DE TELOORGANG VAN NATUURGEBIED DE ZEGGE

STUDENT IN DE KIJKER

Ten zuiden van de Kleine Nete en ten noorden van het Kempens kanaal in de gemeenten Geel en Olen ligt een van Vlaanderens oudste en waardevolste natuurgebieden. De Zegge herbergt zeldzame vogel- en plantensoorten en er leven zelfs ringslangen. Dit paradijs is echter zwaar bedreigd. Meer nog, het vormt zelf een bedreiging voor de natuur en het klimaat. Valerie Moris, studente Biowetenschappen op Campus Geel, trok vorig jaar op onderzoek. Dit resulteerde in een masterproef waarmee zij laureate werd van de VBI Research Award.

Wie herinnert zich nog de film ‘Mira, de Teleurgang van de Waterhoek’? De kaskraker uit 1971 was gebaseerd op de streekroman van Stijn Streuvels en vertelt het verhaal van een gesloten dorpsgemeenschap (Waterhoek) die bedreigd wordt door de vooruitgang en de moderne techniek (in de vorm van een brug over de Schelde). Is het Kempisch natuurgebied hetzelfde lot beschoren? In 2019 trok medebeheerder de Koninklijke Maatschappij voor Dierkunde in Antwerpen aan de alarmbel. Door het systematisch oppompen van grondwater voor de naburige landbouw en veeteelt komt het voortbestaan van het reservaat in gevaar. Masterstudente Valerie ging ter plaatse een kijkje nemen en ontdekte dat het probleem nog veel groter is dan gedacht.

Valerie Morris

©Joren De Weerdt

Natuur en milieu

Valerie rijmt niet toevallig op biologie. Van kindsbeen af was Valerie al gefascineerd door al wat leeft, groeit en bloeit op dit ondermaanse. Haar studiekeuze was dan ook snel gemaakt: bioingenieur aan KU Leuven. Na twee jaar theorie snakt Valerie naar het echte leven en stapt ze over naar industrieel ingenieur in de biowetenschappen op Campus Geel. In de afstudeerrichting land- en tuinbouwkunde kiest ze voor de optie ‘Natuur en Milieu’. “Planten en dieren kun je niet los zien van hun omgeving”, merkt Valerie op. “Die omgeving maakt op haar beurt deel uit van het leefmilieu en alles wat daarbij komt kijken in termen van klimaat, grondstoffen, energie, water en bodem. Toen in 2019 het natuurgebied De Zegge negatief in het nieuws kwam, lag een onderwerp voor mijn masterthesis voor het rapen”.

In haar onderzoek kijkt Valerie ook eerst naar het brede plaatje. “De Zegge is eigenlijk al een restant van een immens laagveenmoeras. ’t Geels Gebroekt was oorspronkelijk 500 ha groot, maar werd in de vorige eeuw systematisch ingepalmd door de landbouw zodat er nu nog slechts 110 ha overblijft. Een dergelijk fenomeen deed zich ook elders voor, waardoor Vlaanderen 75% van zijn wetlands verloor. Deze teloorgang is om twee redenen zorgwekkend. Om te beginnen zorgen wetlands voor ‘klimaatmitigatie’. Dat betekent dat ze koolstofdioxide uit de atmosfeer opnemen en opbergen in de bodem. Ten tweede zijn de wetlands natuurlijke schokdempers om extreme weersomstandigheden op te vangen. Dat is dan weer een voorbeeld van klimaatadaptatie.”

Uitdroging

“De grootste bedreiging voor De Zegge is ongetwijfeld uitdroging”, vervolgt Valerie. “De boosdoener is de grondwaterwinning in de omgeving. Maar ook de klimaatopwarming en de hittegolven van de voorbije zomers hebben het veen geen goed gedaan. In dat veen zit het equivalent van 200.000 ton CO2 opgeslagen, dat is evenveel als 60.000 auto’s per jaar uitstoten. Als de afbraak van het plantaardig materiaal sneller verloopt dan de aanmaak of de aanvoer ervan, degradeert het veen en komt die koolstofdioxide vrij. En CO2 is -zoals we weten het broeikasgas bij uitstekverantwoordelijk voor de opwarming van de aarde en de klimaatverandering”.

Gedurende vijf maanden deed Valerie opmetingen op verschillende plaatsen in het natuurgebied. Ze verzamelde gegevens over o.m. de zuurtegraad, de bulkdensiteit en het koolstof- en nutriëntengehalte. Daarbij stelde ze een lineair verband vast tussen het stikstof- en het koolstofgehalte in de hoogste bodemlagen. Verder bracht ze ook de bodemrespiratie in kaart, d.i. de CO2-uitstoot van de bodem veroorzaakt door wortelademhaling en de microbiële afbraak van organisch materiaal.

Vicieuze cirkel

“Tijdens de observatieperiode kon je de bodemrespiratie duidelijk zien toenemen bij stijgende temperatuur en dalende bodem pH”, zegt Valerie. “Als ten gevolge van de klimaatverandering de temperatuur met 1°C stijgt, betekent dit een toename van 1g CO2 /m²/d. Door deze extra uitstoot gaat de aarde nog meer opwarmen waardoor je in een vicieuze cirkel terechtkomt. Daar komt nog eens bij dat als de degradatie van het veen zo verdergaat er een negatieve spiraal ontstaat die zorgt voor een onherstelbare schade. Conclusie: als het veentapijt van De Zegge afsterft, wordt het hele gebied in Geel en Olen een immense bron van CO2-uitstoot”.

Op Campus Geel volgen prof. Karen Vancampenhout en haar team de evolutie van het natuurgebied op de voet. Op 24 maart verscheen in Gazet van Antwerpen een interview met de Geelse professor. De titel van het artikel spreekt boekdelen: ’Natuurreservaat De Zegge zingt zijn zwanenzang en loopt stilaan leeg’. Valerie heeft na haar ingenieursstudie haar zinnen gezet op een Educatieve Master die ze combineert met een halftijdse job in het onderwijs. Als industrieel ingenieur biowetenschappen met een bijkomend masterdiploma op zak kan ze straks alle kanten uit. Ook die van het onderzoek als zich de kans voordoet. De Zegge spreekt haar nog altijd aan.

Yves Persoons