IDENTITNAEAIRT OP ZOEK JEZELF
Jongeren zijn op zoek naar zichzelf, naar hun eigen identiteit. Identiteit is echter geen vastomlijnd concept. Het is een dynamische, meervoudige constructie die ontstaat in relatie tot anderen. Er bestaat niet zoiets als dé enige, ware identiteit. Mensen zijn niet enkel ‘Belg’, ‘kapper’, ‘vrouw’, ‘moslim’ of ‘boekhouder’. Integendeel, je identiteit bestaat uit een samenspel van verschillende deelidentiteiten. Die deelidentiteiten sluiten elkaar niet uit. Sterker nog, welke deelidentiteit het sterkst naar voor wordt geschoven, hangt af van de situatie en het moment.
Je identiteit bestaat uit een samenspel van verschillende deelidentiteiten. Welke deelidentiteit het sterkst is, hangt af van de situatie en het moment.
“Wij tegen de rest” Een identiteit als norm
DOSSIER • 6
Tekst: Nick Beerens & Don Pandzou • Foto: Liese Keereman
Identiteitsvorming Identiteitsvorming als positiebepaling ‘Identiteit’ is geen eenvoudig concept. Identiteitsvorming is een soort positiebepaling. Het gaat over hoe groepen en individuen zichzelf definiëren en positioneren in hun omgeving. Die positionering krijgt op haar beurt betekenis door de manier waarop de sociale omgeving naar deze groepen en individuen kijkt. Het is deze wisselwerking waardoor soms problemen kunnen ontstaan, maar daarover later meer.
Verwachtingspatronen
In een samenleving zijn er bepaalde verwachtingspatronen. Dit wil zeggen dat er bepaalde ideeën heersen over hoe iemand zich moet gedragen. Dat algemene beeld van hoe iemand hoort te zijn, heeft invloed op mensen. Zo ontwikkel je bijvoorbeeld jouw ‘vrouw-zijn’ pas door bewust te zijn van de sociale en culturele verwachtingspatronen over vrouwen.
Je voelt automatisch aan dat hier soms spanning ontstaat. Dominante deelidentiteiten (denk bijvoorbeeld aan de blanke, hetero man in Europa) oefenen, soms ongewild, autoriteit uit over de rest. Zo ontstaat automatisch het idee dat al wie niet binnen de dominante groep hoort, anders of raar of normafwijkend is. Het is door uit te gaan van de norm en door mensen die daar niet binnen passen als anders te bekijken en uit te sluiten dat ‘wij versus zij-denken’ ontstaat. Wanneer iemand met een bepaalde deelidentiteit bestempeld wordt, worden daar automatisch andere kenmerken aan verbonden. Zo krijgen individuen uit dezelfde groep vanzelf bepaalde labels opgeplakt. Die groep wordt bovendien gezien als een radicaal andere categorie dan de rest van de sociale omgeving.
De norm bepaalt de wet
Individuen gaan zich vervolgens vaak aanpassen aan de categorie waarin ze ingedeeld worden. Omdat je voortdurend
DE NORM SLUIT ALTIJD BEPAALDE MENSEN UIT
bewust bent van wat van jou verwacht wordt, conformeer je met de labels die jou opgeplakt zijn. Zo zullen bijvoorbeeld metalfans zich op een bepaalde manier gedragen, net opdat anderen hen als metalheads zouden zien.
Vaak gebeurt het echter dat anderen hen alleen maar als metalheads zien, terwijl ze ook nog man, Duitser, leraar, minnaar, vader of vegetariër zijn. Door die mensen enkel te behandelen als metalheads wordt hun complexe, veranderlijke en veelzijdige identiteit te kort gedaan.
De norm sluit mensen uit
Het is wanneer mensen niet meer als unieke individuen, maar als wezenlijk onderdeel van een bepaalde groep of categorie worden beschouwd, dat het gevaarlijk wordt. De (soms negatieve) stereotypen die aan de groep toegewezen worden, zijn dan immers ongewild van toepassing voor de individuen die (soms ongevraagd) tot die groep worden gerekend. Als er zonder dat je daarover kan beslissen negatieve stereotypen aan jouw persoon worden gekoppeld, kan je daar op verschillende manieren mee omgaan. Je kan de verwachtingspatronen bevestigen, de stereotypen afwijzen en in vraag stellen, of er afstand van nemen door volledig en exclusief op te gaan in de groep.