Formaat creëert ruimte voor jongeren en hun initiatieven door open jeugdwerk te stimuleren, te ontwikkelen en te verbinden. Met meer en sterker open jeugdwerk dragen we bij aan een meer duurzame samenleving die haar diversiteit inzet als een sterkte.
Februari 2025
Wat is open jeugdwerk?
Open jeugdwerk is een plek waar jongeren zonder drempels kunnen binnenstappen, meedoen en zelf initiatief nemen. Het is er voor iedereen, zonder lidgeld of verplichte inschrijving. Jongeren staan centraal: ze organiseren zelf activiteiten, ontdekken hun talenten en bouwen samen aan hun toekomst.
Om concrete invulling te geven aan de term ‘open jeugdwerk’ ontwikkelden we één grondwaarde en acht bouwstenen. Die grondwaarde, openheid, is een centraal principe waaraan we ook de acht bouwstenen kunnen aftoetsen. Die bieden een houvast voor wie verder aan de slag wil gaan met open jeugdwerk.
8 bouwstenen voor open jeugdwerk
Jongeren centraal
Open jeugdwerk is van, voor en door jongeren
Jongeren kunnen hier op een laagdrempelige en vrijblijvende manier hun vrije tijd beleven. Het is zo belangrijk dat er plekken zijn waar ze zich veilig voelen en zichzelf kunnen zijn, zonder dat iemand zegt wat ze moeten doen.”
— vzw BRAVE
Open ontmoeting
Open jeugdwerk creëert kansen voor jongeren om elkaar te ontmoeten
Ons jeugdhuis werd voor een periode gesloten doordat ons lokaal onveilig werd verklaard. De vriendengroep die we er hadden opgebouwd, viel deels uit elkaar. Die veilige plek was plots weg. In het jeugdhuis kunnen jongeren even tot rust komen zeker wanneer ze het thuis moeilijk hebben. We voelden echt dat we dat jeugdhuis misten.”
— Jeugdhuis UzUz
Groeien en leren
Open jeugdwerk is een experimenteerplek waar je kan leren en groeien door te doen en te ervaren
Wij zijn als pubers in het jeugdhuis begonnen en groeiden uit tot een ijverige, competente en enthousiaste groep bestuurders en medewerkers. Het verbaast me nog steeds hoeveel iedereen hier is gegroeid, op zoveel verschillende vlakken.”
— Jeugdhuis UzUz
Collectief
Open jeugdwerk vertrekt vanuit groepen jongeren
Een week lang gingen we samen met een aantal meisjes uit kwetsbare situaties aan de slag om een event op poten te zetten, van brainstorm tot uitvoering. Tijdens het evenement ‘Ssshut up & dance’ deden jongeren mee aan een rollerdisco, silent disco en karaoke. Er kwam veel volk op af, wat zorgde voor een echte succeservaring bij de organiserende jongeren.” — vzw BRAVE
Democratiserend
Open jeugdwerk is een experimenteerplek voor dialoog, democratische besluitvorming en participatie
Eigenaarschap staat centraal in onze werking. We willen iedereen die engagement wil opnemen daartoe kansen geven. We gaan met de jongeren zelf op zoek waar ze zin in hebben en hoeveel draagkracht ze ervoor hebben.”
— Jeugdcultuurcentrum De Stroate
Buurtgericht
Open jeugdwerk werkt aan open, solidaire en warme buurten
Zonder het jeugdhuis stonden hier misschien luxeappartementen of woningen. Nu bieden we een laagdrempelige plek voor jongeren in de buurt, een ruimte waar ze zich kunnen uiten. In het stadscentrum is er weinig ruimte voor jongeren. Wij bieden die ruimte wel, iets wat belangrijk is voor de leefbaarheid van de buurt.”
— Jeugdcultuurcentrum
De Stroate
Politiserend
Open jeugdwerk maakt jongeren betrokken, versterkt hen en geeft hen een publieke stem, zodat ze meer impact kunnen hebben op de samenleving
De Stroate paste aanvankelijk niet in het subsidiekader. We hebben die kaders uitgedaagd en (h)erkenning gekregen van de jeugddienst. Zo creëerden we mee ruimte voor andere toekomstige collectieven, die vaak ontstaan onder ons dak.”
— Jeugdcultuurcentrum
De Stroate
Gelijkwaardig
Open jeugdwerk is breed toegankelijk, zet in op gelijkwaardigheid en zet diversiteit in als een sterkte
Onze vrijwilligers, de Brave Voices, zijn altijd aanwezig. Aangezien we zelf een leuke mix zijn van verschillende mensen met verschillende interesses, helpt dit ook om verschillende jongeren aan te trekken. Representatie is dus iets wat wij echt heel belangrijk vinden. Tijdens de activiteiten hebben we altijd aandacht voor de deelnemers, zeker zij die nog nooit gekomen zijn. Bij ons wordt niemand alleen gelaten en wordt iedereen meteen meegetrokken in de groep. Op deze manier hopen we dat iedereen zich welkom en gezien voelt.”
— vzw BRAVE
Jeugdcultuurcentrum De Stroate is een jeugdcultuurcentrum in het hart van Kortrijk, waar hiphop en zijn verschillende elementen centraal staan. Ontstaan in 2016 vanuit een groep jongeren met een gedeelde passie voor hiphop, groeide de organisatie in 2018 uit tot een professionele werking. In 2019 kreeg De Stroate een officiële erkenning binnen Vlaanderen. Dit traject werd in 2023 bekroond met een nieuw onderkomen, een belangrijke mijlpaal voor de werking en de jongeren die er hun creativiteit en talenten ontplooien.
Jeugdhuis UzUz is een levendige ontmoetingsplaats voor jongeren in Gistel.
Het jeugdhuis organiseert regelmatig diverse activiteiten, zoals optredens, feestjes en toernooien in allerlei genres. Met een warme en verbonden sfeer biedt UzUz een plek waar iedereen zich thuis kan voelen. Onlangs heeft het jeugdhuis een definitieve locatie gekregen in het nieuwe Vrijetijdscentrum Zomerloos.
Het verder bestaan van het jeugdhuis was even onzeker. Toch bleven ze proberen en door het doorzettingsvermogen van iedereen zijn ze er sterker dan ooit uit gekomen.
Vzw Brave is een sociaalsportieve organisatie in Kortrijk die zich inzet voor inclusie en gelijke kansen in sport en openbare ruimte, met een specifieke focus op meisjes en vrouwen. Door barrières te doorbreken en veilige, uitnodigende plekken te creëren, moedigen ze jongeren aan om deel te nemen aan sport en beweegactiviteiten. Brave organiseert diverse initiatieven zoals urban ateliers, beweegsessies en evenementen waarin empowerment en gemeenschapsvorming centraal staan. Via cocreatie met meisjes transformeren ze bestaande ruimtes zodat deze niet alleen toegankelijk, maar ook vertrouwd en inspirerend aanvoelen. Met hun aanpak bouwen ze aan een sterke, diverse community waar iedereen de kans krijgt om te groeien en grenzen te verleggen.
Wat doet Formaat?
Met Formaat gaan we voor meer en sterker open jeugdwerk.
Vorming en ondersteuning van jeugdhuizen en open jeugdwerkingen
Als ik een nieuw jeugdhuis binnenstap, voel ik soms onzekerheid bij de jongeren: over zichzelf, hun werking en wat Formaat eigenlijk doet. Maar tegen de tijd dat ik weer buiten stap, is die drempel weg. Hoe? Door gewoon mezelf te zijn, te luisteren en me in hun schoenen te verplaatsen. Een van mijn mooiste momenten was bij de opstart van jeugdhuis Jeugdkot in Haacht. Ik gaf een coaching over het uitwerken van een missie en visie. In het begin was het wat aftasten, maar al snel werd het losser. We sloten de avond af met heerlijke gesprekken, zelfgemaakte pizza’s en een drankje. ZALIG!”
— Lars, ondersteuner bij Formaat
Belangen behartigen, beleid beïnvloeden en drempels wegnemen
Nog te veel open jeugdwerkinitiatieven huizen in brakke, verouderde infrastructuur. Ons team zette de nood naar kwalitatieve, aangepaste infrastructuur niet alleen op de kaart in Vlaanderen en bij lokale besturen, we werken ook aan concrete oplossingen. Zo schrijven we graag mee aan het Masterplan jeugdinfrastructuur.”
— Nick, team beleid Formaat
Tools aanbieden zoals Ikorganiseer.be
Wat is ikorganiseer.be?
Muziekevenementen brengen jongeren samen, ongeacht hun interesses en sociaaleconomische situaties. Jonge organisatoren verbinden via muziek mensen met elkaar. Heel wat van die organisatoren zetten hun eerste stappen binnen de jeugdhuizen of andere open jeugdwerkinitiatieven. Vanuit deze expertise ontwikkelde Formaat (samen met een partnernetwerk in 2019) ikorganiseer.be.
We bouwen aan de toekomst van jongerencultuur waarin de jongeren zelf hun creatieve en organisatorische talenten kunnen inzetten en ontplooien. Dat doen we door middel van:
• Een heldere informatiewebsite
• Belangenbehartiging op verschillende niveaus
• Kennisdeling en onderzoek
• Het actief inzetten van het partnernetwerk
• Aanwezig te zijn in de leefwereld van jonge organisatoren
We vragen het kabinet van jeugd om een breed onderzoek naar jongerencultuur en muziekevenementen. Want beleid moet vertrekken vanuit feiten, niet buikgevoel. Met die kennis kunnen we jongerencultuur versterken en jongeren beter ondersteunen.
Geef jongeren ruimte
Ruimte voor initiatief
Te veel regels en verplichtingen begraven engagement
Als vrijwilliger wil je vooral bezig zijn met de essentie: leuke momenten organiseren, nieuwe mensen leren kennen, evenementen organiseren, samenwerken als team … En ja, administratie en regelgeving zijn ook onderdeel van open jeugdwerk. Maar ze mogen nooit in de weg staan van de hoofdzaak: open ontmoeting voor jongeren in en rond Denderleeuw.” — Atie, voorzitter jeugdhuis Stam X
Fysieke ruimte
Een sterke werking in een sterk gebouw
Alles begint bij een plek. Zo worden we niet meer gezien als hangjongeren, maar als een organisatie. Deze fysieke plek nam de argwaan bij buurtbewoners weg.” — Moutasim, initiatiefnemer en vrijwilliger bij ‘t Groot Plein
Financiële ruimte
Nu investeren om later te renderen
Mensen onderschatten hoe moeilijk het is om een goed dossier in te dienen voor bovenlokale projecten. Het lijkt alsof je gewoon moet opschrijven wat je wil, maar het is een specialisatie op zich. Je begint met een financiering en eindigt met een project dat veel verder reikt dan je ooit had kunnen voorzien.” — Muslim, voorzitter 1001 Schakels
Mentale ruimte
Een plek om gewoon te zijn
Veel mensen zien het jeugdhuis als een tweede thuis. Je leert hier samen praten over hoe het gaat. Ik durfde als voorzitter zelf mijn minder sterke kanten te laten zien, zelf veel te delen. Daardoor voelden anderen ook de ruimte om dat te doen. Het is veel waard om ruimte te bieden voor openheid en (zelf) reflectie. — Yentl, oud-vrijwilliger bij jeugdhuis De Ressort
Meer weten over onze verkiezingsthema's voor meer ruimte voor open jeugdwerk? formaat.be/verkiezingen
Samen drempels wegwerken
Jongeren eisen vaker hun plaats op in hun wijk door zich te organiseren in allerlei vrijwillige initiatieven. Ze bouwen er een werking uit zoals ze vorige generaties dat ook hebben zien doen. Alleen is het voor deze ontwikkelende initiatieven wat vaker een moeilijker proces, bezaaid met drempels.
Uit het drempelonderzoek van Formaat in 2023 kwamen 50 drempels naar boven die jongeren ervaren als vrijwilligers in het open jeugdwerk. Dat zijn er enorm veel. Jongeren struikelen over een aantal zaken:
Te veel regelgeving en administratie.
Gebrek aan infrastructuur en middelen.
Resultaatgerichte subsidiekaders met focus op winst, niet jongeren
Moeilijke samenwerking met lokale overheden.
Weinig erkenning van hun initiatieven en engagement.
We roepen beleidsmakers op om deze drempels weg te werken en jongeren de ruimte te geven om te groeien.
Beste minister
Beste Melissa
Er zijn meer dan 430 open jeugdwerkinitiatieven over gans Vlaanderen (da’s meer dan één initiatief per gemeente). Er zijn dus meer dan 430 plekken waar jongeren zélf invulling geven aan wat er daar gebeurt. 430 keer jongeren die vanuit hun eigen kader vertrekken, dus vanuit wat jongeren écht bezighoudt.
In die 430 plekken, vindt een veelvoud aan jongeren hun eigen plek. Als bezoeker, losse vrijwilliger, initiatiefnemer, DJ, bestuurder, workshopgever, deelnemer aan een activiteit, bandlid, klusjesman, of met een van de honderd andere petjes die jongeren er opzetten. Eender welk petje ze op hebben, centraal staat dat zij de regels bepalen. They call the shots. En leren zo bij van en over elkaar. Als je één ding moet onthouden van vandaag, is het dat wel: open jeugdwerk is van, voor en door jongeren. Zij zitten aan het stuur, radicaal, tot in de hoogste bestuursorganen.
Het is voor veel jongeren ook een tweede thuis. Én ze zorgen voor verbinding. Tussen jongeren onderling én met hun buurt. Zo zijn open jeugdwerkinitiatieven een fundamentele sleutel voor een levendige, warme, progressieve en verbonden samenleving. Want initiatieven zitten niet op een eiland, maar maken deel uit van hun omgeving.
Het doorgedreven en absolute eigenaarschap van open jeugdwerk geeft meteen ook de kleur aan elk initiatief. Elk initiatief vaart zijn eigen koers en drijft mee op de stromen van innovatie en experiment. Doordat er weinig vast ligt, is er veel mogelijk. De sleutel voor succes: vertrek van goesting en engagement, en durf de platgetreden paden links te laten liggen. Open jeugdwerk is ook verkennen wat mogelijk is.
Dat verkennen is ook meteen een opdracht voor de beleidsmakers die met open jeugdwerk te maken hebben (ja, we kijken ook naar jou ��). Door haar radicale openheid op vlak van thema, activiteiten en organisatievorm, is open jeugdwerk ook grillig. En da’s net goed. Het is maar door zich aan te passen aan de noden van de jongeren die er werk van maken, dat open jeugdwerk relevant blijft. Aan de ondersteunende beleidsmakers om die grillige wensen en noden mee mogelijk te maken.
Minister Depraetere, ook u hebt een sleutel in handen. Een sleutel om samen met Formaat de deur te openen naar een bloeiend en groeiend open jeugdwerklandschap. En zo naar een open, sociale en solidaire samenleving. En wat wij en de sector daarvoor van u nodig hebben, laat zich samenvatten in een paar regels:
• Geef vertrouwen aan de jongeren en hun organisaties
• Roep ook uw collega beleidsmakers, op álle niveaus, op om dat vertrouwen te geven
• Erken de kracht van open ontmoeting en eigenaarschap
• Waardeer actief het engagement van al die jongeren in en rond hun initiatieven
• Neem zo veel mogelijk drempels weg, van overbodige en onzinnige regels tot overdreven administratie en gebrek aan geld of bakstenen
Kortom: maak samen met ons meer ruimte voor jongeren en open jeugdwerk!
