15 NR. 86 - SHKURT 2018
Poezia bën mrekulli në moment Një poemë e mirë ndryshon gjuhën e trupit të saj kur lëviz nga një gjendje shpirtërore në tjetrën. Poemat e mira shënojnë vetveten me “damkë” sepse e dinë se si të flasin me ne
D
DALJIT NAGRA
aljit Nagra ka botuar tre koleksione me Faber dhe jep leksione në poezi në Brunel University London. Ai ishte poeti i parë që ka fituar Çmimin Forward Prize për të dy koleksionet e tij të debutimit të poezisë, dhe ishte poeti i vlerësuar i BBC Radio 4. A ju kujtohet hera e parë që keni menduar, dua të shkruaj një poemë? Kur isha 19 vjeç, dukesha vetëvrasës dhe i vetmuar. Poezia dukej se më ofronte një rrjetë në të cilën mund të kapej dëshpërimi, të mbahesha vetë atje, kështu që unë mund të isha i sigurt në jetën time të përditshme, vetëm duke shkruar poezi. Si e filloni një poezi? Unë pres që ajo të arrijë. Është një tik-tak në trurin tim që kërkon të mos largohet. Por nuk është një tik-tak i pakëndshëm. Unë mendoj se ajo është si era e butë e limoneve. Ndjenja e emocioneve dhe e pritjes është si ajo e dashurisë së parë. Unë jam plot shpresë që pikërisht është poezia, që do të më nxisë për javët dhe muajt e ardhshëm. Disa i shkruaj menjëherë, të tjerat i mbaj në kokë dhe i sjell në formë duke marrë parasysh tekstin e fjalëve, ritmin dhe historinë, siç shpaloset në mendjen time. Më e gjatë që mbajta një poemë në kokën time ishte poezia “Ken”, në librin tim të dytë. Atë e mbajta për rreth 18 muaj. Si e dini nëse është e mirë? Nëse një pjesë e imja duhet të vazhdojë të kthehet në të, të shtojë fjalët ose t’i largojë ato, të rishkruhet nga perspektiva të ndryshme. Nëse poema më mban në lojë, supozoj se duhet të jetë më interesante. Nëse më magjeps, ka një shans të vogël që mund të magjeps lexuesin. (Vijon nga faqja 7) Pati midis tyre dhe disa të arratisur që u morën krahas punëve të biznesit dhe me përpjekjet për të ndihmuar çlrimin e Shqipërisë nga diktatura komuniste dhe për çlirimin e shqiptarëve të Kosovës e Maqedonisë nga zgjedha sërbe, si Sami Kulla, Sergio Bitici, Tony Sufaj, Tahir C. Kernaja, Nimet Malo, etj. Kurse midis shqiptarëve të larguar mbas shkëmoqjes së diktaturës janë shquar analistë si Shinasi Rama, Lek Pervizi, Eugjen Merlika, Jozef Radi, Fritz Radovani, Mërgim Korça, Grid Roi, Ardian Vehbiu, Ilir Lëvonja, Ilir Demalia; gazetarë si Edlira dhe Skënder Buçpapaj, Dalip Greca, Ruben Avxhiu, Beqir Sina, Andon Dede, Adem Belliu, Gani Vila, Fatmir Terziu, Ajet Nuro, etj; studiues si Prof. Piro Thomo dhe djali i tij Prof. Aleks Thomo, Ilia Karanxha, Fotaq Andrea (dhe përkthyes), Ardian Ndreca, Ilir Ikonomi (dhe gazetar), Myrteza Bajraktari, Qerim Vrioni (dhe fotograf); përkthyes si Ilia Ballauri, Ani Gjika (dhe poete), Baki Ymeri (dhe poet), Mazllum Saneja (dhe poet), Dashnor Kokonozi; shkrimtarë si Pëllumb Kulla (dhe analist), Naum Prifti, Gazmend Kapllani,
Cili poet ka ndikuar më shumë në punën tuaj? Shekspiri, për shkak të gjendjeve të reja në të cilën ai i shkroi fjalët e tij, ndjenja se gjuha ishte duke u derdhur përsëri. Unë mendoj se një anglishte globale është gjendja nën të cilën ne shkruajmë tani. Është e rëndësishme të mbahet vigjilent ndaj krijimit radikal të anglishtes që po ndodh tani, me ardhjen e teknologjive të reja siç është interneti. A është poezi më e huaj se fiction? Poezia bën mrekulli në moment, për shembull Corpus Christi Carol (është gjetur nga një shitës ushqimesh me emrin Richard Hill në një dorëshkrim të shkruar rreth vitit 1504). A është e rëndësishme muzika? Poezia është muzikë. Është e gabuar ti
ndash në dy. Fjalët janë të shëndosha dhe fjalët në lëvizje, në ritëm, janë muzikë. Ndërsa fryma po aq është zë, kështu muzika është poezia. Çfarë e bën një poemë tik-tak? Është ajo që sesi një poemë mund t’i mësojë lexuesit se si ta lexojnë atë që në fillim. Për shembull, në bisedën e përditshme, kur një person është gati të thotë diçka serioze apo qesharake, poezitë na përgatisin me ndryshimin e “gjuhës” së tyre të trupit, kështu që një poezi e mirë ndryshon gjuhën e trupit të saj kur lëviz nga një gjendje shpirtërore në tjetrën. Poemat e mira shënojnë emër, sepse e dinë se si të flasin me ne. Edhe poezitë që nuk duan të bëjnë një kuptim koherent, nëse janë të mira, dinë të dëgjojnë.
A keni përdorur ndonjëherë një pseudonim? Hah! Ju intervistues i bezdisshëm, sepse e dini se e kam quajtur veten Khan Singh Kumar. Tre emra të ndryshëm nga tre fetë indiane, e kam dashur bashkimin e një harmonie midis këtyre kulturave të dallueshme. Kam shkruar për argëtim dhe nuk pres që të publikohet kështu pseudonimi ishte pjesë e argëtimit origjinal që ma mori shkrimi. Çfarë jeni duke lexuar tani? Sapo kam publikuar koleksionin tim të fundit, Muzeun Britanik, kështu që unë jam në atë fazë shumë emocionuese të fillimeve të reja. Unë jam vetëm duke lexuar rreth dhe duke shkruar poezi për të parë se çfarë ndodh. E dua këtë fazë, ku unë jam i hapur për të gjitha mundësitë e përmbajtjes dhe formës. Qielli, bari, rruga kryesore të gjithë ndjehen të ngarkuar me shpresë të re për mua! Libri juaj i preferuar i fëmijërisë / poezi / këngë / lutje? Duke hedhur në erë nga Bob Dylan është një këngë që përjeton tek unë emocione sikurse vetë mosha. Ai merr në konsideratë domethënie të re, ndërsa bota përjeton kohën time. Unë kam qenë duke luajtur atë këngë duke menduar për implosionin e Lindjes së Mesme dhe trupat e vdekura në Egje. Përgjigja po defekton në erë ... Çfarë do të ndryshonit për veten për të bërë poezitë më të mira? Stop shkrimit të poezive fyese në secilën nga koleksionet e mia. Më pëlqen të ofendoj veten dhe kështu përfundoj duke përfshirë poezitë ofenduese në secilën nga librat e mi. Koleksioni i fundit ka një poemë me titull Get Off My Poem Uhitey.
KUSH ËSHTË DIASPORA SHQIPTARE E VËRTETË (Me rastin e vizitës që do të bëjë Ministri Majko tek ne)
Dalan Luzaj, Ramiz Gjini, Gjek Marinaj, Iliriana Sulkuqi (poete), Albana Lifchin, Adnan Mehmeti, Kolec Trabohini (poet dhe kineast), Ismet Berisha, Hysen Terpeza, etj. Gjithë të arratisurit politikë që nga viti 1944 deri më 1991 pas largimit nga atdheu, edhe pse propaganda komuniste i mallkoi si armiq dhe i dënoi me heshtje, nuk e harruan popullin dhe atdheun, por e vunë në fokus të punës së tyre. Ata nuk pushuan së luftuari për shëmbjen e diktaturës komuniste dhe për demokratizimin e vërtetë të jetës së popullit shqiptar. Dhe duhet të kemi parasysh se me Shqipëri e popull shqiptar këta intelektualë atdhetarë nuk kishin parasysh thjesht Shqipërinë londineze dhe popullin e saj, si mendonin, flisnin e shkruanin zyrtarët, politikanët dhe artistët që i shërbenin diktaturës ko-
muniste. Me Shqipëri, këta atdhetarë kishin e kanë parasysh Shqipërinë e vërtetë, atë të plotën, që përfshin gjithë popullin që flet gjuhën shqipe pavarësisht se ku jeton. Të tillë koncept për Shqipërinë dhe popullin shqiptar ka dhe Astrit Lulushi. Kjo mençuri e këtyre intelektualëve atdhetarë ka ndikuar edhe te shumica e intelektualëve që emigruan për arsye ekonomike pas vitit 1992, për t’i parë e trajtuar problemet e botës shqiptare në plan të gjerë dhe jo thjesht si Shqipëri londineze, ose Kosovë shtetth i pavarur. Shumë prej këtyre emrave meritonin të ishin trajtuar si zëra më vete në “Fjalori Enciklopedik Shqiptar” (2008 – 2009) përgatitur e botuar nga Akademia e Shkencave e R.SH. Shumë prej këtyre atdhetarëve kanë botuar
vepra të shquara që nuk janë vlerësuar nga zhuritë kur kanë dhënë çmime të ndryshme, dhe nuk u janë dhënë tituj, ndere ose pensione të veçanta të cilat i kanë meritur prej kohe. Ia vlen të diskutojmë me z. Majko, Ministër i Diasporës i cili po na vjen për vizitë pune në fillim të shkurtit për problemet që ka diaspora jonë. Mendoj t’i kërkojmë tekste mësimore për mësimin e gjuhës shqipe prej të rinjve tanë. Po ashtu duhet kërkuar që Ministrie e Kulturës, ose Ministria e Diasporës të ribotojnë disa veprave të rëndësishme letrare e shkencore të botuara në kopje të pakta prej bijve të diasporës, po ashtu për botimin prej këtyre ministrive të disa përmbledhjeve me artikuj e studime shumë të vlefshme të cilat bijtë e diasporës i kanë botuar në pak kopje për mungesa financiare, etj.