Leeuwarden 2018 Magazine by Albert Hendriks

LEEUWARDEN

2018 EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

LEEUWARDEN2018.INFO GRATUIT

Grou • Akkrum • Jirnsum • Earnewâld • Wergea • Warten • De Veenhoop • Ryptsjerk • Gytsjerk • Feanwâlden • Marsum Enjoy it now!

GRATIS

KOSTENLOS

FREE

Enjoy it now!

Enjoy it now! Unique Cycling Tours

Enjoy it now! History of the Royal Family

Friesland Art

Traditional Ship Building & Sailing

City Cycling & Walking Tour

LEEUWARDEN LEEUWARDEN LEEUWARDEN LEEUWARDEN LEEUWARDEN

2018 2018 2018 2018 2018 EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

FRIESLANDHOLLAND.NL

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

FRIESLANDHOLLAND.NL

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

FRIESLANDHOLLAND.NL

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

FRIESLANDHOLLAND.NL

Enjoy it now!

Enjoy it now! Frisian Castles

Enjoy it now! Regional Products

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

FRIESLANDHOLLAND.NL

Enjoy it now!

Enjoy it now! City & Country Shopping

Hotels & Restaurants

Watersports

LEEUWARDEN LEEUWARDEN LEEUWARDEN LEEUWARDEN LEEUWARDEN

2018 2018 2018 2018 2018 EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

FRIESLANDHOLLAND.NL

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

FRIESLANDHOLLAND.NL

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

FRIESLANDHOLLAND.NL

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

FRIESLANDHOLLAND.NL

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

FRIESLANDHOLLAND.NL

LEEUWARDEN

2018

Leeuwarden: European Capital of Culture 2018

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Leeuwarden

Groningen

Friesland La Frise

Zwolle

Te r s

Amsterdam

chel

ling Oosterend

Hoorn

UNESCO WORLD

Midsland

Utrecht Arnhem

Rotterdam

WADDEN

West-Terschelling

www.waddenze

Eindhoven

Nederland • Niederlande The Netherlands • Les Pays Bas

Oost-Vlieland Maastricht

ie Vl

St.Ann

N393

Oosterbierum

Tzummarum

Sexbierum Dongjum

Franeker 10Franeker N384

Harlingen 9 Harlingen

De Cocksdorp

W A D D E N Z E E xe

Arum

FR IE SL

Zurich

Kimswerd

N31

Witmarsum Den Burg

Kornwerderzand

Oosterend

Makkum

Den Burg A7

Zout water/Salzwasser/ Saltwater/Eau salée

Oudeschild Den Hoorn

Huisduinen

Zoet water/Süsswasser/ Freshwater/Eau douce

6 Hindeloopen

I J S S E L M E E R

Molkwerum

N359

Koudum Morra

Breezand

5 Stavoren Slootdorp

Warns

Oudega Sandfirden He Gr. Gaastmar Gaastmeer (Gr. Gaastmeer) Hegemer M (Heegermeer)

De Fluezen

(Fluessen)

Elahuizen Harich Galamadammen

Wieringerwerf

Wieringerwaard

Woudse

Sleatte Ma

(Slote

Balk

G aaster l and

Rijs Oudemirdum

Anna Paulowna

Ysb

Nijland Parrega Hieslum

Workum 7 Workum

Julianadorp

Callantsoog

Exmorra

Ferwoude

Den Oever

Groote Keeten

Hid

Bolsward 8 Bolsward

Allingawier Piaam

Den Helder

Hippolytushoef

Wommels

Nijemirdum

UNESCO WORLD HERITAGE

Ir. D.F. WOUDAGEMAAL

Middenmeer

www.woudagemaal.nl

Kolhorn Schagen

N O O R D H O L L A N D Medemblik Warmenhuizen

Nieuwe Niedorp

Enkhuizen

Schoorl Opmeer

Urk © www.frieslandholland.nl

LEEUWARDEN

2018

Leeuwarden: European Capital of Culture 2018

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

og Schiermonniko Nat. Park Schiermonnikoog

Schiermonnikoog

Ameland Hollum

Buren

Nes Ballum

Noordpolderzijl Lauwersoog Moddergat

D HERITAGE

Holwerd

SEA

Ferwert

naparochie

Stiens

N361

Hurdegaryp

Leeuwarden 1Leeuwarden

Deinum

Noardburgum Burgumer Burgum mar

N31

Warten

Wergea

Weidum

L A ND Wiuwert

Jirnsum

Nij Beets

sbrechtum

huizen

Goingarijp

Uitwellingerga

Langwarder Broek Wielen

eeg

(Langweerderwielen)

Mar

Langweer

De Kûfurd

(Koevordermeer)

end

ermeer)

Grutte Brekken

N359

(Groote Brekken )

Bovensmilde N381

Smilde Boijl

Oldeholtwolde

Nat. Park Drents-Friese Wold

D R E N T H E

Sonnega De Blesse

Nijetrijne

Vledder

Diever

N855

Blesdijke

Oldemarkt

Beilen N381 Westerbork

Dwingeloo

Paasloo

Rutten

Nat. Park Dwingelderveld

Ossenzijl Nat. Park Weerribben-Wieden

Noordoostpolder

Hooghalen

Hoogersmilde

Steggerda

N351

A28

Wijster

Steenwijk N333

N371 N334

A32

Giethoorn

LE V O LA ND N331

Emmeloord

Blokzijl Beulakerwijde

N50 A6

N371

Wolvega

Delfstrahuizen Echtenerbrug

Bantega

Assen

Appelscha

Noordwolde

Lemmer

Tynaarlo

Vries

Oosterwolde

N353

(Tjeukemeer)

Echten

Norg Haulerwijk

Veenhuizen

Tsjûkemar Oosterzee

N386

N373

Een

Donkerbroek

N351

A32

Glimmen

Eelde Groningen Airport

Jubbega Bontebok

N924

Sloten 4 Sloten

Wyckel

Wijnjewoude

Oldeberkoop

Idskenhuizen St.Nicolaasga

emer ar

N381

N380

Legemeer

354

Paterswolde

A28

Heerenveen Joure

Paterswoldse Haren meer

Zevenhuizen

Bakkeveen

Gorredijk

Haskerdijken

N372

Ureterp

Lippenhuizen

Terherne

Peize

Roden

Frieschepalen

Beetsterzwaag

(Sneekermeer)

IJlst Oppen-

Leek

Siegerswoude

Olterterp Aldeboarn

Snitser Mar

Sneek 2 Sneek

Leekstermeer

Kortehemmen

Nes

Aduard

Groningen

Tolbert

Opende

Bedum

Hoogkerk

Marum

De Wilgen

Sauwerd

N355

N388

Surhuisterveen

Drachten De Veenhoop

Pikmar

Akkrum

Grootegast

Boerakker

(De Leijen )

(Pikmeer)

Boazum

daard

De Leien

Nat. Park De Alde Feanen

Grou

Noordhoorn Zuidhorn

Earnewâld

A32

Mantgum

Grijpskerk

Harkema

Eastermar

N31

Wirdum

N359

N355

N358

(Bergumermeer)

Sumar

Bears

Kollum

N361

Ezinge

G R O N I N G E N

N355 Noardlike Fryske Wâlden

Ryptsjerk Marsum

Dronryp

Winsum

Oldehove Kommerzijl

Oudwoude

De Westereen Veenklooster Buitenpost

Feanwâlden

N383

A31

Middelstum

Houwerzijl

N388

N358

National Landscape N356

Aldtsjerk Gytsjerk

Jelsum

Menaam

Zoutkamp

Driezum

Damwâld

Burdaard

Bartlehiem

Berltsum

Baflo

Leens

Jannum Hallum

Vrouwenparochie

N363

Eenrum

N361

Ulrum

Dokkum 11 Dokkum

Warffum

Kloosterburen

Lauwersmeer

N361

Hegebeintum

Marrum

Nat. Park Lauwersmeer

Anjum

N357

eeland.nl

Pieterburen

Paesens Oostmahorn

Meppel

A28 2 Sneek

N375

Vollenhove St.Jansklooster N331

LEGENDA • LEGENDE • LEGEND • LEGENDES De Friese Elf Steden • Die friesischen elf Städte The Eleven Frisian Towns • Les Onze Villes frisonnes Elfstedenroute op de schaats • Elf-Städte-Route auf dem Eis Eleven Towns Skating Tour • Le Tour des Onze Villes en patins à glace

N334

A28

LEEUWARDEN

2018

Leeuwarden: European Capital of Culture 2018

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Kaart Friesland........................................2-3

Karte Friesland........................................2-3

Map Friesland.........................................2-3

Carte de La Frise.....................................2-3

Inhoud/Colofon........................................... 4

Inhalt/Impressum....................................... 4

Contents/Colophon..................................... 4

Contenu/Colophon...................................... 4

E-bike Elfstedenarrangement................................... 5

E-bike Elf-Städte-Arrangement................................ 5

E-bike Eleven Towns Package................................. 5

E-bike Arrangement des Onze Villes........................ 5

Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018...............6-11

Leeuwarden Kulturhauptstadt 2018....................6-11

Leeuwarden Capital of Culture 2018...................6-11

Leeuwarden Capitale de la Culture 2018............6-11

Oranje Nassau Arrangement.............................12-13

Oranje Nassau Package....................................12-13

Oranje Nassau Arrangement.............................12-13

Leeuwarden City Cycling & Walking Tour..........14-15

Gouden Tips.......................................................... 16

Geheimtipps.......................................................... 16

Golden Tips............................................................ 16

Pointes dorées....................................................... 16

Schepen Onderlinge Nederland.............................. 17

Attractions & Activities, Museums, Art...............18-19

Boat Charter, Marinas & Service ......................20-21

Campings, Holiday Parks, Holiday Homes.........22-23

Hotels, Bed & Breakfasts, Restaurants..............24-25

World's largest show of steel and alu yachts....26-27

Earnewâld - Alde Feanen..................................28-31

Grou: het waterpark van Leeuwarden...............32-35

Grou: der Wasserpark von Leeuwarden.............32-35

Grou: Leeuwarden's Water Park........................32-35

Grou: le parc aquatique de Leeuwarden...........32-35

Kunst & Kitsch wandelroute..............................36-47

Kunst & Kitsch Wandertour...............................36-47

Art & Kitsch Walking Tour.................................36-47

Friese Kastelen.................................................48-51

Friesische Schlösser.........................................48-51

Frisian castles..................................................48-51

Des châteaux frisons........................................48-51

Fietsroutes Leeuwarden - Grou.........................52-53

Fahrradtouren Leeuwarden - Grou....................52-53

Cycling routes Leeuwarden - Grou....................52-53

Routes en vélo Leeuwarden - Grou...................52-53

Noordelijke Elfsteden Fietsroute........................54-55

Nordliche Elf-Städte Fahrrad Tour.....................54-55

Northern Eleven Towns Cycling Tour.................54-55

Route des onze Villes en vélo du Nord..............54-55

Frisian Shopping Route.....................................56-57

Low Motor Yacht Tour.......................................58-61

Boot Charter Holland.........................................62-63

FH Hotels • Group Accommodations • B&B......64-67

Elfsteden Fietsarrangement..............................68-69

Elf-Städte Fahrradarrangement.........................68-69

Eleven Towns Cycling package.........................68-69

Arrangement des Onze Villes en vélo................68-69

Leeuwarden Canal Cruises...............................70-71

Batavus E-bikes.................................................... 72

Colofon

Impressum

Colophon

Uitgever/Herausgeber/Publisher/Editeur: Friesland Holland Tourist Information & Travel Service Hoofdstraat West 38, NL-8471 HV Wolvega Tel. +31 (0)561 - 61 53 64 info@frieslandholland.nl www.frieslandholland.nl

Redactie/Redaktion/Editor/Rédaction: Albert Hendriks (managing director & editor), Jana Hendriks Fotografie/Fotografie/Photography/ Photographie: Albert Hendriks, Jana Hendriks, Marian Biesma

Vormgeving/Graphische Gestaltung/ Design/Graphisme: Albert Hendriks Journalistiek & Publiciteit: Henk Doornbos, Joost Laan

Gepubliceerde prijzen:/Publizierte Preise:/ Published prices:/Des prix publié: 2016

Copyright Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Albert Hendriks Journalistiek & Publiciteit. Verantwoording Deze gids is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Niettemin is het mogelijk dat er na het verschijnen ervan kleine veranderingen zijn opgetreden. Wij kunnen daarvoor uiteraard geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden; evenmin voor eventuele fouten. Ook zijn wij niet verantwoordelijk voor de door de adverteerders aangeboden goederen en/ of diensten. Voorbehoud adverteerders De adverteerders in deze gids, die er altijd naar streven hun producten en diensten te verbeteren, behouden zich, vóór de definitieve boeking, te allen tijde het recht voor specificaties en prijzen te wijzigen zonder voorafgaande kennisgeving of enige andere verplichting. Reg.nr. FH 09.03.2016

Copyright Nichts aus dieser Ausgabe darf vervielfältigt und/oder veröffentlicht werden durch Druck, Lichtdruck, Mikrofilm oder welche andere Weise dann auch, ohne vorherige schriftliche Zustimmung von Albert Hendriks Journalismus und Publizität. Haftbarkeit Diese Broschüre ist mit der größtmöglichen Sorgfalt zusammengestellt, es ist jedoch möglich, daß nach Erscheinen kleine Änderungen aufgetreten sind. Selbstverständlich können wir dafür keine Verantwortung übernehmen, und ebenfalls nicht für eventuelle Fehler. Auch sind wir nicht verantwortlich für die durch die Inserenten angebotenen Güter und/oder Dienste. Vorbehalt Inserenten Die Inserenten in dieser Broschüre, die immer danach streben, ihre Produkte und Dienste zu verbessern, behalten sich das Recht vor, um vor der definitiven Buchung Spezifikationen und Preise zu ändern, ohne vorherige Bekanntmachung oder irgendwelche anderen Verpflichtungen. Reg.nr. FH 09.03.2016

Copyright No part of this publication may be reproduced and/or published by print, photocopy, microfilm or in any other means without prior written consent from Albert Hendriks Journalism & Publicity. Accountability This guide has been compiled with the greatest care, but it is possible that after publication minor changes occur. We cannot accept any liability for such changes or for possible errors. Nor do we accept liability in respect of the goods and/or services offered by the advertisers. Advertisers’ reservation The advertisers of this guide, whose aim is continuously to improve their products and services, reserve the right to change specifications and prices before the final booking with out prior notification or any other obligation.

Copyright Toute reproduction et/ou divulgation par impression, photo-copie, microfilm ou quelque autre procédé que ce soit, est interdite sans autorisation préalable de Albert Hendriks Journalistiek & Publiciteit. Responsabilité Ce guide a été composé avec le plus grand soin, mais il est possible qu’après sa publication de petits changements aient eu lieu. Nous ne pouvons en aucun cas en porter la responsabilité, pas davantage pour les erreurs éventuelles. Nous ne sommes pas non plus responsables des produits et/ou des services proposés par les annonceurs. Réserve des annonceurs Les annonceurs de ce guide, qui toujours font ce qui est en leur pouvoir pour améliorer leurs services et leurs produits, se réservent le droit de modifier les spécifications et les prix sans l’annoncer au préalable et sans aucune obligation.

Reg.nr. FH 09.03.2016

Edinburgh

1h14 Copenhagen

0h55 8h10

FRIESLAND FRYSLÂN LA FRISE LA FRISIA

2h London

Berlin

0h53 6h15

5h30

1h00

1h00 6h Paris

0h30 2.30h

0h38 2h50

Prague

Luxemburg

1h28 11h30 Vienna

1.13h 8.15h 2h01 14h30 © www.frieslandholland.nl

Barcelona

Amsterdam

1h08 9h00

Düsseldorf

Brussels

Bern

Hoofdstraat West 38 • NL-8471 HV Wolvega Tel. +31(0)561-615364 • info@frieslandholland.nl Tourist information: www.frieslandholland.nl Travel service: www.frieslandtravel.com

1h25 10h Milaan-Bergamo

HET BUREAU VOOR TOERISME VAN FRYSLÂN

Op de nieuwste en beste e-bikes de Elfstedentocht fietsen. Dat is pas genieten!

Mit den neuesten und besten E-Bikes die Elf-Städte-Tour fahren. Das ist Spaß pur!

Friesland Holland voert topmerken als Batavus, ALBA Ciclone, Victoria, Koga, Gazelle, Zemo, Trek, RIH en Unique. U fietst van hotel/B&B naar hotel/B&B. Arrangementen inclusief bagagevervoer en snelle pechhulp: direct een vervangende fiets! De unieke service geldt ook als u met uw eigen toerfiets of e-bike de Elfstedenroute rijdt!

Friesland Holland führt Spitzenmarken wie Batavus, ALBA Ciclone, Victoria, Koga, Gazelle, Zemo, Trek, RIH und Unique. Sie radeln von Hotel/B&B zu Hotel/B&B. Arrangements inklusive Gepäcktransport und schneller Pannenhilfe: sofort ein Ersatzfahrrad! Dieser einzigartige Service gilt auch, wenn Sie für die ElfStädte-Tour Ihr eigenes Tourenrad oder E-Bike benutzen. Für Informationen: www.ebikearrangementen.nl und www.elfstedenroute.nl

Kijk op: www.ebikearrangementen.nl en www.elfstedenroute.nl Of vraag een brochure aan bij het bureau voor toerisme van Friesland: tel. 0561-615364 Alle fietsvakanties: www.frieslandtravel.com

Oder eine Broschüre beim Touristikbüro von Friesland bestellen: Tel. 0031-(0)561-615364 Alle Fahrradurlaube: www.frieslandtracel.com

WWW.FRIESLANDHOLLAND.NL

LEEUWARDEN

2018

Leeuwarden: European Capital of Culture 2018

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa 2018

Leeuwarden: Kulturhauptstadt Europas 2018

Stad aan zee werd koninklijke landstad Von Stadt am Meer zur königlichen Binnenlanden internationaal kenniscentrum Stadt, internationales Fachzentrum für zuivelen watertechnologie Milchverarbeitungs- und Wassertechnologie Deel

Leeuwarden, in het Fries ‘Ljouwert’, Culturele Hoofdstad van Europa in 2018, is sinds 1524 de hoofdstad van Friesland. Meer dan 500 bezienswaardige monumenten telt de stad die altijd voorname en relatief vermogende inwoners heeft gehad. De rijke en gevarieerde cultuurhistorie is goed geconserveerd terug te vinden in het centrum en in musea als het Fries Museum, het Princessehof. Leeuwarden (108.000 inwoners) geniet in de 21-ste eeuw in de hele wereld, tot ver in China bijvoorbeeld, bekendheid als knooppunt van zuivelen watertechnologie met bedrijven en instituten als Friesland-Campina en Wetsus. Leeuwarden is ook de bakermat van het vorstenhuis Oranje Nassau en de wereldberoemde spionne Mata Hari. De Friese Nassaus zijn de voorouders van Koning der Nederlanden, Willem-Alexander. Om zijn band met Leeuwarden ook in sportieve zin te onderstrepen: op 26 februari 1986 volbracht hij onder het pseudoniem W.A. van Buren de Elfstedentocht. De Friese hoofdstad is de starten finishplaats van deze 200 km lange tocht langs elf Friese steden, die voor het eerst in 1909 op de schaats werd verreden. Nu is de Elfstedenroute de populairste toeristische fietsroute van Nederland. De route kan door de opwarming van de aarde, waardoor de

Teil

Leeuwarden, im Friesischen „Ljouwert“ genannt, Kulturhauptstadt Europas 2018, ist seit 1524 die Hauptstadt von Friesland. Über 500 sehenswerte Baudenkmäler Leeuwarden aan zee zählt diese Stadt, die schon ‘Leeuwarden’ wordt rond 750 ‘Villa Lintarwde’ wordt voor het eerst immer vornehme und recht schriftelijk genoemd in een docuvermögende Einwohner ment van de Abdij van Fulda. De eerhatte. Die reiche und sehr ste bewoners woonden op drie terabwechslungsreiche Kulturpen (woonheuvels) in de monding geschichte ist gut erhalten van riviertjes die met de Middelzee waren verbonden. Ze leefden van geblieben und kannn im kleinschalige handel — 2.000 jaar Zentrum und in Museen wie geleden onder andere met de Romeidas Fries Museum und der nen en later met steden aan de OostPrincessehof besichtigt wirzee, zoals Lübeck — en van landden. Leeuwarden (108.000 bouw, visserij en scheepvaart. Door het dichtslibben van de met de Wad- Einwohner) genießt im 21. denzee en Noordzee verbonden Mid- Jahrhundert weltweit, unter delzee, tussen 1200 en 1300, geanderem in China, Ansehen volgd door drooglegging door monals Zentrum für die Milchniken tussen 1300 en 1500 (de 42 verarbeitungs- und Wasserkm lange Slachtedyk is nu een cultuurhistorisch monument), verloor technologie aufgrund UnLeeuwarden zijn maritieme connecternehmen und Instituten ties en werd het een landstad. wie zum Beispiel FrieslandCampina und Wetsus. Saksisch bewind na winters in Friesland veel zachter zijn geworden, maar zelden per schaats afgelegd worden. Daarvoor moet het 14 dagen stevig vriezen. De laatste Elfstedentocht op de schaats vond 4 januari 1997 plaats.

stammenoorlog Eind 15-de eeuw werd de Duitse hertog Albrecht van Saksen (Grimma 1443-Emden 1500) naar Friesland gehaald na een hevige stammenoorlog tussen de Vetkopers, de Leeuwarders, en Schieringers, inwoners van andere Friese steden en bewoners van het platteland. Albrecht van Saksen stapte in 1499 na een belegering, maar zonder hevige strijd, Leeuwarden binnen. 1499 wordt vaak gezien als het einde van de Friese vrijheid.

Leeuwarden ist auch die Heimat des Fürstenhauses Oranien-Nassau und der weltberühmten Spionin Mata Hari. Die friesischen Nassauer sind die Vorfahren des Königs der Niederlanden, Willem-Alexander. Um seine Verbindung mit Leeuwarden auch in sportlicher Hinsicht zu betonen: am 26. Februar 1986 legte er unter dem Pseudonym W.A. van Buren die ElfStädte-Tour auf Natureis ab. Die friesische Hauptstadt ist der Ausgangsund Endpunkt dieser 200 km langen Tour entlang der elf historischen friesischen Städte, die 1909 zum ersten Mal auf Schlittschuhen abgelegt

De Duitse hertog bestuurde Friesland

Vervolg op de volgende linker pagina

wurde. Inzwischen ist die Elf-Städte-Route die beliebteste Fahrradroute der Niederlande. Diese Strecke kann aufgrund der Erderwärmung, wodurch die Winter in Friesland viel milder geworden sind, nur noch selten auf Schlittschuhen gefahren werden. Denn dafür ist ein 14-tägiger strenger Frost nötig. Die letzte Elf-StädteTour auf Natureis fand am 4. Januar 1997 statt. Leeuwarden am Meer „Leeuwarden“ wurde um 750 als „Villa Lintarwde“ erstmals schriftlich in einem Dokument der Abtei von Fulda erwähnt. Die ersten Einwohner wohnten auf drei Warften (Wohnhügel) an der Mündung von Flüssen, die mit der „Middelzee“ verbunden waren. Ihren Lebensunterhalt bestritten sie mit Handel in kleinem Umfang — vor 2.000 Jahren unter anderem mit den Römern und später mit Städten an der Ostsee, wie zum Beispiel Lübeck — und mit Landwirtschaft, Fischerei und Schifffahrt. Das Versanden der mit dem Wattenmeer und der Nordsee verbundenen Middelzee zwischen 1200 und 1300, sowie die darauffolgende Trockenlegung durch Mönche zwischen 1300 und 1500 (der 42 km lange „Slachtedyk“-Deich ist jetzt ein kulturhistorisches Denkmal, führte zum Verlust des Zugangs Leeuwardens zum Meer. Sie wurde zur Binnenland-Stadt. Sächsische Herrschaft nach einem Stammeskrieg Ende des 15. Jahrhunderts wurde der deutsche Herzog Albrecht von Sachsen (Grimma 1443-Emden1500) nach Friesland geholt, nachdem ein heftiger Stammeskrieg zwischen den „Vetkopers“ (Fettkäufer), den Leeuwardern und Schieringern, den BeFortsetzung auf der nächsten linken Seite

The tower of Pisa of the Netherlands: Oldehove, Leeuwarden

Princessehof, museum of ceramics • www.princessehof.nl

See map on page 24

Wergeasterdijk 1 9084 AS Leeuwarden/Goutum Tel: 058 - 288 06 05 leeuwarden@campanile.com

LEEUWARDEN

2018

Leeuwarden: European Capital of Culture 2018

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Leeuwarden, European Capital of Culture 2018

Leeuwarden capitale européenne de la culture en 2018

City by the sea became a royal ‘land city’ and international knowledge centre for dairy products and water technology Part

Leeuwarden, in Frisian ‘Ljouwert’, European Capital of Culture in 2018, is since 1524 the capital of Friesland. The city has more than 500 monuments worthy of seeing and has always had distinguished and relative wealthy residents. The rich and diverse cultural history is well preserved and is to be found in the city centre and in museums such as the Fries Museum (Frisian Museum) and the Princessehof. Leeuwarden (108,000 inhabitants) is in the 21st century widely known throughout the entire world, for example, as far away as China, and as a hub for dairy products and water technology enjoys its illustrious reputation with companies and institutes such as Friesland-Campina and Wetsus. Leeuwarden is also home to the Royal House of Orange-Nassau and the world-famous spy, Mata Hari. The Frisian Royal Family of Nassau are the forebears of the King of the Netherlands, William-Alexander. To strengthen his connection to Leeuwarden and to also underline this in a sporting sense: on February 26, 1986, he took part In the Elfstedentocht (Eleven cities ice skating tour) under the pseudonym W.A. van Buren. The Frisian capital is the start and finishing point of this 200 km journey along eleven Frisian cities, that was skated

Une ville côtière devenue ville intérieure et royale, aujourd’hui centre technologique international de l’industrie laitière et de l’eau Partie

for the first time in 1909. The Elfsteden-route is now the most popular tourist cycle route in the Netherlands. Through global warming, that has allowed the winters in Friesland to be less severe, the route can be cycled during this season but rarely be covered on skates. For this it has to substantially freeze for a period of 14 days. The last Elfstedentocht on skates took place on January 4, 1997.

Leeuwarden, en frison « Ljouwert », chef-lieu de la Frise depuis 1524, sera la capitale européenne de la culture en 2018. Cette ville a toujours compté des habitants de haut rang et relativement puissants. Elle regroupe plus de 500 monuments d’un très grand intérêt culturel et historique, dont la richesse et la diversité admirablement conservées se retrouvent au centre de la ville, ainsi que dans des musées tels que le Fries Museum et le palais Princessehof. Leeuwarden compte aujourd’hui 108 000 habitants et sa réputation de centre technologique de l’industrie laitière et de l’eau est désormais mondiale et s’étend jusqu’en Chine, avec des sociétés et des instituts tels que Friesland-Campina et le centre Wetsus pour les technologies durables du secteur de l’eau.

Leeuwarden by the sea ‘Leeuwarden’ is known around the year 750 as ‘Villa Lintarwde’ and is first mentioned in a written document of the Abbey of Fulda. The first inhabitants lived on three mounds (residential hillocks) in the mouths of rivers that were connected to the Middle Sea. They lived from small-scale trade — 2,000 years ago and traded, among others, with the Romans and later with towns fringing the Baltic Sea, such as Lübeck — and sustained their livelihood with agriculture , fisheries and shipping. Because of the silting up of the Middle Sea which was connected to the Wadden Sea and the North Sea, between 1200 and 1300, followed by draining and impoldering by monks between 1300 and 1500 (the 42 km long Slachtedyk is now classified as a site of culturalhistoric interest), Leeuwarden lost Its maritime connections and it became a ‘land city’.

Leeuwarden est également le berceau de la dynastie d’Orange-Nassau et la ville de naissance de la célèbre espionne Mata Hari. Les Nassau de Frise sont les ancêtres de l’actuel roi des Pays-Bas, GuillaumeAlexandre. Le 26 février 1986, pour souligner sportivement ses liens avec Leeuwarden, GuillaumeAlexandre a participé, sous le pseudonyme de W.A. van Buren, au Tour des onze villes Elfstedentocht, course d’endurance en patinage de vitesse très célèbre aux Pays-Bas. Le chef-lieu de la Frise est le point de départ et d’arrivée de cette course de patinage sur glace de 200 km qui traverse onze villes frisonnes et s’est tenue pour la première fois en 1909. Son parcours constitue aujourd’hui le circuit de cyclotourisme le plus populaire des Pays-Bas. Malheureusement, ce circuit ne peut être que rarement parcouru en patins à glace, les hivers étant devenus beaucoup plus doux en Frise du fait

Saxon rule after tribal war Late15th century, the German Duke Albrecht of Saxony (Grimma 1443Emden1500) was called to Friesland after a fierce tribal war between the Vetkopers, the Leeuwarders, and Schieringers, residents of other Frisian towns and the residents of rural areas. Albrecht of Saxony entered

Continued on the next right-hand page

Statue of Mata Hari

du réchauffement climatique. Pour le permettre, 14 jours de fort gel sont nécessaires. Le dernier Elfstedentocht sur patins à glace a eu lieu le 4 janvier 1997. « Leeuwarden-sur-mer » C’est vers l’an 750 que « Leeuwarden » est nommée pour la première fois « Villa Lintarwde » dans un document écrit de l’Abbaye de Fulda. Ses premiers habitants résident sur trois tertres, des collines habitées à l’embouchure de petites rivières reliées à la Middelzee (la « Mer du Milieu »). Ils y vivent de petit commerce —entre autres avec les Romains il y a 2 000 ans, et par la suite avec des villes de la mer Baltique telles que Lübeck — ainsi que d’agriculture, de pêche et de navigation. Après le colmatage de la Middelzee reliée à la mer des Wadden et à la mer du Nord, survenu entre 1200 et 1300, suivi de l’assèchement par des moines entre 1300 et 1500 (la digue Slachtedyk de 42 km de long est aujourd’hui un monument historique et culturel), Leeuwarden perd ses liaisons maritimes et devient une ville intérieure. Guerre des clans et gouvernement saxon À la fin du 15ème siècle, le duc de Saxe allemand Albert III (né à Grimma en 1443 et mort à Emden en 1500) est appelé en Frise après une guerre de clans acharnée opposant les Vetkopers, les Leeuwarders et les Schieringers, habitants d’autres villes frisonnes et des campagnes. Albert de Saxe entre dans Leeuwarden en 1499, après un siège mais sans avoir livré de combats violents. L’an 1499 est généralement considéré comme la date de fin de la liberté de la Frise.

Suite sur la page droite suivante

City Center, Grand café De Walrus • www.dewalrus.nl

LEEUWARDEN

2018

Leeuwarden: European Capital of Culture 2018

Deel

Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018

vanuit het rustigere Franeker. Toen de rust was weergekeerd in Leeuwarden maakte Albrecht van Saksen het tot zetel van het Hof van Friesland, een instituut dat zich bezighield met bestuur en rechtspraak. Dit college kreeg in 1571 een eigen onderkomen, de nog bestaande Kanselarij aan de Turfmarkt. Dit indrukwekkende monument was in de 19-de eeuw ziekenhuis, kazerne, huis voor burgerlijke en militaire verzekering en later museum. De heerschappij van de hertogen van Saksen duurde van 1498 tot 1515. De Saksische tijd eindigde in 1515 toen Georg Schenck van Toutenburg Leeuwarden veroverde voor keizer Karel V. Op 19 mei 1515 verkocht George van Saksen definitief zijn aanspraken op Groningen en Friesland toen hij deze voor 100.000 gulden verkocht aan keizer Karel V. Net als de rest van Nederland en zelfs een groot gedeelte van Europa viel Leeuwarden nu onder de Habsburgers. Een tijd van grote voorspoed brak aan. Leeuwarden was een bestuurscentrum met stevige wallen en een burcht, in 1524 bekrachtigd met de officiële aanwijzing als hoofdstad van de Heerlijkheid Friesland. De Oldehove, een meesterlijk drama Bouwmeester Jacob van Aaken kreeg op 28 mei 1529 opdracht van het stadsbestuur om een grote, kracht en welvaart uitstralende kerk te bouwen, want die ontbrak nog. De bouw werd een drama met een einde dat tot op de dag van vandaag nog zichtbaar is in de aanwezigheid van de scheve toren, de Oldehove. Maar desalniettemin werd Leeuwarden in 1559 Leeuwarden tot bisschopszetel verheven. Hoe Leeuwarden aan zijn scheve toren à la Pisa komt is een mooi verhaal. Toen de bouwers op tien meter hoogte waren, zakte de toren naar één zijde. Architect Van Aaken besloot dit te corrigeren door lood-

recht verder te gaan, zodat er een knik in het bouwwerk ontstond. De in aanbouw zijnde toren bleef echter maar zakken door de slechte fundering. In 1531 kwam Van Aaken te overlijden, van verdriet, volgens overlevering. Het stadsbestuur wilde koste wat het kost een grote hoge toren, dus werd de bouw voortgezet. In 1533, toen de tweede trans (omgang) klaar was, kwam men tot de conclusie dat doorgaan echt geen zin had. De bouw werd stopgezet. In 1595 werd de naastliggende oude Sint Vitus-kerk afgebroken. Wat is blijven staan is dus de scheefgezakte en nooit voltooide 40 meter hoge toren die met zijn 183 treden hét symbool van Leeuwarden is geworden en een toeristische attractie.

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Teil

wohnern anderer friesischen Städte und der Bevölkerung auf dem Land gewütet hatte. Albrecht von Sachsen marschierte 1499 nach einer Belagerung, jedoch ohne nennenswerten Kampf, in die Stadt Leeuwarden ein. Mit 1499 wird daher oft das Ende der Freiheit Frieslands verbunden. Der deutsche Herzog regierte Friesland vom beschaulichen Franeker aus. Als die Ruhe in Leeuwarden wieder eingekehrt war, macht Albrecht von Sachsen sie zum Sitz des Hofes von Friesland, einer Einrichtung, die sich mit Regierungs- und Rechtsangelegenheiten beschäftigte. Dieses Kollegium erhielt 1571 eine eigene Behausung: die noch existierende Kanzlei am Turfmarkt. Dieses beeindruckende Monument hat im 19. Jahrhundert als Krankenhaus, Kaserne, Bürger- und Militärgefängnis und später als Museum gedient. Die Herrschaft der Herzöge von Sachsen dauerte von 1498 bis 1515.

Leeuwarden en Oranje Nassau Leeuwarden is eeuwenlang de residentie van Nassause stadhouders geweest. Het Stadhouderlijk Hof aan het Gouverneursplein, nu een hotel in het centrum van Leeuwarden, werd in 1587 door de Staten van Friesland aangekocht voor de eerste Friese stadhouder, graaf Willem Lodewijk van Nassau Dietz. Hij, ‘Us Heit’, wat Fries is voor ‘Onze vader’, leefde van 1560 tot 1620 en was getrouwd met Anna van Oranje. Zij was een zuster van Maurits, de zoon van Willem van Oranje.

Das sächsische Zeitalter ging 1515 zu Ende, als Georg Schenck von Toutenburg Leeuwarden im Auftrag von Kaiser Karl V. eroberte. Am 19. Mai 1515 entsagte George von Sachsen seinen Ansprüchen auf Groningen und Friesland für immer, als er diese für 100.000 Gulden an Kaiser Karl V. verkaufte. Wie auch der Rest der Niederlande und sogar ein großer Teil Europas fiel Leeuwarden jetzt unter die Habsburger. Es brach eine Zeit großen Wohlstands an. Leeuwarden war ein Regierungszentrum mit starken Mauern und einer Burg, deren Bedeutung 1524 noch mit der offiziellen Ernennung zur Hauptstadt der „Herrlichkeit“ Friesland verstärkt wurde.

Toen de kinderloze stadhouder-koning Willem III overleed en de titel ‘Prins van Oranje’ niet overgedragen kon worden, erfden de Friese graven in 1702 die titel. Vanaf dat moment zette de Friese tak van de Nassaus het Huis Oranje-Nassau voort. Alle Friese representanten van het Hollandse vorstenshuis hebben in het Stadhouderlijk Hof gewoond. In 1971 kocht de gemeente Leeuwarden het koninklijk paleis van de toen

Leeuwarden: Kulturhauptstadt 2018

Der Oldehove, ein meisterhaftes Drama Baumeister Jacob van Aaken wurde am 28. Mai 1529 von der Stadtregierung mit dem Bau einer großen Kirche, die Stärke und Wohlfahrt aus-

Vervolg op de volgende linker pagina

strahlen sollte, beauftragt. Eine solche gab es noch nicht. Der Bau wurde ein Drama mit einem Ende, an das noch heute der Anblick des schiefen Turms Oldehove erinnert. Dennoch wurde Leeuwarden 1559 in den Rang eines Bischofssitzes erhoben. Wie Leeuwarden einen Pisa-ähnlichen schiefen Turm erhielt, ist eine unterhaltsame Geschichte. Als die Erbauer eine Höhe von zehn Metern erreicht hatten, neigte der Turm sich zur Seite. Der Architekt Van Aaken beschloss, diese Schieflage zu korrigieren, indem er senkrecht weiterbaute, wodurch ein Knick im Bauwerk entstand. Der sich im Bauprozess befindliche Turm versackte jedoch wegen seines schlechten Fundaments weiterhin. 1531 starb Van Aaken; laut Überlieferung soll Kummer der Grund gewesen sein. Die Stadtregierung wollte gegen jeden Preis einen höheren Turm, daher wurde der Bau fortgesetzt. Im Jahr 1533, als die zweite Galerie fertiggestellt war, kam man zum Schluss, dass eine Fortsetzung des Baus sinnlos war. Die Bautätigkeiten wurden eingestellt. 1595 wurde die benachbarte alte Sint Vitus-Kirche abgebrochen. Was stehen blieb, ist also der schiefe und nie vollendete 40 Meter hohe Turm, der mit seinen 183 Stufen zum Symbol von Leeuwarden und eine touristische Attraktion geworden ist. Leeuwarden und OranienNassau Leeuwarden war über Jahrhunderte hinweg die Residenz der Stadthalter von Nassau. Der „Stadhouderlijk Hof“ am Gouverneursplein, heutzutage ein Hotel im Zentrum von Leeuwarden, wurde 1587 von den Staaten von Friesland als Domizil für den ersten friesischen Stadthalter Graf Willem Lodewijk van Nassau Dietz erworben. „Us Heit“, was im Friesischen unser Vater bedeutet, lebte von 1560 bis 1620 und war mit Anna Fortsetzung auf der nächsten linken Seite

de Wiidvlet

See map on page 14-15

• stoer en eigentijds • klassieke lijnen • modern ogend • degelijke bouw • technisch hoogstaand • zeer goede vaareigenschappen

de Wiidvlet

Leeuwarden City Marina Royal Garden Prinsentuin

Hoofdstraat 66a • NL-9003 LL WARTEN T 0031(0)582552546

www.yachtcharterheegstra.nl

LEEUWARDEN

2018

Leeuwarden: European Capital of Culture 2018

Part

Leeuwarden, Capital of Culture 2018

Leeuwarden in 1499 after a siege, but without a fierce battle. 1499 is often seen as the end of Frisian freedom. The German duke ruled Friesland from the quieter town of Franeker. When peace returned to Leeuwarden, Albrecht of Saxony made it the seat of the Court of Friesland, an institute that dealt with government and law. In 1571 this body was given an own permanent home, the still existent Kanselarij (Chancellery) at the Turfmarkt. This impressive monument was in the 19th century a hospital, a barracks, house for civil and military detention and later a museum. The reign of the dukes of Saxony lasted from 1498 to 1515. The Saxon period ended in 1515 when Georg Schenck of Toutenburg conquered Leeuwarden for Emperor Charles V. On May 19, 1515, George of Saxony sold as a final act his entitlements to Groningen and Friesland when he sold these for 100,000 Dutch florins to Emperor Charles V. Like the rest of the Netherlands and even a large part of Europe, Leeuwarden now fell under the rule of the Habsburgers. A time of great prosperity dawned. Leeuwarden was an administrative centre with robust defensive walls and a fortress, in 1524 ratified with the official designation as the capital of the Heerlijkheid Friesland [lit. Lordship of Friesland]. The Oldehove, a masterful drama Master builder Jacob van Aaken received on May 28, 1529, a commission from the city council to build a large church displaying strength and prosperity, as this was still lacking. The construction was a drama with an end which to this day can still be seen manifested in the leaning tower, the Oldehove. But nevertheless, in 1559 Leeuwarden was elevated to a bishops’ seat. As to how Leeuwarden came to have

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Partie

its leaning tower à la Pisa is a nice story. When the builders reached a height of ten metres, the tower sagged to one side. Master builder Van Aaken decided to correct this by continuing in the perpendicular, that lead to a kink arising in the structure. However, the tower under construction kept on subsiding due to the poor foundation on which it stood. In 1531 Van Aaken came to pass away, of grief, this account according to tradition. The city council wanted at all costs a large and high tower, thus the construction was continued. In 1533, when the second gallery was finished, one came to the conclusion that continuing would be senseless. The construction was stopped. In 1595 the adjacent old St Vitus church was demolished. What has remained is therefore the obliquely-sagged and never completed 40 meter high tower with its 183 steps that has become the renowned symbol of Leeuwarden and a tourist attraction.

Le duc de Saxe gouverne la Frise depuis la ville plus tranquille de Franeker. Une fois le calme revenu à Leeuwarden, Albert de Saxe en fait le siège de la Cour de Frise, chargée du gouvernement et de la justice et qui s’installe en 1571 dans la Chancellerie qui existe toujours rue Turfmarkt. Au cours du 19ème siècle, cet impressionnant monument est tour à tour un hôpital, une caserne, une maison d’assurances civiles et militaires et par la suite un musée. La souveraineté des ducs de Saxe dure de 1498 à 1515. L’époque saxonne s’achève en 1515, quand Georg Schenck van Toutenburg conquiert Leeuwarden pour l’empereur Charles Quint. Le 19 mai 1515, Georges de Saxe vend définitivement ses droits sur Groningue et la Frise à l’empereur Charles Quint, pour 100 000 florins. Tout comme le reste des PaysBas et une grande partie de l’Europe, Leeuwarden passe alors sous la domination des Habsbourg. C’est le début d’une ère de grande prospérité. Leeuwarden est un centre de gouvernement à solides remparts et citadelle, dont l’autorité est confirmée en 1524 par sa nomination officielle de capitale de la Seigneurie de Frise.

Leeuwarden and Orange Nassau Leeuwarden was for centuries the residents of Nassau governors [stadtholders]. The Stadhouderlijk Hof [lit. Viceregal Court] at the Gouverneursplein [Governor’s Square], now a hotel in the centre of Leeuwarden, was purchased in 1587 by the Staten van Friesland (States General of Friesland) for the first Frisian governor, Count William Louis of Nassau Dietz. He, ‘Us Heit’, that is Frisian for ‘Our father’, lived from 1560 to 1620 and was married to Anna of Orange. She was a sister of Maurice, the son of William of Orange.

La tour Oldehove, un échec magistral Le 28 mai 1529, l’architecte Jacob van Aaken se voit confier par l’administration de la ville la tâche d’édifier une grande église symbolisant le pouvoir et la prospérité, et qui faisait encore défaut. La construction est un échec dont le résultat est encore visible aujourd’hui, avec la tour penchée Oldehove. Leeuwarden n’en est pas moins élevée au rang de siège épiscopal en 1559. L’histoire de la construction de cette tour penchée à Leeuwarden, qui n’est pas sans rappeler celle de Pise, vaut d’être narrée. Alors que les ouvriers se trouvent à une hauteur de dix mètres, la tour s’affaisse d’un

When the childless Governor-King William III died and the title ‘Prince of Orange’ could not be transferred, the Frisian counts assumed this title in 1702. From that moment, the Frisian branch of Nassau continued forth the House of Orange-Nassau.

Leeuwarden capitale de la culture en 2018

Continued on the next right-hand page

Cruise with a traditional farm boat • www.praamtochten.nl

côté. L’architecte Van Aaken décide de corriger ce défaut en poursuivant l’ouvrage verticalement, la construction comportant ainsi une inflexion. Cependant, du fait de ses mauvaises fondations, la tour en chantier continue de s’affaisser. Jacob van Aaken meurt en 1531, de chagrin, selon la tradition. L’administration de la ville voulant à tout prix une grande et haute tour, le chantier est cependant poursuivi. En 1533, alors que la seconde galerie est prête, les maîtres de l’ouvrage concluent qu’il ne sert à rien de continuer et la construction est arrêtée. En 1595, la vieille église Saint-Guy voisine est démolie. Il ne reste que la tour inachevée, inclinée et affaissée : haute de 40 mètres, avec ses 183 marches, elle est devenue le grand symbole de Leeuwarden, ainsi qu’une attraction prisée des touristes. Leeuwarden et la maison d’Orange-Nassau Des siècles durant, Leeuwarden est la résidence des stathouders de la Maison de Nassau. Le palais du stathouder, Stadhouderlijk Hof, situé sur la place Gouverneursplein et devenu un hôtel au centre de Leeuwarden, est acheté en 1587 par les États de Frise pour le premier stathouder de Frise, le comte Guillaume Louis de Nassau-Dietz. Nommé « Ús Heit », ce qui en frison signifie « notre père », ce dernier vit de 1560 à 1620 et il est l’époux d’Anne d’Orange, une sœur de Maurice, fils de Guillaume d’Orange. Le stadhouder-roi Guillaume III mourant sans laisser d’héritier et le titre de « Prince d’Orange » ne pouvant plus être transmis, les comtes de Frise en héritent en 1702. À compter de cette date, c’est la branche frisonne des Nassau qui perpétue la Maison d’Orange-Nassau.

Suite sur la page droite suivante

Room of Princess Maria Louise • www.princessehof.nl

LEEUWARDEN

2018

Leeuwarden: European Capital of Culture 2018

Deel

Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018

malige Koningin Juliana, de grootmoeder van Koning Willem Alexander. Bij de verkoop werd door de vorstin bepaald dat de benedenverdieping in de oorspronkelijke staat zou worden gehandhaafd. Deze afspraak is Leeuwarden tot op heden nagekomen, al is het sinds 1996 een chique hotel waar monarchisten en republikeinen onder één dak genieten van een vorstelijk nachtrust. Een ander vorstelijk onderkomen was het nabije Princessehof, het paleis van prinses Maria Louise van HessenKassel (1688-1765), nu een internationaal keramiekmuseum. Maria Louise heeft veel betekend voor de stad Leeuwarden en provincie Fryslân, maar ook voor de dynastie der Oranjes. Ze is een cruciaal p geweest in de geschiedenis van de Nassaus en de Oranjes en in het voorzetten van de lijn. Zij is de stammoeder van het huidige koningshuis Oranje-Nassau. Bovendien stammen alle huidige regerende vorsten in Europa, maar daarnaast ook vele voormalige koningen en keizers, van haar en haar man af. Het achter het Stadhouderlijk Hof en Princessehof gelegen stadspark, de Prinsentuin, was ooit de lusthof

EscapeRoom058

60 minuten om te ontsnappen Voor vriendengroepen, bedrijfsuitjes, familieuitjes, vrijgezellenfeesten en andere groepen t/m 7 personen die de uitdaging aandurven! Emmakade 59, Leeuwarden Tel: 06 - 11 22 88 39 info@escaperoom058.nl www.escaperoom058.nl Reserveren noodzakelijk.

SLOEPVAREN www.aldefeanen.com

Daghuur tot 21.00 u. Verhuur van luxe sloepen, zeilboten, toer-/visboten en vakantiewoningen. Tel. +31(0)511 - 53 92 15 De Stripe 22 9264 TW Earnewâld/Eernewoude

van de Friese Nassaus. Het park werd in 1648 aangelegd door stadhouder Willem Frederik. De paleistuin werd in 1819 geschonken aan de stad. De laatste rustplaats van de Friese Nassaus is de beroemde Grote Kerk, bereikbaar via de Grote Kerkstraat tussen de Oldehove en de kerk. In het Fries Museum hangen portretten van de stadhouders, de “vorsten” van Friesland.

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Teil

Leeuwarden: Kulturhauptstadt 2018

van Oranje verheiratet. Diese war eine Schwester von Maurits, dem Sohn Willem van Oranjes.

Als der kinderlose Stadthalter-König Willem III. starb und der Titel „Prins von Oranien“ nicht weitergegeben werden konnte, erbten die friesischen Grafen 1702 diesen Titel. Seitdem setzt der friesische Zweig der Nassaus das Haus Oranien-Nassau fort.

mik- und Porzellanmuseum. Maria Louise hat viel für die Stadt Leeuwarden und die Provinz Friesland getan, aber auch für die Dynastie der Oranier. Sie war eine entscheidende Persönlichkeit in der Geschichte der Nassauer und Oranier, und auch für die Weiterführung der Linie. Sie ist die Ahnherrin des heutigen Königshauses Oranje-Nassau. Außerdem stammen alle heutigen regierenden Fürsten in Europe, und auch viele ehemalige Könige und Kaiser, von ihr und ihrem Mann ab.

Mata Hari Mata Hari, de Der Stadtartiestennaam park hinter dem van Margaretha Stadhouder Geertruida lijk Hof und dem (Griet) Zelle Princessehof, (Leeuwardender Prinsentuin, Nederland, 7 auwar einst der gustus 1876 – Lusthof der frieVincennessischen NassauFrankrijk, 15 oker. Den Park hat tober 1917), 1648 Stadthalwas een Friese ter Willem Freexotische danseTrip with a traditional farm boat • praamtochten.nl derik angelegt. res met een 1819 wurde der voorliefde voor Palastgarten der mannen in uniAlle friesischen Repräsentanten des Stadt als Schenkung übertragen. form en Indische tradities en cultuur. holländischen Fürstenhauses haben Ze werd — mogelijk onterecht — mal im Stadhouderlijk Hof gewohnt. Die letzte Ruhestätte der friesischen wegens spionage door de Fransen Nassauer befindet sich in der beveroordeeld wegens hoogverraad en Im Jahr 1971 erwarb die Stadt Leeuwarden den königlichen Palast der rühmten Grote Kerk, die über die gefusilleerd. De verdenking komt Grote Kerkstraat zwischen dem Olvoort uit het het gegeven dat Neder- damaligen Königin Juliana, Großmutter von König Willem Alexander. dehove und der Kirche erreichbar ist. land tijdens de Eerste Wereldoorlog Beim Verkauf bestimmte die Fürstin, Im Fries Museum hängen Portraits neutraal was. Mata Hari kon vanweder Stadthalter, der „Fürsten“ von ge haar Nederlandse nationaliteit vrij dass das Erdgeschoss im ursprünglichen Zustand erhalten bleiben sollte. Friesland. reizen. Op het moment van de oorAn diese Abmachung hat sich Leelogsverklaring aan Frankrijk verbleef Mata Hari zij in Berlijn, waar zij in politieke, mili- uwarden bis zum heutigen Tage geMata Hari, Pseudonym der Margaretaire en politiekringen verkeerde. Uit- halten, allerdings ist es seit 1996 ein eindelijk ging ze naar Frankrijk via het schickes Hotel, in dem Monarchisten tha Geertruida (Griet) Zelle (Leeuund Republikaner unter einem Dach warden-Niederlande, 7. August 1876 Verenigd Koninkrijk en Spanje. Haar die fürstliche Nachtruhe genießen. – Vincennes-Frankreich, 15. Oktober vele reizen en de vele relaties die ze 1917), war eine friesische exotische had met hoge militairen trokken de Eine weitere fürstliche Unterkunft Tänzerin mit einer Vorliebe für Mänaandacht van meerdere partijen. war der benachbarte Princessehof, ner in Uniform und die Tradition und der Palast der Prinzessin Maria LouKultur Indiens. Sie wurde — mögliwww.leeuwarden2018.info ise von Hessen-Kassel (1688-1765), cherweise zu Unrecht — von den heutzutage ein internationales KeraFranzosen als Hochverräterin verurteilt und hingerichtet. Der Verdacht hat seinen Ursprung in der Neutralität der Niederlande im Ersten Weltkrieg. Mata Hari konnte aufgrund ihrer niederländischen Nationalität frei herumreisen. Zur Zeit der Kriegserklärung an Frankreich hielt sie sich in Berlin auf, wo sie in politischen, militärischen und polizeilichen Kreisen verkehrte. Schließlich reiste sie über das Vereinigte Königreich und Spanien nach Frankreich. Ihre zahlreichen Reisen und die vielfältigen Beziehungen zu hohen Offizieren weckten den Argwohn mehrerer Parteien. www.leeuwarden2018.info Fries Museum • www.friesmuseum.nl

LEEUWARDEN

2018

Leeuwarden: European Capital of Culture 2018

Part

Leeuwarden, Capital of Culture 2018

All Frisian representatives of the Dutch royal house have lived in the Stadhouderlijk Hof. In 1971 the municipality of Leeuwarden bought the royal palace of former Queen Juliana, the grandmother of King William-Alexander. By the sale, there was specified by the monarch that the ground floor should be maintained in its original state. To date, Leeuwarden has fulfilled this desire, even though it is since 1996 a classy hotel where monarchists and republicans enjoy a regal sleep under one roof. Another royal retreat was the nearby Princessehof, the palace of Princes Mary Louise of Hessen-Kassel (16881765), now an international ceramics museum. Mary Louise has meant a lot to the city of Leeuwarden and the province of Friesland, but also to the dynasty of Orange. She was a key person In the history of the house of Nassau and Orange and the continuation of the lineage. She is the ancestress of the current Royal House of Orange-Nassau. Moreover, all the current reigning monarchs in Europe, but also many former kings and emperors, descend from her and Willemskade her husband. The city park, the Prinsentuin, located behind the Stadhouderlijk Hof and Princessehof, was once the pleasure garden of the Frisian Nassau. The park was laid out in 1648 by Governor Willem Frederik [William Frederic]. The palace garden was donated to the city in 1819. The final resting place of the Frisian Nassau family is the famous Grote Kerk (Great Church), accessible via the Grote Kerkstraat between the Oldehove and the church. In the Fries

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Partie

Museum (Frisian Museum) there are portraits of the governors, the “rulers”of Friesland.

Leeuwarden capitale de la culture en 2018

Tous les représentants frisons de la Principauté de Hollande ont résidé au palais Stadhouderlijk Hof. En 1971, la commune de Leeuwarden achète le palais royal de la reine Juliana, alors au Kanselarij, Turfmarkt 13 pouvoir et grandmère de l’actuel roi des Pays-Bas GuillaumeLa dernière demeure des Nassau de Alexandre. Lors de la vente, la souFrise est la célèbre église Grote Kerk, veraine décide que le rez-de-chaus- accessible par la rue Grote Kersée sera conservé dans son état orikstraat entre la tour Oldehove et ginal. Leeuwarden a toujours resl’église. Des portraits des stathoupecté cette volonté, même si l’édiders, les « souverains » de Frise, fice est depuis 1996 un hôtel raffisont exposés au musée Fries Muné où monarchistes et républicains seum. peuvent passer, sous le même toit, une nuit de sommeil princier. Mata Hari Mata Hari, de son vrai nom MargaAutre demeure princière, le palais retha Geertruida « Griet » Zelle, Princessehof de la princesse Madanseuse exotique frisonne née à rie-Louise de Hesse-Cassel (1688Leeuwarden le 7 août 1876 et 1765) est aujourd’hui un musée morte à Vincennes le 15 octobre de la céramique de renom inter1917, avait une prédilection pour les national. Marie-Louise a eu une hommes en uniforme et la culture et grande importance pour la ville de les traditions des Indes néerlanLeeuwarden et pour la province de daises. Elle fut condamnée pour esFrise (Fryslân, en frison), mais aussi pionnage et haute trahison - peutpour la dynastie d’Orange. Son rôle être injustement - et fusillée par les a été essentiel dans l’histoire des Français. La neutralité des Pays-Bas Nassau et des Orange et dans la durant la Première Guerre mondiale perpétuation de la lignée. Elle est la et le fait que Mata Hari pouvait mère fondatrice de l’actuelle maison voyager librement grâce à sa natiod’Orange-Nassau et tous les sounalité néerlandaise sont à l’origine verains actuels en Europe, ainsi que des soupçons portés sur elle. Elle vide nombreux anciens rois et empevait à Berlin au moment de la déclareurs, sont ses descendants et ceux ration de guerre à la France, dans les de son époux. cercles politiques, militaires et de la police. Elle est allée en France en Le parc municipal Prinsentuin, situé passant par le Royaume-Uni et l’Esderrière les palais Stadhouderlijk Hof pagne. Ses nombreux déplacements et Princessehof, était autrefois le jar- et ses nombreuses relations avec des din d’agrément des Nassau de Frise. militaires de haut rang attirèrent Ce parc a été aménagé en 1648 par l’attention de nombreuses parties. le stathouder Guillaume-Frédéric. Le jardin du palais a été cédé à la ville en 1819. www.leeuwarden2018.info

Mata Hari Mata Hari, the stage name of Margaretha Geertruida (Griet) Zelle (born in Leeuwarden, The Netherlands, August 7, 1876 – died in Vincennes, France, October 15, 1917), was a Frisian exotic dancer with a penchant for men in uniform and traditions and culture from the former Dutch East Indies (now Indonesia). She was — perhaps wrongly — due to spying in France for German intelligence, condemned to death on account of treason and duly executed. The suspicion stems from the fact that the Netherlands was neutral during the First World War. Mata Hari could travel freely because of her Dutch nationality. At the time of the declaration of war on France she lived in Berlin,

where she assorted in political, military and police circles. She eventually went to France via the United Kingdom and Spain. Her many travels and the many relationships she had with senior military personages attracted the attention of several parties. www.leeuwarden2018.info

See map on page 30-31

Praamvaren in Leeuwarden • Kaasmakerij • Mosterdmakerij • Streekproducten • Bedrijfsuitjes, feesten, vergaderen, trouwerijen • Activiteiten • Eten & drinken

Midsbuorren 7 • 9003 LB Warten Tel: 058-2552056 • info@dewartenster.nl www.dewartenster.nl

• Camping aan het water • Camperplaatsen De Groene Ster 14 • 8926 XE Leeuwarden Tel. 0511-431660 • info@dekleinewielen.nl

Boating in the city center

www.dekleinewielen.nl 11

LEEUWARDEN

2018

Leeuwarden 2018: Oranje Nassau in Friesland

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Oranjewoud-Earnewâld-Leeuwarden

Volg het spoor van de Oranje Nassaus in Friesland!

Toen de Frisii 12 voor Christus een verbond sloten met de Romeinen hadden zij er geen idee van hoe hun ongeorganiseerde, uit vele Friese stammen bestaande regio zich zou ontwikkelen. In 1498 kwam een eind aan de Friese vrijheid, maar ook aan bestuurlijke chaos: de Duitse hertog Albrecht von Sachsen werd door keizer Maximiliaan tot erfelijk See map on page 14-15

Hotel - Restaurant

Hofplein 29 • 8911 HJ Leeuwarden Tel. +31 (0)58 - 216 21 80 info@hotelstadhouderlijkhof.nl

www.hotelstadhouderlijkhof.nl

Wandeln Sie auf den Spuren des Geschlechts Oranje Nassau in Friesland!

machthebber in Friesland benoemd.

Als die Friesen im Jahr 12 vor Christus mit den Römern ein Bündnis schlossen, ahnten sie nicht, wie sich ihre unorganisierte, aus vielen friesischen Stämmen bestehende Region einmal entwickeln würde. 1498 wurde der Freiheit der Friesen ein Ende gesetzt, aber auch dem Verwaltungschaos: Der deutsche Herzog Albrecht von Sachsen wurde von Kaiser Maximilian zum Erbbevollmächtigten von Friesland ernannt.

Van 1587 tot 1747 hadden de Friese Nassaus de touwtjes in handen. Zij waren afstammelingen van Jan de Oude van Nassau-Diez, een broer van vrijheidsstrijder Willem van Oranje. Voor één van de Leeuwarder paleizen, het Stadhouderlijk Hof (1587), staat een standbeeld van de populairste “Oranje” stadhouder, Willem Lodewijk (1560-1620), een neef van Willem van Oranje. “Us Heit” (onze vader) noemden de Friezen hem. Oranje Nassau Arrangement Met het boeken van het 5-daagse Oranje Nassau fiets- of autoarrangement kunt u veel meer te weten komen over de Oranje Nassaus in Friesland en hun sporen in de provincie volgen. U verblijft twee nachten in een hotel in het zuiden en twee nachten in het noorden van Friesland. Hotels, waar monarchisten en republikeinen onder één dak genieten van een vorstelijk verblijf. U krijgt na boeking een map met veel informatie toegestuurd, zodat u thuis uw reis goed kunt voorbereiden.

Statue Willem Lodewijk “Us Heit”

Von 1587 bis 1747 hielt das friesische Geschlecht Nassau die Zügel in den Händen. Sie waren Abkömmlinge von Jan de Oude van Nassau-Diez, einem Bruder des Freiheitskämpfers Willem van Oranje (Wilhelm von Oranien). Vor einem der Paläste von Leeuwarden, dem Stadhouderlijk Hof (1587) steht ein Standbild des popu-

www.oostfriesland.info www.frieslandtravel.nl www.frieslandholland.nl

lärsten “Oranje”-Statthalters, Willem Lodewijk (1560-1620), einem Neffen von Willem van Oranje. Die Friesen nannten ihn “Us Heit” (unser Vater). Oranje Nassau Arrangement Buchen Sie ein 5-tägiges „Oranje Nassau“ - Fahrrad- oder Autoarrangement und erfahren Sie viel mehr über das Haus Oranien-Nassau in Friesland, indem Sie dessen Spuren in der Provinz folgen. Sie verbringen je zwei Nächte in einem Hotel im Süden und in einem Hotel im Norden Frieslands: Hotels, in denen sowohl Monarchisten als auch Republikaner unter einem Dach einen fürstlichen Aufenthalt genießen können. Sie erhalten nach der Buchung eine Mappe mit umfangreichen Informationen, damit Sie Ihre Reise gut vorbereitet antreten können. www.oostfriesland.info www.frieslandtravel.nl www.frieslandholland.nl See map on page 14-15

Hèt Visrestaurant van Leeuwarden! Paleis Hotel Stadhouderlijk Hof / Former royal palace • Leeuwarden

Eewal 54 • 8911 GT LEEUWARDEN Tel: 058 - 299 84 65 • 06 - 83 171 552 info@lesandre.nl • www.lesandre.nl

LEEUWARDEN

2018

Leeuwarden 2018: Oranje Nassau in Friesland

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Oranjewoud-Earnewâld-Leeuwarden

Follow the trail of the Oranje Nassaus through Friesland!

When the Frisii entered into a treaty with the Romans in 12 BC it was impossible for them to imagine how their region consisting of a disorganised collection of Frisian tribes was to develop. In 1498 the freedom of the Frisians came to an end but it also meant the end of the chaos that had existed in their system of government: the German Duke Albrecht of Saxony was appointed hereditary ruler of Friesland by Emperor Maximilian. From 1587 to 1747 the Frisian Nassaus held the reins. They were descended from John the Elder of Nassau-Dietz, a brother of freedom fighter William of Orange. In front of one of the palaces in Leewarden, the Stadhouderlijk Hof (Stadtholder’s Palace) (1587), stands a monument of the most popular of the “Orange” stadtholders, William Louis (1560

Elfsteden WWW.ELFSTEDENROUTE.NL

Suivez les traces des Orange Nassau en Frise !

u assa Lorsque, en N nje idays COM 12 avant a r O Hol AVEL. J.C., les ‘FriDTR sii’ conclurent N

SLA

FRIE

une alliance avec les Romains, ils - 1620), a nephew of William of Orn’avaient aucune ange. “Us Heit” (our father) is what idée de la manière the Frisians called him. dont allait se développer leur Oranje Nassau Arrangement Booking the 5-day Orange Nassau région mal orgaGrote Kerk • Leeuwarden bicycle or car package, you can learn nisée et occupée much more about the Orange Naspar de nomd’hôtel dans le sud et deux nuits dans sau’s in Friesland and follow their breuses tribus frisonnes. le nord de la Frise. Des hôtels où motracks in the province. You will stay narchistes et républicains jouiront two nights in a hotel in the south and En 1498 ce fut la fin de la d’un séjour royal sous le même toit. two nights in the north of Friesland. liberté des Frisons, mais Après votre réservation vous recevrez Hotels, where monarchists and reégalement du chaos admiun dossier avec beaucoup d’informapublicans enjoy a royal accommodanistratif : le duc allemand tions de sorte que, à la maison, vous tion under the same roof. After pourrez bien préparer votre voyage. booking you will receive a folder with Albrecht von Sachsen fut nommé détenteur du poulots of information, so you can prepare yourself on the journey at home. voir héréditaire en Frise, par www.oostfriesland.info l’empereur Maximilien. www.oostfriesland.info www.frieslandtravel.nl www.frieslandholland.nl

De 1587 à 1747, ce furent les Nassau de Frise qui eurent les rênes en mains. Ils étaient des descendants de Jean le Vieux de Nassau-Dietz, un frère du combattant pour la liberté, Guillaume d’Orange. Devant un des palais de Leeuwarden, le Stadhouderlijk Hof (la Cour du stadhouder) (1587), se trouve une statue du stadhouder ‘Orange’ le plus populaire, Guillaume Louis (1560-1620), un cousin de Guillaume d’Orange. Les frisons l’appelaient ‘Us Heit’ (notre père en frison).

Route

WWW.ELFSTEDENROUTE.NL

200

Arrangement Oranje Nassau En prenant l’arrangement “Oranje Nassau” de cinq jours à bicyclette ou en voiture vous apprendrez beaucoup plus sur les Oranje Nassaus en Frise et vous suivrez leurs traces dans la province. Vous passerez deux nuits

attractions

cities

www.elfstedenroute.nl www.frieslandtravel.com www.frieslandholland.nl

Princessehof • Leeuwarden

Paleis Princessehof / Former royal palace • Leeuwarden

Prinsentuin • Leeuwarden

www.frieslandtravel.nl www.frieslandholland.nl

See map on page 14-15

AA T SIN GE LST R

AA T

SCH AL STRKBURG AA ER T

CRO NJÉ STR

BUYSIN G

HOF PLE IN

STEEG

BOLL EM AN S-

OUDE LOMBARD STEEG

HOED MAKERESSTEEG

LOMBARDPASSAGE ZUIDERSTRA AT

REIGER

ZAAILA ND

I ZU BALJEESTRAA T

T ZUIDERPLEI N

PR. HENDRI KSTRAAT

AYTTAS

BEURSPLEIN

NIEU WES TEEG

OUDEDOELESTEEG

IPE BROUW ERSSTEEG

SCHOOLSTRAA T

WESTERKADE

ARENDSST RAAT

OUDE VEEMARKT

T. FEENST RAW SWISSE

HT AC GR DS

BUR

HANIAST EEG

WOLVE STEEG

KLEIN SCHA VERN EK GROO T SCH AVER NEK

KLEINE KERKSTRAAT

WESTERPLANTAGE

PIER PAN

WEG

STR A

STR A STE IJN

JOU BER T

SPANJAA RDSLAAN

RENGE RSLAA N

LIJST ERST RA A T

SPA NJA AR DSL A

ST RA AT

ROODBO RSTSTRA AT

ELISABETHSTRAAT

RU ITER SKW ART IER

KLANDERIJ

NSWEG STATIO

www.oranjenassau.info

WASSE STR NBE AA RG T

H-

STRAAT RNSTER WIJNHO

DIJK DER LAN HOL SSMID BUURT

H SC

www.princessehof.nl

ST PEPER

DE EE

www.oranjenassau.info

LANGE PIJP WAAGPLEIN

www.sintanthonygasthuis.nl

HU STR.

V. SWIETENSTR.

N LA A

R DE OR NO

WILLEMSKADE

SOPHIA

± 300 m.

STA D SG R AC H

LANGEMARKTSTRAAT

ZUIDERSINGEL

PATIJN WEG

ZU ID ER

UW NAA

WIRDUMERDIJK

SNEKERKADE

STRAAT

WILLEMSKADE

PLEIN ZAAILAND

ST. JACOBS

ZAAILAN D

GOUVERNEURSPLEIN A M A AUCK ATJE STRA KLOK T A STRA MARIAA ANN TJE A STRA

E OT GR

WILHELMINA -

AL EEW

TAD NIEUWES

RUITERSKWAR TIER

HARMONIEPLEIN

ST R.

E ALTJ ENW HER

NIEUWE PIJP NIEU WES TAD

GOO T .H A KL STRA

R BEIJE

NIE UW EST AD

PIJLSTEEG

MARTENAPIJP

STR AAT

WEERD

NIEU WEST AD

BAG IJNE -

POT BAKK PLA

ONEVISS A.S. L STR. KLOOSTERSPERK JE KRO HOF WALT PA BON JAT PE TE STE EG EL SPE

Stadhouderlijk Hof

DE ZAK

RUITERSKWAR TIER

TES SEL SCH AD EST R.

NIA MA TR. S

SCHOEN K ER MAKERSP

SINGEL

TA D S G R A C H T

19 20

TE GRO

MOLENSTEEG

RAAT KERKST

TEEG

FONTEINST RAAT

www.natuurmuseumfryslan.nl

EG EW EN O GR

ES BAGIJN

WESTERPLAN TAGE

ER -

WESTERPARK

ANTHONYSTRAAT SINT

G WE ENE O R G

PRINSENTUIN

STWIJDE GA G HUISSTEE

MOLENST RAAT

OLDEHOOFSTER KERKHOF

TORENSTRAAT

EL NG RSI STE E W

STRAAT

DWINGER

N O O R D E R S TA

HOEK BOTER

U AB TR MS A C

BREDEPLAATS

NOORDERSINGEL

ZEPERSPANJAARDSSTRAAT

JACOB

BOTH START & L ASTRFINISH AAT GE SIN ER Grand Café Rest. De Walrus D NOO OR RDE NO RSIN GEL Gouverneursplein 37

TR. ELES DO

RA RST DE

DIRK ZEPERWEG

SPA NJA ARD S www.leeuwarden.nl LAAN

LO OIJ ER

De Koperen Tuin

HR. IVOTJE STRAA

HARLING ERSTRAAT TRAMSTRAAT

Euro Hotel www.eurohotel.nl

REINDER

DIRK

HARLINGERSTRAATWEG

BIERUMA OOSTINGWEG

TRANSVAALSTRAAT

STRAAT

TRA

STRAA T

PELIKAA N-

HER MAN COS TER

leeuwarden2018.info

L NGE ERSI LING HAR

Grand Café Restaurant De Walrus Stadhuis/Town hall, Hofplein (1715) Fries paard/Royal Friesian horse Grote of Jacobijnerkerk/church (1310) Bonifatiuskerk/church (1884) Centraal Apotheek/Pharmacy (1905) Kanselarij/Chancery (1571) Blokhuispoort/Former prison (1499/1874) Geboortehuis/birthplace Rembrandt’s wife Saskia Mata Hari, danseres/dancer (1876-1917) Waag/Weighing house (1590) Fries Museum/Frisian Museum (2013) Praamvaren/Canal cruises Kleine Kerkstraat, winkelstraat/shopping street Oldehove, scheve toren/leaning tower (1533) Us Mem, Fries stamboekvee/pedigree cattle (1954) Prinsentuin, kon. park/royal garden (1648/1822) Princessehof, Keramiek/Ceramics Museum (1693) Nieuw Sint Anthonygasthuis, retirement home (1864) Natuurmuseum Fryslân, Natural museum (1675/1888)

IJN STE

DE L

REY www.dewalrusleeuwarden.nl S

Leeuwarden City Centre

T ES W

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

. STR

VINK-

A TR RS SE IEN ST

Attracties • Bezienswaardigheden Attractions • Points of interest

Gouverneursplein 37 • 8911 HH Leeuwarden Tel. 058 - 213 77 40 www.dewalrusleeuwarden.nl info@dewalrusleeuwarden.nl

PAUL AAT RSTR KRUGE

LEEUWARDEN CITY CYCLING & WALKING TOUR

Grand Café Restaurant

EG AW TR ELS RO J. T . P. MR

LEEUWARDEN2018.INFO LEEUWARDEN2018.INFO FRIESLANDHOLLAND.NL FRIESLANDHOLLAND.NL

2 RENGERSPARK

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

LEEUWERIKSTRAAT

A STR AL SVA AN TR

2018

RA RST ME SU JEL

LEEUWARDEN LEEUWARDEN

RA N

HOFSTRAAT RAAD-

Frisian cow: www.fhrs.nl

HOEKSTERSTRAAT

WERKMANSLUST

W. SPRENGERSTRAAT

VAN GALENSTR.

EVERTSENSTRAAT

DRIFT

VAN DER KOOYSTRAAT

STRAAT

LAMBERT JACOBSZSTRAAT

BISSCHOP-

VAN CRO NENBURG HSTRAA T BUUR T

STRAAT

BINCKESJA CO B

OO ST ER SIN GE L

NIEUWEKA DE

R AC H T OOSTER

GED.

Mata Hari: www.friesmuseum.nl

V. SY TZAM ASTR A

DW ARS STR .

STR A

Gouden Tip 窶｢ Zie pag./See page 16 HOV EN

www.leeuwarden2018.info

13 MARG

DW ARS STR 1e V . DWA EGELIN RSS TR.

VE GE LIN -

RAAT SPOORST

3e VEG ELI N-

HT ER

YPE IJST RA

5e VE GE LIN -

8e DW VEG ARS EL STR IN.

KANAALSTRAAT

GARDENIERSW.

VER KOR TEW EG

WEG

BLOKHUISPLEIN

PIET HEIN STR .

HOF

S TA D S G

OOSTERG RACHTS WAL

TUR FMA RKT

KRUISSTRAAT

OOSTER KADE

TWE EBAK SMA RKT

DRU STRE IFEK

KEIZERSG RACHT

OO RS TR EE K

OV ER DE KE LD ER S HEERESTRA AT

OO ST ER SIN GE L

VOORSTREEK

BRE EDS TRA AT

SIXMA BRUG -

STRAAT SPOOR

HOEKEM ASTRAA T

AT JAPICXSTRA

AT KSTRA ODEWIJ L M E L WIL

HOVE N

P O T-

T GYSBER

FRI SO STR .

STRA AT

10 E EMMAKAD

ORANJENASSAUSTRAAT

M LLE WI

PLE IN

www.rembrandtroute.nl

ORANJE-

N HA JO

T AA

N ESLAA ROMK

R EST UIS LO

ACHTER

WEG OOSTERGO

E POTMARG

AN R. DEIM SST E E R V VR DE

EMMAKADE

IE MAR

N VE HO DE ER HT AC

LAAN ROMKES

RG TULPENBU

RN ENHOO

N OR HO EEN

J. SEMSTR.

DE AKA EMM

KA NA AL

EG RGOW OOSTE

FREDERIKSSTR.

EMMAKADE

MA RGE

AAN DE

IJSTR.

POT

UURT KEIJZERSB

CORNELIS

www.blokhuispoort.nl

MENNO V. COEHOORNSTR.

HO EK ST ER EN D

VIJZE STRAALT

MON MUU NIKERSTR .

KE LD ER S

WEAZE

RS NIE VE T HO RAA ST

AAN ROMKESL

MOL ENPA D

PETER DE SWARTSTR.

OLDEG ALILEﾃ起

LEKKUMERSTR.

EIGEN BR OOD BO VENAL HOEK STER-

GWEG

WEAZE

OOSTER -

ZUIDERGRACHTSWAL

ER ID

MOLENPAD

NASSAUPARK

NIEUWE-

ZUIDVLIET

BOTE V. BOLSWERTSTR.

STR.

GALE HAMKESSTR.

WIJBRA ND DE GE ESTSTRAAT

KEIZERSGRACHT

WALTJE ZWITSERS BLOKHUISSTEEG

NIEUWE OOSTERSTR.

M. GERRITSZ STRAAT

STRAAT

R. M. DE HEERST

3 6

AAN BLEEKL

BUURT

NIEUWSTRAATJ E

STRAAT

OP OSSEK

UNIA-

M.H. TROMP-

DOO RMA NSTR .

NOORDVLIET

RITSUMASTR.

KA RE L

J. V. AAKEN-

TR.

TU INE NZ Z

www.leeuwarden2018.info

JACOB BINCKESSTRAAT

KOR FM STRAAAKERST

OUDE OOSTERSTR.

TU INE NN Z

www.leeuwarden2018.info

BL EE KL AA N VIJVERSTRAAT

T AMELANDSSTRAA

DRO EVEN DAL

STRAA T

A STR

DE BROL

KORFV MAKERSPIJP

BRUNSVELDS TR.

STR A

. TR AS EM NN MI

OOG

T AA

KO STR NINGS AAT -

OOST ERSIN GEL

SDWINGER AND EL AM

L EEWA

Le Sandre

STEEG

AD RP

R. SST ER AK TM SLO

ENS UYG

ST. UP ZU

WO HA RTEL VE N

5 6

HIDDES

EG RW SAC RAM ENT SSTR AMELANDS. PIJP

PAD URSTER CAMBU

SO NT -

HOEKSTE

DS AMELAN

JACOBIJNER KERKHOF OM M T ET AA STR NS A LM

PAD

RRSTE BUU CAM

RPAD RSTE BUU CAM

NIEUWEB UREN

B DE IJ PUT

R TST POS

BL EE KH OF

WIJDESTEEG

ACHTER DE GROTE KERK

KL AA N

ARENDSTUIN

G NOORDERWE

NIEUWEBUREN OTTEKERSAATS

KALVER TR. DWARSS

TJERK

RE IJN DE RS - B UUR T

BL T www.grotekerkleeuwarden.nl www.stichtingbonifatiustoren.nl EE TRAA KOES

EEB Frisian horse: www.kfps.nl U UR T

STRAAT

LEIN KOEP

LINDEBUURT

EN UR

AT STRA

SCH AP EST RA

ERKALV

STRAAT

AAT ESTR 1E KO

STRAAT

CA MM ING HA STR A

T RA A OEST 2E K

GRONINGER-

EESTRAAT

EVE

STR.

WERF

STRAAT

DOKKUMER-

GIEKERK-

WOU D-

EG TW AA R ST ER NG I ON GR

FSTR. GWER STELLIN AUKE

EESTRAAT

OENKERKSTR.

AU KE

STR.

NOORDENDORP-

PLEIN

RAMSTRAAT

ISHU

www.oldehove.eu

www.leeuwardenholland.nl

www.praamtochten.nl

www.friesmuseum.nl

Gouden Tips

LEEUWARDEN

2018 EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Friese-producten.nl

Friese Streekwinkel Priuw

Friese Streekwinkel Priuw Nieuwe Oosterstraat 6 8911 KN Leeuwarden Tel. +31 (0)58 - 785 04 92 info@priuw.nl www.priuw.nl

Maandag/Monday Gesloten/Closed Dinsdag/Tuesday 10.00-17.00 h. Woensdag/Wednesday Gesloten/Closed Donderdag/Thursday Gesloten/Closed Vrijdag/Friday 10.00-17.00 h. Zaterdag/Saturday Gesloten/Closed Zondag/Sunday Gesloten/Closed

The Haddock Fish and Chips

OPEN

Friese Producten Snekertrekweg 37 8912 AA Leeuwarden Tel: +31 (0)6 - 53 25 93 85 info@friese-producten.nl www.friese-producten.nl

OPEN

Maandag/Monday 12.00-18.00 h. Dinsdag/Tuesday 12.00-18.00 h. Woensdag/Wednesday 12.00-18.00 h. Donderdag/Thursday 12.00-18.00 h. Vrijdag/Friday 12.00-18.00 h. Zaterdag/Saturday 10.00-18.00 h. Koopzondagen geopend

Irish Pub Paddy O’Ryan

Irish Pub Paddy O’Ryan Tweebaksmarkt 49 8911 KW Leeuwarden Tel: +31 (0)58 - 212 20 47 info@paddy.nl www.paddyoryan.frl

Maandag/Monday Gesloten/Closed Dinsdag/Tuesday 10.00-18.30 h. Woensdag/Wednesday 10.00-18.30 h. Donderdag/Thursday 10.00-18.30 h. Vrijdag/Friday 10.00-18.30 h. Zaterdag/Saturday 10.00-17.30 h. Koopzondagen gesloten

Wagenaar Watersport

Restaurant Amfora

OPEN

Wagenaar Watersport Wijbrand de Geeststraat 99 8921 AK Leeuwarden Tel: +31 (0)58 - 213 09 62 info@wagenaarwatersport.nl www.wagenaarwatersport.nl

Maandag/Monday 12.00-01.00 h. Dinsdag/Tuesday 12.00-01.00 h. Woensdag/Wednesday 12.00-01.00 h. Donderdag/Thursday 12.00-01.00 h. Vrijdag/Friday 12.00-02.00 h. Zaterdag/Saturday 12.00-02.00 h. Zondag/Sunday 12.00-01.00 h.

Balkan en Mediterrane specialiteiten

Restaurant Amfora Balkan en Mediterrane specialiteiten Nieuwe Oosterstraat 9 8911 KM Leeuwarden Tel: +31 (0)58 - 760 04 90 info@amfora-leeuwarden.nl www.amfora-leeuwarden.nl

Maandag/Monday Gesloten/Closed Dinsdag/Tuesday 09.00-18.00 h. Woensdag/Wednesday 09.00-18.00 h. Donderdag/Thursday 09.00-18.00 h. Vrijdag/Friday 09.00-18.00 h. Zaterdag/Saturday 09.00-17.00 h. Zondag/Sunday Gesloten/Closed

OPEN

The Haddock Fish And Chips Nieuwe Oosterstraat 1E 8911 KM Leeuwarden Tel. +31 (0)58 - 213 18 08 www.thehaddockfishandchips.nl

OPEN

Maandag/Monday Gesloten/Closed Dinsdag/Tuesday 15.00-22.00 h. Woensdag/Wednesday 15.00-22.00 h. Donderdag/Thursday 15.00-22.00 h. Vrijdag/Friday 15.00-22.00 h. Zaterdag/Saturday 15.00-22.00 h. Zondag/Sunday 15.00-22.00 h.

Nationaal Park 'De Alde Feanen' (Princenhof)

” ? . . . e t u o r o n a “K

SCHEEPSVERZEKERINGEN

DE LAAGSTE PREMIE

DE BESTE DEKKING

Bartlehiem

lts

jem

7 2 & Activities 9 Attractions • Museums • Art • Special Shops37 38 Aldtsjerk 3

Tichelwerk 12

35 36 30 36

Zwette

Suwâld

94 Knooppunt Werpsterhoek

Bears

Fûns

N32

6 56 27

Jorwert

716

Weidum

Swichum

3 Wirdum

Wergea

tte

Warten

8 33

32 Naarderbuorren

Mantgum 92

Easterwierrum r ke ee

earsum azum

Bernsterburen

17 Friens

Ingwert

Flânsum

N354

Poppenwier

Krúsbrekken

(Wijde Ee)

Aldeboarn

43 40 42 13 Akkrum

a Bo D e 51

Nieuwebrug

A E2 7 2

Langwarder Wielen

Luinjeberd 55

Terband Knooppunt Heerenveen

BroekZuid

JOURE

23 Joure West

Boorn-84 zwaag 91

Knooppunt Joure

ken

Langezwaag

Kortezwaag

Jonkersland

77 76 Oudehaske

Ouwsterhaule 82

31 33 85

Bontebok

De Knipe

12 H’vn Centrum

78 11 Heerenveen

Pauwenburg

Nieuwehorne

Katlijk

78 91

Sintjohannesga

Oudehorne

Oranjewoud Oranjewoud

Haskerhorne

82 81

25 Oudehaske

Scharsterbrug

HEERENVEEN

26 H’vn West

A7 E22

Langweerderwielen

Snikzwaag

53 N3 92

Haneb

over de Wielen62

Legemeer eroele

Gorredijk

Luxwoude Tsjalleberd

Haskerdijken 73

Gersloot

61 Boornzwaag

Terwispel

27 Tijnje

Lippenhu

Vegelinsoord

Langweer

Oudewegstervaart

Spitsendijk

Jentsjemar

ie p

Akmarijp

Broek-Noord

Ko nin gs d

76Tijnje

DE DEELEN

Langsturtepoel

e F ear t

A7 E2 2

82 Nij

Terkaple

Ballingbuur

28 Beetsterzwaag

Beetsterzwaag

Easterboarn

(Terkaplester Poelen)

Goingarijp

ingerga

Uilesprong

Sythuizen

Terkaplester Puollen

66 29 De Haven

(Goïngarijpster Poelen)

Boornbergum

Oud Beets

Goaiingarypster Puollen

De Wilgen

Nij Beets

(Sneekermeer)

‘t Ges huizen

58 62

Boornbergumerpetten

Poppenhuzen

Nes

SNITSERMAR

De Brekken

64 Smalle Ee

Abbengawier

Folgeren

Akkrum

94 33

Terherne

awier

Buitenstverlaat

Warniahuizen

Sorremorre

Aldskou

Jinshuzen

DRACHTEN Wide Ie

12 49

Botmar (Botmeer)

Burstum

Gauw

Egbertsgaasten

De Gaasten

De Kooi

De Veenhoop

Sibrandabuorren

6 Oudega

Spears

Opeinde Middelburen

Boa

Tersoal

Goëngahuizen

(Wijde Ee)

(Pikmeer) Wide Ie

Jirnsum

Opperburen

(Sijtebuurster Ee) It Eilân

Pikmar

Grou

14 Grou

Sitebuorster Ie

De Burd

FEANEN

15 Sneek

Tsienserbuorren

Raerd

dijk

Reduzum 11

4 16

(De Leijen)

De Tike

Uiteinde

Princenhof Idaerd

De Leien

99Ro

sloot

Witvee

Nijega

Hooidam

a kv

Eastermar

ALDE

Greate Krite

erd

Earnewâld

98 25

It Heechsân

Iniaheide

Siegerswoude

Domwier

Eagum

(Bergumer Meer)

ntgum

Sumar

Garyp

Wijtgaard

Drogeham

Warstiens

A32

Zwe

Wirdum

S SE

Fônejacht

See page 50

17 Leeuwarden-Zuid

60 59

N31

70 De Meerpolders

84 85

Burgumer Mar

(Wijde Ee)

Hempens

Jellum

56 55

73 MAR

Wide Ie

Hilaard

2016

93 4 Goutum 5

Skûlenboarch

54 62 Burgum

Open

N31

le As

De Lytse Geast

2 58

Boksum

essum

Centra

9 52

Kootstertille

N356

Tytsjerk

Deinum

Jistrum

17 62 61

Noardburgum

Hurdegaryp

49 71

LEEUWARDEN

Lytse Wielen

N31

N383

Marsum

2 Marssum

66 Grutte Wielen

Zwagerbosch

Kûkherne

Zevenhuizen

Feanwâldsterwâl

Ryptsjerk N355

Twijzelerheide

Sierdswiel

Lekkum 24 Snakkerburen

8 N3

Vierhuis

Bûtefjild

De Ryd

N355

23 N357

Ingelum

Jelsum

Giekerkerhoek

96 Zandbulten 80

Feanwâlden

Veenkloo

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

De Westereen 57

Gytsjerk

Miedum

N356

Mûnein

Do kk um er I

't Haantje

2018 61 62

Readtsjerk

39 Oentsjerk

Wyns 4

Cornjum

Bitgummole

De Trijnwâlden

Stienzer Feart

Britsum 5

De Falom

M ur k

Aldd e

Stiens 6

LEEUWARDEN Kollumerzwaag

Triemen

Broeksterwâld

61 N3

Feinsumer Feart

V aa rt

Finkum

Op ei nd er

65 8

Mildam

Olde

LEEUWARDEN

2018

Attractions & Activities • Museums • Art • Special Shops

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Mineralogisch Museum Grou

Prachtige mineralen en edelstenen, voor jong en oud!

REDERIJ V.D. ZWEEP • GROEPSRONDVAARTEN DOOR HEEL FRIESLAND, O.A. DOOR NAT. PARK ‘DE ALDE FEANEN’ • DAGTOCHTEN SKUTSJESILEN 2016 (SKS EN IFKS) • SCHERPE PRIJZEN

Het golfuitje voor iedereen!

Eeuwenoude adellijke oase Dekemawei 5 • 9057 LC Jelsum Tel. 058 - 257 00 20 info@dekemastate.nl

www.dekemastate.nl

EscapeRoom058 OPENINGSTIJDEN GSTIJDEN

Dinsdag10:00 t/m zaterdag: m. zaterdag: – 17:0010:00 uur – 17:00 uur rs. OPENINGSTIJDEN Zondag: t/m 13:00 – 17:0010:00 uur. Zie voor de Dinsdag zaterdag: – 17:00 uur :00 – 17:00 uur. Zie voor de ing Zondag: openingstijden op bijzondere dagen ening 13:00 – 17:00 uur. Zie voor de den op bijzondere dagen en feestdagen op openingstijden op www.woudagemaal.nl. bijzondere dagen en op www.woudagemaal.nl.

60 minuten om te ontsnappen

De Oud Friese Greidboerderij It Earmhûs

JONAS J ONAS eenn DDEE WA WALVIS W A LV LV I S OVERDEKT WA

TEReenn JONAS J OEN NASPSEE D E AR WALVIS W WA A LIJS LV V IS DE LP AD

ir. ir. D.F. Woudagemaa

OVERDEKT WAT EREN SPEELPARAD IJS ONTDEK

Fabrykswei 25 • 9216 WR Oudega (Sm) Tel. 0512 - 370915 • GRATIS PARKEREN

D E K R A C Hwww.MuseumWarten.nl T VA N

JONAS J ONAS DE D E WA WALVIS W A LV LV I S www.bergumermeer.nl

Solcamastraat 30 • 9262 ND eennSumar • Tel.: 0511 461385

Hellingpaed 3-9 - 9003 LW Warten

OVERDEKT W

ir. D.F. Woudagemaal

OVERDEKT WAT Het Woudagemaal, ER- uniek in de wereld EN SPEELPARAD DDIIEE GR KATH E DR ALE G RÖSST Ö SSTE E DAMPF DA M P FKAT HED RALE - Unesco Werelderfgoed Ontdek de kracht van stoomIJ inShet bezoekerscentrum en beleef het mee in 3D. De rondleiding langs de D WELT DER E R voert W EjeLT

- Spannende 3D-film - Educatieve activiteiten

in werking zijnde fascinerende het grootste, nog461385 Solcamastraat 30 • techniek 9262 NDvan Sumar • Tel.: 0511 - Prachtige architectuur WORLDkathedraal S LARGEST stoomgemaal ter wereld. Een indrukwekkende van STEAM CAT HE D RAL

www.bergumermeer.nl W OR LD S

OPENING 9 HOURS

- Technisch hoogstandje

LAR GESTSTEAM E DRAL stoom gebouwd in de architectuur van de S Amsterdamse D RAL L AWORLD PLU SLARGEST GR ANDST CEAM ATCAT HCATH ÉHE DR ALE koffie- en RALE L A P LU S G R A N D- Gezellige C AT HÉD

in oog DAMPFKATHED met School. Dat móet je gezien hebben. theeschenkerij D IE Oog GRÖSSTE RAL E ÀÀ het VAPEU R het de beschermende kracht tegen VAwater. P E UZonder RD DU U MONDE M-OVerkozen N DE tot Leukste

DIE ERGR WELT DD ÖSST E DAMPFKATHED DAMP F KATH ERAL DRAL IE GRÖSSTE E E Solcamastraat 30 • 9262 ND • Tel.: 0511 461385 Woudagemaal zag Sumar Nederland er heel anders uit! uitje van Friesland 2013 ER W WELT DDER ELT - Rolstoel- en

www.bergumermeer.nl tre L E cenRA LA PLUS GRAND C ATHÉD itorsrollatorvriendelijk ique vis

iten anan zeiten ÖFFNUNGSZEITEN e unter Sie unter

OONNTTDDEEKK DDEE KKRRAACCHHTT VVAAN N

erscentrum • DUnU MONDE Uniek bezoekLA À VAPEUR PLUS GRAND C ATHÉD RA L E

Openingstijden: dinsdag t/m zaterdag zondag

10.00 - 17.00LA uur P LU S GR AN D C AT HÉDRAL E À VAPEUR D U MONDE 13.00 - 17.00À uur VAP EU R D U MON D E

Voor openingstijden tijdens bijzondere- en feestdagen zie op www.woudagemaal.nl

O N T D E K D E K R A C H T Bezoekadres: VA N Gemaalweg 1a, 8531 PS Lemmer O N T D E K D E K R A C H T VA N

ER E LE LDD E RF FGGOO EE E RE R

ELD

ER FG

O N T D E K D E K R A C H T VA N

• R II • W O R L D H EER I WO R LWDO RHL D H E RW O •

HEURES D’OUVERTURE Du mardi auD’OUVERTURE samedi: 10 h 00 – 17 h 00 HEURES Le dimanche: 13 h 0010 – 17 h 00. eures heures Du mardi au samedi: h 00 – 17Pour h 00les heures D’OUVERTURE d’ouverture aux autres spéciaux, Le dimanche: 13–jours h17 00hfériés –00 17 het00. Pourjours les heures spéciaux, upéciaux, samedi: 10 h 00 veuillez consulter notre site www.woudagemaal.nl. OPENINGSTIJDEN d’ouverture aux jours fériés et autres jours spéciaux,

Geopend van juni t/m september woensdag, zaterdag en zondag van 13-17 uur Buiten deze tijden op afspraak Inl. 058 2552546/2552874

ER eenn B E ZD O EWA KA HE T G TSTE NOG WERKENDE JONAS J ONEN ASSP ELP WALVIS W LAT V IWOR SRSO-OO461385 DE EE LDS L AR A M CATH E DR ARLV W REGEST G E ST STE ST EAM C AT HED R Solcamastraat 30 • 9262 ND Sumar Tel.: 0511 S T O •OAD M GIJ E M AR A LL D T ES R L WA ER LD ir. D.F. Woudagemaal Audiotour in 9 talen/languages! www.bergumermeer.nl ir. D.F. Woudagemaal

Tuesdays to Saturdays: 10.00 - 17.00 hours. G HOURS OPENING HOURS Sundays: 13.00 hours. For the opening o Saturdays: 10.00 -- 17.00 17.0010.00 hours. Voor vriendengroepen, bedrijfsuitjes, Tuesdays to Saturdays: - 17.00 hours. hours on special daysthe andopening holidays see 3.00Sundays: - 17.00 hours. familieuitjes, vrijgezellenfeesten en 13.00 - For 17.00 hours. For the opening www.woudagemaal.nl. ecialhours dayson and holidays special days see and holidays see die de andere groepen t/m 7 personen www.woudagemaal.nl. agemaal.nl. uitdaging aandurven!

agemaal.nl.

OPEN: Di, wo en vrij 9.00 - 18.00 u. Do 9.00 - 18.00 u. / 18.30 21.00 u. Za 9.00 - 17.00 u.

en feestdagen op www.woudagemaal.nl.

Emmakade 59,10:00 Leeuwarden Dienstag bis Samstag: – 17:00 Uhr ÖFFNUNGSZEITEN Tel:13:00 06 - –11 22 88 39Die Öffnungszeiten an Sonntag: 17:00 Uhr. GSZEITEN Dienstag bis Samstag: 10:00 – 17:00 Uhr besonderen Tagen und Feiertagen finden Sie unter info@escaperoom058.nl s Samstag: 10:00 Uhr Die Öffnungszeiten Sonntag: 13:00 –– 17:00 17:00 Uhr. an www.woudagemaal.nl. www.escaperoom058.nl 3:00 besonderen – 17:00 Uhr. Die und Öffnungszeiten an Sie unter Tagen Feiertagen finden Tagen undReserveren Feiertagennoodzakelijk. finden Sie unter www.woudagemaal.nl.

7 VAKANTIEPARK VAKANTIEPARK r

rmeeeer em um rg e B r e m u g r Be

MODELSHOPONLINE.NL

ELD

ER FG

•

Jelsum

Nils Ester Modelshop

2.000 jaar geschiedenis van de landbouw en het Friese platteland

N D I AL

VAKANTIEPARK umermeer erg BB ergumermeer

Leechlân 22 (tussen Grou en Warten) Tel. 0566-623636 • www.mineralengrou.nl

NN E • E MO M O N D IAALL • NDI

Dekema State

VAKANTIEPARK

W W

WWW.RONDVAARTENGROU.NL

Noarder Stienplaat 3 8939 DA Leeuwarden Tel. 058 288 96 66 info@pitchenputtleeuwarden.nl www.pitchenputtleeuwarden.nl

Info en reserveringen: Rondvaarten Grou Tel. +31(0)653-508080 info@rondvaartengrou.nl

ook in 2014 en 2015 in de top-3

•

• •

P AE TRR I M

ELD

FG O

•

N D I AL

PA T R I M

•

N• E E MO N D I AL M O

•

N D I AL

ir. ir. D.F. D.F. Woudagemaal Woudagemaal ir. D.F. Woud •

PA T R I M

ir. ir. D.F. D.F. Woud Woud

PA T R I

ELD

ER FG

WWW.FIETSBIER.NL

•

I • RI ER EW O R LD H R LD H

ir. D.F. Woudagemaal

•

E R LD H

BE ZOE HET NOG WER BEZ OEKKHE T GGROOTSTE R O O T S T E NO G W E R KKENDE ENDE OOMGEMAAL WEER SST TOO M G E M AAL TTER ER W R EELD LD

LD ER FG

•

ELD

ER FG

•

N D I AL

E R LD H

W W

•

I AL

I O PA T R I M I O PA T R I M

•

PA T R I M

•

TA G TA E GE

D D

I I • • W OEWR IO H E RH E R R LD R LD H R LD

ER ELD FG O ER L D ER FG E E O E ER

ER FG

LD RE

N N E E E M • O• AL M OM O A L A N DNI D I L N D I

•

maal.nl. aal.nl.

OPENINGSTIJDEN T AT I AGG OO I E E P T RRI M IM PAA T10:00 Dinsdag t/m zaterdag: – 17:00 uur Zondag: 13:00 17:00 uur. Zie voor de United Nations Ir.–D.F. Woudagemaal United UnitedNations Nations Ir. Ir.D.F. D.F.Woudagemaal Woudagemaal Educational, Scientific and Werelderfgoed openingstijden op bijzondere dagen Educational, Scientific and Werelderfgoed Educational, Scientific and Werelderfgoed Cultural Organization sinds 1998 United Nations Ir. D.F. Woudagemaal United Nations Ir. D.F. Woudagemaal B E Z O E K H E T G R O O T ST E NO G W ERKENDE Educational, Scientific and Werelderfgoed Cultural Organization sinds 1998 Cultural Organization sinds 1998 en feestdagen op www.woudagemaal.nl. Educational, Scientific and Werelderfgoed Cultural Organization sinds 1998 beleving van stoom, architectuur en water Cultural Organization sinds Magistrale 1998 e: 13 h 00 – 17 h 00. Pour lest/mheures Magistrale beleving van stoom, architectuur en water OPENINGSTIJDEN Dinsdag zaterdag: 10:00 – 17:00 uur OPENINGSTIJDEN S T O O M G E MAAL T ER W EREL D United Nations B E Z O E K H E T R O O T ST E NO G W ERKENDE Ir. D.F. Woudagemaal OPENINGSTIJDEN veuillez consulter notre site www.woudagemaal.nl. Educational, Scientific and Werelderfgoed Dinsdag t/m zaterdag: 10:00 – 17:00 uur Zondag: – 17:00 10:00 uur. Zie voor de aux jours fériés et autres jours13:00 Dinsdag t/mspéciaux, zaterdag: – 17:00 uur t/m zaterdag: 10:00 van 17:00 uur architectuur OPENINGSTIJDEN Magistrale beleving van en w Magistrale beleving stoom, en water Magistrale beleving van stoom, architectuur CulturalDinsdag Organization sinds 1998 Gemaalweg 1a,– 8531 PS –Lemmer Nederland Mzaterdag: G T ER W EREL D Zondag: – uur. voor openingstijden bijzondere dagen OPENING Zondag: 13:00 13:00 op – 17:00 17:00 uur. Zie Zie voor de B E de ZO E K H ES TT O GO R OE TMAAL S10:00 T E – NO Zondag: 13:00HOURS 17:00 uur. Zie voor de Dinsdag t/mO 17:00 G uur W E R K E N D E sulter notre site www.woudagemaal.nl. openingstijden opwww.woudagemaal.nl. bijzondere dagen dagen Tuesdays to Saturdays: 10.00 17.00 hours. en feestdagen op www.woudagemaal.nl openingstijden op bijzondere openingstijden op bijzondere dagen stoom, architectuur en water Zondag: 13:00 – 17:00 uur. Zie voor de Magistrale beleving Sundays: 13.00 - 17.00 hours.van For the opening en feestdagen feestdagen op op www.woudagemaal.nl. www.woudagemaal.nl. S T O Oopeningstijden MG E M A L T Edagen R W E R E LD en en feestdagen op www.woudagemaal.nl. opA bijzondere hours on special days and holidays see 0% Alcohol OPENINGSTIJDEN en feestdagen op www.woudagemaal.nl. www.woudagemaal.nl. OPENINGSTIJDEN W O R L DS L A R G E S T S T E A M C AT H E DRAL OPENING HOURS Dinsdag t/m zaterdag: 10:00 – 17:00 uur 100% Friesland WO OR RL L DS DS L LA AR RG GE ES ST T S ST TE EA AM M C C AT AT H HE ED D RAL RAL Dinsdag t/m zaterdag: 10:00 – 17:00 uur W OPENING HOURS Tuesdays to Saturdays: Zondag: 13:00 – 17:00 uur. Zie voor de OPENING HOURS 10.00 - 17.00 hours. OPENING HOURS Zondag: 13:00 – 17:00 uur. Zie voor de Tuesdays 13.00 to Saturdays: Saturdays: 10.00 17.00 hours. Sundays: - 17.00 10.00 hours. --For the hours. opening WORL D S L ARGE ST openingstijden op bijzondere dagen Tuesdays to 17.00 DI E G R ÖtoSS T E DA MP F KAT H E DR ALE Tuesdays Saturdays: 10.00 - 17.00 hours. OPENING HOURS openingstijden op bijzondere dagen ÖFFNUNGSZEITEN Sundays: 13.00 17.00 hours. For the opening hours on special and holidays see opening Sundays: 13.00 -days 17.00 hours. For the DI E SS T DA F E ALE en feestdagen op www.woudagemaal.nl. Sundays: 13.00 hours. ForH opening Tuesdays to Saturdays: 10.00 - 17.00 hours. DE RG WR LT DI E G REÖ Ö SS T -E E17.00 DA MP MP F KAT KAT Hthe E DR DR Dienstag bis Samstag: 10:00 – 17:00 UhrA L E en feestdagen op www.woudagemaal.nl. hours on special days and holidays see www.woudagemaal.nl. W O R L D S L A R G EST S T E A M C AT H E DR A L hours on special days and holidays see hours on E special days and holidays see Sundays: 13.00 - 17.00 hours. For the opening DE R LT Sonntag: DE R W W E13:00 LT – 17:00 Uhr. Die Öffnungszeiten an D I E GRÖSSTE DAMP www.woudagemaal.nl. www.woudagemaal.nl. www.woudagemaal.nl. hours on special days and holidays see Lbesonderen A P LU S GTagen R A N und D CFeiertagen AT H É DR fiAnden L E Sie unter D E R WE WORL D SLT L ARGE ST S www.woudagemaal.nl. www.woudagemaal.nl. OPENING HOURS WORL D S O L ARGE L AVA PP LU S RG G DU RA AN NMO D C CNAT AT HÉ É DR DR A AL LE E D I E G R Ö SSTE DA M P F KAT H E DR A L E N T DST E À E U DE L A P LU S R D H OPENING HOURS ÖFFNUNGSZEITEN Tuesdays to Saturdays: 10.00 - 17.00 hours. À VA VA P PE EU UR R DU DU MO MO N N DE DE D ER W ELT Tuesdays to Saturdays: 10.00 17.00 hours. ÖFFNUNGSZEITEN Dienstag bis Samstag: 10:00 – 17:00 Uhr À L A PLU S GRAND C A ÖFFNUNGSZEITEN Sundays: 13.00 - 17.00 hours. For the opening ÖFFNUNGSZEITEN D I E GRÖSSTE DAMP Sundays: 13.00 - 17.00 hours. For the opening Dienstag 13:00 bis Samstag: Samstag: 10:00 – 17:00 17:00 Uhr Sonntag: – 17:0010:00 Uhr. Die Öffnungszeiten an D IVAPE E GRÖSSTE DAM Dienstag bis – Uhr À U R D U MON hours on special days and holidays see Dienstag bis D’OUVERTURE Samstag: 10:00 – 17:00 Uhr ÖFFNUNGSZEITEN HEURES hours on special and Sonntag: – Uhr. an besonderen Tagen und Feiertagen finden Sie unter D E R WE LT L A P LUS R A days ND C ATholidays HÉ Asee LUhr E Sonntag: 13:00 13:00 – 17:00 17:00 Uhr. Die Die Öffnungszeiten Öffnungszeiten an www.woudagemaal.nl. Sonntag: – 17:00 Öffnungszeiten an D E R WE LT Dienstag bisGSamstag: 10:00 – DR 17:00 Du mardi 13:00 au samedi: 10 Uhr. h 00Die – 17 h 00 www.woudagemaal.nl. besonderen Tagen Tagen und und Feiertagen Feiertagen fifinden nden Sie Sie unter unter www.woudagemaal.nl. O N T D E K D E K R A C H T V A N besonderen besonderen Tagen und Feiertagen finden Sie unter À VA P EUR DU M O NUhr. DE Die Öffnungszeiten an Sonntag: 13:00 – 17:00 Le dimanche: 13 h 00 – 17 h 00. Pour les heures www.woudagemaal.nl. O NT Tund DE EFeiertagen K D DE E fiK K RA A Cunter HT T V VA AN N www.woudagemaal.nl. www.woudagemaal.nl. L A PLU S GRAND AT besonderen O Tagen nden Sie N D K R C H N T DCE K d’ouverture aux jours fériés et autres jours spéciaux, L A PLU S O GRAND CA www.woudagemaal.nl. ÀB VAPE UR DU MOND O N T D E K D E Kconsulter R A C Hnotre T V A www.woudagemaal.nl. N EZOEK G ÖFFNUNGSZEITEN veuillez site À VAPE U R DHET U MON HEURES D’OUVERTURE ÖFFNUNGSZEITEN Dienstag bis Samstag: 10:00 – 17:00 Uhr HEURES D’OUVERTURE S TOOMG Du mardi au D’OUVERTURE samedi: 10 h 00 – 17 h 00 Dienstag bis Samstag: 10:00 – 17:00 Uhr HEURES HEURES D’OUVERTURE Sonntag: 13:00 – 17:00 Uhr. Die Öffnungszeiten an ONTDEK D Emardi K R Asamedi: C H T 10VhA00 N– 17 h 00 Du Sonntag: 13:00 – 17:00 Uhr. Die Öffnungszeiten an Le 13 h 0010 – 17 h 00. Dudimanche: mardi au au samedi: h 00 – 17Pour h 00les heures Du mardiIr.au HEURES Tagen D’OUVERTURE besonderen und Feiertagen finden Sie unter United Nations D.F. samedi: Woudagemaal10 h 00 – 17 h 00 besonderen Tagen und Feiertagen fi nden Sie unter Educational, Scientific and Werelderfgoed Le dimanche: 13 h 00 – 17 h 00. Pour les heures d’ouverture aux jours fériés et autres jours spéciaux, Le dimanche: 13 h 00 – 17 h 00. Pour les heures United Nations www.woudagemaal.nl. Ir. D.F. Woudagemaal LeE dimanche: – 17 h 00. Pour les heures Organization sinds Du mardi au samedi: 10 h 00 – 17 h 00 O N T DEducational, ECultural K United D A1998 C13Hh T00 V AN Woudagemaal Scientific andK R www.woudagemaal.nl. Werelderfgoed d’ouverture aux et BE ZOE K H E T GROOTSTE NOG WERKENDE ONTD E K Scientific DNations Eand K Ir.Werelderfgoed RD.F.A Cjours H T fériés V Aet Nautres jours spéciaux, veuillez consulter notrefériés site www.woudagemaal.nl. Educational, Cultural Organization d’ouverture aux jours jours fériés et autres autres jours jours spéciaux, spéciaux, sinds 1998 d’ouverture aux Le dimanche: 13 h 00 – 17 h 00. Pour les heures E

•

PA T R I M

Bartlehiem

lts

jem

LEEUWARDEN Kollumerzwaag

38 7 2 Boat9 Charter • Marinas & Service • Boat Building & Sales • Special Maritime55 Shops Aldtsjerk 37 3

Tichelwerk 12

Stienzer Feart

35 36 30

Cornjum 22

23 N357

Ingelum

N383

Lekkum 24 Snakkerburen

64 63

Zwette

Knooppunt Werpsterhoek

Jorwert

716

Weidum

Warten

tte

Naarderbuorren

40 89

Easterwierrum r ke ee

earsum azum

Bernsterburen

17 Friens

Flânsum

Poppenwier

(Wijde Ee)

Aldeboarn

43 40 42 13 Akkrum

Terkaplester Puollen

a Bo D e 51

A E2 7 2

Knooppunt Heerenveen

BroekZuid

JOURE

Boorn-84 zwaag 91

Knooppunt Joure

Langezwaag

77 76 Oudehaske

Ouwsterhaule 82

33 85

Bontebok

De Knipe 78

11 Heerenveen

99 Pauwenburg

Katlijk

78 91

Sintjohannesga

Oranjewoud Oranjewoud

Oudehorne

Sloepenroute Nieuwehorne Leeuwarden-EarnewâldGrou Tj

Haskerhorne

82 81

25 Oudehaske

Kortezwaag

Sloepenroute Grou-Nij Beets-Akkrum 89

12 H’vn Centrum

59 Jonkersland

Scharsterbrug

HEERENVEEN

26 H’vn West

23 Joure West

ken

Legemeer eroele

Luinjeberd

Terband

A7 E22

Langweerderwielen

N3 92

Nieuwebrug

Snikzwaag

Haneb

57 62

Langwarder Wielen

Gorredijk

Luxwoude Tsjalleberd

71 73

Gersloot Spitsendijk

Haskerdijken 65

Langweer

Terwispel

27 Tijnje

Lippenhu

Akmarijp

ie p

51 3

Jentsjemar

Boornzwaag over de Wielen

Oudewegstervaart

DE DEELEN

Vegelinsoord

Ko nin gs d

76Tijnje

Terkaple

Broek-Noord

e F ear t

A7 E2 2

82 Nij

(Terkaplester Poelen)

Ballingbuur

28 Beetsterzwaag

Beetsterzwaag

Easterboarn

Sythuizen

Langsturtepoel

ingerga

Boornbergum

Goingarijp

66 29 De Haven

(Sneekermeer)

Nij Beets

Uilesprong

SNITSERMAR

(Goïngarijpster Poelen)

De Wilgen

Oud Beets

Goaiingarypster Puollen

58 62

Boornbergumerpetten

Poppenhuzen

Nes

Akkrum

De Brekken

64 Smalle Ee

94 33

13 Terherne

‘t Ges huizen

Folgeren

Buitenstverlaat

Abbengawier

Jinshuzen

DRACHTEN Wide Ie

Warniahuizen

Sorremorre

Aldskou

Krúsbrekken

Egbertsgaasten

De Gaasten

De Kooi

De Veenhoop

Botmar (Botmeer)

Burstum

Gauw

ngawier 55

Oudega

Sibrandabuorren

Opeinde Middelburen

Boa

Spears

Opperburen

Goëngahuizen

(Wijde Ee)

Tersoal

(Pikmeer) Wide Ie

Jirnsum

Grou

14 Grou

(De Leijen)

De Tike

12 49

(Sijtebuurster Ee) It Eilân

Pikmar

Ingwert

N354

Sitebuorster Ie

De Burd

FEANEN

15 Sneek

Tsienserbuorren

Raerd

dijk

Reduzum 11

Princenhof Idaerd

ALDE

De Leien

Uiteinde

sloot

Witvee

99Ro

Hooidam

a kv

Eastermar

Nijega

Earnewâld 2

Greate Krite

erd

Iniaheide

Siegerswoude

98 25

Domwier

Mantgum

It Heechsân

Garyp

10 336 7 32 12

Wergea

Eagum

ntgum

(Bergumer Meer)

Sumar

Drogeham

Warstiens

Fônejacht

Wijtgaard

Burgumer Mar

ES INS

3 Wirdum

60 59

Swichum

A32

Zwe

Wirdum

De Meerpolders

17 Leeuwarden-Zuid

N32

6 56 27

2016

Bears

Fûns

Open

67 68

84 85

Suwâld

Hempens

Goutum

Jellum

le As

93 4 5

54 62 Burgum

(Wijde Ee)

73 MAR

Wide Ie

N31

Hilaard

56 55

Skûlenboarch

Centra

N31

Boksum

De Lytse Geast

Kootstertille

N356

11 51

59 58

Jistrum

Tytsjerk

17 62 61

Noardburgum

Hurdegaryp

Deinum

Lytse Wielen

LEEUWARDEN

66 Grutte Wielen

Zwagerbosch

Kûkherne

Zevenhuizen

Feanwâldsterwâl

Ryptsjerk

49 71

Twijzelerheide

Sierdswiel

Marsum

essum

De Ryd

N355

2 Marssum

Vierhuis

8 N3

Miedum

Bûtefjild

N355

Do kk um er I

Jelsum

't Haantje

Giekerkerhoek

Feanwâlden

Gytsjerk

Zandbulten 80

De Westereen

Mûnein

42 39 Oentsjerk

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

N356

Veenkloo

61 62

Readtsjerk

Wyns 4

De Falom

N31

Britsum 5

Bitgummole

De Trijnwâlden

M ur k

Aldd e

Stiens 6

2018

Triemen

Broeksterwâld

61 N3

Feinsumer Feart

V aa rt

Finkum

Op ei nd er

65 8

Mildam

Olde

LEEUWARDEN

2018

Boat Charter • Marinas & Service • Boat Building & Sales • Special Maritime Shops

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

jachtcharter Boten van 7.80-14.50 m. In Nationaal Park ‘De Alde Feanen’

Yachtcharter/Jachtwerf Westerdijk • Earnewâld Tel. +31 (0)511 - 53 93 00

www.westerdijk.com

13.50 m

www.hoekstra-jachtcharter.nl Oedsmawei 4 • 9001 ZJ Grou Tel. 0566 - 62 24 10 info@grouwstervlet.nl www.grouwstervlet.nl

Feantersdyk 10 • NL-9264 TN Earnewâld Tel: +31 (0)511 - 53 92 92 info@hoekstra-jachtcharter.nl

• Bouwbegeleiding • Motoronderhoud • Electrotechniek • Jachtmanagement • Reparatie

www.warberjachtservice.nl info@warberjachtservice.nl JACHTWERF V.D.WERFF • Jachthaven

Passantenhaven • Overdekte en open ligplaatsen • Winterstalling • Camperplaatsen

BÛTENSTREEK 3B 9003 MC WARTEN T. 06 23 50 37 31 INFO@CONRADIENFOPMA.NL WWW.CONRADIENFOPMA.NL

• Winterstalling • Reparatiewerf • Inbouw motoren • Verwarmde DHZ- loodsen • Camping 50+ Nieuwe Hoek 17 • 9005 NA Wergea Tel. +31 (0)58 - 244 19 63 / 06 - 20 21 65 33 info@jachtwerfvdwerff.nl

www.jachtwerfvdwerff.nl

12 Verhuur van Wiidvletten, kotters en kruisers. Van eenvoudig tot zeer luxe.

Jachtmakelaardij Friesland Bûtenstreek 3a • 9003 MC Warten www.schepenkring.nl

Jachthavenlaan 3 • 8937 AM Leeuwarden T: 0031 (0)58 2125759 • M: 06-53673880 E: info@leeuwarderjachthaven.nl www.leeuwarderjachthaven.nl

Hoofdstraat 66a • NL-9003 LL Warten Tel. +31(0)58 - 255 25 46 E-mail: info@yachtcharterheegstra.nl

www.yachtcharterheegstra.nl

200 boten in de verkoop!!!

meest moderne watersportcentrum HetHet meest moderne watersportcentrum van ( Noord) Nederland met een Nederland oppervlakte met van 20.000 m2 van (Noord) een( Noord) Het meest moderne watersportcentrum van 2 Nederland met een oppervlakte van 20.000 m2 oppervlakte van 20.000m moderne watersportcentrum van ( Noord) Het meest • Voor alle onderhoud en refit (alle motoren, elektra, antifouling, verven etc.) Nederland met een oppervlakte van 20.000 m2 moderne watersportcentrum van ( Noord) Het meest • Doe-het-zelf units te huur voor boten tot 20 m1 •• Voor alle onderhoud en refit Voor alle onderhoud en refit (alle motoren, elektra, antifouling, verven etc.) Nederland met een oppervlakte van 20.000 (alle motoren, elektra, antifouling, verven etc.) • Boothelling met hydr. bootkar tot ca. 30 ton m2

(Passanten-)Jachthaven • Watersportzaak • Kranen • Reparatie

• Voor alle onderhoud en refit • Doe-het-zelf units te huur voor boten tot 20 m1

•(alle motoren, elektra, antifouling, verven etc.) Doe-het-zelf units te huur voor boten tot 20 m1 • Watersporttankstation met pinautomaat, • Boothelling met hydr. bootkar tot ca. 30 ton

benzine en diesel •• Voor alle onderhoud en refit Boothelling met hydr. bootkar tot ca. 30 ton • Doe-het-zelf units te huur voor boten tot 20 m1 • Watersporttankstation met pinautomaat, (alle motoren, elektra, antifouling, verven etc.)

• Boothelling met hydr. bootkar tot ca. 30 ton •• Dealer van Suzuki, Suzumar, Nimarine, Primeur Watersporttankstation met pinautomaat, benzine en diesel • Doe-het-zelf units te huur voor boten tot 20 m1 sloepen, Prins Open etc. benzine en diesel • Watersporttankstation met pinautomaat, • Dealer van Suzuki, Suzumar, Nimarine, Primeur • Boothelling met hydr. bootkar tot ca. 30 ton

benzine en diesel •• Watersportshop van 700m2 Dealer van Suzuki, Suzumar, Nimarine, Primeur sloepen, Prins Open etc.

• Watersporttankstation met pinautomaat, (ook onderdelen, accessoires en kleding benzine en diesel • Schiphuizen en winterstalling sloepen, Prins Open etc. •(ook onderdelen, accessoires en kleding Watersportshop van 700m2 • Dealer van Suzuki, Suzumar, Nimarine, Primeur • Watersportshop van 700m2 (ook onderdelen, accessoires en kleding) • Schiphuizen en winterstalling sloepen, Prins Open etc. (ook onderdelen, accessoires en kleding • Schiphuizen en winterstalling • Watersportshop van 700m2 • Schiphuizen en winterstalling •(ook onderdelen, accessoires en kleding webshop.hemrikmarine.nl • Dealer van Suzuki, Suzumar, Nimarine, Primeur sloepen, Prins Open etc. • Watersportshop van 700m2

• Schiphuizen en winterstalling

Hemrik Marine B.V.

Open: Maandag-Zaterdag 08.30 - 17.30 uur. Zondag gesloten.

Junokade 2, Leeuwarden, • Tel: 058 288 00 07 • Mob: 06 29 59 49 99

Syl 12 • NL-8493 LL Terherne Tel. +31 (0)566 - 68 92 64 • Fax +31 (0)566 - 68 99 37 info@jachtbemiddeling.nl • www.jachtbemiddeling.com

Hemrik B.V. • info@hemrikmarine.nl • www.hemrikmarine.nl Hemrik Marine Marine B.V. Junokade 2, Leeuwarden, • Tel: 058 288 00 07 • Mob: 06 29 59 49 99

Junokade 2, Leeuwarden • Tel: 058 288 00 07 • Mob: 06 29 59 49 99 • info@hemrikmarine.nl • www.hemrikmarine.nl Hemrik Marine B.V. • info@hemrikmarine.nl • www.hemrikmarine.nl

Junokade 2, Leeuwarden, • Tel: 058 288 00 07 • Mob: 06 29 59 49 99

• info@hemrikmarine.nl • www.hemrikmarine.nl Hemrik Marine B.V. Junokade 2, Leeuwarden, • Tel: 058 288 00 07 • Mob: 06 29 59 49 99

Bartlehiem

lts

jem

9 Campings •23 Holiday 7 Parks • Holiday Homes

Tichelwerk 12

Stienzer Feart

35 36 30

23 N357

Ingelum

N383

Marsum 76

2 Marssum

64 63

93 4 Goutum 5

Hempens

Jellum 94 Knooppunt Werpsterhoek

Bears

Fûns

Jorwert

716

Weidum tte of

ke ee Sn

Raerd

Friens

Flânsum Poppenwier

Sibrandabuorren

Krúsbrekken

Aldeboarn

43 40 42 13 Akkrum

a Bo D e 51

Uilesprong

Vegelinsoord 71

A E2 7 2

Haneb

Nieuwebrug

Luinjeberd

Snikzwaag

Luxwoude Tsjalleberd

Haskerdijken 73

Terband

Langezwaag

Kortezwaag

Jonkersland

over de Wielen62

Langwarder Wielen

Knooppunt Heerenveen

BroekZuid

JOURE

23 Joure West

Boorn-84 zwaag 91

Knooppunt Joure

ken 83

77 76 Oudehaske

Ouwsterhaule 82

31 33 85

Bontebok

De Knipe

12 H’vn Centrum

78 11 Heerenveen

Pauwenburg

Nieuwehorne

Katlijk

78 91

Sintjohannesga

Oudehorne

Oranjewoud Oranjewoud

Haskerhorne

82 81

25 Oudehaske

Scharsterbrug

HEERENVEEN

26 H’vn West

A7 E22

Langweerderwielen

Gorredijk

Gersloot Spitsendijk

61 Boornzwaag

Legemeer eroele

Lippenhu

Akmarijp

Terwispel

27 Tijnje

Jentsjemar

Oudewegstervaart

DE DEELEN

ie p

Broek-Noord

Ko nin gs d

76Tijnje

Sythuizen

Langsturtepoel

e F ear t

84 52

A7 E2 2

82 Nij

Terkaple

28 Beetsterzwaag

Beetsterzwaag

(Terkaplester Poelen)

Ballingbuur

ingerga

Easterboarn

Akkrum

Terkaplester Puollen

Goingarijp

Langweer

Oud Beets

(Goïngarijpster Poelen)

66 29 De Haven

Boornbergum

Poppenhuzen

Goaiingarypster Puollen

Nij Beets

(Sneekermeer)

‘t Ges huizen

De Wilgen

Boornbergumerpetten

94 33

Warniahuizen

Nes

58 62

Abbengawier

SNITSERMAR

64 Smalle Ee

Terherne

De Brekken

Buitenstverlaat

(Wijde Ee)

Goëngahuizen

Sorremorre

Aldskou

Folgeren

DRACHTEN Wide Ie

12 De Veenhoop 49

Botmar (Botmeer)

Burstum

Jinshuzen

Egbertsgaasten

Gauw

wier

Oudega

De Gaasten

De Kooi

N3 92

Opeinde Middelburen

Spears

(Pikmeer) Wide Ie

(De Leijen)

De Tike

Opperburen

(Sijtebuurster Ee) It Eilân

(Wijde Ee)

Boa

Tersoal

Grou

Jirnsum

Sitebuorster Ie

De Burd

Pikmar 14 Grou

Ingwert

N354

FEANEN

Tsienserbuorren

Bernsterburen

15 Sneek

Reduzum

De Leien

Uiteinde

sloot

Princenhof

ALDE

Idaerd

Easterwierrum

earsum azum

Hooidam

a kv

Witvee

99Ro

Greate Krite

Eastermar

Nijega

Earnewâld

erd

Drogeham

It Heechsân

Iniaheide

Siegerswoude

33 32

Domwier

Eagum

Sumar

(Bergumer Meer)

Naarderbuorren

dijk

Wergea

Mantgum

ntgum

Wijtgaard

Garyp

Warten

3 Wirdum

Swichum

A32

Zwe

Wirdum

Fônejacht

17 Leeuwarden-Zuid

N32

6 56 27

De Meerpolders Warstiens

60 59

N31

Hilaard

84 85

Suwâld

73 GR

Burgumer Mar PR

(Wijde Ee)

Zwette

N31

2016

56 55

Wide Ie

MAR

54 62 Burgum

Open

le As

Kootstertille

Skûlenboarch

Centra

57 De Lytse Geast

Boksum

Deinum

essum

Tytsjerk

17 62 61

N356

Jistrum

LEEUWARDEN

Noardburgum

Hurdegaryp

Lytse Wielen

49 71

66 Grutte Wielen

Zwagerbosch

Kûkherne

Zevenhuizen

Feanwâldsterwâl

Ryptsjerk N355

Twijzelerheide

Sierdswiel

Lekkum 24 Snakkerburen

8 N3

Vierhuis

Bûtefjild

De Ryd

Feanwâlden

Miedum

Zandbulten 80

De Westereen 57

Gytsjerk Giekerkerhoek

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

N356

Veenkloo

N355

Do kk um er I

Jelsum

2018 61 62

Mûnein

42 39 Oentsjerk

't Haantje

37 Readtsjerk

Wyns 4

Cornjum

Aldtsjerk

De Falom

N31

Britsum 5

ummole

De Trijnwâlden

M ur k

Aldd e

Stiens 6

LEEUWARDEN Kollumerzwaag

Triemen

Broeksterwâld

61 N3

Feinsumer Feart

V aa rt

Finkum

Op ei nd er

65 8

Mildam

Olde

LEEUWARDEN

2018

Campings • Holiday Parks • Holiday Homes

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

• Camping • Bed & Breakfast • Bootverhuur

’t Boerehiem

Plezier voor het hele gezin op VAKANTIEPARK

Appartementen • Zonneboot

Bergumermeer

• 4-6 persoons vakantieappartementen • aangepaste accommodatie • zeer geschikt voor kinderen of ouderen • verhuur van zonneboot, zeer geschikt voor rolstoelgebruikers

Gewoonweg genieten in ons mooie

Friesland Smidspaed 2 • 9264 TK Earnewald Tel. 0511 - 539 390 info@simmerwille.nl

www.simmerwille.nl

Hans en Akkie Tolsma Kanaalwei Sud 12 • 9245 HD Nijbeets T: 0512-461416 • M: 06-10305221 E: htolsma@hotmail.com

ĲK N HEERL ! VOOR EE AND R T S T E AN H DAGJE A

www.boerehiemnijbeets.nl 5

JONAS J ONAS eenn DDEE WA WALVIS W A LV LV I S OVERDEKT WAT EREN SPEELPARAD ĲS

• Verhuur van luxe vakantie woning en chalets

Chalet “Doutzen”

Chalet “Famke”

• Camping aan het water • Camperplaatsen

Kom nu genieten op De Veenhoop!

De Groene Ster 14 • 8926 XE Leeuwarden Tel. 0511-431660 • info@dekleinewielen.nl

Eijzengapaed 5 • 9215 VV De Veenhoop Tel. 06 - 46 09 66 10 www.de-veenhoop.nl

www.dekleinewielen.nl

Solcamastraat 30 • 9262 ND Sumar • Tel.: 0511 461385

www.bergumermeer.nl

Boerderijcamping

Gerkema Zathe 6

Gouden

Gouden Gouden

Friese Wouden

Friese Wouden Friese Wouden iese Wouden

www.oostfriesland.info

Voor rust, natuur en een onvergetelijke ervaring!

Oeble om Wei 3 • 9004 XZ Warstiens T. 058 - 255 12 92 camping@gerkemazathe.nl www.gerkemazathe.nl

Boerderijcamping

Camperstops Friesland

Stoker

CAMPERSTOPS.NL

Camperstops Friesland

CAMPERSTOPS.NL

Beleef het landleven! Marsummerdijk 7 • 9033 WD Deinum Tel. +31 (0)58 215 04 98 / +31 (0)6-53 77 55 10 info@minicamping-van-harinxma.nl

www.minicamping-van-harinxma.nl

Boerderijcamping in rustige omgeving aan kanaal, nabij natuurgebied. Kanaaldijk 16 • 9215 VT De Veenhoop Tel: 0512 461765 • Mob: 06 12327736 Info@campingstoker.nl

CAMPERSTOPS.NL

OFFICIAL WEBSITE OF FRIESLANDHOLLAND.NL

www.campingstoker.nl 23

32 Burdaard

Tergracht

11 Bartlehiem

lts

jem

Tichelwerk 12

um er I

Jelsum

Ingelum

Vierhuis

Sierdswiel

Lekkum 24 Snakkerburen

N383

Lytse Wielen

Tytsjerk

Open

Zwette

See page 6

Hempens

70 94 Knooppunt Werpsterhoek

Bears 56

Jorwert

716

Weidum

Wirdum

3 Wirdum

tte

Naarderbuorren

Mantgum 92

of ar

r ke ee

Bernsterburen

Friens

2 Flânsum

Poppenwier

Burstum

(Wijde Ee)

Aldeboarn

43 40 42 13 Akkrum

Terkaplester Puollen

a Bo D e 51

A E2 7 2

Snikzwaag

Gorredijk

Luxwoude Tsjalleberd

92 N3

Nieuwebrug

Luinjeberd 55

Terband

Langezwaag

Kortezwaag

Jonkersland

57 Knooppunt Heerenveen

BroekZuid

JOURE

23 Joure West

HEERENVEEN

26 H’vn West

69 25 Oudehaske

Haneb

A7 E22

Langweer

Boorn-84 zwaag 91

Gersloot

Haskerdijken

Langweerderwielen

Terwispel

27 Tijnje

Lippenhu

Spitsendijk

Oudewegstervaart

Akmarijp

ie p

51 3

Jentsjemar

Langwarder Wielen

Ko nin gs d

Vegelinsoord

61 Boornzwaag over de Wielen62

e F ear t

76Tijnje

DE DEELEN

A7 E2 2

82 Nij

Terkaple

Broek-Noord

28 Beetsterzwaag

Beetsterzwaag

Sythuizen

Langsturtepoel

Easterboarn

(Terkaplester Poelen)

Ballingbuur

ingerga

Boornbergum 88

84 54

Goingarijp

66 29 De Haven

De Brekken

Boornbergumerpetten

Nij Beets

(Sneekermeer)

De Wilgen

Uilesprong

Akkrum

SNITSERMAR

(Goïngarijpster Poelen)

Oud Beets

Goaiingarypster Puollen

Smalle Ee

Poppenhuzen

Nes

Terherne

‘t Ges huizen

12 49

Abbengawier

Folgeren

DRACHTEN

Warniahuizen

Sorremorre

Aldskou

Jinshuzen

Buitenstverlaat

94 33

Krúsbrekken

Egbertsgaasten

Wide Ie

Goëngahuizen

Botmar (Botmeer)

Gauw

wier

Oudega

Sibrandabuorren

Wide Ie (Wijde Ee)

Opeinde

Boa

(Pikmeer)

(De Leijen)

Middelburen

De Gaasten

De Kooi

De Veenhoop

(Sijtebuurster Ee) It Eilân

Pikmar

Jirnsum

Sitebuorster Ie

De Burd

Tersoal Spears

Grou

14 Grou

Ingwert

N354

earsum azum

Raerd

Tsienserbuorren

15 Sneek

Easterwierrum

dijk

Reduzum

Witvee

De Tike

Opperburen

sloot

FEANEN

Eastermar

De Leien

Uiteinde

Hooidam

k re

Idaerd

99Ro

Princenhof

erd

6 9

ALDE

Earnewâld

Greate Krite

Sumar

Drogeham

It Heechsân

Nijega

ntgum

(Bergumer Meer)

Iniaheide

Siegerswoude

Domwier

Eagum

Garyp

8 33

Wergea

Warten 35

Wijtgaard

Fônejacht

Swichum

A32

Zwe

N32

5 27

17 Leeuwarden-Zuid

60 59

De Meerpolders Warstiens

84 85

Burgumer Mar PR

Suwâld

Jellum

Fûns

93 4 13 5 Goutum

N31

Hilaard

2016

56 55

73 MAR

54 62 Burgum

(Wijde Ee)

Skûlenboarch

Wide Ie

N31

Boksum

le As

De Lytse Geast

essum

LEEUWARDEN

Kootstertille

N356 58

Deinum

Centra

17 62 61

Jistrum

Noardburgum

Hurdegaryp

66 Grutte Wielen

Zwagerbosch

Kûkherne

Zevenhuizen

Feanwâldsterwâl

Ryptsjerk

49 71

Twijzelerheide

Marsum

2 Marssum

Bûtefjild

De Ryd

Feanwâlden

N355

Miedum

N355

23 N357

Giekerkerhoek

Do kk

't Haantje

Zandbulten 80

De Westereen

Gytsjerk

N356

OentsjerkMûnein

61 62

Veenkloo

Kollumerzwaag 55

Readtsjerk

Wyns 4

Oudwoud

De Falom

35 36 30

Cornjum

ummole

De Trijnwâlden

Stienzer Feart

Britsum 5

Aldtsjerk

M ur k

Aldd e

Stiens 6

Triemen

Broeksterwâld

9 7

2 3

Westergeest

71 EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Wij

61 N3

Finkum

Feinsumer Feart

2018 70

N31

nparochie

LEEUWARDEN

64 65

er 10 Fe 20 Hotels •17 Bed & Breakfasts • Groupaccommodations • Restaurantsk • Tea52 & CoffeeDamwâld art

N ij e

llu

Driezum 69 Wâlterswâld 67

V aa rt

Hijum

Oude Leije

Kettingwier

Rinsumageast

Op ei nd er

udebildtzijl

De Knipe

12 H’vn Centrum

31 33

Bontebok 99

Oudehorne

LEEUWARDEN

2018

Hotels • Bed & Breakfasts • Groupaccommodations • Restaurants • Tea & Coffee

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

• Luxe Bed & Breakfast • Mini-Camping (caravans, tenten, campers) • Blokhutten • Gratis douches • Gratis WiFi

Drachtster Heawei 38 • 9215 VS De Veenhoop Tel: 06 - 51 47 94 86 • info@kanhoeve.nl www.kanhoeve.nl

WeidumerHout

Hét Hotel-restaurant aan het water Arrangementen • Evenementen • Schoolgroepen Vergaderen • Feesten & Partijen

Overnachten in het oude centrum van Overnachten in Grou! het

oude centrum van Grou!

Raadhuisstraat 18 • 9001 AG Grou T +31 (0)566-621528 E info@nedhostel.nl

Hotel restaurant Ie-Sicht Hegewarren 1 • 9216 XR Oudega (Small.) T: +31 (0)511 - 53 93 67 info@iesicht.nl • www.iesicht.nl

www.nedhostel.nl

Hier bent u UIT en toch Thuis! T: +31 (0)6-22608247

• heerlijk gevulde picknickmanden www.dethuiskamer.nl • besloten diners van 6 - 12 personen

7 www.dethuiskamer.nl

Gelegen aan de elfstedenroute, dichtbij de Zwette, tussen Leeuwarden en Sneek. Doarpsstrjitte 6 9021 CL Easterwierrum Tel. 06 - 30 05 74 51

www.weidumerhout.nl

www.wolkomeasterwierrum.nl

HET RESTAURANT OP EEN EILAND

Opstapplaats: Hellinghaven Grou Tel. 0566 - 62 14 43

Hoofdstraat 31 | 9003 LC Warten | 058 255 1344 www.deKokendeWalvis.nl | info@deKokendeWalvis.nl @deKokendeWalvis | deKokendeWalvis

www.trijehus.nl

Gastvrij onthaal

Koffie- en theeschenkerij met buitenterras aan de Dokkumer Ee • Diverse arrangementen • Winkel met Bartlehiemer specialiteiten en diverse streekproducten • Mini-camping voor fietsers en vaarrecreanten. Wurgedyk 27 • 9051 LE Stiens Tel. 06 - 43 03 28 20 info@koffieentheeschenkerijbartlehiem.nl www.koffieentheeschenkerijbartlehiem.nl

Een verblijf in het Eurohotel staat bekend als rust en comfort en is meer dan overnachten alleen. Naast alleen hotel staat het Eurohotel ook bekend als een gezellig café en culinair restaurant waar de spontane en gastvrije medewerkers de gasten naar wens bedienen. Dit alles treffen de gasten aan op een centrale locatie in Leeuwarden aan het Europaplein.

Coaches welcome! Europaplein 20 | 8915 CL Leeuwarden | +31 (0)58 2131113 info@eurohotel.nl | www.eurohotel.nl 25

Worldâ&#x20AC;&#x2122;s largest show steel and alu yachts Custom built! 10-15 February 2017 Leeuwarden Friesland

10 - 15 Feb L

LEEUWA

20 EUROPE

AN CAPI

RDE LEEUWA ND FRIESLA

w of s.

bruary 2017 Leeuwarden

ww.boatholland.eu

Must visit! Mark Bakker, managing director of Aquanaut Yachting Holland, one of the hundred Dutch builders and designers of custom built yachts.

ARDEN

018

CULTURE ITAL OF O

NF EN2018.I ND.NL DHOLLA

LEEUWARDEN

2018

Leeuwarden 2018: Earnewâld • De Alde Feanen

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Earnewâld - Nationaal Park De Alde Feanen EARNEWÂLD (NL) - Je zou Nationaal Park ‘De Alde Feanen’ bij Grou gekscherend het grootste pretpark van Europa kunnen noemen. Maar dat is vloeken in de kerk, vinden Henk de Vries, directeur van de natuurbeschermingsorganisatie It Fryske Gea (het Friese landschap), en Henk Dijk stra, de directeur van het agrarisch museum ‘Frysk Lanbou Museum’. In het 2.500 hectare grote park, een doolhof met 450 plantensoorten en 100 verschillende vogels, wordt namelijk in alle stilte gewandeld, gefietst en gevaren. De attracties, terrassen, restaurants, hotels, pensions en bootverhuurbedrijven zijn

Yachtcharter/Jachtwerf Westerdijk • Earnewâld Tel. +31 (0)511 - 53 93 00

www.westerdijk.com

geconcentreerd in Earnewâld, aan de rand van het reservaat. Daar, aan de plas It Wiid, heerst de sfeer van weleer: zeldzame gemoedelijkheid en gezelligheid, geheel in harmonie met de aangrenzende natuur. In Earnewâld geen achtbanen, maar elektroboten, kano’s, fietsen en luxe rondvaartboten om met volle teugen genieten van een uniek leefmilieu van mens, plant en dier. De uit de 18-de eeuw daterende voormalige turfwinplaats ‘De Alde Feanen’, Fries voor de oude venen, was het domein van jagers, turfgravers, boeren en vissers. Het heeft zich na de opmars van kolen en aardgas weer “terugontwikkeld” naar een gigantisch laagveenmoeras met ontelbare plassen en vaarten en dientengevolge ook eilanden. Een spannend natuurgebied waarin je zonder kaartje of GPS kunt verdwalen. Bezoekerscentrum Earnewâld is de toeristische kern met zeer bezienswaardige streektypische attracties. Sinds het voorjaar van 2008 heeft ‘De Stripe’, het in Friese traditionele zeilschepen (skûtsjes) gespecialiseerde museum en historische scheepswerf, gezelschap van twee eveneens streekgeoriënteerde topattracties: het informatiecentrum van het Nationaal Park ‘De Alde Feanen’ en het het agrarisch museum ‘Frysk Lanbou Museum’. Ze zitten onder één groot dak in Earnewâld, goed bereikbaar over de weg en het water. www.oostfriesland.info www.frieslandtravel.nl www.frieslandholland.nl

Earnewâld - Nationaal Park De Alde Feanen EARNEWÂLD (NL) - Eigentlich könnte man den Nationalpark ‘De Alde Feanen’ bei Grou als größten Vergnügungspark Europas bezeichnen. Aber man sollte die Kirche im Dorf lassen, meinen Henk de Vries, Geschäftsführer der Naturschutzorganisation It Fryske Gea (“Die friesische Landschaft”), und Henk Dijkstra, Direktor des Landwirtschaftsmuseums ‘Frysk Lânboumuseum’. In dem 2.500 Hektar großen Park, einem regelrechten Irrgarten, in dem 450 Pflanzenarten und 100 Vogelarten beheimatet sind, wird nämlich in aller Ruhe gewandert, geradelt und Boot gefahren. Die Attraktionen, Terrassen, Restaurants, Hotels, Pensionen und Bootsvermieter konzentrieren sich in Earnewâld, am Rande des Reservats. Dort, an dem See It Wiid, herrscht noch die Atmosphäre von Einst - einer Zeit, die von Gemächlichkeit und Gemütlichkeit ganz im Einklang mit der Natur geprägt war. In Earnewâld gibt es keine Achterbahnen, sondern Elektroboote, Kanus, Fahrräder und exklusive Rundfahrtboote, auf denen man in vollen Zügen das Refugium genießen kann, in dem Menschen, Pflanzen und Tiere einträchtig leben. Das ehemalige Torfabbaugebiet aus dem 18. Jh. ‘De Alde Feanen’ (friesisch für “alte Moore”) war früher einer Domäne der Jäger, Bauern und Fischer. Nach dem Vormarsch von Kohle und Erdgas hat es sich wieder in ein gigantisches Niedermoor mit unzähligen Pfuhlen, Wasserläufen und dementsprechenden Inseln

Earnewâld - National Park Alde Feanen 28

“zurückentwickelt”. Es ist ein spannendes Naturgebiet, in dem man sich ohne Karte und Kompass verlaufen kann. Besucherzentrum Earnewâld ist der touristische Kern der Region mit äußerst sehenswerten, für die Gegend typischen Attraktionen. Seit Anfang 2008 hat ‘De Stripe’, das auf die friesischen Traditionssegler (Skûtsjes) spezialisierte Museum mit historischer Schiffswerft, Gesellschaft von zwei ebenfalls regional orientierten Spitzenattraktionen bekommen, und zwar dem Informationszentrum des Nationalparks ‘De Alde Feanen’ und dem Landwirtschaftsmuseum ‘Frysk Lânboumuseum’. Beide befinden sich unter einem Dach in Earnewâld, und sind sowohl auf dem Land- als auch dem Wasserweg gut zu erreichen. www.oostfriesland.info www.frieslandtravel.nl www.frieslandholland.nl

Bezoekerscentrum Nationaal Park De Alde Feanen

ig dagje Een geezr-eolpl -uit ! April – oktober dagelijks geopend van 10.00 – 17.00 uur

Koaidyk 8a, Earnewâld (volg de borden “De Alde Feanen”) Tel. 0511 – 53 96 18 www.np-aldefeanen.nl

LEEUWARDEN

2018

Leeuwarden 2018: Earnewâld • De Alde Feanen

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Earnewâld - Nationaal Park De Alde Feanen

EARNEWÂLD (NL) - Some people have jokingly referred to the ‘De Alde Feanen’ national park, which is located between Leeuwarden and Drachten in Northern Friesland, as the largest amusement park in Europe. However, Henk de Vries, director of the nature protection organisation ‘It Fryske Gea’ (the Frisian landscape), and Henk Dijkstra, who is director of the ‘Frysk Lânboumuseum’ agricultural museum, believe doing so is sacrilege. After all, the park, which covers an area of 2,500 hectares and which is home to 450 plant types and 100 different types of bird, is an oasis of peace which is used primarily for walking, cycling and boating. The attractions, pubs and cafes, restaurants, hotels, B&Bs and boat hire companies are concentrated in Earnewâld, on the edge of the reserve. There, on the shores of the ‘It Wiid’ lake, there is a feel of times gone by: an easygoing atmosphere and a friendliness which are rare these days but which are entirely in harmony with the nature nearby. In Earnewâld you will not find any roller coasters but electric boats, canoes, bicycles and luxury water launches from which you can enjoy to the full a unique living environment for people, plants and animals alike. The name ‘De Alde Feanen’ refers to a former peat extraction area dating from the 18th century and is Frisian for ‘old fens’. The area was once the domain of hunters, turf diggers, farmers and fishermen. As coal and natural gas became increasingly popular sources of fuel, the area developed back into a huge low fen

d’autrefois : une ambiance agréable et familiale rare, totalement en harmonie avec la nature environnante. À Earnewâld, il n’y a pas de grand huit, mais des bateaux électriques, des canoës, des vélos et des bateaux d’excursion luxueux permettent de profiter au maximum d’un environnement unique où cohabitent les hommes, les plantes et les animaux. L’ancien site d’extraction de tourbe datant du 18e siècle, « De Alde Feanen », les anciennes tourbières en frison, était le domaine des chasseurs, des tourbiers, des agriculteurs et des pêcheurs. Après la révolution du charbon et du gaz naturel, le site s’est « redéveloppé » en une gigantesque tourbière marécageuse avec d’innombrables étangs et canaux et donc des îles. Un domaine naturel excitant où l’on peut se perdre si l’on n’a pas de carte ou de GPS. Earnewâld, centre • www.grouholland.nl

EARNEWÂLD (Pays-Bas) - En blaguant, le parc national « De Alde Feanen » entre Leeuwarden et Drachten dans le nord de la Frise pourrait être appelé le plus grand Visitors’ Centre parc de loisirs d’Europe. Mais Earnewâld is the tourist centre with a d’après Henk de Vries, direcnumber of attractions which are typiteur de l’association de procal of the area and extremely worthtection de la nature It Fryske while seeing. Since the Spring of 2008 ‘De Stripe’, which is a museum Gea (le paysage frison) et and historic shipyard specialised in Henk Dijkstra, le directeur du traditional Frisian sailing ships (remusée agricole « Frysk Lânferred to in Frisian as ‘skûtsjes’), has boumuseum », cela serait un been joined by two other major attractions with similarly regional orien- blasphème. swamp with innumerable ponds and waterways and, consequently, islands as well. It is a captivating area of natural beauty in which you can easily get lost if you do not have a map or GPS system.

tations, namely the ‘De Alde Feanen’ national park information centre and the ‘Frysk Lânboumuseum’ farming museum. These are accommodated under one roof in Earnewâld, and are easily accessible via road and water. www.grouholland.nl

Dans ce parc de 2 500 hectares, un labyrinthe avec 450 variétés de plantes et 100 espèces d’oiseaux, l’on peut en effet se promener, faire du vélo ou du bateau dans le plus grand silence. Les attractions, les terrasses, les restaurants, les hôtels, les auberges et les entreprises de location de bateaux sont concentrés à Earnewâld, au bord de la réserve. Ici, à l’étang It Wiid règne l’ambiance

Camping “De Stjelp” REDERIJ V.D. ZWEEP • GROEPSRONDVAARTEN DOOR HEEL FRIESLAND, O.A. DOOR NAT. PARK ‘DE ALDE FEANEN’ • DAGTOCHTEN SKUTSJESILEN 2016 (SKS EN IFKS) • SCHERPE PRIJZEN

NIEUW! Te huur: Luxe ingerichte 7-pers. tent

WWW.RONDVAARTENGROU.NL

Centre d’accueil Earnewâld est le cœur touristique avec des attractions typiques qui valent vraiment un détour. Depuis le printemps 2008, « De Stripe », un musée spécialisé dans les voiliers frisons traditionnels (skûtsjes) et un chantier naval historique, est entouré de deux attractions de premier plan, également typiques de la région : le centre d’information du parc national « De Alde Feanen » et le musée agricole « Frysk Lânboumuseum ». Ils sont hébergés sous le même toit immense à Earnewâld, facilement accessible par la route ou par l’eau. www.grouholland.nl

Italiaans restaurant

Een knusse boerencamping...

In deze tijd van haast, hectiek, stress en drukte is deze plek een oase van rust, waar je in de vrije natuur weer tot jezelf kunt komen. We hebben 30 ruime plaatsen met plateaus en drie trekkershutten. Info en reserveringen: Rondvaarten Grou Tel. +31(0)653-508080 info@rondvaartengrou.nl

Warten • www.grouholland.nl

It West 48 • NL-9216 XE Oudega (Smallingerland) Tel: +31 (0)512 - 37 22 70 • stjelp@camping-de-stjelp.nl

www.camping-de-stjelp.nl

Laat u verrassen door onze smaakvolle en eerlijke .Italiaanse keuken Oplaadpunt elektrische fietsen

Ds. van der Veenweg 11 • 9264 TA Earnewâld Tel. 0511-539277 • info@portocasa.nl

www.portocasa.nl

al na ka

LEEUWARDEN

2018

Leeuwarden 2018: Earnewâld • De Alde Feanen • Warten

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Midsbuorren

ei nw

Eer

u Ro

Warten

ADVERTEERDERS chla n

Ho o

iw eg

Lee

Krukkelân

. Ds

16 al

Lytse Saiter Polder W

g we en Ve

. v.d

± 5 km

10 Hotel Princenhof • Earnewâld www.princenhof.nl

ite

Sait er

Sle

Saiter

11 Rest. De Kok en de Walvis • Warten www.dekokendewalvis.nl Saiterpetten

Sie

Izakswiid

Syt

ze Maa

Oudeweg Slo

i ke

P r in s e

rsd

Sâne-

De Kompenije

e rit

mar 't Swellenêst

U le De Vissershut

Princenhof

Wytlok

ns lea

Fol

ea r tsl

Smidspaed eied i P. Mawe m

15 12

Feanen Cuba

iep

rt s te r va a

Alde

Achtjen-mêd

Râ

Hâns-

15 Westerdijk Yachtcharter • Earnewâld www.westerdijk.com 16 Mineralogisch museum • Grou www.mineralengrou.nl 17 Yachtcharter Sytze Heegstra • Warten www.yachtcharterheegstra.nl 18 Museum Warten • Warten www.museumwarten.nl 19 Camping Simmerwille • Earnewâld www.simmerwille.nl 20 Act.boerderij De Wartenster • Laban Warten www.dewartenster.nl

lst

iet rgr Ma

14 Frysk Lânboumuseum • Earnewâld www.frysklanboumuseum.nl

Earnewâld

Polder

Neeltsje Muoisgat

12 Rondvaardij Princenhof • Earnewâld www. rondvaardij-princenhof.nl 13 Bez.centrum NP De Alde Feanen Earnewâld • www.np-aldefeanen.nl

6 Restaurant Trije Hûs • Grou www.trijehus.nl 7 Camping De Stjelp • Oudega (Sm) www.camping-de-stjelp.nl 8 Hotel-Restaurant Ie-Sicht • Oudega (Sm) www.iesicht.nl 9 De Kan Hoeve B&B-Minicamping De Veenhoop • www.kanhoeve.nl

5 Boerderijcamping Stoker • De Veenhoop www.campingstoker.nl

arre new

Eil

LEEUWARDEN

iet

LEEUWARDEN

mar

21 Italiaans Rest. Porto Casa • Earnewâld www.portocasa.nl

Vogelkijkhut

Oksepoel Easter âld wiid

Rengerspôle Wyldlannen

GROU

Grutte

Krite Iel

ter

Bleipet

Geeuw

Hege Warren Aldegeaster Healannen He

Kromme

GROU

Sitebuurster Ee

30 Go

ah ëng

uis

ter

slo

Wa rre n

LEEUWARDEN

2018

Leeuwarden 2018: Earnewâld • De Alde Feanen • Warten

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

SLOEPVAREN

LEEUWARDEN/DRACHTEN N31

1 De

Sig ers

lde

wâ ld

ren

www.aldefeanen.com

Daghuur tot 21.00 u. el

Verhuur van luxe sloepen, zeilboten, toer-/visboten en vakantiewoningen. Al l eOm -Sl

Wikelslân

Tel. +31(0)511 - 53 92 15 De Stripe 22 9264 TW Earnewâld/Eernewoude

ac ht e

Pa ed

Eibertshiem (Ooievaarsdorp)

dy k nt er s Fe a

gr ien Minderts fe an sw ei

iid

13 14

a Ko

• Camping • Jachthaven • Bootverhuur

Utein

e m-Slacht

Alle-O

âl

iid

ei jepetsw Man

Tsjerkepaed

k dy ai Ko

Pettebosk

Manjepetswe i

It West

OUDEGA kk

Wester-

Kom nu genieten op De Veenhoop!

Slo ot

sanning

Eijzengapaed 5 • 9215 VV De Veenhoop Tel. 06 - 46 09 66 10 www.de-veenhoop.nl

Dykfinne

3 Hoannekrite

d uis

Vogelkijkhut

Japkelân

LEGENDA Tourist Information Kanoroute • Kanuroute

re W ol wa r

• Canoeing route • Itinéraire pour canoës

polder

Halber tsma's âldfean

Kano-doorvaartplaats • Kanudurchfahrt • Canoeing channel • Point de passage pour canoës

H o o id a

Kano-overdraagplaats • Kanuumsetzplatz • Canoe transfer point • Points d'embarquement pour canoës

m sl o o t

Mo nn ike

sle

Veer (niet voor auto's) • Fähre (nicht für

men

Headam

Camping • Campingplatz • Campsite • Camping Molen • Mühle • Windmill • Moulins Gratis ligplaats (Marrekrite)

Ie Wide

Liegeplatz • Mooring • Lieu de mouillage

Gratis ligplaats (Marrekrite), vuilcontainer aanwezig Liegeplatz + Müllcontainer • Mooring + waste bin • Lieu de mouillage + vide-ordures

De Veenhoop 2

AKKRUM

Autos) • Ferry (not for cars) • Bac (interdit aux voitures)

sra

Wandelroute • Wanderweg • Walking route • Itinéraire de randonée Ee

ytm

Fietsroute • Radweg • Cycle route • Piste cyclable

Jan Durks-

Drachtster He

awei

Gratis ligplaats (Marrekrite), kamperen toegestaan, vuilcontainer aanwezig • Liegeplatz, Zelten erlaubt + Müll-

DRACHTEN

container • Mooring, camping allowed + waste bin • Lieu de mouillage, camping autorisé + videordures

9 5 ± 2 km

Ka n

± 2 km

Restaurant • Restaurant • Restaurant •

ldy

Restaurant

Kom genieten van onze Hollandse verfijnde keuken Bonnie en Herma Sikkes Kraenlanswei 1 • 9215 VZ De Veenhoop Tel: 0512-461803 • info@itpolderhus.nl www.itpolderhus.nl

LEEUWARDEN

2018

Leeuwarden 2018: Grou

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Poort naar Nationaal Park De Alde Feanen

Tor zum Nationalpark De Alde Feanen

Grou: het waterpark van Leeuwarden

Grou: der Wasserpark von Leeuwarden

Grou is in de zomer een van de gezelligste en drukste watersportcentra van Friesland. Het ligt ten zuiden van de Friese hoofdstad Leeuwarden, in 2018 culturele hoofdstad van Europa. De Pikmar is het huismeer, de “rotonde” vanwaar je naar alle windstreken kunt varen. Naar Sneek of naar Nationaal Park De Alde Feanen en het nu ook per boot bereikbare centrum van Drachten en de Turfroute. Stapsgewijs wordt de plaats opgewaardeerd. Aan het meer verrees in 2014 een nieuw zeilsportcentrum, Zeilcentrum Grou Meet & Eat, met door pleziervaartuigenverzekeraar SON gesponsorde zeilboten. Met dit zeilcentrum en andere nieuwe voorzieningen is Grou een ideale locatie geworden voor een kennismaking

Grou gehört im Sommer zu den geselligsten und lebendigsten Wassersportzentren Frieslands. Das Dorf befindet sich südlich der friesischen Hauptstadt Leeuwarden, die 2018 Kulturhauptstadt Europas sein wird. Der Restaurant • Café • Terras Evenementen • Arrangementen • Catering Pikmar, der „Haus-See”, ist sozusagen ein Kreisverkehr, von dem aus man mit dem Boot in alle Windrichtungen fahren kann. Nach Sneek Raadhuisstraat 18 • 9001 AG Grou beispielsweise, oder zum T +31 (0)566-621528 E info@steiger18.nl Nationalpark De Alde Feanen und sogar ins neuerwww.steiger18.nl dings per Boot erreichbare baute Kirche steht auf einer der vieZentrum Drachtens oder len ehemaligen Inseln, aus denen das zur Turfroute. Warftdorf früher bestand. Um die

met de zeilsport, ook met skûtsjes en andere platbodems. In het dorp en in het naburige Nes zijn zeilscholen. Met een sloep of motorjacht Grou en omgeving verkennen is uiteraard ook mogelijk. Met wat voor vaartuig u ook verschijnt, u kunt in het hart van het dorp aanleggen. Sint Piter De zadeldaktoren van de Sint Piter is een baken voor de beroeps- en pleziervaart. Hij trotseert ’s zomers moeiteloos de belegering door watersporters. De in de twaalfde eeuw in romaanse stijl gebouwde kerk staat op één van de vele voormalige eilandjes waaruit het terpdorp ooit bestond. Rondom de kerk bevinden zich talrijke winkeltjes, cafés en restaurants die de toerist de romantische sfeer van weleer voorschotelen.

Schrittweise wird der Ort aufgewertet: Am See entstand 2014 ein neues Segelsportzentrum, das Zeilcentrum Grou Meet & Eat, dessen Segelbote von SON, einem Versicherungsunternehmen für Freizeitboote, gesponsert wurden. Dieses Segelzentrum und andere neue Einrichtungen machen Grou zum idealen Ort für ein Kennenlernen des Segelsports, unter anderem mit den historischen Skûtsjes und anderen Plattbodenschiffen. Im Dorf selbst und im Nachbarort Nes gibt es Segelschulen. Grou und Umgebung mit einer Schaluppe oder Motorjacht entdecken ist natürlich auch möglich. Egal mit welcher Art Boot Sie unterwegs sind: Sie können im Herzen des Dorfes anlegen.

www.oostfriesland.info www.frieslandtravel.nl www.frieslandholland.nl

Sint Piter Der Satteldachturm von Sint Piter ist ein Wegweiser für die Berufs- und Sportschifffahrt. Im Sommer trotzt er mühelos der Belagerung durch Wassersportler. Die im 12. Jh. im romanischen Stil er-

Grou, centre • www.grouholland.nl

Kirche gruppieren sich zahlreiche Geschäfte, Kneipen und Restaurants, die die Touristen in die romantischen Zeiten von Einst zurückversetzen. www.oostfriesland.info www.frieslandtravel.nl www.frieslandholland.nl

www.grouholland.nl

17:00 uur

Tel. 0566 62 00 58

17:00 uur

LEEUWARDEN

2018

Leeuwarden 2018: Grou

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Gateway to National Park De Alde Feanen

Porte vers le parc national De Alde Feanen

Grou: Leeuwarden’s Water Park

Grou : le parc aquatique de Leeuwarden

In the summertime, Grou is one of Friesland’s busiest and most pleasant water sports centers. It lies to the south of Leeuwarden, the 2018 European Capital of Culture. The local lake, the Pikmeer, functions as a sort of roundabout, from which you can navigate in all directions. Towards Sneek, for example, or National Park de Alde Feanen, and now also Drachten, the center of which has become accessible byboat, and the Turf (peat) Route. The town of Grou is gradually undergoing an upgrade. In 2014 a new sailing center was built on the lakefront: Zeilcentrum Grou Meet & Eat, offering a fleet of sailboats sponsored by pleasure craft insurance company SON. This sailing center and other new facilities have made Grou the ideal location to get familiar with sail-

Durant l’été, Grou est l’un des centres de sports nautiques les plus animés et les plus visités de la province néerlandaise de Frise. Ce village se situe au sud de Leeuwarden, la capitale de la Frise et capitale européenne de la culture en Sint Piter 2018. Le Pikmar est le lac The saddle roof tower of the Sint Piter is a beacon for professional and de la région, une sorte de « pleasure sailors alike. In the sumrond-point » permettant de mer the church stands steadfast and naviguer dans toutes les diproud, despite being besieged by rections : vers Sneek ou vers water sport enthusiasts. le parc national De Alde FeaIt was built in Romanesque style in the twelfth century and stands on nen, mais aussi vers le centre one of the numerous former islands de Drachten désormais acwhich once made up the terp village. cessible également par baAround the church there is a cluster of shops, cafés and restaurants which teau et vers la Turfroute, la « route de la tourbe ». give tourists a taste of the romantic ing activities, including skûtsjes and other flatbottom boats. Grou and the neighbouring village of Nes both feature sailing schools. Of course, it is also possible to explore Grou and its surroundings by sloop or motor yacht. No matter what type of craft you man, the boat can be moored in the heart of the town.

atmosphere of yesteryear.

Grou est de plus en plus mis en valeur. Un nouveau centre de voile s’est installé sur le lac en 2014, le Zeilcentrum Grou Meet & Eat, avec des bateaux à voile sponsorisés par SON, assureur de bateaux de plaisance. Ce

www.oostfriesland.info www.frieslandtravel.nl www.frieslandholland.nl

Sint Piter • www.grouholland.nl

centre de voile et d’autres nouveaux équipements ont fait de Grou un endroit idéal pour découvrir le sport de la voile, également avec des voiliers hollandais skûtsjes et d’autres bateaux à fond plat. Grou et le village voisin Nes comptent plusieurs écoles de voile et il est bien entendu aussi possible d’explorer Grou et ses environs en canot ou en yacht à moteur. Quel que soit votre type de bateau, vous pourrez accoster au centre du village. Sint Piter La tour en bâtière de Sint Piter est une balise pour la navigation professionnelle comme plaisancière. En été, il fait face, sans aucun problème, au siège des amateurs de sports nautiques. L’église en style roman, construite au douzième siècle, est située sur une des nombreuses anciennes îles dont se composait jadis le village de tertre. Autour de l’église, il y a de nombreuses boutiques, cafés et restaurants qui offrent au touriste l’ambiance romantique d’antan. www.oostfriesland.info www.frieslandtravel.nl www.frieslandholland.nl

Zeilcentrum Grou • www.grouholland.nl

Escape 750 (tot 10 pers.) Makma (tot 8 pers.) Oud Huijzer (tot 6 pers.)

LEEUWARDEN

2018

Leeuwarden 2018: Grou

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

KLIF

HOFLAN

KLIF

LEEUWARDEN

DOB BE

WARTEN/ WERGEA BOSKSLEAT

FRISIA

JAG GARDE

KEN OERHAELSPAED

PARKSTR.

FRIE SEM A S TR JIT TE

DE KOF FE

DE BO EIJE R

DE BO EIJ ER

DE FUKE

KU PE

WA RIN G

IT R OE R

FOARN

DE WA RIN G

IT R OER

DE S KEA KELS

DE IEL

GEDEMPT E

SKA VER IJ

WESTE RBUUR T

BREGE

IT BUTER-

BLO M

SWANNEBLOM

SONNEM A

DE SKEAKELS

DE SNOEK

DE FISKER

DE BO L

DERT

DE SK EAKEL S

ER RP KA DE

EIJER DE BO

NGEL DE SETA

TIC HTSET

DE BO ECH

RO EF

DE BEARS

MR.

DE TICHTSET

DE RFOA CHT PLE

DE FUKE

DE VLE T

DE BLE I

HEERENVEEN JOURE / ZWOLLE

IT SKUTSJE

AAK

DE KOFFE

ABBEMA

GA LLIN TJA

BURSTUMERDYK

DE SKOU

DE DOBER

DE SETANGEL

IT FJILD

BO DE

ER OEIJ DE B

ER DE TSJOTT

DE JOL

. KON

TROEL STRA WEI D IT FJIL

TSJOTTER

GJALTEMA

FIS KER

P.J.

DE TSJALK

TOETSMA OF H A EM EK

Sportvoorzieningen

A TRA OOS TERG OOS

SUDFINNE

MINIAWIER

A SM JET

School- en

E INN DF SU

AR CH

OOSTERHOUTSTR

ITTE STRJ STRA OUW H C S DR. LINE IDDE DE M

T PLUU

1E OOSTER

MOLEN STRAA T

AAT STR GOO TER OOS

STR AAT

2E OOSTER

PAVIL

TE TRJIT JIPS NIJ D

SWANNE

IA SIN

RD SWU

T RA A ISST I NHU AWE UWE LSTR J. NIE ROE P.J. T MR.

RGOO OOSTE

H BOARC A HOF EKEM

RA ST ER IG RE

14 GROU

ER WI GA N I L AL

A XM HO

D- LYTS AR BLI JEM NO

X MA HO

GA IN AL GH

L WA

DA AL

G WE NS TIO STA

AT TRA VITS KIE

AT RA OST UTT AT GR STRA MP DO ER RO AT

WEI SMA OED

A GR

EI OEDSMAW

IN ER SW

G WE NS TIO A T S

RAAT PARKST

AT TRA UURS TUREL

WEI SMA OED

JIRNSUM SNEEK

WEI SMA OED

OEDSMAWEI

Y FABR

WIJDE STE DOORBRAAK EG

MR. P.J. TROELSTRAWEI

H 25 H 18,5

G WE NS TIO STA

U DE BUORKERIJ

E GRO JOCHT

PAAD

ZEVEN HUIZEN-

BIENSMA

BB H 33

DOUWEMASTRAAT PAD KL. MOLEN N RE BU

TSJETTEHUIS

BIENSMA I

A32

PLEIN SKILER WC IJ RA ADHUIS STR.

SUD ERK ADE

DE FINNEN

8 13 HALBERTSMPIN A

IT MOLELAN

H 18,5

EG AW LM VO

JISTER

WEI VISSER J.W. DE

WAACHSHAVEN

BIENSMA

E AD EK UW NIE ERKSTRAAT H GR OFSEFT

NOORDERDWARSSTR.

IJsbaan

HAVEN

DE SEIZE

BIENSMA II

BLI

DE SEIZE DE MULDYK

HOOFD STRAAT

DE FINNEN

ER SWE I

H 30

DE MULDYK

H BO UZESK

KLIF

SINGEL

BOO GSTR .

BURD LEEUWARDEN

2018

Leeuwarden 2018: Grou

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

ABUR DDV E R T E E R D E R S

DE MEAR

10 ± 2 km

LIJTE YN ‘E

LIJT E

YN ‘E LIJTE

Dierenspeciaalzaak

Jan & Japke

7 Rondvaarten Grou • Grou www.rondvaartengrou.nl

YN ‘E

Waterpark Yn’e Lijte

5 Grouwster Vlet • Grou www.grouwstervlet.nl 6 Warber Jachtservice • Grou www.warberjachtservice.nl

SEINPOLLE

Pont De Burd

LLE

PO SEIN

GEAU

8 Restaurant Steiger 18 • Grou www.steiger18.nl

• Hengelsportartikelen • Schoenen • Sandalen • Klompen • Laarzen

9 B&B De Thuiskamer • Grou www.dethuiskamer.nl

... en alles voor uw dieren!

10 Restaurant Trije Hûs • Grou www.trijehus.nl

Dierenspeciaalzaak Jan & Japke Hoofdstraat 40 • NL-9001 AM Grou Tel. +31 (0)566 - 62 31 40

Ruime keuze bij:

11 Vakantiepark Yn’e Lijte • Grou www.ynelijte.nl 12 De Oude Seylmakerij • Grou www.oudeseylmakerij.nl

VEN SHA LING HEL WC

13 Watersporthostel Oer ’t Hout • Grou www.nedhostel.nl RD BU

DRACHTSTER

ERWEG

ER-

ME ER SW E

PIKMAR

2 14 T

15 Botenboulevard Aquaverium • Grou www.aquaverium.nl

VELDSTRAAT

RD BU

14 Watersportbedrijf Anja • Grou www.wsbanja.nl

VELDSTRAAT

LJOENSTRAAT

2 WEG

PARALLELSTR.

MEERS-

RAAT PR.

AN TK

RIE

DE TYNJE

INS

TR. NES IRE PR.

AAT SMTR PR RD ARIJKE . A MA P STR. R ER RGRIE . TST R. B R.

AT TRA NAS ULIA

PR. BEA TRIX WEG

TRA

4 L

S NA MI EL LH WI AT STRA AAL KAN

... daar vaart u wel bij!

Biensma 5 • NL-9001 XZ Grou Tel: +31 (0)6 - 22 52 37 96 of: +31 (0)6 - 31 96 02 38

www.jachtverhuurhofstra.nl TUM GOA

PEANSTER IE Heerlijke koffie • Borrel & hapjes • Hamburgers • Luxe tosti’s & wraps • Eigen variant op de pizza • Soep en broodjes • Dag-plates

Prinses Wilhelminastraat 3 9001 KE Grou Tel. 06 - 15 58 57 95 info@zeilcentrumgrou.nl www.zeilcentrumgrou.nl

LEEUWARDEN

2018

E H T U EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Kunst en Kitsch Route in Leeuwarden Tekst: Andries Veldman, Leeuwarden Fotografie: Simon van der Woude, Leeuwarden

map Zie kaart/See nr. 1 47 46 e pag./pag

De journalist, Andries Veldman. The journalist, Andries Veldman. www.liwwadders.nl

Vanaf het station wandelt u langs een plaquette met een gedicht van Anne Vegter (voor de deur van café Wouters) en ziet u links het voormalige Aegonkantoor met in de hal een kunstwerk van Sol LeWitt (de beroemde Amerikaanse kunstenaar leverde het concept voor deze geometrische muurschildering die door anderen is uitgevoerd ter gelegenheid van de opening van het Aegongebouw; het gebouw is alweer door de verzekeraar verlaten). Rechts bevindt zich het ooit befaamde hotel De Kroon met de rijke kunstverzameling van eigenaar Pim Regnery, die zijn clientèle soms liet afrekenen met een schilderij. Zo ziet u maar weer: er valt op deze tocht meer niet te zien dan wel.

A L I W W

Maar vooruit: aan ons zal het niet liggen. Vandaar ook dat deze route zich beperkt tot de onderwerpen Kunst en Kitsch. Lastig om dat in een dag tot u te nemen. Daarom verwijzen we naar aanvullende informatie op het internet. Bekijk dat vooral thuis op uw bank, we willen niet dat u de halve route op uw mobieltje staat te koekeloeren.

hem over zijn schip, pannenkoeken en zelfs kurkvloeren en uw oren beginnen te klapperen. We lopen verder naar het echte kitsch van Koos Reinsma aan de wand van het leuke café Het Wapen van Leeuwarden. Recht tegenover het café ziet u het bijzondere pand van architect Piet de Vries. Meteen naar rechts en daar staat het Fries Museum. Op naar de koffie bij bras-

serie Thús.

3 Pannenkoekenschip Willemskade 69 8911 AZ Leeuwarden

5 Fries Museum (onderin brasserie Thús) Wilhelminaplein 92 8911 BS Leeuwarden

Het Fries Museum is op een bijzondere wijze tot stand is gekomen, namelijk door een schenking van architect Abe Bonnema die een bedrag van

Aan de overkant het kantoor van de VVV, een door de gemeente Leeuwarden verwaarloosde club marketeers. Leeuwarden en pr? map Zie kaart/See Trek ons de bek niet nr. 3 47 46 e pag./pag open. Rechts ligt het Pannenkoekenschip Pannenkoekenschip. van Max Tuik, een man Pancake ship. met een verhaal. Vraag www.pannekoekschipleeuwarden.nl

Villa De Kroon

201

Welkom in Leeuwarden! Als u van plan bent slechts één dag te blijven en toch alles wilt zien, denk nog eens goed na. Dat redden we natuurlijk niet. We hebben Hans Vredeman de Vries en Escher in de aanbieding en ook nog Rembrandt van Rijn. Ook Jugendstil en Art Deco komen we tegen op ons pad door de stad. We brengen een bezoek aan de delicatessenwinkel van Hielkje van der Molen en drinken koffie bij brasserie Thús. We komen te spreken over de echte Liwwadders zoals Ad Fahner en Jes Wassenaar. En we berichten u over hen die de stad zijn ontvlucht: Jan Jacob Slauerhoff, Gerrit Benner en Piet van der Hem. En dit is nog maar een kleine greep uit wat Leeuwarden te bieden heeft.

LIW WAD

HENT T U

Deel

Culturele Hoofdstad van Europa 2018

RDEN•

Leeuwarden: Kunst en Kitsch Route

8.NL L

maar liefst 18 miljoen euro naliet onder bijzondere voorwaarden: een museum op of aan het Wilhelminaplein met speciale aandacht voor architectuur (tentoonstellingen hierover in dit nieuwe gebouw). Natuurlijk was dat Fries Museum er allang. Dat is ooit ontstaan uit de privécollectie van een notaris (Hoe flikken die dat toch altijd? Mevrouwtje, ik weet wel een bestemming voor uw porseleinen servies?) Het museum was eerder gevestigd aan de Turfmarkt – we lopen er straks nog langs en misschien heeft u het ooit wel eens bezocht. Maar het bijzondere van het huidige museum is dat een architect met zijn schenking over zijn graf heen regeert. En hoe! Want wat zijn schenking precies inhield, is tot op de dag van vandaag onbekend gebleven. Toezichthouder Ed Nijpels houdt nog altijd zijn mond ferm gesloten. Hoe het ook zij: Leeuwarden heeft er een bijzonder gebouw aan overgehouden, dat gemaakt is door architect Hubert Jan Henket uit het Brabantse Esch. Bonnema bewonderde deze vakman, vooral vanwege diens minutieuze aandacht voor details. Zelf stond Abe Bonnema garant voor de gebouwen van Nationale Nederlanden (naast het centraal station in Rotterdam) en ook van de Leeuwarder rechtbank (aan het Zaailand, naast

Vervolg op de volgende linker pagina

Fries Museum / Frisian Museum

LEEUWARDEN

2018

Leeuwarden: Art and Kitsch Walk

ENT

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Art and Kitsch Walk Leeuwarden European Capital of Culture 2018

Text: Andries Veldman, Leeuwarden Photography: Simon van der Woude, Leeuwarden

Part

Welcome to Leeuwarden! If you are planning to stay for only one day and still see everything, think again. It simply can’t be done. Our walk features famous artists such as Hans Vredeman de Vries and Escher, as well as Rembrandt. There will be several fine examples of Art Deco and Jugendstil for you

up your plans, which is why we’ve restricted ourselves to the subject of art and kitsch. It’ll be a challenge to fit everything into one day, so we suggest you look up background information on the internet. Be sure to do so in a comfortable chair; during the actual walk we want your full attention.

walls of which feature some prime kitsch by local artist Koos Reinsma. Directly across the square is an extraordinary building by architect Piet de Vries. To your Right, you’ll find the Fries Museum and the museum café. 3 Pancake ship Willemskade 69 8911 AZ Leeuwarden

map Zie kaart/See nr. 5 47 46 e pag./pag

Brasserie Thús, gevestigd in het Fries Museum. Brasserie Thús, located in the Frisian Museum. www.cafe-thus.nl it? Madam, I happen to know the perfect place for you to keep your china!). The old museum was on the Turfmarkt, it’s on our route. You may have visited it in the past. What is reThe history of this building is quite markable about the present buildcontroversial. When he died, architect Abe Bonnema left the considera- ing is how the architect has managed ble sum of 18 million euros to the city to exert influence upon city planning from beyond the grave. The exact to be spent on the construction of a new museum on the Wilhelminaplein conditions were never disclosed. To this day supervisor Ed Nijpels has with special emphasis on architeckept his mouth firmly shut.

The walk starts at the railway station. On our way to the town centre, in front of Café Wouters, you’ll find a plaquette with a poem by our current national poet, Anne Vegter. To the left are the former offices of insurance company Aegon. The hallway features a work of art by Sol LeWitt. The famous American artist proDe fotograaf, Simon van der Woude. vided the concept for The photographer, Simon van der Woude. this geometrical mural www.simonvanderwoude.nl (which was executed by others) to celebrate the opening to admire. We’ll be visiting of the building. To the right stands a shop filled with Frisian the once renowned Hotel De Kroon. delicacies and drinking cof- Its owner, Pim Regnery, sometimes fee in the new museum. let his customers settle their bills with We’ll discuss prominent cit- artwork in lieu of cash. He was faizens such as Ad Fahner and mous for his art collection. As you by now may have noticed: this walk feaJes Wassenaar and bring tures quite a few elements that are you up to date on others no longer open to the public.

Frisian museum (with beneath brasserie Thús) Wilhelminaplein 92 8911 BS Leeuwarden

IC Gouden terpvondsten in het Fries Museum. Golden mound finds in the Frisian Museum. www.friesmuseum.nl

On the opposite side of the street is the VVV, a group of city marketeers largely ignored by the council. Leeuwarden and PR? Let’s not get into that. We now continue our way towards the pleasant café Het Wapen van Leeuwarden (The Arms), the

12 Voormailg huis van bewaring De Blokhuispoort Former prison De Blokhuispoort

RDEN•

who left long ago: the writer Jan Jacob Slauerhoff and the painters Gerrit Benner and Piet van der Hem. This is only a fraction of what Leeuwarden has to offer. But we don’t want to mess

map Zie kaart/See - 47 nr. 5 pag./page 46

ture. Of course, there already was a Fries Museum, created to house the private art collection of a notary. (How do these people go about

No matter: Leeuwarden has gotten a remarkable building out of the deal, designed by architect Hubert Jan Henket. Bonnema was a fervent admirer of Henkets’s painstaking attention to detail. Bonnema’s own creations include the Nationale Nederlanden buildings, adjacent to Rotterdam’s Central Railway Station and the Leeuward-

Continued on the next right page

Fries Museum / Frisian Museum

LEEUWARDEN Leeuwarden: Kunst en Kitsch Route

Kunst en Kitsch Route in Leeuwarden Deel

het Fries Museum), beide voorbeelden van robuuste no-nonsense architectuur. Als we over Hubert Jan Henket spreken, dan hebben we het over eerste klas bouwkunst. De architect - of liever: zijn assistente die het heft in handen nam - heeft oog voor klei-

Mooi neergezet en goed uitgelicht. Eigenlijk hoort een stad er zo uit te zien als de etalage van Geke: mooie objecten, goed uitgelicht en neergezet; een en al verrassing. Heeft u tijd over? Dan hup naar de galerie in Harlingen! Instappen op het centraal station, perron 1.

eens architect, in de pen. Op magistrale wijze werd de magistraat afgeserveerd. Ieder zijn vak, aldus Chris Vegter. U loopt verder langs het gebouw van de voormalige Coöperatieve Zuivelbank (later Friesland Bank, nu Rabobank) en komt langs het Beursgebouw naar de Mercuriusfontein. Dit is nou eens kitsch van het zuiverste water. De god van de handel staat met zijn kont naar de stad en zijn fontein pist armetierige straaltjes. Vertelt dit beeld van Gustav Adolf Bredow uit 1923 het Leeuwarder verhaal? Leeuwarden en fonteinen: het zijn twee onverenigbare grootheden. We lopen verder langs het gebouw Amicitia en de voormalige Amrobank. Links zitten de hoeren in hun panden aan de Weaze en rechts ligt de ark ARK Fryslân van Gunnar Daan. Daan is eveneens een topper als het om architectuur gaat. Maar ook hier plaatsen we kanttekeningen. De ark is klam en vochtig in de winter en be-

• Galerie De Vis

Noorderhaven 40 8861 AN Harlingen

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

gebouw van het zuivellaboratorium maar moest zich met de spits tevreden stellen. Het gebouwtje is vooral in trek bij de tippelaarsters van het Leeuwarder wallengebied dat u zojuist bent gepasseerd. 12 De Blokhuispoort Blokhuisplein 40 8911 LJ Leeuwarden

De voormalige gevangenis de Blokhuispoort is een gebouw met een rijke geschiedenis. Dr O, de Berkelse huisarts zat er jarenlang vast, de enige Nederlander die maar liefst twee keer tot levenslang werd veroordeeld, Jut (van ‘de kop van’) was een andere bekende gevangene. We kennen allemaal de charmeur en man van de thermische lans Age M. Ook de roemruchte Overval uit de Tweede Wereldoorlog vond hier plaats. Nu is het gebouw in eigendom van stichting Boei en deze cultuurorganisatie tilt hier een verblijfs- en cultuurcentrum van de grond. Maar voorlopig zijn de vergadertijgers van Culturele Hoofdstad 2018 er neergestreken. Loopt u gerust naar binnen. Hier zijn verschillende bedrijfjes gevestigd. Kunst en kitsch? Oordeelt u zelf. We gaan terug naar de straat en lopen in de richting van de Druifstreek. Rechts staat meteen alweer een bijzonder pand van de hand van architect Piet Detail etalage van Geke Westenberg. de Vries (een tentoonDetail shop window of Geke Westenberg. stelling over zijn werk www.galeriedevis.com is in voorbereiding). nauwd in de zomer. De schippers (de Langs kapper Bas loopt u de Nieuark is in beheer bij de welstandscomwe Oosterstraat in. Even verderop zit missie Hûs en Hiem) proberen er een Hielkje van der Molen. Zij is de ennieuwe gebruiker voor te strikken. thousiaste verkoper van Friese streekWe lopen nu naar de voormalige geen souvenirproducten. Er tegenover vangenis De Blokhuispoort. Voor zit de kunstwerkplaats Smoel die vrij u doemt de spits op van een afgetoegankelijk is. Slagerij Velstra serbroken gebouw. Leeuwarden-kenner Hendrik ten Hoeve maakte zich Vervolg op de volgende sterk voor het behoud van het hele linker pagina

U loopt nu terug richting het Fries Museum en eigenlijk valt bij iedere stap wel een verhaal te vertellen. Diezelfde Bonnema keurde namelijk zijn eigen ontwerp van de rechtmap Zie kaart/See nr. 7 bank (rechts) tijdens 47 46 e ag pag./p de behandeling van Het voormalig IWGL-gebouw ‘De waterleiding’. de welstandscommisThe former IWGL building “De waterleiding“. sie af. Hoe vindt u die? Bonnema was een eine, maar o zo belangrijke zaken die genwijze kerel – hij overleed in 2001 het geheel tot een monumentaal obdie in een haat-liefde verhouding met ject smeden. We kunnen er in LeeuLeeuwarden stond. Met het rode gewarden van leren. Toen hij zag dat de meentebestuur (momenteel: PvdA met bijwagens CDA en PAL/Groenrechthoekige buitentegels in het verkeerde model werden gelegd, trok de Links) had hij weinig op, tenminste dat zei hij. Maar wat velen niet architect direct aan de bel. De trap weten: hij kreeg toch verrassend veel in de foyer ergert hem nog altijd. Die sluit niet perfect aan op de etage. Het opdrachten van deze bestuurders. zijn slechts millimeters, maar Henket Zelfs een stadswijk als Aldlân en het c.s. geven er hun visitekaartje mee af. gebouw van de sociale dienst aan het Wij zeggen: meer Henket! Want kijk Vliet mocht hij ontwerpen. nu eens naar de lange rij modernistiNaast de rechtbank staat het voormasche panden aan de noordzijde van lige gebouw van de IWGL. Het gehet plein. De rij is van de hand van bouw wordt ‘de waterleiding’ geSjoerd Soeters en die heeft elders wel noemd. In de kantine op het dak werbeter werk afgeleverd. We komen den ooit landelijke schaakwedstrijnog over hem te spreken. den gehouden. Ook over de Elfstedentocht werd hier vaak vergaderd. Tijdens deze route tonen wij u mooie Dit ontwerp is een fraai staaltje jaren zeventig architectuur. Het gebouw is zaken en ook lelijke. U bent er klaar van Jo Vegter. Kunsthistoricus Huub voor? Na het kopje koffie loopt u Mous noemde hem een ‘vergeten naar een van de fraaiste etalages modernist’. Toen een magistraat van van Leeuwarden. Ach, laten we het de rechtbank eens opperde dat dit ‘lemaar de fraaiste noemen. De etalage wordt beheerd door Geke Weslijke ontwerp’ wat hem betreft wel tenberg van galerie De Vis in Harlinkon sneuvelen ten gunste van de uitgen. Geke verrast ons regelmatig met breidingsplannen van de aanpalende rechtbank, klom zoon Chris, evenbijzonder sculpturen en schilderijen.

2018

Kunstwerkplaats / Art workplace Smoel

Kleintheater / Small theater De vier Pelikanen

LEEUWARDEN Leeuwarden: Art and Kitsch Walk

Art and Kitsch Walk Leeuwarden Part

er Courthouse on the Zaailand, to the right of the new museum. Both are examples of robust, no-nonsense architecture.

warden’s most impressive shop windows. Responsible for this delightful outlay is Geke Westenberg, of art gallery De Vis in Harlingen. Geke makes a habit of surprising us with remarkable sculptures and paintings. All is well-placed and spotlighted. If you have a few hours to spare, be sure to take the train to Harlingen and visit her gallery!

them the outline for an entire city district (Aldlân) and the Social Services building on the Vliet. Next to the courthouse stands the former IWGL building, popularly dubbed The Waterworks. National chess matches were once held in the company canteen on the roof. This was also the venue for meetings concerning the Elfstedentocht (Eleven City Skating Tour). The building is an impressive example of 1970’s architecture. It was designed by Jo Vegter. When a court magistrate suggested that ‘that eyesore’ be demolished and replaced with an extension of the courthouse, his son Chris Vegter took pen in hand. The magistrate didn’t stand a chance. Each to his own, Vegter jr. said.

• Gallery De Vis map Zie kaart/See - 47 nr. 28 pag./page 46

Noorderhaven 40 8861 AN Harlingen Now, lets’s trace our steps back to the Fries Museum. Every step holds a story. The Bonnema we just discussed, once voted against the council to strike his own plans for the courthouse building to your right. How about that? Bonnema, who died in 2001, was a stubborn fellow, stuck in a love-hate relationship with local socialist government. He was no great fan of the Reds, at least that’s what he said. Not many people know this, but in fact these officials granted him a surprising number of commissions. Among

De Centraal Apotheek (Art Nouveau, 1905). The Centraal Apotheek (Art Nouveau, 1905) www.rijksmonumenten.nl When we mention Hubert Jan Henket, we’re talking about first-rate architecture. This architect (and/or his assistant, who took over at a certain point) has a fine eye for the small but so important details that forge a monumental whole. We can learn a thing or two from him here in Leeuwarden. When he noticed that the rectangular tiles on the outside had been laid in the wrong pattern, he immediately took action. The stairway to the foyer remains an eyesore to Henket. The transition to the upper floor is not a perfect fit. A matter of mere millimetres, but quite annoying if perfection happens te be your trademark. Therefore, we say: we want more Henket! Just take a look at the long row of modernistic buildings on the north side of the square. They were designed by Sjoerd Soeters, who has done better work elsewhere. We’ll get back to him later on. In the course of this walk we’ll be showing you examples of the beautiful and the not-so-beautiful. Are you ready? After coffee in the museum café we head towards one of Leeu-

2018 EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

er bigshot in the field of architecture. We have our reservations, though. The vessel is damp and clammy in the winter and stuffy in the summer. The shipmasters (the ark is run by the local commission supervising the external appearance of buildings, Hûs en Hiem) are now looking for a new occupant. 12 De Blokhuispoort Blokhuisplein 40 8911 LJ Leeuwarden

Now you resume your walk, passing the former Coöperatieve Galerie Bonny Dijkstra. Zuivelbank (later the Gallery Bonny Dijkstra. Friesland Bank and www.kunstuitleenfriesland.nl currently the RaboBank) and the Beurs (Exchange), on your way to the Mercuriusfontein. We now continue our way towards This is a true example of kitsch. The former prison de Blokhuispoort. In god of commerce stands with his front of you, the steeple of a tornback to the city cendown building. Expert on everything tre, while his fountain concerning Leeuwarden, the late ejects pathetic little Hendrik ten Hoeve did his utmost squirts. Does this statto preserve the former Dairy Laboue (1923) by Gustav ratory, but in the end had to make Adolf Bredow stand for do with the steeple. It is a popular the real story of Leeumeeting-spot for the hookers of the warden? Leeuwarden Weaze. and fountains: two irreconcilable quantities. The Blokhuispoort has quite a history. Many famous Dutchmen were incarLet us carry on now, cerated here, such as poison-monger map passing the Amicitia Dr. O, the only prisoner ever to reZie kaart/See - 47 nr. 1 building and the forceive two life sentences. Also burglar pag./page 46 Age M., famous for both his charm Kunstwerk onder de overkapping van het Leeu- mer Amro Bank. To the left, we have the and his skill with a thermal lance. warder station, gemaakt door René Knip met tekred-light district/street The Overval (Raid) took place here sten van dichter Tsead Bruinja. Art under the roof of the Leeuwarden station, made Weaze and to the right, Gunnar Daan’s Continued on the next right de by René Knip with texts by poet Tsead Bruinja . ark. Daan is anothpage www.atelierreneknip.nl • www.tseadbruinja.nl

Spits van het zuivellaboratorium / Steeple of the Dairy laboratory

Leeuwarder dichter Melvin van Eldik / Poet Melvin van Eldik

LEEUWARDEN Leeuwarden: Kunst en Kitsch Route

Kunst en Kitsch Route in Leeuwarden Deel

veert broodjes met fijne vleeswaren.

16 Slagerij Velstra (Jack Melein) Nieuwe Oosterstraat 2a 8911 KN Leeuwarden

U keert nu op uw schreden terug. Aan de overkant is de galerie Ogenblik gevestigd. Een robuust kunstwerk van Ids Willemsma staat op de hoek van de straat, het grote hekwerk is getiteld Ode aan het riet (provinciehuis) is van Hans Pulles en even verderop is het atelier van Monique Dijksman. Nu rechtsaf en u loopt in de Heerestraat. Meteen links staat het monumentale pand van edelsmid Erik Smit. U passeert de achterkant van stempelfabriek van De Haas en De Boer. Even verderop komt de warmte van de Kimberly Club u tegemoet en de geuren van de coffeeshops De Os en Miami. Het grote gebouw aan uw

Kunstwerk van Ids Willemsma. Artwork of Ids Willemsma www.idswillemsma.nl rechterhand is het provinciehuis, de hier wel geslaagde nieuwbouw is van Sjoerd Soeters. U stapt nu rechtsaf de Korfmakersstraat in. Het is de straat van de gemiste kansen. Wat zou er hier een mooi terrasje passen met heerlijke stoelen in plaats van die afgezaagde banken die er nu staan. Galerie De Ekster was er ooit gevestigd op nummer 1. We herinneren ons nog de stripwinkel. De straat le-

vert een constante strijd tegen de verloedering. Dus: op naar de Tweebaksmarkt.

Kanselarij Turfmarkt 13 8911 KS Leeuwarden

20 Leeuwarden Lounge Korfmakersstraat 13 8911 LA Leeuwarden

Meteen links ziet u het gebouwtje van verzekeringsmaatschappij Utrecht. Het is een sterk staaltje Art Nouveau. Klop op de deur, want als beheerder Dirk Jan van Ravesteijn aanwezig is, laat hij u het pand graag zien. 22 De Vier Pelikanen Tweebaksmarkt 48 8911 KX Leeuwarden

We lopen verder en komen namen tegen waarachter roemruchte geschiedenissen schuil gaan: Van Sminia, Slauerhoff en Ritske Boelema. Dan komen we bij een pand met een recente geschiedenis: de voormalige griezelkelder van Wiepie Wiersma (hoekpand Koningsstraat), een illuster figuur uit de Leeuwarder historie. Wiersma probeerde met zijn attributen een graantje mee te pikken van het in de jaren zestig doodse museum aan de overkant van de straat. Op de andere hoek het Huis van Eysinga (tot voor kort gewoon Eysingahuis), waar het Fries Museum eerst gevestigd was. We lopen langs de Kanselarij (1571), het was de voormalige zetel van het Hof van Friesland, en komen bij de voormalige entree van het Fries Museum, een ontwerp van Gunnar Daan. Onder de grond ligt een tunnel die beide museumgebouwen aan elkaar verbindt. Opnieuw een compromis, waar niemand nog aan herinnerd wil worden.

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

voerd) en die van Etienne Elias, Bram van Velde en Yvan Theys. Aan de overkant zit Dirk Beintema achter zijn ezel met landschappen. Over de brug komen we terecht bij antiek- en curiosawinkel Panta Rei en

Aan de overkant ziet u een plateau dat gemaakt is door Rob Nypels. Het idee om de hele wand met plateaus te vullen stierf helaas in schoonheid. Op het dak staan de De steenbok en de raven van Gerard Groenewoud en Tilly Buij. De Leeuwarder kunstenaars laten het volgende over map hun kunstwerk weten: Zie kaart/See de betekenis van dit - 47 nr. 16 pag./page 46 kunstwerk wordt overSlagerij Velstra. gelaten aan de beButchery Velstra schouwer. Waarvan www.slagerijvelstra.nl akte. Verderop staat het pand van Martin Winters (multikunstenaar) en hier- even verderop ons stedenbouwkundig paradepaardje de Centrale Apona komen we aan bij de panden van theek (art nouveau, 1905). Op de Johan de Vries, de man die ooit als student een tekening van Rembrandt hoek naast de vishandel stond ooit het pand van multi-activist Alexanontdekte op de vrijdagmarkt. Die teder Cohen (socialist, anarchist, mokening werd hem vervolgens ontfutnarchist). De forse muur die loopt seld door een van zijn docenten. In van Turfmarkt naar Voorstreek was het Fries Museum zwaaide ook Wim bedoeld ter camouflage van de grivan Krimpen enige tijd de scepter. bus langs het grachtje. De lichttoren Hij ontfermde zich over de collectie wordt binnenkort in oude luister hervan de wereldberoemde in Leeuwarsteld. den geboren graficus Maurits Escher waarvan hij vond dat die beter op zijn We lopen naar ijssalon La Venezia aan de Nieuweburen. Via de Voorplaats was aan het Lange Voorhout streek komen we langs nummer 62, in Den Haag. Ons bruisende college het voormalige Amelandshuis. Het lette weer eens niet op. gebouw is een staaltje van erbarmelijke architectuur. Gelukkig hebben we 26 Galerie De Vries de fotoâ&#x20AC;&#x2122;s nog. Turfmarkt 1 9011 KS Leeuwarden Galeriehoudster Jeannine de Vries toont u de meesterwerken van Anne Feddema (Feddema zet uit principiĂŤle motieven geen stap in het nieuwe Fries Museum, ooit vanwege de buitengewoon amateuristische handelswijze van een van de medewerkers van het museum. Iets dat hij als symptomatisch beschouwt voor het beleid dat in dit museum wordt ge-

Het monumentale pand van edelsmid Erik Smit The monumental building of gold- and silversmith Erik Smit

2018

Kanselarij, Chancellery

Even verderop passeren we de Bonifatiuskerk. Dit is opnieuw kitsch van het zuiverste water (Cuypers). We komen nu aan bij het pand (nummer 80) waar Francois Haverschmidt (Piet Paaltjens) werd geboren. Vanaf dit punt ziet u onze eerste wolkenkrabber in volle glorie. Kunst of kitsch?

Vervolg op de volgende linker pagina

LEEUWARDEN Leeuwarden: Art and Kitsch Walk

Art and Kitsch Walk Leeuwarden Part

in World War II, a heroic and succesful attempt to liberate freedom fighters about to be executed by the Germans. The building is currently exploited by the Boei Foundation, who are busy setting up a hostel-cum-culturmap al centre. For the moZie kaart/See ment however, it is the pag./page 46 - 47 nr. 26 domain of Culturele Galeriehoudster Geja Broers. Hoofdstad 2018 (EuGallery proprietor Geja Broers. ropean Capital of Culwww.kunsthandeldevries.nl ture) and its confersteps further along we are enveloped ence tigers. Feel free to take a look around the corner. Sever- by the erotic warmth of the Kimberly Club and the heady fumes emanating al small businesses are housed here. from coffeeshops Miami and The Os. Art or kitsch? Decide for yourself! 16 Butchery Velstra (Jack Melein) Nieuwe Oosterstraat 2a 8911 KN Leeuwarden

Returning to the street, we head towards the Druifstreek. Directly to the right is another landmark, a building designed by architect Piet de Vries. Preparations for an exhibition on his works are well under way. At the corner (Barber Bas), turn into the Nieuwe Oosterstraat, where you’ll find Hielkje van der Molen’s Frisian delicatessen and souvenir shop. Opposite the shop is Smoel, an art workshop open to the public. Now, let’s retrace our steps. On the other side of the road we find art gallery Ogenblik, and on the corner a robust work by Ids Willemsma. The fencing alongside the Provincial Government building is called Ode to Reeds and was designed by Hans Pulles. Also in this street, Monique Dijksman’s studio. We now take a right and enter the Heerestraat. Directly to your left is the monumental building housing gold- and silversmith Erik Smit. Then we pass the rear of Haas & De Boer’s seal and stamp workshop. A few

Dungeon of Horrors. With his exhibition of grizzly objects, Wiersma tried to steal the limelight from the museum across the street, the atmosphere of which in the 1960’s could certainly be called funereal. On the opposite corner is the Eysingahuis, the first location of the Fries Museum. We now pass the Kanselarij (Chancellary, 1571), former seat of the Hof van Friesland (court) and reach the erstwhile entry of the Fries Museum, another creation by Gunnar Daan. A tunnel under the street connects the two buildings. Another compromise nobody likes to be reminded about. Wim van Krimpen, one of the former museum directors, took extra care of the collection of works by the world-famous Leeuwarder graphic artist Maurits Escher. He decided the Lange Voorhout in The Hague was a better showcase. Once again, our city council wasn’t paying attention.

Make a right-hand turn into the Korfmakerstraat, a street of missed opportunities. Instead of cosy terraces, we find a few clumsy wooden benches. Gallery The Ekster (The Magpie) was once housed in no.1. We also have fond memories of the comic strip store. The street is permanently caught up in a struggle against rack and ruin. On to the Tweebaksmarkt.

2018 EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

26 Gallery De Vries Turfmarkt 1 9011 KS Leeuwarden

Gallery owner Jeannine de Vries has work by top-artist Anne Feddema on exhibit. Feddema refuses to set foot in the current Fries Museum on account of the amateuristic conduct of one of its associates, symptomatic, he feels, for the museum’s policies in general. Also on show are Etienne Elias, Bram van Velde and Yvan Theys. On the other corner, the landscape painter Dirk Beintema lives and works. We now cross the bridge and stumble upon antique and curiosity shop Panta Rei. On the left-hand corner is the Centrale Apotheek (Art Nouveau, 1905), the jewel in Leeuwarden’s architectural crown. On the other side of the water, next to the fishmonger’s, once stood a building owned by multi-activist Alexander Cohen

24 Chancellery Turfmarkt 13 8911 KS Leeuwarden

On the opposite side of the street is a plaquette by Rob Nypels. The initial idea to cover the entire wall with such plaquettes unfortunately died an untimely death. On the roof are perched De steenbok en de raaf Dit hekwerk is getiteld Ode aan het riet (provin(The Capricorn and ciehuis) en is van Hans Pulles. the Raven) by Gerard This fencing alongside the Provincial GovernGroenewoud and Tilly ment building is called Ode to Reeds and was desigBuy. These local artned by Hans Pulles. ists will have you know www.hanspulles.com that the interpretation is entirely up to you. A bit further (socialist, anarchist, monarchist!). along, the house of multi-disciplinary The thick wall connecting Turfmarkt artist Martin Winters and the Johan to Voorstreek was erected to camoude Vries art gallery. As a student, the flage the derelict housing along the latter came across a drawing by Rem- canal. The lighthouse is soon to be brandt in a stall at the local Friday market. The drawing was later filched Continued on the next right from him by one of his teachers. page

Leeuwarden Lounge Korfmakersstraat 13 8911 LA Leeuwarden Directly to your left, you’ll find The Utrecht, which was once the office of an insurance company. Its’s a delightful example of Art Nouveau. Don’t hesitate to knock; if caretaker Dirk Jan van Ravesteijn is on the premises, he’ll be happy to show you around. 22 De Vier Pelikanen Tweebaksmarkt 48 8911 KX Leeuwarden

We move on and come across names from the glorious past: Van Sminia, Slauerhoff, Ritske Boelema. Then, on the corner of the Koningsstraat, a building from a more recent day and age: the notorious Wiepie Wiersma’s

Etalage van Galerie De Vis / Storefront Gallery De Vis

Galerie Artemisia / Gallery Artemisia

LEEUWARDEN Leeuwarden: Kunst en Kitsch Route

Kunst en Kitsch Route in Leeuwarden

2018 EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Deel

nagoge, waarvan de den. In Pand 66 is de Art Store galerie voormalige eigenagevestigd. Ernaast zitten architecten ren nog altijd vinden Kamps en Jacobs, momenteel druk in dat de huidige dansde weer met posters en fotografie. In school hier niet past. het pand rechts woont amateur-histoLa Venezia is het eerste gebouw in Links passeert u de hericus Ad Fahner. De man is dol op sien Leeuwarden dat uit gewapend beton renkamer (nummer stadsje. Aan de overkant, tenminis opgetrokken en het is een ontwerp 24) van het voormaste als u de linkerkant van de straat van architect Hero Feddema. Even aanhoudt, is de galerie De Roos van verderop is de galerie van Bonny Dijk- lige sociëteitsgebouw Zalen Schaaf. We gaan Tudor gevestigd. Een aanrader van de stra gevestigd. Via de Breedstraat langs Villa Bon Leon bovenste plank. – met het Muziekcentrum Schaaf ee map – wijlen eigenaar Bert t/S ar ka e Zi komt u bij de voormalige put van Bij 41 Kamps en Jacobs Schippers (hij gaf ooit pag./page 46 - 47 nr. 34 de Put die door de Pingjumer René les aan jazzvedette TiEewal 62 Knip tot kunstwerk is omgetoverd. Studio Jagersma. 8911 GT Leeuwarden Knip is ook verantwoordelijk voor het neke Postma) verStudio Jagersma. maakte zijn volledig ontwerp en de teksten die in de overwww.naaimachines.frl 42 De Roos van Tudor kapping van het centraal station han- bezit aan de Leeuwarworden gevoerd over de toekomst der Big Band waaraan Eewal 47 gen. van de PvdA (stemming: mineur) en hij goede herinnerin8911 GR Leeuwarden links is de galerie Lambertus van Bep gen bewaarde – en op naar de mooi beteerde Mulder gevestigd. Om de hoek van de Kleine Hoogsgevel van de Afrowintraat is de galerie De Kleine Hoogs38 Atelier Beb Mulder kel. En passant nemen traat gevestigd. U loopt langs deze Eewal 90 we de geuren van het straat omhoog. Het ligt op één van Chinees-Indisch restau- 8911 GV Leeuwarden de drie terpen waarop Leeuwarden rant in ons op. is gebouwd. Het rode We slaan rechtsaf en stadsbestuur wilde lopen langs het gedeze terp in de jaren boortehuis van Jan zestig afgraven ten faJacob Slauerhoff (numveure van het wegverap m mer 35, stap gerust keer, maar werd gelukZie kaart/See - 47 nr. 38 even binnen bij Stukig tegengehouden. pag./page 46 dio Jagersma en beU bent nu het leuke Galerie Lambertus van Bep Mulder. wonder de bijzondewoonhuis van een Gallery Lambertus Bep Mulder’s gallery. re knopencollectie) en van die bestuurders al www.lambertpleats.nl zien aan de overkant voorbijgelopen. Wetpure kitsch. Het is de smalle bonbonhouder Ap TimmerOp de hoek staat het antiekwinkeltje zaak op de hoek van de Koningsstraat mans woonde ooit op In de antieke wereld van Groeninken de Voorstreek. De pijp op de brug nummer 6. Op numVan der Veen. Rechts (hoek Slotmais van Ineke Ekkers. Het organiserenmer 9 zit Ynke Vogel De met affiches gedecoreerde etalage van de kersstraat) ziet u de altijd mooi met de wijkcomité heeft nog buikpijn van met haar pottenbakfamilie Nijenhuis. affiches gedecoreerde etalage van de de lange onderhandelingen met de The musical Nijenhuis family’s display window, kerij en op nummer muzikale familie Nijenhuis. Even om gemeente. 17 vinden we wederdecorated with all sorts of posters. de hoek staat de laatste slagerij (Zijlom pure kitsch. Wat stra) van deze buurt. Ooit waren er 34 Studio Jagersma Even verderop staat het roemruchzien we hier? Op de top van de blautientallen slagerijen in deze joodse te café De Stroohoed waar de oppoVoorstreek 37 we pilaren heeft de architect de bobuurt gevestigd. sitie zich verzamelt en waar er heer8911 JJ Leeuwarden dems van pannen gebruikt omdat hij lijke bieren kunnen worden gedrondat leuk vond. 33 Voormalige Synagoge ken. Naast het café (links) woont de We lopen nu de Wortelhaven op en Sacramentstraat 19 44 Ynke Vogel gemeentelijke monumentenman Leo passeren kunstkelder Artemisia met 8911 GK Leeuwarden van der Laan, wiens plannen sommiwerk van Catrinus Spinder en Sonja Kleine Hoogstraat 9 ge ondernemers een hartverzakking Burgerjon. Het is op de Eewal een en 8911 HD Leeuwarden We lopen weer terug naar de Voorbezorgen. al kunst en kitsch. Te veel om op te steek en doen dit via de spannende noemen. Rechts het befaamde hotel- U staat nu, dat begrijpt u wel, in een Vervolg op de volgende Sacramentstraat. Rechts ziet u de syvan de mooiste straten van Leeuwarcafé ‘t Anker waar pittige discussies linker pagina 31

La Venezia Nieuweburen 137 8911 EZ Leeuwarden

De Schepperij, Oude Oosterstraat 14

Muziekcentrum Zalen Schaaf / Music center Zalen Schaaf

LEEUWARDEN Leeuwarden: Art and Kitsch Walk

Art and Kitsch Walk Leeuwarden Part

restored to its old glory.

pass Villa Bon Leon – the late owner Bert Schippers, who incidentally tutored jazz-phenomenon Tineke Postma, left his entire estate to the local big band of which he had fond memories – and arrive at the well-tarred facade of the Afroshop at the end of the street. Meanwhile enjoy the aromas wafting from the Chinese restaurant on the other corner.

We turn right however, and make our way towards ice-cream parlour La Venezia, on the Nieuweburen. Via the Voorstreek we pass no. 66, the former Amelandhuis. What map an eyesore! LuckiZie kaart/See nr. 33 47 ly, we still have pic46 e pag./pag tures of the old buildVoormalige Synagoge. ing. Next is the BoniFormer Synagogue. facius church, built by www.rijksmonumenten.nl Cuypers, and an extre Zalen Schaaf - and keep on walkample of kitsch if there ever was one. Then no.80, the house ing until you reach Bij the Put (At the Well). The former well had been where famous Frisian writer Piet transformed into a work of art by artPaaltjens (Francois Haverschmidt) ist René Knip. Knip is also responsiwas born. From here you can admire ble for the design and the texts in the Leeuwarden’s first skyscraper in its roofing of our central railway station. full glory. Art or Kitsch? 31 La Venezia Nieuweburen 137 8911 EZ Leeuwarden

La Venezia, designed by Hero Feddema, was the first building in Leeuwarden to be constructed from reinforced concrete. A few steps further along the street, Bonny Dijkstra’s gallery is located. Turn into the Breedstraat - featuring music cen-

We make a right-hand turn, pass no. 35, where Jan Jacob Slauerhoff was born, and then find another example of pure kitsch on the other side of the street: the narrow chocolate shop on the corner of the Voorstreek and the Koningsstraat. The ceramic pipe on the bridge is by Ineke Ekkers. The neighbourhood committee behind the project still gets stomach pains when reminded of the long negotiations with the city council.

On the corner is Groenink-Van der Veen’s antique shop In de antieke wereld. To the right, on the corner of the Slotmakerstraat, you’ll find the musical Nijenhuis family’s display window, decorated with all sorts of posters. A bit further on is Zijlstra, the last butcher’s shop in the neighbourhood. There was a time when dozens of them were located in this Jewish quarter.

Portret van Harry Muskee, galerie De Kleine Hoogstraat. Portret of Harry Muskee, gallery De Kleine Hoogstraat. www.elteha.nl

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

ment man Leo van der Laan. Many a local entrepreneur finds his ideas hair-raising. You must have noticed by now that you are in one of Leeuwarden’s loveliest streets. Pand 66 houses the Art Store Gallery. Next to it, the architects Kamps en Jacobs, who have currently given themselves over to posters and photography. Ad Fahner, enthusiastic guardian of local heritage, lived at no. 60. On the other side of the street, De Roos van Tudor art gallery: heartily recommended. 41 Kamps en Jacobs Eewal 62 8911 GT Leeuwarden

34 Studio Jagersma Voorstreek 37 8911 JJ Leeuwarden

33 Former Synagogue Sacramentstraat 19 8911 GK Leeuwarden

map Zie kaart/See - 47 nr. 43 pag./page 46

2018

We now return to the Voorstreek by way of the slightly menacing Sacramentstraat. To the right, you see the synagogue, the former owners of which are still displeased about its current function as a dance school. To the left, on no. 24, is the gentlemen’s club of the former society building Zalen Schaaf. Then we

map We now enter the Zie kaart/See . 31 Wortelhaven and walk pag./page 46 - 47 nr past art cellar ArtemiIJssalon La Venezia. sia, with work by Sonja Ice-cream parlour La Venezia. Burgerjon and Catrinus www.lavenezia-leeuwarden.nl Spinder. On the Eewal everything is either art or kitsch; there’s just too much to go into detail 42 De Roos van Tudor here. To the right is the famous hoEewal 47 tel-café ‘t Anker, where heated dis8911 GR Leeuwarden cussions take place on the iffy future of the socialist party (PvdA), and On the corner of the Kleine Hoogto the left we find Lambertus, Bep straat is an art gallery bearing the Mulder’s gallery. same name. You now make your way up this street. It is situated on one of 38 Atelier Beb Mulder the three mounds upon which the Eewal 90 city was originally built. In the 1960’s 8911 GV Leeuwarden local government proposed to level the mound to make place for a thorA few steps further is the renowned oughfare. Fortunately, the plans were café De Stroohoed, where the oppo- torpedoed by people such as Hendrik sition rallies and which serves some very nice special beers. Next to the Continued on the next right café, on the left, lives local monupage

Wensput, Bij de Put / Wishing well, Bij de Put

Eewal

LEEUWARDEN Leeuwarden: Kunst en Kitsch Route

Kunst en Kitsch Route in Leeuwarden Deel

map Zie kaart/See nr. 48 47 46 e pag./pag

Oranje Bierhuis. Oranje Bierhuis. www.oranjebierhuis.nl Op de top van de terp gaan we naar links en lopen voorbij het woonhuis van Mata Hari. De spionne staat momenteel volop in de schijnwerpers vanwege de aanstaande opening van haar archief (100 jaar na haar dood in 1917). Tot ver in de jaren tachtig wilde men – opnieuw dat rode stadsbestuur – weinig weten van hun stadgenote Mata Hari die vele hoofden op hol bracht. U gaat nu linksaf de Beijerstraat in en passeert links café Het Gouden Pilsje. Rechts staat het hek van Hans Vredeman de Vries (gaat u op de witte stip voor het hek staan en u ziet de perspectivische vertekening in de poort). Even verderop is het kantoor Weppz (nummer 3) van oud-wethouder Marco Florijn (wethouder in Leeuwarden en Rotterdam) gevestigd. In Rotterdam beloofde Florijn om duizend mensen aan een baan te helpen, zo niet, dan zou hij zelf in de kas de tomaten gaan plukken. We hebben hem, na het verliezen van de weddenschap, er nog niet aan het werk gezien. 45 Café Het Gouden Pilsje Beijerstraat 10 8911 HG Leeuwarden

Voor uw neus staat nu een van de lelijkste ontwerpen van architect Abe Bonnema (hoekpand Gouverneursplein en Sint Jacobsstraat). Dat kon

hij dus ook: echt lelijk ontwerpen. We slaan rechtsaf naar het beeld van Us Heit, onze vader. De stadhouder staat met zijn voeten in een badje en geeft een demonstratie van hoe Leeuwarden met waterpartijen omgaat. Het blijft een worsteling. De voormalige wethouder Gerrit Krol van Leeuwarden had het monumentale beeld graag recht voor de deur van het stadhuis gehad, maar ambtenaar Van der Laan – daar is ie weer – stak hier een stokje voor. De stadhouder moest toch echt voor de ingang van het Stadhouderlijk Hof worden geparkeerd, want (hoewel staatsrechtelijk aanvechtbaar): provincie wordt als boven de gemeente staand beschouwd.

Oranje Bierhuis Auckamastraatje 2 8911 HK Leeuwarden En dan nu het stadhuis. Echte kitsch is hier in overvloed. Kijk eens naar die rare uitgezakte broeken die als overgordijn van de kamers van onze bestuurders fungeren. Want u kent de levenscyclus van bestuurders: wil je in de raad dan ben je kritisch, ben je raadslid dan word je mild en als wethouder vind je alles plotseling prachtig. En als we niet oppassen verschijnt binnenkort voor de deur van het stadhuis een ‘historische’ schandpaal. Druk maar even op de bel op nummer 34 waar Jes Wassenaar woont, om hem te vragen waar deze flauwekul voor nodig is. U loopt nu naar de Weerd en slaat na de antiekwinkel van Gerbenzon rechts de Bagijnestraat in. Rechts is het winkeltje De Klos van Dinie Postma gevestigd (in Leeuwarden hebben we wat met haken, breien en quilts – de tentoonstelling quilts was de best be-

46 Hotel Paleis Het Stadhouderlijk Hof Hofplein 29 8911 HJ Leeuwarden

We gaan op naar de Wilhelminaboom op het Hofplein. Kan wel om. Beneemt mij het licht, zei burgemeester Geert Dales eens van deze mooie boom. Niemand lachte. Het bleek geen grap te zijn. Aan uw linkerhand staat het Oranje Bierhuis met wellicht de kleinste horecakeuken in ons land. Het keukentje ontstond als protest tegen de regelarij van ons paarse kabinet. Minister Hogervorst kwam hoogstpersoonlijk kijken hoe de bal gehakt in dit etablissement werd geserveerd. Het werd uiteindelijk een heel dure bal. De kosten voor de keuken, die gesitueerd werd in een overbodig geworden telefooncel, bedroegen maar liefst 40.000 euro. (Voorheen kon de bal gewoon uit de juspan worden opgediept. Die bal mochten de klanten van kelner Jelte zelf uit de oranje juspan scheppen).

2018 EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

de Nieuwestad. Hier ontmoet u wellicht de koks van Humphrey’s die een sigaretje staan te roken en de exploitanten van de bioscopen die de verkochte kaartjes tellen. Hun panden zijn een straatlengte diep. Op nummer 54 zit bed en breakfast ‘t Gulden Paerdt, met ook hier uitnodigende affiches voor de ramen. 50 Bed and Breakfast ‘t Gulden Paerdt Bagijnestraat 54 8911 DS Leeuwarden

In het museumpje van distilleerderij Boomsma kunt u een kelkje vol laten schenken en het verhaal van deze wereldzaak aanhoren. Even verderop is de galerie van Hein de Graaf gevestigd (nummer 30) en tegenover nummer 18 loopt u het groengebied in en ziet u de achterkant van de school waar Mata Hari op zat. Terug in de Bagijnestraat loopt u af op het pand van orgelmakerij Bakker en Timmenga. Door het hek direct naast dit pand ziet u het water- en vuurhuisje. Op naar de Pastorie, een café vol met heiligenbeelden. Langs het atelier van Hein Kocken (nummer 5) en op naar de Nieuwestad. 54 Galerie Kocken Art and More Kleine Kerkstraat 5 8911 DK Leeuwarden

Café De Pastorie. Café De Pastorie. www.cafebiljartdepastorie.nl zochte tentoonstelling ooit in het Fries Museum, aldus oud-directeur Saskia Bak) en links de postzegelverzamelclub. U heeft nu absolute kitsch in het vizier: de Oldehove, het restant van een nooit afgebouwde kerktoren. U loopt nu langs de achterkant van de belangrijkste winkelstraat van de stad:

Hotel-Paleis Stadhouderlijk Hof

U gaat de brug over en steekt de steeg in naast het pand van Johan Hemrica. Even verderop is de Haniahof gevestigd, een broedplaats voor kunst, kitsch en cultuur. Rechts is het nieuwe poppodium Neushoorn gevestigd. Nu links af richting Wilhelminaplein en Zaailand. www.leeuwarden2018.info

Bed and Breakfast ‘t Gulden Paerdt

LEEUWARDEN Leeuwarden: Art and Kitsch Walk

Art and Kitsch Walk Leeuwarden Part

ten Hoeve.

You have just passed the pleasant former home of one of those council members, Ap Timmermans, no.6. On no.9 you’ll find Ynke Vogel and her ceramics workshop. On no.17 another example of kitsch: the architect has topped the blue pillars with the bottoms of pans.

one of Abe Bonnema’s least succesful designs. Yes, he was also good at designing ugly buildings. To the right a statue of Stadtholder Willem Lodewijk, better known as Us Heit (our father). He stands in a tub of water, demonstrating how Leeuwarden is wont to deal with its water features. It remains a struggle. Former councilman Gerrit Krol wanted to have the

lishment. Quite expensive meatballs they were too! The cost of the kitchen, built in an old telephone booth, was 40,000 euros. (Before that, bartender Jelte let the customers fish out their own meatballs from the orange enamel casserole they’d been prepared in.) 48

Oranje Bierhuis Auckamastraatje 2 8911 HK Leeuwarden

44 Ynke Vogel Kleine Hoogstraat 9 8911 HD Leeuwarden

And then now, the Town Hall. An excess of kitsch here, too. Just take a look at those odd baggy trousers doubling as curtains in our governors’ offices. And if we’re not careful, a ‘historical’ pillory will be erected in front of its doorway. Feel free to press the doorbell at no. 34 and ask Jes Wassenaar what the point of this nonsense is.

Having reached the top of the mound, we turn to the left and pass Mata Hari’s house. The spy and femme fatale is currently in the spotlight map Zie kaart/See because of the open46 - 47 nr. 5 e ag /p g. pa ing next year of her files, a hundred years Voor het vuurpeloton... after her execution in In front of the firing squad... 1917. It took until the www.friesmuseum.nl late 1980’s for local government to finally take notice of statue placed directly in front of the their notorious fellow citizen. Town Hall, but monument man Van der Laan got in his way. He preferred Now you take a left into the Beijerthe entry of the Stadhouderlijk Hof straat and pass café Het Gulden Pils(provincial government trumps local). je. To the right is a gate designed 46 Hotel Paleis by Hans Vredemen de Vries. If you stand on the white dot, you’ll be able Het Stadhouderlijk Hof to see the perspectival distortion in Hofplein 29 the gateway. A few steps further is 8911 HJ Leeuwarden no.3, which houses the Weppz office, led by Marco Florijn (councilman Next stop is the Wilhelminaboom in Leeuwarden and Rottterdam). In (tree) in the middle of the square, the Rotterdam, Florijn made a bet that he Hofplein. Ex-mayor Geert Dales once could find jobs for 1,000 of the unwrote a memo about this tree: Chop employed. He promised, in event of it down! It’s standing in my light! He failure, to apply for a job as a tomawasn’t joking, either. to picker in one of the nearby greenhouses. His plan did backfire but To your left, the Oranje Bierhuis with we’ve yet to see him at work there. possibly the smallest kitchen in the entire Dutch catering industry. Its or45 Cafe Het Gouden Pilsje igins lie in a protest against our LibBeijerstraat 10 eral-Socialist cabinet’s rigorous im8911 HG Leeuwarden plementation of rules and regulations. Minister Hoogervorst showed At the corner of the Gouveneursplein up in person to witness the serving and the Sint Jacobsstraat, you’ll find of meatballs in this renowned estab-

You now proceed to the Weerd and, after passing Gerbenzon’s antique shop, enter the Bagijnestraat. To your right is Dinie Postma’s shop, called De Spoel (Spool). Crocheting, knitting and poncho’s are all big in Leeuwarden; according to former museum director Saskia Bak, the exhibition Kilts was a true blockbuster. To your left, the philately club. At this point you will have quintessential kitsch in your sights: the Oldehove tower (the remnants of a church that was never completed). The street leading to it runs parallel to the most important shopping street of the town, the Nieuwestad. You may come across chefs smoking during their break or movie moguls counting the tickets they’ve sold. Their real estate is a streetlength deep. On no.24 Bed & Breakfast ‘t Gulden Paerdt, also with inviting posters in its windows.

2018 EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Distilleries, let them pour you a wee dram while you listen to the story behind this company. A bit further on, at no. 30, you’ll find Hein de Graaf’s gallery and if you enter the green opposite no. 18, you’ll see Mata Hari’s school. Back in the Bagijnestraat, you now head towards organbuilders Bakker and Timminga. If you take a peek through the gate, you’ll see the water and fire house (where people used to go for, yes, fire and water). Then on to café De Pastorie, which boasts an extensive collection of holy figurines and pictures. Then visit Hein Kocken’s workshop at no.5 and it’s back to the Nieuwestad. 54 Gallery Kocken Art and More Kleine Kerkstraat 5 8911 DK Leeuwarden

Cross the bridge and enter the passage next to Johan Hemrica’s flowershop. Halfway down the street you’ll find the Haniahof, a breeding-place for art, kitsch and culture. To the right is De Neushoorn, a brand-new pop podium. Finally: turn left and walk in the direction of the Wilhelminaplein and the Zaailand. www.leeuwarden2018.info

50 Bed and Breakfast ‘t Gulden Paerdt Bagijnestraat 54 8911 DS Leeuwarden In the tiny museum, run by Boomsma

Kijk, dat is ‘t mooie van Leeuwarden!

Us Heit

OLDEG ALILEË

BIERU

EG BEURSPLEIN

VIJZE STRAALT

VOORSTREEK

BRE EDS TRA AT

MON MUU NIKERSTR .

TUR FMA R

OO RS TR EE K

TWE EBAK SMA RKT

HEERESTRA AT

OV ER DE KE LD ER S

WEAZE

KRUISSTRAAT

DRU STRE IFEK

BLOKHUISPLEIN

WEG

WEAZE

PLE IN

LOMBARDPASSAGE

KE LD ER S

HOF PLE IN

OUDE LOMBARD STEEG

ZUIDER

ZUIDERPLEIN

LAAN ROMKES

RG TULPENBU

GE POTMAR

MA RG E

. KLANDERIJSTR

AAN DE

UURT KEIJZERSB

SIER EN T V HO RAA ST

N ESLAA ROMK

EG RGOW OOSTE OORN DE EENH

HOFSTRAAT

H SC

DIJK DER LAN HOL SSMID BUURT

RA NS

N OR HO EN E DE

SIXMA BRUG -

HOED MAKERES STEEG -

ZUIDERSTRA AT

ER ID U Z

BALJEESTRAA T

NIEUWEAAN ROMKESL

PR. HENDRI KSTRAAT

BLOKHUISSTEEG

NIE

KEIZERSGR

STR.

STRA AT

STEEG

BOLL EM AN S-

NIEU WES TEEG

OUDEDOELESTEEG

IPE BROUW ERSSTEEG

SCHOOLSTRAAT

16 14 13

N VE HO DE ER HT AC

ARENDSSTR AAT

WEG

SWISSE

AC GR DS

BUR

HANIA STEEG

KLEIN SCHA VERN EK GROO T SCH AVER NEK WOLVE STEEG

KLEINE KERKSTRAAT

WESTERPLANTAGE

T. FEENST RAW

RENGE RSLAA N

SCH AL STRKBURG AA ER T

SIN GE LST R

AA T

STR A CRO NJÉ STR

ST RA AT

STE IJN

JOU BER T

AN WESTERKADE

TEEG AYTTAS

POT

N LA A

OUDE VEEMARKT

SWALTJE ZWITSER

OUDE OOSTERSTR.

BUURT

REIGER

ZAAILA ND

NSWEG STATIO

START Station Leeuwarden Stationsplein 1

OP OSSEK

R. SST ER AK TM SLO

SOPHIA

V. SWIETENSTR.

S TA D S G R AC H

. TR AS EM NN MI

WILLEMSKAD E

RU ITER SKW ART IER

A STR

ST. UP ZU

ZAAILAND

LANGEMARKTSTRAAT

OGHO

Z U ID E R

NSYGE HU STR.

SNEKERKADE

UNIA-

WIRDUMERDIJK

FINISH

NIEUWEB UREN 31

STR. PEPER

LANGE PIJP WAAGPLEIN

PLEIN

STRAAT

ZAAILAN D

E OT GR

WILHELMINA -

ST. JACOBS

ELISABETHSTRAAT

ARENDSTUIN

G NOORDERWE

UW NAA

STAD NIEUWE

RUITERSKWAR TIER

HARMONIEPLEIN

E ALTJ ENW HER

NIEUWE PIJP NIEU WES TAD

WEERD

NIE UW EST AD

TEEG

SINGEL

TA D S G R A C H T

RUITERSKWAR TIER

DE WALRUS

ES BAGIJN

MARTENAPIJP

GOO T .H A KL STRA

PIER PAN

STR A

LIJST ERST RA A T

SPA NJA AR DSL A

SPANJAA RDSLAAN

RSTSTRA AT

RE IJN DE RS - B UUR T

B DE IJ PUT

PIJLSTEEG

WILLEMSKAD E

ZUIDERSINGEL

EEB UU RT

ACHTER DE GROTE KERK

R BEIJE

. STR NIA MA

BAG IJNE -

GRONIN

EESTRAAT

SAC SONRAM SLEVIS PERK JE A.S. STR. ENT T SSTR L JACOBIJNER WA . AMELANDS- 28 KLOOSTERKERKHOF 33 KRO HOF PIJP M M PA BON JAT ET A PE TE A ST TR EE 34 G ANSS M 37 L 43 35 25 E E T RAA SP 45 L KERKST EEWA 36 L Lunch break: ST 44 A 38WO EEW42 23 R. 39 HA RTEL Gr. Café-Rest. KO VE 40 N 41 STR NINGS AAT DE GOUVERZAK 46 NEURSKORFV PLEIN MAKERSPIJP 22 DRO A M CKA JE U T A 47 STRAAT 20 21 AA R T STR TS 19 K AAT KLOK T 48 POS ORFM A 49 STRA STRAAAKERST ARIA M 50 A N AN TJE A A STR DE BROL NIEUWSTRAA

SINT ANTHONYSTRAAT

MOLENSTEEG

BREDEPLAATS

SCHOEN K ER MAKERSP

TE GRO

NIEU WEST AD

LSC HA DES TR.

EN UR AB

NIEUWEBUREN POTTEBAKKERSPLAATS

G WE NE E O GR

WIJDE GASTHUISSTEEG

TR. ELES DO

HR. IVOTJE STRAA

OLDEHOOFSTER KERKHOF

TORENSTRAAT

FONTEINST RAAT

L GE SIN R DE OR NO

PRINSENTUIN

DOKKUMER

TR MS CA

BOTH ASTR AAT

DE WERF

DWINGER

WESTERPLAN TAGE

STRAAT

GIEKERK-

WOU D-

STR.

LO OIJ ER

LAAN

JACOB

EG RW DE OR NO

T AA

T ES W

ER -

STRAA T

TRANSVAALSTRAAT

TR RS SE IEN ST

L GE SIN ER T S WE

SPA NJA ARD S

NOO RDE RSIN GEL

HOEK BOTER

AAT

STERARK

REY STR A

N O O R D E R S TA

A RA RST E D

HER MAN COS TER

NOORDERSINGEL

L NGE ERSI LING HAR

STRAAT

DE L

ZEPERSPANJAARDS STRAAT

OENKERKSTR.

STRAAT

PAUL AAT RSTR KRUGE

IJN STE

INGERATWEG

RLINGER STRAAT

DIRK ZEPERWEG

PATIJN WEG

STRAAT

REINDER

DIRK

A STR AL SVA AN TR

G WE TRA ELS RO J. T . P. MR

. STR

RENGERSPARK

HOEKEM ASTRAA T

W. SPRE

STRAAT

BINCKES-

VAN GALENSTR.

EVERTSENSTRAAT

MENNO V. COEHOORNSTR.

PETER DE SWARTSTR.

VAN DER KOOYSTRAAT

DRIFT

BISSCHOP-

VAN CRO NENBUR GHSTRA AT

DW ARS STR 1e V . DWA EGELIN RSST R.

DW ARS STR .

5e VE GE LIN -

3e VEG ELI N-

BUUR T

8e DW VEG ARS EL STR IN.

VER KOR TEW EG

STRAAT

OOSTERG RACHTS WAL

R AC H T

S TA D S G

OOSTER

KANAALSTRAAT

JA CO B

OO ST ER SIN GE L PIET HEIN STR .

NIEUWEKA DE

OO ST ER SIN GE L

HOF

OOSTER KADE

KEIZERSG RACHT

GED.

LAMBERT JACOBSZSTRAAT

HOEKSTERSTRAAT

HO EK ST ER EN D

RKT

GARDENIERSW.

ORANJE-

FRI SO STR .

ORANJENASSAUSTRAAT

EM ILL NW HA JO

T AA

MARG

R EST UIS LO

WEG OOSTERGO

P O T-

IE MAR

ACHTER

NASSAUPARK

RGRACHTSWAL

R. M. DE HEERST

RACHT

STRAAT

EUWE OOSTERSTR.

BOTE V. BOLSWERTSTR.

J. V. AAKEN-

RITSUMASTR.

AAN BLEEKL

OEV ENDA L

Kunst en Kitsch Route in Leeuwarden Art and Kitsch Walk Leeuwarden

1. Station Leeuwarden, Stationsplein 1, 8911AC www.ns.nl 2. Villa De Kroon, Sophialaan 1A, 8911 AE www.dekroonleeuwarden.nl 3. Pannenkoekenschip / Pancake ship, Willemskade 69, 8911 AZ D A P EE www.pannekoekschipleeuwarden.nl KH R E BR T UN S SVELDSTR. 4. Café Het Wapen van Leeuwarden, Zaailand 92, 8911 BN OF UUR B M CA www.wapenvanleeuwarden.nl SO 5. Fries Museum / Frisian Museum (brasserie Thús), Wilhelminaplein 92, 8911 BS NT PAD R E T S www.friesmuseum.nl UUR B M CA 6. Rechtbank / Court Leeuwarden, Zaailand 102, 8911 BN www.rechtspraak.nl 7. Voormalige / Former IWGL, Zaailand 106, 8911 BN STRAA T www.historischcentrumleeuwarden.nl OOST 8. Coöperatieve Zuivelbank, Zaailand 110, 8911BN www.rijksmonumenten.nl ERSIN GEL BL 9. Beursgebouw / Stockmarket & Mercuriusfontein / Mercurius fountain, EE KL Wirdumerdijk 34, 8911 www.rijksmonumenten.nl AA 10. Amicitia, Nieuweweg 1, 8911LL www.architectuur.nl N 11. Voormalige / Former Amrobank & ARK Fryslân, Nieuweweg 3, www.rijksmonumenten.nl, www.arkfryslan.nl 12. De Blokhuispoort, Blokhuisplein 40, 8911 LJ www.blokhuispoort.frl, www.blokhuispoort.nl 13. Pand van architect / Building of architect Piet de Vries, KA Druifstreek 63, 8911 LH www.stichtingpietdevries.nl RE L 14. Streekwinkel / Region shop Priuw, Nieuwe Oosterstraat 6, 8911 KN DOO RMA www.priuw.frl, www.friesstreekproduct.nl NSTR . 15. Smoel Kunstwerkplaats / Art workshop, Nieuwe Oosterstraat 1b, 8911 KM M. GERRITSZ www.smoel-kunstwerkplaats.nl STRAAT 16. Slagerij / Butcher’s shop Velstra (Jack Melein), Nieuwe Oosterstraat 2a, 8911 KN www.oosterstraat-leeuwarden.nl STRAAT M.H. TROMPGALE 17. Atelier Monique Dijksman, Oude Oosterstraat 14, 8911 LD HAMKESSTR. www.moniquedijksman.nl 18. Erik Smit Goud- en zilversmid / Gold and silver smith, Heerestraat 7, 8911 LC Leeuwarden NOORDVLIET 19. Coffeeshop de Os, Korfmakersstraat 2, 8911 LA www.coffeeshopsinfo.nl 20. Leeuwarden Lounge, Korfmakersstraat 13, 8911 LA ZUIDVLIET www.leeuwardenlounge.nl 21. Galerie / Gallery Ogenblik, Tweebaksmarkt 70, 8911 KZ MOLENPAD www.ogenblik-leeuwarden.nl MOL 22. De Vier Pelikanen, Tweebaksmarkt 48, 8911 KX www.devierpelikanen.nl ENPA D 23. Huis van Eysinga, Koningsstraat 1, 8911 KV www.hendrickdekeyser.nl 24. Kanselarij / Chancery, Turfmarkt 11, 8911 KS www.dekanselarij.nl 25. Martin Winters, Turfmarkt 10, 8911 KT Leeuwarden J. SEMSTR. 26. Galerie / Gallery De Vries, Turfmarkt 1, 9011 KS www.kunsthandeldevries.nl 27. Panta Rei, Tuinen 13, 8911 KB www.pantarei-antiek.nl 28. Centraal apotheek / pharmacy, Voorstreek 58, 8911 JS www.rijksmonumenten.nl CORNELIS FREDERIKSSTR. 29. Sint-Bonifatiuskerk / St Boniface church, Bonifatiusplein 20, 8921 JT www.rijksmonumenten.nl 30. Geboortehuis / Birth house Francois Haverschmidt, Voorstreek 80, 8911 JT N . A M STR www.literatuurgeschiedenis.nl E D S WIJBRA 31. La Venezia, Nieuweburen 137, 8911 EZ www.lavenezia-leeuwarden.nl VREVRIE ND DE GE ESTSTRAAT 32. Muziekcentrum / Music center Schaaf, Breedstraat 48, 8911 DE www.schaafcitytheater.nl 33. Voormalige Synagoge / Former synagogue, Sacramentstraat 19, 8911 GK www.rijksmonumenten.nl DE OOSTER AKA AKADE M EM M 34. Studio Jagersma, Voorstreek 37, 8911 JJ www.naaimachines.frl EM 35. Geboortehuis / Birth house Jan Jacob Slauerhoff, Voorstreek 33, 8911 JJ www.literatuurgeschiedenis.nl EMMAKADE 36. Artemisia in kunstzaken, Eewal 98, 8911 GV www.artemisiainkunstzaken.nl K AN A AL 37. Hotel Café ’t Anker, Eewal 73, 8911 GS www.hotelhetanker.nl EMMAKADE 38. Atelier Beb Mulder, Eewal 90, 8911 GV www.lambertpleats.nl EMMAKADE 39. Café De Stroohoed, Eewal 72, 8911 GV www.leeuwardenstudiestad.nl 40. Pand 66, Eewal 66, 8911 GT Leeuwarden T A A TR XS JAPIC 41. Kamps en Jacobs, Eewal 62, 8911 GT Leeuwarden 42. De Roos van Tudor, Eewal 47, 8911 GR www.roosvantudor.nl T GYSBER 43. Galerie / Gallery De Kleine Hoogstraat, Kleine Hoogstraat 14, 8911 HE www.elteha.nl 44. Ynke Vogel, Kleine Hoogstraat 9, 8911 HD www.ynkevogel.nl T A A R KST 45. Café Het Gouden Pilsje, Beijerstraat 10, 8911 HG ODEWIJ L AT A M R E T S L www.leeuwardenstudiestad.nl DE WIL SPOOR HOVE 46. Hotel Paleis / Hotel Palace Het Stadhouderlijk Hof, Hofplein 29, 8911 HJ N www.hotelstadhouderlijkhof.nl YPE T IJST STRAA V. SY 47. Stadhuis / Town hall Leeuwarden, Hofplein 38, 8911 HJ www.leeuwarden.nl SPOOR RA TZAM AT ASTR 48. Oranje Bierhuis, Auckamastraatje 2, 8911 HK www.oranjebierhuis.nl AAT 49. Antiekwinkel / Antique shop Gerbenzon, Weerd 17, 8911 HL VE www.gerbenzon.com HT GE LIN ER 50. Bed and Breakfast ‘t Gulden Paerdt, Bagijnestraat 54, 8911 DS www.vvvleeuwarden.nl STR 51. Boomsma museum, Bagijnestraat 42a, 8911 DR www.boomsma.frl AA T DE 52. Orgelmakerij / Organ builder Bakker en Timmenga, Kleine Kerkstraat 25, 8911 DL www.bakker-timmenga.nl 53. De Oldehove, Oldehoofsterkerkhof 1, 8911 DH www.oldehove.eu 54. Galerie / Gallery Kocken Art and More, Kleine Kerkstraat 5, 8911 DK HOV EN www.kunstinzicht.nl 55. Haniahof, Haniasteeg 7, 8911 BX www.haniahof.nl 56. Cultureel Centrum / Cultural Center Neushoorn, Ruiterskwartier 41, 8911 BP www.neushoorn.nl JACOB BINCKESSTRAAT

ATJE

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

PAD URSTER CAMBU

VIJVERSTRAAT

AAT

TU INE NN TU Z INE N 26 ZZ

2018

HIDDES

8 AMELANDSSTR 27

T TRAA KOES

SDWINGER AND EL AM

DS AMELAN

LEEUWARDEN

AD RP

WIJDESTEEG

STR A

HOEKSTE

KALVER TR. S DWARS

TJERK

BL EE KL AA N BL

STRAAT

LEIN KOEP

INDEBUURT

MM ING HA STR A ERKALV

STRAAT

AAT ESTR 1E KO

STRAAT

T RA A OEST 2E K

NGER-

AT STRA

EVE

R-

T RS GE N I ON GR

FSTR. GWER STELLIN AUKE

STRAAT

LEEUWARDEN Leeuwarden: Kastelen (1)

Leeuwarden: Schlösser (1)

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Friese kastelen

Friesische Schlösser

Van middeleeuwse toren (stins) tot paleisje (state) Deel

De eerste van natuur- of baksteen opgetrokken bouwwerken in Friesland waren stenen vluchttorens: stinzen. Stins betekent steen. Deze plompe, spitsloze stinzen dienden als vluchtplaats voor hun bezitters, boerenedellieden. Deze hoofdelingen vormden een soort plattelands-aristocratie in het graaf- en hertogloze Friesland van voor 1500. Natuursteen De eerste “huizen” in Friesland waren van hout en riet, omdat in de regio geen natuursteen aan de oppervlakte beschikbaar was. Kerken werden wel van natuursteen opgetrokken, met name tufsteen uit het Duitse Eifelgebergte. Dat werd over de rivier de IJssel, via de steden Deventer en Kampen naar het Noorden getransporteerd. Monniken: de steenbakkers De monniken leerden in de late middeleeuwen, na 1200, de Friezen stenen bakken van de aanwezige klei. Uit oude geschriften blijkt dat in 1223 één van de eerste steenhuizen, zogenaamde castella, bij Dokkum stond. Dat waren dus geen woonhuizen, maar torenstinzen, waarin de bewoners van de meestal omgrachte boerderij zich terugtrokken in geval van gevaar. In de stins was een voedselvoorraad aanwezig voor het geval van een langdurige belegering. Dat stinzen noodzakelijk waren voor de veiligheid bleek voor-

Vom mittelalterlichen Turm (stins) zum kleinen Palast (state)

al in de periode 1350-1500 toen twee Friese kampen, de Schieringers en de Vetkopers, elkander het leven zuur maakten. In Friesland was toen geen centraal gezag dat orde op zaken kon stellen. Zo kon het gebeuren dat zelfs kloosters bij de strijd tussen hoofdelingengeslachten betrokken raakten. Met de komst van de hertogen van Saksen en Karel V kwam een eind aan de strijd tussen de rivaliserende ‘stammen’. Wierstins De eerste stinzen stonden op een heuveltje, een zogenaamde stinswier. Tussen Berlikum en Menaldum staat nog een middeleeuwse stinswier zonder toren. In Veenwouden staat de enig overgebleven stinstoren, de Schierstins, met deuropeningen die ver boven de grond liggen. Ook in de steden stonden stinzen, zoals de Cammingha of Liauckamastins aan de Grote Kerkstraat in Leeuwarden. (Museum Princessehof). Stinzen op de klei Op de boomloze klei in het noorden en westen van Friesland (Westergo) waren veel stinzen vanwaar de boerenadel gezag uitoefenden. In de middeleeuwen had deze eigen rechtspraak en een legertje. In voormalige stinzen zijn soms nog overblijfselen van een gevangenis zichtbaar. Na verloop van jaren groeiden sommige stinzen uit tot kasteelachtige huizen met verdedigingsgangen.

Vervolg op de volgende linker pagina

2018

Teil

Die ersten aus Naturoder Backstein erbauten Bauwerke in Friesland waren Fluchttürme aus Stein, “stinzen” genannt. Mit “stins” bedeutet Stein. Diese plumpen Stinzen ohne Spitze dienten ihren Besitzern, dem Landadel, als Zufluchtsort. Diese Stammesfürsten bildeten im graf- und herzoglosen Friesland vor 1500 eine Art Dorfaristokratie. Naturstein Die ersten “Häuser” in Friesland waren aus Holz und Reet, weil in der Gegend keine Natursteine an der Oberfläche zur Verfügung standen. Kirchen wurden allerdings aus Naturstein erbaut, hauptsächlich aus Tuffstein aus dem deutschen Eifelgebirge. Der Tuffstein wurde auf dem Fluss IJssel über die Städte Deventer und Kampen in den Norden transportiert. Mönche als Ziegelbrenner Die Mönche lehrten im späten Mittelalter nach 1200 den Friesen die Kunst der Ziegelherstellung mit dem vorhandenen Lehm. Aus alten Schriften geht hervor, dass im Jahr 1223 bei Dokkum eines der ersten Steinhäuser, sog. Castella, stand. Das waren keine Wohnhäuser, sondern Turmstinzen, in denen sich die Bewohner der Bauernhöfe, die meistens von einer Gracht umgeben waren, im Falle drohender Gefahr zurückzogen. Für den Fall einer längeren Belagerung hatte man im Turm ein Lebensmittelvorrat angelegt. Dass diese Türme für ihre Sicherheit notwendig waren, zeigte sich vor allem

Princessehof, Leeuwarden (1693) • www.frisiancastles.nl

in der Zeit von 1350 bis 1500, als zwei verfeindete friesische Stämme, die Schieringer und die Vetkoper, sich das Leben schwer machten. In Friesland gab es zu jener Zeit keine Obrigkeit, die für Recht und Ordnung sorgen konnte. So kam es vor, dass sogar die Klöster in die Kämpfe der Stammesfürsten verwickelt wurden. Erst beim Eintreffen des Herzogs von Sachsen und Karl IV, wurde der Streit zwischen den rivalisierenden “Stämmen” beendet. Die Warfttürme Die ersten Stinzen standen auf einem kleinen Hügel, einer sogenannten Stinswarft. Zwischen Berlikum und Menaldum steht noch so eine mittelalterliche Stinswarft ohne Turm. In Veenwouden steht der einzige übrig gebliebene Stinsturm, der Schierstins, mit Türöffnungen, die hoch über dem Boden angebracht sind. Auch in den Städten standen Stinzen, wie z.b. der Cammingha oder Liauckama-Stins an der Grote Kerkstraat in Leeuwarden (Museum Princessehof). Stinzen auf dem Lehmboden Auf den baumlosen Lehmböden im Norden und Westen von Friesland (Westergo) gab es damals viele solcher Stinzen, von denen aus der Landadel seine Macht ausübte. Im Mittelalter verfügte dieser Landadel eine eigene Rechtssprechung und eine kleine Armee. In ehemaligen Stinzen findet man manchmal noch Überreste eines Gefängnisses. Im Laufe der Jahre entwickelten sich einige Stinzen zu schlossartigen Häusern mit Verteidigungsanlagen. Fortsetzung auf die nächste linke Seite

Princessehof, Leeuwarden (1693) • www.frisiancastles.nl

LEEUWARDEN Leeuwarden: Castles (1)

Leeuwarden: Des châteaux (1)

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Frisian castles

Des châteaux frisons

From a medieval tower (‘stins’) to a palace (‘state’) Part

The first buildings to be built in Friesland using natural stone or bricks were stone refuge towers, known in Friesland as ‘stinzen’. ‘Stins’ means stone. These squat towers with rounded peaks served as a refuge for their owners, the farming gentry. These people were the rural aristocracy in Friesland, which had no earls or counts before 1500. Natural stone The first ‘houses’ in Friesland were made from wood and reeds because of a lack of readily available natural stone in the region. However, churches were built of natural stone, primarily tuff stone from the Eifel mountain range in Germany. The stone was transported to the North of the country along the river IJssel via the towns of Deventer and Kampen. Monks: the brickmakers In the late Middle Ages, after 1200, monks taught the residents of Friesland how to make bricks from the clay soils. Ancient manuscripts show that one of the first stone houses, the ‘castella’, was built near Dokkum in 1223. These were not residential houses, but towers which served as a refuge to the residents of the generally moated farms in the event of danger. A supply of food for consumption during lengthy sieges was stored in the towers and they proved their worth in the pe-

De la tour médiévale (stins) au palais (state)

riod 1350-1500 when a conflict arose between two groups, the Schieringers and the Vetkopers. At the time, there was no central authority which could maintain order in Friesland. As a result, even the monasteries and convents became embroiled in the dispute between the two aristocratic families. The conflict between the rival groups ended when the dukes of Saxony and Charles V arrived on the scene.

Partie

Wierstins The first of these towers were located on a hill and were referred to using the tern ‘stinswier’. A medieval ‘stinswier’ without a tower still stands between Berlikum and Menaldum. The only surviving ‘stinstoren’ tower is in Veenwouden. It is known as the ‘Schierstins’ and has door openings high up above the ground. ‘Stinzen’ were also built In the towns, such as the Cammingha or Liauckama tower in the Grote Kerkstraat in Leeuwarden. (Princessehof Museum). ‘Stinzen’ on clay soil A lot of ‘stinzen’ were built on the treeless clay soil in the North and West of Friesland (Westergo) which was home to the farming gentry. In the Middle Ages, these people were responsible for law and order and had their own small army to enforce it. The remains of jails are visible in some former ‘stinzen’. Over the years, some ‘stinzen’ were added to or became part of castle-like houses with defences.

2018

Continued on the next right-hand page

Dekemastate, Jelsum • www.frisiancastles.nl

En Frise, les premières constructions en pierre naturelle ou en brique étaient des tours de refuge ou stins. Stins signifie pierre. Ces tours grossières et sans pointe servaient de refuge à leurs propriétaires, les nobles fermiers. Ils formaient un genre d’aristocratie rurale dans la Frise sans comtes ni ducs d’avant 1500. La pierre naturelle En Frise, les premières « maisons » étaient en bois et en roseaux puisqu’aucune pierre naturelle n’était disponible à la surface dans la région. Les églises, par contre, étaient érigées en pierre naturelle, notamment en tuf en provenance des montagnes Eifel. Le tuf était transporté vers le Nord sur l’IJssel, la rivière, en passant par les villes de Deventer et de Kampen. Les moines : les briquetiers Vers la fin du Moyen-Âge, après 1200, les moines apprirent aux Frisons de cuire des pierres à partir de l’argile disponible. D’anciens écrits font apparaître qu’en 1223, une des premières constructions en pierre, les dénommées castella, était situé près de Dokkum. Ce n’étaient donc pas des habitations mais des tours dans lesquelles les habitants de la ferme, souvent entourée de douves, se réfugiaient en cas de danger. Dans la stins, il y avait un stock de nourriture en cas de siège prolongé. Surtout dans la période de 1350 à

1500, alors que deux camps frisons, les Schieringers et les Vetkopers, s’affrontaient, les stins s’avéraient indispensables pour la sécurité. À l’époque, il n’y avait pas d’autorité centrale en Frise pour maintenir l’ordre. Ainsi, il arriva même que de cloîtres étaient impliqués dans des luttes entre des lignées de nobles. Avec l’arrivée des ducs saxons et Charles V, il fut mis un terme aux luttes entre les « tribus » rivales. Les wierstins Les premiers stins furent bâtis sur une colline, appelée stinswier. Entre Berlikum et Menaldum, se trouve encore un stinswier médiéval sans tour. Le seul stins conservé, le Schierstins, se trouve à Veenwouden. Il a des ouvertures de porte loin au-dessus du sol. Dans les villes aussi, il y avait des stins, comme le stins de Cammingha ou Liauckama près du Grote Kerkstraat à Leeuwarden. (Le musée Princessehof). Des stins sur l’argile Sur les terres argileuses et sans arbres dans le Nord et l’Ouest de la Frise (Westergo), il y avait de nombreux stins à partir desquels les nobles fermiers exerçaient leur pouvoir. Au Moyen-Âge, ils possédaient leur propre juridiction et une petite armée. Parfois l’on trouve encore des restes d’une prison dans les anciens stins. Au fil des années, certains stins se sont transformés en maisons semblables à des châteaux avec des couloirs de défense.

Suite sur la page droite suivante

Dekemastate, Jelsum • www.frisiancastles.nl

LEEUWARDEN Leeuwarden: Kastelen (2)

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Friese kastelen

Friesische Schlösser

Na 1500: States werden paleisjes op het platteland

Nach 1500: Staten wurden kleine Schlösser auf dem Flachland

Deel

Teil

Doordat de krijgskunst na 1500 veranderde en het centraal gezag voet aan de grond kreeg, nam de veiligheid op het platteland toe. De oncomfortabele kasteelachtige bouwwerken werden verbouwd tot paleisachtige landhuizen: stinzen werden states. In Friesland stonden in het begin van de 17-de eeuw zo’n 200 states, adellijke landhuizen die vaak omringd waren door een gracht — net als bij de stinzen — en een parkachtig bos. In het dunbevolkte zuidoosten van Friesland stonden vrijwel geen states, maar juist wel in het noordwesten. Veel statebewoners, zoals de Liauckama’s in Sexbierum, verbleven ‘s winters in Leeuwarden. In de loop van de 17e eeuw kreeg de boerenadel gezelschap van rijke kooplieden. In de eerste helft van de 17e eeuw, de Gouden Eeuw, werden states kleine centra van kunst, cultuur en wetenschap. Eén van de weinige

2018

Leeuwarden: Schlösser (2)

Durch die Veränderung der Kriegsführung und dadurch, dass die Obrigkeit Fuß fassen konnte, nahm die Sicherheit auf dem Flachland zu. Die unbequemen, schlossähnlichen Bauwerke wurden zu palastartigen Landhäusern – aus Stinzen wurden zu Staten.

Dekemastate, Jelsum. www.frisiancastles.nl www.friesekastelen.nl states in het zuidoosten van Friesland was ‘Oranjewoud’, het in 1676 op verzoek van Albertine Agnes (weduwe van de Friese stadhouder Willem Frederik die in 1648 de aanzet gaf tot de aanleg van de Prinsentuin in Leeuwarden) gebouwde buitenverblijf met lusthof. Tot het eind van de 18e eeuw werden rond de states fraaie tuinen met Midden- en ZuidEuropese planten aangelegd. De ontwikkeling van stinzenflora begon. Sloop Slechts enkele van de 200 states hebben het tot in de moderne tijd gered, zoals de uit de 15-de eeuw daterende Dekema-state in Jelsum bij Leeuwarden. Vanaf 1750 werden veel mooie stinzen en states gesloopt en verrees er een boerderij. Het poortgebouw bleef vaak staan, zoals bij Liauckamastate in Sexbierum. Daar zijn ook de slotgracht en -singel behouden gebleven.

In Friesland standen zu Beginn des 17. Jahrhunderts zirka 200 Staten, adelige Landhäuser, die – wie die Stinzen – meistens von einer Gracht und einem parkähnlichen Wald umgeben waren. Im dünn besiedelten Südosten Frieslands standen nahezu keine Staten, dafür umso mehr im Nordwesten. Viele der Bewohner der Staten wie die Liauckamas aus Sexbierum überwinterten in Leeuwarden. Im Laufe des 17. Jahrhunderts bekam der Landadel Gesellschaft von reichen Kaufleuten. In der ersten Hälfte des 17. Jahrhunderts, dem goldenen Zeitalter, wurden die Staten zu kleinen Zentren für Kunst, Kultur und Wissenschaft. Eine der wenigen Staten in Südostfriesland war “Oranjewoud”, die im Jahr 1676 auf Wunsch von Albertine Agnes (Witwe des friesischen Statthalters Willem Frederik, der im Jahr 1648 den Auftrag erteilte, den Prinsentuin (Prinzengarten) in Leeuwarden anzulegen) erbaute Sommerhaus mit Lustgarten. Bis zum Ende des 18. Jahrhunderts

Martena State, Cornjum. www.frisiancastles.nl www.friesekastelen.nl wurden rund um die Staten wunderschöne Gärten mit mittel- und südeuropäischen Pflanzen angelegt. Damit begann die Entwicklung der so genannten “stinsenflora”. Der Abriss Nur wenige der 200 Staten haben ihr Bestehen bis in die moderne Zeit gerettet, so etwa die auf das 15. Jahrhundert datierende Dekema-State in Jelsum bei Leeuwarden. Ab 1750 wurden viele schöne Stinzen und Staten abgerissen und durch Bauernhöfe ersetzt. Der Torbau blieb oft erhalten, so auch bei der Liauckamastate in Sexbierum. Dort ist der Burggraben und der Ringgraben ebenfalls erhalten geblieben.

Historische buitenplaats

Poptaslot Marssum. www.frisiancastles.nl www.friesekastelen.nl

10 See map on page 18

’t Ald Slot Entree vanaf / Entrance from: E 2,50 Entree, rondleiding, koffie met taartje: E 5,00 / Entrance, guided tour, coffee and cake: E 5,00

Ald Slotwei 1-3 • NL-9005 NK Wergea • Tel: 058-255 31 52 / 058-255 08 98 OPEN: Pasen/Easter - 1 Nov. • Wo t/m Zo/Wed-Sun 14.00-17.00 h. Andere tijden op afspraak / Other hours by appointment

LEEUWARDEN Leeuwarden: Castles (1)

Leeuwarden: Des châteaux (2)

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Frisian castles

Des châteaux frisons

After 1500: ‘States’ became palaces in the countryside Part

The level of safety in rural areas increased after 1500 due to changes in the way conflicts were settled and the increase in the power of the central authorities. The uncomfortable castle-like structures were converted into palacelike stately homes. In other words the ‘stinzen’ (towers) were turned into ‘states’ (palaces). At the beginning of the seventeenth century, there were around 200 ‘states’ in Friesland. These were stately homes often surrounded by a moat - just like the ‘stinzen’ - and park-like woods. The majority of ‘states’ were located in the Northwest of Friesland, with hardly any being built in the Southeast. A lot of the residents of these stately homes, such as the Liauckamas in Sexbierum, spent the winter in Leeuwarden. In the course of the seventeenth century, rich merchants also started to show an interest in the stately homes. During the first half

2018

Après 1500 : les state devinrent des petits palais en campagne Partie

of the seventeenth century, in the period known as the Golden Age, the ‘states’ became small centres of art, culture and science. One of the few ‘states’ in the Southeast of Friesland was ‘Oranjewoud’. It was a country retreat with gardens whose construction was commissioned in 1676 by Albertine Agnes (the widow of the Frisian Stadholder Willem Frederik who also commissioned the creation of the Prinsentuin in Leeuwarden in 1648). Until the end of the eighteenth century, attractive gardens full of Central and Southern European plants were created around the ‘states’. This marked the start of the phenomenon of ‘stinzen flora’. Demolition Only a couple of the 200 ‘states’ have survived to date. One example Is the Dekema ‘state’ in Jelsum near Leeuwarden which dates from the fifteenth century. From 1750 onwards, a lot of attractive ‘stinzen’ and ‘states’ were demolished to make way for farms. Usually the gate houses were retained, as in the case of the Liauckamastate in Sexbierum. This one also still has its castle moat.

Dekema State, Jelsum. www.frisiancastles.nl • www.friesekastelen.nl

Puisque l’art militaire changea après 1500 et que l’autorité centrale se mit en place, la sécurité s’améliorait dans les campagnes. Les constructions semblables à des châteaux mais inconfortables, furent transformées en de belles propriétés semblables à des palais : les stins devinrent des state. En Frise, au début du 17e siècle, il y avait quelque 200 state, des propriétés de nobles, souvent entourées de douves, tout comme les stins, et d’une forêt ressemblant à un parc. Dans la région peu peuplée du Sudest de la Frise, il n’y avait quasiment pas de state, contrairement au Nordouest. De nombreux habitants des state, comme les Liauckama à Sexbierum, séjournaient à Leeuwarden en hiver. Au cours du 17e siècle, les nobles fermiers firent rejoints par de riches marchands. Pendant la première moitié du 17e siècle, l’Âge d’or, les state devinrent de petits centres d’art, de culture et de science. Un des rares state dans le Sud-est de la Frise était « Oranjewoud », la maison de campagne avec jardin d’agrément construite en 1676 à la demande d’Albertine Agnes (veuve du stadhouder Willem Frederik qui initia en 1648 l’amé-

nagement du Prinsentuin à Leeuwarden). Jusqu’à la fin du 18e siècle, de magnifiques jardins avec des plantes d’Europe centrale et du Sud furent aménagés autour des state. C’était le début du développement de la flore des stins. Les démolitions Seuls quelques-uns des 200 state ont survécu jusqu’à aujourd’hui, comme le state Dekema à Jelsum près de Leeuwarden qui date du 15e siècle. À partir de 1750, beaucoup de jolis stins et state firent démolis et remplacés par des fermes. Le portail fut souvent laissé intact, comme pour le state de Liauckama à Sexbierum dont les douves et le canal firent également. Martena State, Cornjum. www.frisiancastles.nl www.friesekastelen.nl

65 63

Sint Anna-parochie

Wier

Fietsroutes Leeuwarden-Grou N

Berlikum

ijd

R ie d

Lutjelollum 4 N38

Sopsum

Tzum

Doijum

Rewerd

Wjelsryp

Baarderburen

Hinnaard

Waaksens

marsum

Himert

Wommels

10 e r ard

Bo ls

N35

Sjungadijk

Boazum

Meilahuizen

7 Burgwerd

Schettens

Indijk 3

Rien

Easterein

18 Bwd Oost

Laad en Zaad

terp

r va ke

Scharnegoutum

Turns

Tsjalhuzum Ysbrechtum

Parrega

Westhem

Greonterp It Fliet

eslum

30 Reidmar

Sipkemar

(Sneekermeer)

9215 VT

De Veenhoop

Nes

43 40 42 13 Akkrum

Terkaplester Puollen

Sythuizen 70

Oppenhuizen

Kanaaldijk 16

Botmeer

Soarremo

Terherne

Goë

Goaiingarypster Puollen (Goingarijpster Poelen)

Piekezijl IJlst Point • Endroit pour se reposer Rustpunt • Rastpunkt • Resting Hissemar Nijezijl 39

1 Boerderijcamping de Stoker Idserdaburen

Peanster

Snitser Mar

‘t Ges

Wite Brekken

Burstum

(Pikmeer)

Aldskou

Jinshuzen 57

Pikmar

Abbengawier

Kruisbrekken

Swarte Brekken

7 8

Grou

Flânsum 29 28 Poppenwier Jirnsum

Gauw

Offingawier

41 40

Pikemar

Sibrandabuorren

E22 N7

Oosthem

De Burd

14 Grou

Abbega

AQUAVERIUM

Friens

SNEEK 52 51 80

Abbegaasterketting

Bernsterburen

Tsienserbuorren 26 Raerd

Ingwert

Blauwhuis

Akkrum

Dedgum

Jouswerd

Loënga

Folsgare

Arkum Jonkershuizen

16 Goënga

Uitwellingerga

www.campingstoker.nl

Goingarijp 66

Ballingbuur

Terkaple 3

Akmarijp

Langsturte-

Wid

Vegelinsoord Draaister 15 9264 TJ Earnewâld poel Piet Miedemaweg www.princenhof.nl 2 Hotel Princenhof 31 huizen Oudega (Oudegaaster Brekken) Ds. V.d. Veenweg 11 9264 TA Earnewâld www.portocasa.nl 3 Italiaans rest. Porto Casa JentsjeHaskerdijken 32 38 Flakke mar Jutrijp 71 Aldhof Piet Miedemaweg 15 9264 TJ Earnewâld www.princenhof.nl 4 Restaurant Puur Prince Brekken 65 (Oudhof) Sandfirden (Vlakke 73 Doarpsstrjitte 6 9021 CL Easterwierrum www.wolkomeasterwierrum.nl 5 Koffie- en Theeschenkerij Wolkom SkûtelAnjewiel Brekken) 74 poel 72 59 Snikzwaag Lytshuzen Broek-Noord Wergeasterdyk 1 Osinga9084 AS Goutum/Lwd www.campanile-leeuwarden.nl 6 Hotel Campanile Leeuwarden PaiseIdzega poel Ringwiel huizen De Brekken Theehuis Meersweg 9 35 36 9001 BG Grou www.hettheehuis.nl 7 Het Idzegeaster Hommerts 61 Rintsjepoel Boornzwaag Poel Pr. Wilhelminastraat 3 9001 KE Grou www.zeilcentrumgrou.nl 8 Restaurant Meet & Eat 62 Broekover de Wielen Kleine Gaastmeer (Idzegaaster 64 Zuid Sânmar 18 Raadhuisstraat 18 9001 AG Grou 54 www.steiger18.nl 9 Restaurant Steiger 2 Poel) 33 (Zandmeer) 80 sloot JOURE Grutte 34 Langweerder lte 93 Je Restaurant Trije Hûs Trije Hûs 1 9001 ZX Grou www.trijehus.nl 10 69 HAJE JOURE Gaastmar Wielen Gaastmeer Sont 23 Joure West Heeg SmalleEetcafé Portunus Syl 12A 8493 LL Terherne www.portunus.nl 11 (Groote 54 79 Boornzwaag 25 Oudehas Boornzwaag 84 brugge N3 Gaastmeer) Hegemer 77 Hoofdstraat 31 9003 LC Warten www.dekokendewalvis.nl 12 Restaurant De Kok en de Walvis 91 92 Mar 63 Vissersburen Knooppunt Joure De 76Oude (Heeger8831 XW Winsum www.degauwekrakeling.nl 13 Theetuin-B&B de Gauwe Krakeling Lytse Streek 6 Langweer 75 Aldegeaster Brekken

Wim

erp

Nijlân

Remswerd 19 Nijland Eemswoude 13 Tjerkwerd Wolsum Vijfhuis

buren

De G ro ns

A E2 7 2

A7 E22

IE T ARG R PRI NSE S M

erts

uizum

ar t

17 Bolsward

Spears

15 Sneek

Tersoal

15 62

Reduzum 11

N354

Nijkleaster

ne Fra

5 6

A7 E22

Anneburen

Idaerd

rne

razijl

Boo

14 2 Hartwerd

Greate Krite

Dearsum

Reahûs

Hidaard

Lytsewierrum 50

Hichtum

Domwier

Eagum

5 tre

Itens

Naarderbuorr 7

Wijtgaard

Easterwierrum

Wergea

Wiuwert

Warstien

Wirdum

Britswert

De Meerpolders

A32

art

Iens

Mantgum

Skillaerd

rva

kv a a

tre

De Grits

Grauwe Kat

Skrins

Tsjeintgum

Kubaard

De Him

Wammert Fra

Wieuwens of Sprong Lollum

Easterlittens

Bonkwerd

Weidum

94 Baard 91

N32

6 56 27

Tritzum

Bears

Jorwert

Lions

Fûns

Lionserpolder

Spannum

Hempens

Swichum 95

6 Goutum

Jellum

Huins

93 4 5

Westerend

Winsum

N31

Hilaard

Hoptille

Baaium

tte

Hitzum

Boksum

N31

Miedum

Leeuwarden

Kie

N31

Blessum

Zwette

Zwe

Kingmatille

Salverd

NAA

KA XMA

26 62 55

Deinum

Grote W

Klei

A31

Kiesterzijl IN HAR

61 Dronrijp

Zweins

Sierdswiel

Lekkum 24 Snakkerburen

49 71

Vierhuis

Schalsum

Arkens

Giekerkerhoek

Miedum

A31

21 Dronrijp

Schingen

Herbaijum

VA N

22 Marssum

Marssum

Menaldum

Peins

45 20 Franeker

Gyt 28

Slappeterp

Dongjum

uurt

23 N357

Engelum

Jelsum

Ried

Sexbierum

oorrijp

Cornjum

't Haantje

Oent

Beetgumermolen

N383

Klooster-Lidlum

De Trijnwâlden

35 Wyns 29 36 30

Tzummarum

Beetgum

Stienservaart

Britsum

Minnertsga

www.frieslandtravel.com

Firdgum

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE Tichelwerk

M ur k

Stiens 6

Oud deel

Oosterbierum

2018

2 3

Koehool

Bartlehiem LEEUWARDEN

13 Finkumervaart

Sint Jacobiparochie

Leeuwarden 2018: Fietsroutes Leeuwarden-Grou

kum e

Finkum

meer)

It Heidenskip Hofmar (Hofmeer)

Noorder Ee

Indijk

Woudsend40

Kûfurd

Koufurderrige

We lle-

slo ot

(Koevordermeer)

Dijken 58

Legemeer

Scharsterbrug

82 80

Zwaagwesteinde

tsjerk

Veenwouden 68

N355

Jistrum

Skûlenboarch

De Lytse Geast

PRI

Iniaheide

Siegerswoude

De Tike

De Leien (De Leijen)

ALDE

2 4 3

EARNEWALD

Opperburen

Princenhof

De Kooi

Oudega

De Gaasten

Egbertsgaasten

DRACHTEN

ar t

Uilesprong

Easterboarn

Nie

N3 9

A7 E2 2

e V aar

Ko nin gs

p Com

Jardin

Nummer fietsknooppunten-netwerk • Nummer eines Fahrradknotenpunktes Tjong erkan aal Hoornsterzwaag • Number cycle network •18Noeud des pistes cyclables

Oosterw

92 N3

Restaurant • Restaurant • Restaurant • 22 Makkinga Hoog-Duurswo Restaurant

2. Pont De Burd - Grou 2 3. Pont 3 89 De Snoeckbears - Sitebuorren 4. Pont De Grietman - Hooidammen 4

De Knipe

Bontebok

6 6. ZonnepontOudehorne De Oerhaal - Warten

99 77

Katlijk

Oranje-

Nieuwehorne N3

Oranjewoud

7 7. Pont Hin en Wer - Earnewâld

g on

Laag-Duurswoude Twijtel

Mid Friesland per sloep • mit einer Schluppe • with a sloop • avec une chaloupe Veneburen Dalle BoersterHeide

Nijeberkoop

36 Sloepenroute • Sloop route

Deddingabuurt

Tronde

Schapepoel

Pauwenburg

5. Zonnepont Schalkediep - Suwâld 40 5

11 Heerenveen

times:

Langezwaag57

1. Pont Gastvrij Grou - Grou Jonkersland 1

12 H’vn Centrum

Jubbega

Knooppunt Heerenveen

ve n Bo

Donkerbroek

www.de8vangrou.nl

Sneekermeer Route 61

10 Pont de Wynser Oerset - Wyns

10 Pontjesroute (8 van Grou) Kortezwaag

Terband

vaa

e 14 ds an lBedieningstijden/Bedienungszeiten/Opening N

1 Jeltsje - Nijbeets 9 9. Pont

Middelsee Route

t ho

on agn

Wijnjeterpverlaat 8 8. Pont Nye Skou - Nye Skou

Deelen Route

a a rt

Haneburen

onsv

Hemrikerverlaat

65 Vosseburen

Gorredijk

Luinjeberd

HEERENVEEN

pagn

Lippenhuizen

26 H’vn West

Petersburg

Terwispel

27 Tijnje

Luxwoude Tsjalleberd

Com

Mid Friesland per fiets • mit dem69Fahrrad eds • by bike • à vélo la n

Gersloot Spitsendijk

Klein Groningen

Sparjebird

Moskou 25 Legenda • Zeichenerklärung • Legend • Légende 43 Hemrik

51 10

Janssenstichting 99

rla

Oudewegstervaart

Waske

Wijnjewoude

ste

Zwarte meer

d ie p

Alde Feanen Route

ske

97 35

76Tijnje

DE DEELEN

ehaske

Beetsterzwaag

HAJE HEERENVEEN

Heidehuizen

29 90

Nieuwebrug

Olterterp 92

Bakkeveen

Kortehemmen

28 Beetsterzwaag

Poppenhuzen

r oo

Zandburen

Oud Beets

29 De Haven

Galhoeke

Siegerswoude

Selmien 8

Nij Beets

Warniahuizen

Ureterp

6 60

Frieschepalen

Ureterp a/d Vaart 30 Oosterwolde

Boornbergum

oarre

De Wilgen

Boornbergumerpetten

94 33

De Wilp

Smalle Ee

ëngahuizen

It Eilân

31 Frieschepalen

Folgeren

Buitenstverlaat

Wide Ie

12 De Veenhoop 49

Sitebuorster Ie

Marum

Drachtstercompagnie

sloot

Opeinde Middelburen

Earnewâld

Hooidam

FEANEN

Luchtenveld

Jon

Uiteinde

Houtigehage

N358

Nijega

40 39

Rottevalle

N31

Aldeboarn

Noordwijk

Opende

Witveen

ren

6 35

Eastermar

Kornhorn

Surhuisterveen

16 N369

Boelenslaan

Warten 69 12

Kortwoude

83 79

N358 23

Ophuis

It Heechsân 77

Garyp

Harkema

Va a rt

Fônejacht

Sumar

Roodeschuur

Grootegast

Surhuizum

9 Buweklooster

Drogeham

(Bergumermeer)

84 85

S NSE

Wide Ie

Suwâld

Burgum

56 55

MAR

Burgumer Mar

Augustinusga 11

60 59

KA NA AL

Lutjegast

N356

Tytsjerk

Rohel4

Kootstertille

Hurdegaryp

Blauwverlaat

Op ei nd er

ine Wielen

Stroobos

Noardburgum

Feanwâldsterwâl

Gerkesklooster

Twijzel

N355

Ryptsjerk

Wielen

Zevenhuizen

Twijzelerheide

Kûkherne

Bûtefjild

De Rijd

Zwagerbosch

Buitenpost

Zandbulten

80 79

Mûnein

Visvliet

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

N356

tsjerk

2018

61 62

Roodkerk

Veenklooster

Va a rt

De Valom

Burum

LEEUWARDEN

Kollumerzwaag

Leeuwarden 2018: Cycle routes Leeuwarden-Grou

Aldtsjerk 38

Zevenhuizen

Va a

Broeksterwoude

Triemen

61 N3

tje Eel

Elsloo

LEEUWARDEN

Oosterend

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Noordelijke Elfsteden Fietsroute

Elfsteden

Route

www.frieslandtravel.com

WWW.ELFSTEDENROUTE.NL

INFO CEN

De SeedyksterT Zeedijk 8 • 9073 TN www.waddenzeel www.dutchwadden

Hotel-fiets arrangementen met bagagevervoer en pech onderwegservice Meer informatie en boekingen: www.frieslandtravel.com • Tel. +31 (0)561 - 61 53 64 Hotel-cycling packages with luggage transport and mobility guarantee service More information and bookings: www.frieslandtravel.com • Tel. +31 (0)561 - 61 53 64

Nieuwebi

2,7 km

6,5 k

Nieuwebildtdijk

Vijfh

2,1km

3,7

60 Zwarte Haan

Oudebildtdijk Nij Altoenae 58

UNESCO WORLD HERITAGE

Oudebildtzijl

Oude Le

2,3km

S E A

Sint Annaparochie

Sint Jacobiparochie

2,2 km

www.waddenzeeland.nl

1,8 km

W A D D E N

Vrouwenparochie

11 11 1,7 km

22 4,3 km

48 36

Wier

3,7 km

Koehool

N398

Firdgum

Klooster-Lidlum

84 Slappeterp

1,8

1,6

Kie

Hitzum

3,5

Lutjelollum 4,0 k

Doijum

m 5,5 k

3,9

Rewerd km

Huins

DAG 2 ± 44 km

Dijksterburen

1,8 k

64 Kimswerd

N31

Spannum

2,4 k

Wieuwens of Sprong

Wammert Fra

De Blokken

tre

De Grits

Witmarsum

54 Himert

Iens

Skrins

10 e r

Britswert

Wommels

Tsjeintgum

Mantgum 92

Skillaerd

Hinnaard

Kampen

kv a a

Weidu

art

Waaksens

Kubaard

Grauwe Kat

rva

Pingjum

De Him

Lollum

Bea

Jorwert

Easterlittens

Bonkwerd Baarderburen

94 Baard

Tritzum

30 Arum

Hilaard

Fûns

Lions

32 35

Boks

Lionserpolder

Winsum Achlum

Hoptille

Baaium

1,3 km

Tzum

3,6 km

Wjelsryp 3

59 N3

Sopsum

4,9 km

Blessum

Miedum

9 Harlingen

4,3

Kingmatille

Salverd

K XMA

AL ANA

15 0,9 km 9 2,3 km

Zweins

0,9

HAR

Deinum

Dronryp

Arkens

Easterwierrum

Wiuwert

Itens

10 Franeker

Kiesterzijl

Ungabuurt

Schalsum

Herbaijum

Midlum

VA N

Ma 76

22 Marssum

21 Dronrijp

Sk ingen

N38

Wijnaldum

19 Midlum

Menaam

Voorrijp

Peins

45 20 Franeker

N3 km

Ingelum

Ried

Dongjum

A31

5,9

Bitgummole 78

N384

A31

Roptazijl

Bitgum

Berltsum

ijd

R ie d

Pietersbierum

Tzummarum

Sexbierum

km 40

0,7

Oosterbierum 6,9

Minnertsga

DAG 3 ± 43 km

5 Zurich

2018

Bicycle Tour: Noordelijke Elfsteden Route (4 van de Friese Elf Steden)

Moddergat LEEUWARDEN Nes

Bicycle Tour: Northern Eleven Cities Tour (4 of the Frisian Eleven Cities) 28

1,9

Marrum

Ginnum

llu

tre

2,7

Rinsumageest

km 1,3 1,1 km

1,3 km

Cornjum

Jelsum 22

k ur

Giekerkerhoek

km 2,0

Kleine Wielen

Bûtefjild

Zevenhuizen

N31

Zwette

Skûlenboarch

MAR

Bergumer

Burgum 61

Drogeham

54 62

56 55

Burgum

PRI

NSE

75 Meer

84 85

Suwâld

Goutum

Kootstertille

e Ee

93 4 5

Jistrum

Wijd

N356

59 58

Zwagerbosch

Hurdegaryp

Zand

80 79

Kûkherne

Noardburgum

Feanwâldsterwâl

De Lytse Geast

Twijzelerheide

Tytsjerk

1 Leeuwarden

sum

Feenwâlden

17 62 61

De Westereen

Ryptsjerk

4 64 25 5 8 6 26 7 3

N355

2,6 km

Gytsjerk

Grote Wielen

49 71

Sierdswiel

24 Snakkerburen

N356

61 62

Mûnein

De Rijd

Lekkum

arsum

Oud

m 2,7 k

Vierhuis

Veenkloos

N355

23 N357

Miedum

Oentsjerk

Kollumerzwaag

De Falom

Readtsjerk

kum e

29 4 Wyns

0,6 km

Triemen

De Trijnwâlden

deel

Oudwou 76

Broeksterwâld

Westergeest

35 36 30

N ie u

tje Eel

Aldtsjerk

1,0 km

Stienservaart

Britsum

69 70

Tichelwerk 8

Driezum Kettingwier

64 65

Damwâld

Ou d e

Wâlterswâld

Stiens

't Haantje

M ijde

11 Bartlehiem

sse

Sijbrandahuis

Burdaard

Tergracht

Finkumervaart

Finkum

St r o o

1,1

N383

11 Dokkum

e um

2 3

82 81

11 Grootdiep

Ee 49

Oostrum

Hijum

3,9

Tibm

Wânswert

Tilburen

14 13

Klein Medhuizen

DAG 5 ± 24 km

eije

25 24 0,5 km

Aalsum

7 km

Jannum

Hallum

23 80 0,9 km

3,9

Groot Medh

allumerhoek

Reitsum

Jislum

huizen

Raard

e 43 Zui der E

Jouswier

Watsens

Betterwird

21 22

4,7 km

Bornwirdhuizen

Lichtaard

DAG 4 ± 38 km

ildtzijl

Foudgum

Bornwird

Hiaure

Reidswal

Metslawier

1 36

3 2,0 km 73

Hantumeruitburen

3,2

Hantumerhoek

Vaardeburen

3,0 km

Brantgum

15 erv erd lw Ho

2,6

Westernijkerk

Waaxens

Niawier 38

Blije

m 2,6 k

0,2 km

Hegebeintum

Ferwert 6

0,4 km Hantum 27 29

1,4 km

75 Boteburen

7 35 N

2,4

Toer Marrum land.nl nsea.com

Holwert 76

37 nijkerk

Hantumhuizen

2,9 km

Lioessen

Ooster-

Bollingawier

1,9

NTER

Ternaard

Drieboerehuizen

Wie

Teijeburen

4,3 k

36 EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

't Schoot

Visbuurt

Paesens

2018

Wierum

Sumar

It Heechsân 77

Rustpunt • Rastpunkt • Resting86Point • Endroit pour se reposer Eastermar 79

Hempens

60 59

N31

78 Europaplein 20 8915 CL Leeuwarden 6 www.eurohotel.nl 1 Hotel-Rest. Euro Hotel 91 88 5 90 Fônejacht N3 Heliconweg 52 92 8914 AT Leeuwarden www.westcordhotels.nl 2 Hotel-Rest. Westcord WTC W 82 Jellum Garyp 68 De MeerHotel-Rest. Hampshire Oranje Stationsweg 4 8911 AG Leeuwarden www.hapmpshire-hotels.com/leeuwarden 3Warstiens 94 polders Prinsentuin 1 8911 DE Leeuwarden www.dekoperentuin.nl 4 Restaurant De Koperen Tuin 95 94 93 Swichum 87 8911 HJ Leeuwarden www.hotelstadhouderlijkhof.nl 5 Hotel-Rest. Het 69 Stadhouderlijk Hof Hofplein 29 ars 41 Iniaheide Restaurant Le Sandre Eewal 54 8911 GT Leeuwarden www.lesandre.nl 2 Warten 6 3 De Leijen 6 N De Tike 96 Siegerswoude 3 Wergea7 Balkanrestaurant 33 2 Nieuwe Oosterstraat 9 8911 KM Leeuwarden www.amfora-leeuwarden.nl 56 27 32 Amfora 87 7 97 Wirdum 37 Rottevalle 99 um De Walrus Gouverneursplein 37 8911 HH Leeuwarden www.dewalrus.nl 8 Grand Café-Restaurant 35 Naarderbuorren Nijega Lytse Streek 6 8831 XW Winsum www.degauwekrakeling.nl 9 Theetuin-B&B de Gauwe Krakeling A32 36 40 7 8801 AB Franeker www.stadsherbergfraneker.nl 10 Hotel-Rest. Stadsherberg Franeker Oud Kaatsveld Wijtgaard 39 8 89 Opperburen Domwier Opeinde 95 Eagum Westeinde 10 Earnewâld 9079 LJ St. Jacobiparochie www.jacobshoeve.nl 11 B&B Jacobshoeve ALDE Uiteinde Zeedijk388 9073 TN Marrum www.seedykstertoer.nl 12 Seedykstertoer Middelburen m Diepswal 21 9101 LA Dokkum www.hotel-deposthoorn.nl 13 Hotel-Rest. De Posthoorn 16 54 Greate Krite 52 Oudega 9101 LS Dokkum www.abdij.nl 14 Hotel-Rest. De Abdij van Dokkum Markt 30a 98 Folgeren 25 Ds. R.H. Kuipersstr. 1 9111 HA Burdaard www.posthusburdaard.nl 15 Hotel-Rest. It Posthûs Idaerd De Zuidermiedweg 9178 www.koffieentheeschenkerijbartlehiem.nl 16 Koffie en Theeschenkerij Bartlehiem Princenhof De KooiGH Wânswert 10 Egbertsgaasten Gaasten t r Reduzum 15 Sneek FEANEN aa Dekemawei 5 9057 LC Jelsum www.dekemastate.nl 17 Dekemastate kv 70

O pe in de

r Va a rt

Zwe

tte

N31

Hooida

msloo

Tsienserbuorren

De Burd

R Ie-Sicht 17

14 12

Wij

DRAC

Buitenstverlaat

64 Smalle Ee

58 62

FRISIAN SHOPPING ROUTE

Model: Dorian Hofker • www.noordfriesewinkeltjesroute.nl

SEE MAP ON NEXT PAGE PACKAGES: FRIESLANDTRAVEL.COM FRISIANSHOPPINGROUTE.NL

Leeuwarden • Kleine Kerkstraat

Noord-Friese Winkeltjesroute

plaat

Nes

Buren

LEEUWARDEN

2018

Ballum

Bicycle Tour: Friese Winkeltjesroute • Frisian Shopping Route

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

Deelnemers • Participants

Attractions

11. JoHpie Kaarsenmakerij • Winkel en workshops • www.johpie.nl 22. Bloemen Doorn Roosje • Winkel en workshops • www.facebook.com/bloemendoornroosje 33. Kadowinkel Ter-Sted • Leuke landelijke kado’s • www.kadowinkeltersted.nl 44. Outdoor Mozaïek Gallery • Huis- en tuindecoraties, workshops • outdoormozaiekgallery.nl 55. Ald & Nij Brocante • Oud en nieuw brocante en krijtverf workshops

11. Molen De Zwaluw • www.dezwaluw-burdaard.nl 22. Uitkijktoren/Waddenzee Land Info Center Seedykster Toer • www.seedykstertoer.nl 33. Bezoekerscentrum Terp Hegebeintum • www.hegebeintum.info 44. Adfunture Park • www.adfunturepark.nl 55. Kinderboerderij Anna Zijlstra Hoeve • www.annazijlstrahoeve.nl 66. Museum Het Admiraliteitshuis • www.museumdokkum.nl 77. Kerkmuseum Jannum • www.hegebeintum.info 33 88 Dekema State Jelsum • www.dekemastate.nl

• www.brocante-webwinkel-aldennij.nl

66. Kleine-Lijn, ambachtelijke katoendruk • Handbedrukt textiel,kado’s en workshops • www.kleine-lijn.nl

77. Foarinoar • 2e hands kleding, brocante & curiosa, theetuin • www.noordfriesewinkeltjesroute.nl 88. Sneupzolder De Terp • Tweedehands spullen, theetuin, minicamping • www.campingdeterp.nl 99. Bij de Pastorie • Pools aardewerk, Engels servies & brocante, Bed & Breakfast • www.bijdepastorie.nl

Wie

Ternaard

Teijeburen Drieboerehuizen

Holwerd

't Schoot

Visbuurt

Nes

Wierum

Bollingawier

Hantumhuizen 32

INFO CENTER

75 Boteburen

Ginnum 77

dijk

Wânswert

5 16 llu

Hijum

74 Ha

Oude Leije

rouwenparochie

tre

tje Eel

't Haantje

Vierhuis

Oud

Lekkum

A31

64 63

1 N3

Grote Wielen

Kleine Wielen

Boksum

93 4 5

94 Swichum

Fûns

56 27

6 7

N32

A32

De Meerpolders

Fônejacht

Wergea

Warten

Naarderbuorren

Uitzichtspunt 356 Viewing point N Garyp

Nummer fietsknooppunt Number cycle network

Siegerswoude

Meer

SES

Burgum P R I N Winkeltjesroute op de fiets e eE Wijd Shopping tour by bicycle 84 Sumar Winkeltjesroute85met de auto 83 86 by car Shopping tour 89

75 69 96

Wirdum

60 59

54 62

Warstiens

Bergumer

61 56 55

N31

Jellum

Weidum

Hempens

N31

Burgum

Suwâld

Goutum

De Lytse Geast

Zwette

N31

N356 64

Hurdegaryp

1 Leeuwarden

Noardburgum

Feanwâldsterwâl

Tytsjerk

17 62 61

Kûkherne

Zevenhuizen

Ryptsjerk

Deinum

Twijzeler heide 67

Sierdswiel

24 Snakker-

De Westeree

Feenwâlden

Bûtefjild

De Rijd

49 71

Gytsjerk

N383

N355

Marsum

22 Marssum

Jorwert

Miedum

61 62

N356

Mûnein

buren

serpolder

Giekerkerhoek

Hilaard

Ingelum

Oentsjerk

29 4 Wyns

Jelsum 23 N357

Blessum

35 36 30

Bitgummole

lle

Britsum

Cornjum

Bitgum

Stienservaart

De Falom

Readtsjerk

deel

N398

De Trijnwâlden

Koll

Tichelwerk 8

Stiens

kum e

Broeksterwâld

Aldtsjerk

6 7

64 65

9 2 3

Drie

jde Wi

11 Bartlehiem 31

Finkumervaart

Wâlterswâld

Damwâld

Tergracht

Finkum

Rinsumageest

sse

Burdaard

r me

12 32

15 8

St r o o

Sijbrandahuis

Oudebildtzijl 69

11 Dokkum

23 80

Hallum

Grootdiep

Hallumerhoek

Raard 24

Tilburen

Betterwird

21 22

Jislum Jannum

Vijfhuizen

Lichtaard

17 Reitsum

Nieuwebildtzijl

Aalsum

Bornwirdhuizen

Bornwird

Watsens

Marrum

Foudgum

Mets

Hiaure

1 Westernijkerk

Vaardeburen

Brantgum

Hantumeruitburen

erv

Ferwert 6

Waaxens

erd lw

Blije

Hegebeintum

Hantumerhoek

7 35 N

Niawier 38

Hantum 27 29

De SeedyksterToer Zeedijk 8 • 9073 TN Marrum www.waddenzeeland.nl www.dutchwaddensea.com

Iniaheide

93 De Tike

Nijega

RESTING POINT

Theetuin / Tea house Bartlehiem 58

LOW MOTOR YACHT TOUR LEEUWARDEN AREA SEE MAP ON PAGE 60-61 BOAT RENTAL: BOATCHARTERHOLLAND.NL

Hallumerhoek 4

Zwarte Haan

5 16

Oudebildtdijk

Motorboating: Low Motor Yacht Tour (max. 2.50 m) - Leeuwarden European Capital of Culture 2018 Oudebildtzijl Nij Altoenae 58

Legenda • Zeichenerklärung • Legend • Légende 20 1 LEEUWARDEN

20 65 63

Sint JacobiParticipant www.BoatCharterHolland.nl parochie

Koehool

Vrouwenparochie

De Friese Elf Steden • Die friesische Elf Städte • The Frisian Eleven Towns • Les Onze Villes de Frise

11 22 Deelnemer • Teilnehmer • Participant •

Leeuwarden European Capital of Culture 2018 Low Motor Yacht Tour • Doorvaarthoogte bruggen: 2.50 m • Durchfahrts36 höhe Brücken: 2.50 m • Headroom bridges: 2.50 m • Hauteur de passage ponts: 2.50 m

Hijum

Oude Leije

Finkum

Sint Anna-parochie

No ord eli jke E

Fei

11 7

2 3

Stiens 6

Brits

Wier

Firdgum

Minnertsga Nummer fietsknooppunt • Nummer eines Fahrradknotenpunktes • Number cycle network • Noeud des piestes cyclables

Viswater • Fischwasser • Fishing water •

Berlikum

39 N

Pêcherie Tzummarum

ooster-Lidlum

41 Rie De

Vierh 66

84 90

Slappeterp

Schalsum

61 63

A31

21 Dronrijp

Schingen

Marssum

22 Marssum

Menaldum

Peins

20 Franeker

Ried

Engelum

Dongjum

u iro

23 N357

Zweins

Deinum

Blessum

Westerend

BOLSWARD

Zwe

7 Burgwerd

Indijk 3

Rien

SNEEK Meilahuizen Lytsewierrum 50

Hidaard

Reahûs 60

Reduz

SNEEK 14

Boazum

N354

tte

Tsiense

Easterein

Wijtgaard

Itens

Hichtum

Easterwierrum

v ek

Raerd

e El fste

rte

Skillaerd

56 27

Wiuwert

Wommels

Mantgum

F e ar

lse

ter

N35

a Bo

Britswert

Hinnaard 10

jungadijk

Skrins

Waaksens Himert

je r

De Grits

Iens

Tsjeintgum

Frj

Wieuwens of Sprong

De Him

Wammert

elijk

Easterlittens

Bonkwerd

Kubaard

Weidum

94 Baard 91

Bears

Jorwert

Lions

Lollum

Fûns

Lionserpolder

Spannum Tritzum

Jellum

Hilaard

Hoptille

Huins

Winsum

oute

Tzum

Rewerd

denr

4 N38

Baaium

Boksum

Wjelsryp

N31

Lutjelollum

Miedum Doijum

Zuid

HARLINGEN

Kingmatille

Salverd

10 FRANEKER 5

17 62

Dronrijp

Arkens

Jels

't Haantje

Beetgumermolen

Zwette

tte

rum

10 Cornj

Beetgum

N383

26 Bernsterburen Ingwert

Dearsum

Flânsum Poppenwier

Wânswert

6 N3

Bartlehiem

s elt

Broeksterwâld 54

Aldtsjerk

Oentsjerk

Wyns

Tegeltjesbrug

Aldd eel

er um Do

Miedum

huis

Giekerkerhoek

Lytse Wielen

49 71

Feanwâldsterwâl

N355

Hurdegaryp N356

72 64

Tytsjerk

26 2 61

1 LEEUWARDEN 51

Goutum

De Meerpolders

Wirdum

Wergea

Warten 33

Naarderbuorren

A32

Domwier

Eagum

NSE

Sumar

Hooida msloot

erbuorren

17 De Burd

Pikmar

Grou

(Bergumer Meer)

83 79

Sitebuorster Ie (Sijtebuurster Ee)

De Veenhoop

De Kooi

De Gaasten

Wide Ie (Wijde Ee)

Goëngahuizen 48

Botmar

94 De

Leien

Egbertsgaasten

Wide Ie (Wijde Ee)

12 49

It Eilân

(Pikmeer)

14 Grou

Skûl

Iniaheide De Tike Hoekstra Jachtcharter Siegerswoude 37 Motor Yachts boatcharterholland.nl Alde Feanen Verhuur Nijega Sloops 40 boatcharterholland.nl 39 89 Opperburen Opeinde Uiteinde 38 Middelburen 16 Earnewâld 52 Oudega

FEANEN

Jistrum

15 Sneek

Jirnsum

Garyp

PRI

Princenhof

Idaerd

Friens

(De

r Va a

ALDE Greate Krite

zum

Warstiens 69

Fônejacht

Swichum 95

84 85

Suwâld 60 59

Wide Ie (Wijde Ee)

N31

62 Burgum

56 55

Zwage

Burgumer Mar

De Lytse Geast

Hempens

Yachtcharter Leeuwarden Motor Yachts • Traditional Sailing boatcharterholland.nl

93 4 5

Noardburgum 48

Twijzelerheide

Kûkherne

Zevenhuizen

Ryptsjerk Grutte Wielen

Lekkum 24

Feanwâlden

Bûtefjild

De Ryd

De Westereen

Sierdswiel

Snakkerburen

28 22

Mûnein

61 62

N356

Jachthaven ‘t Eibertsnêst Sloops boatcharterholland.nl 57

Gytsjerk

jum 1

36 35 30

De Falom

Readtsjerk

Stienzer Feart

sum

ur k

De Trijnwâlden

Kollumerzw

Lit

Tichelwerk 12

sum

jem

94 33

64 DRACHTEN Smalle Ee

O p e in d e

ers

insumer Feart

KOLLUM

jde

69 70

uw s-La

Elf ste de nro ute

Damwâld

DOKKUM Tergracht

art

Driezum

64 65

Burdaard m

Rinsumageast (max. 2.50 m) - Leeuwarden European Capital of Culture 2018Wâlterswâld 53

12 Tour

Motorboating: Low 74 Motor Yacht llu

u kk

ute

rro mee

Hallum

Buitenstverlaa 62

De Wilgen

Boornbergumerpetten

Boorn- Galh bergum 88

Zandburen

M O TO R YAC H T S Jachtcharter W. Hoekstra

Yachtcharter Turfskip

Heech by de Mar

De Hoek Watersport

Motoraak

Linda

Saturnus 3

Feantersdyk 10 • NL-9264 TN Earnewâld Tel. +31 (0)511-539292 Fax +31 (0)511-539354 info@hoekstra-jachtcharter.nl

Turfkade 15 • NL-8539 SV Echtenerbrug Tel. +31 (0)514-541467 Fax +31 (0)514-541606 info@turfskip.com

De Draei 37 • NL-8621 CZ Heeg Tel. +31 (0) 515 442750 Fax +31 (0) 515 443502 info@heechbydemar.nl

Dijken 1 • NL-8528 DT Langweer Tel. +31 (0)513-499116 Fax +31 (0)513-499936 info@dehoekwatersport.nl

www.hoekstra-jachtcharter.nl

www.turfskip.com

www.heechbydemar.nl

www.dehoekwatersport.nl

Yachtcharter Leeuwarden

Yachtcharter De Brekken

Stoeten Motorjachten

Watersportcentr. Tacozijl

Multivlet 1100 AK ‘Gerbrig’

Korina

Pasadena 1450

European Voyager 1300

Intership

De Zwemmer 1 • NL-8939 CA Leeuwarden Tel. +31 (0)58-3010506 Fax +31 (0)58-3010533 info@yachtcharterleeuwarden.nl

Brekkenweg 10 • NL-8531 PM Lemmer Tel. +31 (0)514-564411 Fax +31 (0)514-564295 info@brekken.nl

Uitheying 7 • NL-8531 XJ Lemmer Tel. +31 (0)514-561493 Fax +31 (0)514-561454 info@stoeten.com

Plattedijk 20 • NL-8531 PE Lemmer Tel. +31 (0)514-562003 Fax +31 (0)514-561470 info@tacozijl.com

www.yachtcharterleeuwarden.nl

www.brekken.nl

www.stoeten.com

www.tacozijl.com

Tornado Sailing

Aquanaut Yachtcharter

Holiday Boatin

Veldman Yacht Charters

Delphia Escape 1080 S

Doerak Family LX 910/911 AK

Drifter 1150 AK Andromeda

Neptunus

De Stienplaat 5 NL-8754 HE Makkum Tel. +31 (0)515-559260 info@tornado-sailing.nl

Selfhelpweg 9 • NL-8607 AB Sneek Tel. +31 (0)515-412253 / 411793 Fax +31 (0)515-416655 sales@aquanaut.nl

Eeltjebaasweg 3 • NL-8606 KA Sneek Tel. +31 (0)515 - 41 37 81 Fax +31 (0)515 - 42 32 90 info@holidayboatin.nl

Zwolsmanweg 18 • NL-8606 KC Sneek Tel. +31 (0)515-413672 Fax +31 (0)515-416641 info@vyc.nl

www.tornado-sailing.nl

www.aquanaut.nl

www.holidayboatin.nl

www.vyc.nl

Yachtcharter Sneek

Zijda Yachting

De Schiffart Yachtcharter

Hart van Friesland

Kimberly

Kotterjachten 950•1050•1100•1200•1300

Maxima

Valkkruiser

Jan Kuipersweg 5-7 • NL-8606 KD Sneek Tel. +31 (0)515-438383 Fax +31 (0)515-438808 info@yachtchartersneek.nl

Zoutepoel 2-4 • NL-8604 CD Sneek Tel.: +31 (0)515-432993 Fax: +31 (0)515-432447 info@zijda.nl

Koailân 6 • NL-8493 LA Terherne Tel. +31 (0)566-651920 Fax +31 (0)566-689850 info@schiffart-yachtcharter.com

Eastwei 8 • NL-8624 TG Uitwellingerga Tel: +31 (0)515 - 55 94 44 Fax +31 (0)515 - 55 95 44 info@hartvanfriesland.nl

www.yachtchartersneek.nl

www.zijda.nl

www.schiffart-yachtcharter.com

www.hartvanfriesland.nl

WHEELCHAIR FRIENDLY

GERMANY

SAWF

Römer Aquanaut Charter

Aquanaut 1500 Acces ‘Aron’

S A I L I N G YAC H T S Fox Sailing

Heech by de Mar

Lemsteraak

Fox 22 F3

Aquanaut

Charter: Selfhelpweg 9 • NL-8607 AB Sneek Tel. +31 (0)515-412253 / 411793 Fax +31 (0)515-416655 sales@aquanaut.nl

Dorfstraße 7 • 17209 Buchholz/Müritz (Dld) Tel. +49 (0)399-2371688 Fax +49 (0)399-2371689 info@yachtcharter-roemer.de

Bookings & Charter base: Ottenhome Heeg De Draei 3 • NL-8621 CZ Heeg Tel. +31 (0) 515 442898 info@ottenhomeheeg.nl

De Draei 37 • NL-8621 CZ Heeg Tel. +31 (0) 515 442750 Fax +31 (0) 515 443502 info@heechbydemar.nl

www.sawf.nl

www.yachtcharter-roemer.de

www.foxsailing.nl

www.heechbydemar.nl

S A I L I N G YAC H T S Hoora Watersport

Hurley 800

Sail Charter Friesland

Tornado Sailing

Volharding Grundel 6.60 m

Waterland Charter

X-40

Delphia 37.3

Gouden Boaijum 10 NL-8621 CV Heeg Tel. +31 (0)515-44 27 15 verhuur@hoora.nl

De Zwemmer 1 • NL-8939 CA Leeuwarden Tel. +31 (0)58-3010506 Fax +31 (0)58-3010533 info@sailchartersneek.nl

De Stienplaat 5 NL-8754 HE Makkum Tel. +31 (0)515-559260 info@tornado-sailing.nl

Galgeriet 5A NL-1141 GA Monnickendam Tel: +31 (0)299 - 652000 info@waterlandyacht.nl

www.hoora.nl

www.sailchartersneek.nl

www.tornado-sailing.nl

www.waterlandyacht.nl

TRADITIONAL SAILING SHIPS + CREW Friesland Charter

ord houden , o b r u tu s d e o “G rder, zei de verthaultuijd goed” dan komt he

Friese Vloot

Aaltje Engelina

Rea Klif

Stella Frisia • De Hoop

Postbus 24 • NL-8715 ZH Stavoren Tel: +31 (0)514 - 68 11 61 Fax +31 (0)84 - 83 21 809 info@friesevloot.nl

De Slinke 19 9011 WV Jirnsum Tel. +31 (0)566-631604 info@frieslandcharter.nl

De Zwemmer 1 NL-8939 CA Leeuwarden Tel: +31 (0)58 - 301 05 06 info@aaltjeengelina.nl

www.frieslandcharter.nl

www.aaltjeengelina.nl

Huur een boot bij een bootverhuurder die aangesloten is bij Boat Charter Holland: • De laagste huurprijs • Solide • Jarenlange ervaring • Motor- en zeilboten • Grootste keus • Vaarbewijsvrij (tot 15 m) • Met en zonder instructie • Met en zonder schipper/gids • Ook internationaal • Nonstop service • Gratis routes en kaarten • Gratis reisgidsen.

Mieten Sie ein Boot bei angeschlossenen Unternehmen von Boat Charter Holland: • Tiefstpreisgarantie • Solide Unternehmen • Langjährige Erfahrung • Motor- und Segelboote • Riesenauswahl • Bootsführerscheinfrei (bis 15 m) • Mit und ohne Einweisung • Mit und ohne Skipper / Führer • Auch international • Service rund um die Uhr • Kostenlose Routebeschreibungen und Karten • Kostenlose Reiseführer.

www.friesevloot.nl SCHEEPSVERZEKERINGEN Hire a boat from a boat hire company that is affiliated to Boat Charter Holland: • The lowest rental price • Solid • Years of experience • Motorboats and sailing boats • The greatest choice • No navigational licence needed (up to 15 m) • With and without instruction • With and without captain/guide on board • International as well • Non-stop service • Free routes and maps • Free travel guides.

SSC HCEH E PES E V EPR S Z EVK EERR I NZG E E NK EDRE IL N A AG G SET N E P R ED M IEE

DE LAAGSTE PREMIE

DE BESTE DEKKING

Louer un bateau chez un loueur de bateaux associé à Boat Charter Holland: • Le tarif de location le plus bas • Solide • Longue expérience • Bateaux à moteur et à voile • Le plus grand choix • Permis de navigation n’est pas nécessaire (jusqu’à 15 m) • Avec ou sans instructions • Avec et sans conducteur de bateau / guide • Aussi international • Service non-stop • Itinéraires et cartes gratuits • Guide touristique gratuit.

LDAE A

ospitali H n a i s i Fr

FH HOTELS FRIESLAND HOLLAND

HOTELS + HOLIDAYS

www.fhhotels.nl

HR Het Weeshuis

B & B Hotel It Posthûs

HR De Abdij van Dokkum

HR De Posthoorn

Kerkstraat 53 NL-8701 HR Bolsward Tel: +31 (0)515 - 85 56 66 info@hotelhetweeshuis.nl

Ds. R.H. Kuipersstraat 1 • NL-9111 HA Burdaard Tel: +31 (0)519 - 33 28 09 Fax +31 (0)519 - 33 29 09 sjbosgra@planet.nl

Markt 30a • NL-9101 LS Dokkum Tel. +31 (0)519 - 22 03 50 Fax +31 (0)519 - 22 03 50 info@abdij.nl

Diepswal 21 • NL-9101 LA Dokkum Tel. +31 (0)519 - 29 35 00 Fax +31 (0)519 - 29 73 29 info@hotel-deposthoorn.nl

www.hotelhetweeshuis.nl

www.posthusburdaard.nl

www.abdij.nl

www.hotel-deposthoorn.nl

HR Stadsherberg Franeker

HR Welgelegen

H Princenhof • R Puur Prince Zorghotel ECR Kening State

P. Miedemaweg 15 • NL-9264 TJ Earnewâld Tel. +31 (0)511 - 53 92 06 Fax +31 (0)511 - 53 93 19 info@princenhof.nl

Kening State 1 NL-8802 VG Franeker Tel. +31 (0)88 - 328 00 90 keningstate@ecr.eu

Oud Kaatsveld 8 • NL-8801 AB Franeker Tel. +31 (0)517 - 39 26 86 Fax +31 (0)517 - 39 80 95 stadsherberg@gmail.com

Welgelegen 15 • NL-8571 RG Harich Tel. +31 (0)514 - 60 50 50 Fax +31 (0)514 - 60 51 99 info@hotelwelgelegen.nl

www.princenhof.nl

www.ecr.eu

www.stadsherbergfraneker.nl

www.hotelwelgelegen.nl

HR Het Wapen van IJlst

HR Hajé Joure

HR Galamadammen

HR Eurohotel

Galamagracht 1-4 8651 EB IJlst Tel. +31 (0)515 - 53 13 15 info@wapenvanijlst.nl

Klokmakkerij 1 • NL-8501 ZS Joure Tel. +31 (0)513 - 41 35 55 Fax +31 (0)513 - 41 43 65 joure@haje.nu

Galamadammen 1-4 • NL-8723 CE Koudum Tel. +31 (0)514 - 52 13 46 Fax +31 (0)514 - 52 24 01 info@galamadammen.nl

Europaplein 20 • NL-8915 CL Leeuwarden Tel. +31 (0)58 - 213 11 13 Fax +31 (0)58 - 212 59 27 info@eurohotel.nl

www.wapenvanijlst.nl

www.haje.nu/hotel-joure

www.galamadammen.nl

www.eurohotel.nl

HR Hampshire Oranje Leeuwarden

HR Westcord WTC

HR Hampshire St. Nicolaasga

HR Iselmar

Stationsweg 4 • NL-8911 AG Leeuwarden Tel. +31 (0)58 - 212 62 41 Fax +31 (0)58 - 212 14 41 info.oranjehotel@hampshire-hotels.com

Heliconweg 52 8914 AT Leeuwarden Tel: +31 (0)58 - 233 49 00 leeuwarden@westcordhotels.nl

Legemeersterweg 1a 8527 DS Legemeer Tel. +31 (0)513 - 43 29 99 info@landhotel-legemeer.nl

Plattedijk 16 • NL-8531 PC Lemmer Tel. +31 (0)514 - 56 90 96 Fax +31 (0)514 - 56 29 24 info@iselmar.nl

www.hampshire-hotels.com/leeuwarden

www.westcordhotels.nl

www.hampshire-hotels.com/legemeer

www.iselmar.nl

HR Jans

HR de OORSPRONG

HR Amicitia

HR De Daaldersplaats

Mientwei 1 • NL- 8572 WB Rijs Tel. +31 (0)514 - 58 12 50 Fax +31 (0)514 - 58 16 41 info@hoteljans.nl

Huisterheide 7 • NL-8521 NC St. Nicolaasga Tel. +31 (0)513 - 43 26 62 Fax +31 (0)513 - 43 27 86 info@hoteldeoorsprong.nl

Graaf Adolfstraat 37 • NL-8606 BT Sneek Tel. +31 (0)515 - 43 68 00 Fax +31 (0)515 - 43 68 06 info@amicitiahotel.nl

Stationsstraat 66 NL-8601 GG Sneek Tel. +31 (0)515 - 41 31 75 info@daaldersplaats.nl

www.hoteljans.nl

www.hoteldeoorsprong.nl

www.amicitiahotel.nl

www.daaldersplaats.nl

HR Stadsherberg Sneek

HR De Wijnberg

H Aan de Wymerts

HR Holland Inn

Lemmerweg 8 NL-8607 BZ Sneek Tel. +31 (0)6 - 24 81 30 13 info@stadsherbergsneek.nl

Marktstraat 23 • NL-8601 CS Sneek Tel: +31(0)515 412421 Fax: +31(0)515 413369 info@hoteldewijnberg.nl

Noard 37 NL-8711 AB Workum Tel. +31 (0)515 - 54 00 04 info@hotelaandewymerts.nl

Steenwijkerweg 52 • NL-8471 LC Wolvega Tel. +31 (0)561 - 61 88 47 Fax +31 (0)561 - 61 85 91 hotelwolvega@gmail.com

www.stadsherbergsneek.nl

www.hoteldewijnberg.nl

www.hotelaandewymerts.nl

www.hotel-wolvega.nl

spitality o H n a i Fris

GROUP FH ACCOMMODATIONS FRIESLAND HOLLAND

GROUP ACCOMMODATIONS

www.fhgroupaccommodations.nl

Friesland Charter

De Hoek Appartementen

Friese Vloot

Buitengoed Fredeshiem

De Slinke 19 • NL-9011 WV Jirnsum Tel: +31 (0)566-631604 Handy: +31 (0)6-50681864 / (0)6-55892725 info@frieslandcharter.nl

Dijken 1 NL-8528 DT Langweer Tel: +31 (0)513 - 49 91 16 karin@dehoekwatersport.nl

Stationsweg 5 NL-8715 ES Stavoren Tel: +31 (0)514 - 68 11 61 info@friesevloot.nl

Eiderberg 2 NL-8346 KJ Steenwijk-De Bult Tel: +31 (0)521 - 53 51 00 info@fredeshiem.nl

www.frieslandcharter.nl

www.dehoekwatersport.nl

www.friesevloot.nl

www.fredeshiem.nl

HR Hart van Friesland

Kuiper Watersport

Eastwei 8 • NL-8624 TG Uitwellingerga Tel: +31 (0)515 - 55 94 44 Fax +31 (0)515 - 55 95 44 info@hartvanfriesland.nl

Greate Sudein 31 NL-8624 TV Uitwellingerga Tel: +31 (0)515 - 55 96 57 kuiper@kuiperwatersport.nl

www.hartvanfriesland.nl

www.kuiperwatersport.nl

GROUP ACTIVITIES

WWW.HOLLANDGROUPS.NL 65

ospitali H n a i s i Fr

FH BED & BREAKFAST FRIESLAND HOLLAND

BED & BREAKFAST + HOLIDAYS

www.fhbedandbreakfast.nl

B&B Het Vergulde Scheepje

B&B Elfstedenstate

B&B Het Schoolhuis

B&B Lutje Lollum

Suupmarkt 22 NL-9101 LM Dokkum Tel: +31 (0)6 - 50 40 47 55 info@hetverguldescheepje.nl

Van Eysingaleane 7 NL-8734 GC Easterein Tel. +31 (0)6 - 41 00 41 49 info@elfstedenstate.nl

Marrumerweg 4 • NL-9172 PP Ferwert Tel: +31 (0)518 - 41 11 29 Mobiel: +31 (0)6 - 54 78 50 62 info@hetschoolhuis.nl

Lutje Lollum 1 • NL-8801 PW Franeker Tel: +31 (0)517 - 39 11 84 Mob: +31 (0)6 - 10 62 86 52 info@bedandbreakfastlutjelollum.nl

www.hetverguldescheepje.nl

www.elfstedenstate.nl

www.hetschoolhuis.nl

www.bedandbreakfastlutjelollum.nl

Hotel Almenum

B&B Oosterpark

B&B Atelier Hegedyk

B&B De Parrebeam

Kruisstraat 8-14 • NL-8861 EB Harlingen Tel. +31 (0)6 - 25 03 11 73 Fax +31 (0)517 - 43 47 85 info@stadslogementharlingen.nl

Jacob Catsstraat 16 • NL-8862 BS Harlingen Tel: +31 (0)517 - 39 66 96 Handy: +31 (0)6 - 31 68 17 91 info@bnb-oosterpark.nl

Hegedyk 30 NL-9026 BB Jellum Tel: +31 (0)58 - 251 99 96 info@atelierhegedyk.nl

Slachtedijk 7 • NL-8501 ZA Joure Tel: +31 (0)513 - 41 54 45 Handy: +31 (0)6 - 10 77 55 73 info@deparrebeam.com

www.hotelalmenum.nl

www.bnb-oosterpark.nl

www.atelierhegedyk.nl

www.deparrebeam.com

B & B Pension Perruque

B&B SanssouciS

Hotel It Ankerplak

B&B Zazza

Ds. L. Tinholtstraat 2 • NL-8723 CX Koudum Tel: +31(0)514 - 52 33 37 / +31(0)6 - 42 86 19 53 Fax +31(0)514 - 52 29 92 pension@perruque.nl

Buorren 3a • NL-9081 AL Lekkum Tel: +31 (0)58 - 267 31 72 Mobiel: +31 (0)6 - 12 64 68 15 jane@bbsanssoucis.nl

Bleekstraat 36a • NL-8754 CL Makkum Tel: +31 (0)515 - 23 15 74 Fax +31 (0)515 - 23 13 98 ankerplak@makkum.nl

Buorren 2 • NL-9012 DH Raerd Tel: +31 (0)566 - 60 21 15 Mobiel: +31 (0)6 - 53 14 54 42 mail@bbzazza.nl

www.perruque.nl

bbsanssoucis.nl

www.ankerplak.nl

www.bbzazza.nl

B&B Bij de Pastorie

Vakantieboerderij Broeresloot

B&B Stadslogement By Peek

B&B Stadslogement KingSize

Flieterpsterdyk 21 NL-9175 GG Reitsum Tel: +31 (0)6 - 13 59 40 57 info@bijdepastorie.nl

It Ges 10 NL-8606 JK Sneek Tel: +31 (0)6 - 24 81 30 13 info@broeresloot.nl

Singel 35 • NL-8601 AG Sneek Tel: +31 (0)515 - 42 65 62 Mobiel: +31 (0)6 - 29 59 02 04 reserveren@bypeek.nl

Prins Hendrikkade 20 8601 CB Sneek Tel. +31 (0)515 - 48 76 05 info@stadslogementkingsize.nl

www.bijdepastorie.nl

www.broeresloot.nl

www.bypeek.nl

www.stadslogementkingsize.nl

Stadslogement Westersingel

B&B Farm-House

B&B Kan Hoeve

B&B De Arrestant

Westersingel 34 NL-8601 EN Sneek Tel: +31 (0)6 - 29 32 93 94 info@logementsneek.nl

Wyldpaed Oast 23 9287 VM Twijzelerheide Tel. +31 (0)511 - 44 50 99 info@farm-house.nl

Drachtster Heawei 38 NL-9215 VS De Veenhoop Tel: +31 (0)6-51479486 info@kanhoeve.nl

Grote Buren 1 • NL-9005 PP Wergea Tel: +31 (0)58 - 2 55 32 24 Mobiel. +31 (0)6 - 51 12 23 39 info@arrestant.nl

www.logementsneek.nl

www.farm-house.nl

www.kanhoeve.nl

www.arrestant.nl

B&B Doen

B&B De Gauwe Krakeling

B&B Welgelegen

B&B Oenemastate

Swichumerdyk 31 NL-9088 AP Wirdum Tel: +31 (0)6 - 25 36 89 78 info@benbdoen.nl

Lytse Streek 6 • NL-8831 XW Winsum Tel: +31 (0)517-342730 Handy: +31 (0)6 - 52 31 28 11 info@degauwekrakeling.nl

Lange Leane 11 • NL-8711 HK Workum Tel: +31 (0)514 - 52 24 42 Handy: +31 (0)6 - 12 15 32 02 info@welgelegen-workum.nl

Brédyk 215 NL-9089 BV Wytgaard Tel. +31 (0)6-53613021 jddb@planet.nl

www.benbdoen.nl

www.degauwekrakeling.nl

www.welgelegen-workum.nl

www.oenemastate-wytgaard.nl

LEEUWARDEN

2018

Must see!

CULTURE EUROPEAN CAPITAL OF

L FRIESLANDHOLLAND.N

www.homecenter.nl

Home & Garden Shopping Mall Home Center UNIEK: Nederlands grootste en meest EINZIGARTIG: Das größte und vielgevarieerde internationale woonbelefältigste internationale Wohnerlebnis venis: 75.000 m2. Alles op het gebied der Niederlande: 75.000 qm. Alles im van wonen. Restaurants en Fun 4 Kids. Bereich des Wohnens. Restaurants Gratis parkeren en toegang. und Fun 4 Kids. Kostenlose Parkplätze. OPEN: Maandag 13.00-18.00 u. Eintritt frei. Dinsdag, woensdag, donderdag, vrijdag OPEN: Montag 13.00-18.00 U. 09.30-18.00 u. Donderdag ook 19.00Dienstag, Mittwoch, Donnerstag, 21.00 u. Zaterdag 9.30-17.00 u. Freitag 09.30-18.00 U. Donnerstag GESLOTEN: Zondag. auch 19.00-21.00 U. Samstag 9.3017.00 U. GESCHLOSSEN: Sonntag.

UNIQUE: The Netherlands’s largest and most diverse international living experience: 75.000 m2. Everything in the field of living. Restaurants and Fun 4 Kids. Free parking. Free entrance. OPEN: Mondays 13.00-18.00 h. Tuesdays, Wednesdays, Thursdays, Fridays 09.30-18.00 h. Thursdays also 19.00-21.00 h. Saturdays 9.3017.00 h. CLOSED: Sundays.

UNIQUE: L’expérience de vivre plus grande et plus diversifiée des PaysBas: 75.000 m2. Ici vous trouverez tout dans le domaine du logement. Restaurants et Fun 4 Kids. Parking gratuit et entrée libre. OUVERT: Lundi 13.00-18.00 h. Mardi, mercredi, jeudi, vendredi 09.30-18.00 h. Jeudi aussi 19.0021.00 h. Samedi 9.30-17.00 h. FERMÉ: Dimanche.

Fun 4 K ids n

Leeuwarde Harlingen

FRIES

LAND

Sneek

Joure

Oosterwol en

Heerenve

Lemmer IJSSEL

Drachten

WOLVEGA

MEER

& HOLIDAY SHOW Frisaxstraat 12 • NL-8471 ZW WolvegaHOME • Tel. +31(0)561-616161 • info@homecenter.nl • www.homecenter.nl 67

Elfstedentocht op de fiets Op www.frieslandtravel.com: Elfstedentocht op toerfiets, Elfstedenarrangement 1a met start in Koudum of Sneek

TTOanOPgPe --

ArArrreanntge mment IJlst

• 8 dagen

langs de Friese Elf Steden • Unieke cultuur- en natuurhistorische fietstocht • Met bagagevervoer en pechonderweg-service!

fortkamers met (goede) sanitaire voorzieningen op de kamer.

Voor wie in alle rust wil genieten van de verfijnde Friese keuken, de bekende en minder bekende cultuurschatten en het gevarieerde landschap heeft het bureau voor toerisme Friesland Holland in Wolvega dit bijzondere Elfsteden fietsarrangement met bagagetransportservice ontwikkeld. Uitgangspunt was kwaliteit en originaliteit van start tot finish. Uniek in meerdere opzichten Tijdens de fietstocht van 254 km krijgt u iedere dag ruimschoots de tijd te genieten van de mooiste plekjes in het Friese landschap en een bezoek te brengen aan cultuur-historische bezienswaardigheden waar u eigenlijk niet omheen kunt. Ook bijzonder omdat u onderweg slaapt in pas gerenoveerde en gerestaureerde hotels met de sfeer van weleer, moderne hotelbedrijven en in authentieke stad- en landlogementen met kamers op hotelniveau. Waar u ook bent, u krijgt altijd originele overheerlijke menu’s voorgeschoteld. U zult iedere dag aangenaam verrast zijn!

Niveau Gemiddeld 3 sterren.

Afstand per dag Ongeveer tussen de 30 en 65 km.

Ligging verblijfsaccommodaties Idyllisch en rustig gelegen aan het water, in historische stadskernen en op het platteland.

Route-informatiemap per kamer • Overzicht met gereserveerde logeeradressen • Per persoon een stempelkaart (bij een Elfstedenarrangement) • Fietsknooppuntenkaart • Accommodatiegids met situatiekaartjes van de logeeradressen • Elfsteden-routeboek (NL), Routemagazines en toeristenkaarten (NL/DE/EN/FR) • Bagagelabels (bij een arrangement met bagageservice).

Avonddiners De meeste verblijfsaccommodaties beschikken over een eigen restaurant; sommige werken samen met een goed restaurant in de omgeving. Parkeerfaciliteiten U kunt de auto gratis parkeren en achterlaten bij het starthotel. De accommodaties op de route hebben alle een goede berging voor uw fiets.

Startdag In het hoogseizoen op elke dag van de week.

Fiets Bij voorkeur met versnellingen. U kunt uw eigen fiets meebrengen of bij Friesland Holland een toerfiets of elektrische fiets met zeven of meer versnellingen en fietstassen huren. Zie www.rent-a- topbike.nl

Start en finish Een hotel in Zuidwest Friesland met parkeergelegenheid. Voor gasten die per trein reizen is starten in Leeuwarden mogelijk.

Bagage Uw koffers worden iedere dag vanaf 10.00 uur afgehaald bij de receptie en vóór 18.00 uur bij het volgende logeeradres afgeleverd.

Verblijfsaccommodaties Voor het merendeel in historische panden ondergebrachte Elfstedenhotels en luxe stad- en landlogementen. U slaapt in alle gevallen in com-

Route Hotel in Zuidwest Friesland - Stavoren* - Hindeloopen* - Workum* Bolsward* - Harlingen* - Franeker* - kustlijn Waddenzee - Dokkum*-

Bagagevervoer Bagagevervoer voor fietsers is mogelijk in de periode van 1 april tot 1 oktober.

Leeuwarden* - Sneek* - IJlst* - Sloten* - Hotel in Zuidwest Friesland. (* = Elfstedenstad)

Oorkonde Om in het bezit te komen van de op uw naam gestelde, fraai geïllustreerde Elfsteden Route-oorkonde moet u in elke stad één stempel halen als bewijs dat u daar was. U kunt in ieder willekeurig hotel, restaurant, winkelbedrijf, toeristeninformatie- of gemeentekantoor in een Elfstedenstad om een stempel vragen. De volgestempelde en met uw naam en adres ingevulde kaart moet u sturen naar: Friesland Holland Hoofdstraat West 38 8471 HV Wolvega Binnen twee weken ontvangt u dan de oorkonde thuis, met uw naam en het jaar waarin u de tocht op de fiets hebt volbracht. De originele stempelkaart wordt meegezonden.

Schiermonnikoog

Ballum

Holwerd

Hindeloopen

West-Terschelling

Oost-Vlieland

Dokkum

St. Annaparochie

Harlingen

Sneek

Leeuwarden

Franeker

Drachten

Bolsward IJlst

Workum

Sneek

Oosterwolde Joure

Hindeloopen

Heerenveen

Sloten

Stavoren

Lemmer IJSSELMEER

Wolvega

PRIJZEN 2016/2017 Prijs 8-daags fietsarrangement € 675,– per persoon (bij 2 personen op een kamer) Inclusief • Reserveringskosten • 7 x overnachting • 7 x ontbijt • 7 x ‘s avonds een 3-gangen diner • Toeristenbelasting • Koffervervoer van logeeradres naar logeeradres • Pech-onderweg-service (andere of vervangende huurfiets of vervoer van eigen fiets naar de fietsenmaker in de buurt van het reisdoel) • Uitgebreid infopakket met routekaarten (ontvangt u na boeking) • Oorkonde NIEUW: • Gratis Friesland Vakantiepaspoort (uniek vijftalig informatieboekje over Friesland t.w.v. E 4,95) • Gratis Fries Voordeelpas t.w.v. E 25,– voor honderden euro’s korting op attracties en producten. Exclusief • Reis- en annuleringsverzekering • Lunches en drankjes Toeslagen 1 persoon op een kamer: +30% Kortingen Derde of vierde persoon op de kamer: –10% Extra’s te huur: Zeer luxe toerfietsen en e-bikes compleet met luxe fietstassen. Nachtje extra? U kunt heel voordelig (een) extra nacht(en) boeken aansluitend op uw arrangement. Dit kan ook in een ander hotel dan uw finish-hotel.

• MEER INFO • BOEKINGEN

Boekingskantoor:

Hoofdstraat West 38 NL-8471 HV Wolvega Tel. +31 (0)561 - 615 364 E-mail: info@frieslandholland.nl Website: www.frieslandholland.nl

www.frieslandtravel.com

PREISE 2016/2017 Preis für das 8-tägige Radwanderarrangement € 675,– pro Person (bei Zimmerbelegung mit 2 Personen). Inklusive • Reservierungsgebühren • 7 x Übernachtung • 7 x Frühstück • 7 x 3-Gänge-Menus am Abend • Kurtaxe • Gepäcktransportservice von einer Übernachtungsadresse zur jeweils nächsten • Pannendienst für unterwegs • Routeninfomappe (erhalten Sie nach erfolgter Buchung und Bezahlung) • Urkunde NEU: • Kostenloser Friesland Ferienpass (eindeutiges fünfsprachiges Informationsbüchlein über Friesland im Wert von € 4,95) • Kostenloser Fries Voordeelpas im Wert von € 25, – für einige Hundert Euros Rabatt auf Sehenswürdigkeiten und Produkte. Exclusive • Reiserücktrittsversicherung • Mittagessen und Getränke Zuschläge Zuschlag eine Person in einem Zimmer: 30%. Ermäßigungen Dritte oder vierte Person im Zimmer: 10%. Extras zu vermieten: Sehr luxuriöse Tourenräder und EBikes mit luxuriösen Fahrradtaschen. Eine Nacht extra? Sie können ganz günstig eine extra Nacht oder extra Nächte buchen im Anschluss an eurem Arrangement. Dieses ist auch möglich bei einem anderen Hotel als Ihrem Finish-Hotel.

• INFOS • RESERVIERUNGEN

Buchungsbüro:

Mit dem Fahrrad durch die berühmten 11 historischen Städtchen Frieslands www.frieslandtravel.com: Elf-Städte-Tour mit Tourenrad Elf-Städte-Arrangement 1a, Startort Koudum oder Sneek

• 8 Tage

der friesischen Elf Städte entlang • Einmalige kulturund naturgeschichtliche Fahrradtour • Mit Koffertransport und Pannendienst!

Lage der Übernachtungsadressen Idyllisch und ruhig am Wasser, im historischen Stadtkern und auf dem Land. Festliches Abendessen Die meisten Übernachtungsmöglichkeiten verfügen über ein eigenes Restaurant. Einige arbeiten mit einem gediegenen Restaurant in der Umgebung zusammen, für die Sie Dinergutscheine erhalten.

Workum Parkplätze Sie können Ihren Wagen gebührenfrei parken und beim Starthotel stehenlassen. Die Übernachtungsadressen auf der Route haben alle solide Unterstellmöglichkeiten für Ihre Fahrräder.

Gepäcktransport Der Gepäcktransport für Radwanderer wird vom 1. April bis zum 1. Oktober angeboten.

Fahrräder Sie können Ihr eigenes Fahrrad mitbringen oder für den gesamten Zeitraum bei Friesland Holland ein Rad (mit Gangschaltung und Taschen, auch Elektrische!) mieten.

Starttag In der Hochsaison an jedem Tag der Woche. Start- und Zielort Sneek.

Hoofdstraat West 38 NL-8471 HV Wolvega Tel. +31 (0)561 - 615 364 E-mail: info@frieslandholland.nl Website: www.frieslandholland.nl

www.frieslandtravel.com Stavoren

Arr ent m

Kategorie Im Schnitt 3 Sterne.

Für Urlauber, die in aller Ruhe die raffinierte friesische Küche, die bekannten und weniger bekannten Kulturschätze und die abwechslungsreiche Landschaft genießen wollen, hat das Touristikbüro Friesland Holland ein neues, besonderes Elf-Städte-Radwanderarrangement inklusive Gepäcktransportservice zu sammengestellt. Ausgangspunkte hierbei sind Qualität und Originalität vom Start bis zum Ziel. In vielerlei Hinsicht einmalig Auf der 254 km langen Radwanderung haben Sie Tag für Tag ausgiebig Gelegenheit, die schönsten Fleckchen der Provinz Frieslands zu erkunden und kulturhistorische Sehenswürdigkeiten zu besuchen, die man einfach gesehen haben muß. Einmalig ist auch, daß Sie unterwegs in frisch renovierten und restaurierten Hotels mit historischem Flair, modernen Hotels und authentischen Bauernhöfen mit Gästezimmern auf Hotelniveau übernachten. Darüber hinaus werden Ihnen überall hervorragende Menüs nach Originalrezepten der Region serviert. Sie werden jeden Tag aufs neue angenehm überrascht sein!

TOanPge -

Gepäck Ihre Koffer werden täglich ab 10.00 Uhr bei der Rezeption abgeholt und zwischen 14.00 und 18.00 Uhr ordentlich bei der nächsten Übernachtungsadresse abgeliefert.

Übernachtung Überwiegend in Elf-Städte-Hotels mit historischem Ambiente, in modernen Familienhotels und auf Bauernhöfen mit exklusiven Fremdenzimmern (Landhotels). Sie schlafen in jedem Fall in komfortablen Zimmern, wobei die Sanitäreinrichtungen immer im Zimmer sind.

Route Hotel in Südwest Friesland - Stavoren* - Hindeloopen* - Workum* - Bols-

Workum

Franeker

ward* - Harlingen* - Franeker* - kustlijn Waddenzee - Dokkum*-Leeuwarden* - Sneek* - IJlst* - Sloten* - Hotel in Südwest Friesland. (* = eine der elf Städte) Tagesstrecke Ungefähr 30 bis 65 Kilometer. Routen-Informationsmappe pro Zimmer • Übersicht der gebuchten Unterkünfte • eine Stempelkarte pro Person (beim Elf-Städte-Arrangement) • Karte der Fahrradknotenpunkte • Führer mit Lageplan der Unterkünfte • Elf-Städte-Routenbuch (NL), Routen-Zeitschriften und Touristenkarten (NL/DE/EN/FR) • Gepäcklabels (beim Arrangement mit Gepäckservice). Urkunde Um in den Besitz der auf Ihren Namen ausgestellten, ansprechend illustrierten Elf-Städte-Urkunde zu kommen, müssen Sie die Stempelkarte in jeder Stadt abstempeln lassen als Nachweis, daß Sie dort gewesen sind. Sie bekommen die Stempel in allen Hotels, Restaurants, Geschäften, Touristeninformationen oder Gemeindeämtern der elf Städte.Die abgestempelte Karte versehen Sie mit Ihrem Namen und Ihrer Anschrift und schicken Sie an: Friesland Holland Hoofdstraat West 38 NL-8471 HV Wolvega Innerhalb von zwei Wochen schicken wir Ihnen dann die Urkunde mit Ihrem Namen und dem Jahr, in dem Sie die Tour per Fahrrad absolviert haben, ins Haus. Die originale Stempelkarte erhalten Sie ebenfalls zurück.

OLDEG ALILEËN

HO EK

VIJZE STRAALT

BRE EDS TRA AT

VOORSTREEK

MON MUU NIKERSTR .

OO RS TR EE K

WEAZE

TUR FMA RKT

TWE EBAK SMA RKT

KE LD ER S OV ER DE KE LD ER S

DRU STRE IFEK

BLOKHUISPLEIN

WEG

E POTMARG

N LA A

PLE IN

ZUIDERPLEIN

AAN ROMKESL

RG TULPENBU

AAN DE

R. KLANDERIJST

SER NI VE AT O H RA ST

GARDENIERSW.

ER ID U Z

POT

BEURSPLEIN

ZUIDERGRA

MAR

ZUIDERSTRA AT

NIEUWE-

BUURT KEIJZERS

BALJEESTRAA T

STR.

SWISSE

STEEG

NIEU WES TEEG

HOF PLE IN OUDE LOMBAR DSTEEG

LOMBARDPASSAGE

KLEINE KERKSTRAAT

N ESLAA ROMK

EG RGOW OOSTE

NSWEG STATIO

H-

STRAAT RNSTER WIJNHO

WASSE STR NBE AA RG T

H SC

DIJK DER LAN HOL SSMID BUURT

RA NS

HOFSTRAAT

RAAD-

ISHU

N OR HO EEN DE

SIXMA BRUG -

OORN DE EENH

STRA AT

BUR

BOLL EM AN S-

HOEDEM AKE STEEG RS-

KRUIS-

WEG

T CH

RA SG

OUDEDOELESTEEG

HEERESTR AAT

AA T SIN GE LST R

SCH AL STRKBURG AA ER T

AA T

IPE BROUW ERSSTEEG

WESTERPLANTAGE

T. FEENST RAW

RENGE RSLAA N

STR A

ST RA AT

CRO NJÉ STR

AN SPA NJA AR DSL A

STE IJN

JOU BER T WOLVE STEEG

HANIAST EEG

NIEUWE OOSTERS

KEIZERSGRACH

BLOKHUISSTEEG

ZAAILA ND

RI ST

NIEUWSTRAATJ E

OUDE OOSTERSTR.

LAAN ROMKES

PR. HENDRI K STRAAT

REIGER

DRO EVEN

KOR FM STRAAAKERST

SWALTJE ZWITSER

STR.

KO STR NINGS AAT -

UNIABUURT

T. AYTTAS

N VE HO DE ER HT AC

SCHOOLSTRAA T

DE BROL

OP OSSEK

ARENDSST RAAT

KLEIN SCHA VERN GROO EK T SCH AVER NEK

A STR

WESTERKADE

. TR AS EM NN MI

OGHO

SOPHIA

OUDE VEEMARKT

ST. UP ZU

NSYGE HU STR.

RU ITER SKW ART IER

V. SWIETENSTR.

AMELANDSPIJP

KORFMAKERSPIJP

STR. PEPER

EIN WAAGPL D TA ES NIEUW

WIR DUMERDIJK

STAD SG RACH

STRAAT

ZU ID ER

LANGE PIJP

NIEUWEB UREN

AT RA TST S O P

UW NAA

ESTAD NIEUW

WILLEMSKADE

ST. JACOBS

WILHELMINAPLEIN

ZAAILAND

WILLEMSKADE

SNEKERKADE

START & FINISH

RUITERSKWAR TIER

ZAAILAN D

E ALTJ ENW HER

SINGEL

D S G R AC H T

RUITERSKWAR TIER HARMONIEPLEIN

TEEG

NIE UW EST AD NIEUWE PIJP

WEERD

NIE UW EST AD

ES BAGIJN

MARTENAPIJP

STR AAT

GOUVERNEURSPLEIN A AM K C U A TJE STRAA KLOK T A STRA IA R A M A ANN TJE A STRA

E OT GR

BAG IJNE -

R. ST ER

DE ZAK

DE WALRUS ANTHONYSTRAAT

S TA

ELISABETHSTRAAT

NOORDERWE

ACHTER DE GROTE KERK

GOO T .H A KL STRA

RAAT KERKST

SINT

PIER PAN

ARENDSTUIN

R. SST ER AK TM SLO

SPANJAA RDSLAAN

ROODBO RSTSTRA AT

RE IJN DE RS - B UUR T

PIJLSTEEG

STWIJDE GA G HUISSTEE

NIA MA R. ST

NIEU WEST AD

MOLENSTEEG

G WE

LANGEMARKTSTRAAT

ZUIDERSINGEL

EEB UU RT

B DE IJ ONPUT EVISS SAC A.S. L STR. RAM ENT JACOBIJNER KLOOSTERSSTR . KRO KERKHOF HOF M M PA BON JAT ET A PE TE A ST TR EE G ANSS LM Gr. Café-Rest. E WO SPE L EEWA HA RTEL BE VE IJ N L A EEW

SPERK JE WALT

TR. ELES DO

TES SEL SCH AD EST R.

EN UR AB

NIEUWEBUREN POTTEBAKKERSPLAATS

G WE ENE O R G

BREDEPLAATS

GRONINGER

EESTRAAT

EG RW DE OR NO

L GE SIN R DE OR NO

PRINSENTUIN

DOKKUMER-

STR.

BOTH ASTR AAT

STRAA T

TE GRO

TORENSTRAAT

T ER

FONTEINSTR AAT

STRAAT

WOU D-

LINDE

TR MS CA

SCHOEN RK PE MAKERS

OLDEHOOFSTER KERKHOF

WESTERPLAN TAGE

T ES W

LO OIJ ER

LAAN

OENKERKSTR.

GIEKERK-

WERF

DWINGER

HOEK BOTER

EL ING RS STE E W

ENE GRO

A RA RST DE

ER -

SPA NJA ARD S

NOO RDE RSIN GEL

NOORDERS

MOLENST RAAT

WESTERPARK

REY STR A

HR. IVOTJE STRAA

TRAMSTRAAT

PAUL AAT RSTR KRUGE

HARLING ERSTRAAT

HER MAN COS TER

NOORDERSINGEL

L NGE ERSI LING HAR

Euro Hotel www.eurohotel.nl

TRANSVAALSTRAAT

HARLINGER STRAATWEG-

T AA

STRAAT

TR RS SE IEN ST

PELIKAA N-

IJN STE

DE L

JACOB

PATIJN WEG

VINK-

G WE TRA ELS RO J. T . P. MR

. STR

DIRK ZEPERWEG

ZEPERSPANJAARDSSTRAAT

STR.

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE NOORDENDORP-

REINDER

DIRK

A STR AL SVA AN TR

LIJST ERST RA A T

RENGERSPARK

2018 EESTRAAT

LEEUWERIKSTRAAT

LEEUWARDEN

BUYSIN GWEG

BIERUMA OOSTINGWEG

RA RST ME SU JEL

Leeuwarden 2018: Canal Cruises • www.canalcruises.frl

HOEKEM ASTRAA T

LEEUWARDEN

RAMSTRAAT

STRAAT

BINCKES-

VAN GALENSTR.

EVERTSENSTRAAT

MENNO V. COEHOORNSTR.

STRAAT

PETER DE SWARTSTR.

DRIFT

DW ARS STR 1e . DWAVEGELIN RSST R.

DW ARS STR .

3e VEG ELI N-

5e VE GE LIN -

8e DW VEG ARS EL STR IN.

BUUR T

Bootsfahrten mit einem Stadtführer durch die Grachten der alten Innenstadt von Leeuwarden und entlang des königlichen Parks Prinsentuin.

JA CO B

OO ST ER SIN GE L BISSCHOP-

VAN CRO NENBURG HSTRAAT

LAMBERT JACOBSZSTRAAT

R AC H T

S TA D S G

OOSTERG RACHTS WAL

VER KOR TEW EG

ORANJENASSAUSTRAAT

T AA

FRI SO STR .

KANAALSTRAAT

PIET HEIN STR .

NIEUWEKA DE

OO ST ER SIN GE L

HOF

OOSTER KADE

OOSTER

KEIZERSG RACHT

GED.

VAN DER KOOYSTRAAT

HOEKSTERSTRAAT

KS TE RE ND

BOTE V. BOLSWERTSTR.

ORANJE-

NASSAUPARK

EM ILL NW HA JO

R EST UIS LO

WEG OOSTERGO

T-

IE MAR

ACHTER

STRAAT Individuele

STRAAT

ACHTSWAL

AAN BLEEKL

passagiers GALE Opstapdagen: Iedere van de maanden juSTR. HAMKESzaterdag li en augustus. Afvaart: 14.00 uur. Bij grote drukte ook om 15.00 uur. NOORDVLIET Duur boottocht: ca. 1 uur. ZUIDVLIET Route: Rond en door de binnenstad van Leeuwarden. Schipper/gids: ja. MOLENPAD Voertaal: Nederlands en Engels. MOL ENPA € 10,00 per persoon incl. Leeuwarden 2018 MaPrijs: D gazine met plattegronden, routes en informatie over de stad in vier talen (Nederlands, Duits, Engels en Frans). SEMSTR. Start en finish:J.Stadsgracht, tussen Nieuwe Pijp en Lange Pijp, Nieuwestad, Leeuwarden City. Kaartverkoop: In de boot, bij afvaart. CORNELIS FREDERIKSSTR. Online reserveren: www.canalcruises.frl Meer informatie dagtochten: www.canalcruises.frl AN R. Jacob Nauta, De Wartenster Praamvaren, ST DEIM S E E WIJBRA R tel. 058-2552056. V VRB.g.g. 06-21 455 832 ND DE GE E ESTSTRAAT D Groepen P Opstapdagen: Het gehele jaar, elke dag, afhankelijk DE OOSTER E AKA EMMAKAD MM de weersomstandigheden. Evan Afvaart: Tijdstip in overleg. EMMAKADE Duur boottocht: In overleg en afhankelijk van thema. KA NA AL Routes: Keuze uit meerdere routes rond en door de EMMAKADE EMMAKADE binnenstad van Leeuwarden. Max. aantal personen per boot: 30. Bij grotere RAAT boten tegelijk ingezet. groepen worden meer JAPICXST T Prijs: vanaf € 10,per persoon incl. Leeuwarden 2018 R E SB GY Magazine met plattegronden, routes en informatie over de stad in vierAtalen (Nederlands, Duits, Engels en TRA T Frans). EWIJKS D O L M STRAAT OORde DE WILLEStart en finish: StadsgrachtSPbij Waag, Nieuwestad, HOVE LeeuwardenY City. Andere opstaplocaties in overleg. N P T EIJS STRAA groepen: V. SY TRA en boekingen SPOORMeer informatie TZAM AT ASTR via www.canalcruises.frl. Op afspraak AAT tel. 0031 561 615 364 (Friesland Holland VE HT G E Tourist Information & Travel Service) en LIN ER info@frieslandholland.nl STR Extra’s: ThematischeAAT DE vaartochten, zoals palingtocht met beroepsvisser, paHOV EN lingroken, Friese bierproeverij, Wartenster kaasen mosMARG terdproeverij. Alle vorE men van catering mogelijk. Prijzen op aanvraag. M.H. TROMP-

R. M. DE HEERST

STRAAT

J. V. AAKEN-

STR.

JACOB BINCKESSTRAAT

NDAL

VIJVERSTRAAT

TU INE NZ Z

SDWINGER AND EL AM

KA RE L

ARD UW E E

Die Geschichte Leeuwardens, De geschiedenis van LeeuSTRAA der größten der historischen elf warden, de grootste van T Städte Frieslands und gleichzeide Friese elf steden en BL n tig Provinzhauptstadt, lässt sich f hoofdstad van de provinEE . al KL auf die Zeit der Römer zurückfühs cie Friesland, AA gaat terug tot in c r uis e N tijd. De uit drie saren. Die Stadt, die aus drei miteinde Romeinse ander verbundenen Warften entstanmengevoegde terpen bestaanden ist, erhielt im Jahr 1435 das Stadtde stad kreeg in 1435 stadsrechten recht und wurde zur Wiege des niederländien werd de bakermat van het Nederlands schen Königshauses Oranien-Nassau. Die Bootsfahrt koningshuis, Oranje Nassau. De boottrip met auf einem authentischen Bauernkahn des Aktivitäten-und Käeen authentieke boerenpraam van kaasen activiteitenDOO RMA sebauernhofs De Wartenster führt Sie durch 2.000 Jahre GeNSboerderij De Wartenster leidt u langs 2.000 jaar Friese TR. schichte Frieslands. M. GERRITSZ geschiedenis. STR A

AD RP

OOST ERSIN GEL

AT MELANDSSTRA

ITSUMATR.

STRAAT

HIDDES

NT -

HOEKSTE

UIN EN NZ

Canal Cruises

EUROPEAN CAPITAL OF CULTURE

KALVER TR. DWARSS

TJERK

EE KH OF

DS AMELAN

2018

ERKALV

LEIN KOEP

BL EE KL AA N BL RPAD RSTE BUU CAM

WIJDESTEEG

SCH AP EST RA

Boottochten met stadsgids door de grachten van de T TRAA KOES oude binnenstad PAD URSTER CAMBU van Leeuwarden en PAD BRUNSVELDS STER langs de koninklijke TR. UUR B M CA Prinsentuin. SO

EBUURT

FSTR. GWER STELLIN AUKE

STRAAT

CA MM ING HA STR A

AAT ESTR 1E KO

EVE

STRAAT

T RA A OEST 2E K

EG TW A RA ST ER G IN ON AT GR STRA

STRAAT

R-

AU KE

Leeuwarden 2018: Canal Cruises • www.canalcruises.frl

Einzelpersonen Fahrten: An jedem Samstag in den Monaten Juli und August. Abfahrt: 14.00 U. Bei großer Nachfrage auch um 15.00 U. Bootsfahrtdauer: Ca. 1 Stunde. Route: Rundfahrt und durch die Leeuwarder Innenstadt. Skipper/Stadtführer: Ja. Sprache: Niederländisch und Englisch. Preis: 10,00 € pro Person inkl. Leeuwarden 2018 Magazine mit Stadtplänen, Routen und Informationen zur Stadt in vier Sprachen (Niederländisch, Deutsch, Englisch und Französisch). Start und Finish: Stadtgracht, zwischen „Nieuwe Pijp“ en „Lange Pijp“, Nieuwestad, Leeuwarden City. Kartenverkauf: Im Boot vor der Abfahrt. Online reservieren: www.canalcruises.frl Weitere Informationen zu Tagestouren: www.canalcruises.frl De Wartenster Praamvaren, Jacob Nauta, Tel. +31(0)58-2552056 Niemand erreichbar? Handy: +31(0)6-21 455 832 Gruppen Fahrten: Das ganze Jahr durch täglich bei geeigneten Wetterbedingungen möglich. Abfahrt: Zeitpunkt nach Vereinbarung. Bootsfahrtdauer: je nach Wunsch und vereinbartem Thema. Routen: Auswahl aus verschiedenen Routen um und durch die Innenstadt von Leeuwarden. Personenhöchstzahl pro Boot: 30. Für größere Gruppen können mehrere Boote gleichzeitig eingesetzt werden. Preis: Ab 10,- € pro Person inkl. Leeuwarden 2018 Magazine mit Stadtplänen, Routen und Information zur Stadt in vier Sprachen (Niederländisch, Deutsch, Englisch und Französisch). Start und Finish: Stadtgracht beim Gebäude de Waag, Nieuwestad, Leeuwarden City. Andere Abfahrtstellen nach Vereinbarung möglich. Für weitere Informationen und Buchungen der Gruppenfahrten: www.canalcruises.frl. Vereinbarungen per Tel. 0031 561 615 364 (Friesland Holland Tourist Information & Travel Service) und info@frieslandholland.nl Extras: Themenfahrten, z.B. Aal-Fahrt mit einem Berufsfischer, Aalräucherei, friesische Bierverkostung, Verkostung des Wartenster Käse und Senf. Jede Art von Catering-Service möglich, Preis auf Anfrage.

Batavus Testen Sie die neuesten E-bikes! Test de nieuwste

Ontdek tijdens uw vakantie in Friesland de fantastische rijeigenschappen en het ongekende uithoudingsvermogen van de nieuwste Batavus E-bikes. Moderne elektrische fietsen met keuze uit drie typen aandrijfsystemen (achter, midden, voor), derailleurversnelling of naafversnelling, sportief of comfortabel. Boek bij Friesland Holland Travel, de reisorganisatie van het bureau voor toerisme van Fryslân, één van de vele Batavus E-bike testarrangementen: www.batavustesten.nl

Of bel: +31 (0)561-615 364 (7 dagen 08.00-22.00 uur, ook voor brochure). E-mail: info@frieslandholland.nl

Entdecken Sie während eines Friesland-Urlaubs die fantastischen Fahreigenschaften und die unglaubliche Belastbarkeit der neuesten E-Bikes von Batavus. Moderne elektrische Fahrräder mit Wahlmöglichkeit zwischen drei verschiedenen Antriebssystemen (hinten, mittig, vorne), einer Derailleur- oder Nabenschaltung, Modell Sport oder Komfort. Bei Friesland Holland Travel, der Reiseorganisation des Touristikbüros von Fryslân, eine der zahlreichen Batavus E-Bike Testarrangements buchen: www.batavustesten.nl Oder anrufen: +31 (0)561-615 364 (7 Tage/Woche 08.00-22.00 Uhr, auch für Anfrage einer Broschüre). E-Mail: info@frieslandholland.nl