Unn Conradi Andersen – Alt uavklart

Conradi Andersen. Alt uavklart. Omsl.qxp 07.08.17 11.24 Side 1

Som journalist er Torunn oppteken av å fortelje andre sine historier. Men sine eigne erfaringar finn ho ikkje språk for. Då ho startar arbeidet med å skrive om løyndommen til familien sin, blir ho stilt overfor fleire dilemma. Farfaren valde feil side under krigen, og far hennar har aldri snakka om det som hende.

Gradvis avdekkast ei forteljing knytt til hennar eigen identitet.

f o r fat ta rportret t: agnete brun o m s l ag : Egil Haraldsen & Ellen Lindeberg | e xi l desi gn

i s b n : 9 7 8 - 8 2 - 4 9 5 - 18 4 5 - 6 f or l aget oktob er 2 0 17

9

7 8 8 2 4 9

5 1 8 4 5 6

FORLAGET OKTOBER

U n n Co n r a d i A n d e r s e n (f. 1972) er forskar, forfattar og sosiolog. Alt uavklart er hennar skjønnlitterære debut.

Alt uavkl art er ein intens og utforskande roman om å bli i stand til å sjå seg sjølv og dei andre, og ei fascinerande forteljing om kjønn, seksualitet og rase.

UNN CONRAD I A ND E R S E N ALT UAVKLART

Når eg såg på meg sjølv i spegelen slik: Kva trekk var det eg hadde etter pappa, var det auga, var det kinnbeina, var det tankane, blikket? Og så var det dette at eg ikkje klarte å skilje det eine frå det andre, at hans tankar liksom glei saman med mine og blei meg, slik eg artikulerte meg, slik han resonnerte, slik han bøygde seg fram, medan eg heldt to peikefingrar mot munnen, medan han tenkte, akkurat slik eg pla gjere det. Men kven var eg?

UNN CONRADI ANDERSEN

A LT U AV K L A R T ROMAN | FORLAGET OKTOBER

alt uavklart

Alt uavklart_Unn Conradi Andersen.indd 1

07.08.2017 11.28

unn conradi andersen Alt uavklart © Forlaget Oktober, Oslo 2017 Bokomslag: Egil Haraldsen & Ellen Lindeberg | exil design Sett med: Sabon 11/14 av Mona Persdatter Bekkevad Papir: 80 g Munken Print Cream 1,8 Trykk og innbinding: Scandbook, 2017 Første opplag, 2017 Forfattaren har mottatt støtte frå Fritt Ord. isbn 978-82-495-1845-6 www.oktober.no

Alt uavklart_Unn Conradi Andersen.indd 2

07.08.2017 11.28

Unn Conradi Andersen

alt uavklart Roman

forlaget oktober 2017

Alt uavklart_Unn Conradi Andersen.indd 3

07.08.2017 11.28

Alt uavklart_Unn Conradi Andersen.indd 4

07.08.2017 11.28

del 1

Alt uavklart_Unn Conradi Andersen.indd 5

07.08.2017 11.28

Alt uavklart_Unn Conradi Andersen.indd 6

07.08.2017 11.28

1 straumen Det var stille då eg låste meg inn, berre nokre klikk frå termostaten. Alle lys i stova var skrudd av. Ei avis låg oppslått på den grøne lenestolen, og eit teppe hadde glidd ned på golvet. Det ulma frå glør i peisen. Eg opna døra til badet, forsiktig, drog genseren over hovudet og kneppa av meg buksa, før eg trekte på meg nattskjorta. Inne på soverommet låg Olav på ryggen med falda hender, dyna halvt over seg. Munnen dratt svakt nedover. Eg lirka opp dyna og la meg inntil han. Varmen frå låret hans forplanta seg i den eine handa mi. Eg let auga gli igjen, og straks vart lysglimt skotne fram i det mørke universet. Etter ei stund vart pusten jamnare, glimta blei til fallande snø, og eg kjende Olav si hand over mi.

Gliper av lys blei silt gjennom augelokka. Suset frå trafikken høyrdest lågt i det fjerne, bilane var på veg inn til byen. Olav vakna med eit lite rykk i foten. Brått slo han auga opp og såg på meg. Handa mi fann brystet hans og strauk over dei mørke håra som klistra seg til den kvite huda. Han blei liggande heilt stille og myse. Om eg var vaken allereie? Stemma var grautete av svevn. Eg rista på hovudet. Han blunka eit rusk ut av auget. Idet eg strauk han over håret, greip han 7

Alt uavklart_Unn Conradi Andersen.indd 7

07.08.2017 11.28

etter handa mi. La oss gjere det, kviskra han medan han heldt den eine skuldra mi fast. Men så reiste han seg halvt i senga, rulla over meg og smatt ut døra mot badet.

Vindauget på badet stod ope, og ein kald trekk seiv inn. Eg opna døra til dusjen. Let vatnet renne lenge over kroppen før eg greip etter handkledet og gnei ein liten flekk i spegelen, slik at andletet mitt kom til syne. Stressflekken mellom auga hadde kome attende.

Det korte våte håret kjemde eg rett bakover, før eg delte det på venstre side og la dei tynne hårstråa mot høgre, drog fingrane gjennom håret og bak øyra.

Etterpå kjemde eg alt framover igjen for å få det til å verke litt tjukkare, og så la eg det bakover på ny.

Var det ikkje slik, at alt gjekk an på ein gong, eg kunne berre la det fortsette slik, så ville alt legge seg over kvarandre, bevege seg litt, gnisse mot kvarandre, gjere litt vondt, før eg fall til ro. At eg var så halden av, halden ut. Og medan den vissa kom, slo hjartet mitt hardt, eller var det pappa sitt hjarte som no vaks inni mitt? Kor lenge kunne dei halde han der på sjukehuset?

2 Nokre avtalar i dag? Olav sat allereie ved kjøkkenbordet med ei rista brødskive framfor seg. Han bladde i ei avis med den eine handa, medan han trekte morgonkåpa tettare rundt seg med den andre. Nei, eg 8

Alt uavklart_Unn Conradi Andersen.indd 8

07.08.2017 11.28

skal berre finpusse på eit intervju, eg strekte meg mot ei skål i skapet, fylte henne med havregryn og helte mjølk over. Vi åt saman i tystnad, eg hadde den eine delen av avisa framfor meg, prøvde å finne ein idé, noko eg kunne utvikle til ein tekst. Kjende foten hans under bordet, han dytta kneet sitt mot mitt.

I gangen hekta eg jakka av kroken og opna ytterdøra, straks var eg nede alle trappetrinna, gjekk inn i portrommet, trilla sykkelen ut og forbi parken mot elva.

Sykkelen kjendest underleg lett, som sat eg oppå ein hest. Det rima ikkje. I går var han som eit drog, ikkje til å handtere. Han måtte ha vore nede i går kveld likevel og pumpa opp hjula.

Korleis skal eg beskrive han? Han var vakker som ei kvinne, med mørke brune auge, krøllete hår, ein munn som såg ut som ein blome og opna seg som ei anemone. Når han hadde håret i hestehale, kunne eg ha sverja på at han var seg sjølv, men når han hadde håret utslått, falda han seg ut som var han frå ei anna verd. Det var alltid eg som tok han. Vrei han rundt i senga og heldt han fast. Pressa meg inn i han. Men når vi sat overfor kvarandre, hende det at eg blei blodraud, utan forvarsel. Det var måten han såg på meg på. Liksom skeivt frå sida. Eller når han bad meg om å bli med inn på kontoret, lukka døra, sette på meg øyretelefonane, skrudde opp musikken. Gløym at du er på jobben, sa han, la munnen heilt inntil øyret mitt, kviskra, Radka Toneff:

9

Alt uavklart_Unn Conradi Andersen.indd 9

07.08.2017 11.28

I fell out of his eyes I fell out of his heart I fell and fell alone Eg måtte gå av sykkelen den siste bakken og drog opp mobilen for å sjekke kva klokka hadde blitt. Ei tapt oppringing frå mamma. Eg vart heilt kald. Ikkje meir no. Stemma hennar, varm og trøytt: Han verkar litt betre, sa ho, har fått i seg væske. Så fint, eg pressa mobilen mot øyret, ein endelaus straum med bilar køyrde forbi. Ho nølte litt. Det var noko anna. Han strevar med å formulere ord. Finn ikkje fram til kva han skal seie. Eg spurde kva legane sa til det. Ho reinska halsen. At vi må vente.

Idet eg nådde toppen med sykkelen og trilla ned mot avisa, høyrde eg heilt tydeleg pappa si stemme: Alltid komma etter aktivt verb. Fordel og ulempe, ikkje fordel og bakdel. Han skotta på meg, skrått opp frå stilbunken, hugs det når du skriv.

3 På veg inn i den svære aviskroppen nappa eg med meg to aviser, sa hei til ein kollega og sette meg ved pulten.

Det var kaldt her inne, kvifor lærte dei aldri å justere omnane når kuldegradene kom? Eg blei sittande med jakke på framfor skjermen medan journalistar glei lydlaust inn i rommet. Ikkje før hadde eg formulert nokre setningar, så var den nye mellomleiaren Arnold 10

Alt uavklart_Unn Conradi Andersen.indd 10

07.08.2017 11.28

på plass. Når kunne eg levere den kommentaren eg hadde lova? Eg såg opp frå skjermen. Det tynne håret hans var løfta frå hovudet med gelé. Under hårfestet og mellom auga hadde han ei djup fure, som om andletet hadde frose fast i eit sekund av irritasjon. Samstundes hadde han noko mildt ved seg, som når som helst kunne bryte fram under den kompakte overflata. Eg får vel dagen på meg? Han støtta to flate hender mot pulten min. Nei, dessverre. Dei trong han før klokka tolv. Han retta seg opp, nikka oppmuntrande til meg, det får du til, før han vende seg rundt og forsvann plystrande innover i lokalet.

Eg var uansett budd. Jobba alltid med fleire prosjekt parallelt. Akkurat no prøvde eg å få til noko om andre verdskrig og farfar si rolle der. Eg måtte få snakka med pappa om kva som hadde skjedd, men det var uråd no.

Det hende eg gjekk forbi ein aviskiosk og såg andletet mitt på framsida av avisa. Rett ved logoen, ei strime med utvalde journalistar, ei satsing på idéjournalistikken, det var sjefredaktøren sitt forslag. Andletet mitt på biletet, litt bøygd ned, som var eg audmjuk, men knipsa rett framanfrå, og med eit sterkt og uredd blikk.

Det var eit framand andlet, som såg og såg på meg, som frå undersida av ei vassflate. Og eg stira ned i djupet, kjende suget i magen: kven var dette mennesket.

Kommentaren var skriven på ein time, eg prenta han ut, las raskt over og sende han til desken. Drog ut 11

Alt uavklart_Unn Conradi Andersen.indd 11

07.08.2017 11.28

mappa med papira om farfar frå bokhylla. Fann fram til biletet som kanskje kunne illustrere saka.

Biletet var teke på eit jorde, blant blafrande strå og med fjella i bakgrunnen, og synte ei gruppe menn i formasjon. Nedst, på bakken, stod åtte menn i to sirklar, dei var kledde i tronge kvite drakter med skjerf rundt livet, og med hendene strekte i vêret. Over der igjen låg to menn horisontalt med beina støttande mot dei framstrekte armane. På skuldrane til dei to liggande mennene stod ein person mot bakgrunnen av fjell og kvite trehus.

Liksom løfta så høgt opp at han svevde over fjella. Mannen sprang ut av det som for meg såg ut som ein kjempemagnolia. I handa heldt han eit norsk flagg som vaia i vinden. Men det var heldigvis ikkje farfar som stod øvst i pyramiden, han var berre ein av mennene på bakken som heldt dei andre oppe. Ein liten del av eit tannhjul.

Om ein av personane på bakken mista taket eller tok eit lite steg til side, ville heile pyramiden rase.

Det fanst nasjonalistiske strøymingar i desse turngruppene. Eg måtte få bestilt billetten til Sunnmøre, ville uansett sjå pappa no.

4 Då eg neste morgon forklarte Olav at eg ville ta turen heimover, verka han amper.

Er ikkje dette heimen din?

Jau, sa eg, men den andre heimen.

Om han kunne bli med?

12

Alt uavklart_Unn Conradi Andersen.indd 12

07.08.2017 11.28

Nei, sa eg, det passa ikkje så godt no.

Men er det ikkje fint for deg å ha nokon der? Eg drog litt på det. Eg ville det ikkje. For eg fekk ikkje dei delane av meg sjølv til å gå saman. Livet med han og rolla som dotter. Det var som eit søkk inni meg, to verdsdelar som måtte haldast åtskilde.

Kanskje ein annan gong.

Det er heilt tydeleg, sa han, at du ikkje vil ha meg for tett på.

Nei, kanskje ikkje, eg såg hurtig på han.

Han stod med ryggen mot meg, vend mot kjøkkenbenken. Ville at eg skulle seie noko.

Når skal du heim til deg sjølv, Olav? Stemma mi, kort og lukka.

Kva sa du? Han trekte hovudet attende, som om han beskytta seg. Ville at eg skulle ombestemme meg, seie at han kunne bli. Men det gjorde eg ikkje. Trekte berre jakka til meg, og så forsvann eg ut ytterdøra.

No angra eg sjølvsagt. Eg fekk ikkje ro ved kontorpulten, gjekk fram og attende til toalettet. Var innom kontoret hans, ikkje teikn til liv. Prøvde å ringe, kunne han ikkje svare? Telefonen var slått av.

Redaksjonsmøtet starta presis klokka ni, men han var ikkje å sjå. Ja, vi manglar vel ein, sa Arnold. Kor er Olav? Han såg venleg på meg. Eg mislikte å vere saman med ein på jobben. Å bli assosiert med han.

Når han sa noko, smitta det automatisk over på meg.

Som om vi to til saman var ein. Når han ein sjeldan gong låg over meg, og ikkje motsett, var det som om 13

Alt uavklart_Unn Conradi Andersen.indd 13

07.08.2017 11.28

eg vart kvelt, han var for tung. Klistra saman som i ei avispresse. Eg vende arket om på blokka: Han tek vel ein roleg morgon?

Eg hadde aldri hatt problem med å skrive på kommando, uansett sinnstilstand. Heller ikkje i dag. Allereie under intervjusituasjonen stod det klart for meg: Måten ho lente seg fram på når ho blei ivrig. Det umerkelege rykket ved munnen når ho var usikker.

Då gjekk eg inn og lirka, gjekk heile vegen ned, forsiktig som i ei gruvesjakt, lyste rundt med lykta mi der nede. Og så fann eg det: den episoden ho eigentleg ikkje hadde tenkt å snakke om, det forholdet ho helst ville hatt for seg sjølv, som ho verna om. Og medan ho tok ein slurk av den varme kakaoen som avisa spanderte, smaug eg setningane ut, nesten utan at ho merka det sjølv, opp den bratte sjakta. Heile vegen attende til redaksjonen kverna setningane rundt i hovudet på meg. Hennar historie. Sjølv overskrifta var klar før eg hadde sett eit einaste ord på papiret.

Eg la mine ord oppå hennar. Invaderte språket hennar. Gjorde hennar forteljing til avisa si. Industrielt.

Ferskvare: «Møtte kjærasten på bar».

Men mi eiga forteljing, om meg og Olav, den fann eg ikkje ord til. Klarte ikkje å beskrive for meg sjølv kva det var som hende mellom oss. At vi glei frå kvarandre? Kunne gå heim frå jobb, ta meg eit glas vatn, og så kom det over meg, noko som drog alt nedover. Eg vil søkke, gli under. Forsvinne. Ja, men kva var det som gjorde så vondt?

14

Alt uavklart_Unn Conradi Andersen.indd 14

07.08.2017 11.28

5 No såg eg Olav kome ut av heisen. Men då eg strekte ut handa, gjekk han berre rett forbi meg. Gløymde at eg var i redaksjonslokalet der alle kunne sjå oss.

Olav, unnskyld.

Slepp meg.

Han gjekk rett til kontoret sitt og lukka døra.

Kunne høyre at han romsterte der inne, før han trekte ned persiennene slik at eg ikkje skulle sjå inn.

Eg klarte å halde det gåande fram til lunsj, men så banka eg på. Skal vi ete lunsj saman, sa eg forsiktig.

Og kvifor vil du det? Han såg opp frå papira. Det er vel sjølvsagt. Han rista svakt på hovudet. Du er jo kjærasten min. No snudde han seg og såg ut vindauget: Er eg? Kva føler du eigentleg for meg? Då kom denne kjensle av å miste taket, alt flaut ut, såg han som gjennom ei skodde. Om eg ikkje svarte noko no, ville alt vere over. Livet mitt med han, det eg såg framfor oss, ein normalitet. Rutinane våre, måten liva våre var samanfiltra på, vi skulle bu saman. Lyset som fløymde inn vindauget bak han, viska kroppskonturen nesten ut.

Første gong eg stod ved sida av han, kroppen min blei trekt rett til han. Dette er Olav, hadde redaksjonssjefen sagt, det var to år sidan no. Han skal vere her ei stund.

Den nye vikaren såg ned, verka sjenert. Han hadde på seg ei burgunderfarga skjorte, utvaska dongeribukse, joggesko. Fyldige lepper, ein smal nase. Håret, 15

Alt uavklart_Unn Conradi Andersen.indd 15

07.08.2017 11.28

bølgjande og mørkt. Det vekte ei så stor ømheit i meg, eg forstod det ikkje. Han tok kvar og ein i handa, presenterte seg. Handa var klam, klistra seg fast til mi.

Han har fått kontoret til Mette medan ho er i barselpermisjon, sa sjefen. Det blir i alle fall eit år. Olav bøygde seg ned mot veska si. Nokon som vil vise han vegen? Sigurd hadde teke eit steg fram, men redaksjonssjefen strekte fram handa, stoppa han og nikka mot meg. Ja, klart. På vegen mot kontoret, blikket til vikaren i ryggen min. Let han auga gli over meg? Det prikka i heile kroppen. Det var ikkje til å tru, eg var forvirra, at eg kjende det eg kjende.

For eg hadde byrja å tvile på om eg nokon gong kunne knyte meg til nokon. Alt ved meg verka avstengt.

Berre i mitt eige selskap kunne eg vere trygg. Men no var han her, og alt eg hadde tenkt, vart ugyldig igjen. Eller gyldig. Er dette kontoret mitt? Han verka nøgd. Utsikt mot bakgarden. Høgt under taket. Svære bokhyller. Likar du det? Eg stod i døra, ville ikkje gå inn før han bad meg om det. Ja, her kunne eg ha flytta inn! Dette er nesten større enn hybelen min.

Det glimta i auga hans. Han trekte nokre papir opp frå veska og la dei i ein bunke på pulten. Lente seg bakover, verka heime med det same. Treng du noko å notere på? Materialrommet ligg rett rundt hjørnet her. Ja, sa han, det er fint.

Vi gjekk saman mot kottet heilt inst i etasjen. Der låg det stablar med små raude blokker, svarte pennar, fyllepennar, blyantar, viskelêr, blyantspissarar. Permar 16

Alt uavklart_Unn Conradi Andersen.indd 16

07.08.2017 11.28

i alle slags fargar. Klistremerke med avisa sin logo.

Det var trongt her inne, pusten hans i nakken min: Kva penn føretrekk du? Eg blei ståande heilt inntil han, rørte ikkje på meg. Eg skriv alltid med denne smale blå tusjpennen, sa eg. Gjekk to steg fram og vippa pennen opp frå ein boks, han glir så fint over papiret. Sakna allereie å stå heilt inntil han. Då tek eg han, Olav løfta ein penn opp frå eska. Kva skriv du på no? Han snudde seg brått mot meg. Det bølgjande håret over skuldrane hans. Hadde aldri sett ein slik mann før. Akkurat no, eg såg ned, ein kommentar om fråflytting frå bygda, om kvinner som dreg vekk.

Høyrde sjølv kor teit det lydde. Men eg var heilt inne i stoffet, hadde kome rett frå pulten til møtet med denne nye vikaren. Han nikka og sa: Det er viktig.

Berre det. Han tok opp ein stabel blokker, opna plasten og tok ut to, før vi gjekk attende til kontoret, sjølv om oppdraget mitt som fadder var over.

Etter det hadde eg gått etter han heilt til vi vart saman, det tok ikkje lang tid. Den første natta med han. Vi hadde teke eit par øl på ein pub, før han vart med meg heim. Han kledde av seg på badet, liksom sjenert. Ville ikkje at eg skulle sjå han. Kva var det han ikkje ville eg skulle sjå, var det beina, var det dei mørke håra som klistra seg til huda, eller var det at han hadde ein litt liten tiss? Etter ei stund kom han ut, lista seg over tregolvet og la seg inntil meg, kviskra inn i øyret mitt: Berre sove, ikkje røre. Men eg kunne kjenne at han vaks i ryggen på meg. Han trykte armane sine rundt meg. Ville han 17

Alt uavklart_Unn Conradi Andersen.indd 17

07.08.2017 11.28

verkeleg ikkje? Men nei, etter nokre minutt kunne eg kjenne at han vart slapp, ei kraft som trekte seg attende, og etter kvart høyrde eg den jamne pusten hans. Eg kneip auga saman, brystkassa som heva og senka seg, ville så gjerne snu meg og kysse han. Men det var uråd. Han heldt meg som i ei skruestikke, enda han sov.

Då klokka endeleg ringde sju, låg eg med vidopne auge, seks timar vaken. Eg hadde tenkt gjennom alle moglege scenario, at han ville ha meg, at han ikkje ville ha meg. Han strekte handa ut etter meg og spurde om eg hadde sove. Eg nikka. Kunne kjenne korleis heile andletet strevde med å halde seg roleg, eg hadde rykkingar over auga, var så gåen, medan adrenalinet pumpa rundt i kroppen. Om han hadde sove godt? Som ein stein, han pressa seg inntil meg. Det er testen. At eg får sove. Då er det oss!

Etter ei tid, kanskje berre nokre månader, hadde eg byrja å tenke at det kunne gå. På eit tidspunkt ville vi flytte saman. Kanskje bygge eit hus. Det skulle vere born.

Vi skulle følgje dei til skulen. Sjå dei små kroppane i refleksvest lyse opp januarmorgonen. Ja, eg tenkte slik.

Sleppe å stå igjen på ein haldeplass, medan dei andre foreldra fauk forbi, barnebursdagar, skuleavslutningar.

Og når borna kom heim, ville eg stå ved kjøkkenbenken og lage middag, slik far min hadde gjort. Eg kunne gjere det. Eg hadde det i meg. Ein eller annan stad, om eg leita lenge nok, kunne eg vere ei slik kvinne.

18

Alt uavklart_Unn Conradi Andersen.indd 18

07.08.2017 11.28