Veterinair 03 - maart 2018

Samen werken aan diergezondheid NIEUWSBRIEF VOOR PRACTICI • JAARGANG 24 • MAART 2018

Europese situatie bluetongue maant tot alertheid Bluetongue dook in augustus 2006 voor het eerst in Nederland op. Tweeëneenhalf jaar later verdween deze aandoening net zo onverwachts weer, en bleef toen weg. Dit weten we door de jaarlijkse monitoring. Ook het laatste onderzoek, dat plaatsvond tussen 15 november 2017 en 1 februari 2018 leverde alleen maar negatieve uitslagen op. Daarmee houdt Nederland de vrije status voor bluetongue.

Dit betekent niet dat we niet alert moeten blijven. In 2015 meldde Frankrijk een uitbraak van bluetongue virus serotype 8 (BTV-8), hetzelfde serotype dat vanaf 2006 voor serieuze problemen zorgde.

Deze uitbraak ging met heel weinig klinische verschijnselen gepaard. In 2017 dook in Frankrijk ook BTV-4 op. Beide serotypen komen zo wijdverspreid voor, dat heel Frankrijk toezichtsgebied werd.

In een koppel schapen in het westelijk deel van Sicilië dook in november 2017 BTV-3 op. Dit sero­t ype was niet eerder in Europa aangetoond. Waarschijnlijk is deze infectie afkomstig uit Tunesië, waar een jaar eerder een uitbraak van BTV-3 werd bevestigd. Naast BTV-1, -2, -4, -6, -8, -9 en -16 komt dus sinds kort in Europa ook BTV-3 voor. Voor dit serotype bestaat geen vaccin.

Vanwege de situatie in Frankrijk en Italië moet Nederland dus, ondanks de vrije status, alert blijven.

Bij twijfel moeten klinische verschijnselen van bluetongue zo snel mogelijk worden gemeld bij de NVWA. Dr. Piet Vellema, sectormanager kleine herkauwers

Infectieuze aandoening? Helpdesk Paard!

De Helpdesk Paard is bedoeld als vraagbaak en sparringpartner voor praktiserende dierenartsen op het gebied van infectieziekten bij paarden of symptomen die daarbij zouden kunnen passen. Via de Helpdesk Paard krijgt u direct een specialist van de Faculteit Diergeneeskunde of Gezondheidsdienst voor Dieren (GD) aan de lijn.

De Helpdesk Paard is bedacht om een centraal en dagelijks beschikbaar aanspreekpunt te bieden aan practici op het gebied van (symptomen van) infectieuze paardenziekten. Bijkomend voordeel is dat het ook een monitoringsfunctie heeft. Als er bijvoorbeeld structureel meer telefoontjes uit hetzelfde gebied over dezelfde aandoening binnenkomen of er een verdenking is van een aandoening die niet endemisch voorkomt in Nederland, kan er vanuit dit centrale aanspreekpunt actie worden ondernomen. Zo was afgelopen najaar het eerste contact over een paard met mogelijk equine infectieuze anemie (EIA) via de Helpdesk Paard. Na bevestiging van deze casus is diezelfde week nog een bijeenkomst georganiseerd voor dierenartsen bij te praten over EIA. Sinds de start zien we dat het aantal telefoontjes jaarlijks toeneemt. Dit is een goede ontwikkeling!

De Helpdesk Paard is bereikbaar op werkdagen tussen 15.00 en 17.00 uur via 0900-7100 000 (optie 5 paard). De helpdesk is niet bedoeld voor overleg over uitslagen van GD; hiervoor dient u het gewone telefoonnummer van GD te bellen: 0900-1770 optie 5 paard.

Veterinair

03

Carlijn ter Bogt-Kappert, projectleider Helpdesk Paard

Masterclass Uiergezondheid: een uitgemolken thema?

De Masterclass Uiergezondheid in januari was een succes: gevarieerd, actueel en gericht op de praktijk. Was u er niet bij? Op dinsdag 27 maart heeft u nog een kans om de masterclass te volgen bij GD in Deventer. We bieden een gevarieerd programma over uiergezondheid, met bekende sprekers die vanuit verschillende invalshoeken hun verhaal vertellen. Zo worden genetica, sensordata en het gebruik van alternatieve middelen onder de aandacht gebracht. Daarnaast deelt Ynte Schukken de nieuwste inzichten met betrekking tot immunologie. De masterclass is geaccrediteerd met 3.5 punten. Meer informatie en aanmelden: www.gddiergezondheid.nl/gdacademy Veterinair, maart 2018 -

1

Drs. Jasper Simons, dierenarts rund

Diertype van belang bij entadvies Gumboro De ziekte van Gumboro zorgt bij vlagen voor ziekteproblemen, met name in de vleeskuikensector. Een goed aangeslagen vaccinatie biedt hoge bescherming tegen het virus.

De Olympische gedachte De Olympische Spelen in Peongchang zijn op het moment van schrijven in volle gang. Voor Nederland zijn er op het ijs al weer heel wat mooie successen geboekt. Ook hebben ’we’ een mooie bijdrage geleverd met de Nederlands-Ghanese skeletonner Akwasi Frimpong. Tot zover dus alweer veel om als supporter trots op te zijn!

Tegelijk met de Olympische periode worden momenteel binnen de melkveesector (top)prestaties en inspanningen verricht om de sector voor te bereiden op de volgende fase van de landelijk aanpak IBR en BVD. Melkveehouders en dierenartsen zetten zich massaal in om geschikte routes naar IBR- en BVD-vrij te kiezen. Bij GD wordt eveneens hard gewerkt om de BVD- en IBR-programma’s van ZuivelNL in managementprogramma’s in te bouwen en om veehouders en dierenartsen te adviseren bij de overgang naar de nieuwe routes. Gelukkig plukken we hierbij de vruchten van het teamwork dat door de melkveesector de afgelopen jaren al is verzet: voor BVD en IBR geldt dat momenteel respectievelijk 55 en 46 procent van de melkveehouders de status ‘vrij’ heeft en 11 en 22 procent de status ‘onverdacht’.

De melkveesector is, om in sporttermen te blijven, begonnen aan de Olympische route naar goud op de disciplines IBR en BVD. Dat betekent ook uithoudingsvermogen en soms even doorbijten bij ‘hobbels’. We merken gelukkig dat er veel commitment is en dat bijvoorbeeld ook niet-melkleverende bedrijven dit als het moment zien om aan te haken.

Dat past natuurlijk perfect bij de Olym­pische gedachte. Samen op weg naar de volgende Olympische Spelen in Peking.

Wanneer een levend Gumborovaccin wordt toegediend aan dieren met te veel maternale antilichamen wordt het geneutraliseerd, waardoor het geen bescherming induceert. Bij een late vaccinatie is er dan een langere periode waarin de dieren niet beschermd zijn.

Op basis van de hoeveelheid maternale antilichamen kan het optimale vaccinatiemoment (entadvies) worden voorspeld. Hiervoor zijn minimaal achttien bloedmonsters per stal nodig. Bij een grote variatie in titers, al dan niet in combinatie met een hoge infectiedruk, kan een dubbele vaccinatie aan te raden zijn.

Halfwaardetijd varieert De snelheid waarmee de hoeveelheid maternale antilichamen afneemt in de tijd verschilt per pluimveetype. De afname is namelijk afhankelijk van het metabolisme en de groeisnelheid. Hierdoor is de halfwaardetijd voor maternale antilichamen verschillend voor vleeskuikens, vermeerderingsdieren en leghennen. Aangezien tragergroeiende rassen een ander metabolisme en andere groeisnelheid hebben in vergelijking met de reguliere vleeskuikenrassen, is er onderzoek gedaan naar de halfwaardetijd van maternale antilichamen bij tragergroeiende vleeskuikens. Op basis hiervan is de voorspelling van het enttijdstip voor deze kuikens aangepast.

Diertype en vleeskuikenras aangeven Bij het aanvragen van een enttijdstipvoorspelling voor Gumboro bij GD is het van belang het diertype en vleeskuikenras aan te geven op het inzendformulier.

Dr. Sjaak de Wit, dierenarts pluimvee

Nieuw: Pakket Diarree Vleesvarkens Diarree is een veelvoorkomend probleem in de varkenshouderij, niet alleen bij biggen, maar ook bij vleesvarkens. Naast het Pakket Diarree BIG, dat beschikbaar is voor zuigende en gespeende biggen, biedt GD daarom nu ook een Pakket Diarree Vleesvarkens aan.

Het Pakket Diarree Vleesvarkens brengt in één keer de mogelijke bacteriële of virale veroorzakers van diarree bij vleesvarkens in beeld. De gecombineerde PCR-test kan Lawsonia intracellularis, Brachyspira hyodysenteriae, Brachyspira pilosicoli, Salmonella spp. en het PED-virus aantonen. Het pakket is ook verkrijgbaar zonder test voor het PED-virus. Het PCR-onderzoek wordt uitgevoerd op mestmonsters, waarbij het gebruik van ESwabs een eenvoudige en hygiënische methode is die kruisbesmettingen voorkomt.

Wat kunt u met de uitslag?

Op basis van de uitslag van de gecombineerde PCR-test bepaalt u als dierenarts samen met de varkenshouder de juiste vervolgactie. Met de uitslag van het Pakket Diarree Vleesvarkens kunt u: • de diagnose vaststellen voor de oorzaak van de diarree; • gericht bacteriologisch onderzoek uitvoeren en de antibioticumgevoeligheid vaststellen; • het hygiënemanagement evalueren.

Gratis monsternamepakket Varkensdierenartsen hebben van GD een antwoordkaart ontvangen voor een gratis monsternamepakket. U kunt het monsternamepakket ook aanvragen via www.gddiergezondheid.nl/pakketdiarree. Op deze webpagina vindt u ook meer informatie en antwoorden op veelgestelde vragen over het Pakket Diarree Vleesvarkens.

Drs. Tom Duinhof, dierenarts varkensgezondheid

2

Kalk: door naamsverwarring een potentieel risico De naam ‘kalk’ wordt vaak als synoniem gebruikt voor calcium. Er zijn veel soorten calciumverbindingen. Terwijl enkele soorten direct schadelijk zijn, vormen andere soorten kalk een probleem op de wat langere termijn.

• C alciumcarbonaat is een kalkverbinding die veel in de landbouw wordt gebruikt en daarom ook wel landbouwkalk wordt genoemd.

Het is de minst schadelijke calciumverbinding. Vanwege het vermogen om vocht te binden en de zuurgraad (pH) te verhogen wordt het in ligboxen gestrooid om bacteriegroei tegen te gaan (en op landbouwgrond om de pH-waarde te verhogen).

• C alciumoxide is ongebluste kalk en erg gevaarlijk; gebruik dit daarom nooit!

• C alciumhydroxide is gebluste kalk. Het is sterk basisch en gevaarlijk voor de huid.

• C alciumchloride is een calciumverbinding die veel in vochtbinders (in de volksmond ‘vochtvreters’) wordt gebruikt. Calciumchloride kan ook vocht uit de huid aantrekken en is daardoor licht agressief. De pH-waarde van opgelost calciumchloride is aan de hoge kant, dus let op dat dit niet op dieren of mensen komt.

• C alciumsulfaat is een calciumverbinding die ook wel gips wordt genoemd. Het wordt in allerlei bouwconstructies gebruikt. Bij de sloop daarvan komt het weer vrij en wordt het extra goed-

koop als strooisel voor ligboxen aangeboden. Als gips op die manier in de stal wordt gebruikt is er eerst niets aan de hand. Na enkele weken groeien er echter bacteriën in de stal die sulfaat afbreken en omzetten in het zeer giftige gas H2S (zwavelwaterstof).

Ook gips dat in de mestput terechtkomt zorgt voor extra H2S en vormt zo een groot risico voor mens en dier.

Ervaring uit de Verenigde Staten laat zien dat er nadelen kleven aan het gebruik van gipsafval als ligbox-strooisel. Zelfs in open stallen werden bij gebruik van gips zwavelwaterstofconcentraties van meer dan 100 milligram per kubieke meter gemeten. Dergelijke concentraties leiden na enkele uren tot duizeligheid, misselijkheid en slecht horen, zien en ruiken. Omdat H2S zwaarder is dan lucht hoopt het zich op in de eerste meter boven de grond. Liggende koeien, honden en kinderen krijgen daardoor een hogere hoeveelheid binnen dan volwassen. De aanbeveling uit een Amerikaans rapport is daarom: gebruik géén gips als ligbox-strooisel als de mestopslag onder de vloer is.

Dr. Guillaume Counotte, toxicoloog

Diagnostiek E. coli: interpretatie GD heeft de methoden voor E. coli-diagnostiek vernieuwd. Hieronder meer informatie over het verschil tussen E. coli-typering middels PCR of polyvalent agglutinatie-serum en het verschil in detectieniveau tussen kweek- en PCR-onderzoek.

Typeringen met behulp van PCR of polyvalent agglutinatie-serum zijn twee verschillende benaderingen. De kweek laat zien of E. coli (in overmaat) aanwezig is in de darm en wordt ingezet om te voorzien in stammen voor het maken van een antibiogram.

Het aansluitend typeren van kolonies met polyvalent agglutinatieserum wijst E. coli-serotypes aan waarvan bekend is dat ze pathogeen kunnen zijn in de varkenshouderij.

De typering middels serumagglutinatie is gebaseerd op externe kenmerken van de bacterie, namelijk de aanwezigheid van zogenaamde somatische (O) en kapsel (K)-antigenen. De PCR detecteert de genetische informatie voor een aantal virulentiefactoren, namelijk een set fimbriële antigenen, van belang voor de aan­ hechting van de bacterie, en het Shiga-toxine-gen, dat een rol speelt bij slingerziekte.

Combinatie van technieken Het is bekend dat er stammen zijn die wel reageren in de PCR voor het F4-gen, maar op basis van de agglutinatie niet als pathogene E. coli aangemerkt kunnen worden omdat het externe kenmerk (de adhesiefactor) niet tot expressie is gekomen. Als beide methoden gecombineerd worden, is er een grotere gevoeligheid voor het aantonen van pathogene E. coli’s. De methoden vullen elkaar dus aan en overlappen alleen voor F4. Juist door de combinatie van deze twee technieken kan verder uitgezocht worden welke rol E. coli speelt.

Detectieniveau kweek versus PCR-onderzoek De detectiegrens van de PCR in mest is ongeveer 10 4 - 105 KVE/g.

Dit betekent dat een directe PCR op mest een negatief resultaat kan geven, terwijl de PCR op een gekweekte stam uit de mest positief kan zijn. Bedenk dat als kolonies, verkregen op basis van de algemene kweek, geserotypeerd worden en het pathogene serotype slechts in geringe mate aanwezig is, de trefkans kleiner is dat de juiste kolonie ook met de PCR getypeerd wordt. In dat geval zal de PCR negatief zijn, ondanks een positieve kweek.

Dit is het tweede deel over E.Coli-typering. Het hele artikel kunt u lezen op www.gddiergezondheid.nl/diagnostiek-e-coli Drs. Tom Duinhof, dierenarts varkensgezondheid

Nieuws en mededelingen Phishingmail uit naam GD Heeft u uit naam van GD (info@gddiergezondheid.nl) een e-mail ontvangen waarin staat dat u betalingsgegevens moet invoeren? Klik niet op de link en verwijder het bericht direct. Het is een phishingmail. GD vraagt nooit op deze manier om uw betalingsgegevens.

Veterinair, maart 2018 -

3

Nieuws en mededelingen Nieuw: salmonella-onderzoek in water

BVD-routes en BVD-vaccinatie

Veehouders die vermoeden dat hun dieren via het drinkwater een salmonellabesmetting kunnen oplopen, hebben de mogelijkheid dit te laten onderzoeken bij GD. De uitslag geeft aan of salmonella wel of niet is aangetoond in het drinkwater.

GD biedt het Veedrinkwater Salmonella-onderzoek (artikelnummer 11650) aan met een tarief van 22,50 euro per monster (tarief 2018, exclusief btw en inzendkosten).

Nu veel rundveeveehouders en –dierenartsen bezig zijn met de nieuwe routes naar BVD-vrij, krijgt GD geregeld vragen over de mogelijkheden om BVD-vaccinatie te combineren met BVD-bewaking. BVD-bewaking kan goed samengaan met BVDvaccinatie. Het hangt echter wel af van het soort bewakingsonderzoek, het moment van (geplande) onderzoeken en het type vaccin.

Voor bewaking via steekproefbloedonderzoek op BVD-anti­ stoffen bij het jongvee geldt dat de ELISA-test na vaccinatie antistoffen kan aantonen. Advies is dus om voor dit onderzoek altijd ongevaccineerde dieren te selecteren. Willen veehouders hun dieren al jong vaccineren, dan is bewaking via oorbiopten een goede optie. Voor bewaking via tankmelkonderzoek geldt dat dit soms goed gecombineerd kan worden met BVD-vaccinatie, maar niet altijd. Het gebruik van levend BVD-vaccin is in ieder geval niet te combineren met BVDtankmelkbewaking.

Nieuw: Respiratoir PCR-pakket pluimvee Bij verdenking van een respiratoire infectie in een koppel pluimvee is het vanaf nu mogelijk om een respiratoir PCRpakket aan te vragen. Het pakket wordt uitgevoerd op reguliere swabs (plastic core), tot maximaal zes swabs per pool. Ook is het mogelijk om het pakket uit te laten voeren op FTA-cards, maximaal vier spots per pool. Het pakket bestaat uit de volgende zes PCR-testen: Mycoplasma gallisepticum, Mycoplasma synoviae (DIVA test MSH), TRT, ILT, Coryza en de algemene IBPCR. Indien de algemene IB-PCR positief is, wordt aansluitend de genotypering uitgevoerd. Aanvragen kan via het inzendformulier PCR’s Pluimvee (geen sectiemateriaal). GD biedt het Respiratoir PCR-pakket pluimvee aan voor 159,25 euro (tarief 2018, exclusief btw en inzendkosten).

Vaccinatiemodule in VeeOnline

ISSN 1388-4042

De vaccinatiemodule is beschikbaar in VeeOnline. Hierin kunt u uw vaccinaties tegen blauwtong, BVD, IBR en pinkengriep eenvoudig registreren. In een paar stappen koppelt u de vaccinaties aan de juiste dieren in de stallijst. Aan het eind geeft u een vaccinatieverklaring af. De vaccinatiemodule kost de veehouder 15 cent per geregistreerd dier per vaccinatie. Voor deelnemers aan het programma IBR-vrij (route vaccinatie) is de vaccinatiemodule voor IBR onderdeel van het abonnementsgeld. Zij ontvangen de status ‘vaccinerend’ als de vaccinatieverklaring voor IBR is afgegeven in VeeOnline. Let op: wanneer u tegelijkertijd voor IBR en BVD vaccineert, is het zaak dat u beide vaccinaties afzonderlijk registreert. Dit is nodig omdat de batchnummers per definitie verschillen. Het is zaak dat elke batch altijd apart wordt vastgelegd, dus ook als u bijvoorbeeld meerdere batchnummers gebruikt voor één IBR-koppelvaccinatie. Zo blijft altijd inzichtelijk welk dier is gevaccineerd met welke batch.

Postbus 9, 7400 AA Deventer, T. 0900-1770, F. 0570-63 41 04 www.gddiergezondheid.nl, info@gddiergezondheid.nl

Aan de slag met de fosforuitslag

Veterinair is een uitgave van Gezondheidsdienst voor Dieren Redactie Carlijn ter Bogt-Kappert, Guillaume Counotte, Theo Geudeke, Sylvia Greijdanus-van der Putten, Jasper Simons, Marjolijn Waanders, Jeanine Wiegel | Eind­redactie Margreet Pasman | Basisontwerp de PLOEG communicatie | Vormgeving Dock35 Marketing Doetinchem | Druk Senefelder Misset Doe­ tinchem | Uitgever GD Deventer | Verschijningsfrequentie 12 keer per jaar | Overname van artikelen is toegestaan na schriftelijke toestemming van GD.

Voor veterinaire vragen kunt u de Veekijker rechtstreeks bellen op 0900 - 7100 000. Via het keuze­menu kiest u de diersoort waar u informatie over wilt hebben. Voor de verschillende diersoorten gelden andere openingstijden: Rund: 08.30 – 12.00 en 12.45 – 17.00

Rund UGA: 15.00 – 17.00 Kleine Herkauwers: 15.00 – 17.00 Varken: 08.30 – 12.00 en 12.45 – 17.00 Pluimvee: 08.30 – 17.00, spoedgevallen 24/7 Paard (Helpdesk): 15.00 – 17.00 Alle genoemde tarieven zijn exclusief btw en basiskosten.

Samen werken aan diergezondheid

Sinds kort kunnen melkveehouders via de Mineralencheck meten wat het werkelijke fosforgehalte in hun tankmelk is. Dit getal kan in de rantsoenberekeningen gebruikt worden om de fosforvoorziening beter af te stemmen op de fosforbehoefte van de melkkoeien. Hiervoor heeft het FIT Team van GD een praktische tool ontwikkeld, die aansluit op de toelichting op de uitslag van de Mineralencheck. Ga voor meer informatie naar www.mineralencheck.nl.