Veterinair 07 juli 2018

Samen werken aan diergezondheid NIEUWSBRIEF VOOR PRACTICI • JAARGANG 24 • JULI 2018

Plotseling weer verhoogde fipronilgehaltes in eieren Onlangs werd de pluimveesector verrast door het bericht dat er in Duitsland in Nederlandse eieren te hoge fipronilgehaltes werden gevonden. Ook in Nederland werd in eieren van een koppel waarvan de eieren eerder waren goedgekeurd, een te hoog fipronilgehalte aangetroffen.

Het betreft bedrijven waar in 2017 fipronil is gebruikt en waarvan de kippen weer buiten liepen.

Fipronil wordt erg moeilijk afgebroken in grond, zeker als die koud is. Uit onderzoek blijkt dat fipronil meerdere jaren in de grond aanwezig kan blijven en bij hogere temperaturen weer ‘tevoorschijn’ kan komen. Kippen kunnen het vrijgekomen fipronil opnemen en dat via de eieren weer uitscheiden.

De aanwezigheid van fipronil in grond kan worden onderzocht volgens het protocol ‘Bemonstering uitloopruimte’ van GD. Deze is te vinden op www.gddiergezondheid.nl/fipronil.

Een andere oorzaak kan behandeling tegen leververvetting zijn. Als lage concentraties fipronil in het vet aanwezig zijn, kan verhoogde afbraak van vetweefsel leiden tot een verhoging van de fipronilconcentratie in de eieren. Dit werd onder meer gezien bij koppels kort na de rui; de fipronilconcentratie in de eerste eieren was vaak relatief hoog. Gedurende het in de leg komen van het koppel daalden de concentraties doordat de dieren weer op gewicht kwamen en het vrijgekomen fipronil werd uitgescheiden met de eerste eieren. Bij behandeling van leververvetting zou iets vergelijkbaars kunnen optreden.

Drs. Christiaan ter Veen, dierenarts pluimvee en dr. Guillaume Counotte, veterinair toxicoloog

Meer testmogelijkheden PRRS en PCV2 GD heeft onlangs de PCR-testmogelijkheden voor PRRS en PCV2 bij varkens flink uitgebreid. Zo is het voor beide aandoeningen nu mogelijk om poolmonsters te laten testen en is de doorlooptijd teruggebracht naar drie dagen. De doorlooptijd van de spoedvarianten blijft uiteraard één dag.

Voor de PCR op PRRS is het mogelijk om een pool van 6 tot 10 serummonsters te testen of gebruik te maken van een FTA-card (pool van 1 tot 4 monsters). Voor het gebruik van FTA-cards is slechts weinig materiaal nodig, wat de verzending vergemakkelijkt.

De PCR op PCV2 kon tot nu toe alleen worden aangevraagd voor individuele monsters. Vanaf nu kan dat ook in een pool met serummonsters (2 tot 5 of 6 tot 10 monsters), met faeces (2 tot 3 of 4 tot 6 monsters) of met ESwabs (individueel, 2 tot 3 of 4 tot 6 monsters). Daarnaast kan de PCR-test op PCV2 aangevraagd worden voor FTA-cards (pool van 1 tot 4 monsters) en voor stukjes weefsel in paraffineblokjes.

Veterinair

07

Alle toegevoegde varianten van PCR-testen zijn terug te vinden op de diverse inzendformulieren.

Gebruik voor het inzenden van monsters altijd de meest recente formulieren zoals die zijn te vinden op www.gddiergezondheid.nl/formulieren.

Paul van Gasselt, relatiebeheerder varken

Gezamenlijk plan van aanpak ILT en Coryza

Recent vond bij GD een bijeenkomst plaats die werd bezocht door opfokorganisaties en dierenartsen uit de pluimveesector. Aanleiding en onderwerp van de bijeenkomst was de toename van het aantal ILT- en Coryza-uitbraken. Ook werd er gesproken over een gezamenlijk plan van aanpak. Zowel de sectorpartijen als de dierenartsen zien het belang hiervan in en zullen inzetten op verhoogde alertheid, met name in opfok- en legkoppels en het laagdrempelig inzetten van diagnostiek. Daarnaast zullen de sector en GD een onderzoek starten naar de effectiviteit van vaccinaties.

Veterinair, juli 2018 -

1

Toine van Erp, zoötechnisch specialist rundvee

Als je de leidingen reinigt, doe het dan goed!

Binnen de pluimvee- en varkenssector is het reinigen van het drinkwater­ systeem een vast onderdeel van de bedrijfsvoering. In de melkveehouderij lijkt de belangstelling hiervoor geleidelijk aan toe te nemen, maar het is een nog onbekende en niet vaak toegepaste activiteit.

Wanneer is het nodig?

Waterleidingen en buffervaten blijken vaker dan verwacht vervuild met een vieze aanslag (biofilm). Deze vervuiling beperkt niet alleen de capaciteit van het leidingnet, maar leidt ook tot een sterke verhoging van het kiem­ getal van het water. De smaak en reuk van het drinkwater worden hierdoor negatief beïnvloed, wat uiteindelijk de wateropname door de runderen vermindert. Controleer het water dat door de leidingen stroomt op vervuiling. Neem daarvoor een watermonster van de waterinlaat bij de drinkbak.

Wordt er specifiek voor dit tappunt op de uitslag bacteriologische verontreiniging aangetoond, dan duidt dit op vervuiling in de leiding.

Wat zijn de mogelijkheden?

Het is niet alleen belangrijk om de oorzaak van de vervuiling te verklaren, maar ook om te onderzoeken waaruit deze vervuiling is samengesteld.

De informatie op de uitslag van de leidingcheck kan dit aantonen. De uitslag bepaalt mede de gewenste methode en wijze van rei­nigen van de leidingen. Om het systeem te reinigen is er keuze uit veel opties op basis van chemische middelen of mechanische methoden. De uiteindelijke keuze hangt af van onder andere kosten en praktische uitvoerbaarheid. In alle gevallen is het goed om een gespecialiseerd bedrijf te raadplegen of de reiniging door een dergelijk bedrijf te laten uitvoeren.

Met kengetallen van SchaapKompas uw schapenbedrijven beter ondersteunen Terug- én vooruitkijken helpt om problemen vóór te zijn en een visie met streefgetallen te ontwikkelen. Met SchaapKompas heeft GD een innovatief product ontwikkeld dat schapenhouders in één oogopslag inzicht geeft in de gezondheid en het rendement van hun bedrijf. Als dierenarts kunt u het als tool gebruiken bij de bedrijfs­begeleiding en het opsporen van knelpunten.

SchaapKompas is een schematisch bedrijfsoverzicht met grafieken en tabellen die iets zeggen over de gezondheid van schapen. Het is geschikt voor zowel professionele als hobbymatige schapenhouders.

SchaapKompas eenmalig Om het bedrijfsoverzicht te maken is het noodzakelijk dat de houder GD machtigt om diermeldingen uit te wisselen met de landelijke I&R-database. Ook is het belangrijk dat hij zijn I&R up-to-date houdt.

SchaapKompas abonnement Naast de eenmalige versie is er ook een versie met een aanvullende enquête met vragen over een aantal bedrijfsmatige aspecten zoals aflammen, maar ook over diergezondheidsgegevens zoals antibioticagebruik en het gebruik van ontwormmiddelen. Met deze aanvullende gegevens kunnen we een uitgebreider bedrijfsoverzicht maken.

In SchaapKompas staan, naast gegevens van de schaaphouder zelf, ook gemiddeldes van vergelijkbare bedrijven. Daarmee kunt u de resultaten in één oogopslag vergelijken met die van andere bedrijven. Meer informatie: www.schaapkompas.nl.

Carlijn ter Bogt, productmanager kleine herkauwers

Handig om te weten over droesdiagnostiek •G ebruik voor de gevoelige en specifieke PCR-methode lange droge swabs (onder andere verkrijgbaar via de GD-webshop). Breng deze onder lichte rotatie diep in de neus, zodat een maximaal oppervlak van de neusslijmvliezen wordt bemonsterd. Breek de swabs na afname af in een droge buis en gebruik geen bacteriologisch transportmedium, dat geeft problemen in de PCR. In het kader van bedrijfsdiagnose en uit kostenoverwegingen kunt u ook meerdere paarden individueel swabben en deze gepoold laten testen.

• U kunt ook kiezen voor neusspoelingen (iets gevoeliger dan neusswabs) of luchtzak­ spoelingen (meest geschikt voor het opsporen van dragers). Ook kweek is een mogelijkheid, maar beduidend minder gevoelig dan PCR. Na diverse negatieve PCR-uitslagen biedt kweek de mogelijkheid om andere bacteriën te detecteren dan S­ . equi subsp. equi, bijvoorbeeld S. equi subsp. zooepidemicus.

•N a infectie verdwijnt de bacterie al snel in het onderliggende weefsel en keert pas na één tot twee dagen terug op de slijmvliezen van de voorste luchtwegen. Omdat er in de koortsfase nog geen of nauwelijks uitscheiding plaatsvindt, is isoleren van de dieren in die fase dus nog zinvol.

•H et nemen van een swab kan tijdens de eerste dag(en) koorts om diezelfde reden een fout-negatief resultaat geven. Bemonster daarom bij voorkeur dieren die al enkele dagen ziek zijn en die neusuitvloeiing en lymfeklierzwelling hebben. Zijn die er nog niet, handel dan alsof het droes is en neem de swabs wat later, of herhaal bij negatief resultaat het onderzoek na een paar dagen.

•A ls er spoed is voorzien, kunt u voor de zogenaamde spoed PCR kiezen: tegen extra kosten ontvangt u dezelfde werkdag nog de uitslag. Neem contact op met KCA Paard over de werkwijze via 0900-1770. Serologie heeft in de acute fase weinig zin, maar kan een aantal weken na het begin van de uitbraak informatie opleveren over de mate van verspreiding.

Paarden kunnen immers ook subklinisch of met zeer milde verschijnselen droes doormaken. GD heeft hiervoor een ELISA beschikbaar.

Dr. Kees van Maanen, veterinair microbioloog

2

Aanvragen overzicht salmonella-uitslagen melkveebedrijf Op melkveebedrijven met een langdurige salmonellabesmetting draagt het opsporen en afvoeren van salmonelladragers bij aan het beheersen van de infectie. Om salmonelladragers op te kunnen sporen is het nodig opeenvolgende salmonella-uitslagen te combineren en te koppelen met de stallijst. Deze klus kunt u vanaf nu uitbesteden aan GD. Salmonelladragers worden opgespoord met een combinatie van testen. Een rund dat zowel ELISA-positief als faeceskweek-positief is, is zeer waarschijnlijk een actieve salmonelladrager. Een rund dat (zonder positieve faeceskweek) bij opeenvolgende onderzoeken langdurig ELISA-positief blijft, is verdacht van latent dragerschap.

Het koppelen en analyseren van opeenvolgende salmonellauitslagen en I&R-gegevens is tijdrovend en foutgevoelig. We zien regelmatig bedrijven waar runderen niet zijn bemonsterd of salmonelladragers niet zijn afgevoerd. Daarom kunt u bij GD nu een overzicht van salmonella-uitslagen aanvragen. U ontvangt dan overzichten van de onderzoeken op dierniveau die een rundveehouder in de voorgaande vijf jaar bij GD heeft laten uitvoeren: • Een overzicht van alle inzendingen, met het aantal positieve en negatieve uitslagen.

• E en analyse van uitgevoerde onderzoeken die u helpt vraag 10 van de uitgebreide checklist salmonella in te vullen. Deze checklist is terug te vinden via www.gddiergezondheid.nl/salmonella.

• Een overzicht van de serotypes die op het bedrijf zijn geïsoleerd.

• Een overzicht met voor ieder rund alle salmonella-uitslagen op een rij, waarmee u eenvoudig kunt vaststellen welke runderen u verdenkt van dragerschap.

De overzichten zijn samengesteld aan de hand van ervaringen van salmonella-experts en bieden u de mogelijkheid de uitslagen snel en betrouwbaar te kunnen interpreteren. U ontvangt de overzichten als Excelbestanden. Het tarief is 185 euro (exclusief btw) per UBN. Op www.gddiergezondheid.nl/formulieren kunt u een aanvraagformulier downloaden.

Dr. Maarten Weber, dierenarts, specialist rundergezondheid

Bedrijfsdynamiek bij een acute uitbraak van Mycoplasma bovis op melkveebedrijven; de resultaten van een veldstudie Mycoplasma bovis verspreidt zich na een acute klinische uitbraak snel en gemakkelijk over een melkveebedrijf. Deze conclusie trok GD op basis van een door ZuivelNL gefinancierd onderzoek, dat begin dit jaar is afgerond.

Mycoplasma bovis kan bij runderen leiden tot ernstige klachten zoals mastitis en artritis. Bij kalveren geeft het longontsteking, artritis en middenoorontsteking. Sinds 2012 constateert GD een toename van het aantal meldingen van uitbraken van M. bovis op melkveebedrijven, mogelijk door toegenomen bedrijfsgrootte en daling van het percentage gesloten bedrijven.

Om inzicht te krijgen in de infectiedynamiek van M. bovis binnen bedrijven is een longitudinale studie uitgevoerd waarbij twintig bedrijven vanaf het begin van een klinische uitbraak bij de melkkoeien gedurende drie maanden zijn gemonitord. Bij zowel zieke melkkoeien (artritis, mastitis) als willekeurig geselecteerde niet klinisch zieke koppelgenoten (melkvee, ouder jongvee en kalveren) zijn op vijf momenten melkmonsters (kweek), bloedmonsters

(antistoffen) en oogswabs (PCR) genomen. Ook zijn er tijdens het eerste en laatste bezoek omgevingsmonsters genomen (PCR) en bedrijfsgegevens verzameld voor het opsporen van risicofactoren.

Moment van klinische uitbraak Uit de studie is gebleken dat op het moment van het constateren van een klinische uitbraak bij de melkkoeien, er al veel dieren met afweerstoffen in de koppel aanwezig zijn (zie figuur 1). Op alle deelnemende bedrijven werd verspreiding naar de kalveren, het jongvee en de omgeving (speenemmers, drinkbakken en lig­ plaatsen) in meer of mindere mate waargenomen. Hoewel de kliniek op de bedrijven in de studie snel afnam, was geen enkel bedrijf na twaalf weken volledig vrij van M. bovis.

Risicofactoren voor verspreiding De spreiding van M. bovis bleek hoger wanneer koeien met een hoog celgetal niet apart werden gemolken en er geen all-in alloutsysteem voor het jongvee werd gehanteerd. Ook een niet goed gescheiden zieken- en afkalfstal gaf een verhoogd verspreidingsrisico. Isolatie van klinisch zieke dieren verlaagt de infectiedruk in de koppel, maar kan spreiding in de koppel niet volledig voorkomen vanwege de aanwezigheid van klinische gezonde dieren met M. bovis in de koppel.

Figuur 1: Verloop van het gemiddeld percentage willekeurig geselecteerde

Het onderzoek onderstreept het belang van een gesloten bedrijfsvoering, goede bedrijfshygiëne, een optimale weerstand en het strikt gescheiden houden van leeftijdsgroepen op een bedrijf.

dieren op twintig bedrijven met een Mycoplasma-uitbraak waar antistoffen tegen Mycoplasma bovis zijn aangetoond.

Drs. Patty Penterman, dierenarts rund Veterinair, juli 2018 -

3

Nieuws en mededelingen Gebruik de juiste buis voor tankmelkonderzoek

Praktijkbijeenkomst ‘Bacteriologie rund’

Wanneer u bij een rundveehouder een tankmelkmonster neemt voor onderzoek, is het belangrijk hiervoor altijd de juiste buis te gebruiken. Denk hierbij ook aan het juiste formaat: GD ontvangt regelmatig tankmelkmonsters in 50 ml-buizen, terwijl voor de verwerking in het laboratorium 10 ml-buizen nodig zijn. Deze monsters worden in het laboratorium overgegoten in een andere buis. Verder geldt dat er in bepaalde gevallen wél en soms géén conserveermiddel nodig is. In onderstaand overzicht ziet u welke buis bij welk tankmelkonderzoek hoort.

GD organiseert op 11 september een bijeenkomst voor alle deelnemers aan de PTS (rondzending). Annet Heuvelink (GD) en Kees Veldman (WBVR) starten de middag met de uitkomsten van de rondzendingen ‘Identificatie' en ‘Antibioticumgevoeligheidsbepaling bacteriestammen rundvee’ van mei. Vervolgens bespreken we een praktijkcasus. Dit keer is er aandacht voor Streptococcus Canis, een kiem die wordt beschouwd als een commensaal op de slijmvliezen en de huid van honden en katten, maar die bij koeien kan leiden tot een chronische en besmettelijke vorm van mastitis met zeer hoge celgetallen.

Tankmelkonderzoek Leptospira hardjo antistoffen ELISA Salmonella B/D LPS antistoffen ELISA BVD antistoffen ELISA IBR gE antistoffen ELISA Leverbot antistoffen ELISA Longworm antistoffen ELISA Maagdarmworm antistoffen ELISA Neospora antistoffen ELISA Mycoplasma bovis PCR Mycoplasma kweek Tankmelk Uiergezondheid De Mineralencheck BVD virus PCR

Type buis VDTRA076 Melkbuis + conservering (10 ml)

VDBUI166 Buis longspoeling (12 ml) VDBUI168 Buis voor Tankmelk Mineralen onderzoek (10 ml) VLVOE015 Melkbuis met conserveermiddel voor BVD-PCR (50 ml) óf VDTRA076 Melkbuis + conservering (10 ml)

Veterinair is een uitgave van de Gezondheidsdienst voor Dieren Redactie Carlijn ter Bogt-Kappert, Guillaume Counotte, Sylvia Greijdanus-van der Putten, Jasper Simons, Marjolijn Waanders, Jeanine Wiegel | Eind­redactie Margreet Pasman | Basisontwerp de PLOEG communicatie | Vormgeving Dock35 Marketing Doetinchem | Druk Senefelder Misset Doetinchem | Uitgever GD Deventer | Verschijningsfrequentie 12 keer per jaar | Overname van artikelen is toegestaan na schriftelijke toestemming van GD.

Dierenarts Christian Scherpenzeel sluit het theoretische deel af met de nieuwste inzichten over immunologie van de uier. In het GD-laboratorium bespreken we tot slot de door u zelf meegebrachte moeilijk te interpreteren platen in de groep. Bovendien ontvangt u het Handboek Uiergezondheid Rund, geschreven door Theo Lam en Sarne De Vliegher.

De bijeenkomst is op 11 september van 14.00-19.15 uur en kost 295 euro per persoon (exclusief btw). Voor aanmelden of vragen bel Marlies Grotenhuis (0900-1770, optie 1 Rund) of kijk op www.gddiergezondheid.nl/praktijkbijeenkomst-rund

Vaccinatiemodule: invoeren batches vereenvoudigd Vanaf begin juli gaat het registeren van batches in de vaccinatiemodule makkelijker. Bij het registreren van een aantal dieren voor de eerste batch, laat VeeOnline u bij het registreren van de volgende batch enkel de nog niet geregistreerde dieren zien. Hierdoor is het aanmaken van een tweede batch veel eenvoudiger. Dit werkt alleen binnen één registratie voor één UBN, met exact hetzelfde vaccin. En wist u dat u de vaccinatiemodule ook voor pinkengriep, blauwtong en BVD kunt gebruiken?

ISSN 1388-4042 Postbus 9, 7400 AA Deventer, T. 0900-1770, F. 0570-63 41 04 www.gddiergezondheid.nl, info@gddiergezondheid.nl Voor veterinaire vragen kunt u de Veekijker rechtstreeks bellen op 0900 - 7100 000. Via het keuze­menu kiest u de diersoort waar u informatie over wilt hebben. Voor de verschillende diersoorten gelden andere openingstijden: Rund: 08.30 – 12.00 en 12.45 – 17.00

Rund UGA: 15.00 – 17.00 Kleine Herkauwers: 15.00 – 17.00 Varken: 08.30 – 12.00 en 12.45 – 17.00 Pluimvee: 08.30 – 17.00, spoedgevallen 24/7 Paard (Helpdesk): 15.00 – 17.00 Alle genoemde tarieven zijn exclusief btw en basiskosten.

Samen werken aan diergezondheid

Video: aan de slag met de fosforuitslag In juli/augustus valt er weer een nieuwe Mineralencheckuitslag op de mat bij deelnemers aan het Mineralencheck-abonnement.

Wilt u weten hoe u samen met de veehouder en voeradviseur concreet aan de slag kunt met de fosforuitslag? Bekijk dan de handige instructievideo op www.mineralencheck.nl.

Nieuwe collega Sander Prins Op 1 juni 2018 is dierenarts Sander Prins begonnen bij GD. Hij is in opleiding als Europees specialist gezondheidszorg kleine herkauwers en wordt in dit traject begeleid vanuit GD. Hij komt twee dagen per week de sector kleine herkauwers versterken.