DOSSIER

IDENTITEIT

JONGEREN EN DE ZOEKTOCHT NAAR IDENTITEIT Jongeren zijn voortdurend bezig met de vraag wie zij zijn en – daarmee gepaard gaand – met welke positie zij bekleden binnen hun sociale omgeving. Ze zijn op zoek naar hun identiteit. De identiteit van jongeren is veelvormig, dynamisch en veranderlijk. Jeugdhuizen zijn plaatsen waar volop aan identiteitsontwikkeling wordt gedaan. In dit dossier vertrekken we vanuit de visie van het beleid op identiteitsvorming om over te gaan naar een definiëring van de term. Verder wordt de rol van jeugdhuizen belicht, aangevuld met interessante praktijkvoorbeelden.

G N I M R O V S T I E T I T IDEN EN DE OVVANERLAHNEGEIDADEM EEN VERHA AL

DOSSIER • 2

INHOUD D2 IDENTITEITSVORMING EN DE OVERHEID D4 “POSITIEVE IDENTITEITSVORMING” D5 MSC D6 IDENTITEIT D8 IDENTITEIT VAN FORMAAT D10 SARA D11 BETÜL D12 NU IS HET AAN JULLIE

Al enige tijd kan je geen krant openslaan of naar het nieuws kijken zonder termen als ‘radicalisering’ en ‘extremisme’ naar het hoofd geslingerd te krijgen. We staan als samenleving meer dan ooit voor een sociologisch vraagstuk dat ons uitdaagt om samen naar oplossingen te zoeken. In maatschappelijke discussies rond ‘radicalisering’ wordt het jeugd(huis)werk naar voren geschoven als één van de voornaamste actoren om dit fenomeen aan te pakken. De overheid wil antwoorden formuleren en oplossingen aanreiken en kijkt daarvoor ook (deels) naar de jeugdsector. Tekst: Don Pandzou & Nick Beerens

Conceptnota In 2013 ontdekt men in Vlaanderen dat een aantal jongeren naar Syrië trekken om zich aan te sluiten bij extremistische Islamitische groeperingen die strijden tegen het regime van Bashar Al-Assad. Dat zorgde voor een toenemende beleidsaandacht voor radicalisering. Door de aanslagen in 2014 en 2015 in België, Frankrijk en Denemarken werd het nemen van beleidsinitiatieven nog urgenter. En ook de Vlaamse regering maakte zich zorgen over de bedreiging van de democratische rechtsstaat. Daarop diende het kabinet van minister Liesbeth Homans op 9 februari 2015 een conceptnota in getiteld ‘Preventie van radicaliseringsprocessen die kunnen leiden tot extremisme en terrorisme’.

MAATREGELEN VOOR PREVENTIE ZIJN ALLEEN ZINVOL ALS ER WORDT INGEZET OP EEN INCLUSIEVE SAMENLEVING

Deze nota moet dienen als een soort leidraad voor de Vlaamse regering. Er is volgens de nota sprake van een gewelddadig radicalisme dat moet worden aangepakt. Verder wordt er uitgelegd dat maatregelen voor preventie alleen zinvol zijn als er wordt ingezet op een inclusieve samenleving, waarin iedereen zich thuis voelt en kansen krijgt. Tevens wordt de valkuil van culturaliseren aangegeven en dient het beleid allerminst bepaalde bevolkingsgroepen te viseren.

Reactie uit de jeugdsector De conceptnota was het begin van een positief proces. In de zoektocht naar duidelijk omlijnde standpunten, kwamen heel wat bedenkingen en opmerkingen uit de jeugdsector ten opzichte van de nota. De Ambrassade destilleerde uit al deze aanmerkingen en feedback enkele principes van waaruit de jeugdsector zich wil positioneren in het debat. Een aantal van deze signalen van onderuit worden hier uitgelicht.

• Praat niet alleen ‘over’ jongeren, maar ook ‘met’ jongeren. Zoals in de nota wordt aangegeven, is het risico van het viseren van bepaalde bevolkingsgroepen groot. De afgelopen jaren hebben jammer genoeg steeds meer jongeren het gevoel “er niet meer bij te horen”. Heel wat jongeren met een islamitische achtergrond voelen zich geviseerd en gestigmatiseerd en stellen zich de vraag: Tel ik nog wel mee?

LAAT JONGEREN HUN EIGEN VERHAAL VERTELLEN, LUISTER NAAR HUN STEM Enkel praten ‘over’ jongeren, werkt de polarisering – die door de media en politiek al gebeurt – alleen maar in de hand. Daarom moet de stem van deze jongeren gehoord worden. Jongeren die hun eigen verhaal vertellen, versterken het identiteitsvormingsproces.

• Zet meer in op preventie in plaats van voornamelijk op repressie. Voor het federale veiligheidsluik maakte de federale overheid 300 miljoen euro vrij. Dat terwijl op Vlaams niveau de conceptnota afsluit met “deze nota houdt geen financieel of budgettair engagement in vanwege de Vlaamse Gemeenschap en het Vlaams Gewest”. Er zou dus geld moeten worden vrijgemaakt om net de voedingsbodem aan te pakken, om preventief te kunnen werken dus. Bovendien moet preventie meer zijn dan het opsporen en signaleren van radicalisering. Vooral de basisvoorzieningen moeten verbeterd en uitgebreid worden. Deze hebben immers een positieve invloed op de identiteitsontwikkeling van kinderen en jongeren. Willen we meer doen dan symptoombestrijding, dan zal er bud-

Jongeren helpen met het ontwikkelen van hun identiteit kan alleen als jeugdwerkers een vertrouwensband kunnen opbouwen met hun jongeren. © Spektrum

get moeten worden vrijgemaakt voor een sterke aanpak tegen discriminatie, rekening houdend met de noden en behoeften van jongeren.

• Laat jeugdwerkers blijven doen waar ze in uitblinken en verwacht niet dat zij louter een detectie- en signaalfunctie opnemen. Hou de kracht van jeugdwerkers in stand. Dat is: jongeren kansen geven, hen een experimenteerruimte aanbieden, jongeren laten bijleren en hen confronteren met de wereld en met zichzelf, hun identiteit laten ontwikkelen en hun zelfvertrouwen en zelfrespect opkrikken. Dat kan alleen maar door tijd te maken voor die jongeren en een vertrouwensband op te bouwen. Die vertrouwensrelatie is uiterst delicaat en moet blijvend gerespecteerd worden. Geef daarenboven jeugdwerkers zo veel mogelijk extra ondersteuning omtrent deze problematiek: bied hen extra ondersteuning om hier zo goed mogelijk op in te spelen.

De projectoproep De bedenkingen werden gehoord en begin juli 2015 lanceerden minister Homans en minister Gatz een gezamenlijke projectoproep. De ministers willen hiermee inzetten op het versterken van de positie van jongeren in de samenleving en op het vergroten van hun maatschap-

JEUGDWERKERS HEBBEN EXTRA ONDERSTEUNING NODIG pelijke betrokkenheid. Projecten die gevoelens van aliënatie, onrecht en discriminatie kunnen ombuigen in positief engagement worden ondersteund. In totaal werd er een budget van 650 000 euro vrijgemaakt voor de projectoproep.

Er werden in totaal acht projecten geselecteerd. Het overgrote deel van die projecten komt uit de jeugdsector. Hoewel de inhoud steeds verschillend is, gaat het steevast om projecten die het engagement en actief burgerschap van jongeren verhogen, waardoor ze meer maatschappelijk betrokken worden. Ook Formaat is een partnerschap aangegaan met MSC, één van onze leden met een sterke visie op en praktijkervaring in positieve identiteitsvorming bij jongeren. Over de werking van MSC lees je meer op pagina 5 van dit dossier.

DOSSIER • 3

• Zoals hierboven reeds aangehaald zijn discriminatie en stigmatisering in onze samenleving misschien wel een van de voornaamste oorzaken van radicalisering. Radicalisering kan immers gezien worden als het rebelleren tegen een samenleving waarin heel wat jongeren zich verworpen voelen. Het vertrouwen in de democratie en de overheidsdiensten krijgt hierdoor een serieuze knauw. Het debat zou dan ook meer moeten gaan over de oorzaak van radicalisering: sociale uitsluiting, het gevoel er niet meer bij te horen … Alle sectoren en beleidsniveaus hebben de verantwoordelijkheid te zorgen voor een warme samenleving die openstaat voor iedereen.

“PO S I T I E V E I N G” M R O V S T I E T I T N E ID N NIEUWE TERM OP ZOEK NA AR EE

Een gebrek aan verbondenheid, inclusie, maatschappelijk perspectief en de wens ‘ergens bij te horen’ versterkt het proces van radicalisering. Dit proces hangt samen met een zoektocht naar identiteit. Iedere jongere denkt of reageert wel eens radicaal. Bovendien kan radicalisme een positieve kracht voor maatschappelijke hervormingen zijn. Toch kleeft aan de term ‘radicalisering’ een zeer negatieve connotatie. Vanuit de jeugdsector kwam dan ook de vraag om de term ‘radicalisering’ zo veel mogelijk achterwege te laten en het te hebben over de ‘identiteitsvorming’ bij jongeren.

DOSSIER • 4

Tekst: Don Pandzou & Nick Beerens

Radicalisme Het woord ‘radicaal’ komt van ‘radix’ en betekent ‘naar de wortel gaan’. Radicaal zijn betekent dus dat je teruggaat naar het meest essentiële, de basis van een bepaald gedachtegoed. Indien radicalisering gedefinieerd wordt als een antidemocratische gezindheid en een bereidheid tot geweld, kan de term nooit positief ingevuld worden. Dat is problematisch. Er is immers an sich niets mis met het hebben van radicale ideeën. In een democratie heeft iedereen het recht om er een eigen mening op na te houden. Het hebben van rebelse ideeën, straffe meningen en provocerende standpunten hoort bovendien bij het ‘jong zijn’.

Doordat de huidige samenleving omsluierd wordt door een schaduw van angst en schrik, wordt dit door de maatschappij en het beleid echter vaak geproblematiseerd. Dat terwijl we net kritische burgers moeten maken van kinderen, jongeren en jongvolwassen. En bij een kritische geest horen vaak stevige meningen. Uiteraard moeten we waakzaam zijn. Maar een te angstvalige reactie op kritische, ‘radicale’ meningen heeft een contraproductief effect. Sterker nog, dergelijke reacties staan een positieve identiteitsontwikkeling bij jongeren in de weg.

Identiteitsontwikkeling in plaats van radicalisme Hoewel er met ‘radicalisme’ op zich dus niets mis is, wordt de term vaak uit zijn context getrokken en haast automatisch gelinkt aan extremisme en zelfs terrorisme. Vermits ‘radicalisme’ gelinkt is aan de zoektocht naar identiteit bij jongeren, komt vanuit de jeugdsector dan ook meer en meer de vraag om het te hebben over positieve identiteitsvorming in plaats van radicalisering.

DE TERM 'RADICALISME' WORDT VAAK UIT ZIJN CONTEXT GETROKKEN De ontwikkeling van een kind naar een jongere, tot een jongvolwassene en volwassene gaat gepaard met immense psychische en lichamelijke veranderingen. Jongeren zijn emotioneel labieler en kunnen impulsen minder beheersen. Dat gaat vaak hand in hand met een vaak moeilijke zoektocht naar de eigen identiteit. Zoekend naar hun eigen waarden, normen en meningen, maken jongeren zich los van hun ouders en soms ook van andere ‘autoriteiten’. Dit ‘loskomen van’ wordt soms gekenmerkt door opstandig – en ja, ook radicaal – gedrag.

MSC

Tekst & foto: Nick Beerens

“We vinden het belangrijk dat de meetingpoints niet alleen gedragen, maar ook mee vormgegeven worden door de jongeren zelf. Zij vormen de basis, dus willen we ook vanuit hen vertrekken. De jongeren weten het beste welke onderwerpen en thema’s er op de meetingpoints moeten komen, het gaat tenslotte over een discussieforum voor hen zelf. Dat bottom-up en parti-

WE LUISTEREN NAAR HET VERHAAL VAN DE JONGEREN

“Het is daarom van essentieel belang om een vertrouwensband op te bouwen met die jongeren. En dat kost tijd natuurlijk. We proberen zo betrokken mogelijk te zijn en zo veel mogelijk echt te luisteren naar het verhaal van die jongeren.” Salahdine vult aan: “Bovendien komen we uit dezelfde leefwereld. Wij begrijpen de vragen waar de jongeren mee zitten. We voe-

len aan van waar hun meningen en standpunten komen.” “We proberen jongeren daartoe ook wel uit te dagen”, aldus Lamia. “Hoewel ze soms schrik hebben om iets te doen, willen we hen toch motiveren. Daardoor ontdekken ze nieuwe dingen, wat dan weer hun blik verruimt. Op die manier ontdekken ze ook zelf hun talenten. Door te experimenteren met nieuwe dingen en al doende hun eigen sterktes te leren kennen, ontdekken de jongeren eigenlijk zichzelf.” “In die zoektocht naar hun identiteit speelt religie een heel belangrijke rol. De laatste tijd nog meer, omdat dat deelaspect van de identiteit van jongeren gigantisch onder druk staat. Die deelidentiteit wordt moeilijk aanvaard, waardoor het aan belang gaat winnen. Dat is een soort verdedigingsmechanisme. Wij proberen jongeren daarover zo veel mogelijk te informeren en geven hen de kans om ook dat aspect van hun identiteit in een vertrouwde omgeving te laten ontwikkelen”, vertelt Lamia. “De volgende meetingpoints vinden plaats op 22 oktober en 19 november in De Studio in Antwerpen, telkens van 14u tot 17u. Iedereen is meer dan welkom!”, zegt Yasmia nog enthousiast.

DOSSIER • 5

MSC (Mondiaal Socio-Cultureel Centrum) organiseert al een geruime tijd meetingpoints in Antwerpen. Tijdens de meetingpoints kunnen jongeren in een veilige, vertrouwde omgeving taboes doorbreken en zichzelf informeren. Het zijn discussiefora waar verschillende identiteitskwesties bespreekbaar worden gemaakt. Mensen met expertise worden aan het woord gelaten en bespreken en bediscussiëren de vragen en meningen van de jongeren. Door al die verschillende inzichten kunnen jongeren zich op een evenwichtige manier ontwikkelen. Lamia, Yasmia en Salahdine van MSC vertellen vol trots over de meetingpoints en de kracht van positieve identiteitsontwikkeling.

cipatief werken zit trouwens vervlochten in onze werking in het algemeen, niet enkel in de manier waarop we de meetingpoints organiseren”, vertelt Lamia. “Het is heel leuk om te zien hoe het zelfvertrouwen van jongeren versterkt wordt dankzij het jeugdhuis”, zegt Yasmia. “Je merkt daar echt een evolutie in. De jongeren tonen meer en meer engagement en nemen op den duur ook zelf het heft in handen. Ze bloeien echt open! Ze worden als persoon sterker. Dat merk je doordat ze na een tijd zelf initiatief nemen: ze grijpen kansen en nemen belangrijke beslissingen op eigen houtje.”

IDENTITNAEAIRT OP ZOEK JEZELF

Jongeren zijn op zoek naar zichzelf, naar hun eigen identiteit. Identiteit is echter geen vastomlijnd concept. Het is een dynamische, meervoudige constructie die ontstaat in relatie tot anderen. Er bestaat niet zoiets als dé enige, ware identiteit. Mensen zijn niet enkel ‘Belg’, ‘kapper’, ‘vrouw’, ‘moslim’ of ‘boekhouder’. Integendeel, je identiteit bestaat uit een samenspel van verschillende deelidentiteiten. Die deelidentiteiten sluiten elkaar niet uit. Sterker nog, welke deelidentiteit het sterkst naar voor wordt geschoven, hangt af van de situatie en het moment.

Je identiteit bestaat uit een samenspel van verschillende deelidentiteiten. Welke deelidentiteit het sterkst is, hangt af van de situatie en het moment.

“Wij tegen de rest” Een identiteit als norm

DOSSIER • 6

Tekst: Nick Beerens & Don Pandzou • Foto: Liese Keereman

Identiteitsvorming Identiteitsvorming als positiebepaling ‘Identiteit’ is geen eenvoudig concept. Identiteitsvorming is een soort positiebepaling. Het gaat over hoe groepen en individuen zichzelf definiëren en positioneren in hun omgeving. Die positionering krijgt op haar beurt betekenis door de manier waarop de sociale omgeving naar deze groepen en individuen kijkt. Het is deze wisselwerking waardoor soms problemen kunnen ontstaan, maar daarover later meer.

Verwachtingspatronen

In een samenleving zijn er bepaalde verwachtingspatronen. Dit wil zeggen dat er bepaalde ideeën heersen over hoe iemand zich moet gedragen. Dat algemene beeld van hoe iemand hoort te zijn, heeft invloed op mensen. Zo ontwikkel je bijvoorbeeld jouw ‘vrouw-zijn’ pas door bewust te zijn van de sociale en culturele verwachtingspatronen over vrouwen.

Je voelt automatisch aan dat hier soms spanning ontstaat. Dominante deelidentiteiten (denk bijvoorbeeld aan de blanke, hetero man in Europa) oefenen, soms ongewild, autoriteit uit over de rest. Zo ontstaat automatisch het idee dat al wie niet binnen de dominante groep hoort, anders of raar of normafwijkend is. Het is door uit te gaan van de norm en door mensen die daar niet binnen passen als anders te bekijken en uit te sluiten dat ‘wij versus zij-denken’ ontstaat. Wanneer iemand met een bepaalde deelidentiteit bestempeld wordt, worden daar automatisch andere kenmerken aan verbonden. Zo krijgen individuen uit dezelfde groep vanzelf bepaalde labels opgeplakt. Die groep wordt bovendien gezien als een radicaal andere categorie dan de rest van de sociale omgeving.

De norm bepaalt de wet

Individuen gaan zich vervolgens vaak aanpassen aan de categorie waarin ze ingedeeld worden. Omdat je voortdurend

DE NORM SLUIT ALTIJD BEPAALDE MENSEN UIT

bewust bent van wat van jou verwacht wordt, conformeer je met de labels die jou opgeplakt zijn. Zo zullen bijvoorbeeld metalfans zich op een bepaalde manier gedragen, net opdat anderen hen als metalheads zouden zien.

Vaak gebeurt het echter dat anderen hen alleen maar als metalheads zien, terwijl ze ook nog man, Duitser, leraar, minnaar, vader of vegetariër zijn. Door die mensen enkel te behandelen als metalheads wordt hun complexe, veranderlijke en veelzijdige identiteit te kort gedaan.

De norm sluit mensen uit

Het is wanneer mensen niet meer als unieke individuen, maar als wezenlijk onderdeel van een bepaalde groep of categorie worden beschouwd, dat het gevaarlijk wordt. De (soms negatieve) stereotypen die aan de groep toegewezen worden, zijn dan immers ongewild van toepassing voor de individuen die (soms ongevraagd) tot die groep worden gerekend. Als er zonder dat je daarover kan beslissen negatieve stereotypen aan jouw persoon worden gekoppeld, kan je daar op verschillende manieren mee omgaan. Je kan de verwachtingspatronen bevestigen, de stereotypen afwijzen en in vraag stellen, of er afstand van nemen door volledig en exclusief op te gaan in de groep.

Een meer extreme reactie kan een totale afwijzing van de norm zijn, gepaard met een vorm van protest en soms zelfs aversie tegenover de dominante groep. Daarbij hoort vaak het volledige terugtrekken in de eigen groep, met haar eigen normen en waarden.

Power to the people! Maar dan echt!

Diverse rollen = diverse identiteiten

Het is uiterst belangrijk dat die groepen in de samenleving die minder normbepalend kunnen zijn, een platform krijgen waar de verwachtingspatronen en normen in vraag gesteld kunnen worden. De kracht zit daarbij in het zelf laten vertellen van hun eigen verhaal, zonder dat hen een verhaal opgelegd of opgedrongen wordt door de normerende klasse.

Integratie = kiezen

Een mogelijk platform is het internet. Op verschillende fora vinden jongeren elkaar. Daar kunnen ze vrijuit praten en hun eigen verhaal vertellen. Toch blijft het

In- versus out-groep

IEDEREEN COMBINEERT DIVERSE IDENTITEITEN

Wie bepaalt de norm? Power to the people! Jammer genoeg worden de verwachtingspatronen niet door iedereen weerlegd. Er zijn bepaalde instanties die ons opdragen hoe ons te gedragen, die bepalen wie of wat we zijn, die ons duidelijk maken tot welke categorie we al dan niet behoren. Denk bijvoorbeeld aan de media, geloofsinstituten en de overheid.

essentieel om ook fysieke ontmoetingsplaatsen te voorzien waar jongeren zonder taboes kunnen praten en hun identiteit vormgeven. Die ontmoetingsplekken, of meeting points, worden in Antwerpen onder andere voorzien door MSC, maar daarover later in het dossier meer.

FYSIEKE ONTMOETINGSPLAATSEN WAAR JONGEREN VRIJUIT KUNNEN PRATEN ZIJN ESSENTIEEL

In jeugdhuizen wordt gestreefd naar ruimte voor die kosmopolitische identiteit. Het zijn immers plaatsen waar kinderen en jongeren op hun talenten worden aangesproken, waar er plek is om verschillende ideeën en visie uit te proberen, om te experimenteren en om op zoek te gaan naar jezelf. In jeugdhuizen kunnen de verschillende deelidentiteiten van een kind of jongere een plek krijgen en kunnen ze dus gewoon zichzelf zijn.

DOSSIER • 7

Door die normbepaling wordt het verschil tussen de in-groep en de out-groep scherp gesteld. Een in-groep vormt samen een blok ten opzichte van andere mensen (de out-groep). De in-groep deelt dezelfde normen en waarden en laten amper iemand ‘binnen’ in hun groep. De out-groep kan volgens de mensen in de in-groep een bedreiging vormen voor de samenhang. Dit typische wij-zij denken, versterkt de polarisatie en bemoeilijk de zoektocht naar een identiteit.

Alle jongeren, ook jongeren met diverse roots, combineren verschillende identiteiten. Zoals hierboven al werd aangetoond, is dat heel normaal. Iemand is zowel moslim, als Belg, als jongen, als fan van een bepaalde voetbalploeg, als geboren in Tunesië, als hetero, als jongere, als broer van, als zoon van, enzovoort. Hoewel dit heel logisch klinkt, zit hier net het probleem: er wordt vaak ten onrechte van uitgegaan dat de ene deelidentiteit de andere uitsluit. Onlangs nog – na de heisa rond de coupe in Turkije – werd in sommige kranten de vraag gesteld of je wel én Turk én Belg kan zijn. Mensen laten kiezen tussen de ene of andere deelidentiteit gaat veel te kort door de bocht om een buitengewoon complex begrip als ‘identiteit’ te omvatten. Bovendien komt die moeilijke ontdekkingsreis naar jezelf hiermee nodeloos onder druk te staan. Het is van wezenlijk belang dat jongeren verschillende identiteiten in verschillende sociale contexten kunnen ontwikkelen. Dit wordt ook een ‘kosmopolitische identiteit’ genoemd.

IDENTITEIT AAT VAN FOL VRAM N HET D E RO JEUGDHUISWERK

Vzw Stedelijk Jeugdwerk Leuven (mijnLeuven) speelde al een tijdje met het idee om iets rond het thema ‘jongeren en ondernemerschap’ te doen. Jochen Smets van mijnLeuven vertelt dat je in België dan haast niet rond het Baas-project van jeugdhuis Kavka kan. Kavka en mijnLeuven beslisten dat een gezamenlijk project nog sterker kan worden door er buitenlandse partners bij te betrekken. Want zo krijg je een andere invalshoek, leer je werken met verfrissende methodieken en ontwikkel je nieuwe vaardigheden. Die Belgische organisaties kwamen zo bij KraftWerket (in Denemarken) en Konnevesi 4H (in Finland) terecht. Tekst: Nick Beerens • Foto's: mijnLeuven & Kavka

Jeugdhuizen en identiteitsvorming

DOSSIER • 8

In het voorjaar van 2015 werd Formaat door minister Gatz gevraagd naar de rol van het jeugdhuiswerk binnen het maatschappelijk debat rond radicalisering en identiteitsvorming. Het antwoord aan de minister moest uiteraard gedragen zijn door de achterban van Formaat.

Daarop werd beslist om een aantal jeugdhuizen, die reeds met deze materie bezig waren, samen te brengen tijdens een uitermate boeiende bijeenkomst. Die bijeenkomst leidde tot een aantal duidelijke standpunten inzake identiteitsontwikkeling (en religiebeleving) in jeugdhuizen:

• Een jeugdhuis is slechts één van de vele actoren. Werk eerst een algemene visie uit op het onderwerp identiteitsvorming. De problematiek is immers erg complex. Die complexiteit vraagt een visie met aandacht voor de uitsluitingsmechanismen in de samenleving. Op basis van deze visie kunnen verschillende actoren binnen de samenleving bijdragen aan een oplossing. De jeugdsector kan hier één actor in zijn, maar dan wel een relatief kleine. Onderwijs bijvoorbeeld kan veel meer impact hebben.

JEUGDHUIZEN DRAGEN BIJ TOT HET ONTWIKKELEN VAN EEN OPEN, SOCIALE EN SOLIDAIRE SAMENLEVING

In jeugdhuizen wordt het sociale netwerk van jongeren vergroot

• Jeugdhuizen bevorderen burgerschap. Een jeugdhuis is een oefenterrein voor democratische besluitvorming en draagt op die manier bij tot een open, sociale en solidaire samenleving. In jeugdhuizen wordt het sociaal netwerk van jongeren vergroot, waardoor ze minder aangewezen zijn op het primaire sociale netwerk. Het vergroten van sociaal kapitaal, werken aan identiteitsvorming en burgerschap zijn doelstellingen die in jeugdhuizen voor en door etnisch-culturele minderheden centraal staan. Een overheid die wilt investeren in het burgerschap van jongeren met migratieachtergrond, investeert dus best in de jeugdhuizen die deze jongeren bereiken.

• Erken jeugdhuizen voor en door jongeren met een migratieachtergrond als volwaardige partners in lokaal jeugdbeleid. Als vrijwilligerswerkingen met een groot draagvlak binnen de gemeenschap staan deze werkingen zeer dicht bij de jongeren. Deze jeugd-

DE OVERHEID MOET MEER INVESTEREN IN JEUGDHUIZEN DIE WERKEN AAN POSITIEVE IDENTITEITSVORMING huizen zijn waardevolle en sterke partners in een lokaal jeugdbeleid dat zich richt op alle jongeren. Toch krijgen ze te weinig financiële en morele erkenning doordat hun werkvormen en activiteiten vaak niet passen binnen het bestaande lokale subsidiebeleid.

• Geef meer ruimte aan religie en de beleving ervan. Als religie een belangrijk onderdeel is van je identiteit als jongere en als jeugdhuizen zich als doel stellen om te werken aan identiteitsontwikkeling, is het vreemd dat dit stuk van hun identiteit niet aan bod mag komen. Jeugdhuizen die meer er-

kenning krijgen voor dit deel van hun werking en die dit sterker kunnen uitbouwen, komen tegemoet aan de nood van jongeren die op zoek zijn naar zichzelf. Het zijn net deze jongeren die het meest kwetsbaar zijn.

• Investeer meer in initiatieven die de dialoog tussen jongeren uit verschillende gemeenschappen bevorderen. Dit zorgt immers voor verbinding en wederzijds begrip. Bijvoorbeeld de dialoog over Islam tussen autochtone Vlaamse jongeren en moslimjongeren kan een efficiënt middel zijn tot een groter wederzijds respect.

De rol van jeugdhuizen in het hele radicaliseringsdebat is dus duidelijk. Ze bieden jongeren een betrouwbaar en sterk sociaal netwerk. Bovendien zorgen ze voor een connectie met de maatschappij (net zoals bijvoorbeeld een sportclub of jeugdbeweging dat kan doen). Dit helpt jongeren tijdens hun identiteitsvormingsproces en versterkt hun positie in de samen­leving.

In jeugdhuizen worden jongeren écht gehoord. Daar wordt geluisterd naar de stem van jongeren. Door hen als klankbord te gebruiken en hen een platform te geven, versterk je het zelfvertrouwen en identiteit van jongeren én vergroot je hun vertrouwen in de beleidsmakers.

Jeugdhuizen zijn dé experimenteerruimte bij uitstek voor allerlei jongeren. Opdat jongeren het gevoel zouden krijgen aanvaard te worden zoals ze zijn, moeten ze de mogelijkheid krijgen om te experimenteren met uiteenlopende standpunten, visies, meningen en ideeën. Het is pas door verschillende versies van zichzelf ‘uit te proberen’, dat jongeren elkaar en vooral zichzelf leren kennen. Op die manier krijgen ze zelfvertrouwen en zelfrespect. Dat is exact waar ‘positieve identiteitsontwikkeling’ voor staat. De jeugdhuissector mag en kan zichzelf echter niet voorbijlopen. Zodra de overheid het over beleidspunten als ‘extremisme’ en ‘terrorisme’ heeft, is het niet meer aan het jeugdhuiswerk om dit ‘op te lossen’. De jeugdhuissector zet in op waar ze sterk in is (en waar het al jarenlang mee bezig is): jongeren een plek geven om in een vertrouwde omgeving en op een positieve manier hun identiteit, in alle deelaspecten, vorm te geven.

Cedje en Yuboy Jeffrey, hier in actie in de studio van ROJM Mechelen, zetten hun eerste stappen als artiesten in ROJM en zijn inmiddels bekende rappers in binnen- en buitenland

DOSSIER • 9

DIALOOG TUSSEN JONGEREN UIT VERSCHILLENDE GEMEENSCHAPPEN ZORGT VOOR VERBINDING EN WEDERZIJDS BEGRIP

• Betrek verantwoordelijken van jeugdhuizen in lokale maatregelen ter preventie van ‘radicalisering’. Dat wordt nog te weinig gedaan. Deze verantwoordelijken hebben vaak heel veel ideeën en expertise. Hun rol kan ook dienen als alternatief voor de vaak repressieve aanpak.

SARA Met Spektrum – House of Arts & Games (van OJC Kompas in Sint-­Niklaas) richt voorzitter Sara Weemaes zich samen met een bende enthousiaste vrijwilligers en beroepskrachten op ‘jongerencultuur’. Het jongerencentrum gaat daarbij zo veel mogelijk mee in wat er vandaag leeft bij jongeren en probeert een getrouwe afspiegeling van de maatschappij te zijn. Daarbij is het belangrijk om zowel een zo divers mogelijke doelgroep aan te spreken, als echt op maat van de jongeren te werken. Die diverse groep jongeren probeert Spektrum met elkaar in verbinding te brengen vanuit hun gezamenlijke interesses, eerder dan vanuit bijvoorbeeld afkomst.

DOSSIER • 10

Tekst: Nick Beerens • Foto's: Anneleen Scheelen

“Het is een uitdaging, maar zo waardevol om een diverse groep bij elkaar te brengen. Het leven is nu eenmaal een mix van verschillende smaken en culturen. Door die jongeren samen te brengen begrijpen ze elkaar én zichzelf beter. Als jongeren elkaar beter leren kennen, geven ze dikwijls ook zelf aan dat er eigenlijk wel wat vooroordelen bestaan. Het doet deugd om hen die vooroordelen te zien achterlaten nadat ze de moeite hebben gedaan om niet enkel naar ‘de andere’ te luisteren, maar hem of haar ook te begrijpen. Ongewild vormt zich immers soms een beeld van ‘iemand uit Kosovo’, ‘iemand uit Afghanistan’, ‘iemand uit Syrië’ of van ‘iemand uit Vlaanderen’. Dat beeld verandert dikwijls gaandeweg. Al kost dat vaak wel wat tijd en moeite. Vaak is er initieel een barrière. Dan hebben de jongeren geen contact met elkaar en zoeken ze daar ook niet naar. Maar als we hen dan dingen samen laten organiseren, vinden ze elkaar daarin en verdwijnt de rest op de achtergrond. Dan leren ze elkaar kennen door een gedeelde activiteit of interesse, door een gedeeld doel.

Met Spektrum – en ik denk eigenlijk dat alle jeugdhuizen dat doen – zetten we massaal in op jongeren, willen we hun talenten ontwikkelen, hen het beste van zichzelf te laten zien … en dat allemaal op een fijne en ongedwongen manier. Daardoor voelen jongeren zich beter en sterker. Ze krijgen meer zelfvertrouwen en zelfrespect. Door naar het jeugdhuis te komen en te participeren, moeten ze uit hun comfortzone komen. En daardoor wordt hun wereld een stuk groter. Het jeugdhuis is een plek waar je geconfronteerd wordt met andere meningen, structuren, visies en wereldbeelden. Hierdoor verlaten jongeren hun veilige cocon en leren zij veel over de maatschappij én over zichzelf. In bepaalde fases van hun leven kunnen jongeren radicaal denken. Op die momenten zijn ze soms extreem in hun oordeel. Maar dat is normaal: het is nu eenmaal hoe een puberbrein werkt – en altijd gewerkt heeft. Dat kan je in het jeugdhuis doorbreken door hen op een zachtaardige, milde manier met ander gedachtegoed in contact te brengen. Daarnaast moet je hen daar voor een stuk in durven bevestigen: duidelijk maken dat het oké is om soms radicaal te denken. Daar is op zich niets mis mee. In gesprek gaan met die jongeren is ontzettend belangrijk. Ik vind dat er te dikwijls over jongeren wordt gepraat, maar nog veel te weinig mét hen. Ze krijgen vaak een stempel

ER MOET MEER MET JONGEREN GEPRAAT WORDEN, IN PLAATS VAN OVER HEN opgedrukt of worden in een hokje gestoken, zonder dat er naar hen geluisterd wordt. Meestal zijn de mensen met de meest uitgesproken mening over tieners en jongeren, net degenen die er het minst mee in contact komen. Ik raad andere jeugdwerkingen en -organisaties dan ook aan om de vinger aan te pols te houden wat betreft de jongeren in hun stad of gemeente. Met deze veranderende maatschappij heeft de samenleving er alleen maar baat bij om zoveel mogelijk tieners en jongeren te ondersteunen in de zoektocht naar hun identiteit. Daarvoor moeten we soms zelf uit onze comfortzone treden om te begrijpen wat er leeft bij jonge mensen en hoe wij daartoe kunnen bijdragen in hun vrijetijdsbesteding. Spektrum heeft het voordeel dat onze keuze om een zo divers mogelijke groep jongeren aan te trekken en te laten aansluiten bij andere evenementen, wordt erkend en ondersteund door het stadsbestuur en andere organisaties in Sint-Niklaas.”

JONGEREN HEBBEN MEER MET ELKAAR GEMEEN DAN ZE OP VOORHAND DENKEN

BETÜL

Tekst: Nick Beerens • Foto's: Beritan Tosun

“We zetten vooral in op ontmoeting en op het ontwikkelen van talenten bij jongeren. Daarbij probeer ik zo weinig mogelijk verplichtingen op te leggen en alles zo natuurlijk mogelijk te laten verlopen. Op die manier komen de con-

Met die ontmoetingen wordt er ingespeeld op de noden van de jeugd in Lokeren. Uit een behoefteonderzoek bij de Lokerse jongeren was immers een van de resultaten dat er een te grote verdeeldheid is. Het jeugdhuis speelt daarop in door een ontmoetingsplaats te zijn waar jongeren zichzelf kunnen zijn, zichzelf kunnen ontplooien, kunnen deelnemen aan activiteiten en nieuwe mensen leren kennen. Via activiteiten komen ze in contact met mensen die in eerste instantie ‘anders’ zijn – een andere etnische afkomst, andere subculturen – maar waarmee ze vaak meer gemeen hebben dan verwacht. Dat zorgt ervoor dat vooroordelen vervagen en dat hun blik op de wereld ineens een stuk ruimer wordt. De jongeren bepalen zelf wat ze wanneer willen doen. Mijn collega’s en ik-

zelf zijn er om hen te ondersteunen, maar uiteindelijk moeten ze de activiteit zo veel mogelijk zelf uitwerken. Dit zorgt ervoor dat ze zich gehoord voelen en dat ze echt ‘eigenaar’ worden van die activiteit. Deze positieve ervaring zorgt ervoor dat de jongeren een netwerk opbouwen en nieuwe mensen en meningen leren kennen, waardoor hun identiteit op een positieve manier wordt vormgegeven. Hen die verantwoordelijkheid geven zorgt voor zo veel drive tijdens en immens veel trots na de activiteit. Dat is echt zalig! Die activiteiten gaan heel breed. Zo brachten we verschillende jongeren samen die bezig zijn met rappen. Heel leuk om te zien dat zij nu samenwerken. We deden al eens een inzamelactie voor vluchtelingenkampen, in samenwerking met Déjà-vu (een Shisha Lounge). In het jeugdhuis werden gigantisch veel spullen verzameld, terwijl Déjà-Vu geld inzamelde. Met een hele hoop jongeren, zowel uit het jeugdhuis als daarbuiten, zijn we naar het kamp getrokken om alles af te geven. Nadien volgde nog een info avond over vluchtelingen en ons project. De jongeren waren heel trots. Ze hadden het gevoel echt iets betekend te hebben en dat is volkomen terecht!”

DOSSIER • 11

Betül werkt in jeugdhuis T-Klub in Lokeren en trekt onder andere het project ‘Bruggenbouwers’. Dit is een van de projecten die worden ondersteund via de projectoproep van minister Homans en minister Gatz. Met Bruggenbouwers worden ontmoetingen georganiseerd tussen diverse groepen jongeren die anders nauwelijks of niet met elkaar in contact zouden komen. Er wordt gezocht naar de gezamenlijke interesses om van daaruit samen activiteiten te organiseren. Die activiteiten dienen als vertrekpunt om een vertrouwensband met de jongeren te creëren en om meer in de diepte thema’s te bespreken die voor hen relevant zijn. Maar de doelstellingen zijn wel duidelijk: het project richt zich op leefwereldverbreding, zelfontplooiing en positieve identiteitsontwikkeling van jongeren.

tacten tussen jongeren zo organisch mogelijk tot stand. Onze taak daarbij is onder andere om na te gaan wat er leeft bij hen, wat hen drijft. Daarvoor moet je natuurlijk de jongeren echt leren kennen. En dat kost tijd en heel veel aandacht. Maar enkel zo kan je een vertrouwensband aangaan en weet je op basis van welke overeenkomsten groepen jongeren kunnen worden samengebracht. De mooie ontmoetingen en samenwerkingen die daardoor ontstaan, maken alles de moeite waard!

NU IS HET AAN JUTLIPLSIE ENKELE

Jeugdhuizen zijn plekken waar aan identiteitsvorming wordt gedaan. Meestal gebeurt dat vanzelf: het zit gebakken in de manier waarop jeugdhuizen werken. Ze staan open voor alle jongeren, bieden een ontmoetingsplaats, activeren jongeren binnen de werking en werken op die manier aan hun zelfontplooiing. In jeugdhuizen leren jonge mensen via hun engagement om te gaan met verantwoordelijkheid en met elkaar; het is een oefenterrein voor democratische besluitvorming. Toch zijn er nog een aantal tips om nog beter te kunnen inzetten op positieve identiteitsvorming. Tekst: Nick Beerens

1 Probeer een zo divers mogelijk publiek

te bereiken

Vaak zorgt een confrontatie met nieuwe mensen voor het in vraag stellen van de geldende norm. En dat is positief ! Door met mensen met een andere achtergrond, met een ander geloof, met een andere subcultuur … in contact te komen, worden vaak heel wat stereotypen en vooroordelen uit de weg geholpen. Door niet halsstarrig vast te houden aan je eigen mening of idee, wordt je als persoon een pak rijker en sterker.

DOSSIER • 12

2 Luister naar jongeren

Jongeren hebben terecht het gevoel niet gehoord te worden. Er wordt veel over hen verteld, zonder hen te vragen wat zij daarvan denken. Probeer dus een luisterend oor te zijn. Jongeren zijn blij dat ze hun ei kwijt kunnen én ze voelen zich een wezenlijk onderdeel van de samenleving. Neem hen ook serieus. Hun bezorgdheden, problemen, opmerkingen en aanbevelingen zijn het meer dan de moeite waard om serieus genomen te worden.

4 Stimuleer jongeren om iets nieuw te

proberen

3 Bouw een vertrouwensband op

Jongeren gaan pas echt het achterste van hun tong laten zien als ze je vertrouwen. Zo’n vertrouwensband opbouwen kost tijd en energie. Maar de return is immens! Let op: die vertrouwensband blijft soms fragiel. Vertrouwen is iets waar je voortdurend aan moet werken.

Je kan jongeren niet pushen om iets te doen. Je kan wél op zoek gaan naar hun talenten en interesses. Speel daar samen met hen op in. Iedereen is bang voor het onbekende, maar vaak ligt daar net de uitdaging. Wanneer jongeren iets nieuws aandurven, wordt niet alleen hun leefwereld verbreed, maar krijgen ze ook een gevoel van trots. Hun zelfvertrouwen en zelfrespect groeit.

5 Zet in op dialoog

Racisme en discriminatie ontstaat uit angst voor het andere. Door elkaar te leren kennen (en te beseffen dat we niet zo verschillend zijn), wordt die angst vaak al weggenomen. Bovendien kom je via dialoog ook te weten waar jongeren mee bezig zijn. Wat speelt er bij hen? Wat willen zij doen? Ga daarmee aan de slag!