandaki QR kodu okutup izleyebilirsiniz.

Orijinalinden farksız bir durum çıkmış ortaya; öyle ki Pacino görse, bu filmde oynadığına yemin edebilir.

YouTube'da DeepFake etiketi ile işaretlenmiş videolara bakıldığında, teknolojinin nasıl kullanıldığına dair başka etkileyici örnekler de var. The Shining filminde Jack Nicholson yerine Jim Carrey'nin oynaması nasıl olurdu diye merak ederseniz istikamet Youtube. Hatta Kemal Sunal’ı Jim Carrey’nin rol aldığı Maske filminde başrolde izlemek isterseniz yandaki QR kodu okutabilirsiniz; son derece başarılı ve eğlenceli bir uyarlama olmuş.

DeepFake’ten nasibini alan daha birçok ünlü var; Nicolas Cage, Emma Watson, Natalie Portman, Michelle Obama, Ivanka Trump ve Kate Middleton sadece birkaçı.

Ne var ki tüm DeepFake görüntülerinin masum olmadığını da tahmin edersiniz. İlk manipüle videolar tabii ki yetişkinlere yönelik içeriklerdi ve porno yıldızlarının bedenlerine ünlü oyuncuların yüzleri eklenerek yapıldı. Wonder Woman'ı canlandıran Gal Gadot'nun simüle edildiği videolar bu teknolojinin kötüye kullanıldığı ilk örneklerden.

Bu da demek oluyor ki DeepFake çağında yaşayan biri için, kendini o ortamda bulunmadığı halde istemediği şeyler yapıp ağzından hiç çıkmamış şeyleri söylerken bir videoda izlemek hayli yüksek bir olasılık. Üstelik bunların üretilebilmesi için ne video montaj becerisi ne de uzmanlık gerekiyor. Makine öğrenimine dayanan uygulamalar tüm sahteciliği otomatik hallettiği için kullanıcıların neredeyse hiçbir şey yapmasına gerek kalmıyor. İhtiyaç duyulan tek şey, hedef alınan kişinin fotoğraf ve ses kayıtları. Sosyal medya ve Google bunun için bulunmaz kaynak.

Hal böyle iken DeepFake uygulamaları başta ünlüler ve politikacılar olmak üzere herkesin uykularını kaçırıyor. Çünkü internetten kolayca ulaşılabilen hazır algoritmalar kullanılarak A kişisinin yüzü B kişisine montajlanabiliyor. Üstelik bu görüntülerin sahte olduğunu anlayabilmek için çoğu zaman uzman olmak gerekebiliyor. Hatta kendini geliştirmeye devam eden teknolojinin, yakın gelecekte sahteliği anlaşılamayacak kadar gerçek sonuçlar vermesinden korkuluyor.

Bu uygulamaların ücretsiz ve açık kaynaklı oluşu nedeniyle kontrolsüz bir salgın gibi yayılması ise durumun ciddiyetini gösteriyor.

YENI NESIL SIBER ZORBALIK DeepFake’in bu kadar kolay ulaşılabilir oluşu ve kötü niyetli kullanım eğilimi çok tartışılan bir fenomen. Siber güvenlik şirketi Deeptrace'in yaptığı araştırmaya göre Aralık 2018'de 7.964 DeepFake videosu tespit edilmişken, bir yıl içinde bu rakam 14.698’e yükselmiş. Bu videoların yüzde 96'sının ise Amerikalı ve İngiliz aktristlerin yanı sıra Güney Koreli şarkıcıların görüntüleriyle montajlanan pornografik videolar olduğu belirlenmiş. Sonuç olarak çoğu mağdurun hükümetler ya da şirketler değil, kadınlar olduğu anlaşılıyor. Bu yeni nesil bir siber zorbalık.

Bu gidişata karşı Eylül 2019’da Facebook, Microsoft ve bazı akademik kurumlar, DeepFake dedektörü için 10 milyon dolar bütçeli bir araştırma ekibi kurduklarını ilan ettiler.

Taxi Driver filminde Robert de Niro’nun yerine Al Pacino'yu izleyin

Google da Avrupa Araştırma Konseyi tarafından desteklenen FaceForensics Benchmark projesine eğitim verisi olarak kullanılmak üzere 3 binin üzerinde DeepFake videosuyla katkıda bulundu.

Ne var ki teknoloji devlerinin bu karşı duruşları elbette yetersiz. Politika yapıcıların da bilgiyi eğip büken, algıları manipüle eden bu teknolojiyi dikkate almaları gerekiyor. Aksi halde kamu ve hukuk düzeni, insan hakları, mahremiyet, demokratik seçimler ve daha birçok açıdan mağduriyetlerin engellenmesinde geç kalınabilir. Temennimiz teknoloji ve bilginin sadece insanlığın yararına kullanılması yönünde. Yine de siz her daim gözlerinizi açık tutun. Her gördüğünüze hemen inanmayın ve kişisel bilgilerinizi bilinçsizce dijital denizlere bırakmayın.

Maske'de Jim Carrey yerine Kemal Sunal oynasaydı nasıl olurdu?

DeepFake çağında yaşayan biri için, kendini o ortamda bulunmadığı halde istemediği şeyler yapıp ağzından hiç çıkmamış şeyleri söylerken bir videoda izlemek hayli yüksek bir olasılık.

95

v G E Z I

ALGIMIZI ALT ÜST EDEN MÜZELER

96

Müze dendiğinde akla ne gelir? Sanatsal yahut tarihi eserlerin sergilendiği büyük salonlar... İçeri gireriz ve eserleri inceleyip çıkarız.

Ortalama bir müze deneyimi budur. Ancak bu yazıdaki müzeler biraz farklı. Kimi sıra dışı yanılsamalar ile ilgi çekiyor kimi de gelişen teknolojinin tüm olanaklarıyla algımızı alt üst ediyor. Müze deneyimi artık “mekân ötesine” taşınıyor.

Algı oyunları ve sanal gerçeklik sayesinde kişisel ve interaktif deneyim sunan bu yeni nesil müzeler, ziyaretçilerine bambaşka ufuklar vadediyor. Elbette amaç algılarınızı ters köşe yapmak ya da size sunulan bilgiyi daha da içselleştirmenizi sağlamak.

Teknoloji geliştikçe hem algı ve alışkanlıklar değişiyor hem de bu değişimin hızı artıyor.

Alışılagelmiş konseptler yepyeni bir tarzla karşımıza çıkıyor.

E her şey değişir, gelişir, yerini yeni bir konsepte bırakır da

geçmişle olan bağımız aynı kalır mı? İnsanoğlunun geçmişi ile en rahat bağlantı kurma yöntemlerinden biri olan müzeler de gelişen teknoloji, yeni fikirler ve enteresan konseptler ile yerini bambaşka tarzlara bırakıyor.

ÜSTTE: VORTEX TÜNELI, BEUCHET SANDALYESI İLLÜZYONU ALTTA: SONSUZLUK ODASI, TABAKTAKI KAFA, TEPETAKLAK ODA

Bu müzede gözleriniz sizi yanıltacak MUSEUM OF ILLUSIONS İSTANBUL Duyularınıza olan sarsılmaz inancınızı sorgulamaya hazır mısınız? Zira İstanbul İllüzyon Müzesi’ndeki her şey insanın algıları ile oynuyor.

Bu sıra dışı müze dünyanın 15 şehrinde yer alan Museum of Illusions’ın İstanbul ayağı. Özel tasarlanan müzede optik illüzyonlar, hologramlar ve sıra dışı sergi alanları sayesinde bilimle deneyimsel eğlence bir araya getirilerek interaktif bir müze konsepti sunuluyor.

Amaç; insan beyninin illüzyon karşısındaki çaresizliğinin altını çizmek ve beyni gözün gördüğüne inandırmaya çalışırken bilimsel gerçekler hakkında bilgi de vermek.

Bunun için birçok interaktif oda hazırlanmış. Örneğin Tepetaklak Oda’da 90 derece ters bir şekilde gezebilir, Vortek Tüneli’nde baş döndürücü anlar yaşayabilir, aynalarla dolu Sonsuzluk Odası’nda optik illüzyon dünyasının parçası olabilirsiniz.

97

v

ZAMANDA YOLCULUK ETTIREN MÜZELER

A N TA LYA A R K E O LOJ I M Ü Z E S I

ALANYA ARKEOLOJI MÜZESI Yeni nesil bazı müzeler ziyaretçilerine tarihin içinde dolaşma fırsatı sunuyor. Yapay gerçeklik için geliştirilen simülasyonlar sayesinde ziyaretçiler antik şehirlerde dolaşıyor, eski denizlere açılıyor ve mitolojik hikâyelerin başrol oyuncusu haline geliyor.

Bunlardan biri Alanya Arkeoloji Müzesi. Kullanılan simülatör sayesinde misafirler bir dümenin başına geçerek tarihi Alanya yarımadasında kendi yönettiği gemiyle geziyorlar. Üstelik gerçekçiliği arttırmak için dümen ve hız kontrolü gerçek gemi parçaları kullanılarak üretilmiş.

Yolculuk sırasında tarih boyunca kullanılan gemi tipleri hakkında verilen bilgiler de cabası. O halde içinizdeki kaptanı keşfetmek için rota Alanya Arkeoloji Müzesi…

Antalya Arkeoloji Müzesi’nde durum biraz farklı. Yunan mitolojisinin meşhur kahramanı Herkül’ün 12 görevi, Karagöz gölge tiyatrosu tarzında canlandırılan karakterler kullanılarak interaktif bir oyun haline getirilmiş. Bir taraftan canavarlarla savaşan ziyaretçileri hikâyenin gidişatı konusunda özgür bırakan bu oyunda mitolojik bilgiler de veriliyor.

İSTANBUL DENIZ MÜZESI Benzer bir deneyimi İstanbul Deniz Müzesi’nde de yaşamak mümkün. İnteraktif projeksiyon uygulaması sayesinde kendinizi Piri Reis'in 500 yıl önce çizdiği ilk dünya haritası üzerinde bir yelkenli gibi ilerleyip kıta ve denizlerin o günkü konumlarında tarihe yolculuk yaparken bulabilirsiniz. Üstelik zemine ve duvara yansıtılan görüntüler sayesinde denize dalıp balıklarla yüzebilirsiniz.

TANITIM KLIPLERINI IZLEMEK IÇIN KARE KODLARI CEP TELEFONUNUZA OKUTABILIRSINIZ.

ÇORUM ARKEOLOJI MÜZESI

98

Bir başka simülasyon deneyimi de Çorum Arkeoloji Müzesi’nde yaşanıyor. Ancak bu sefer gemiyle değil... Antik Hitit uygarlığının başkenti Hattuşaş’ın sokaklarında savaş arabası ile gezmek de en az gemi yolculuğu kadar keyifli olsa gerek. Bir savaş arabası simülatörü ve silindirik ekran sayesinde Hattuşaş’ın tapınak ve saraylarını görme imkânı bulan ziyaretçiler, simüle edilmiş insan, hayvan ve bitkiler ile dönemi iliklerine kadar hissedebiliyorlar.

ZEUGMA MÜZESI Dünyanın en büyük mozaik müzesi olarak kabul edilen Zeugma Müzesi’ndeki “etkileşimli mozaik havuzu” da algılarımızla oynuyor. Bölgenin antik dönemindeki Roma evlerinde bulunan yağmur suyu havuzları projeksiyon cihazlarıyla simüle ediliyor. Zemine yansıtılan su efektleri ziyaretçilerin yürüme yönü ve hızıyla etkileşimli olarak dalgalanıyor. Su hissini güçlendirmek için kullanılan balıklar, dökülmüş yapraklar ve kandillerle ziyaretçilerin gerçeklik algısı da arttırılıyor.

TEKNOLOJIYLE BULUŞAN SANAT, ZAMAN VE MEKÂNIN DIŞINA TAŞIYOR MORI DIJITAL SANAT MÜZESI Gelişen teknoloji ile sanatın yaratım ve aktarım süreçlerinde de yeni f ikirler, yeni konseptler doğuyor. Bu imkânlar öyle bir noktaya vardı ki bilim, teknoloji ve yaratıcılık birleşiminden doğan sanat eserlerinin içinde yaşamak bile artık mümkün.

Bunun gözde bir örneğinin teknoloji devi Japonya’dan çıkması şaşırtıcı değil. 2018’de açılan Mori Dijital Sanat Müzesi 10 bin metrekare üzerine kurulu.

520 bilgisayar ve 470 projektör ile inanılmaz görsel şovlar sergileyen müze kendini aşıp harikalar diyarı yaratmış âdeta.

Dijital teknolojileri kullanan disiplinlerarası bir ekibin

yarattığı bu dijital sanat eserleri ışık, renk ve farklı graf ik öğelerin muhteşem animasyonları sayesinde izleyicilerin hareketlerini algılayıp tepki vererek onlarla interaktif ilişki kuruyor. Böylelikle bu deneyimi yaşayanlarda zaman-mekân algısı değişip zenginleşiyor.

Müzede biriyle bağlantılı bölgeler yaratılmış. “Borderless World” (Sınırsız Dünya) adlı interaktif doğada dijital şelaleler, kuşlar, çiçek tarlaları, ormanlar arasında kendi yolunuzu çizerek ilerlemek mümkün.

Beynin mekânsal tanıma yeteneklerini eğitip insanları hareket ettirmek için tasarlanan “Athletics Forest”ta (Atletizm

Ormanı) uzayda parıldayan direklere tırmanabiliyor, galaksi simülasyonu içindeki trambolinde zıplayabiliyor, inanılmaz görsel sunumlar içinde denge oyunları oynayabiliyorsunuz. “Forest of Lamps” (Lambalar Ormanı) ise renkli lambalar denizinde kaybolmanızı sağlıyor. Çocuklar da unutulmamış elbette. “Future Park”ta (Gelecek Parkı) buluşan minikler, dijital uygulamalarla kendi tasarımlarını ve müziklerini yaparak hayal güçlerini ve bilimsel bakış açılarını genişletme şansına sahip oluyorlar.

99

v

CLEVELAND SANAT MÜZESI Sanat eserleri ile interaktif etkileşime geçebileceğiniz bir müze örneği de ABD’den. Bu deneyimi Cleveland Sanat Müzesi’nde yaşayabilirsiniz. Buradaki duvarlardan biri 150 akıllı ekran, hareket dedektörü, göz hareketlerini takip eden bir sensör ve bir kamera ile donatılmış.

Bu düzenek sayesinde sanat eserleri ile etkileşime girerek oyun oynayabilir, bulmaca çözüp eserler hakkında bilgi edinebilirsiniz. Ayrıca akıllı telefonunuzu duvardaki istasyonlara koyduğunuzda koleksiyondaki sanat eserlerinin yüksek çözünürlüklü görsellerine ulaşmanız da mümkün.

ANKARA DEVLET RESIM VE HEYKEL MÜZESI Ülkemizde de sanat tarihi açısından böyle başarılı bir müze var: Ankara Devlet Resim ve Heykel Müzesi. Bu müzede bulunan Türk Ressamları Bilgi Sistemi benzer bir deneyim imkânı sunuyor.

Ziyaretçiler müzede tabloları yer alan Türk ressamlar hakkında bilgi alabiliyor. İnteraktif şekilde zaman çizelgesini kaydırarak geçmişten yakın tarihlere dek resim akımlarının değişimi de incelenebiliyor.

100

MÜZENIN ÖN BAHÇESINDE, ANKARA'YI ÇEPEÇEVRE GÖREN BIR KONUMDA DIJITAL DÜRBÜN UYGULAMASI DA YER ALIYOR. BAKILDIĞI ZAMAN ANKARA’NIN 1930‘LARDAKI HALINI GÖSTEREN DÜRBÜNÜ KULLANAN HER ZIYARETÇI, ÂDETA BIR ZAMAN YOLCULUĞU YAŞIYOR.

Osman Hamdi Bey ile kaplumbağa terbiye etmeye ne dersiniz?

PERA MÜZESI Sanat deyince Pera Müzesi’ne ayrı bir başlık açmak istedik zira buradaki sanal gerçeklik deneyimi bunu hak ediyor.

Suna ve İnan Kıraç Vakfı tarafından 2005 yılında açılan Pera Müzesi çağımızın en büyük buluşlarından sanal gerçekliği ziyaretçilerine deneyimletmek için Türk sanat tarihinin önemli isimlerinden ressam Osman Hamdi Bey’i ve “Kaplumbağa Terbiyecisi” tablosunu seçmiş.

Sanal gerçeklik gözlüğünü takan ziyaretçiler bu sayede Osman Hamdi Bey’in tarihsel veriler doğrultusunda kurgulanmış çalışma odasında bir tura çıkıyor; odadaki kitaplardan resimlere, gözlük ve fırçalardan fotoğraflara kadar birçok detayı yakından inceleme fırsatı buluyor.

Bu gezinin sürprizi ise “Kaplumbağa Terbiyecisi” tablosunun içinde sanal bir gezintiye çıkma ayrıcalığı.

Terbiyecinin gözlerine bakmak, kaplumbağaları üç boyutlu ve çok yakından görebilmek, hatta yerdeki marul yapraklarıyla onları beslemek muhteşem bir deneyim olacaktır, eminiz.

Bu arada Pera Müzesi’ni bundan 128 yıl önce Bristol Oteli’yken gezmek nasıl olurdu, bir düşünsenize? Sanal gerçeklik ve dijital tasarım birlikteliği sayesinde geçmişe ait bu mekân deneyimini de yaşamanız mümkün.

Detayları tarihi Bristol Oteli’nin teknik çizimlerinden, dönem otellerinin iç mekân fotoğraflarından ve yazılı anlatılardan referansla kurgulanan bu tasarım, içerdiği tüm form, malzeme, renk ve doku ögeleriyle Bristol Oteli’ni sanal ortamda yeniden yaratıyor. İş o kadar detaylı ve özenli yapılmış ki otel duvarlarındaki sanal tablolar, Suna ve İnan Kıraç Vakfı Oryantalist Resim Koleksiyonu’nun yanı sıra dönem ve konu itibariyle Bristol Oteli gibi mekânların duvarlarını süslemesi muhtemel resimlerden seçilmiş.

Bu evde bir terslik var Evet bu ev “müze” sınıfına girmiyor ancak gerçek yaşamdaki mekânların algıları alt üst edecek şekilde ters çevrilip sergilenmesi açısından bu köşede yer vermek istedik.

Antalya’daki bu ters evde giriş kapısından mutfak mobilyalarına, beyaz eşyalardan tuvalet ve banyo dolaplarına, yatak odasından oturma gruplarına kadar her şey taban yerine tavanda asılı.

Gerçek boyut ve ağırlıktaki tüm eşyalar tavana 180 derece ters sabitlendiği için, ziyaretçiler çektikleri fotoğrafları 180 derece çevirdikleri zaman kendilerini tavandan sarkar şekilde algılıyorlar.

101

v K I Ş I S E L

102

G E L I Ş I M

“Kariyerimde 9 binden fazla atış kaçırdım.

Neredeyse 300 oyun kaybettim. 26 kez oyunu kazanma şansını kaçırdım. Hayatımda tekrar tekrar başaramadım. İşte bu yüzden başarılıyım.”

Michael Jordan

Başarının önündeki

algı tuzakları Başarı ve başarının derecesi göreceli bir kavram. Ancak şurası kesin ki ona ulaşmayı engelleyen çoğu neden çocukluğumuzdan beri bizimle beraber. Örneğin “sen yapamazsın” veya “sen ne anlarsın” tarzında kodlamaların zamanla kişiliğimizin parçası olması hali hayatımız boyunca bizi takip ediyor. Bu düşüncelerden sıyrılmanın tek yolu ise algı tuzaklarını tespit etmek ve onları yıkmaktan vazgeçmemek.

ERAY EMIN AYDEMIR Başarıya odaklı bir toplumuz; bu odağın ardında hem çevre baskısı hem de kapitalizmin yarattığı sarmallar var. Başarı eksenli düşündüğümüz için olabilecek ilk tökezlemede kendimize güvenimiz de azalıyor.

Bunun üzerine bir de hayat boyu sürekli etrafımızda gezen negatif insanlar, başka bir ifadeyle enerji vampirleri devreye girince iç

dinamiklerimiz felç oluyor ve öz güvenimiz tükenme sürecine giriyor.

Mücadele etmek, hayat dediğimiz süreç boyunca bizi ayakta tutan en önemli etkenlerden biri. Başarılı olmak ise bunun bir sonucu. Mücadele etmemizi ve sonrasında başarıya ulaşmamızı engelleyen temel konuların farkına varmak, düşmanı tanımak açısından şüphesiz faydalı.

Başarı tanımınız kime ait?

Başarının sözlük anlamı “başarmak eylemi, üstesinden gelinen iş”. Bu tanım genel olarak okuldan en iyi ortalamayla mezun olmak, yüksek maaş almak, prestijli ve zengin olmak, sağlıklı yaşamak, hatta daha geleneksel çerçeveden bakarsak evlenip çocuk sahibi olmak.

Ancak bunlardan herhangi birini gerçekleştirememiş hatta yakınından dahi geçmemiş, buna rağmen kişisel tatmine ulaşmış insanlar yok mudur?

Elbette var. Bu insanların ortak noktası toplumun dayattığı

başarı kriterlerini kırıp kendi kriterlerine inanmak ve bununla huzur bulmak.

Kısacası soru şu: Hayatınızı yöneten “başarı” tanımı kime ait? Size mi yoksa topluma mı?

Esasen başarı sizden bekleneni değil, sizin herhangi bir etki altında kalmadan kendinizden beklediklerinize ulaşmaktan geçiyor. Çünkü iç huzur ancak böyle sağlanıyor. Tabii yukarıda saydığımız “klasik” kriterlere ulaşmaya da eminiz kimsenin itirazı olmayacaktır.

103

v

Kovadaki yengeç değilsiniz!

“Ben yapamıyorsam, sen hiç yapamazsın.” Ne kadar tanıdık geldi değil mi?

Bizim toplumumuzda da ne yazık ki sıkça görülen bu söylem için “Yengeç Zihniyeti” tanımlaması yapılıyor. Bir kova dolusu yengeçten biri, kovadan çıkmayı denediği anda diğer yengeçler onun çıkmasını engellediğinden bu tanımlama uygun görülmüş.

Tabii kovadan kurtulamadıkları için yaşanan süreç önce açlık, sonra yamyamlık, ardından ölümle sonuçlanıyor.

Yengeç zihniyetine sahip insanlar genellikle arkadaşlarını rakip olarak gören, hata yaptığı zaman suçu başkasına atan, merhamet duygusu eksik, her şeyi bildiğini düşünen tipler oluyorlar. Yengeç zihniyetine sahip insanlarla karşılaştığınızda yapılacak ilk şey umursamamak, kendinize güvenmek ve çalışmak olacaktır. Siz o değilsiniz ve başarıya ulaşmanız için önünüze konan bu engeli aşabilirsiniz.

Öğrenilmiş çaresizlik Temel olarak öğrenilmiş çaresizlik, başarısızlığı baştan kabul etme durumudur.

Mücadele gücünü azaltan, kadere razı olma hâli sadece bireyleri değil, grupları da etkiler.

Sahaya “kesin yenileceğiz” diye çıkan bir futbol takımının kazanma ihtimali mucizelere bağlıdır.

Bu duruma “cam tavan sendromu” da deniyor. Bu isimde pirelerle yapılan bir deneyden esinlenilmiş.

Farklı yükseklikte zıplayabilen pireleri toplayıp 30 cm yüksekliğindeki bir cam fanusun içine koyan bilim insanları, fanusun metal zeminini ısıtırlar.

Sıcaktan kaçmak isteyen pireler zıpladıklarında başlarını cam tavana çarpıp düşerler.

Zemin sıcak olduğu için her zıpladıklarında karşılarına aynı bilinmez engel çıkar ancak

104

akıl yürütemedikleri için onları bekleyen sonuç aynıdır.

Nihayetinde 30 santimden fazla zıpla(ya)mamayı öğrenirler.

Deneyin can alıcı safhası ise ikinci aşama. Cam tavan kaldırılır.

Zemin ısıtıldığında pireler sadece 30 cm zıplarlar; üstelik kafalarını çarpacakları bir tavan olmamasına rağmen. Daha yükseğe zıplama hatta kaçma imkânları vardır ama bunu fark edecek bilinçleri ya da cesaretleri yoktur. Çünkü engel artık zihinlerindedir.

Bu deney bize çok önemli bir mesaj veriyor. Öğrenilmiş çaresizlikten kurtulma yolu kişiden kişiye göre değişse de yaşanan olayı enine boyuna düşünmek, değişime açık olmak ve hata yapmaktan korkmamak bu kötü duygudan kurtulmanın en kestirme yolu.

Hayatınızı yöneten “başarı” tanımı kime ait? Size mi yoksa topluma mı? Tanımı yapabilsek bile başarıya ulaşmayı engelleyen algı tuzaklarını da fark etmek gerekiyor. Bu tuzakları aşmak ise bambaşka bir başarı hikâyesi.

Ertelemek çağın hastalığı Günümüz toplumlarında sıkça görülen erteleme hastalığı temel olarak kişinin yapması gereken işleri yapmaması ve kasıtlı olarak başka bir uğraş bulup (sosyal medya, hobiler, müzik, sanat vb.) eylemlerden kaçınması durumu. Her yaş ve cinsiyette görülen bu hastalığın son dönemde çocuklarda da sıkça görülmesi dikkat çekici.

Bu sorundaki ince çizgi, sorumluluklardan kaçma durumunun alışkanlık haline gelmesi ve kişinin yaşamını yönetmesi. Erteleme hastalığına yakalanan kişi ilk olarak dikkatini nelerin dağıttığını fark etmeli, ardından bu etkenlerden uzak kalmalı ve yapacağı işi bölümlere ayırıp iş yükünü zamana yayarak azaltmalı. Eğer sorun aşılamayacak kadar dirençli ise mutlaka psikolojik destek alınmalı çünkü ertelemenin nedenini anlamak için altında yatan sebebin çözülmesi önemli.

Öz sabotaj Kişinin kendini hedeflerinden uzaklaştırmak için uyguladığı kararsızlık, oyalanmak, bağımlılık, çok az uyumak veya çok fazla yemek yemek gibi durumlar için kullanılan öz sabotaj, daha basit bir ifadeyle kişinin kendini uçuruma sürüklemesidir.

Bir hedefe odaklanıldığında, kişinin kendi kendisine gerçekleştirdiği bu sabotaj süreci öz güveni de adım adım yok eder. Daha az düşünüp daha fazla harekete geçmek öz sabotaj eyleminden kurtulmak için önemli bir aksiyon. Başarısızlığın yaşanabilir ve kabul edilebilir bir ihtimal olduğunu fark ederek olası tökezlemelerde hedeften vazgeçmemek bu sürecin aşılmasında önemli.

Batan gemiyi terk edememek Bazen öyle durumlar olur ki yaptığımız iş geleceğe dair hiç umut vermez ancak çok fazla emek verdiğimiz için bırakmak

istemeyiz. Burada algımızı yanılgıya sürükleyen hatalı bir düşünce silsilesi var: Umut Teorisi…

Birçok kişinin pençesine düştüğü Umut Teorisi, adından da anlaşılacağı üzere batmakta olan bir geminin su almayacağını umut ederek var olan durumu sürdürmeye çabalamaktır.

Genellikle yüksek düzeydeki beyaz yakalılarda görülen bu yanılgı, birçok şirket için felaket sonuçlar doğurabilir. Siyasetten sağlığa birçok alanda yaşanan bu durumdan kurtulmak için ise değişimlere açık olmak, farklı fikirleri dinlemek ve iyi bir gözlemci olmak gerekiyor.

Bize veya çevremize zarar veren maddi-manevi ne varsa kurtulmayı öğrenmek kötü gidişi durdurmanın ilk adımı. Ne de olsa boşa kürek çekmenin kimseye faydası olmaz.

Bu arada bu yanlış inanışa “Concorde yanılgısı” adı da veriliyor. Bir zamanların meşhur Concorde isimli uçağının ilk deneme uçuşlarında başarısız olmasına rağmen yatırımcıların “bu kadar yol aldık, devam edelim, başarabiliriz” diyip yatırımlara devam etmesi bu duruma ismini vermiş. Vazgeçmemeyi öğütlüyoruz ama fizibilite aksini söylüyorsa da durmak gerek, öyle değil mi?

Depresyonun getirdiği yıkım Çağımızın en büyük problemlerinden depresyon hakkındaki en büyük yanılgı bu durumun sadece mutluluk ile ilgili olduğu yönünde. Oysa depresyon yalnızca mutluluğu yok eden bir engel değil; hayatımızın kontrolünü de elimizden alıyor. Bu da doğal olarak karşımıza özel yaşam ve kariyer anlamında aşılması zor engeller çıkarıyor.

Depresif kişide dikkat, hafıza, düşünme ve uygulama becerilerinde ciddi azalmalar görülüyor. Normal yaşam süreci içinde çok çabuk halledilebilecek bu sorunlar, depresif dönemlerde asla çözülemez gibi geliyor.

2015 yılında Cognition & Emotion’da yayımlanan bir araştırmada depresyonun kısa süreli hafıza kayıplarına yol açtığı görüldü. Behavioural Brain Research'ün yaptığı bir başka araştırmada ise depresyon hastalarının daha önce gördükleri nesneleri tanımlamada zorluk çektikleri tespit edildi. Tedavi edilmeyen ciddi vakalarda ise süreç madde bağımlılığına, hatta intihara varabiliyor. Dolayısıyla depresyonun tedavisinde uzman desteği almak önemli. Çünkü tedavi sonrasında hastaların bilişsel fonksiyonlarının normale döndüğü gözlemleniyor. Bu gerçek başarı değil de nedir?

105

v

SAVAŞTA UÇAKLARIN DÜŞMESINI ENGELLEYECEK YOLLAR ARARKEN, HASAR ALAN UÇAKLARIN EN ÇOK HANGI BÖLGEDEN ISABET ALDIKLARINI INCELEMEK MI MANTIKLI YOKSA ISABET ALMAYAN BÖLGELERE ODAKLANMAK MI? PSIKOLOGLARIN “HAYATTA KALMA ÖN YARGISI” DEDIĞI BU “SURVIVORSHIP BIAS” SORUNSALI, BAŞARININ ÖNÜNDE ENGEL TEŞKIL EDEN BIR MANTIK HATASI.

Kimlerle birlikte olduğunuza dikkat edin

yayınlayabileceğiniz meşhur bir rota mı seçtiniz? Örnekleri uzatmadık çünkü cevaplar can sıkabilir.

Amerikalı girişimci, yazar ve motivasyonel konuşmacı Jim Rohn’un bir tespiti son dönemde oldukça ses getirdi. "En çok vakit geçirdiğimiz 5 kişinin ortalamasıyız" diyen Rohn haklı olabilir çünkü insan sosyal bir varlık ve çevremizden etkilenmeye son derece açığız.

Sadece başarılı olana odaklanmak

Ortalamalar Kanununa (The Law of Averages) dayanan bu iddiaya göre, kabul etsek de etmesek de davranış ve düşünce yapımızı şekillendiren en önemli etken yakın çevremizdeki insanların ya da toplumun görüş ve tutumları. Farkında olmadan bilinçaltımızı ele geçiren bu yönlendirmeler özgür irademiz gibi gelebilir. Şimdi sakin bir kafayla düşünün; mesleğinizi seçerken hangi okulu okumayı tercih ettiğinize siz mi karar verdiniz; hepi topu birkaç görüşme yapıp internette gezinmekten ibaret bir telefona ihtiyacınız varken maaşınızın üç-dört katı bir cihaz mı aldınız; sakin bir tatil geçirmek isterken sosyal medyada en güzel fotoğrafı

106

“Eğer sadece hayatta kalmayı başarı olarak görürsen, hayatta kalamayanların nerede hata yaptıklarını gözden kaçırır ve başarıya ulaşamazsın.” İşte psikologların “hayatta kalma ön yargısı” dediği “Survivorship Bias” başarının önünde engel teşkil eden bir mantık hatası. İkinci Dünya Savaşı dönemine rastlayan hikâyesi ise ufuk açıcı.

Amerikalılar savaşta hasar alan uçaklarını inceleyip en çok hangi bölgeden isabet aldıklarını inceler.

Amaç hasarlı bölgeleri zırhla kaplayıp uçakların düşmesini engellemek.

Ancak istatistikçi Abraham Wald izlenen yöntemin tamamen bir mantık hatası olduğunu fark eder ve hasar alan bölgelerdense diğer bölgelerin zırh ile güçlendirilmesini savunur. İlk etapta gülünç gelen bu önerinin dayandığı mantık ise şu: Eğer gövde, kuyruk ve kanatlar isabet almasına rağmen uçaklar düşmeyip geri dönebiliyorsa, motoru ve pervaneleri vurulan

uçaklar düşmüştür; dolayısıyla esas alınması gereken önlem bu bölgeleri zırhlandırmak olmalıdır. Elbette bu yapıldığında Wald’ın haklı olduğu görülür.

Kısacası aksaklıklar yaşansa da sonuca ulaşma başarısı gösteren alanlara yönelmektense ilk etapta başarısız alanlara yatırım yapmak kaynakların en doğru şekilde kullanılmasını sağlayacaktır. Burada kaçınılması gereken mantık hatası “başarılı olmaya ve kazanmaya fazlaca odaklanıp başarısızlıklarımızı göremez ve onlardan ders çıkartamaz hale gelmek.”

Liste uzar gider Başarısızlığın önündeki engelleri yazarken fark ettik ki liste alabildiğine uzun. Detaylı anlatmaya kalkılsa kitaplar dolusu yazılabilir. O yüzden birkaçını belirtip geçeceğiz: Kendini yanlış bağlamlarda değerlendirmek; başkalarını memnun etmeye fazla odaklanıp hayır diyememek; Dr.Fox etkisi ve Spot Işığı etkisinden çıkamamak; büyüklük sendromu ve cahil cesaretinden kurtulamamak; duygu bağımlılığına ve zihinsel bloklara teslim olmak…

Peki ne yapmalı?

Sihirli kelime mantra Korku ve endişe değerli duygulardır.

Hayatta kalmamızı sağlarlar. Buna benzer olumsuz duyguların sürekli hâle dönüşmesi ise motivasyonu düşürür, hedefleri şaşırtır ve başarıyı baltalar. Ancak tarih boyunca çeşitli şekillerde başvurduğumuz, kullanımı oldukça basit, kişiyi yeni güne hazırlayacak bir mantra çok şeyi halledebilir.

“Mantra”, Sanskritçe’de dini hece veya şiir anlamına geliyor.

Ancak biz onu, hedefleri içeren kelimelerin sürekli tekrarı sayesinde bilinçaltına gönderilen emirlerin motivasyonumuzu arttırması ve bizi harekete geçirmesi anlamında kullanıyoruz. Çünkü bilinçaltınız siz ne söylerseniz ona inanır ve yanlış düşüncelerden kaynaklanan ön yargılarınızı engel olmaktan çıkarır.

Mantra'yı bu anlamda kullanan birçok ünlü var. Ünlü boksör Floyd Mayweather'ın mantrası “Çok çalışmak, kendini adamak”. Kişisel gelişim yazarı Darius Foroux ise “Hadi başlayalım” sözcüğünü mantra haline getirmiş. Bu satırların yazarı ise her gün güne başladığında “Ad Astra Per Aspera (zorlukların içerisinden yıldızlara doğru) mantrasını kullanıyor.

odaklan ve geliş; Endişelenmek sonucu değiştirmeyecek, o halde harekete geç”…

Haydi kendinize sizi iyi hissettiren özgün bir mantra seçin ve güne olumsuz düşünceler yerine bununla başlayın. Değişimi fark edeceksiniz.

İradenin gücü Özellikle iş dünyasında çok kullanılan bir söz var: “Türk gibi başla, Alman gibi devam ettir, İngiliz gibi bitir.”

Bizler için olumsuz gibi gözükse de bu cümleden ders almak gerekiyor.

Gerçekten de bir işe başladıktan sonra şu veya bu nedenlerle şevkimizi kaybediyoruz. Yapılması gereken iş ya bir angaryaya dönüşerek zorluklarla bitiriliyor ya da yarım bırakılıyor. Bu durumun arkasında yatan temel neden ise irade. İradenin kas gibi yorulduğunu ise son dönemde yapılan araştırmalar ortaya koydu. Yani irade, sürekli çalıştırılmadığında gücü oldukça sınırlı.

Case Western Üniversitesi'nden Mark Muraven'in iradeyle ilgili yaptığı deney bunun en net örneği. Katılımcılara amacın tat algısını ölçmek olduğu belirtildikten sonra 1. gruba kurabiye yemeleri ve yanlarında duran turplara dokunmamaları, 2. gruba ise turp yemeleri ancak kurabiyelere dokunmamaları

gerektiği söyleniyor. Kurabiye yiyenler turplara dokunmazken turp yiyenlerin bazıları kurabiyelere dokunuyor, kokluyor ancak yemiyorlar.

Daha sonra deneklere yedikleri yiyeceğin belleklerindeki izinin kaybolması için 15 dakika beklemeleri söyleniyor. Bu sürede sıkılmamaları adına kendilerine çözümü oldukça zor bir bulmaca veriliyor ve deney yöneticileri tarafından “kolayca çözebilirsiniz” şeklinde telkinde bulunuluyor. İşte tam da burada ilginç bir olay yaşanıyor. Turp yiyip kurabiye yemeyerek iradesini kullanan deneklerin bulmacayı çözmek istemedikleri ve kolayca sıkıldıkları görülürken, irade kullanmayıp kurabiye yiyenlerin bulmacayı çözmek için çaba gösterdikleri görülüyor. Ne de olsa zor bir bulmaca çözmenin stresine katlanmak da bir irade meselesi ve kurabiye yememek için direnenler çoktan irade yorgunluğunun kurbanı olmuş durumda.

Defalarca tekrarlanan bu deneyde sonuçların bu şekilde çıkması iradenin de tıpkı kaslarımız gibi bir sınıra ve güce sahip olduğunu, yorulduğunu ortaya koyuyor.

Sözün özü, başarının önünde hangi engel olursa olsun tek yapılması Birkaç mantra önerisi istediğinizi gereken şey iradenize duyar gibiyiz: Bunun altından sahip çıkıp onu her şart kalkabilirim; Kendimi seviyorum; altında kullanmaya devam Ben değerliyim; etmek. Çünkü vazgeçmek Zoru başarırım, istemenizin sebebi imkânsız zaman alır; kişiliğiniz değil, iradenizi k Kendimi başkalarıyla nu Yenme zorlamak durumunda u ğ u rl o Z kıyaslamayı “Hayatın rluk için kalmanız olabilir. Ne de Meg Jay’'in ız birçok zo g ın lo ığ … d ko n si şa ri P ya ve bırakacağım; Acına Klinik ımlaması i siz karar olsa başarı salt sonuç n m ta r e l” ğ Yo e d k odaklanırsan acı enemeye in; ne ile İçin 8 Prati değil, zorluklarıyla birlikte etirebilir. D i olduğunu kabul ed g m zü çö çekmeye devam size in geçerl değil. bir süreçtir. iz li n m le e e n d ö ca • Mü edersin, aldığın derse ettiğiniz mücadele anlayın. zu . u in n u ey ğ m u esini bekle • Esnek old ini düzeltm llanın. ndi kendis ku ke n ve u n m ili in.

• Duru nlarınızı b n çekinmey • Güçlü ya istemekte ım . rd n ya ru e d ku in rla bağ • Gerektiğ yan insanla lu bulun.

• Sizi anla vdiğiniz yo se n e in güçlü iç bir mola ntıların sizi • Zihinsel li olup sıkı at fk . şe n ı yı rş e ka nı anla • Kendiniz tüm yolları … kılmasının f düşünün ti zi o p ; e m 107 Ve bir ekle

r

siyele Uzmandan tav

v

Mahlepli Tuzlu Kurabiye Bu Tarifin Videosunu İzleyin

M A L Z E M E L E R • • • • • • • • • •

1 paket oda sıcaklığında tereyağı veya margarin 1 f incan sıvı yağ 2 yumurta 1/2 f incan sirke 1 çorba kaşığı pudra şekeri 1 çay kaşığı tuz 1 paket kabartma tozu 1 tatlı kaşığı mahlep Yeteri kadar un 1 tatlı kaşığı çörek otu

Y A P I L I Ş I

Firdevs’in Mutfağı

Tereyağı, sıvı yağ ve bir yumurtayı karıştıralım. Diğer yumurtanın beyazını üstü için ayırıp sarısını ve diğer malzemeleri bu karışıma ilave edelim. Unu yavaş yavaş ekleyerek yoğuralım. Yumuşak, ele yapışmayan bir hamur olması gerekir. Arzu ettiğiniz şekilde şekil vererek, daha önceden ayırdığımız yumurta beyazına, sonra isterseniz susam, ay çekirdeği veya çörek otuna batırıp tepsiye dizin. Önceden ısıtılmış 170°C fırında 25 dakika pişirin.

108

v

BAKIŞ AÇINIZI DEĞIŞTIRMEYE HAZIR MISINIZ? “Bir film izledim, hayatım değişti” diyenler olmuştur. Bu etkiye sahip, her biri hakkında sayfalarca yazılıp çizilebilecek bol ödüllü film ve belgeselleri sizler için derledik.

TÜRK SINEMASININ YÜZ AKLARI 45 YILLIK MOTIVASYON KAYNAĞI Bizim Aile (1975)

Hababam Sınıfı (1975) Hababam serisinin ilk filmi 1975’te yayınlandı ancak o günden bu yana üç kuşak, her bir filmi defalarca izleyenlerle dolu. Rıfat Ilgaz ölümsüz eserini yazarken, hedefi okul düzeni ve eğitim sistemini eleştirmektir.

Bunu da öğrencilik hayatları haylazlık ve tembellik üzerine kurulu olan bir sınıf dolusu öğrencinin yaşadıkları matraklıkları üzerinden anlatır.

Ancak film alttan alta hepimize henüz kirlenmemiş insanlığı, Hafize Ana’nın şefkatine ne denli ihtiyaç duyduğumuzu, zorluklar karşısında Mahmut Hoca dirayetiyle nasıl ayakta duracağımızı ve daha birçok şeyi öğretir.

110

Yaşar Usta'nın “Bak beyim!

Sana iki çift lafım var” repliği hafızasına kazınmamış kaç kişi vardır? Bu aile sağlamdır, birbirlerine destektir. Üstelik kan bağına ihtiyaçları da yoktur. İkinci evliliklerini yapan dört çocuklu Yaşar Usta ile üç çocuklu Melek Hanım'ın kurdukları bu aile sımsıcaktır. Hatta bu denli sıcak bir komedi diliyle anlatıldığında zengin kız fakir oğlan klişesi bile defalarca seyredilesi bir hal alır Bizim Aile’de. Zorluklar onları daha da yakınlaştırır. O yüzden en zor zamanlarında açıp 45 yıllık bu klasiği izleyenlerin, müziğini duyar duymaz neşesi yerine gelenlerin sayısı hiç de azımsanamaz.

BU FILMLERIN DERDI VAR

Kız Kardeşler (2019) Son dönemde adını sıklıkla duyduğumuz genç yönetmen Emin Alper’in yönetmenliğini üstlendiği film, küçük yaşta annelerini kaybettikten sonra farklı ailelere besleme olarak gönderilen üç kız kardeşi anlatıyor. Evden uzaktayken yanlarında kaldıkları ailelerde tutunamayan kardeşler baba ocağına geri gönderilirler.

Tekrar buluştuklarında ise kaçtıkları gerçeklerle yüzleşmek zorunda kalırlar.

Güçlü sinemasal dilinin yanı sıra oyunculuk açısından da büyük özgüyü hak eden film, yazık edilmiş çocuk hayatları ele alışındaki farklılıkla akıllarda yer ediyor. Belki de bu yüzden 38. İstanbul Film Festivali'nde birçok ödülü topladı.

Karpuz Kabuğundan Gemiler Yapmak (2004) Biri karpuzcu diğeri berberin yanında çalışan iki kafadarın ufku ne o köye ne de kasabaya sığmayacak kadar geniştir. Boş kalan tüm zamanlarını terk edilmiş bir ahırda film projeksiyon makinesi yapmaya çalışarak geçirirler. Yönetmen Ahmet Uluçay’ın çocukluğuna dayanan bu otobiyografik film; idealler, hayaller, başarılar ve başarısızlıklarla yoğrulan kalplerin hikâyesi.

İtirazım Var (2014) Bir zamanlar antropolojiyle ilgilenmiş eski bir boksör, artık camide görev yapan sıra dışı bir imamdır. Camide işlenen bir cinayet bu imamın karanlık işlere bulaşmasına yol açar. Elbette ki bu yol onu kaba kuvvet ve günahkârlığın hüküm sürdüğü bir dünyaya sürükler. İmam davayı çözmeye karar verir ama geçtiği tüm yollar ve tüm o isyan sanki bazılarımızın hayata karşı takındığı tavrın sembolizmidir.

NURI BILGE CEYLAN VAZGEÇILMEZLERI Kış Uykusu (2014) Aydın, aktörlüğü bıraktıktan sonra Orta Anadolu'da küçük bir otelde çalışarak günlerini geçirir. Genç karısı Nihal ve dul kardeşi Necla, kışın bastırmasıyla artan gerginliğe hiç de yardımcı olmamaktadır. Tek yol ise uzaklaşmaktır.

Nuri Bilge Ceylan’ın Çehov, Dostoyevski, Tolstoy, Voltaire gibi yazarlardan beslendiği film, tüm sembolleriyle insani bir arayışı anlatır. Haluk Bilginer, Demet Akbağ, Melisa Sözen ve diğer tüm karakterlerin oyunculuk güçleriyle kendi hikâyelerini son derece parlattıkları film, Yılmaz Güney’in “Yol”undan sonra Türk sinemasının Cannes’da aldığı ikinci Altın Palmiye’nin de sahibi.

Bir Zamanlar Anadolu'da (2011) Nuri Bilge Ceylan’ı birkaç yıl içinde Altın Palmiye’ye götürecek yolun sağlam bir adımıdır bu film; zira Cannes'da Büyük Jüri Ödülü'ne layık görülmüştür. Yine taşrada geçen bu NBC filminde bu sefer bir cinayet hikâyesinin gerilimi hakimdir. Yolların tekdüzeliği ve kasabanın insana yeni bir şey sunamamasının sıradanlığı ise fonda güçlü bir sinemasal zenginlik sunar.

111

v

ŞENER ŞEN KLASIKLERININ TADI BAŞKA Züğürt Ağa (1985)

Muhsin Bey (1987)

Türkiye'de feodalizmin çöküşünü konu alan filmde Şener Şen, Haraptar köyünün ağasıdır.

Feodalizm çöküştedir ama kapitalizm keskin dişleriyle köşede beklemektedir.

Kuraklık başlamıştır; köy zor durumdadır. Ağa kendi köylüleri tarafından dolandırılır ve çareyi köyü satılığa çıkarmakta bulur.

Trajikomik olaylar silsilesi başlamıştır. İstanbul'a göç eden ağa kendini kapitalizmin kucağında bulur. Şehir yaşamına ayak uydurmak kuraklıktan da zordur. Velhasıl 70'leri ve 80’leri anlamak için Züğürt Ağa biçilmiş kaftan bir eser. Şener Şen’in performansı da takdire şayandır elbette.

Ne güzeldir “Muhsin Bey”i izlemek… 80’lerdeki kültür erozyonundan etkilenmemiş, Türk musikisine ve çiçeklerine düşkün, prensipli bir müzik yapımcısı olan Muhsin Bey ve şöhret heveslisi Ali Nazik adlı saf delikanlının macerası öylesine pürüzsüz akar ki, bir yaşam ve onur mücadelesine dönüşen olayların bizi alıp götürdüğünü çok sonra fark ederiz.

Değirmen (1986) 1900’lerin başında bir Osmanlı kasabasında, işine çok bağlı bir kaymakamın bir gecelik eğlencesi herkesin başına çorap örer. Dansöz hızlı dans ederken ev sallanınca ahali deprem var sanıp ortalığı ayağa kaldırır. Olay duyulmasın derken bulabildikleri tek çare depremin gerçek olduğu yalanını sürdürmektir. İşler öyle bir hal alır ki haber padişahın hatta başka ülkelerin kulağına kadar gider. O zaman da yalanları gerçek yapmak için türlü oyunlar başlar.

Birçok otoriteye göre Türk sinema tarihinin en başarılı yapımlarından olan bu filmde yine sinema çevreleri Şener Şen ve Uğur Yücel’in oyunculuklarının zirvesine çıktıklarını söylerler. Biz de o iddiaya katılıyoruz.

Deprem sembolizminin Osmanlı’nın çöküşünü temsil ettiğini belirtmeye gerek yok. Ancak daha vahim olanı, çoktan yıkılmış olan değerlerin, yoksulluk, yolsuzluk, ahlaki çöküntü, sosyal ve ekonomik sorunların ayyuka çıkmasıdır. Kıyıda köşede kalmış olan bu ironik filmi kesinlikle tavsiye ederiz.

TOPLUMSAL ELEŞTIRININ DAYANILMAZ HAFIFLIĞI Yol (1982) Dünya çapında en çok tanınan Türk filmi “Yol” desek abartmış olmayız. Konusu gibi yapım süreci de zorlu bir yoldur. Yılmaz Güney senaryosunu hapishanedeyken yazıp her sahnesini planlayarak ve çizerek yönetmen Şerif Gören'e verir. Filmin negatiflerini ise İsviçre'ye kaçarken yanında götürüp kurgusunu yaptırır.

Zübük (1980) Aziz Nesin uyarlaması bir filmin toplumsal eleştiri düzeyini tahmin edersiniz. Nitekim Türkiye'de dönen kirli siyaseti, yolsuzluklara karışan çarpık karakterleri hicveden “Zübük”teki bu düzey arşa ulaşmıştır.

Sözünde durmayan, ahlaksız, milletvekilliğinden ihraç edilmiş biridir İbrahim Zübükzade. Bir gazetecinin yaşam öyküsünü yazmak istediği Zübükzade’nin, eşeledikçe daha kirli yönleri çıkar. Rüşvetlerle zengin olmuştur. Girdiği her yere de rüşveti bulaştırır. Foyası ortaya çıkınca işinden kovulan Zübük, Destek Partisi’ne girip yağcılıkla başkanlığa yükselir.

Uyanık Zübük, partili partisiz herkesi öylesine birbirine düşürür ki, sonunda halk onun belediye reisi olması için neredeyse yalvarır.

112

Ve Cannes Film Festivali'nde Türkiye ilk “Altın Palmiye”sini Güney sayesinde alır. Ancak ne acıdır ki “Yol” ülkesinde ancak 17 yıl sonra sinemalarda gösterilebilir.

Filmde cezaevinden bir hafta izinli çıkan beş mahkûmun, onlar içerideyken ülkede değişen (değiştirilen!) toplum düzenine karşı yabancılaşması anlatılır. Bir haftalığına evlerine dönen bu beş kişinin sevinci beş ayrı trajediye dönüşür.

Zamanın Türk toplumunun da panoramasını çizerek üstelik.

YILMAZ GÜNEY 1982 CANNES FILM FESTIVALI'NDE TÜRKIYE'NIN ILK “ALTIN PALMIYE”SINI KAZANDI.

Tabutta Rövaşata (1996) 28 yıl aynı semtin sokaklarında yaşayan Dursun Tokta’nın yaşamından esinlenilen filmde, Rumeli Hisarı`nda yaşayan evsiz bir adamın hüzünlü hikâyesini izlerken yaşamın kıyılarına da vurur izleyici.

Kahvedeki çay borçlarına kadar her şeyini balıkçı dostlarından Reis'in üstlendiği Mahsun, otomobil çalarak yaşamını sürdürür. Topluma ve otoriteye uyum sağlayamayan Mahsun, toplumsal ve mekânsal olarak yaşamdan dışlanmışlığın simgesidir. Geceleri çaldığı arabaları sabaha dek gezdikten sonra temizleyip yerlerine bırakır. Asıl amacı ise soğuktan donmamaktır. Bir arkadaşı öyle ölmüştür. Dengeyi asıl bozan ise bağımlı bir kıza olan aşkıdır.

Konusu bir yana, ülkemizde bağımsız sinemanın ne denli zor şartlar altında yapıldığının ifşası açısından bu listede yer aldı Tabutta Rövaşata.

“Bütçesiz” film olarak nitelendirilen film; yönetmeni, yapımcısı, set işçileri ve oyuncularıyla birlikte yokluklar içerisinde ve amatör bir ruhla toplam 24 günde çekildi. Negatif miktarı kısıtlı olduğu için sadece 4 saatlik çekim yapılabildi. Tabutta attığı rövaşatayla film En İyi Film, En İyi Yönetmen, En İyi Kurgu ve En İyi Erkek Oyuncu ile dördü Antalya Altın Portakal Film Festivali'nden olmak üzere 12 ödül kazandı ve kapitalist dünyada var olmaya çalışan tüm sanatçılara selamını çaktı.

KÜÇÜK BIR ANEKDOT: BU SARSICI FILM, ÜZÜCÜ BIR HIKÂYEYI DAHA BARINDIRIYOR. BAĞIMLI KADIN ROLÜNDE KENDINE HAYRAN BIRAKAN AYŞEN AYDEMIR, OYNADIĞI TEK FILM OLAN “TABUTTA RÖVAŞATA” SAYESINDE YILLAR SONRA ILK ÖDÜLÜNÜ ALACAĞI GÜN KANSERDEN HAYATINI KAYBETMIŞTI. NEYSE KI ONU UĞURLAMADAN BU FILMDE YER ALMIŞTI DA KENDISINI HÂLÂ ANABILIYORUZ.

YABANCI AMA BIZI ANLATAN FILMLER ÖZGÜRLÜK BEYAZ PERDEYE YANSIDIĞINDA Mar Adentro - İçimdeki Deniz (2004) Son sahnesi bu denli vurucu olan az sayıda film vardır.

Zira felçli bedeninin içine hapsolmuş baş karakter, 30 yıl uğruna savaştığı özgürlüğüne destansı şekilde kavuşur.

Trajik bir kaza sonucu 30 yıl yatağa bağlı bir yaşam süren Ramon Sampedro’nun hayatla tek ilişkisi deniz manzaralı penceresidir. Ağzıyla kalem tutarak şiirler, kitaplar yazar.

Ancak tek isteği ölmektir; ne var ki felçli bedeniyle intihar etmesi imkânsızdır. “Ben hayatı, özgürlüğü seven çoğu insan gibi, yaşamanın bir hak olduğuna ama bir mecburiyet olmadığına inanıyorum” diyerek ölme hakkı için 30 yıl büyük bir hukuk mücadelesi verir. Başarmak için bulduğu yol ise tüm dünyayı şoke eder.

Papillon - Kelebek (1973) Özgürlüğe adanmış bir başyapıt olan film, Henri Charriére’nin gerçek hayat hikâyesini anlattığı Papillon isimli kitabından beyaz perdeye uyarlanmıştır. Haksız yere cinayetten hüküm giyen “Kelebek” lakaplı Henri, masumiyetini kanıtlayamaz ve mahkûmlara uyguladığı insanlık dışı muameleyle ünlü, yüksek güvenlikli bir Fransız hapishanesine gönderilir. Burada tanıştığı Louis Dega isimli bir mahkûmla aralarında sağlam bir dostluk gelişir. Papillon 25 yaşında hapse düşer, 38'inde kaçar, 67'sine kadar özgürce yaşar. Bu süreç arkadaşlık, bağlılık, vefa ama en önemlisi özgürlüğün ne olduğu konusunda hepimize çok şey öğretir.

Ötenazi meselesini en derinlikli işleyen, hayat ve ölüm üzerine düşündüren bu gerçek hayat hikâyesi size çok şey anlatacak.

V for Vendetta (2005) Distopik bir İngiltere’de son derece baskıcı bir toplum düzeni hüküm sürmektedir. Türlü yasaklar ve engellerle idare edilen halk, şiddet yanlısı bir konuma gelmiştir. Bu kargaşanın orta yerinde görünen gizemli V, sürekli gülümseyen maskesinin altında acı çeken bir devrimcidir. Bir gün belaya bulaşmış masum bir kadın olan Evey’i kurtarır. Bu kurtarış ulusun kurtuluşunu temsil eder çünkü onun davranışı toplumun uyanışını tetikler ve başkaldırıyı başlatır.

Toplumsal ve bireysel özgürlük dinamiklerinin nasıl iç içe çalıştığını gösteren bu film mutlaka izlenmeli.

113

v

GERÇEKLIĞI EĞIP BÜKMEK The Thirteenth Floor 13. Kat (1999) En az Matrix kadar zihin açtığı halde, onunla aynı yıl vizyona girmesinin gazabına uğrayan 13. Kat, fanatik bir hayran kitlesine de sahip.

Matrix gibi iç içe geçmiş sanal dünyalar fikriyle yola çıkan filmde, sistemde neyin gerçek neyin yalan ya da hayal olduğu gibi benzer konular sorgulanır.

O zamana dek yapılmış en iyi sanal gerçeklik simülasyonu ile 1930’lara zaman yolculuğu gerçek olmuştur. Fakat ana karakter gerçek yaşama geri döndüğünde onu hiç hoşuna gitmeyecek bir sürpriz beklemektedir.

Gündüzleri bir yazılım şirketinde çalışan Thomas Anderson, geceleri “Neo” kod adıyla hacker’lık yapar. Matrix’i araştıran Neo “seçilmiş kişi” olmasının dışında, bir şeyden daha habersizdir: Bir yaşanan gerçek vardır, bir de yaşananın ötesindeki gerçeklik...

Sinema dünyasını Matrix’ten önce ve sonra diye ayıranlar var. Ünlü yönetmen Darren Aronofsky’nin de Matrix’ten sonra bilimkurgu sinemasının aynı olmayacağını iddia ettiği söylenir.

Yıllar bu görüşleri haklı çıkardı ve bu seri felsefi ve dini söylemleri kadar, teknolojisiyle de sinema tarihinde hak ettiği yeri aldı. Matrix 4 ise yolda…

MATRIX’TE NEO’YU RÜYADAN UYANDIRAN MORPHEUS, ONA KIRMIZI YA DA MAVI HAPI SEÇMESINI SÖYLER VE MATRIX’I ANLATIR: “MATRIX, HER YERDE. GERÇEĞI GÖRMEMEN IÇIN DÜNYA, BIR PERDE GIBI ÖNÜNE ÇEKILMIŞ SANKI.” NEO: “HANGI GERÇEK?” MORPHEUS: “KÖLE OLDUĞUN GERÇEĞI.” BU CÜMLE BIZEDIR ASLINDA; ÇALIŞIR, VERGIMIZI ÖDER, TÜKETIR VE ÖLÜRÜZ. BU, SISTEM KÖLELIĞI DEĞIL DE NEDIR?

Get Out - Kapan (2017) Chris sıradan bir siyahi gençtir. Sevgilisi Rose’un ailesini ziyarete gittiklerinde, mülkte kalmakta olan siyahi kişilerin bir bir kaybolduğunu öğrenir. Chris bir şeylerin ters gittiğini sezmeye başladığında kurtulması sandığından çok daha zor olacaktır. En İyi Senaryo Oscar’ını alan bu filme ırkçılık, kölelik, zihin kontrolü, vahşi insan doğasının sınırları ve daha birçok açıdan bakmak mümkün.

Truman Show (1998) Truman Burbank, kartpostalları aratmayacak güzellikte bir adada yaşamaktadır. Bir işi, evi ve çok sevdiği bir karısı vardır. Halbuki Truman'ın 30 yıllık yaşamı 24 saat boyunca canlı olarak televizyonda yayınlanmaktadır. Çevresindeki herkes profesyonel birer oyuncudur ve tüm o ada kocaman bir stüdyodan başka bir şey değildir.

Tam da bu yüzden okulda bile kâşiflik gibi dış dünyanın görülmesini özendirecek meslekler konusunda korkutulmuştur. Truman bir süre sonra hayatının gerçekliğini sorgulamaya başlar. İlk bakışta hayatlarımızı ele geçiren televizyon sektörünü eleştirmekten ibaret gibi görünen bu yapım, Amerikan okullarındaki Medya Etiği derslerinde okutulacak kadar önemli mesajlar içeriyor. Bizce esasen, hayatımızın nasıl kurgulandığı, bizi harekete geçmekten alıkoyan korkularımızın zihnimize nasıl yerleştirildiği üzerine düşündürten bir film.

Inception - Başlangıç (2010) Yayınlanmasından kısa süre sonra son 25 yılın en iyileri arasında gösterilen bu film, neyin rüya olup olmadığını düşündürerek müthiş bir zihin cimnastiği sunuyor. Bilimsel bulgulara dayanan senaryo ve görüntülerle bezenmiş filmde çok muazzam bir hırsızlık hikâyesi var. Yalnız bu filmde çalınanlar, rüya görme anında açığa çıkan ve bilinçaltının derinliklerinde gizlenen değerli sırlar.

114

UTANÇ VERICI GERÇEKLIKLER La vita è bella Life is Beautiful Hayat Güzeldir (1997) Üç Oscarlı bu filmi izleyip etkisinden kurtulmak pek mümkün değildir.

Savaş, soykırım, insanların birbirinin kurdu oluşu gibi temaların işlenmesi açısından ayrıcalıklı bir yere sahip bu film.

Yahudi soykırımının yaşandığı 1930'ların İtalya'sında bir baba, toplama kamplarının dehşetinden elinden geldiğince uzak tutmak için oğluna bu yıkımı bir oyun gibi gösterir. Bu oyunun ödülü ise bir tanktır... Birbirlerini son kez görme ihtimallerine rağmen baba oyuna devam eder çünkü hayat güzeldir; çocuğunun hayatı güzel kalmalıdır.

Sophie's Choice Sophie'nin Seçimi (1982) Soykırım üzerine yapılmış onlarcası arasından sıyrılan bu film Nazi kamplarında geçen bir hikâyeyi perdeye yansıtır.

Hikâyenin gerçek olması değil, olma ihtimali çok ağır gelir izleyene. Sophie, kamptayken Naziler tarafından hayat boyu acısı dinmeyen öyle bir seçim yapmaya zorlanır ki bu sanki bir insanın değil insanoğlunun geçtiğimiz yüzyılda yaptığı en kötü seçimlerden biridir. İkinci Dünya Savaşı'nı toplama kampları ve bir annenin çaresizliği üzerinden anlatan film, savaş sonrası ruhsal etkilere de ışık tutar.

İNSAN HIKÂYELERI

Modern Times Modern Zamanlar (1936) Chaplin filmleri 1900’lerin başında çekilmiş olsa da hâlâ günümüze ışık tutar. Büyük Ekonomik Buhran sırasında makineleşmenin de etkisiyle bozulan ekonomik ve toplumsal koşulları, artan işsizlik sorununu dile getiren film, kara komediyle güçlendirilmiş gerçekçi ve esaslı bir eleştiridir.

Bir fabrikada sıkı mesaiyle çalışan Şarlo’nun bu tempoya ayak uyduramaması, beraberinde türlü yanlış anlaşılmaları getirir. Akıl sağlığının yerinde olmadığı gerekçesiyle yatırıldığı hastaneden çıktıktan sonra, bu kez amaçsızca elinde salladığı kırmızı bayrak yüzünden komünist zannedilerek hapse atılan Şarlo’nun hayatını değiştiren şey ise kimsesiz bir kızla yollarının kesişmesi olur. Buradaki her detayın alt metninde ironi olduğunu söylemeye gerek yok.

AMERIKAN FILM ENSTITÜSÜ'NÜN “TÜM ZAMANLARIN EN IYI FILMLERI” LISTESINDE 78. SIRADA GÖSTERDIĞI, KONGRE KÜTÜPHANESI’NIN “KÜLTÜREL, TARIHI VE ESTETIK OLARAK ÖNEMLI” FILMLER ARASINA SEÇTIĞI “MODERN ZAMANLAR”, CHAPLIN'IN 1914’TE YARATTIĞI ŞARLO (KÜÇÜK SERSERI) TIPLEMESINE DAYANAN SON FILMI. HER NE KADAR BAZI SES VE MÜZIK EFEKTLERI KULLANILSA DA FILM AYNI ZAMANDA CHAPLIN'IN ÇEVIRDIĞI SON SESSIZ FILM. ÜSTELIK FILM ÇEKILDIĞINDE SINEMADA SES YAKLAŞIK 10 YILDAN BERI KULLANILMAKTAYDI. CHAPLIN, SESSIZ FILMLERIN DUYGULARI DAHA IYI YANSITTIĞINI DÜŞÜNÜYOR, FARKLI DILLER KONUŞAN INSANLARIN BU ŞEKILDE ONU DAHA IYI ANLAYABILECEĞINE INANIYORDU.

Dead Poets Society Ölü Ozanlar Derneği (1989) “Her öğretmenin izlemesi gereken ilk film” ödülümüzü bu filme veriyoruz. İngilizce öğretmeni John Keating’in her şeye farklı bir açıdan bakmaları için öğrencilerine ilham vermesi dünya üzerindeki tüm eğitim sistemlerinin temeli olacak mesajlar içeriyor. Öğrencilerini şiir ve nitelikli edebi yapıtlarla tanıştıran Keating onlara ders kitaplarını yırtıp atmalarını, kalıplaşmış düşünce şekillerinden uzaklaşmalarını, hayatlarını dolu dolu yaşamalarını öğütleyerek okulun statükocu tavrına son derece zıt bir profil çiziyor.

Devrimsel bakış açısıyla öğrencilerinin kalbine ve zihnine nüfuz eden bu öğretmen elbette ki sistemin kabullenebileceği bir “sorun” değil.

Yine de umut var mı diye soranlara cevabı film her sahnesiyle veriyor. Çok çok çok özlediğimiz Robin Williams’ın oyunculuğunun filme katkısına dikkat çekmeden geçmeyelim.

115

v Shine (1996) Her anne babanın çocuk yetiştirirken izlemesi gereken ders verici bir film Shine (Parılda). Avustralyalı ünlü piyanist David Helfgott’un dram dolu hayatını konu alan Shine, bol ödüllü ve soundtrack’i ülkemizde yok satan bir film.

Parasite - Parazit (2019) Son yılların en başarılı filmlerinde ilk üçe kesin girecek bir film.

Eleştirmenlerden tam not alan Parazit’in 72. Cannes Film Festivali'nden Altın Palmiye ile dönmesine ve Oscar adayı olmasına şaşmamak gerek.

Zira kara komedi ve gerilim öğelerini ustaca kullanması benzersiz bir deneyim sunuyor çünkü önermeler çok sağlam.

Güney Koreli Bong Joon-Ho’nun yazıp yönettiği film, biri sosyal sınıf olarak hayli yüksek, diğerleri alt sınıftan üç aile üzerinden günümüzün değer yargıları ve toplum biçimine ayna tutuyor.

Soyla gelen servetleriyle lüks bir yaşam süren Park ailesine parazit gibi sızan Kim ailesinin önündeki bir engel, vahşi ve zorlayıcı bir üstünlük mücadelesine dönüşüp herkesin hayatını alt üst ediyor.

Bu arada hangi ailenin birbirleri ve toplum için parazit olduğu konusu akılları sürekli meşgul ediyor.

David aşırı mükemmeliyetçi, kaybetmeye tahammülü olmayan, onu kendisiyle kıyaslayan babasının baskısı altında ezilmektedir. Bu strese dayanamayıp Rahmaninov’un müthiş zor bir eserini çaldığı final sınavında ağır bir nöbet geçiren genç sanatçı adayı, sonraki yıllarını akli yönden eksik geçirmek zorunda kalır. Ancak film tüm vurucu mesajlarıyla beraber bundan sonra başlar. Çocuğunun parlamasını isterken içindeki ışığı söndüren bir babanın evladı olarak Helfgott uzun yıllar sonra kendi ışığını yeniden yakmayı başarır ve parıldamaya başlar.

FILMDE HELFGOTT’U CANLANDIRAN GEOFFREY RUSH’IN EN İYI ERKEK OYUNCU OSCAR’INI KAZANDIĞI ÖDÜL TÖRENINDE, YETENEKLI PIYANISTIN SERGILEDIĞI MÜKEMMEL PERFORMANSI DINLEMENIZI TAVSIYE EDERIZ. DÜNYANIN NE MUHTEŞEM BIR YETENEKTEN UZUN YILLAR BOYUNCA MAHRUM KALDIĞINA ŞAŞACAKSINIZ.

Citizen Kane Yurttaş Kane (1941) Stanley Kubrick’in de favori filmi olan Yurttaş Kane bu listenin nadide bir parçası zira usta yönetmen Orson Welles’in ilk uzun metrajlı filmi olan bu başyapıt, pek çok eleştirmen tarafından sinema tarihinin en iyi eseri olarak görülür. 1941 yılında gösterime giren film sinema anlayışı, montaj, deep focus tekniği, görüntünün alt açıdan çekilmesi, ışık ve makyaj gibi hususlarda sinema sanatına birçok yenilikçi katkıda bulunmuş.

Film konusuyla da çarpıcı.

Charles Foster Kane adlı zengin ve şöhretli bir iş adamının ölmeden önce söylediği bir sözün sırrını açığa çıkarmaya çalışan bir gazetecinin hikâyesini konu edinen film, esasen birçok katmandan oluşur. İktidarın yıkıcı otoriter doğası, karakter ve kader ilişkisi gibi kavramsal temaların yanı sıra Amerikan rüyası, kamuoyu, siyaset, medya ve halkla ilişkiler gibi toplumsal algıyı şekillendiren güçleri anlatır.

Up - Yukarı Bak (2009) Listenin belki de en gülümseten filmine geldi sıra.

Gülümsettiği kadar hüzünlendirdiğini de şimdiden söyleyelim çünkü bir aşk hikâyesi ve yarım kalan hayalleri barındırıyor içinde. Üstelik hem çizimi hem de müziğiyle harika bir animasyon. Öyle ki En İyi Animasyon Filmi ve En İyi Film Müziği Oscar’larına layık görülmüş.

A Clockwork Orange Otomatik Portakal (1971) Kendi ülkesi dahil pek çok ülkede sansürlenen ya da tamamen yasaklanan bir film daha… Sinema tarihinin dahi yönetmeni Stanley Kubrick’in Anthony Burgess’in aynı adlı romanından beyaz perdeye uyarladığı bu kült film, birçok sinema otoritesinin liste başında yer alır. Bunlardan biri de Star Wars’un yönetmeni George Lucas.

Film çift yönlü olarak birbirini doğuran şiddet ekseninde döner. Sanayi devrimi sonrası bir şehirde ahlaki değerlerin yozlaştığı, suç ve şiddetin arttığı bir toplumda, gençlerden oluşan bir çete insanlara rastgele şiddet uygular. Öte yandan çetesi tarafından ele verilen anti kahraman Alex de bu sefer sistematik bir toplumsal şiddete maruz kalır. Bu acımasız süreç, fiziksel olduğu kadar zihin kontrolüyle topluma kazandırma kisvesi altındaki psikolojik şiddeti de içerir.

116

Kurduğu dünyayı gezme hayalini gerçekleştiremeden hayatını kaybeden eşinin anısına, evine taktığı binlerce balon ile onu bir zepline dönüştüren, sonra da Güney Amerika'nın vahşi doğasına doğru yolculuğa çıkan 78 yaşındaki Carl Fredricksen’ı anlatıyor film.

Filmin “ne olursa olsun hayallerinin peşinde koş” motivasyonunun yanı sıra kentsel dönüşüme karşı duruş, insan, doğa ve hayvan sevgisi gibi evrensel temaları birleştirmesi açısından bizim için apayrı bir yeri var.

BU BELGESELLER IZLENMELI Cosmos (2014) ABD'li gökbilimci Carl Sagan'ın 1980'lerde sunduğu çığır açan Cosmos'un takipçisi niteliğindeki belgesel dizi, astrofizikçi Neil deGrasse Tyson'ın anlatımı ve Haluk Bilginer'in seslendirmesi ile evrenin uzak köşelerini keşfe çıkıyor. Bu belgesel sizi hakkında çok az şey bildiğimiz kozmosa bir adım daha yaklaştıracak.

Zeitgeist (2007) İnternet çağının en şok edici viral videolarından biridir Zeitgeist. Peter Joseph adlı bir sanatçının performansı olarak hazırlanan, internette yayılınca tüm dünyada kültleşen bu yapımı belgesel olarak sınıflandırmak yanlış olmaz. Zira tartışmalı birçok konuda fazlasıyla belge içeriyor. Üstelik 24 ayrı dile çevrildiği için çok geniş bir kitleye seslenebilmiş.

Genel olarak bütün bölümler para bazlı ekonomiden doğan siyasal ve sosyal problemlerden bahsederek kaynak bazlı ekonomi çözümleri öneriyor. Para bazlı sistemde kaynakların heba edildiği, dünya çapındaki kaynakların kullanımı ile para ilişkisinin insanlığa fayda getirmediği savunuluyor. Çözüm olarak ise tüm kaynakların tüm insanlara eşit dağıtılması ve bir grubun kaynaklar üzerinde egemenliğinin olmaması öneriliyor.

Serinin değindiği tek konu ekonomi değil. Din, tarih, siyaset, uluslararası ilişkiler, zihin kontrolü, manipülasyon gibi toplumu şekillendiren birçok olgu üzerine şoke edici bakış açılarına da yer veriliyor. İlk bölümün başarısından sonra yayınlanan Zeitgeist: Addendum (2008) ve Zeitgeist Moving Forward (2011) da ilkinin başarısını devam ettirecek cinsten yapımlar. Bu belgesel serisinin Zeitgeist olarak adlandırılan bir toplumsal hareketi başlattığının da altını çizelim.

Ancient Aliens Antik Uzaylılar (2009) Dünyada büyük yankı uyandıran bu belgesel serisinde Antik Astronot kuramcılarının fikirleri ve kanıtları ele alınıyor. Bu kuramcıların ilki ve en bilineni “Tanrıların Arabaları” adlı çok satan kitabıyla tanınan Erich von Däniken. Kitap ve dolayısıyla belgeseller binlerce yıl önce diğer gezegenlerden gelen uzay yolcularının dünyayı ziyaret ettiğini, insanlara teknoloji öğreterek antik dinleri etkilediklerini kanıtlarıyla savunuyor.

Däniken dâhil birçok antik uzaylı teorisyeni, görüşlerini destekleyen iki tür kanıttan bahsediyorlar. Bunların ilki insanların gökyüzünden -uzay gemisine benzeyen bazı araçlarla- inen tanrılar ya da diğer uhrevi varlıklar gördükleri ve bu varlıkların olağanüstü güçlere sahip olduklarını yazan antik çağa ait dini metinler… İkincisi ise uzaylılara benzeyen şekillerin betimlediği sanat eserlerinin yanı sıra Stonehenge ve Mısır piramitleri gibi antik arkeolojik harikaların dahil olduğu örnekler… Fakat hem kitap hem de belgesellerin bazı akademik çevrelerce sözdebilim ve sözdetarih olarak eleştirildiğini ekleyelim.

Tan Sağtürk'le Anadolu Dansı (2012) Dünya çapında yöresel danslarıyla öne çıkan Türkiye, folklor mirasını ne kadar tanıyor, nasıl yaşatıyor? Bu sorunun cevabını arayan isim balet ve koreograf olarak 40 yıldır sanatını icra eden Tan Sağtürk.

Figürler, hikâyeler ve destanların izinde Anadolu halk danslarının haritasını çıkarmak için yollara düşen Sağtürk, Anadolu danslarımızı adım adım yeniden keşfediyor!

Genius of the Ancient World / Genius of the Modern World Antik Dünyanın Dâhileri (2015) / Modern Dünyanın Dâhileri (2016) Klasik tarih uzmanı, yazar ve belgesel yapımcısı Bettany Hughes’un yaptığı her belgesel mutlaka izlenir. Çünkü Hughes ele aldığı konuları hem akademisyen hem de entelektüel olarak ele alıp müthiş bir kurguyla gözler önüne seriyor. Bu listede önereceğimiz belgesel serisi ise dâhilerimiz üzerine olanlar. “Antik Dünyanın Dâhileri”nde Hughes Buda, Sokrates ve Konfüçyüs’ün yaşamlarını ve felsefelerini işlerken, bu dâhilerin ana vatanlarından görüntülere de yer veriyor. “Modern Dünyanın Dâhileri”nde ise Marx, Nietzsche ve Freud’u ele alan Hughes, yine bu dâhilerin yaşadıkları ülkeleri gezip onların eserlerine ve zihinlerine doğru bir yolculuğa çıkarıyor izleyenleri.

117

v

ÇOK ŞEY SÖYLEYEN OYUNLAR Neyzen Türkiye’nin en büyük hiciv ustalarından Şair Neyzen Tevfik Kolaylı’nın yaşam öyküsü Burak Sergen’in tek kişilik hayranlık uyandıran performansıyla sahnede. Ünlü şairin babasının sürgün edildiği Bodrum’da hayata gözlerini açışından, ney ile tanıştığı çocukluk çağına, baskı ve zulümlere karşı sesini yükselttiği gençlik yıllarından, vatan hasreti ve yoksullukla geçirdiği sürgün dönemine kadarki 74 yıllık öyküsü…

Muse 90401 “Bir Esin Perisi Davası”

Sanat Gezegeni’nde yaşayan esin perisi Muse; Tolstoy, Shakespeare ve Leonardo da Vinci’nin eserlerini yaratma süreçlerinde onlara ilham vermek üzere dünyaya gönderilir. Lakin Muse’un en büyük arzusu insan olmak ve kendi eserini dünyaya bırakabileceği bir ustaya dönüşmektir. Bu sebeple bu ustaların kadın karakterleri için yarattıkları finalleri değiştirmeye kalkışır. Ancak ustalar tarafından Sanat Gezegeni’nin mahkemesine şikayet edilir. Oyun Muse’un mahkemedeki savunmasıyla başlar. Acaba ona bir şans daha verilecek midir?

Fadik Sevin Atasoy’un yazıp oynadığı, Erdal Beşikçioğlu’nun yönettiği tek kişilik müzikal “Muse 90401”, yurt dışında da yine Atasoy tarafından İngilizce olarak sahneleniyor. ABD’li eleştirmenlerden tam not alan oyunun çevirisi de Atasoy’a ait.

Joseph K. Joseph K. otuzuncu yaş gününü eve sipariş ettiği pizzayla kutlamak üzereyken, pizzasını getiren iki adam ona tutuklu olduğu bilgisini verirler. Joseph K.’nın suçunun ne olduğuna dair hiçbir fikri yoktur ama kendini temize çıkarmak zorundadır. Tehdit altında olan özgürlüğüne yeniden kavuşmaya çalışan Joseph, görünmez ve mantıksız bir adalet sistemiyle savaşa girer. İngiliz yazar Tom Basden’ın kara mizah yüklü uyarlamasında, Joseph K. Franz Kafka’nın yüz yılı devirmesine rağmen zaman aşımına uğramayan “Dava”sının yeniden görülmesi için modern dünyanın labirentlerine bırakılıyor.

118

Metot Sekiz sezondur oynanan “Metot”, bir şirketin toplantı odasını getiriyor sahneye. İş görüşmesine gelen dört kişi şirketin insan kaynakları bölümüyle görüşeceklerini sanırken, işi kapmak için hünerlerini göstermeleri gereken gizemli bir sınav ile karşılaşıyorlar. İspanyol yazar Jordi Galceran’a dünya çapında ün getiren “Metot” günümüz iş dünyasının acımasızlığını yansıtıyor. Düşündüğümüzden daha fazla rekabet ve vahşetin kol gezdiği plaza katlarındaki dünyayı psikolojik gerilim ve kahkaha karışımıyla gösteriyor.

Anlatılan Senin Hikâyendir Bu müzikli gösteride anlatılan hikâye; bu toprakların güler yüzlü, hüzünlü, aşk, umut ve kahkaha dolu bir başkaldırı hikâyesi…

Mübadelede sevgilisini Yunanistan’a uğurlamak zorunda kalan Egeli Mehmet’in hikâyesi; köyünün doğal güzelliği için altın madenine karşı mücadele eden Çamlık köyü halkının hikâyesi; Yunanistan ile Türkiye arasında kalan sularda denizcilik yapan Barış’ın hikâyesi; Fenerci Ahmet’in yolunu kaybetmişlere tuttuğu deniz feneri ışığının hikâyesi.

Levent Üzümcü’nün şarkılarla, türkülerle, danslarla süslediği muhteşem performansı ve bitmek bilmez enerjisine hayran kalmamak elde değil. Oyunun ülkenin gündemine bir parça dokunması da dikkat çekici.

Azizname Aziz Nesin’in politik ve eleştirel gözlemlerini mizahi bir üslupla anlattığı “Azizname”, olağandışı iktidarlardan olağan darbe girişimlerine kadar türlü yönleriyle bir ülkenin geçmişini gözler önüne seriyor.

Efsane yönetmen Yücel Erten’in, Nesin'in zeka dolu kaleminden dökülen öykü ve taşlamalarından yola çıkarak yeniden uyarladığı oyun, güncelliğini her daim sürdürmesi nedeniyle sergilendiği her dönem büyük ilgi görüyor.

39 Basamak

Van Gogh'un resme başlamasından intiharına kadar geçen çalkantılı yaşamına tanıklık etmek isterseniz, kaçıranlar ve yeniden izlemek isteyenler için “Van Gogh” sahnelere döndü...

1935 İngiltere’sinde, gizemli güzel Annabella’yla tanışan Richard, kendini Londra’dan İskoçya’ya uzanan komik, heyecanlı ve çılgın bir casusluk serüveninin ortasında bulur. Oyunculuğun yanı sıra dekor ve yönetmenlik açısından da son derece yaratıcı bir iş başaran tüm ekip büyük bir alkışı hak ediyor.

Hakan Gerçek’in tek kişilik başarılı bir performans sergilediği oyun; ressamın coşkusu, hırsı, acıları, hüzünleri, huzursuzluğu, arayışları, sonsuz yalnızlığı, aşkları ve sevgiye açlığı, yoksulluğu, hastalığı, bir tas çorba ile boya tüpü arasındaki seçimlerini; kısacası Van Gogh'un portresini sahneye taşıyor.

John Buchan'ın aynı adlı romanından uyarlanan ve sergilendiği her ülkede seyircinin yoğun ilgisiyle karşılaşan 39 Basamak, Alfred Hitchcock tarafından da beyaz perdeye aktarılmış.

Van Gogh

119

KONSER

GÖSTERI

v

120

Sertab Erener’in yıllar önce hayal edip 2016’da “120 Dakika, Konser, Gösteri ve Ötesi” sloganıyla sahnelemeye başladığı “Sertab’ın Müzikali” nefes kesen bir müzik ziyafeti.

Sanatçı şarkılarının hikâyelerini anlatırken yalnızca muhteşem sesinden yararlanmıyor; dillerden düşmeyen klasik ve yeni şarkılarından yaptığı seçkiye özel kostümleri ve profesyonel dansçı kadrosuyla birlikte sergiledikleri koreografi ile görsel ve müzikal bir şölen de yaşatıyor.

Yıllardır kapalı gişe sahnelenen Sertab’ın Müzikali, her yıl kendini yenileyerek bugüne dek 80 bin kişiyle buluşmuş. Bu başarıya Sertab’ın müzisyen kimliğinin yanı sıra koreograf Beyhan Murphy ve 200’den fazla Broadway oyununun ışık tasarımını yapan Tony ödüllü Ken Billington’ın ışık şovu da katkı sağlıyor.

Tanıtım Klibini İzleyin

Cihat Aşkın Türk Valsleri

Türk müziği koleksiyonerlerine müjde! Bu toprakların kemancısı olarak nitelendirilen değerli keman virtüözü Cihat Aşkın’ın yeni albümü “Türk Valsleri” plak ve CD formatında müzikseverlerle buluştu.

Albümde ilk Türk valsi olan Dede Efendi’nin “Yine Bir Gülnihal”inin yanı sıra Samanyolu, Fikrimin İnce Gülü, Erişti Nevbahar Eyyamı, Bir Deniz Ki Gözlerin, İkinci Bahar, Bekledim de Gelmedin, Nazende Sevgilim, Hatırla Sevgili, Atlı Karınca gibi eserler de bulunuyor.

60 eser arasından titiz bir seçki olan albümde düzenlemeler besteci ve orkestra şefi Oğuzhan Balcı’ ya ait. Sanatçıya Avrasya Oda Orkestrası ve Aşkın Ensemble eşlik ediyor.

Batı kadar iddialı olduğumuzu düşündüğü valslerimizi dünyaya duyurmak için yola çıkan Aşkın, albüm için şunları söylüyor: “Bütün dünyada eğlenceye yönelik etkinliklerde mutlaka vals çalınır ama bunlar genellikle bilindik Viyana valsleridir. Oysa bizde de Dede Efendi’nin sarayda revaçta olan İtalyan müziğine cevaben bestelediği ‘Yine Bir Gülnihal’ eseri ile başlayan bir vals yolculuğu var. 200 yıldır kültürümüzde var olan bu eserleri niçin dünyaya mâl etmeyelim?”

ALBÜM

Youtube'dan Dinleyin

Ludwig ve Arkadaşları “Ludwig ve Arkadaşları”, Ludwig van Beethoven’dan ilhamla kurgulanmış, anlatımlı bir çocuk konseri. Klasik Batı Müziği’nin dâhi bestecisinin öyküsü 3 yaş ve üstü minik izleyicilerle buluşuyor.

KONSER

Tarihin en büyük bestecilerinden Beethoven’ın 250. doğum yılı sebebiyle 2020 tüm dünyada “Beethoven Yılı” olarak kutlanacak. Bu konser de o açıdan anlamlı çünkü müzisyenin eserlerinin yanı sıra onu etkileyen Bach, Haydn, Mozart; ondan etkilenen Schubert, Chopin, Tchaikovsky ve daha nice bestecinin eserleri seslendirilecek.

Klasik müziğin en sevilen eserlerinden, opera aryalarından ve bale eserlerinden seçkilerin de özenle kurgulandığı bu projeye Avrasya Quintet eşlik ediyor.

121

v

Mor ve Ötesi

Canlı Senfonik - Aya İrini

ALBÜM

Rock müziğimizin başarılı temsilcilerinden Mor ve Ötesi’nin, Türkiye Cumhuriyeti’nin 95. yıl dönümü vesilesiyle 29 Ekim 2018 tarihinde verdikleri Aya İrini konserinin kaydı “Canlı Senfonik-Aya İrini” adıyla CD ve plak formatında yayınlandı.

Spotify'dan Dinleyin

Videoları İzleyin

Şef Orçun Orçunsel yönetimindeki Avrasya Filarmoni Orkestrası ile Masis Aram Gözbek yönetimindeki Magma Filarmoni Korosu’nun eşlik ettiği konser kaydı albümü, klasik ve rock müziğin müthiş bir kombinasyonu. Tavsiye ederiz.

Şanışer #Susamam

#Susamam adlı 14 dakika 55 saniyelik kolektif şarkı, yayınlandığı Eylül 2019’da sosyal medyanın gündemine oturdu. Rapçi Şanışer’in 17 şarkıcıyla birlikte söylediği #Susamam, yaklaşık 12 saat içinde YouTube’da 2 milyondan fazla izlendi. Twitter’da ise #Susamam etiketi 300 binden fazla mesajla dünya genelinde en çok konuşulan başlıklar listesinde bir numaraya yükseldi.

SINGLE

Single olarak tanımlayabileceğimiz şarkının bu başarısı protest rap’in önemli bir örneği oluşundan kaynaklanıyor. Şarkıda Türkiye’nin çevre, kadın hakları, hayvan hakları, eğitim, adalet, hukuk, faşizm ve trafik gibi sorunlarına eleştirel göndermeler yer alıyor.

122

Mesaj dolu sözleri ve müziği ile yalnızca gençlerden değil, birçok sanatçı ve siyasetçiden de destek gören şarkı aynı zamanda bir sosyal sorumluluk projesi. Zira #Susamam yazılı tişörtlerin satışından elde edilen gelir köy okullarına bağışlandı.

Şarkının Klibini İzleyin

The Cranberries

ALBÜM

In The End

Alfonso Cuarón’un, aralarında üç Oscar’ın da olduğu bol ödüllü yarı otobiyografik filmi Roma’nın müzikleri iki plaklık uzunçalarda toplandı.

1970’lerin Meksika’sını yansıtan müzikler, o dönemin radyolarında çalan José José, Juan Gabriel ve Rigo Tovar gibi sanatçıların hit parçalarından oluşuyor.

Youtube'dan Dinleyin

Mazhar Alanson Yazan Aşık

Mazhar Alanson sekiz parçalık “Yazan Aşık” adlı solo albümünü yayınladı.

Yazan Aşık, Geç Yağan Yağmur, Hayat Köprüsü, Zor Adammışım, Takma Kafana, Senden Önce, Ben Eskiden ve Destan adlı parçalardan oluşan albüm, Alanson müziğinin ayrıcalıklı bir parçası olmaya aday.

Hüner Coşkuner

Yeşilçam Müzikleri Sanat müziğimizin seçkin seslerinden Hüner Coşkuner’in Yeşilçam filmleri sayesinde daha çok sevilen şarkıları yorumladığı albümü “Yeşilçam Klasikleri” CD ve plak formatında piyasaya çıktı.

Artık Sevmeyeceğim, Damarımda Kanımsın, Zalimin Zulmü, Duydum Ki Unutmuşsun, İçin İçin Yanıyor, İntizar, Sevemez Kimse Seni, Beklenen Şarkı, Kederli Günlerimde, Bir Garip Yolcu, Bu Sana Son Mektubum, Senden Vazgeçmem adlı şarkılardan oluşan albüm Türk müziği severleri bambaşka bir yolculuğa çıkaracak.

Youtube'dan Dinleyin

ALBÜM

ALBÜM

Soundtrack

ALBÜM

ROMA

2018’de aramızdan ayrılan solist Dolores O’Riordan’ın ayrıcalıklı sesini yeni şarkılarda son kez duyduğumuz bu albüm efsane grup The Cranberries’in de veda albümü olarak tarihe geçti. 2017’de yayınladıkları senfonik albümün turnesinde rahatsızlanan Dolores’in sağlık durumu iyiye gitmeyince konserlerin geri kalanını iptal eden grup, o süreçte yeni şarkılar üzerinde çalışmaya başlamış. Dolores’in bu dönemde yaptığı demo vokal kayıtları baz alınarak “In The End” ortaya çıkmış.

Albüm adının ve kapaktaki görselin yarattığı hüzne ayrıca dikkat çekmek isteriz.

123

v

İZ BIRAKAN KITAPLAR

Tarih, algımızı ve birbirimizi anlama biçimimizi etkileyen kitaplarla dolu. Hatta bazıları sert eleştirileriyle çığır açtı, toplumları peşinden sürükledi, bazıları da iç huzuru verdi. Hepsinin ortak noktası aydınlanmanın köşe taşları oluşlarıydı. Yüzlerce yıllık bilgi birikiminin süzüldüğü dünya kütüphanesinde bu etkiye sahip kitaplardan küçük bir seçki hazırladık.

“Anne Frank'ın Hatıra Defteri”, ailesiyle beraber Nazi ordusundan kaçmaya çalışan Anne Frank’in 13 yaşındayken yazmaya başlayıp 16 yaşında tifüs sebebiyle toplama kampında hayatını kaybedene kadar devam ettiği günlüklerden oluşuyor.

Anne’in savaştan sonra basılmasını hayal ederek “İleride ben de dahil hiç kimse on üç yaşında bir kızın aklından geçenlerle ilgilenmeyecekmiş gibi geliyor” dediği günlüğü 60’tan fazla dile çevrildi, 1959’da beyaz perdeye uyarlandı ve 20. yüzyılın en iyi kitapları listelerinde yerini aldı.

124

Ölümünün ardından kızının günlüğünü yayınlayan baba Otto Frank’in şu sözleri ise hafızalardan silinmedi: “Günlüğünü okuyana dek küçük kızımın bunca derin düşünceye sahip olduğunu anlayamamıştım. Bu hem şoke olduğum hem de çoğu ebeveynin çocuklarını gerçekten tanıma fırsatı bulamadığını düşündüğüm korkunç bir andı.”

“Aydınlık”, ünlü Fransız yazar Henri Barbusse’ün, kişisel serüveninden de izler taşıyan romanı. Fransız milliyetçiliğine ve genel olarak her türlü şovenizme keskin eleştiriler yönelten yazar, sistemin alt kademelerinde,

yalıtılmış bir hayat süren küçük burjuva bir fabrika memurunun zihinsel aydınlanma sürecini anlatıyor.

Pulitzer ödüllü “Bülbülü Öldürmek”, Amerika’nın güneyinde yaşanan ırkçılığı ve eşitsizliği çocuk kahraman Scout Finch’in gözünden anlatıyor. Bir “zenci”nin haksız yere suçlanması üzerinden gelişen olaylar; ön yargılar, riyakârlık, sınıf ve ırk çatışmalarına karşılık adalet ve dürüstlüğün önemini anlatan evrensel bir hikâyeye dönüşüyor.

Kendisi yerine tuvaldeki portresinin yaşlanmasını dileyen, bu gerçekleşince yoldan çıkıp yozlaşan Dorian Gray, güzellik ve haz uğruna karakterinden vazgeçer. Oscar Wilde’ın döneminin katı ahlakçı tutumunu alaycı bir üslupla eleştirdiği ilk ve tek romanı “Dorian Gray'in Portresi”, ahlaksızlığı yücelttiği gerekçesiyle büyük tartışmalar yaratmış, hatta yargılanırken aleyhinde delil olarak gösterilmişti.

Bir gecede böceğe dönüşerek ailesinin yüz karası haline gelen, kendi evinde dışlanıp yabancılaşan genç bir adamın hikâyesi “Dönüşüm”. Kafka’nın yozlaşmış burjuva ilişkilerini, kapitalizmin insan hayatını işgal edişini, insanlığın demir parmaklıklarını ve bireyin onu kısırlaştıran korkularını kaleme aldığı kitap, dünya edebiyatının üzerinde çok düşünülen, çok konuşulan yapıtlarından biri.

Karanlık bir geleceği konu alan “Fahrenheit 451”, bilim kurgu ögelerini baskı rejimi ve robotlaşmış bir toplumla harmanlıyor.

Distopik bir kurgusal düzlemde ilerleyen eser, teknolojinin gelişmesiyle birlikte toplumun gerileyen sanat ve düşünce dünyasını ele alıyor. İtfaiyecilerin yangın söndürmek yerine kitap yakmakla görevlendirildiği totaliter bir düzen etrafında şekillenen roman, adını kitapların yanma derecesi olan ısı ölçüsünden alıyor.

Edebiyat dünyasına, karşılıksız aşkıyla intihara sürüklenen “romantik kahraman”ı armağan eden “Genç Werther'in Acıları” adlı bu büyüleyici mektup-roman, şiirselliği ve yaşama tutkulu bakışıyla okuyucuları mıknatıs gibi kendine çeker. İlk yayınlandığında Almanya’da tüm gençliği etkisi altına alan romanın birçok intihara neden olduğu, Werther’in mavi frak, sarı yelek ve çizmelerinin o dönem moda yarattığı, Napoléon’un bile kitabı sürekli yanında taşıdığı söylenir.

“Hayvan Çiftliği”, masalsı atmosferinin altında derin bir sistem eleştirisi barındıran bir fabl. Görünürde bir çiftlik ve orada yaşayan hayvanları konu edinen roman; devletleri, yönetim biçimlerini ve toplumları sembolize ederek eleştiriyor. Önder domuzun düpedüz Stalin’i simgelemesi buna örnek. Orwell’in çağdaş klasikler arasında değerlendirilen bu eseri, dünya edebiyatında politik taşlama ve hiciv türünün başyapıtlarından biri kabul edilir. “İnsan Ne ile Yaşar” adlı eserinde Tolstoy, topluma ayna tutarak filozof ve eğitimci kimliğini öne çıkartır. Kitaptaki tüm hikâyeler insanın özündeki iyilik, açgözlülük, hırs ve her anlamda birleştirici bir güç olan sevgi kavramlarını ele alır. Öte yandan okuyuculara, hayatın belki de en önemli sorularını sorabilme olanağı sunar. İnsanın içinde ne vardır? İnsana

ne verilmemiştir? İnsan neyle yaşar?

Jack London’ın yarı otobiyografik romanı “Martin Eden”, yazarlık uğruna hayatını ortaya koyan genç bir denizcinin öyküsünü anlatır. Yüksek statülü Ruth’a ilk görüşte âşık olan Martin için o kadına ulaşabilmenin tek yolu saygın bir yazar olabilmektir. Maddi imkânsızlıklar içinde akıl almaz bir hırsla gece gündüz çalışır, öğrenir, yazdıklarını yayınevlerine yollar ve defalarca reddedilir.

Sonunda başarır ama girmek için can attığı burjuva çevrelerindeki insanların ne kadar sığ ve sahte olduklarını fark eder.

Buddha’nın yaşamının şiirsel bir üslupla anlatıldığı “Siddhartha”, insanın öz benliğini bularak uygarlığın yerleşik biçimlerinden kurtulmaya çalışmasını işler. Yayımlandığından beri milyonlarca insanın neredeyse “kutsal kitap” gibi okuduğu bu başyapıtı, Nobel ödüllü yazarın Doğu ve Batı din geleneklerini psikanaliz ve psikolojiyle birleştirdiği, insanlığa dair derin bir empati duygusuyla yazdığı, 20. yüzyılın ortaya çıkardığı en sarsıcı alegorilerden biri.

“Sineklerin Tanrısı”, bir atom savaşı sırasında ıssız bir adaya düşen bir avuç okul çocuğunun, geldikleri dünyanın bütün uygar törelerinden uzaklaşarak, insan yaradılışının temelindeki korkunç gerçeği ortaya koymalarını dile getirir. Çocuklar uygar toplumun baskılarından uzak bir örnek düzen kurmak isterlerken gitgide hayvanlaşır, korkunç kişiliklere bürünürler.

“Tutunamayanlar” intihar eden arkadaşının geçmişini araştıran Turgut Özben’in, söz konusu arkadaşı Selim Işık’ın modern hayata neden “tutunamadığı”nı öğrenme çabasını anlatır. Ülkemizin en değerli yazarlarından Oğuz Atay’ın yazıldığı dönemde büyük tartışma konusu olan yarı otobiyografik eseri, bilinç akışı tekniğiyle döneme damgasını vurarak Türk Edebiyatı’nda yeni bir çağı başlatmıştı. Pek çok eleştirmen, Tutunamayanlar’ı Türkçe ile yazılmış en iyi eser olarak değerlendirir.

Anthony Burgess’in “yüzyılın en büyük romanı” dediği “Ulysses”, reklamcı Leopold ile öğrenci Stephen’ın Dublin’de gündelik işlerine koşturdukları tek bir günü anlatır.

Birçok dile çevrilip üzerine onlarca kitap yazılan eserin edebiyat açısından asıl önemi, çatısının Homeros’un destanı Odysseia ile olan simgesel koşutluğundan, Joyce’un kullandığı değişik teknik ve biçemlerden, özellikle de 18. ve son bölümde Bloom’un karısı Molly’nin düşüncelerinin yansıtıldığı “bilinç akışı”ndan gelir.

Her cümlesi ile okuyucunun zihnine ilmek ilmek işleyen “Yeraltından Notlar” adlı başyapıt, varoluşçuluğun ilk romanı kabul edilir; hatta Camus, Sartre, Kafka gibi pek çok yazara esin kaynağıdır. Edebiyat dünyasının en sıra dışı karakterlerden “yeraltı adamı”, kendi kabuğuna çekilmiş, iç hesaplaşmalar yaşayan, utangaç, gururlu, derin düşünen orta yaşlı bir memur. İnsanın kaygılarından dolayı mutluluğa ket vurduğuna ve "yerüstü" cehennemini yarattığına inanıyor. Kendini gömdüğü metaforik yeraltından bize sesleniyor ve iç dünyamızdaki çelişkilerden doğan nefreti, şüpheyi, dengesizliği, yalnızlığı ve korkuyu sorgulatıyor.

125

v

ŞIIR - DÜŞÜNSEL

“Maldoror’un Şarkıları” yayınlandığından bu yana insanların ve şiirin dünyasında her şey değişti. Modernizmin ve çağdaş şiirin kutsal kitabı! Tanrı düzenine kafa tutan, geleneksel ve kutsal ne varsa hepsini tersine çeviren bir vahiy! Gelenekten ve onun çelik zincirinden kurtulmanın simgesi!

“Nâzım Hikmet’in Bütün Şiirleri” adlı antolojide, dünya şairinin eserleri eksiksiz olarak tek ciltte buluşuyor. Türk şiirinin yatağını değiştiren bu büyük dizeler, kaynak metinler temelinde yeniden gözden geçirilerek yayımlanmış.

Cemal Süreya, Cumhuriyet Dönemi şiirinin en özel kalemlerindendi. Sevdiğini soluğundan öpen büyük ustanın bütün şiirlerini bir araya getiren “Sevda Sözleri” lirik, sıcak, tılsımlı, politik bir gür ırmak.

20. yüzyılın önde gelen psikiyatrlarından Viktor Frankl, “İnsanın Anlam Arayışı”nda bireyin temel motivasyon gücünün yaşamda anlam bulmak olduğu fikrine dayanan ve kurucusu olduğu logoterapinin ilkelerini anlatıyor; üstelik İkinci Dünya Savaşı sırasında bir toplama kampındaki deneyimleri eşliğinde…

Varoluşun çetin koşullarında “anlam”ı keşfetmemize yardım eden Frankl’ın tasvir ettiği toplama kampını, dünyayı daha büyük bir hapishane olarak kavramamızı sağlayan bir metafora dönüştürdüğü

kitap, otuzun üzerinde yabancı dile çevrilip dünya çapında 12 milyondan fazla satmıştı.

Mary Wollstonecraft’ın kadınların özgürlüğüne dair tutkulu bildirgesi “Kadın Haklarının Gerekçelendirilmesi”, basmakalıp uysal ve gösterişli kadınlık algısını yıkıp yepyeni bir eşitlik çağının kapılarını aralarken yazarı da modern feminizmin kurucusu olarak tarihe geçiriyor.

Yazıldığı günden beri kadın hareketi için güncelliğini yitirmeyen “Kendine Ait Bir Oda”, ataerkil zihniyete meydan okuyan bir manifesto niteliğinde. Virginia Woolf’un “Kadınlar ve Kurgusal Yazın” üzerine kadınlara özel iki üniversitede yaptığı konuşmaların derlemesi olan eser, dünün kadınlarının bugünün kadınlarına bir armağanı...

Thomas More başyapıtı “Ütopya”da toplumun kusursuzluğa ulaştığı ve insanların uyum içinde yaşadığı hayali bir adanın tasvirini yapar. Ütopya’nın kelime anlamı “olmayan yer”dir ve bu ada, yozlaşmış insanlığın zaaflarına yönelmiş sert bir saldırı niteliğindedir.

Eser, yazın ve düşün tarihinde öylesine etkili olmuştur ki, İncil’den sonra en çok okunan kitap olmakla kalmamış, 500 sene boyunca akademik, siyasi, edebi ve felsefi tartışmaların başat konusu olmuştur.

TARİHİ

“Hayvanlardan Tanrılara Sapiens” kitabıyla neandertal ve sapiens türlerinin günümüze uzanan köklerini ele alan, insan türünün dünyaya nasıl egemen olduğunu anlatan yazar ve tarih profesörü Harari, “Homo Deus”ta ise çarpıcı öngörüleriyle yarınımızı ele alıyor. İnsanlığın ölümsüzlük, mutluluk ve tanrısallık peşindeki yolculuğunu bilim, tarih ve felsefe ışığında incelediği bu çalışmasında, insanın bambaşka bir türe, Homo Deus’a evrildiği bir gelecek kurguluyor.

“Kayıp Aydınlanma”, 800 ilâ 1200 seneleri arasında Orta Asya’da Türkî ve İranî halkların nasıl büyük medeniyetler inşa ettiklerini, en gelişmiş kentlere, en zarif sanata ve hemen her alanda en ileri bilgi ve teknolojiye sahip olan Orta 126

Asya’nın dünya ticareti ve ekonomisini nasıl yönlendirdiğini anlatıyor. Tarihin unutulmuş bir devrinin izini süren kitap, Asya’nın Aydınlanma Çağı’nın yükselişini odağa alırken, neden sona erdiğine ilişkin farklı teorileri de değerlendiriyor. Ünlü Sümerolog Muazzez İlmiye Çığ “Kur'an, İncil ve Tevrat'ın Sümer’deki Kökeni” eserinde, bu kutsal kitapların Sümer yazılı belgelerindeki kaynaklarını inceliyor. Sümerliler ilahi dinlerin çıkışından yüzlerce hatta binlerce yıl önce siyasal yaşamlarını yitirmişlerdi. Ancak icat edip geliştirdikleri yazılarıyla Ortadoğu kavimlerini etkileri altına almışlar ve bu etki Batı dünyasına kadar uzanmıştı.

Dolayısıyla zihin açıcı tespitlerin yer aldığı bu kitap başucu niteliğinde.

SİYASİ- BILIMSEL

ABD’de 24 yayınevinin yayınlamaya korktuğu, yazarın 5 kez yazmaya karar verip her seferinde rüşvet ve tehditlerle vazgeçirildiği “Bir Ekonomik Tetikçinin İtirafları”, yayınlandığı ülkelerde gündemi sarsan, tüyler ürperten gerçekleri anlatıyor.

“Ekonomik Tetikçiler (ET) ülkeleri trilyonlarca dolar dolandıran yüksek ücretli profesyonellerdir.

Dünya Bankası, ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı ve diğer yabancı 'yardım' kuruluşlarından büyük şirketlerin kasalarına ve gezegenimizin tabii kaynaklarını kontrol eden birkaç varlıklı ailenin ceplerine para aktarırlar. Kullandıkları araçlar arasında sahte finansal raporlar, hileli seçimler, rüşvet, zorbalık, seks ve cinayet bulunur.

Oynadıkları oyun imparatorluklar kadar eski olmasına rağmen, günümüzdeki küreselleşme sürecinde yeni ve korkutucu bir boyuta ulaşmıştır.

Nereden mi biliyorum; ben de bir ET idim” diyor yazar.

“Ulusların Düşüşü”, “neden bazı ülkeler zenginken bazıları yoksuldur?” şeklinde bir soru ortaya atıp köleci toplumlar, feodalizm, sömürgecilik, kapitalizm ve sosyalizm uygulamaları arasında ilginç ve çok öğretici bir yolculuğa çıkıyor. Güç, zenginlik ve yoksulluğun kökenlerini anlatan kitap, dünyayı kavrayışınızı değiştirecek. İnsan zihni kontrol altına alınabilir mi?

Elektromanyetik dalgalarla insan beyni ve şuuruna müdahale edilebilir mi? Subliminal (bilinçaltı)

mesajlar yoluyla toplumlar yönlendirilebilir mi?

KGB Generali Ratnikov “Başında bulunduğum birimin görevi, Rus devletinin tepe yöneticilerinin bilinçaltlarını dış etkilere karşı korumak” diyor. Peki, Türk devletinin tepe yöneticilerinin bilinçaltları korunuyor mu? ABD karşıtı Latin liderlerin peş peşe kansere yakalanması tesadüf eseri mi; psikotronik silahlarla kansere yol açmak mümkün mü? “Zihin Kontrol”de sorulan bu ve pek çok “zihin” açıcı sorunun cevabı yıllarca aklınızdan çıkmayacak.

Zihnimizin derin ve büyük yanılgılara ne kadar açık olduğunun farkında mıyız? Adli Psikolog ve Bellek Uzmanı Dr. Julia Shaw, beynimizin sapabileceği yanlış yolları göstermek için en yeni araştırmalardan faydalanarak kaleme aldığı “Bellek Yanılgısı”nda, gerçek ile “yaratılan” geçmişin kişinin hayatına nasıl etki edebileceğini anlatıyor. Hiç gerçekleşmemiş bir suçun faili, hiç yaşanmamış bir savaşın kahramanı olabilirsiniz.

Kısaca siz olduğunuz kişi misiniz yoksa beyninizin yarattığı kişi mi? “İknanın Psikolojisi”, yaşamın her alanında ikna olma ve ikna etme sürecinin iç yüzünü anlatan bir başvuru kitabı. Prof. Robert B. Cialdini’nin, laboratuvar deneyleri ve yaşam deneyimlerinden yola çıkarak yazdığı kitap; iş hayatı, ticaret, pazarlama, günlük yaşam, hatta aşkta ikna becerisine sahip olabilme yollarını anlaşılır bir dille aktarıyor.

ÇOCUK

Yunan şair Homeros’un Anadolu coğrafyasında geçen efsanevi Troya Savaşı ve kahramanlarını kendinden bin yıllar sonraki nesillere aktardığı “İlyada” ve “Odysseia”sı ve sürgün olmuş Troyalıların makus kaderinin anlatıldığı Vergilius’un “Aeneis”i bir arada.

Yüzyıllardır pek çok esere ilham kaynağı olan bu destanlar, çocuk ve gençler için uyarlanmış, çizimlerle zenginleştirilmiş versiyonuyla tam bir entelektüel hizmet çünkü bu eserler aynı zamanda Roma İmparatorluğu’nun temellerinin atılışının destanları.

Bir çocuğun gözünden büyüklerin dünyasının anlatıldığı “Küçük Prens”, uçağıyla çöle düşen pilotun, B612 astreoidinden gelen “Küçük Prens”le

tanışmasıyla başlar. Sohbetlerinde Küçük Prens, yaptığı gezilerde gördüğü yetişkinleri eleştirir.

Otorite tutkunu kral, kendini beğenmiş sanatçı, umutsuz sarhoş, sahip olma heveslisi iş adamı, kimin için bilim yaptığını unutan bilim adamı… Her yerden mutsuz ayrılan Küçük Prens’in yaşadıkları, dünyanın en çok okunan kitaplarından birine dönüşür.

Vasconcelos’un on iki günde yazdığı ancak yirmi yıldan fazla yüreğinde taşıdığını söylediği “Şeker Portakalı”, günün birinde acıyı keşfeden küçük bir çocuğun öyküsüdür. Yazarın çocukluğundan derin izler taşıyan kitap, yaşamın beklenmedik değişimleri karşısında büyük sarsıntılar yaşayan küçük Zeze’nin başından geçenleri anlatır.

127