Lespakket tienerzwangerschap / jong ouderschap by faravzw

Inhoudstafel Woord vooraf ................................................................................................................................................................ 7 Fara .............................................................................................................................................................................. 11 - Algemeen ...................................................................................................................................................................... 13 - Fara voor jongeren ....................................................................................................................................................... 13 - Aanbod voor het onderwijs ..........................................................................................................................................14 - Contact ........................................................................................................................................................................... 15 Opzet van dit lespakket ........................................................................................................................................... 17 - Doelgroep ...................................................................................................................................................................... 19 - Doelstellingen ............................................................................................................................................................... 19 - Een breder kader .......................................................................................................................................................... 21 Hoe deze lesmap gebruiken .................................................................................................................................... 23 - Infoblokken ................................................................................................................................................................... 25 - Werkvormen .................................................................................................................................................................. 25 - Bijlagen ......................................................................................................................................................................... 26 - Aandachtspunten .......................................................................................................................................................... 26 Infoblokken ................................................................................................................................................................ 29 - 1. Wat is een tienerzwangerschap? ........................................................................................................................... 31 - 2. Tienerzwangerschap in Vlaanderen: enkele cijfers .............................................................................................. 31 --- 2.1 Tienermoeders ................................................................................................................................................... 31 --- 2.2 Tienervaders ....................................................................................................................................................... 32 - 3. Socio-demografische kenmerken van tienerouders ............................................................................................ 32 - 4. Ongepland zwanger of toch niet? .......................................................................................................................... 33 - 5. Kinderwens? ............................................................................................................................................................. 34 - 6. Ongewenst zwanger of toch niet? ......................................................................................................................... 35 - 7. Anticonceptie en ongeplande zwangerschap ........................................................................................................ 35 - 8. Puberteit, adolescentie en ongeplande zwangerschap ........................................................................................ 36 - 9. De ontdekking van de zwangerschap .................................................................................................................... 37 --- 9.1 Het meisje .......................................................................................................................................................... 37 --- 9.2 De jongen ........................................................................................................................................................... 37 --- 9.3 De ouders van de zwangere tiener .................................................................................................................. 38 - 10. Het beslissingsproces ........................................................................................................................................... 39

- 11. Keuzemogelijkheden bij een ongeplande zwangerschap ................................................................................. 40 --- 11.1 Abortus ............................................................................................................................................................. 40 --- 11.2 Ouderschap ...................................................................................................................................................... 41 --- 11.3 Pleegzorg ......................................................................................................................................................... 42 --- 11.4 Adoptie ............................................................................................................................................................. 42 - 12. Rolconflict adolescent – ouderschap ................................................................................................................... 43 - 13. Een zwangere leerling .......................................................................................................................................... 44 - 14. Het zorgnetwerk .................................................................................................................................................... 45 - Extra informatie ............................................................................................................................................................ 46 Werkvormen .............................................................................................................................................................. 49 - Mindmap ....................................................................................................................................................................... 51 - ‘The Situation’ ............................................................................................................................................................... 55 - Een foto zegt meer dan 1000 woorden… .................................................................................................................. 57 - Quiz en Beslis! .............................................................................................................................................................. 59 - Een (on)gelukje? .......................................................................................................................................................... 63 - Gevoel voor drama? ...................................................................................................................................................... 69 - Een moeilijke keuze… .................................................................................................................................................. 71 - Spreek je uit! ................................................................................................................................................................. 73 - Presenteren, kan je leren! ........................................................................................................................................... 77 - Beeld je eens in… ......................................................................................................................................................... 79 - Jonge ouders in beeld .................................................................................................................................................. 81 - Een doorsnee dag? ....................................................................................................................................................... 83 - Voor(?)oordelen ............................................................................................................................................................ 87 - Knippen en Plakken ..................................................................................................................................................... 91 - S.O.S.!? .......................................................................................................................................................................... 93 - Teen mom – International .......................................................................................................................................... 99 Bijlagen .................................................................................................................................................................... - ‘The Situation’ ............................................................................................................................................................ - Een foto zegt meer dan 1000 woorden .................................................................................................................. - Een (on)gelukje? ....................................................................................................................................................... - Gevoel voor drama? ................................................................................................................................................... - Een moeilijke keuze… ............................................................................................................................................... - Presenteren, kan je leren! ........................................................................................................................................ - Een doorsnee dag? .................................................................................................................................................... - S.O.S!? ........................................................................................................................................................................

103 105 115 125 127 133 135 141 143

Bronnen ................................................................................................................................................................... 145

Woord vooraf Ongeplande zwangerschap en jong ouderschap zijn thema’s die jongeren aangaan. Wanneer tieners seksueel actief worden en met elkaar naar bed gaan, is de kans op zwangerschap steeds reëel. Zelfs wanneer jongeren zo goed mogelijk proberen om zichzelf hiertegen te beschermen, loopt er soms toch iets mis. Dit geldt trouwens niet enkel voor jongeren: uit een grootschalig onderzoek naar de seksuele gezondheid in Vlaanderen (Sexpert) blijkt dat één op vier van alle zwangerschappen ongepland is (Buysse et al., 2013). Daarnaast mogen ook zij die er bewust voor kiezen om ouder te worden op jonge leeftijd niet uit het oog verloren worden. Hoewel slechts een beperkt percentage van jongeren een expliciete kinderwens koestert en deze in vervulling brengt, mogen we er zeker niet vanuit gaan dat iedere tienerzwangerschap ongepland is of een probleem vormt. Preventiecampagnes rond anticonceptie lijken hun werk te doen, evenals de bredere en betere inbedding van relationele en seksuele vorming in het onderwijs. Uit het Sexpert onderzoek komt naar voor dat meer dan 80% van de jongeren bij de eerste geslachtsgemeenschap een veilige methode van anticonceptie gebruikt (Buysse et al., 2013). Bovendien kende Vlaanderen in 2013 een laagterecord van 5 geboortes per 1000 meisjes tussen 15 en 19 jaar (CSB, 2014). Toch blijft de groep van jongeren in Vlaanderen die geconfronteerd wordt met een (ongeplande) zwangerschap en/of jong ouderschap aanzienlijk. In 2013 werden 936 meisjes onder de 20 jaar moeder (SPE, 2014), in 20111 kozen 995 meisjes onder de 20 jaar voor een abortus (gegevens opgevraagd bij de Nationale Evaluatiecommissie voor de evaluatie van de wet van 3 april 1990 betreffende de zwangerschapsafbreking, augustus, 2013). Het is dus niet ondenkbaar dat er een leerling in de klas zit die ongepland zwanger is (geweest) of iemand kent die dit (heeft) mee(ge)maakt. Misschien zit er wel een meisje in de klas die een abortus liet uitvoeren of zitten er wel jonge ouders op de school. Meisjes die ongepland zwanger zijn en hun (ex-)partners, weten niet altijd tot wie ze zich kunnen wenden voor ondersteuning bij hun beslissing, meisjes die kozen voor abortus durven hier niet altijd over te spreken uit angst voor de reacties, jonge ouders worden nog al te vaak geconfronteerd met vooroordelen, leerlingen en leerkrachten weten niet altijd wat ze moeten doen wanneer een (mede-)leerling zwanger wordt… Om deze thema’s meer bespreekbaar te maken, ontwikkelde Fara dit lespakket. Door middel van theoretische achtergrondinformatie en een aantal concreet toepasbare werkvormen, wil Fara leerkrachten van de 2de en 3de graad van het secundair onderwijs ondersteunen om kinderwens, (ongeplande) zwangerschap, abortus en ouderschap bij jongeren ter sprake te brengen.

1. Cijfers voor 2012 en 2013 nog niet bekend.

Algemeen Als luisteren informatiepunt rond zwangerschapskeuzes begeleidt Fara (jonge) vrouwen, koppels en hun omgeving die tijdens hun zwangerschap met een moeilijke beslissing geconfronteerd worden: omdat de zwangerschap ongepland is, omdat de vrouw in kwestie nog een tienermeisje is, omdat prenatale diagnose een ernstige afwijking bij het kindje aantoont, ... Hierbij is er ruimte om de beleving en verwerking van deze keuze open aan bod te laten komen. Fara wil het belang van een weloverwogen, kwaliteitsvol beslissingsproces benadrukken, alsook van een goede verwerking nadien. Keuzevrijheid is bij deze levenskeuzes enorm belangrijk. Daarom wil Fara vrouwen, koppels en hun omgeving in hun zoektocht naar een kwaliteitsvol beslissingsproces nabij zijn. Via de nodige informatie en ondersteuning, helpt Fara hen om zicht te krijgen op hun vragen, twijfels en gevoelens en om deze bespreekbaar te maken. Om de kwaliteit rond het nemen van en leven met beslissingen inzake zwangerschap te stimuleren, richt Fara zich ook tot alle professionelen die met een vrouw of koppel in een beslissingsproces op weg gaan en wil Fara ook bij de publieke opinie een bredere bewustwording creëren rond de diverse aspecten van zwangerschapskeuzes. Hiertoe ontwikkelde Fara een uitgebreid hulpaanbod: • www.fara.be • Faramail: vragen@fara.be • Farafoon: 016 38 69 50, elke werkdag tussen 9 en 16 uur • Farachat: op maandag van 14 tot 17 uur, op woensdag en vrijdag van 13 tot 16 uur • Besluitvormingsgesprekken en begeleiding bij verwerking van de keuze: na afspraak in onze kantoren, Geldenaaksebaan 277, 3001 Heverlee

Fara voor jongeren Ook zwangere tieners die worstelen met de keuze waarvoor zij staan, met name al dan niet behoud van hun zwangerschap en/of hun kind, begeleidt Fara in hun beslissingsproces. Ook hun relationele omgeving, zoals de (ex-)partner of ouders kunnen terecht bij Fara voor ondersteuning, al dan niet samen met het betrokken meisje. Fara staat tieners die kiezen voor het moeder- of vaderschap bij met informatie, advies of steun. Samen zoeken naar groeikansen – vertrekkende vanuit hun eigen sterktes en veerkracht – staat centraal. Ook tieners die kozen voor een abortus, kunnen bij Fara terecht indien ze nood hebben aan een gesprek of hulp zoeken bij de verwerking van hun keuze. Fara wil tienerzwangerschap als dusdanig niet problematiseren. Gezien de – vaak negatieve – perceptie van tienerouders en hun omgeving in de publieke opinie, wil Fara vanuit haar ervaringen een ander licht werpen op deze tieners. Niet om tienerouderschap te verheerlijken alsof het voor meisjes vanzelfsprekend zou leiden tot een mooiere en betere toekomst en dus gepromoot moet worden. Ook niet om het ouderschap als enig alternatief voor te stellen aan elke zwangere tiener, alsof abortus, maar ook alternatieven als adoptie en pleegzorg, geen goede keuze kunnen zijn voor hen die met een ongeplande zwangerschap geconfronteerd worden. Wel beoogt Fara een genuanceerd beeld te schetsen door zowel de fraaie als minder fraaie aspecten, de moeilijkheden, maar ook de groeikansen van tienerouders te ontvouwen – en daarmee ook de ontwikkelingskansen van hun

kinderen. Op die manier kunnen bepaalde taboes rond tienerouderschap doorbroken worden. Op heel veel vlakken zijn het immers gewone tieners én gewone ouders. Daarnaast ziet Fara het als haar maatschappelijke opdracht om tienervaders te betrekken bij de beslissing en de begeleiding om hen zodoende kansen te geven om te groeien in hun rol als vader, in het belang van hun kind. Ze worden al te vaak (goedbedoeld) buitengesloten ter ‘bescherming’ van het betrokken meisje of krijgen slechts één kans om zich als vader te engageren en worden de deur gewezen wanneer ze deze niet meteen (kunnen) aannemen. Naast het algemene aanbod, biedt Fara volgende initiatieven die zich rechtstreeks op jongeren richten: • Xtra voor jongeren: deze pagina’s op www.faranet.be richten zich tot jongeren die vragen hebben over het voorkomen van een zwangerschap, (ongepland) zwanger worden of jong ouderschap. Ze vinden hier informatie, tips en adressen, maar ook handvatten die hen kunnen helpen nadenken als ze voor een moeilijke keuze staan of met vragen zitten na een moeilijke beslissing. • Activiteiten: Fara organiseert in samenwerking met de Teens-werking van Lejo vzw geregeld weekends voor jonge ouders.

Aanbod voor het onderwijs Jongeren brengen gemiddeld 7u per dag op de schoolbanken door, omringd door vrienden en leerkrachten. Het is dus ook niet verwonderlijk dat de schoolcontext bij persoonlijke problemen een enorme impact kan hebben op de beleving en uitkomst hiervan. In een context die als onveilig wordt beschouwd, kunnen de problemen zich versterken; in een ondersteunende omgeving kan de school bijdragen tot oplossingen. Dit is niet anders in het kader van tienerzwangerschap en/of – ouderschap. Schoolresultaten beïnvloeden de kansen voor de toekomst. Tienerzwangerschap/ouderschap kan roet in het eten gooien. De moeilijke combinatie van zwangerschap/ouderschap en voltijds onderwijs, heeft als gevolg dat bijna de helft van de meerderjarige tienermoeders geen diploma secundair onderwijs op zak heeft (De Wilde, 2009). Nochtans kan moeder of vader worden ook een positief effect hebben op de schoolresultaten. Het verantwoordelijkheidsgevoel voor (de toekomst van) het eigen kind, kan maken dat sommige jongeren een extra stimulans vinden om hun studies af te werken. Fara pleit voor gelijke onderwijskansen voor jonge zwangeren/ouders en wil een steun zijn voor scholen en leerkrachten die met zwangerschap/ouderschap bij hun leerlingen geconfronteerd worden. Hiertoe organiseert Fara: • Workshops (op maat) voor leerkrachten rond tienerzwangerschap op pedagogische studiedagen. • Overleg/intervisie voor scholen die te maken hebben met een zwangere leerling of jonge ouder. • Overleg/intervisie voor scholen die een stappenplan willen opstellen omtrent het omgaan met zwangere leerlingen en/of jonge ouders. Daarnaast wil Fara ook bijdragen aan een positief klimaat door de thema’s van zwangerschap en ouderschap bij jongeren bespreekbaar te stellen in de klas. Hiertoe ontwikkelde Fara: • Dit lespakket rond tienerzwangerschap voor de 2de en 3de graad van het secundair onderwijs.

• Het Roze Wolk spel, een interactief spel voor leerlingen uit de 2de en 3de graad van het secundair onderwijs. Het biedt de mogelijkheid om jongeren te sensibiliseren over de impact van een zwangerschap of het ouderschap op hun jonge leven en dit aan de hand van kennisvragen en doe-opdrachten. Het biedt een realistisch en vooral genuanceerd beeld van zowel de fraaie als de minder fraaie kanten van het jonge ouderschap, zonder daarbij tienerzwangerschap te promoten of eenzijdig negatief te belichten. Elk groepje spelers wordt tijdens het Roze Wolk spel een heus personage dat geconfronteerd wordt met een (on)geplande zwangerschap. Het verhaal van het personage wordt concreter doorheen de verschillende fasen van het spel: de ontdekking en bekendmaking van de zwangerschap, de eigenlijke zwangerschap, de geboorte en het jonge ouderschap. Bij elk goed antwoord en elke correct uitgevoerde opdracht ontvangen de jongeren een suikerboon. Het spel en de personages geven voldoende voer voor reflectie en nabespreking. Dit spel kan onafhankelijk gespeeld worden, maar vormt ook een mooie aanvulling op het lespakket. • Workshops (op maat) in de klas rond ongeplande zwangerschap en tienerzwangerschap voor de 2de en 3de graad van het secundair onderwijs.

Contact Wens je meer informatie over Fara en haar werking, neem dan zeker een kijkje op de website: www.faranet.be. Heb je opmerkingen of vragen over dit lespakket? Of zit je met een concrete vraag naar aanleiding van een zwangere leerling of jonge ouders bij jou op school? Neem dan gerust contact op via: - Farafoon: 016 38 69 50 - Faramail: vragen@faranet.be Een van onze medewerkers staat je graag te woord!

Doelgroep Fara ontwikkelde dit lespakket ter ondersteuning van leerkrachten in de 2de en 3de graad van het secundair onderwijs, die het thema tienerzwangerschap bespreekbaar willen maken in hun klas of op hun school. De werkvormen in dit lespakket zijn geschikt voor zowel jongens als meisjes in alle studierichtingen van de 2de en 3de graad van het secundair onderwijs.

Doelstellingen Fara Via het in de klas bespreekbaar stellen van het thema tienerzwangerschap in al haar facetten, hoopt Fara de leerlingen en hun bredere, relationele omgeving te kunnen sensibiliseren. Het maatschappelijke beeld van tienerouders is vaak eenzijdig positief of negatief. Zonder zwangerschap bij jongeren te problematiseren of aan te moedigen, hoopt Fara de leerlingen een genuanceerd beeld bij te brengen. Daarnaast wil Fara de jongeren en hun leerkrachten op de hoogte brengen van de mogelijkheden wanneer ze geconfronteerd worden met een (ongeplande) zwangerschap. Het is belangrijk dat jongeren weten welke opties ze hebben naar keuze toe, maar ook naar begeleiding en ondersteuning. Op deze manier hoopt Fara hun keuzevrijheid te vergroten en de jongeren te versterken in hun groeikansen.

Onderwijs Deze lesmap is zo opgevat dat ze aansluit bij een groot aantal vakoverschrijdende eindtermen (VOET’en) en leerplandoelstellingen. VOET’en Met dit lespakket kunnen volgende sleutelcompetenties gestimuleerd worden: De leerlingen: - 1. communicatief vermogen: brengen belangrijke elementen van communicatief handelen in praktijk; - 2. creativiteit: kunnen originele ideeën en oplossingen ontwikkelen en uitvoeren; (…) - 5. empathie: houden rekening met de situatie, opvattingen en emoties van anderen; (…) - 8. exploreren: benutten leerkansen in diverse situaties; (…) - 11. kritisch denken: kunnen gegevens, handelwijzen en redeneringen ter discussie stellen a.d.h. van relevante criteria; - 12. kritisch denken: zijn bekwaam om alternatieven af te wegen en een bewuste keuze te maken; - 13. kritisch denken: kunnen onderwerpen benaderen vanuit verschillende invalshoeken; - 14. mediawijsheid: gaan alert om met media; (…)

- 16. open en constructieve houding: houden rekening met ontwikkelingen bij zichzelf en anderen, in samenleving en wereld; (…) - 18. respect: gedragen zich respectvol; - 19. samenwerken: dragen actief bij tot het realiseren van gemeenschappelijke doelen; - 20. verantwoordelijkheid: nemen verantwoordelijkheid voor het eigen handelen, in relaties met anderen en in de samenleving; (…) - 23. zelfredzaamheid: doen een beroep op maatschappelijke diensten en instellingen; - 24. zelfredzaamheid: maken gebruik van de gepaste kanalen om hun vragen, problemen, ideeën of meningen kenbaar te maken; (…) - 26. zorgzaamheid: gaan om met verscheidenheid; - 27. zorgzaamheid: dragen zorg voor de toekomst van zichzelf en de ander. (Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming, 2009, pp. 15 - 16) Daarnaast wil Fara bijdragen aan de gezondheid van jongeren in de ruime zin van het woord, door aan te sluiten bij volgende contexten: - Context 1: Lichamelijke gezondheid en veiligheid. De leerlingen: 2. leren het eigen lichaam kennen en reageren adequaat op lichaamssignalen; (…) 9. nemen voorzorgsmaatregelen tegen risicovol lichamelijk contact; (…) 15. beseffen dat maatschappelijke fenomenen een impact hebben op veiligheid en gezondheid. - Context 2: Mentale gezondheid. De leerlingen: (…) 2. gaan gepast om met vreugde, verdriet, angst, boosheid, verlies en rouw; 3. erkennen probleemsituaties en vragen, accepteren en bieden hulp; 4. aanvaarden en verwerken hun seksuele ontwikkeling en veranderingen in de puberteit; 5. kunnen zich uiten over en gaan respectvol om met vriendschap, verliefdheid, seksuele identiteit en geaardheid, seksuele gevoelens en gedrag; 6. stellen zich weerbaar op; (…) - Context 3: Sociorelationele ontwikkeling. De leerlingen: 1. kunnen een relatie opbouwen, onderhouden en beëindigen; 2. erkennen het bestaan van gezagsverhoudingen en het belang van gelijkwaardigheid, afspraken en regels in een relatie; 3. accepteren verschillen en hechten belang aan respect en zorgzaamheid binnen een relatie; (…) 5. handelen discreet in situaties die dat vereisen; 6. doorprikken vooroordelen, stereotypering, ongepaste beïnvloeding en machtsmisbruik; 7. bespreken opvattingen over medische, psychische en sociale aspecten van samenlevingsvormen, veilig vrijen, zwangerschap en zwangerschapsafbreking; 8. uiten onbevangen en constructief hun wensen en gevoelens binnen relaties en stellen en aanvaarden hierin grenzen; (…) (Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming, 2009, pp. 16 - 18)

Tot slot bevordert dit lespakket ook het aspect leren leren door in te zetten op kennisverwerving, – verwerking en keuzebekwaamheid. Leerplandoelstellingen Deze lesmap sluit aan bij de: • Vakgebonden leerplandoelstellingen van: Project Algemene Vakken (PAV), 2de en 3de graad BSO Maatschappelijke Vorming, 3de graad BSO Rooms-katholieke godsdienst, 2de en 3de graad ASO, BSO en TSO Niet-confessionele zedenleer, 2de en 3de graad ASO, BSO en TSO • Richtinggebonden leerplandoelstellingen van: Humane Wetenschappen, 2de en 3de graad ASO Sociale en Technische Wetenschappen, 2de en 3de graad TSO Verzorging, 2de en 3de graad BSO

Een breder kader Het in de klas bespreken en behandelen van een thema als tienerzwangerschap komt het best tot zijn recht in het kader van een bredere aandacht voor relationele en seksuele vorming (RSV). Deze lesmap wil bijdragen aan het RSV-project op scholen door de (soms gevoelige) thema’s rond tienerzwangerschap ter sprake te brengen en jongeren handvatten aan te reiken om hier mee om te gaan. Dit heeft echter geen zin zonder dat er tevens aandacht is voor het opbouwen van relaties, het bespreekbaar stellen van seksualiteit, het aangeven van wensen en grenzen, etc. Fara verwijst hiervoor graag door naar haar partnerorganisatie Sensoa, Vlaams expertisecentrum voor seksuele gezondheid: Sensoa vzw President Building, vijfde verdieping F. Rooseveltplaats 12 bus 7 | 2060 Antwerpen Telefoon 03-238.68.68 www.sensoa.be Via hun website www.seksuelevorming.be kunnen leerkrachten en begeleiders van jongeren heel wat materiaal en handige tips terugvinden om RSV vorm te geven.

Infoblokken De infoblokken zijn in de eerste plaats bedoeld om de leerkracht te informeren over het thema tienerzwangerschap. Ze bieden de achtergrondinformatie die Fara nodig acht om de lessen te begeleiden. De infoblokken zijn opgevat als korte stukken thematische informatie. Zij kunnen doorlopend, als één geheel worden gelezen, maar kunnen net zo goed op zichzelf staan. Op die manier vormen ze een handig naslagwerk voor de leerkracht. Deze infoblokken zijn voldoende toegankelijk om in hun huidige vorm te worden aangeboden aan de leerlingen, mits eventuele kleine aanpassingen afhankelijk van het niveau van de klas. Verder kan de leerkracht ze ook naar believen aanwenden om zelf werkbladen ‘op maat’ samen te stellen voor de leerlingen.

Werkvormen In het onderdeel werkvormen werden 16 gebruiksklare methodieken uitgewerkt. Iedere werkvorm heeft zijn eigen informatiefiche die volgens dezelfde structuur is opgebouwd: • Thema: Helemaal bovenaan de fiche staan de thema’s vermeld die met deze werkvorm behandeld worden. • Werkvorm: Onder deze titel wordt kort uitgelegd wat de werkvorm inhoud. • Kader: Het kadertje bundelt de praktische informatie over de werkvorm. Groep

Duur

Infoblok

Niveau

Materiaal

- Het onderdeel groep geeft aan of het gaat over een individuele of klassikale opdracht of dat de klas moet worden opgedeeld in kleine groepen. Soms is een combinatie van deze opties mogelijk. - Duur geeft een indicatie van de tijd die nodig is om deze werkvorm uit te voeren. Uiteraard is dit geen exacte bepaling. De duur zal ook afhangen van de grootte van de klasgroep, de interesse in het thema, de hoeveelheid tijd die de leerkracht aan de oefening/het gesprek wil besteden, etc. - Het onderdeel infoblok verwijst naar de infoblokken die relevant zijn voor deze werkvorm. - Bij niveau zijn er twee mogelijke opties: inleidend of verdiepend. De inleidende werkvormen zijn geschikt als eerste kennismaking met het thema. De verdiepende werkvormen zijn bedoeld om een specifiek aspect van een thema verder uit te lichten.

- Tot slot geeft het onderdeel materiaal een overzicht van alles wat nodig is om deze werkvorm te kunnen uitvoeren. Dit kan zowel gaan over welke bijlagen van toepassing zijn, als over de uitrusting van de klas. • Doelstellingen: Dit onderdeel geeft aan wat de leerlingen kunnen leren aan de hand van deze werkvorm. • Werkwijze: In de werkwijze wordt stap voor stap uitgelegd hoe je met deze werkvorm aan de slag kan. • Variaties: Om de werkbaarheid van de lesmap te vergroten biedt Fara voor iedere werkvorm een aantal mogelijke variaties aan. Deze variaties moeten toelaten om de werkvorm zo goed mogelijk af te stemmen op de klasgroep, maar ook op het lesschema van de leerkracht. • Suggesties: Onder suggesties worden tot slot een aantal concrete tips en extra aandachtspunten meegegeven. Naast de informatiefiches vind je in het onderdeel werkvormen ook verbetersleutels voor de leerkracht terug (indien van toepassing) en de nodige documentatie om aan de slag te gaan.

Bijlagen In de bijlagen vind je, per werkvorm, alle documenten terug die de leerlingen nodig hebben om met de werkvorm van start te gaan.

Aandachtspunten Hou er rekening mee dat het thema tienerzwangerschap veel teweeg kan brengen in een klas. Het zou kunnen dat er leerlingen in de klas of op de school zitten die zelf ongepland zwanger zijn (geweest), een abortus hebben gehad, jong vader of moeder zijn of dat er leerlingen zijn die hier in hun onmiddellijke omgeving ervaring mee hebben. Probeer dit op voorhand te voorzien door de lessen tijdig aan te kondigen. Laat de leerlingen weten dat je het over (ongeplande) zwangerschap bij jongeren gaat hebben en moedig hen aan om je hierover aan te spreken indien dit thema gevoelig ligt. Voorzie eventueel een moment waarop het voor de leerlingen mogelijk is om je hierover zo discreet mogelijk aan te spreken. Indien er een leerling naar voren komt, probeer dan zo goed mogelijk af te toetsen wat hij of zij nodig heeft: Wil de leerling de ervaring met de klas delen of juist niet? Wil hij/zij aanwezig zijn, maar zo weinig mogelijk betrokken worden? Ziet hij/zij het niet zitten om de lessen bij te wonen? Maak hierover duidelijke afspraken met de leerling en stem eventueel de keuze voor de werkvormen hierop af. Zo kan het bijvoorbeeld helpen om te kiezen voor een werkvorm die een minder actieve participatie van de leerlingen vraagt, of die zo weinig mogelijk polemiek oproept. Iedereen heeft zijn eigen normen, waarden en opvattingen rond het thema seksualiteit, zwangerschap, tienerzwangerschap,… Dit is niet anders voor de betrokken leerlingen en leerkrachten. Probeer als

leerkracht zicht te krijgen op je eigen, soms impliciete ideeën en gevoelens over deze thema’s. Dit creëert de ruimte om open te staan voor de ideeën en gevoelens van de leerlingen en eventueel om de eigen opvattingen te delen met de klas. Probeer een zo open mogelijke dialoog tot stand te brengen, waarbij er met respect kan geluisterd worden naar ieders mening en waarbij ieder in zijn eigen waarde kan gelaten worden. Maak hiertoe ook duidelijke afspraken met de klas, zodat de sfeer zo veilig mogelijk wordt. Vraag de leerlingen om elkaar serieus te nemen, naar elkaar te luisteren zonder vooroordelen en elkaar te respecteren. Leg uit dat er geen juiste of foute meningen zijn, dat niemand gelijk of ongelijk heeft. Daarnaast kunnen er ook afspraken gemaakt worden over vertrouwelijkheid. Het is belangrijk dat datgene wat in de groep verteld wordt, zeker wanneer het gaat om persoonlijke informatie, in de groep blijft. Probeer de leerlingen zoveel mogelijk te betrekken, maar geef hen ook de kans om zich terug te trekken. Zorg er tot slot voor dat je op de hoogte bent van de houding van de school ten opzichte van een zwangere leerling: Hoe gaat de school hiermee om? Kunnen er, buiten de wettelijke regeling, afspraken gemaakt worden over aanwezigheid of niet? Aan welke voorwaarden moet een zwangere leerling voldoen om te kunnen slagen? Wie kan optreden als vertrouwenspersoon? Etc.

1. Wat is een tienerzwangerschap? Een tienerzwangerschap is letterlijk genomen een zwangerschap die voorkomt bij een tiener, d.i. een jongere vanaf 10 tot en met 19 jaar. Met tienermoeders worden de meisjes bedoeld die mama werden in hun tienerjaren van een eerste of een volgend kind. Met tienervaders wordt verwezen naar de jongens die bij hun vriendin een kind verwekten. Het is uiteraard niet steeds het geval dat de partner van een tienermoeder of – vader ook een tiener is. Hoewel 10 tot en met 19 jaar de leeftijdsgrenzen zijn die in de gangbare wetenschappelijke literatuur worden gehanteerd, kiest Fara ervoor om deze definitie te verruimen naar kwetsbare jonge ouders tot en met 23 of zelfs 25 jaar. Het gaat dan om jongeren die gezien hun ontwikkeling, achtergrond en/of persoonlijke situatie veel overeenkomsten vertonen met jongere tieners. Het is belangrijk om weten dat jonge ouders de termen ‘tienermoeder’, ‘tienervader’, ‘tienerouders’,… niet graag horen omwille van hun negatieve bijklank en de associatie met allerlei vooroordelen. Zij verkiezen jong moederschap, jong vaderschap.

2. Tienerzwangerschap in Vlaanderen: enkele cijfers 2 2.1 Tienermoeders De laatste jaren is er in Vlaanderen een dalende trend te merken in het aantal zwangerschappen bij meisjes van 10 tot en met 19 jaar. Deze daling betreft zowel het aantal abortussen, als het aantal geboortes:

2009 2010 2011 2012 2013

Abortus * 1050 1030 995 (nog niet bekend) (nog niet bekend)

Geboorte ** 1348 1252 1249 1067 936

Totaal 2398 2282 2244

* gegevens opgevraagd bij de Nationale Evaluatiecommissie voor de evaluatie van de wet van 3 april 1990 betreffende de zwangerschapsafbreking, augustus, 2013. ** gegevens verkregen uit het SPE-jaarrapport 2009 t.e.m. 2013.

Hiermee volgt Vlaanderen de dalende trend in de meeste West-Europese landen (CSB, 2013). Hoewel populaire media soms laten uitschijnen dat tienermoeders erg jong zijn, is het aantal zwangerschappen bij meisjes onder de 15 jaar beperkt. Zowel de abortuscijfers, als de geboortecijfers wijzen uit dat het merendeel van de tienerzwangerschappen zich situeert bij de meisjes van 18 en 19 jaar:

2. Het gaat hier enkel om geregistreerde cijfers. Niet-geregistreerde abortussen of spontane miskramen zijn dus niet in deze cijfers opgenomen. Het jaarlijks aantal zwangere meisjes in België, zal dan ook iets hoger zijn dan de officiële registratie aangeeft. (cRZ, 2003)

2011 10-14 15-17 18-19

Abortus * 20 387 588

2013 10-14 15-17 18-19

Geboorte ** 5 230 693

* gegevens opgevraagd bij de Nationale Evaluatiecommissie voor de evaluatie van de wet van 3 april 1990 betreffende de zwangerschapsafbreking, augustus, 2013. Gegevens voor 2012 nog niet bekend. ** SPE, persoonlijke mededeling, 22 juli 2014. Opgelet: opgeteld komt het aantal geboorten in 2013 hier op 928 i.p.v. 936. Van een aantal geboorten was het echter niet mogelijk om gedetailleerde gegevens te bekomen.

De gemiddelde leeftijd van meisjes die in 2013 moeder werden onder de leeftijd van 20 jaar, was dan ook 18,6 jaar (SPE, persoonlijke mededeling, 22 juli, 2014). De meeste van deze meisjes voeden hun kind zelf op, eerder dan te opteren voor adoptie of pleegzorg. Net als volwassen moeders kiezen jonge moeders ervoor om meerdere kinderen te krijgen zonder teveel leeftijdsverschil. Van de 936 geboortes bij moeders onder de 20 jaar, betrof het in 16,6% een tweede of derde kind ( S PE, persoonlijke mededeling, 18 juli, 2014).

2.2 Tienervaders Over tienervaders zijn weinig gegevens bekend omdat de kenmerken van de vader niet worden opgenomen in de statistieken rond abortus en geboorte. Uit een onderzoeksrapport van het Centrum voor Sociaal Beleid (CSB) uit 2009 dat zich baseert op gegevens van de FOD Economie uit 2004-2005 komt naar voren dat de partners van tienermoeders gemiddeld zes jaar ouder zijn. Dit komt neer op een leeftijd tussen de 20 en de 24 jaar. Vooral meerderjarige moeders hebben een partner die een stuk ouder is. Deze gegevens kunnen echter vertekend zijn door het feit dat moeders die een kind krijgen van een jonge partner, geen gegevens van deze partner hebben of opgaven (De Wilde, 2009).

3. Socio-demografische kenmerken van tienerouders Noot vooraf: Het is belangrijk om weten dat dé tienerouder niet bestaat. Ongeplande zwangerschappen komen bij iedereen voor. Deze vrouwen en meisjes vallen niet te herleiden tot een bepaald profiel en cijfers kunnen nooit de concrete werkelijkheid bevatten. Fara wil dan ook vooral aandacht hebben voor de unieke situatie waarin iedere vrouw zich bevindt. Uit het vorige infoblok werd reeds duidelijk dat de meeste tienerzwangerschappen in 2013 zich voordeden bij meisjes van 18 en 19 jaar, met 18,6 als gemiddelde leeftijd. De leeftijd van de meeste vaders werd geschat tussen de 20 en de 24 jaar (De Wilde, 2009). Buiten de leeftijd zijn er weinig andere socio-demografische gegevens bekend van tienermeisjes die zwanger worden. Over tienermoeders zijn er wel gedetailleerde cijfers bekend, maar deze dateren uit hetzelfde onderzoeksrapport van CSB uit 2009. De Wilde schetst in dit rapport een beeld van de maatschappelijke positie van de meisjes die moeder werden tussen 2002 en 2006: • 75% van de jonge mama’s hebben de Belgische nationaliteit op het moment dat ze hun kind krijgen, 5 % van hen hebben buitenlandse roots. 25 % van de moeders hebben dus een andere nationaliteit dan de Belgische.

• Van de minderjarige en dus schoolplichtige moeders gaat iets meer dan de helft naar school (54.3%). 37% van deze moeders geeft aan niet te werken, noch naar school te gaan. Zij zitten vermoedelijk in een zwangerschaps-, bevallings- of ziekteverlofregeling. Bij de meerderjarige, niet-schoolplichtige moeders loopt het aantal meisjes dat momenteel niet actief is (niet werkt of studeert) op tot iets meer dan 70%. De helft van hen heeft een diploma van het hoger middelbaar onderwijs. • Jonge moeders lijken sneller de overstap te maken naar de beroepsbevolking dan hun leeftijdsgenoten. Ze zijn over het algemeen lager geschoold dan hun leeftijdsgenoten. • 75% van de jonge moeders is ongehuwd. Wanneer haar partner hoger opgeleid is of een huwelijk in de culturele context van het meisje als belangrijk wordt beschouwd, is de kans groter dat ze gehuwd is. Bovenstaande cijfers geven geen informatie over oorzaak en gevolg. Sommige tienerouders bevinden zich in een zwakkere socio-economische positie. Het is echter niet duidelijk of deze het gevolg is van het jonge ouderschap of eerder een voortzetting van de eerdere situatie (De Wilde, 2009). Fara (cRZ, 2003) stelt vast dat jongeren die niet van plan zijn om verder te studeren na het middelbaar, sneller zullen kiezen voor het ouderschap. Zij ervaren een (ongeplande) zwangerschap veel minder als een doorkruising van hun plannen. Daarentegen is het ook zo dat een zwangerschap voor een aantal jongeren net een stimulans kan vormen om het beter te doen. Het verantwoordelijkheidsgevoel voor hun kind kan een reden zijn om de levensstijl om te gooien of meer tijd en aandacht te besteden aan studies en werk.

4. Ongepland zwanger of toch niet? Over de planning van een zwangerschap kan niet in zwart-wittermen gedacht worden. Tussen volledig gepland of volledig ongepland ligt een grijze zone. Desalniettemin zullen jongere vrouwen (en dus ook de meeste tienermoeders) hun zwangerschap vaker als ongepland benoemen dan vrouwen die wat ouder zijn (Buysse et al., 2013). Een ongeplande zwangerschap is een zwangerschap die geheel of gedeeltelijk onverwacht komt: het was niet de bedoeling om zwanger te worden. Dit fenomeen is uiteraard niet beperkt tot tieners. Volgens Sexpert, een grootschalige studie naar de seksuele gezondheid in Vlaanderen, zijn 1 op 4 van alle zwangerschappen ongepland (Buysse et al., 2013). Bij volwassen vrouwen gaat de omgeving er makkelijk van uit dat het om een geplande zwangerschap gaat. Bij tieners rijst al gauw het vermoeden dat de zwangerschap wel ongepland moet zijn. Omwille van de uitgebreide keuze aan anticonceptie en de idee die in onze maatschappij leeft dat vruchtbaarheid controleerbaar is, gaat een ongeplande zwangerschap soms gepaard met schaamte en schuldgevoel. Wanneer een meisje (of koppel) niet bewust zwanger wil worden en tegelijkertijd niet alles doet om een zwangerschap te vermijden, is er sprake van een semi-geplande zwangerschap. Het idee zwanger te worden is niet geheel onaanvaardbaar, maar is tegelijkertijd ook niet helemaal aanvaard (cRZ, 2007). Er is sprake van een ambivalentie die zich kan uiten in het niet consequent omgaan met anticonceptie.

Wanneer er bewust gekozen wordt om zwanger te worden, dan spreken we over een geplande zwangerschap. Planning houdt meestal in dat er een gesprek is geweest met de partner en dat deze ook akkoord is, dat er een visie is op hoe een kind een plaats zou kunnen krijgen in het eigen leven en dat men besluit om te stoppen met anticonceptie (CRZ, 2007). Slechts een beperkt percentage jongeren kiest hiervoor. De rol van de jongen in het al dan niet gepland zijn van de zwangerschap, is niet altijd duidelijk. Er zijn jonge koppels die er samen voor kiezen om zwanger te worden of die met elkaars medeweten niet altijd consequent omspringen met anticonceptie. Net als bij volwassen koppels, kan het echter voorvallen dat een meisje beslissingen maakt buiten medeweten van de jongen om.

5. Kinderwens? Bij (semi-)geplande zwangerschap koestert het betrokken meisje impliciet of expliciet een kinderwens. Deze kinderwens heeft een unieke betekenis voor elke (jonge) vrouw. De zwangerschap kan bijvoorbeeld gezien worden als een ‘ticket tot vrijheid’. Deze betekenis wordt eerder gegeven door jongeren in moeilijke thuissituaties of door jongeren uit bijzondere jeugdzorg die verlangen naar zelfstandigheid: weg vanonder het juk van de bemoeizucht van ouders of hulpverleners. Zij zijn meestal ook op zoek naar de warmte en geborgenheid die ze zelf misten in hun gezin. Ze hopen deze aan hun kind te kunnen geven en op hun beurt van hun kind te kunnen ontvangen. Een kinderwens komt ook veelal voor bij jongeren die niet willen of kunnen verder studeren. Binnen hun toekomstperspectief zal het krijgen van een kind de plannen veel minder doorkruisen, in tegenstelling tot leeftijdsgenoten die plannen om bijvoorbeeld hogere studies aan te vatten, carrière te maken of te gaan reizen. Zij zien een kind of een gezin als een zinvolle manier om hun leven nu reeds in te vullen. Het verlangen om een kind te krijgen, kan ook uitdrukking geven aan de wens zich te verbinden met betekenisvolle mensen om zich heen. Zo kan men de wens hebben om de partner aan zich te binden of om opnieuw verbinding te maken met de ouders. De betrokken meisjes hopen vaak een reactie los te maken bij hun omgeving die zich doorgaans onverschillig opstelt, bij voorkeur een reactie van aandacht en zorg. Sommige jongeren willen zich door vader of moeder te worden bewijzen. Ze willen laten zien dat ook zij in staat zijn tot het nemen van verantwoordelijkheden. Dit is zeker het geval als ze door hun omgeving als ‘lastige puber’ ervaren werden (Van Stichel & Alen, 2011). Het kan belangrijk zijn om de verwachtingen omtrent het krijgen van een kind te toetsen op hun realiteitszin. Sommige jongeren kunnen zich echter bewust klaar voelen om hun leven in eigen handen te nemen en moeder of vader te worden. Het is belangrijk dat ook deze jongeren in hun keuze gerespecteerd en ondersteund worden en als ouders erkend en gewaardeerd worden.

6. Ongewenst zwanger of toch niet? Hoewel de termen in de volksmond inwisselbaar gebruikt worden, is een ongeplande zwangerschap niet hetzelfde als een ongewenste zwangerschap. Een zwangerschap kan ongepland zijn, maar daarom hoeft deze niet ongewenst te zijn of te blijven. De resultaten van Sexpert (Buysse et al., 2013) tonen aan dat ongeveer 30% van de ongeplande zwangerschappen, als gewenst beleefd worden. Ongeveer 37% van de ongeplande zwangerschappen wordt initieel als ongewenst ervaren, maar krijgt tijdens het verloop van de zwangerschap toch een positieve invulling. Ook het omgekeerde is waar: 1,7% van de mensen die hun zwangerschap plande, beleefde deze achteraf als ongewenst (Buysse et al., 2013). Jongeren zullen een ongeplande zwangerschap in eerste instantie sneller als ongewenst bestempelen (Buysse et al., 2013): ze hadden de zwangerschap niet zien aankomen, voelen zich nog niet klaar om ouder te worden, hebben het moeilijk met de manier waarop het zwanger zijn de toekomstplannen doorkruist,… Voor sommigen zullen deze gevoelens blijven: zij zullen dan hoogst waarschijnlijk kiezen voor een abortus. Bij anderen ruimen deze eerste gevoelens van verwarring en paniek plaats voor meer ruimte voor het onverwachte. Er kan dus in alle veiligheid gesteld worden dat iedere ongeplande zwangerschap uniek is wat betreft betekenisgeving en beleving, ook bij jongeren.

7. Anticonceptie en ongeplande zwangerschap Uit het Sexpert onderzoek blijkt dat meer dan 80 % van de jongeren onder de 18 jaar een veilige methode van anticonceptie (meestal het condoom) gebruiken bij de eerste geslachtsgemeenschap. De leeftijd waarop jongeren de eerste keer vrijen, heeft hier nauwelijks invloed op (Buysse et al., 2013). Met het gebruik van voorbehoedsmiddelen kan het echter al eens fout lopen: een vergeten pil, een verkeerd gebruikt condoom, ziekte of medicatie die de werking van de pil verstoord,… Maar ook bij correct gebruik bestaat er een ‘foutmarge’ van anticonceptiemiddelen. Hoewel deze foutmarge meestal eerder klein is, zijn er toch jongeren die hun contraceptie correct gebruiken en zwanger worden. Iets meer dan 10 % van de jongeren gebruikt bij de eerste geslachtsgemeenschap helemaal geen bescherming (Buysse et al., 2013). Uit de abortuscijfers van 2011 (Verslag van de Nationale commissie voor de evaluatie van de wet van 3 april 1990 betreffende de zwangerschapsafbreking, 2012) blijkt dat 44,4% van de minderjarige Belgische meisjes aangeeft geen anticonceptie te hebben gebruikt. Dit kan verschillende oorzaken hebben. Het zou kunnen dat het meisje of het koppel niet helemaal negatief staat tegenover het idee van een zwangerschap (cf. infoblok 4: Ongepland of toch niet?). Het is evenzeer mogelijk dat de jongeren overrompeld worden door de eerste keer en bijgevolg niet goed voorbereid zijn. Jongeren zijn nog volop bezig met het aanleren van relationele vaardigheden en in een beginnende relatie is het misschien niet altijd eenvoudig om goed te communiceren over seksualiteit en anticonceptie. Sommige jongeren hebben het dan weer moeilijk met het aanschaffen van voorbehoedsmiddelen. Uit angst voor de reactie van de ouders of voor de verplichte consultatie bij de dokter, durven sommige meisjes (en jongens) geen anticonceptie te vragen. Tot slot bestaan er ook heel wat fabeltjes of foute opvattingen waardoor jongeren denken dat ze zonder bescherming kunnen vrijen. Zo vertrouwen jongeren er soms ten onrechte op dat ze van een eerste keer niet

zwanger kunnen worden. Soms geloven ze dat vrijen in de onvruchtbare periode zonder risico is, of ze betrouwen op coïtus interruptus (zich terugtrekken voor ejaculatie).

8. Puberteit, adolescentie en ongeplande zwangerschap Tieners worden zwanger in de adolescentie, de overgangsfase tussen kind en volwassene. Deze ontwikkelingsfase start vanaf het 10de jaar en duurt tot 22 à 23 jaar. Tijdens de adolescentie ontwikkelen jongeren zich op psychologisch en emotioneel vlak. Ze krijgen geleidelijk aan meer verantwoordelijkheden en vrijheid. De adolescentie begint met de puberteit: de tijd van de seksuele volwassenwording, die gemiddeld plaatsvindt tussen het 10de en 14de levensjaar. Tijdens de puberteit worden jongeren geleidelijk aan fysiek volwassen. De aanpassing aan deze lichamelijke en emotionele veranderingen, gaat niet over één nacht ijs en kan voor heel wat (interne) conflicten zorgen. Om volwassen en zelfstandig te kunnen worden, zijn de hersenen van jongeren (meer dan die van volwassenen) gericht op nieuwe ervaringen en het opzoeken van sociale contacten, aldus klinisch neuropsycholoog Jelle Jolles. Dit uit zich op hersenniveau door een grotere flexibiliteit van de gebieden die instaan voor planning en impulsbeheersing. Deze nieuwsgierigheid en het aftasten van vertrouwde grenzen, is nodig om de eigen identiteit te ontwikkelen. Het maakt dat jongeren zich ergens volledig voor kunnen inzetten en creatieve oplossingen kunnen bedenken. De keerzijde is echter dat jongeren hierdoor soms ook risico’s nemen en onverstandige keuzes maken (van Hintum, 2012). Bovendien zijn de hersenen van jongeren, onder invloed van de puberteitshormonen, veel gevoeliger voor emoties. Hier geldt opnieuw dat dit een positieve invloed kan hebben op de ontwikkeling: het maakt jongeren gemotiveerd en gevoelig voor positieve gevolgen van hun acties (van Hintum, 2012). Hiertegenover staat ook dat jongeren hun reacties minder onder controle hebben bij heftige emoties, dat ze zich minder kunnen inleven in anderen en zich sneller aangevallen voelen (Fiom, z.j.). Het spreekt voor zich dat een zwangerschap in deze periode heel wat teweegbrengt. In een fase waarin jongeren nog volop aan het wennen zijn aan hun lichaam en seksualiteit, betekent een zwangerschap meteen een hele sprong. Een tiener die nog bezig is met zelfstandig te worden en een eigen identiteit te ontwikkelen, kan in conflict komen met de verwachtingen die een zwangerschap aan hem of haar stelt (cf. infoblok 12: rolconflict adolescent-ouderschap). Daarnaast is het zo dat een ongeplande zwangerschap jongeren voor een keuze plaatst die niet helemaal aansluit bij de doelen die hun ontwikkelingsfase stelt. Ze hebben het vaak moeilijker om gedachten te structureren, afgewogen besluiten te nemen en op lange termijn te denken. Volgens Stotland (2011) is dit een mogelijke verklaring voor het feit dat jonge meisjes net iets vaker kiezen voor het jonge ouderschap, dan voor abortus. Op korte termijn is een abortus immers meer beangstigend dan de bevalling die nog veraf lijkt te zijn. Daarnaast onderschatten ze vaak de impact van het moederschap op hun verdere leven. Fara is echter van mening dat jongeren in staat zijn deze belangrijke beslissing te nemen. Wanneer ze geholpen worden in het bekijken van mogelijke scenario’s bij iedere keuze en in het verkennen van hun ideeën en emoties, is de kans groter dat ze de impact van hun keuze zullen kunnen vatten.

9. De ontdekking van de zwangerschap 9.1 Het meisje Wanneer een meisje ontdekt dat ze zwanger is, kunnen er heel wat gevoelens en gedachten door haar heen gaan. Deze gevoelens kunnen haar overspoelen en kunnen ook heel tegenstrijdig zijn. Er kan paniek zijn, angst, boosheid, verdriet,… maar ook blijdschap en verrassing. Al deze emoties zijn heel erg normaal. Bovendien is het belangrijk om deze toe te laten, omdat ze een hulp kunnen zijn in het beslissingsproces. Tegelijkertijd zorgt deze emotionele rollercoaster er vaak ook voor dat meisjes die ontdekken dat ze ongepland zwanger zijn in een crisissituatie terechtkomen. Een ongeplande zwangerschap doorkruist de toekomstverwachtingen totaal. Een eerste reflex kan dan ook zijn om te reageren met ongeloof: ‘Dat kan niet, de test is fout’. Ook bij meisjes die een zwangerschap niet bewust vermeden of zelfs planden om zwanger te worden, kan de ontdekking van de zwangerschap een shock teweegbrengen. Door de realiteit van de zwangerschap worden zij soms voor het eerst geconfronteerd met ambivalente gevoelens, verwarring en onzekerheid. De uitzonderlijke situaties waarin een meisje ervoor kiest om in anonimiteit te bevallen of helemaal alleen een abortus te laten uitvoeren niet meegerekend, wordt het vroeg of laat onvermijdelijk om haar ouders, (ex-)partner en omgeving in te lichten. Deze stap zetten blijkt niet altijd makkelijk. Het meisje vreest soms dat haar (ex-)partner haar zal afwijzen wanneer ze hem het nieuws vertelt. Wanneer ze haar ouders op de hoogte moet brengen, kan ze niet langer verbergen dat ze seksueel actief is. Een zwangerschap dwingt het meisje om haar intieme relationele leven te delen. Dit kan zorgen voor een schaamtegevoel, maar brengt soms ook de angst met zich mee dat de ouders boos of ontgoocheld zullen zijn. Ze hebben het soms zelfs moeilijker met het feit dat ze hun ouders op de hoogte moeten brengen, dan met de zwangerschap zelf. Tot slot leeft in onze maatschappij nog steeds het idee dat een kind op jonge leeftijd een stoorzender is voor de rest van het leven, dat tienerzwangerschap niet hoort en bovendien te vermijden valt als je voorzichtig bent. Hierdoor krijgen meisjes soms ook een schuldgevoel omdat ze niet in staat waren zichzelf tegen zwangerschap te beschermen of zijn ze bang dat ze veroordeeld zullen worden.

9.2 De jongen Ook voor een tienervader komt het nieuws dat zijn (ex-)vriendin zwanger is als een donderslag bij heldere hemel. Hij zal, net zoals het meisje, geconfronteerd worden met heel wat (tegenstrijdige) gevoelens en gedachten. Ook voor hem kan een zwangerschap of een abortus zijn verdere leven beïnvloeden, ook hij heeft schrik om zijn omgeving in te lichten, ook hij wordt geconfronteerd met vooroordelen. Het grote verschil met een meisje dat zwanger wordt, is dat een jongen sterk afhankelijk is van de ruimte die het meisje (en haar familie) hem geeft om actief mee te beslissen. Als de jongen geen inspraak krijgt, kan het zijn dat het meisje kiest voor abortus, adoptie, pleegzorg of het zelf opvoeden van de baby, zonder dat hij dat wil. In die zin heeft hij de situatie veel minder in handen dan zijn zwangere (ex-)vriendin.

Het is dan ook belangrijk dat hij de nodige aandacht en begeleiding krijgt, ook wanneer hij door het meisje niet betrokken wordt. De begeleiding en ondersteuning van tienervaders wordt soms over het hoofd gezien, enerzijds omdat de zwangerschap zich nu eenmaal afspeelt in het lichaam van het meisje, anderzijds omdat deze jongens vaak te kampen hebben met een slecht imago. Hoewel anticonceptie een gedeelde verantwoordelijkheid is van het koppel, worden jongens toch vaak als ‘de schuldige’ gezien wanneer er sprake is van een zwangerschap. Mensen verwijten hem zijn onverantwoord vrijgedrag. Bovendien leeft er vaak (ten onrechte) het idee dat de jongen niets te maken zal willen hebben met de zwangerschap. Het klopt dat de jongen in eerste instantie soms afwijzend reageert op de zwangerschap en het ouderschap. Dit wil niet zeggen dat hij zich na verloop van tijd niet anders kan gaan voelen of er anders over kan gaan denken. De eerste shock en paniek kunnen maken dat de jongen zich terugtrekt om zelf na te denken en oplossingen te zoeken. Jongens zijn nu eenmaal minder snel geneigd om hulp te zoeken. Dit kan echter ten onrechte geïnterpreteerd worden als een onverschillig stilzwijgen, een afwijzen van de zwangerschap of een weglopen van zijn verantwoordelijkheid. Begeleiding en ondersteuning kunnen deze jongens helpen om hun weg te vinden in het beslissings– en verwerkingsproces dat ook zij te gaan hebben. Uiteraard zijn er ook tienervaders die van in het begin aan de zijde van hun zwangere vriendin gaan staan, zeer bewust deelnemen aan het beslissingsproces en hun vriendin helpen met het opvoeden van hun kind of de verwerking van de keuze voor abortus, adoptie of pleegzorg.

9.3 De ouders van de zwangere tiener Tienerzwangerschap doet zich voor in een fase dat adolescenten zich geleidelijk aan het losmaken zijn van de ouders. De ouder-kind relatie verandert op termijn van een unilaterale, hiërarchische relatie naar een meer gelijkwaardige relatie. Ouders moeten in hun gezin plaatsmaken voor een nieuwe volwassene, ze moeten leren controle uit handen te geven. Een ongeplande zwangerschap bij een tiener kan dit geleidelijke proces serieus door elkaar schudden, omdat de bestaande verhoudingen heel abrupt verstoord worden. Ouders kunnen op verschillende manieren reageren wanneer ze te horen krijgen dat hun dochter zwanger is of dat hun zoon een kind heeft verwekt: ze zijn in shock; ze hebben verdriet en huilen; ze ontkennen de situatie; ze blijven rationeel; ze reageren koel en koud; ze zijn kwaad; ze vragen zich af waarom ze dit niet eerder gemerkt hebben; ze voelen zich schuldig; ze maken zich zorgen om hoe mensen gaan reageren; … Dit zijn stuk voor stuk normale reacties op onverwacht nieuws. Deze eerste reacties kunnen echter bijzonder hard, pijnlijk en kwetsend overkomen bij de zwangere tiener en of/haar partner. Dit is vooral het geval wanneer ouders heel emotioneel of boos reageren, terwijl de tieners op steun hadden gehoopt. Het is belangrijk om weten dat het vaak slechts een spontane eerste reactie betreft, die later afzwakt. Wanneer de eerste shock overwonnen is, zijn ouders meestal wel in staat om hun kind te steunen. De meeste conflicten tussen ouders en hun zwangere tiener ontstaan wanneer ouders (goedbedoeld) een mening hebben over wat de beste beslissing is voor hun dochter of zoon. In deze situatie staan de

meningen van de ouders en tieners soms haaks op elkaar. Niet zelden voelen ouders zich gevangen tussen respect voor de keuzevrijheid van hun tiener en hun eigen eerste intuïtie over wat er dient te gebeuren. Het is belangrijk dat beide kanten voldoende openheid kunnen bewaren om met elkaar in dialoog te blijven gaan. Hoewel het meisje uiteindelijk zelf zal moeten beslissen met welke keuze ze verder wil of kan, is ondersteuning van de omgeving enorm belangrijk voor haar slaagkansen.

10. Het beslissingsproces Het ontdekken van een ongeplande zwangerschap creëert meestal een context van verwardheid en paniek (cf. infoblok 9: De ontdekking van de zwangerschap). Deze wordt niet verbeterd door het besef dat er een keuze moet gemaakt worden en dat men hier relatief weinig tijd voor heeft. Het is dan ook niet verbazend dat uit onderzoek blijkt dat vrouwen niet alleen het ongepland zwanger zijn, maar ook het moeten maken van een keuze, als een stressful life event ervaren (Geller, 2004). Toch is het belangrijk om zo zorgvuldig mogelijk met het beslissingsproces om te gaan. De ervaring van Fara leert dat de manier waarop de beslissing wordt genomen, bepalend kan zijn voor de verwerking achteraf. Voor een kwalitatief beslissingsproces is het belangrijk dat de eerste verwardheid en paniek kunnen zakken. Hoewel de tijdsdruk vaak zeer reëel aanwezig is (abortus kan in België slechts tot 12 weken zwangerschap), is deze tegelijk ook relatief. De wetgever voorziet een verplichte bedenktijd van zes dagen tussen een eerste consultatie op het abortuscentrum en het uitvoeren van de ingreep. Wanneer vrouwen of meisjes echt de tijd nemen, kan er op zes dagen veel gebeuren. In de meeste situaties zijn er echter meerdere weken ter beschikking om de opties af te wegen. Moeilijker is de druk die, bewust of onbewust, door de omgeving wordt uitgeoefend op het zwangere meisje of koppel. Verwerkingsproblemen treden vaker op als een beslissing onder druk wordt genomen. De moeilijkste beslissingsprocessen bij zwangere tieners spelen zich dan ook af wanneer meningen lijnrecht tegenover elkaar komen te staan, vb. ouders die willen dat hun tiener kiest voor abortus, terwijl de tiener kiest voor het ouderschap; de (ex-)partner die wil dat er gekozen wordt voor abortus, terwijl de ouders druk zetten om het kindje te houden; … Fara vindt het ontzettend belangrijk dat de ongepland zwangere jongeren tot een eigen, weloverwogen keuze kunnen komen. Hiertoe is het belangrijk om zich te informeren over de verschillende keuzemogelijkheden, om verschillende scenario’s proberen in te schatten, om de eigen gevoelens, gedachten en waarden te exploreren en om een open dialoog met alle betrokkenen gaande te houden. Ook wanneer het meisje haar ex-partner niet in het keuzeproces wenst te betrekken, is het belangrijk dat ook hij aandacht krijgt en geholpen wordt in zijn zoektocht naar hoe zich te verhouden tot de verschillende mogelijke keuzes.

11. Keuzemogelijkheden bij een ongeplande zwangerschap Tieners en ouders denken vaak uitsluitend in termen van abortus of behoud van zwangerschap, maar ook pleegzorg of adoptie behoren tot de keuzemogelijkheden.

11.1 Abortus In België is het mogelijk om een abortus te laten uitvoeren tot 12 weken zwangerschap, of tot de veertiende week na de eerste dag van de laatste menstruatie, omwille van psychosociale (niet-medische) redenen. De vrouw moet verklaren dat zij zich in een noodsituatie bevindt door de zwangerschap, maar de redenen (vb. gezondheid, financiële situatie, leeftijd,…) voor deze noodsituatie zijn persoonlijk en onaanvechtbaar. Ze moet wel de vaste wil hebben om de zwangerschap af te breken en ze moet dit schriftelijk bevestigen. De abortus moet gebeuren in een erkend abortuscentrum of in een ziekenhuis met een voorlichtingsdienst. Deze dienst licht de vrouw in over haar rechten en eventueel over alternatieve mogelijkheden: behoud van de zwangerschap, adoptie of pleegzorg. In de praktijk gebeuren de meeste abortussen in Vlaanderen in een abortuscentrum. Wanneer een vrouw abortus overweegt, kan ze telefonisch een afspraak maken voor een eerste gesprek met een hulpverlener. Tijdens deze afspraak wordt de situatie van de vrouw besproken, krijgt ze meer uitleg over abortus en zal er een gynaecologisch onderzoek, echografie en/of bloedname gebeuren om de zwangerschap te bevestigen en de exacte duur vast te stellen. Daarnaast krijgt ze ook voorlichting over anticonceptie. Ten vroegste zes dagen na die eerste afspraak kan de ingreep plaatsvinden. Afhankelijk van de duur van de zwangerschap, heeft een vrouw de keuze tussen of een abortuspil (tot 9 weken) of een zuigcurretage (tot 12 weken). Vrouwen die kiezen voor een behandeling met de abortuspil, moeten eigenlijk twee pillen innemen: een eerste pil om de zwangerschap af te breken en een tweede pil (ongeveer twee dagen later) om het vruchtzakje uit te stoten. De medicatie wordt steeds ingenomen in het abortuscentrum of ziekenhuis, het uitstoten kan gepaard gaan met pijnlijke krampen. Bij een zuigcurretage wordt de baarmoederholte met behulp van een dun buisje leeggezogen. Dit gebeurt meestal onder plaatselijke verdoving (i.p.v. algemene verdoving) en kan gepaard gaan met pijnlijke krampen. Vandaag de dag is een abortus die uitgevoerd wordt in een abortuscentrum of ziekenhuis een veilige, relatief kleine medische ingreep, zonder invloed op de vruchtbaarheid achteraf (www. abortus.be). Twee weken na de ingreep wordt er evenwel een controle voorzien, waarbij eventuele fysieke of emotionele problemen aan bod kunnen komen (www.labyrint-zna.be). Heel veel meisjes maken zich zorgen om de kostprijs van een abortus of hebben schrik dat hun ouders te weten zullen komen dat ze een abortus hebben laten uitvoeren. Sinds 2002 hebben de abortuscentra een afspraak met het RIZIV. Hierdoor wordt het grootste deel van de kosten van de abortushulpverlening rechtstreeks door de mutualiteiten betaald. Vrouwen (of meisjes) die zijn aangesloten bij een ziekenfonds, hoeven maar een minimaal remgeld (enkele euro’s) te betalen. Binnen het RIZIV en de mutualiteiten wordt bovendien de anonimiteit met de grootste zorg bewaakt. Zelfs wanneer jongeren nog vermeld staan op het ziekenboekje van hun ouders, wordt op het niveau van de ziekenfondsen voor hun anonimiteit gezorgd.

Ook de arts is gebonden door het beroepsgeheim en mag de ouders van het meisje (vanaf 12 jaar) niet inlichten over de vraag tot een abortus of over de ingreep zelf. Als de arts merkt dat het meisje zich in een situatie bevindt die zorgwekkend is voor haar welzijn of gezondheid, kan hij haar hierover aanspreken en aanmoedigen om de ouders er toch bij te betrekken of om elders hulp te zoeken.

11.2 Ouderschap Als het meisje beslist om zelf voor het kind te zorgen, maakt het een groot verschil of ze er al dan niet alleen voor staat. Jonge moeders laten zich vaak van hun sterkste kant zien maar regelmatig is een uitgebreider (in)formeel zorgnetwerk noodzakelijk (cf. infoblok 14: Het zorgnetwerk). In onze samenleving heeft een alleenstaande moeder het immers nog steeds moeilijk. Het meisje en haar vriend kunnen hun relatie bestendigen, al dan niet gaan samenwonen of trouwen en samen voor hun kind zorgen. Wanneer hun ouders akkoord gaan, kan het koppel alleen gaan wonen vanaf de leeftijd van 16 jaar. Het voortzetten van de relatie mag echter niet onder druk gebeuren. Als de zwangerschap de enige reden is om te gaan samenwonen of te trouwen, is de kans groot dat dit geen succes wordt. Maar ook wanneer het jonge koppel ervoor kiest om niet samen verder te gaan, kunnen zij beiden voor het kind blijven zorgen. Gezamenlijk ouderschap hoeft niet samen te hangen met het al dan niet voortzetten van de partnerrelatie. Jonge vaders willen vaak betrokken zijn in de opvoeding van hun kind (Keinemans, 2010) en een ondersteunende relatie met de vader biedt een beschermende factor voor de kwaliteit van het jonge moederschap (Hans & Tulen, 2009). Toch blijkt het in de praktijk vaak zo te zijn dat wanneer de relatie stopt, de kans groot is dat de vader niet meer betrokken is bij de opvoeding (Keinemans, 2010). Jonge moeders stellen vaak hoge eisen aan zichzelf en aan de vader, terwijl de jonge papa’s vaak iets meer tijd nodig hebben om in hun rol als vader te groeien. Grootouders zijn vaak betrokken in de opvang en opvoeding van hun kleinkind. Dit is vaak nog meer van toepassing op de ouders van tienerouders. Net als voor hun kinderen, kan de aanpassing aan een nieuwe rol ook voor hen niet eenvoudig zijn. Zij hadden waarschijnlijk nog niet verwacht om grootouder te worden en worden soms al overbevraagd door de combinatie van een carrière, zorg voor eigen kinderen, eventuele zorg voor ouders,… Sommige grootouders waren net aanbeland in een fase waarin er wat meer tijd voor zichzelf was gekomen. Er kunnen dus heel wat weerstanden te overwinnen zijn. Zij hebben er niet voor gekozen om grootouder te worden, maar hebben wel een keuze in de rol die zij opnemen ten opzichte van hun kleinkind. De meeste grootouders kiezen ervoor om ondersteunend aanwezig te zijn. Het is evenwel geen makkelijke evenwichtsoefening tussen enerzijds het (goedbedoeld) overnemen van de opvoeding en zorg en anderzijds de volledige verantwoordelijkheid bij de jonge ouder laten. Over het algemeen kunnen we stellen dat jonge ouders, en vooral jonge moeders, het erg belangrijk vinden om de regie in eigen handen te houden (Keinemans, 2010). Ze willen de situatie onder controle hebben, eigen beslissingen kunnen maken en erkend worden in hun rol als moeder of vader. Hoewel het niet evident is om de vereisten van het ouderschap te verzoenen met hun ontwikkelingsfase (cf. infoblok 12: Rolconflict adolescent-ouderschap), laten ze zich vaak van hun meest competente kant zien en willen ze het ouderschap zo goed mogelijk aanpakken. Het is dan ook belangrijk dat alle betrokken partijen een respectvolle, open communicatie kunnen behouden, die vertrekt vanuit de krachten van de jonge ouders en zonder de belangen van het kind uit het oog te verliezen. Een goede begeleiding op maat (tijdens zwangerschap, arbeid, bevalling en postpartum) is hierbij van cruciaal belang.

11.3 Pleegzorg3 Pleegzorg is het tijdelijk opvangen van een minderjarige in een ander gezin dan dat van oorsprong. Wanneer een jonge ouder thuis geen steun krijgt en/of ze zich nog niet klaar voelt om de ouderrol (volledig) op te nemen, kan het goed zijn om op zoek te gaan naar een oplossing waarin er ruimte is om verder te groeien. Er zijn verschillende mogelijkheden in pleegzorg. Jonge ouders kunnen zich zelf aanmelden bij een pleeggezinnendienst om beroep te doen op ondersteunende pleegzorg. Ze kiezen er dan zelf voor om de zorg voor hun kind te delen met een pleeggezin om tijdelijke moeilijkheden (vb. ziekenhuisopname, moeilijke echtscheiding, plots huisvestingsprobleem, opvoedingsproblemen…) te overbruggen. Dit kan variëren van enkele dagen tot maximum 3 maanden, maar is dus steeds van korte duur. Daarnaast kan er ook gebruik gemaakt worden van een opvanggezin voor weekend - of vakantieopvang als de ouder(s) regelmatig nood heeft (hebben) aan een adempauze (vb. om even weer gewoon ‘jong’ te kunnen zijn, om zich te kunnen toeleggen op de studies,…). Een kind kan daar dan bijvoorbeeld eens om de veertien dagen een weekend gaan logeren. Deze vorm van weekendopvang kan tot maximaal twee jaar duren. Elk van deze vormen van ondersteunende opvang zijn erop gericht de ouder(s) te helpen om zo goed mogelijk de draad als ouder te kunnen oppakken. Zij krijgen daarom, net als het pleeggezin, begeleiding van de dienst voor pleegzorg. Wanneer een minderjarige ouder niet thuis of zelfstandig kan/wil wonen, kan hij of zij ook samen met het kind worden opgevangen in een pleeggezin. Een pleeggezin hoeft niet noodzakelijk een ‘vreemd’ gezin te zijn. Ook de ouders van de tienermoeder of – vader kunnen dienst doen als pleeggezin. De dienst voor pleegzorg zal samen met de ouder(s) in hun familie of kennissenkring zoeken naar wie het best geplaatst is om deze taak op zich te nemen. Dit heet dan een ‘netwerkplaatsing’. Naast ondersteunende pleegzorg kan er beroep gedaan worden op kortdurende perspectiefzoekende of langdurige perspectiefbiedende pleegzorg. Omdat deze beide vormen van jeugdhulp ingrijpend zijn, zijn deze enkel toegankelijk via de intersectorale toegangspoort. Een jeugdhulpverlener (bijvoorbeeld bij het JAC, Kind en Gezin, CLB,…) kan een kind aanmelden, in overleg met de jonge ouders (en hun ouders als zij zelf nog minderjarig zijn). Deze vormen van pleegzorg zijn eerder gezinsvervangend dan ondersteunend. Meestal blijft het contact met de biologische ouders behouden.

11.4 Adoptie 4 Weinig meisjes of vrouwen kiezen vandaag de dag nog voor adoptie. In 2012 werden slechts 30 kinderen in België afgestaan om geadopteerd te worden in een nieuw gezin. Adoptie is immers een keuze met verrijkende gevolgen: het kind wordt voor altijd opgenomen in een andere familie. De biologische ouders geven hiermee hun ouderrechten en erfrechten op. In principe is er geen contact meer tussen de ouders en het kind waarvan afstand wordt gedaan. Tegenwoordig wordt er wel vaker gestreefd naar vormen van open adoptie, waarbij via de adoptiedienst contacten mogelijk zijn tussen geboortemoeder en kind. Dit kan echter alleen indien beide partijen dit willen. De beslissing nemen om een kind voor adoptie af te staan, gebeurt best niet overhaast. Het is immers een emotioneel moeilijke beslissing. Als een meisje of vrouw twijfelt of adoptie de juiste keuze zou 3 & 4. Dit infoblok kwam tot stand met behulp van De Mutsaard, dienst voor pleegzorg en adoptie. www.demutsaard-jeugdzorg.be

kunnen zijn voor haar, kan ze best de stap naar een adoptiedienst zetten. Contact opnemen met een adoptiedienst betekent helemaal nog niet dat hiermee ook echt de stap gezet wordt om het kind af te staan. De moeder wordt tijdens en/of na de zwangerschap goed begeleid bij het beslissingsproces. Ze krijgt hulp om alle andere opties - zoals het kind zelf houden of zich laten ondersteunen door pleegzorg nog eens goed op een rijtje te zetten. Ze kan ook een aantal beslissingen nemen, zoals het geven van een naam, of ze het kindje nog wil zien na de geboorte, of ze het nog wil vasthouden, of net niet. De moeder hoeft niet meteen bij de bevalling te beslissen of ze het kindje wil afstaan. Daarvoor heeft ze bedenktijd tot uiterlijk twee maanden na de geboorte. Gedurende die periode wordt het kind opgenomen in een speciaal daartoe geselecteerd opvanggezin of bij de kandidaat-adoptieouders. De moeder kan kiezen of ze gedurende die tijd haar kind wil zien of niet. De adoptieprocedure start met een notariële akte, ondertekend door de wettelijke geboorteouders. De adoptiedienst wijst het kind toe aan de kandidaat-adoptieouders. In samenwerking met de adoptiedienst dienen zij een verzoekschrift in bij de jeugdrechter. De jeugdrechter zal een onderzoek doen waarbij zowel de afstandsouders, als de adoptieouders worden gehoord. De adoptie wordt officieel wanneer na dit onderzoek een positief advies volgt. Dan krijgt het kind een nieuwe naam en krijgt het hetzelfde statuut als de (eventuele) biologische kinderen van de adoptieouders. Een (minderjarige) ouder kan zelf de keuze maken om het kind af te staan. Er kan echter niet gegarandeerd worden dat grootouders geen invloed kunnen uitoefenen. Grootouders hebben immers ook rechten binnen het wettelijk kader.

12. Rolconflict adolescent - ouderschap Tieners die kiezen voor het ouderschap of voor pleegzorg, staan voor een specifieke uitdaging. Enerzijds zijn zij nog adolescent, anderzijds zijn zij ook (ten volle) ouder. Adolescentie is een periode waarin de tiener nog volop in ontwikkeling is. Als we een aantal eigenschappen van (ideale) ouders en tieners naast mekaar plaatsen, vallen onmiddellijk een heel aantal niet te verzoenen tegenstellingen op. Eigenschappen van tieners gericht op zichzelf verantwoordelijk voor zichzelf op sommige vlakken nog opvoeding nodig zoekt eigen identiteit in groep bezorgd om uiterlijk leeft in het hier en nu toekomstdromen soms nog onrealistisch experimenteert energie met pieken en dalen extremer in emoties

Eigenschappen van ouders gericht op het gezin verantwoordelijk voor het gezin verantwoordelijk voor de opvoeding vindt identiteit in zichzelf bezorgd om welzijn van het gezin integreert verleden, heden en toekomst en houdt overzicht over het geheel realistisch toekomstperspectief handelt overwogen doseert energie standvastiger in emoties

Uiteraard zijn deze eigenschappen een generalisatie en dus niet van toepassing op alle tieners en alle ouders. Toch zullen er vaak heel wat herkenningspunten zijn. Een tiener die moeder of vader wordt, moet deze twee tegenstellingen verenigen: de eigen identiteit verder ontplooien versus gericht zijn op (de ontwikkeling van) het kind. Beiden zijn even belangrijk, maar een evenwicht vinden is niet altijd makkelijk. Wanneer een jonge ouder de ontwikkelingstaken van de adolescentie niet verenigt krijgt met de specifieke taken van het moeder of vader zijn, kan dit voor moeilijkheden zorgen bij de opvoeding. Het zou er kunnen toe leiden dat jonge ouders minder (emotioneel) beschikbaar zijn voor hun baby, hen minder verbaal stimuleren, strenger zijn en minder realistische verwachtingen hebben over wat hun kind wel of niet kan (Reekers & Sampaio de Carvalho, 2011). Het is dan ook belangrijk dat jonge ouders voldoende ondersteund worden in dit proces. Toch hoeft ouderschap niet per definitie te botsen met het tiener zijn. Voor sommige jonge ouders brengt het moeder– of vaderschap een positieve transformatie met zich mee (Hans & Tullen, 2009) en geeft het een nieuwe richting aan de identiteit. De juiste balans vinden is echter niet enkel een uitdaging voor de tiener die moeder of vader wordt, maar ook voor de mensen in hun omgeving. Moeten zij de jongere als moeder of vader benaderen/ beschouwen? Of moeten zij hem of haar vooral nog als tiener zien? Dergelijke rolverwarring kan voor heel wat conflicten zorgen, vooral tussen ouders en grootouders. De tegenstelling maakt het ook niet altijd makkelijk voor de jonge moeder of vader om ergens aansluiting te vinden. Zowel bij leeftijdsgenoten als bij volwassen ouders horen ze niet echt meer of nog niet echt thuis. Dit kan leiden tot sociaal isolement, met alle moeilijkheden van dien. Contact met andere jonge ouders kan een oplossing bieden voor dit isolement en kan bovendien stimulerend werken.

13. Een zwangere leerling Het rolconflict tussen adolescentie en ouderschap (cf. infoblok 12: Rolconflict adolescent– ouderschap) is ook duidelijk voelbaar op de school. De aanstaande of jonge ouders dienen immers te balanceren tussen het beperken van hun afwezigheid om de slaagkansen te vergroten enerzijds en het afwezig zijn om lichamelijk te herstellen en/of meer tijd door te brengen met hun kindje anderzijds. Het risico op schoolachterstand moet steeds afgewogen worden tegen de baten die ouder en kind er emotioneel bij hebben. Vanaf 1 september 2014 hebben scholieren recht op 10 weken moederschapsrust (waarvan minimaal 1 week verplicht prenataal op te nemen). Daarnaast kunnen zij tijdelijk onderwijs aan huis (TOAH) aanvragen. Dit houdt in dat zij 4u per week privélestijd krijgen. Dat helpt hen om de gemiste leerstof bij te benen en om de band met de school te behouden. Het blijft belangrijk dat een (aanstaande) mama of papa in de schoolse context op de eerste plaats leerling blijft. De school moet immers primair waken over het welslagen van de schoolloopbaan en het welzijn als leerling. Een gepaste vorm van aandacht voor de jonge ouder is nodig. Toch moet ook bewaakt worden dat hij/zij niet teveel privileges krijgt. Langs de ene kant kan teveel zorg of aandacht de jonge ouders nog sterker in een uitzonderingspositie brengen; langs de andere kant kunnen deze privileges ook erg aantrekkelijk lijken voor andere leerlingen. Tot slot heeft een zwangere leerling of jonge ouder ook invloed op de klasgroep. Medeleerlingen worden geconfronteerd met het thema zwangerschap. Sommigen onder hen zullen hierover een eigen

mening hebben of koesteren eigen wensen en verlangens. Anderen zijn misschien helemaal nog niet met zwangerschap of zelfs seksualiteit bezig. Het kan dan ook belangrijk zijn om aandacht te hebben voor de noden van deze leerlingen (extra uitleg of informatie, een klasgesprek, ondersteuning,…). De zwangerschap of het ouderschap van een klasgenoot kan ook voor hen een leerproces in gang zetten. Omgekeerd kunnen zij een belangrijke bron van emotionele en praktische ondersteuning zijn voor de jonge ouder.

14. Het zorgnetwerk De infoblokken verwijzen meermaals naar het belang van begeleiding en ondersteuning van jongeren die geconfronteerd worden met een zwangerschap of die kiezen voor het jonge ouderschap. Hoeveel hulp een jongere nodig heeft, hangt af van diens draagkracht en de beschikbaarheid van een familiaal of sociaal netwerk. Jonge moeders en vaders zullen in de eerste plaats belang hechten aan de onvoorwaardelijke beschikbaarheid, nabijheid en erkenning die een steunend, informeel netwerk kan bieden (Keinemans, 2010). Slechts wanneer dit afwezig of ontoereikend is, zal het belang van een professioneel netwerk toenemen. Tienerouders kunnen in de eerste plaats beroep doen op dezelfde, reguliere diensten als volwassen ouders. Jongeren die geconfronteerd worden met een ongeplande zwangerschap en die twijfelen over hun keuze, kunnen bij Fara terecht voor een gesprek. Wanneer er twijfel is over abortus of pleegzorg/adoptie als optie, kunnen ze ook terecht bij de abortuscentra of diensten voor pleegzorg en adoptie. Voor jongeren die kiezen om de zwangerschap verder te zetten is het belangrijk dat zij goed worden opgevolgd door een gynaecoloog en/of huisarts. Voor een meer individuele, ondersteunende begeleiding, kunnen zij terecht bij een zelfstandige vroedvrouw. Na de geboorte van het kindje kunnen ze beschikken over de diensten van Kind en Gezin en kraamzorg. Soms is de reguliere hulpverlening echter niet voldoende. De omstandigheden kunnen zo moeilijk zijn of de jongere kan zo kwetsbaar zijn, dat meer gespecialiseerde hulp is aangewezen. Vaak is er dan ook hulp nodig om de juiste ondersteuning en begeleiding te vinden. Op de website van Fara is een overzicht beschikbaar van alle diensten en instellingen die gespecialiseerde ondersteuning bieden bij een kwetsbare zwangerschap, of hulp bieden bij opvoeding en ouderschap. http://www.faranet.be/fara-voor-professionals/links Daarnaast biedt de online gids van Fara ook een aantal uitgebreide dossiers met achtergrondinformatie, samenwerkings – en doorverwijsadressen over thema’s als kinderopvang, wonen, financiële ondersteuning,… voor mensen die betrokken zijn bij de begeleiding van kwetsbare zwangere vrouwen: http://www.faranet.be/routekaart/kiezen-voor-een-kwetsbare-zwangerschap/werken-met een-zorgnetwerk-rond-een-kwetsbare Tot slot schreef Fara ook verschillende brochures op maat van de jongeren om hen meer informatie te verschaffen over hun rechten en mogelijkheden bij jong ouderschap. Deze zijn te vinden op de Xtra voor jongeren pagina.

Extra informatie Indien je naast deze theoretische omkadering nog verdere informatie wenst, kunnen volgende websites, boeken en videofragmenten hulp bieden. Naast theoretische verdieping, bieden sommige onderstaande bronnen ook een kennismaking met de belevingsaspecten van tienerzwangerschap en kunnen ze eventueel aan de leerlingen aangeboden worden.

Websites • www.faranet.be • www.fiom.nl Website van het domein

de van

Nederlandse onbedoelde

organisatie Fiom, kennisorganisatie op zwangerschap en afstammingsvragen.

• www.abortus.be Website van LUNA, de overkoepelende vereniging van Nederlandstalige abortuscentra. Zij bieden informatie over de abortuswetgeving, de abortusmethoden en hun werking. • www.adoptievlaanderen.be Website van de vereniging voor Adoptiekind en Gezin, vereniging van en voor geadopteerden en adoptieouders. Zij bieden informatie over de verschillende vormen van adoptie, een uitgebreide boekenlijst en nuttige links. • www.pleegzorgvlaanderen.be Deze website biedt uitgebreid uitleg over het thema pleegzorg in Vlaanderen, alsook links naar de verschillende diensten voor pleegzorg en andere nuttige informatie. • www.kindengezin.be Voor nuttige informatie over zwangerschap, geboorte, opvoeding,…

Boeken • Van Stichel, E., & Alen, K. (2011). 17 en zwanger: Van tiener naar volwassene in 9 maanden? Tielt: Lannoo. Dit boek verzamelt oprechte getuigenissen van tienerouders en –grootouders, alsook de bredere omgeving. Ze spreken openhartig over hun twijfels en angsten, maar ook over onverwacht geluk. • Van Stichel, E., Alen, K., Vansantvoet, K., & Helsen, S. (2013). Mag ik u proficiat wensen? Leuven: Lannoo Campus. Dit boek wil hulpverleners aan het denken zetten over beslissings- en verwerkingsprocessen bij zwangerschapskeuzes. Het boek biedt een theoretisch kader, maar tegelijk ook concrete tools om de professionele begeleiding van zwangerschapskeuzes te ondersteunen.

• Keinemans, S. (2010). Eervol jong moederschap: een studie naar de leefwereld van adolescente moeders. Delft: Eburon. Deze kwalitatieve studie laat jonge moeders aan het woord over hoe ze hun moederschap vorm geven. Belangrijke vormen van informele en professionele ondersteuning komen aan bod, evenals het belang van eer en erkenning als moeder. • Rijkers, M., & Baas, M. (2009). Puur: Trotse tienermoeders. Harderwijk: d’ jonge Hond. Fotoboek van 75 jonge moeders die zwanger zijn of pas bevallen, ‘naakt tegen een zwarte achtergrond. Puur, zonder de sporen van de zwangerschap te verbergen’. Negen van hen vertellen ook hun verhaal. • Oosterman, M., Bonnet, M., & Schuengel, C. (Red.), (2011). Jong & ouder: tien portretten van moeders onder de twintig. Houten: Spectrum. Dit boek toont portretten in woord en beeld van tien jonge vrouwen, vaak met een moeilijke achtergrond of een aangrijpend levensverhaal, die de zorg en verantwoordelijkheid voor hun kind op zich nemen.

Documentaires en videofragmenten • Holtjer, S. (2006). Poppen die huilen. Dvd, Eindhoven: Jem & Kids. Documentaire over de belevingswereld van zes Nederlandse tienermoeders. ‘De film geeft een indringende en soms ontroerende kijk in de belevingswereld van de meiden.’ Korte en lange versie beschikbaar op DVD. • Be at the media. (2009). Tienervaders. Deel 1: www.youtube.com/watch?v=lSYsKfW8tpo Deel 2: www.youtube.com/watch?v=1bmvx89eGsM Reportage over drie Nederlandse tienervaders. Ze vertellen hoe hun levens veranderden en welke aanpassingen nodig waren om hun kind een plaats te kunnen geven.

Mindmap Thema tienerzwangerschap – algemeen

Werkvorm Het maken van een mindmap is een techniek die toelaat om zoveel mogelijk aspecten (en hun onderlinge relaties) van een centraal thema in kaart te brengen. Het stelt een groep in staat om kennis te delen, impliciete kennis te expliciteren en nieuwe kennis te creëren. Dit laatste komt tot stand door het uitwisselen van ideeën en invalshoeken en het kennismaken met nieuwe perspectieven (Kraeye, z.j.).

Groep

Duur

Infoblok

Niveau

Materiaal

Heel de klas

20 min

Inleidend

- Bord & krijt of - A3 papier en stiften of - Digitaal bord

Doelstellingen • De leerkracht kan de beginsituatie inschatten: hoe denken de leerlingen over het thema? Welke kennis hebben de leerlingen al? Is er sprake van vooroordelen? • De leerling maakt kennis met/krijgt inzicht in het thema tienerzwangerschap in een veilige context. • De leerling leert zijn eigen mening formuleren en uiten. • De leerling leert luisteren naar de mening van anderen. • De leerling krijgt inzicht in een gestructureerde manier van nadenken en informatie verzamelen.

Werkwijze Schrijf het thema ‘Tienerzwangerschap’ in het midden van het bord. Laat de leerlingen over dit woord nadenken en vraag welke associaties er bij hen naar boven komen. Noteer deze eveneens op het bord.

5. eMindmaps is gratis te downloaden via www.lerarentools.be/V1/index.php?page=detail&record=172

Bijvoorbeeld:

Breng vervolgens verdieping aan door verder in te gaan op een bepaald woord. Op die manier krijg je een vertakking binnen de mindmap. Bijvoorbeeld:

Breng tenslotte de onderwerpen die samen horen bij elkaar in clusters. Duidt ze aan in kleur. Bijvoorbeeld:

Cluster: financiële inspanningen

Variaties • Deel de klas op in kleine groepjes van ongeveer vier personen. Laat hen zelf een mindmap maken met stiften op een A3 papier (of op de computer indien beschikbaar). Zorg voor voldoende ondersteuning waar nodig. • Breng vervolgens de verschillende mindmaps samen, bijvoorbeeld door ze op te hangen op het bord. Bespreek met de hele klas de gelijkenissen en verschillen. • Maak een digitale mindmap indien de klas beschikt over een digitaal bord. Het principe en de werkwijze blijven dezelfde als hierboven beschreven.

Suggesties • Vertrek, afhankelijk van de klasgroep, steeds vanuit een aantal aangereikte clusters of subthema’s die verbonden zijn aan tienerzwangerschap: anticonceptie, zwangerschap, ouderschap, omgeving, beeldvorming en vooroordelen, financiële situatie, studies en werk,… • Bewaar de mindmap, in het geval van een lessenreeks rond tienerzwangerschap, tot het thema afgerond is. Laat de leerlingen de mindmap opnieuw bekijken en deze aanvullen of verbeteren. Bespreek of en hoe hun kijk op tienerzwangerschap veranderd is doorheen de lessen. • Bewaar de mindmap, in het geval van een lessenreeks rond tienerzwangerschap, tot het thema afgerond is. Maak samen met de leerlingen een nieuwe mindmap. Leg deze naast de originele en spoor de gelijkenissen of verschillen op. Bespreek of en hoe hun kijk op tienerzwangerschap veranderd is doorheen de lessen.

‘The Situation’ Thema • •

tienerzwangerschap – algemeen

geplande, ongeplande of semi-geplande zwangerschap

Werkvorm De jongeren krijgen een verhaal aangeboden over tienerzwangerschap. Aan de hand van een aantal richtvragen worden ze uitgedaagd hun eigen mening te vormen. Werken met levensechte verhalen en getuigenissen laat jongeren nadenken over hoe het er in de realiteit aan toe gaat. Het maakt theoretische concepten tastbaar en invoelbaar. Verhalen kunnen erin slagen om jongeren uit te dagen om na te denken over welke rol zij zouden kunnen of willen opnemen in een dergelijke situatie.

Groep

Duur

Infoblok

Opdracht: Individueel, per twee of in groepjes van vier of vijf Bespreking: Heel de klas

30 min tot 1 1 lesuur 4 14

Niveau

Materiaal

Inleidend

Bijlage ‘The situation’: 5 levensechte verhalen, voorzien van richtvragen.

Doelstellingen • De leerkracht kan inschatten hoe de leerlingen denken over het thema, welke kennis de leerlingen al hebben, of er sprake is van vooroordelen, … Eventuele volgende lessen kunnen hierop afgestemd worden. • De leerling krijgt voeling met het thema tienerzwangerschap via kennismaking met concrete situaties. • De leerling wordt uitgedaagd zich in te leven in de situatie van (on)geplande zwangerschap. • De leerling leert zijn eigen mening formuleren en uiten. • De leerling leert luisteren naar de mening van anderen. • De leerling gaat zelf op zoek naar informatie en leert zodoende kritisch omgaan met bronnenmateriaal (variatie 1).

Werkwijze Verdeel de leerlingen in gelijke groepen en voorzie iedere groep van een verhaal uit de bijlage. Geef hen de tijd om het verhaal en de richtvragen te lezen. Vraag hen vervolgens om in hun groep te spreken over de situatie die in het verhaal beschreven wordt en na te denken over hoe dit verhaal verder zou kunnen aflopen. Daag hen uit om hun eigen mening en gevoelens hieromtrent helder te krijgen en te verwoorden. De richtvragen kunnen een houvast geven. Vraag de groepen om de conclusies van hun gesprek terug te koppelen naar de grote klasgroep. Heb hierbij vooral aandacht voor de gelijkenissen en verschillen tussen de groepen. Iedere groep krijgt immers een andere situatie en houdt er misschien ook een andere mening op na.

Variaties • In kranten, tijdschriften of op het internet staan regelmatig verhalen over tienerzwangerschappen of tienerouders. Vraag je leerlingen om een aantal van deze verhalen te verzamelen en mee te brengen naar de klas, zodat ze als uitgangspunt voor deze oefening gebruikt kunnen worden. • Verdeel de leerlingen in groepen van twee en voorzie ieder duo van een verhaal uit de bijlage. Het principe en de werkwijze blijven dezelfde als hierboven beschreven. • Voorzie iedere leerling afzonderlijk van een verhaal uit de bijlage. Vraag hem of haar om de bijhorende richtvragen (eventueel als huiswerkopdracht) schriftelijk op te lossen. Voorzie een terugkoppeling met de klasgroep.

Suggesties • Laat de grootte van de groepjes afhangen van de aard van de klasgroep. • Geef de leerlingen vooraf aan de oefening, of geïntegreerd in het klasgesprek, uitleg over het verschil tussen een ongeplande, geplande of semi-geplande zwangerschap. • Voor leerlingen die minder geprikkeld worden door verhalen, kan werken met foto’s een alternatief zijn. Gebruik dan de werkvorm ‘Een foto zegt meer dan 1000 woorden’.

Een foto zegt meer dan 1000 woorden… Thema • tienerzwangerschap – algemeen • ontdekking van de zwangerschap

Werkvorm De jongeren krijgen een foto aangeboden die te maken heeft met de ontdekking van een (tiener) zwangerschap. Aan de hand hiervan wordt getoetst naar hun gevoelens en gedachten bij deze foto en de situatie die deze verbeeldt. Foto’s hebben het grote vermogen om emoties op te roepen. Hierdoor zijn ze het uitgewezen instrument om de leerlingen iets bij te brengen over de ambiguïteit van de gevoelens die gepaard kunnen gaan met de ontdekking van een (on)geplande (tiener)zwangerschap.

Groep

Duur

Infoblok

Heel de klas

30 min tot 1 1 lesuur 9

Niveau

Materiaal

Inleidend

Bijlage ‘Een foto zegt meer dan 1000 woorden…’: 5 foto’s rond het thema ontdekking van de zwangerschap

Doelstellingen • De leerling krijgt zicht op de gevoelens die gepaard kunnen gaan met de ontdekking van een (on) geplande zwangerschap. • De leerling wordt uitgedaagd zich in te leven in de situatie van (on)geplande zwangerschap. • De leerling leert zijn eigen mening formuleren en uiten. • De leerling leert luisteren naar de mening van anderen. • De leerling ontdekt dat de beleving van eenzelfde situatie sterk gekleurd wordt door de individuele context.

Werkwijze Laat de leerlingen verzamelen rond een tafel waarop de verschillende foto’s uitgestald worden. Leg uit dat iedere foto de reactie verbeeldt van een meisje of koppel dat net geconfronteerd werd met

een positieve zwangerschapstest. Vraag hen om die foto te kiezen die het dichtst aanleunt bij wat ze zelf verwachten te voelen in een dergelijke situatie. Laat de leerlingen bij hun foto van keuze gaan staan. Vraag de verschillende groepjes naar hun beleving van deze foto: Welke emotie zien ze op de foto? Waarom denken ze zich zo te zullen voelen? Welke andere emoties zouden er door hen heen kunnen gaan? Probeer vanuit deze beleving het thema tienerzwangerschap open te trekken: Wat zou het voor de leerlingen betekenen om op hun leeftijd zwanger te worden? Hoe denken zij over tienerzwangerschap? Wat zouden de voor – en nadelen kunnen zijn van mama of papa worden op jonge leeftijd?

Variatie Hang de vijf foto’s op het bord en vraag de leerlingen wat ze zien. Laat hen zelf op het thema (tiener) zwangerschap komen. Probeer samen met de klas de emoties te benoemen die afgebeeld worden op de foto’s. Gebruik dezelfde richtvragen als hierboven beschreven om het klasgesprek op gang te brengen.

Suggesties • Luister open naar de beleving, emoties en gedachten die de leerlingen brengen. Probeer deze niet af te keuren of op te hemelen, maar behoud wel de openheid om bepaalde gevoelens en gedachten in vraag te stellen. Jongeren met een zwangerschapswens of zij die een zwangerschap niet perse willen vermijden, kunnen beter gevraagd worden naar de oorzaken hiervan (Steven-Simons et al., 2001). • Pas de richtvragen aan, naargelang het (sub)thema waarin je geïnteresseerd bent. De foto’s lenen zich ook uitstekend om het gesprek te brengen op thema van (on)geplande, (on)gewenste zwangerschap.

Quiz en beslis! Thema • tienerzwangerschap – cijfers

Werkvorm De leerlingen worden aan de hand van een speelse, actieve, multiplechoice quiz ingeleid in het thema tienerzwangerschap.

Groep

Duur

Infoblok

Niveau

Materiaal

Heel de klas

10 à 15 min

1 2 In mindere mate: 3 tot en met 7

Inleidend

- (Digitaal) bord - Eventueel PowerPointpresentatie - Quizvragen

Doelstellingen • De leerling wordt ingeleid in het thema tienerzwangerschap. • De leerling krijgt een idee over de omvang van het aantal tienerzwangerschappen in Vlaanderen. • De leerling krijgt een genuanceerd en realistisch beeld van een aantal aspecten van het thema.

Werkwijze Zorg voor voldoende ruimte in de klas, zodat de leerlingen zich vrij kunnen bewegen. Zet eventueel een aantal stoelen en banken aan de kant. Verdeel het bord in drie grote vakken en schrijf A, B of C in elk vak. Leg de leerlingen uit dat je een quizvraag zal voorlezen met drie mogelijke antwoorden. Afhankelijk van het antwoord dat zij denken dat het juiste is, moeten ze voor één van de drie groepen op het bord gaan staan. De leerlingen die een fout antwoord kiezen, vallen af. Lees de vragen, evenals de verschillende antwoordmogelijkheden, hardop voor. Herhaal indien nodig. Noteer het juiste antwoord in de juiste kolom.

Ga verder tot er slechts één leerling overblijft (of de quizvragen op zijn). Begin opnieuw met de hele groep indien er nog veel quizvragen overblijven. Overloop na afloop nog eens alle vragen en antwoorden.

Variaties • Doe de quiz terwijl de leerlingen aan hun bank blijven zitten. • Laat de afvalrace vallen. Laat alle leerlingen tot het einde meedoen.

Suggesties • Voorzie een beloning voor de winnaar. • Maak indien mogelijk een PowerPointpresentatie met de quizvragen en –antwoorden. Dit maakt het voor sommige leerlingen makkelijker om te volgen. • Overloop na afloop nog eens alle vragen en antwoorden. Geef, indien gewenst, wat meer uitleg bij de cijfers.

Quiz en beslis! - Quizvragen

1. Hoeveel zwangerschappen in Vlaanderen zijn ongepland? a. 1 op 4 b. 1 op 3 c. 1 op 5

2. Hoeveel van deze ongeplande zwangerschappen zijn toch meteen gewenst? a. 10% b. 30% c. 50%

3. Hoeveel meisjes uit Vlaanderen onder de 20 jaar lieten in 2011 een abortus uitvoeren? a. 995 b. 3671 c. 5862

4. Hoeveel meisjes uit Vlaanderen onder de 20 jaar kregen een baby in 2013? a. 781 b. 936 c. 4952

5. Als er in 2011 995 meisjes kozen voor abortus en 1249 meisjes mama werden, hoeveel tieners werden er dan in totaal zwanger? a. 2244 b. 2234 c. 2243

6. Het aantal tienerzwangerschappen in Vlaanderen: a. stijgt b. daalt c. blijft gelijk

7. In welke leeftijdscategorie doen zich de meeste tienerzwangerschappen voor? a. 10-14 jaar b. 15-17 jaar c. 18-19 jaar

8. Wat is de gemiddelde leeftijd van de meisjes onder de 20 jaar die zwanger werden in 2013? a. 15,7 b. 16,7 c. 18,6

9. Hoeveel procent van de jongeren uit Vlaanderen gebruikt bij de eerste keer een veilig voorbehoedsmiddel? Met veilig wordt bedoeld: pil en/of condoom. a. ongeveer 40% b. ongeveer 60% c. ongeveer 80%

10. Partners van tienermoeders zijn gemiddeld: a. 2 jaar jonger b. even oud c. 6 jaar ouder

Een (on)gelukje? Thema • geplande, ongeplande of semi-geplande zwangerschap • gewenste of ongewenste zwangerschap • kinderwens

Werkvorm De leerlingen krijgen een invulfiche die hen uitdaagt om na te denken over de concepten geplande, semi-geplande, ongeplande, gewenste en ongewenste zwangerschap en hun mogelijke samenhang.

Groep

Duur

Infoblok

Niveau

Materiaal

Opdracht: Individueel Bespreking: Heel de klas

1 lesuur

1 4 5 6

Verdiepend

- Bijlage ‘Een (on)gelukje?’: Invulfiche - Bord en krijt/digitaal bord

Doelstellingen • De leerling kan een onderscheid maken tussen een ongeplande, semi-geplande en geplande zwangerschap • De leerling kent het verschil tussen een gewenste en ongewenste zwangerschap. • De leerling krijgt zicht op de complexe samenhang van deze concepten en de mogelijke evolutie in het denken en voelen hierover. • De leerling leert zijn eigen mening formuleren en uiten. • De leerling leert luisteren naar de mening van anderen.

Werkwijze Lees zelf aandachtig de informatie in de infoblokken en in de verbetersleutel. Geef de leerlingen de invulfiche in bijlage. Vraag hen deze aandachtig te lezen en in te vullen. Leg hen ook uit dat het de bedoeling is dat ze hun mening kunnen onderbouwen met argumenten omdat dit later aan bod zal komen bij de bespreking. Geef hen dus voldoende tijd.

Leid het klasgesprek in door te vragen hoe moeilijk of makkelijk de leerlingen de oefening vonden. Hadden ze snel een mening gevormd? Of moesten ze over sommige situaties wat langer nadenken? Vraag hen wat zij, na het invullen van de oefening, verstaan onder een geplande, semi-geplande of ongeplande zwangerschap. Toets af hoe ze denken over een gewenste of ongewenste zwangerschap. Overloop de situaties en vraag de leerlingen naar hun mening door middel van handopsteking. Vraag een aantal leerlingen waarom zij kozen voor hun antwoord. Sta wat langer stil bij een situatie wanneer je merkt dat de meningen erg verdeeld zijn. Doe hetzelfde voor de stellingen. Probeer doorheen het gesprek te komen tot een heldere definitie van de verschillende concepten. Je kan deze visualiseren op het bord.

Variaties • Geef de invulfiche mee als huiswerkopdracht. Voorzie ook in dit geval een terugkoppeling met de klas. • Laat de leerlingen de oefening per twee maken. Het principe en de werkwijze blijft dezelfde als hierboven beschreven. • Verdeel de klas in kleine groepjes. Laat de leerlingen onderling discussiëren over de situaties en stellingen en vraag om een definitie van de verschillende concepten te formuleren. Vraag vervolgens aan de verschillende groepjes om hun definities terug te koppelen naar de klas.

Suggestie Afhankelijk van jouw inschatting van het niveau van de klasgroep, kan het zinvol zijn om de verschillende concepten op voorhand uit te leggen. Op deze manier kan de invulfiche de theoretische uitleg verhelderen en tastbaarder maken.

Een (on)gelukje? – Verbetersleutel Invulfiche In de onderstaande tabel vind je een aantal uitspraken van jongeren, die elk op een verschillende manier zwanger raakten. Lees de uitspraken aandachtig: Hebben deze jongeren hun zwangerschap gepland? Of juist helemaal niet? Misschien kan je in sommige situaties niet duidelijk zeggen of er sprake is van een geplande of ongeplande zwangerschap, maar zit de waarheid ergens tussenin? Zet een kruisje in de juiste kolom:

Situatie

GeSemipland gepland

Ongepland x

Katrien, 14 jaar Mijn vriend vindt het absoluut niet fijn om met condoom te vrijen. Om eerlijk te zijn vind ik dat ook altijd zo’n gestuntel. Daarom gebeurt het wel eens dat we zonder condoom vrijen of er heel snel één omdoen, zonder na te kijken of die wel goed zit. En toen werd ik zwanger, terwijl ik dit absoluut niet wilde. Argumentatie: Er wordt niet consequent met anticonceptie omgesprongen, maar het idee om zwanger te zijn is niet aanvaardbaar.

Farid, 18 jaar Mijn vriendin neemt de pil en probeert dit echt heel stipt te doen. In haar gsm heeft ze een alarm ingesteld dat elke avond afgaat, zodat ze het zeker niet vergeet. Ook ik vraag regelmatig of ze haar pil niet vergat in te nemen. Een tijdje geleden kreeg zij buikgriep en moest overgeven. Wij hadden er niet aan gedacht dat dit de werking van de pil kon verstoren… Nu blijkt mijn vriendin zwanger te zijn. Argumentatie: Het koppel nam naar hun weten alle mogelijke stappen om de zwangerschap te vermijden.

Tanja, 18 jaar en Maarten, 19 jaar Ik heb het niet zo op voorbehoedsmiddelen. Daarom pasten Maarten en ik de kalendermethode toe, hoewel we wisten dat dit geen waterdicht systeem is. Dit is altijd goed gegaan. Net omdat het zo goed ging, deden we het een tijdje geleden ook één keer in ‘de vruchtbare periode’. Niet veel later bleken we zwanger te zijn. Het kwam ongelegen, maar we pasten ons wel aan.

Argumentatie: Hoewel het koppel de kalendermethode gebruikt, zijn ze zich wel bewust van het risico op zwangerschap inherent aan deze vorm van anticonceptie. Bovendien lijkt de zwangerschap niet ongewenst te zijn.

Situatie

GeSemipland gepland

Ongepland x

Riet, 16 jaar Ik heb altijd gedacht dat je van de eerste keer vrijen niet zwanger kon worden… Dat blijkt dus een fabeltje. Argumentatie: Zwangerschap is het gevolg van onwetendheid.

Mona, 15 jaar Ik ben echt helemaal dol op kinderen. Al van jongs af aan was er bij mij een hevige kinderwens aanwezig. Mijn vriend werkt al en heeft dus een inkomen. Ik ben er helemaal klaar voor, waarom zouden we dan nog wachten? Het zal zichzelf wel uitwijzen. Ik heb er het volste vertrouwen in dat dit goed komt. Ik was nog maar net gestopt met mijn pil en al meteen zwanger.

Argumentatie: De kinderwens was besproken en er werd bewust gestopt met anticonceptie.

Wendy, 16 jaar Ik had al heel vroeg interesse in het andere geslacht. Ik was ook nog jong toen ik het voor de eerste keer deed. Ik wist wel dat je zwanger kon worden als je geen voorbehoedsmiddel gebruikt, maar ik liet me gaan in het moment. Ik had nooit gedacht dat het mij zou overkomen, maar niets bleek minder waar. Niet veel later bleven mijn regels helaas uit… Argumentatie: Hier is eerder sprake van een discrepantie tussen kennis en gedrag en geen sprake van een kinderwens.

Lola, 19 jaar Ik ben heel slordig in het gebruiken van anticonceptie. Soms neem ik een periode de pil, dan vergeet ik die weer enkele dagen na elkaar in te nemen. Eraan denken om een condoom te voorzien, vond ik mijn partner zijn taak. Ook al wist ik dat je dan zwanger kon worden, toch schrok ik heel fel. Maar eigenlijk vond ik het zo erg nog niet.

Argumentatie: Er wordt niet consequent met anticonceptie omgesprongen en het idee om zwanger te zijn is aanvaardbaar.

Zet een kruisje in de juiste kolom: Situatie

Waar

Een tienerzwangerschap is altijd ongepland. Geen enkele jongere kiest toch bewust voor een baby?!

Niet waar x

Argumentatie: De meeste tienerzwangerschappen zijn inderdaad ongepland. Toch is er een beperkt aantal jongeren dat bewust kiest om zwanger te worden.

Een ongeplande zwangerschap is vast en zeker ongewenst.

Argumentatie: Ongeveer 30% van de ongeplande zwangerschappen wordt meteen als gewenst ervaren, ongeveer 37% van de ongeplande zwangerschappen wordt initieel als ongewenst ervaren, maar krijgt tijdens het verloop van de zwangerschap toch een positieve invulling (Buysse et al., 2013).

Eens ongepland, altijd ongepland!

Argumentatie: Een zwangerschap die niet gepland is, kan niet ineens wel gepland worden.

Eens ongewenst, altijd ongewenst!

Argumentatie: Een zwangerschap die initieel ongewenst is, kan toch gewenst worden. Vaak had men in deze situaties gewoon wat tijd nodig om te wennen aan het idee of om de plannen bij te sturen.

Een geplande zwangerschap moet wel een gewenste zwangerschap zijn.

Argumentatie: Gemakkelijkheidhalve kan gezegd worden dat deze stelling doorgaans waar is. Slechts in zeer uitzonderlijke situaties is of wordt een geplande zwangerschap ongewenst, bijvoorbeeld in het geval van een relatiebreuk.

Ouders zien de kinderen waar ze bewust voor kiezen vast liever dan de ‘ongelukjes’.

Argumentatie: Een zwangerschap op vier is ongepland (Buysse et al., 2013). Het merendeel van deze ongeplande zwangerschappen is toch gewenst, of wordt gewenst. Een ‘ongelukje’ wordt dus meestal even graag gezien als een gepland kind.

Een geplande zwangerschap is een zwangerschap waar beide partners bewust voor kozen.

Argumentatie: In een ideale situatie is dit zeker het geval. Helaas komt het ook voor dat er onderling onvoldoende gepraat wordt over de keuze voor een zwangerschap. Heel zelden gebeurt het zelfs dat de vrouw plant om zwanger te worden buiten het medeweten van haar partner of dat een vrouw zich onder druk laat zetten om zwanger te worden.

Wanneer één van beide partners blij is met de zwangerschap, zal de andere partner dit ongetwijfeld ook zijn. Argumentatie: Dit is helaas niet altijd het geval. Vooral wanneer het een ongeplande zwangerschap betreft, komt het voor dat de ene partner blij is met het onverwachte kind en de andere partner niet.

Gevoel voor drama? Thema • bekendmaking zwangerschap • beslissingsproces • keuzemogelijkheden

Werkvorm De leerlingen krijgen een situatieschets over een zwangere tiener. Aan hen om het vervolg voor de verschillende personages uit te schrijven in de vorm van een rollenspel en dit voor de klas te brengen. Groep

Duur

Infoblok

Niveau

Materiaal

Opdracht: Groepjes van minstens 2 of 4 Bespreking: Heel de klas

1 à 2 lesuren

9 10 11

Verdiepend

Bijlage ‘Gevoel voor drama?’: 3 situatieschetsen voorzien van uitleg en suggesties.

Doelstellingen • De leerling krijgt zicht op de gevoelens die gepaard kunnen gaan met de ontdekking van een (on) geplande zwangerschap. Hierbij gaat het zowel over de gevoelens van de betrokken jongeren, als die van hun relationele omgeving. • De leerling wordt uitgedaagd zich in te leven in de situatie van (on)geplande zwangerschap. • De leerling gaat creatief aan de slag. • De leerling leert samenwerken en taken verdelen. • De leerling leert spreken voor publiek. • De leerling oefent in het aangaan van moeilijke gesprekken.

Werkwijze Verdeel de klas in groepjes van ongeveer vier leerlingen (afhankelijk van de situatieschets kan de grootte variëren van twee tot vier leerlingen). Zorg dat er minstens drie en maximum zes groepen zijn. Geef iedere groep een situatieschets uit de bijlage. Als je meer dan drie groepen hebt, wil dit zeggen dat sommige groepen dezelfde situatie krijgen. Vraag de leerlingen hun opdracht grondig te lezen en een toneeltje van een kleine vijf minuten uit te werken aan de hand van de suggesties bij de situatieschets. Bied extra uitleg en ondersteuning waar nodig. Geef de leerlingen voldoende tijd, maar zorg dat er voldoende tijd overblijft om al de groepen aan bod te laten komen. Maak voldoende ruimte vooraan in de klas en laat de groepen één voor één hun stukje opvoeren. Voorzie tussen iedere opvoering een bespreking met de klas: Wat is hun opgevallen? Zouden zij de situatie ook zo aanpakken? Wat hadden de jongeren in het stukje anders kunnen doen?

Variatie Verdeel de klas in groepjes van ongeveer vier leerlingen en geef iedere groep een situatieschets uit de bijlage. Vraag hen het rollenspel uit te werken als huiswerkopdracht. Het verdere verloop van de werkvorm blijft dezelfde.

Suggesties • Deze werkvorm komt het best tot zijn recht wanneer de leerlingen al ingeleid zijn in het thema tienerzwangerschap. • Laat ruimte voor de nodige portie humor en speelsheid. Het kan geen kwaad als de toneelstukjes wat meer ludiek worden aangepakt. Dit wordt immers gecompenseerd door de verdiepende bespreking achteraf. • Kies voor de variatie indien je de leerlingen de kans wil geven om grondiger over de situatie na te denken of wanneer de grootte van de klasgroep het niet toelaat de stukken tijdens de les voor te bereiden.

Een moeilijke keuze... Thema • het beslissingsproces

Werkvorm De leerlingen krijgen een invulfiche die hen uitdaagt om na te denken over hoe een beslissingsproces kan verlopen. Groep

Duur

Infoblok

Niveau

Materiaal

Opdracht: Individueel Bespreking: Hele klas

30 min tot 1 lesuur

Verdiepend

- Bijlage: ‘Een moeilijke keuze’: invulfiche - Bord

Doelstellingen • De leerling wordt uitgedaagd om aan zelfreflectie te doen. • De leerling krijgt zicht op het mogelijke verloop van een beslissingsproces en op de gevoelens die dit met zich mee kan brengen. • De leerling leert praten over zijn/haar emoties en leert respectvol omgaan met de emoties van anderen. • De leerling wordt gestimuleerd om zich in te leven in het (mogelijk) moeilijke beslissingsproces bij een tienerzwangerschap.

Werkwijze Geef de leerling, bij wijze van inleiding, wat meer uitleg over de moeilijke keuze waarmee (sommige) jongeren geconfronteerd worden bij een ongeplande zwangerschap. Gebruik hiervoor de informatie uit infoblok 10. Geef iedere leerling de invulfiche uit de bijlage. Vraag hen om even rustig te worden en goed na te denken over de vragen die op de fiche gesteld worden. Geef hen voldoende tijd om op de vragen te antwoorden. Bespreek de conclusies van de fiches met de klas. Leg de leerlingen ook uit dat het niet de bedoeling is dat ze het over hun eigen moeilijke keuze hebben. Dit creëert veiligheid. Bovendien

is het de bedoeling om abstractie te maken van de concrete situatie en op zoek te gaan naar de gemeenschappelijke elementen in de verhalen van de leerlingen. Maak, indien nodig, een bordschema waarbij de kenmerken van een makkelijke keuze tegenover die van een moeilijke keuze worden geplaatst. Probeer vervolgens te komen tot een aantal concrete handvatten die een houvast kunnen zijn in een moeilijk keuzeproces.

Variaties • Geef de fiche in bijlage mee als huiswerkopdracht. • Om de link met tienerzwangerschap sterker naar voren te brengen, kan je er voor kiezen om deze werkvorm toe te passen op het beslissingsproces bij tienerzwangerschap. Wanneer je met een klas gekomen bent tot een aantal concrete handvatten voor een moeilijk keuzeproces, kan je hen vragen met welke gevoelens jongeren zouden kunnen geconfronteerd worden wanneer ze moeten beslissen over een zwangerschap. Wat zou deze keuze zo moeilijk maken? Pas vervolgens de uit het klasgesprek verkregen handvatten toe op deze situatie.

Suggesties • Voor sommige leerlingen kan het heel moeilijk zijn om zich een moeilijke keuze voor de geest te halen. Loop door de klas en help leerlingen die geen situatie kunnen bedenken vooruit met een aantal richtvragen of suggesties: Was het moeilijk voor jou om te beslissen welke studierichting je ging volgen/naar welke school je zou gaan? Heb je ooit moeten kiezen om een hobby die je graag deed stop te zetten? Heb je ooit getwijfeld of je een relatie zou voortzetten of niet? … Wanneer leerlingen echt nog geen moeilijke keuze hebben moeten maken, help hen dan een hypothetische situatie te bedenken die dicht bij hun leefwereld staat. • Wees alert voor leerlingen die geconfronteerd worden met lastige emoties als gevolg van het terugdenken aan hun moeilijke keuze.

Spreek je uit! Thema • het beslissingsproces

• keuzemogelijkheden bij een ongeplande zwangerschap

Werkvorm De leerlingen krijgen verschillende stellingen aangeboden die te maken hebben met het beslissingsproces en de keuzemogelijkheden bij een ongeplande (tiener)zwangerschap. De leerlingen worden uitgedaagd om hun mening over deze stellingen te formuleren, uit te diepen, te nuanceren of aan te passen. Groep

Duur

Infoblok

Heel de klas

Zelf te bepalen 11

Niveau

Materiaal

Verdiepend

- ‘Spreek je uit!’: blad met stellingen - Groene, witte en rode kaarten - Eventueel PowerPointpresentatie

Doelstellingen • De leerling leert een mening te formuleren over een bepaalde stelling. • De leerling leert een standpunt in te nemen en dit te beargumenteren. • De leerling leert dat de standpunten van anderen kunnen verschillen en hoe hier mee om te gaan. • De leerling wordt geconfronteerd met de ethische dimensie van zwangerschapskeuzes.

Werkwijze Voorzie iedere leerling van een groene, witte en rode kaart. Leg hen de bedoeling uit en maak duidelijke afspraken over het respectvol omgaan met elkaars mening. Lees een stelling naar keuze voor. Geef de leerlingen even bedenktijd en vraag hen, na een afgesproken signaal (vb. klappen in de handen, aftellen, fluitsignaal,…), de juiste kaart in de lucht te steken. Op deze manier kunnen de leerlingen zich minder laten beïnvloeden door de mening van anderen.

De leerlingen die akkoord gaan kiezen de groene kaart, diegenen die niet akkoord gaan een rode. Leerlingen die geen mening hebben over de stelling, of die er zich slechts gedeeltelijk in kunnen vinden, laten de witte kaart zien. Kies een leerling uit iedere categorie om zijn of haar mening toe te lichten. Ook wie een witte kaart in de lucht stak, kan een boeiende mening hebben. Bovendien vermijd je op deze manier dat de witte kaart als ‘gemakkelijkheidsoplossing’ wordt gebruikt. Geef vervolgens de hele klas de gelegenheid om te reageren op/te discussiëren over de meningen die ze hebben gehoord. Ga vervolgens over naar een volgende stelling.

Variaties • Voorzie voldoende ruimte in het lokaal, zodat de leerlingen zich vrij kunnen bewegen. Verdeel de klas in twee kanten. Lees vervolgens een stelling naar keuze voor. Leerlingen die akkoord gaan met de stelling zetten zich aan de ene kant van het lokaal, de anderen aan de andere kant. Diegene die onbeslist zijn, blijven in het midden staan. Bespreek de stellingen zoals hierboven beschreven. Tijdens het bespreken van de stelling kan een leerling van mening veranderen en naar een andere groep gaan. • Voorzie voldoende ruimte in het lokaal. Laat de leerlingen hun stoel nemen en in een kring gaan zitten. Lees vervolgens een stelling naar keuze voor. Wanneer een leerling akkoord gaat met een stelling, schuift hij/zij één plaats naar links op. Wanneer de leerling niet akkoord is, blijft hij/zij zitten. Op deze manier kan het gebeuren dat leerlingen op elkaars schoot terecht komen. Laat de stellingen snel op elkaar volgen. Bevraag achteraf welke stellingen bij de leerlingen zijn blijven hangen en open hierover het gesprek. Deze variant is niet geschikt voor iedereen. Maak een inschatting op basis van jouw kennis van de klasgroep. Sommige leerlingen vinden fysiek contact ongemakkelijk. • Lees een stelling naar keuze voor en vraag welke leerlingen voor en welke tegen zijn. Laat van iedere groep een leerling naar voren komen. Laat de twee leerlingen een tiental minuten discussiëren met elkaar. Als één van de leerlingen vast komt te zitten en geen argumenten meer kent, kan een andere leerling in de discussie ingeschakeld worden. • Lees een stelling naar keuze voor. Verdeel de klasgroep in twee. Bepaal zelf welke groep voor en welke groep tegen de stelling is. Vraag hen in groep een aantal argumenten voor te bereiden. Laat iedere groep vervolgens een afgevaardigde selecteren en laat deze twee leerlingen in discussie gaan met elkaar, ondersteund door hun eigen groep. Op deze manier leren leerlingen zich inleven in een standpunt dat niet noodzakelijk het hunne is.

Suggesties • Maak indien mogelijk een PowerPointpresentatie met de stellingen. Dit maakt het voor sommige leerlingen makkelijker om te volgen. • Besteed net zoveel of zo weinig tijd aan de stellingen als je zelf wil. • Gebruik de stellingen bij wijze van inleiding op het thema zwangerschapskeuzes. Laat in dit geval zoveel mogelijk stellingen aan bod komen en besteed minder tijd aan de discussie. • Gebruik de stellingen om dieper in te gaan op een bepaald thema. Kies dan voor minder stellingen en sta wat langer stil bij de discussie. • Wees aandachtig voor leerlingen die persoonlijke ervaring hebben met de thema’s, cf. opzet lesmap: aandachtspunten

Spreek je uit! Keuzeproces • Het is altijd moeilijk om een keuze te maken als je ongepland zwanger bent. • Beslissen doe je met je hart en niet met je hoofd. • Beslissen doe je best zo snel mogelijk, dan ben je er vanaf! • Wanneer je de keuze laat afhangen van de mening van iemand anders, loopt het steeds verkeerd af.

Abortus • Abortus is hetzelfde als moord. • Abortus moet altijd kunnen. • Omdat abortus toegelaten is, worden veel mensen slordiger in het gebruik van anticonceptie. • Jongens die een meisje zwanger maken en haar dan aan haar lot overlaten zijn de oorzaak van abortus. • Abortus zou enkel mogen als de zwangerschap gevaar oplevert voor de gezondheid of het leven van de moeder. • Abortus zou enkel mogen als beide (ex)partners hiermee akkoord zijn. • Abortus zou enkel mogen als een meisje of vrouw zwanger is als gevolg van een verkrachting. • Abortus zou enkel mogen als het zwangere meisje heel jong is. • Het is zeer goed dat een meisje haar ouders niet hoeft in te lichten over een eventuele abortus. • Na een abortus is alles opgelost: er is geen kind, dus is het probleem van de baan. • Abortus op jonge leeftijd is minder erg dan wanneer je volwassen bent. Je hebt daarna immers nog alle tijd van de wereld om zoveel kinderen te krijgen als je wil. • Voor een meisje is het veel moeilijker om voor een abortus te kiezen, dan voor de jonge papa van dat kind. • Een meisje dat zwanger is doordat ze de pil niet stipt inneemt, heeft evenveel recht om te kiezen voor abortus, als een meisje dat zwanger is na een verkrachting.

Adoptie • Adoptie is een goede keuze. Er zijn genoeg mensen die graag een kind willen adopteren. • Een adoptie is beter dan abortus. • Adoptie zorgt altijd voor problemen bij het kind dat geadopteerd wordt. • Adoptie is een gemakkelijkheidsoplossing voor mensen die niet zelf voor hun kind willen zorgen. • Het vraagt veel moed en kracht om een kind af te staan voor adoptie.

Pleegzorg • Pleegzorg is beter dan adoptie! Het is immers een tijdelijke oplossing en je kan je kind nog zien. • Pleegzorg is het beste van twee werelden: de mama kan haar kindje blijven zien en tegelijk kan ze blijven genieten van haar leventje.

• Als je kiest om je kindje te houden ben je zelf verantwoordelijk. Hulp van een pleeggezin is een teken van zwakte.

Ouderschap • Als je beslist je kindje te houden, moet je trouwen / samen blijven met de papa van het kindje. • Als je je kindje houdt, is je leven voorbij. • Je kindje houden is de enige manier om het te tonen dat je het graag ziet. • Als je zwanger bent moet je de gevolgen daarvan zelf dragen. Je moet het kindje houden en er zelf voor zorgen!

Presenteren, dat kan je leren! Thema • de keuzemogelijkheden bij een ongeplande zwangerschap: abortus, pleegzorg en adoptie

Werkvorm De leerlingen maken in groep een presentatie over het thema abortus, pleegzorg of adoptie. Ze stellen deze vervolgens voor aan de rest van de klas. Groep

Duur

Infoblok

Opdracht: 3 groepen Bespreking: Heel de klas

1lesuur 11.1 (inclusief 11.3 voorbereiding 11.4 presentatie)

Niveau

Materiaal

Verdiepend

- Bijlage ‘Presenteren, kan je leren!’: De informatie uit infoblok 11 (11.1, 11.3 en 11.4) in handig formaat voor de leerlingen. - Presentatiemateriaal - 3 computers + internet

Doelstellingen • De leerling gaat zelf op zoek naar informatie en leert zodoende kritisch omgaan met bronnenmateriaal. • De leerling krijgt inzicht in een gestructureerde manier van nadenken, informatie verzamelen, verwerken en delen. • De leerling leert samenwerken en taken verdelen. • De leerling leert spreken voor publiek. • De leerling leert een presentatie opstellen (al dan niet met de computer). • De leerling verdiept zich in de keuzemogelijkheden bij een ongeplande zwangerschap.

Werkwijze Verdeel de klas in drie groepen en wijs aan iedere groep een keuzemogelijkheid bij ongeplande zwangerschap toe, meer bepaald abortus, pleegzorg of adoptie. Vraag hen om op het internet op zoek te gaan naar informatie over hun thema. Laat hen zowel op zoek gaan naar theoretische en praktische informatie, als naar getuigenissen en verhalen van vrouwen of koppels die deze keuze gemaakt hebben.

Laat hen deze informatie verwerken in een presentatie. In deze voorstelling kunnen volgende vragen aan bod komen: Wat houdt de keuze in?, Wat is het wettelijke kader?, Zijn er verschillende vormen?, Zijn er kosten verbonden aan de keuze?, Wat zijn de voor – en nadelen?, Hoe beleven vrouwen of koppels deze keuze (zowel positief als negatief)?, Hoe denken de leerlingen er zelf over?, Waar (in de buurt) kunnen vrouwen terecht voor deze keuze?, … Vraag de leerlingen om hun presentatie te brengen. Geef de rest van de klas de kans om vragen te stellen. Geef het groepje dat de presentatie geeft de kans om zelf te antwoorden, maar spring bij of vul aan waar nodig.

Variaties • Verdeel de klas in drie groepen en wijs aan iedere groep een keuzemogelijkheid bij ongeplande zwangerschap toe, meer bepaald abortus, pleegzorg of adoptie. Vraag hen om de presentatie te maken als huiswerkopdracht. Kies voor deze optie als je een meer uitgebreide, diepgaande presentatie wil. • Verdeel de klas in drie groepen en geef aan iedere groep een keuzemogelijkheid uit de bijlage. Vraag hen om op basis van deze informatie (en de richtvragen) een korte presentatie te maken voor de rest van de klas. Geef de klas na de presentatie de kans om vragen te stellen die je zelf beantwoordt.

Suggesties • Zet de leerlingen indien nodig op weg door hen een aantal betrouwbare websites aan te reiken (cf. Extra informatie). Wees alert voor informatie die niet neutraal is. • Kies de werkwijze die het meest aansluit bij het niveau van de klasgroep. Maak eventueel een combinatie van de standaard werkvorm en de variatie. Zo kunnen de leerlingen bijvoorbeeld de richtvragen gebruiken bij het zelf op zoek gaan naar informatie of kan de aangereikte informatie als basis gebruikt worden voor hun verdere opzoekwerk. • Verdeel grote klassen in zes groepen. Laat twee groepen rond hetzelfde thema werken.

Beeld je eens in... Thema • keuzemogelijkheden bij een ongeplande zwangerschap - ouderschap • rolconflict adolescent - ouderschap

Werkvorm De leerlingen wordt gevraagd zich in te leven in de niet vanzelfsprekende combinatie van tiener en tegelijkertijd ook mama of papa zijn. Groep

Duur

Infoblok

Niveau

Materiaal

Heel de klas

15 min (inclusief bespreking)

8 12

Inleidend

Geen extra materiaal nodig

Werkwijze Vraag de leerlingen om stil te worden en eventueel de ogen te sluiten. Vraag hen te denken aan hun huidige leven: ze zitten op school, hebben vrienden en hobby’s, gaan uit, hun ouders zorgen voor al hun praktische noden, … Wat is er typisch aan jong zijn? Wat vinden ze fijn aan deze manier van leven? Wat zijn de nadelen? Vraag hen zich vervolgens in te beelden dat zij op dit moment mama of papa worden: ze zijn verantwoordelijk voor hun kindje, moeten ’s nachts opstaan om voeding te geven, moeten hun ritme aanpassen aan dat van de baby, spelen kinderspelletjes,… Wat wordt er van een goede mama of papa verwacht? Hoe zou dat voor hen zijn? Hoe zouden ze zich hierbij voelen? Vraag hen tot slot om deze twee beelden naast elkaar te zetten. Wat zou er mogelijk zijn? Zouden ze hun leven zoals het er nu uitziet kunnen combineren met een baby? Zouden ze nog naar school kunnen gaan? Wie zou hen helpen en/of steunen? Wie zou hen veroordelen?

Rond de inleefoefening af en hou een korte, klassikale bespreking. Leg de focus op datgene wat er aan hun leven als tiener zou veranderen als ze mama of papa zouden zijn.

Suggesties Maak tijdens de bespreking een bordschema waarbij je de kenmerken van het leven als tiener tegenover die van het leven als ouder zet.

Jonge ouders in beeld Thema • keuzemogelijkheden bij een ongeplande zwangerschap: ouderschap • rolconflict adolescent - ouderschap

Werkvorm De leerlingen krijgen een filmfragment te zien dat een realistisch beeld schept van het jonge ouderschap en de veranderingen die dat met zich meebrengt. Groep

Duur

Infoblok

Niveau

Materiaal

Heel de klas

20 à 30 minuten (inclusief bespreking)

3 8 11.2 12 13

Inleidend

- Internet - Computer - Projectiemateriaal

Doelstellingen • De leerling maakt kennis met/krijgt inzicht in het thema tienerzwangerschap op een niet persoonsgebonden, veilige manier. • De leerling wordt uitgedaagd zich in te leven in de situatie van jong ouderschap. • De leerling krijgt een genuanceerd en realistisch beeld van het jonge ouderschap. • De leerling leert zijn eigen mening formuleren en uiten. • De leerling leert luisteren naar de mening van anderen.

Werkwijze Bekijk samen met de leerlingen een van de filmfragmenten. Vraag hen op voorhand goed op te letten op datgene wat veranderd is (zowel in positieve als in negatieve zin) in het leven van de jonge ouders. Vraag de leerlingen eventueel ook uitspraken die hen opvallen of verwonderen op te schrijven, dit verhoogt de concentratie. Geef de leerlingen na het bekijken van het fragment de kans om te delen wat hen is opgevallen. Probeer de veranderingen die de leerlingen zijn opgevallen te groeperen in thema’s (vb. school, vrije tijd, uitgaan, werken, meningen van andere mensen, vrienden, houding ten opzichte van mama of papa zijn, …).

Variaties • Tienermoeders: Straffe story’s: Laura is tienermoeder: http://www.youtube.com/watch?v=U7ir1j9LlNQ Poppen die huilen (korte versie): http://www.youtube.com/watch?v=iKFSO6XjkQ0 Poppen die huilen (lange versie): http://www.youtube.com/watch?v=18sJIvk2ZW0 • Tienervaders: Deel 1: www.youtube.com/watch?v=lSYsKfW8tpo Deel 2: www.youtube.com/watch?v=1bmvx89eGsM

Suggesties • Indien het voor de leerlingen moeilijk is om zich gedurende langere tijd te concentreren, kan het zinvol zijn om het filmfragment te stoppen wanneer je iets hoort dat je graag zou willen bespreken met de klas. Ga het gesprek meteen aan, of vraag de leerlingen zich dit fragment te herinneren voor later. • De thema’s die naar voren komen in het klasgesprek, kunnen gebruikt worden als aanknopingspunt in eventuele volgende, meer verdiepende lessen.

Een doorsnee dag? Thema • keuzemogelijkheden bij een ongeplande zwangerschap - ouderschap • rolconflict adolescent - ouderschap

Werkvorm De leerlingen staan expliciet stil bij de dagindeling van een jonge ouder. Op deze manier leven ze zich in de niet vanzelfsprekende combinatie in van tiener en mama of papa zijn. Groep

Duur

Infoblok

Opdracht: 4 groepen Bespreking: Heel de klas

30 min 8 (inclusief 11.2 nabespreking) 12 13

Niveau

Materiaal

Verdiepend

- Bijlage ‘Een doorsnee dag?’: Invulfiche - Bord en krijt

Doelstellingen • De leerling wordt uitgedaagd zich in te leven in de situatie van jong ouderschap. • De leerling krijgt voeling met de niet vanzelfsprekende combinatie van tiener en tegelijkertijd mama of papa zijn. • De leerling denkt kritisch na over traditionele rolpatronen. • De leerling krijgt zicht op wat er komt kijken bij de verzorging en opvoeding van een baby.

Werkwijze Verdeel de klas in vier groepen. Maak indien mogelijk twee groepen met enkel meisjes en twee groepen met enkel jongens. Geef iedere groep de invulfiche uit de bijlage. Vertel over de vier personages: • Lien en Rob zijn twee doorsnee pubers in het middelbaar onderwijs. Ze zijn al een tijdje samen en hebben beiden heel wat hobby’s. Iedere zaterdagvoormiddag werken ze in een bakkerij om wat geld bij te verdienen. • Noor en Michiel zijn eveneens twee jongeren uit het middelbaar onderwijs. Drie-en-een-halve maand geleden werden zij de trotse ouders van baby Milan en verhuisden ze samen naar een klein appartementje. Ze blijven beiden naar school gaan, maar werken ook iedere zaterdag. Met de financiële ondersteuning van hun ouders en het kindergeld komen ze immers niet rond.

Wijs aan iedere groep een perspectief toe (Lien en Noor aan de meisjes, Rob en Michiel aan de jongens) en vraag hen de bijhorende kolom in de tabel in te vullen: hoe denkt de groep dat een doorsnee dag van deze jongeren eruit ziet? Leg vervolgens de resultaten van de verschillende groepen samen. Maak één grote tabel op het bord waarin de vier personages samenkomen: Lien

Rob

Noor

Michiel

7 uur: de wekker gaat...

...

8 uur: vertrekken naar school...

...

Bespreek de tabel. Focus daarbij vooral op de verschillen (tussen Lien en Rob, tussen Noor en Michiel, tussen de twee koppels, tussen Lien en Noor, tussen Rob en Michiel) en op hoe de leerlingen deze verschillen beleven/interpreteren. Wat zijn de verschillen tussen het leven van een doorsnee tiener en het leven van een jonge ouder? Heeft het geslacht van de jongere hier een invloed op? Heb daarnaast ook aandacht voor de noden van een baby of jong kind. Hebben de jongeren dit juist ingeschat?

Variaties Verdeel de klas in vier groepen. Maak indien mogelijk twee groepen met enkel meisjes en twee groepen met enkel jongens. Wijs aan iedere groep een perspectief toe. Geef Lien of Noor aan de jongens en Rob of Michiel aan de meisjes. De principes en de werkwijze blijven ongewijzigd, maar besteed in het klasgesprek meer aandacht aan de veronderstellingen die de jongeren maken over het leven van iemand van het andere geslacht.

Suggestie Voor sommige leerlingen kan het moeilijk zijn om zich een realistisch beeld te vormen over wat er allemaal komt kijken bij de opvoeding of verzorging van een kind. Je kan dit als leerkracht verhelderen in het klasgesprek achteraf. Je kan er evenwel ook voor kiezen om voorafgaand de noden van een baby te overlopen.

Een doorsnee dag? - Invulfiche Lien (17 jaar) Rob (17 jaar)

Noor (17 jaar) Michiel (17 jaar) Ouders van Milan (3,5 maand) - Opstaan, douchen, aankleden, spullen pakken, eten, huiswerk nakijken - Kind uit bed, wassen, aankleden, voeden, in het park zetten... - kind naar de onthaalmoeder of kribbe brengen - verplaatsing naar school met fiets, bus of auto - Langs de onthaalmoeder of kribbe, met je kind bezig zijn, eten geven, dutje laten doen... eten maken, eten, afruimen, afwassen, huis opruimen

7 uur: de wekker gaat…

Opstaan, douchen, aankleden, spullen pakken, eten, huiswerk nakijken…

8 uur: vertrekken naar school…

Verplaatsing naar school met fiets, bus of auto...

16u: de school is gedaan

Ontspannen (tv-kijken, sporten, surfen op het internet, chatten,…), huiswerk maken, helpen in huishouden... Aanschuiven aan tafel, eten, helpen met afruimen en afwassen, verder huiswerk maken... Tijd voor je vrienden en hobby’s… - kindje een badje geven, eten geven, in bed stoppen, spullen klaarleggen voor de volgende dag - huiswerk maken, tijd voor ontspanning - Voormiddag: - Voormiddag: Studentenjob Opstaan, je kind en jezelf verzorgen, - Namiddag: oppas regelen, kind wegbrengen, werken Huiswerk en ontspanning - Namiddag: - Avond: Werken Activiteit met vrienden - Avond: kind ophalen, eten geven, verzorgen, naar bed, eventueel tijd voor ontspanning Rustdag Ochtendritueel idem Kind bezig houden, dutje laten doen, zorgen voor het huishouden, eten maken voor zichzelf en baby, eten geven, zelf eten, afruimen, afwassen, met kindje bezig zijn, dutje laten doen, tijd voor ontspanning, eten geven, enzovoort.

18u: tijd om te eten 20 u:

Zaterdag:

Zondag:

Voor(?)oordelen Thema • keuzemogelijkheden bij een ongeplande zwangerschap - ouderschap

Werkvorm Tienerouders hebben vaak af te rekenen met heel wat vooroordelen. Deze zijn uiteraard niet altijd terecht of juist. De leerlingen worden uitgedaagd om na te denken over hun eigen vooroordelen en deze kritisch onder de loep te nemen. Groep

Duur

Infoblok

Niveau

Materiaal

Start: Heel de klas Opdracht: - groepjes van 3 à 4 leerlingen - individueel (variant) Bespreking: Heel de klas

30 min tot 1uur (afhankelijk van het opzet)

3 5 7 8 11.2 12

Verdiepend

- Bord en krijt - Artikels over het thema tienerzwangerschap of jong ouderschap (te verzamelen door de leerlingen als huiswerkopdracht).

Doelstellingen • De leerling wordt uitgedaagd zich in te leven in de situatie van jong ouderschap. • De leerling wordt geconfronteerd met de vooroordelen die bestaan rond jong ouderschap. • De leerling gaat zelf op zoek naar informatie en leert zodoende kritisch omgaan met bronnenmateriaal. • De leerling wordt uitgedaagd om aan zelfreflectie te doen. • De leerling leert zijn eigen mening formuleren en uiten. • De leerling leert luisteren naar de mening van anderen.

Werkwijze Geef de leerlingen als huiswerkopdracht mee om artikels uit tijdschriften, kranten of van het internet te verzamelen over de thema’s tienerzwangerschap en jong ouderschap. Vraag hen deze mee te brengen naar de les.

Begin de les met een inleiding over vooroordelen en de impact hiervan. Kaart aan dat heel wat jonge ouders geconfronteerd worden met vooroordelen, die uiteraard niet altijd terecht of juist zijn. Nochtans hebben deze vooroordelen een heus effect op het zelfvertrouwen, de gemoedstoestand en de beslissingen van deze jongeren. Probeer de leerlingen duidelijk te maken dat sommige jonge ouders hierdoor de neiging kunnen hebben om zich extra te gaan bewijzen, en dat het voor anderen demotiverend kan werken. Laat de leerlingen brainstormen over vooroordelen die zij kennen rond tienerzwangerschap of jong ouderschap. Als de leerlingen er weinig kunnen bedenken, geef dan zelf input. Noteer de vooroordelen op het bord. Verdeel de klas in groepjes van drie of vier leerlingen. Wijs ieder groepje een vooroordeel van op het bord toe. Vraag de leerlingen binnen hun groepjes te discussiëren over dit vooroordeel: hoe denken ze er zelf over? Wie is ermee akkoord en wie niet? Waarom? Laat hen vervolgens op zoek gaan in de artikels die ze zelf hebben meegebracht. Vinden ze daarin informatie die het vooroordeel bevestigt of juist tegenspreekt? Vraag de groepjes een klein verslag te maken van hun bevindingen en uiteindelijke conclusie. Laat een leerling uit het groepje dit terugkoppelen naar de klas. Leg de belangrijkste bevindingen van de klas samen.

Variaties • Begin de les met een inleiding over vooroordelen en de impact hiervan. Laat de leerlingen vervolgens brainstormen over vooroordelen die zij kennen rond tienerzwangerschap of jong ouderschap. Laat iedere leerling een vooroordeel kiezen dat hen het meest aanspreekt. Vraag hen om hierover een verhandeling te schrijven (als huiswerkopdracht). Voorzie achteraf eventueel een terugkoppeling naar de klasgroep van de belangrijkste conclusies uit de verhandelingen. • Werk met filmfragmenten of getuigenissen in plaats van met artikels (cf. extra informatie: boeken; extra informatie: documentaires en filmfragmenten). Het principe en de werkwijze van de werkvorm blijft verder dezelfde.

Suggesties • Voorzie zelf een aantal artikels voor het geval dat de leerlingen onvoldoende informatie meebrengen of hun informatie niet geschikt is voor de opdracht. • Indien je eerder werkte met de werkvorm ‘Mindmap’, kan je de vooroordelen gebruiken die daarin aan bod kwamen (indien van toepassing). • Ondersteun de leerlingen door de structuur van de discussie in de groepjes op het bord te schrijven: Wat is jullie eigen mening? Welke informatie bevestigt het vooroordeel? Welke informatie ontkracht het vooroordeel? Wat is jullie conclusie?

Voor(?)oordelen Tienerouders zijn marginaal! Meisjes die zwanger worden, zijn vast dom. Slik gewoon de pil?! Tienerouders blijven nooit samen. Jongens laten hun zwangere vriendin altijd in de steek. De kinderen van jonge ouders gaan een trieste toekomst tegemoet! Kinderen van tienerouders worden zelf ook tienerouders. Tienermoeders maken nooit hun school af. Een tienerzwangerschap is altijd ongepland. Jonge ouders gaan liever uit dan voor hun baby te zorgen. En hun ouders draaien er voor op. Jonge ouders kunnen niet opvoeden, ze zijn zelf mis opgevoed! Tienerouders lopen een grotere kans om in armoede terecht te komen. Tienerouders profiteren van de maatschappij.

Knippen en plakken Thema • keuzemogelijkheden bij een ongeplande zwangerschap - ouderschap

Werkvorm De leerlingen maken een collage over hoe het jonge ouderschap het leven van een tiener verandert op vlak van relaties, studies, vrienden, geld, thuissituatie,... Groep

Duur

Opdracht: Twee lesuren Groepen van 3 à 4 leerlingen Bespreking: Heel de klas

Infoblok

Niveau

Materiaal

3 5 11 12 13 14

Verdiepend

- A3 papier - Schaar - Lijm - Tijdschriften, kranten, foto’s - Bord en krijt

Doelstellingen • De leerling wordt uitgedaagd zich in te leven in de situatie van jong ouderschap. • De leerling krijgt een genuanceerd en realistisch beeld van de mogelijke gevolgen van het jonge ouderschap op het leven van een tiener. • De leerling leert zijn eigen mening formuleren en uiten. • De leerling leert luisteren naar de mening van anderen. • De leerling gaat creatief aan de slag. • De leerling leert samenwerken en taken verdelen. • De leerling leert tekst en beeldmateriaal efficiënt verwerken.

Werkwijze Geef de leerlingen als huiswerkopdracht mee om zoveel mogelijk kranten, tijdschriften, foto’s, artikels,… te verzamelen. Leg hen uit dat ze tijdens de volgende les een collage zullen moeten maken over hoe het jonge ouderschap het leven van een tiener verandert op alle mogelijke vlakken. Op deze manier kunnen de leerlingen hier rekening mee houden tijdens het verzamelen van de informatie. Vraag hen om een schaar en lijm mee te brengen, indien je hier niet zelf voor kan zorgen. Verdeel de klas in groepjes van drie à vier leerlingen. Geef ieder groepje een A3-papier en voorzie

voldoende plaats zodat ze rustig kunnen werken. Voorzie zelf ook scharen, lijm, kranten en tijdschriften. Vraag de leerlingen een collage te maken die volgens hen de gevolgen in beeld brengt van het mama of papa worden op jonge leeftijd. Vraag hen om hierbij zowel aandacht te hebben voor de positieve als voor de negatieve gevolgen. Geef de leerlingen de rest van het lesuur om deze collage te maken. Voorzie ondersteuning waar nodig. Hang de collages het eerst volgende lesuur op in de klas. Vraag de groepjes elk om de beurt bij hun collage te gaan staan en te vertellen hoe zij hun collage hebben opgevat: Wat wordt er uitgebeeld? Bij welke gevolgen zijn ze het meest blijven stilstaan? Waarom? Wat vinden ze positief? Wat vinden ze negatief? Noteer telkens de belangrijkste bevinding per collage op het bord. Probeer de mogelijke gevolgen te groeperen zodat er subthema’s ontstaan. Mogelijke categorieën zijn: relatie met partner, relatie met vrienden, relatie met ouders, reacties van de omgeving, studies, werk, vrije tijd, financiële situatie, ... Overloop tezamen met de leerlingen het schema dat aldus ontstaat, nadat het laatste groepje aan bod is gekomen.

Variatie Indien je over een computerlokaal beschikt, kan je aan de leerlingen vragen om een Prezipresentatie te maken. Prezi is een (gedeeltelijk gratis) online presentatieprogramma dat de leerlingen in staat stelt om erg visueel aantrekkelijke presentaties te maken. Meer uitleg over het gebruik van Prezi vind je hier: http://educatie.ugent.be/elogebruik/index.php/leermiddelen-maken/prezi of hier: http://prezi.com/ Ongeacht de keuze voor Prezi of een collage, blijft de opdracht hetzelfde: breng de gevolgen van ouder worden op jonge leeftijd in beeld.

Suggesties • Deze werkvorm is zeer geschikt ter afronding van het thema tienerzwangerschap. Wanneer het op deze manier gebruikt wordt, besteed in het klasgesprek dan ook aandacht aan hoe de leerlingen de lessen over dit thema hebben ervaren: Wat hebben ze bijgeleerd? Wat gaat hen het meest bijblijven? Is hun kijk op tienerzwangerschap en jong ouderschap veranderd gedurende de lessenreeks. • Indien er in een eerdere les gewerkt werd met een mindmap, kan je deze er bijhalen en vergelijken met het schema op het bord. Zijn er gelijkenissen of verschillen? Is er een evolutie in wat de leerlingen weten over het thema? Is hun kijk op tienerzwangerschap en jong ouderschap veranderd gedurende de lessenreeks? • Voor sommige leerlingen kan het een hulp zijn bij het opstellen van de collage of presentatie, om reeds vooraf de verschillende categorieën te overlopen.

S.O.S!? Thema • het zorgnetwerk

Werkvorm De leerlingen gaan op het internet op zoek naar relevante informatie van hulpverleningsorganisaties die zich (vooral) richten op jongeren. Groep

Duur

Infoblok

Niveau

Materiaal

Opdracht: Per twee Terugkoppeling: Heel de klas

Eén lesuur

Verdiepend

- Bijlage S.O.S!?: invulfiche - Computers met internet - Bord en krijt

Doelstellingen • De leerlingen leren het hulpverleningslandschap in Vlaanderen kennen. • De leerling gaat zelf op zoek naar informatie en leert zodoende kritisch omgaan met bronnenmateriaal. • De leerling ontwikkelt zoekstrategieën op het internet. • De leerling herleidt een veelheid aan informatie tot een kernboodschap.

Werkwijze Vraag de leerlingen een partner te zoeken. Indien je geen even aantal leerlingen in de klas hebt, maak dan één groepje van drie. Geef ieder koppel een invulfiche uit de bijlage en wijs hen één van de onderstaande hulpverleningsorganisaties toe: • Fara, luister – en informatiepunt rond zwangerschapskeuzes • CLB, centrum voor leerlingenbegeleiding • JAC, Jongerenadviescentrum • CAW, Centrum Algemeen Welzijn • Kind en Gezin • Awel

• OCMW, Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn • Opvoedingstelefoon • Dienst pleegzorg • Adoptiedienst • Abortuscentrum • CKG, Centrum voor Kinderzorg en Gezinsondersteuning • CIG, Centrum Integrale Gezinszorg Vraag hen om voor hun organisatie op het internet op zoek te gaan naar wat deze organisatie doet en welk (specifiek) aanbod de organisatie heeft voor zwangere tieners of jonge ouders. Vraag hen tot slot ook om de contactgegevens op te zoeken van de dichtstbijzijnde afdeling van hun organisatie. Geef de leerlingen een twintigtal minuten om deze informatie op te zoeken. Vraag hen vervolgens om het resultaat van hun zoektocht mee te delen met de rest van de klas.

Variatie Geef deze werkvorm mee als (individuele) huiswerkopdracht.

Suggesties • Bundel de informatie die de leerlingen hebben opgezocht in één gemeenschappelijk document dat je hen bezorgt. Op deze manier hebben de leerlingen hun eigen sociale kaart. • Zet de leerlingen op weg door hen de website van hun organisatie mee te delen.

S.O.S!? - Verbetersleutel

Organisatie

Aanbod

Begeleiding van (jonge) vrouwen, luisteren informatie- koppels en hun punt rond zwangeromgeving die tijdens schapskeuzes hun zwangerschap met een moeilijke beslissing geconfronteerd worden. FARA

Iedere leerling kan steeds met al zijn Centrum voor vragen en zorgen leerlingenbegeleiding aankloppen bij het CLB. CLB

CAW Centrum Algemeen Welzijn

Vier hoofdgebieden: - leerproblemen - studiekeuze - persoonlijke problemen - medische opvolging Idem JAC maar voor volwassenen Indien er geen JAC in de buurt is, kunnen jongeren in het CAW terecht.

Aanbod voor een zwangere tiener of een jonge ouder

Adres en contactgegevens van de organisatie in jouw buurt Hulp bij het www.faranet.be beslissingsproces; 016/38.69.50 informatie; advies; vragen@faranet.be ondersteuning; opzetten Geldenaaksebaan 277 van begeleiding. 3001 Heverlee Via: website, mail, telefoon, chat, gesprekken en vrijetijdsaanbod (i.s.m. vzw Lejo) Hulp bij het www.ond. beslissingsproces; vlaanderen.be/clb/ informatie; advies; ondersteuning; opzetten van begeleiding; doorverwijzing naar relevante organisaties.

www.caw.be mail, chat, telefoon, gesprek

JAC jongerenadviescentrum

Kind en Gezin

Awel

Jongeren onder de 25 jaar kunnen in het JAC terecht met iedere vraag. Een medewerker gaat dan samen met hem of haar op zoek naar een antwoord. Thema’s: je goed voelen, vrienden en familie, wonen, gezondheid, administratie en geld, school en vrije tijd, relatie en seks, juridische vragen, de wereld rondom jou Kind en gezin is een organisatie die actief wil bijdragen aan het welzijn van jonge kinderen. Ze doen dit door het verstrekken van informatie en het verlenen van diensten: preventieve gezinsondersteuning, kinderopvang, adoptie. Alle gezinnen met kinderen tot 3 jaar kunnen met hun vragen over verzorging, voeding, veiligheid, opvoeding, gezondheid en ontwikkeling terecht bij Kind en Gezin. Awel luistert naar alle kinderen en jongeren met een vraag, een verhaal en/ of een probleem. Ze kunnen Awel volledig anoniem contacteren.

Een zwangere tiener www.jac.be kan bij het JAC terecht voor informatie, hulp mail, chat, telefoon, bij het beslissingsproces gesprek of nuttige adressen. In het JAC kan er ook een meer langdurige begeleiding opgestart worden om de jongere te helpen bij alle psychologische, praktische, administratieve en financiële aspecten van het jonge ouderschap.

Zwangere tieners en jonge ouders kunnen voor heel wat informatie over zwangerschap en opvoeding terecht op de website van Kind en Gezin. In de grote steden kunnen zij ook terecht bij de prenatale steunpunten.

www.kindengezin.be

Zwangere tieners en jonge ouders kunnen bij Awel hun verhaal kwijt. Ze kunnen er ook informatie en nuttige adressen krijgen.

www.awel.be brievenbus@awel.be 102 telefoon, mail, chat, forum

De taak van het OCMW is om Openbaar Centrum ervoor te zorgen voor Maatschappelijk dat aan ieders recht Welzijn op kwaliteitsvolle huisvesting, goede gezondheidszorgen en voldoende middelen wordt voldaan. Het OCMW heeft ook verschillende zorgcentra zoals jeugdinstellingen, thuiszorgdiensten, dienstencentra,… Opvoedingstelefoon Ouders met problemen of vragen over de opvoeding van hun kind kunnen bij de opvoedingstelefoon terecht. De hulpverleners luisteren, adviseren, ondersteunen en informeren. Telefoneren kan anoniem. Dienst pleegzorg Diensten voor pleegzorg bieden professionele ondersteuning aan iedereen die betrokken is bij pleegzorg en dit in iedere fase. OCMW

Adoptiedienst

Zwangere tieners en jonge ouders kunnen bij het OCMW terecht in geval van problemen met inkomen en huisvesting.

Enkel regionale websites.

Idem aanbod

078/15.00.10 www.groeimee.be/ opvoedingslijn

Een zwangere tiener of jonge ouder kan bij de dienst pleegzorg terecht voor informatie over pleegzorg en voor begeleiding voor, tijdens en na de beslissing. Diensten voor adoptie Een zwangere tiener bieden professionele of jonge ouder kan ondersteuning aan bij de adoptiedienst alle betrokkenen terecht voor informatie voor, tijdens en na de en voor begeleiding adoptie. Zij zijn tevens voor, tijdens en na de verantwoordelijk beslissing om een kind voor het screenen af te staan ter adoptie. van kandidaatadoptieouders.

www.pleegzorg vlaanderen.be voor regionale adressen

www.kindengezin. be/adoptie/ adopteren/ binnenlandseadoptie/adressen/ voor regionale adressen

Abortuscentrum

CKG Centrum voor Kinderzorg en Gezinsondersteuning

CIG Centrum Integrale Gezinszorg.

Zwangere vrouwen die een abortus overwegen kunnen in een abortuscentrum terecht voor meer informatie, hulp bij de beslissing, het uitvoeren van de abortus en nazorg. Gezinnen met kinderen tussen de 0 en de 12 jaar kunnen bij het CKG terecht bij opvoedingsproblemen. Het CKG doet begeleiding aan huis, ambulante begeleiding of residentiële opvang. De CIG’s bieden hulp aan gezinnen en gezinsleden met ernstige opvoedingsproblemen. Ze bieden een intensieve, residentiële begeleiding die aandacht heeft voor alle aspecten van opvoeding en zelfstandig wonen.

Idem

www.abortus.be www.centrum durmelaan.be www.labyrint-zna.be

Idem

www.ckg.be

De CIG’s hebben een specifiek aanbod voor de begeleiding van tienerouders.

www4wvg. vlaanderen.be/wvg/ welzijnen samenleving/ gezinszorg/ Paginas/inhoud.aspx Voor informatie en regionale adressen

Teen mom – International Thema • tienerzwangerschap - internationaal

Werkvorm De leerlingen krijgen een filmfragment te zien dat hen confronteert met de verschillen tussen een tienerzwangerschap in het Westen en een tienerzwangerschap in een ontwikkelingsland. Groep

Duur

Opdracht: 30 min. Twee groepen Terugkoppeling: Heel de klas

Infoblok

Niveau

Materiaal

1 2 3

Verdiepend

- Internet: www.youtube.com/ watch?v=U2ovQ0ZWZNE - Computer - Projectiemateriaal

Doelstellingen • De leerling maakt kennis met/krijgt inzicht in het thema tienerzwangerschap in de internationale context. • De leerling wordt uitgedaagd zich in te leven in de situatie van een tienerzwangerschap (in een ontwikkelingsland). • De leerling wordt uitgedaagd om aan zelfreflectie te doen. • De leerling leert zich te verhouden tot/na te denken over een sociale problematiek. • De leerling gaat creatief aan de slag. (variatie) • De leerling leert samenwerken en taken verdelen. (variatie) • De leerling leert spreken in het openbaar. (variatie)

Werkwijze Verdeel de klas in twee groepen (bijvoorbeeld de linkerkant en de rechterkant). Vraag aan de ene groep om zich tijdens het filmfragment te concentreren op de tienermoeder uit Nederland. Vraag aan de andere groep om extra goed te luisteren naar wat er verteld wordt over de tienermoeders in Somaliland. Eventueel kunnen de leerlingen belangrijke informatie noteren. Breng na het filmfragment een klasgesprek op gang door de leerlingen van beide groepen een aantal

richtvragen te stellen: • Wat zijn de medische risico’s die verbonden zijn aan tienerzwangerschap? • Hoe is de opvolging van de zwangerschap geregeld? • Waarom worden jonge meisjes zwanger? • Welke steun kunnen zwangere meisjes verwachten van hun onmiddellijke omgeving? Van de maatschappij? • Hoe ziet de situatie na de geboorte er uit? • Zijn er mogelijkheden tot abortus? • … Maak een tabel op het bord waar je aan de ene kant de situatie in Nederland noteert en aan de andere kant de situatie in Somaliland. Bespreek vervolgens de tabel: Wat denken leerlingen wanneer ze deze vergelijking zien? Hoe voelen ze zich daarbij? Wat zouden mogelijke oplossingen kunnen zijn?

Variatie Laat de hele klas naar dit filmfragment kijken. Vraag hen om de (voor hun) meest opvallende informatie over tienermoeders in Somaliland te noteren. Bespreek na het filmfragment met de hele klas de positie van jonge moeders in ontwikkelingslanden. Schrijf de belangrijkste bevindingen op het bord. Verdeel de klas vervolgens in groepjes van vier à vijf leerlingen. Geef hen de opdracht om op basis van de informatie op het bord een sensibiliseringscampagne op poten te zetten: Hoe zouden ze hun medeleerlingen bewust willen/kunnen maken van deze internationale situatie? Geef hen de vrijheid om deze opdracht in te vullen zoals ze dit zelf willen: een videoclip, een toneelstuk, een lied, een poster,… Geef hen de tijd om deze campagne uit te werken in de klas, of geef dit mee als huiswerkopdracht. Voorzie in ieder geval voldoende tijd zodat de leerlingen hun campagne kunnen voorbrengen.

Suggesties • Indien het voor de leerlingen moeilijk is om zich gedurende langere tijd te concentreren, kan het zinvol zijn om het filmfragment te stoppen wanneer je iets hoort waarvan je wil dat de leerlingen het onthouden. Schrijf dit dan meteen op het bord. • Indien je kiest voor de variatie, kan het zinvol zijn om de leerlingen een breder platform te geven om hun campagne voor te stellen (vb. aan andere klassen, aan de leerkrachten, …). • OPGELET: Dit filmfragment kan bij sommige leerlingen een stevige indruk nalaten. Zorg ervoor dat je het eerst zelf bekijkt en inschat of jouw klas hier klaar voor is. Voorzie achteraf de ruimte voor een nabespreking.

100

‘The Situation’: Noor & William Noor en William zijn al zes maanden een koppel. Het gaat heel goed tussen hen. Ook al zijn ze nog maar 17 en 18 jaar, toch hebben ze het gevoel dat ze voor altijd zullen samen blijven. William is bijna afgestudeerd en kan meteen daarna in het bedrijf van zijn vader beginnen werken. Zijn toekomst ziet er goed uit. Hij ziet graag kindjes en vindt het fijn om met de kinderen van zijn zus te spelen. Noor zit in haar laatste jaar verzorging en heeft altijd al jong kinderen gewild. Met William ziet ze dat helemaal zitten. Binnenkort is ze afgestudeerd en denkt ze snel een job te zullen vinden als kinderverzorgster. Dat doet ze het liefst: met kleine kindjes werken. Sinds enkele maanden is Noor gestopt met het nemen van de pil. Waarom zouden ze nu nog moeten wachten? Elke maand wachten Noor en William in spanning af, tot het zover is: een positieve zwangerschapstest! Eindelijk zwanger! Ongelooflijk wat dit allemaal met hen doet, van de ene op de andere dag verandert hun hele leven. Hier hebben ze zo lang naar uitgekeken. Noor leeft op wolkjes, ze droomt al van een kinderkamertje en het kopen van allerlei leuke kleedjes voor de baby. Ook al is de zwangerschap nog zo pril, over babynamen hoeven ze het al niet meer te hebben. Als het een jongen is, wordt het Stan en Axelle vinden ze mooi voor een meisje. Nu nog even afwachten om het van de daken te schreeuwen. Noor en William zijn wel heel benieuwd wat hun ouders en anderen in hun omgeving zullen zeggen van dit nieuws.

Denk eens na over de volgende vragen: • Is de zwangerschap gepland of ongepland? • Welke gevoelens hebben Noor en William bij de zwangerschap? • Veroorzaakt deze zwangerschap problemen (vb. op gebied van geld, de relatie, de omgeving, school,…)? Zo ja, welke? • Met wie zouden Noor en William kunnen praten? Op wie zouden ze beroep kunnen doen? • Welke keuzes zouden Noor en William kunnen maken met betrekking tot de zwangerschap? Welke personen en argumenten zouden een rol kunnen spelen in hun beslissing? • Ken jij zelf iemand die (on)gepland zwanger was (op tienerleeftijd)? • Hoe sta jij tegenover een zwangerschap op tienerleeftijd? • Hoe zou jij reageren in deze situatie?

103

104

‘The Situation’: Karlien Karlien is 16 jaar als ze zwanger wordt. Ze heeft altijd wel gedacht dat ze ooit kinderen zou krijgen, maar eerder als ze wat ouder zou zijn, een goede partner had, vast werk, huisje, tuintje, … Nu is ze daar absoluut nog niet aan toe. Eigenlijk is het zelfs nog niet helemaal zeker of ze wel een relatie wil met de vader van het kindje. Ze vinden elkaar heel leuk en er gebeurt ook al wel eens wat meer, maar of ze nu echt samen verder gaan, is niet zo duidelijk. Op het moment dat Karlien ontdekt dat ze zwanger is, gaat er van alles door haar hoofd. ‘Dat kan niet, die test werkt niet’ of ‘Waarom moet dit mij nu overkomen?’,… Ze is heel verward na het zien van de positieve test, maar weet eigenlijk wel dat het waar kan zijn, aangezien ze al last heeft van zwangerschapskwaaltjes. Als het besef dat ze zwanger is eenmaal echt doordringt, legt Karlien zich er bij neer… Het is nu eenmaal zo en ze zal afwachten wat de toekomst nog zal brengen, want eigenlijk heeft ze helemaal geen idee waar ze aan begint. Iemand vertelde haar ooit: ‘Als je zwanger wordt, moet je daar ook maar je verantwoordelijkheid voor nemen’ en dat is ze nooit vergeten. De jongen in kwestie is eerst heel boos, hij ziet het helemaal niet zitten. Uiteindelijk zegt hij dat het ook voor hem ok is. Hij is niet echt een kinderfan, gaat nog naar school en gaat heel graag uit. Zijn vrienden zijn het allerbelangrijkst voor hem. Volgens Karlien is hij eigenlijk zelf nog een kind.

Denk eens na over de volgende vragen: • Is de zwangerschap gepland of ongepland? • Welke gevoelens heeft Karlien bij de zwangerschap? • Veroorzaakt deze zwangerschap problemen (vb. op gebied van geld, de relatie, de omgeving, school,…)? Zo ja, welke? • Met wie zou Karlien kunnen praten? Op wie zou ze beroep kunnen doen? • Welke keuzes zou Karlien kunnen maken met betrekking tot de zwangerschap? Welke personen en argumenten zouden een rol kunnen spelen in haar beslissing? • Ken je zelf iemand die (on)gepland zwanger was (op tienerleeftijd)? • Hoe sta je zelf tegenover een zwangerschap op tienerleeftijd? • Hoe zou jij reageren in deze situatie?

105

106

‘The Situation’: Katrijn en Pieter Katrijn is 18 jaar en net afgestudeerd. Ze is al een aantal jaar samen met Pieter, ook 18 jaar en eveneens net afgestudeerd. Katrijn wil graag voor apotheker gaan studeren en Pieter heeft altijd gedroomd van een job als advocaat. Op een dag blijven de regels van Katrijn uit en voelt ze zich misselijk. Samen met Pieter gaat ze een test kopen in het grootwarenhuis en zoals ze had gevreesd: positief! Zowel Katrijn als Pieter staan perplex! Dit hadden ze echt niet gedacht. Hoe is dit toch kunnen gebeuren? En wat moeten ze nu doen? Pieter is meteen druk in de weer op het internet en zoekt informatie op over abortus. Katrijn is eigenlijk altijd tegen abortus geweest. In eerste instantie is ze dan ook kwaad dat Pieter met die informatie komt aanzetten. Pieter is vooral bang dat een zwangerschap zijn grote toekomstplannen zal doorkruisen en eerlijk gezegd voelt Katrijn dit ook zo aan. Ze zouden misschien niet beiden kunnen gaan studeren. Ze zouden misschien niet de mooie job krijgen die ze zo graag willen, ze zouden misschien niet hun mooie droomhuis kunnen bouwen dat ze in gedachten hebben, … Ze zijn gewoon echt nog niet klaar voor een kind. Vooral nu nog niet. Ze zijn nog zo jong, ze gaan graag op stap met vrienden, zitten beiden in de jeugdbeweging en genieten van hun vrijheid. Abortus lijkt hen nu de enige goede optie. Welke toekomst hebben zij het kindje op dit moment te bieden? Als ze een kindje zouden krijgen, zouden ze het goed willen doen en ze hebben niet het gevoel dat ze dat nu al kunnen.

Denk eens na over de volgende vragen: • Is de zwangerschap gepland of ongepland? • Welke gevoelens hebben Katrijn en Pieter bij de zwangerschap? • Veroorzaakt deze zwangerschap problemen (vb. op gebied van geld, de relatie, de omgeving, school,…)? Zo ja, welke? • Met wie zouden Katrijn en Pieter kunnen praten? Op wie zouden ze beroep kunnen doen? • Welke keuzes kunnen Katrijn en Pieter maken met betrekking tot de zwangerschap? Welke personen en argumenten kunnen een rol spelen in hun beslissing? • Ken jij zelf iemand die (on)gepland zwanger was (op tienerleeftijd)? • Hoe sta jij tegenover een zwangerschap op tienerleeftijd? • Hoe zou jij reageren in deze situatie?

107

108

‘The Situation’: Veerle Veerle is 15 jaar als ze na een avontuurtje op een fuif zwanger raakt. De jongen met wie ze toen gevreeën heeft, kent ze eigenlijk nauwelijks. Ze voelden zich op dat moment heel sterk tot elkaar aangetrokken, maar hebben geen nummers of gegevens uitgewisseld. Sindsdien heeft ze hem niet meer gezien. Ze kan hem dus ook niet vertellen dat ze zwanger is of hem om raad vragen. Ze weet absoluut niet wat doen en neemt haar klastitularis in vertrouwen. Op aanraden van de klastitularis gaat Veerle naar de dokter en vertelt ze het ook aan haar ouders. Haar ouders reageren in eerste instantie woedend op het nieuws. ‘Hoe kon je nu zo dom zijn? Wat zullen de buren hiervan zeggen? En dan nog van iemand die je niet kent! Laat het maar weghalen, zo’n kind verknalt je hele toekomst!’ Veerle is ten einde raad en weet absoluut niet wat gedaan. Zou ze het laten weghalen net zoals haar mama zegt? Dan kan ze gewoon met haar leven verder gaan: naar school gaan, afspreken met vrienden, gaan shoppen, uitgaan, … Of zou ze het houden? Want uiteindelijk kan dat kindje daar toch niet aan doen? Zou ze zich opgelucht voelen na een abortus? Of zou ze er zich toch wat gewrongen bij voelen? Zou ze de zorgen voor een kind wel aankunnen? Zou ze het dan zelf kunnen opvoeden? Of zou ze adoptie overwegen? Of misschien pleegzorg, dan kan ze ook zelf nog voor het kindje zorgen in de mate van het mogelijke. Ze weet echt niet wat doen en besluit om er nog eens met iemand anders over te praten. Op een woensdagnamiddag zet ze zich achter haar computer en praat ze met een Faramedewerker via de Farachat.

Denk eens na over de volgende vragen: • Is de zwangerschap gepland of ongepland? • Welke gevoelens heeft Veerle bij de zwangerschap? • Veroorzaakt deze zwangerschap problemen (vb. op gebied van geld, de relatie, de omgeving, school,…)? Zo ja, welke? • Met wie zou Veerle kunnen praten? Op wie zou ze beroep kunnen doen? • Welke keuzes zou Veerle kunnen maken met betrekking tot de zwangerschap? Welke personen en argumenten zouden een rol kunnen spelen in haar beslissing? • Ken je zelf iemand die (on)gepland zwanger was (op tienerleeftijd)? • Hoe sta je zelf tegenover een zwangerschap op tienerleeftijd? • Hoe zou jij reageren in deze situatie?

109

110

‘The Situation’: Els Els is 16 en gaat heel graag uit. Sinds enkele weken heeft ze een jongen leren kennen met wie het ontzettend goed klikt. Ze denkt echt dat hij de ware is voor haar. Els heeft op school voorlichting gekregen en weet wat ze moet doen om niet zwanger te worden. Toch slaagt ze er maar niet in om haar pil stipt in te nemen. Vaak merkt ze dat ze haar pil enkele dagen is vergeten in te nemen en dan neemt ze de vergeten pilletjes alsnog in. Eigenlijk weet ze niet goed of dat wel veilig is. Of eigenlijk weet ze het wel… Ze zou dan extra bescherming moeten gebruiken of als ze al gevreeën heeft een noodpil moeten innemen. Met haar nieuwe vriend over condooms praten, vindt ze bijzonder moeilijk. Ze is bang dat ze nogal preuts overkomt als zij daarover moet beginnen en eigenlijk vindt ze het aan hem om daaraan te denken. Ook al heeft ze de kans gehad om het aanbrengen van een condoom klassikaal te oefenen op een colaflesje, in het echt is het toch nog helemaal anders. Dus vrijen ze maar zonder condoom. Els gaat er vanuit dat dat wel niet zo’n kwaad zal kunnen, het zou moeten lukken dat zij net zwanger wordt van die enkele keren dat ze haar pil vergeten is. Na een poosje blijven Els’ regels uit. Oh jee, zou ze nu toch zwanger zijn? Ze gaat langs bij de huisarts en krijgt bevestiging via een bloedtest: zwanger!

Denk eens na over de volgende vragen: • Is de zwangerschap gepland of ongepland? • Welke gevoelens heeft Els bij de zwangerschap? • Veroorzaakt deze zwangerschap problemen (vb. op gebied van geld, de relatie, de omgeving, school,…)? Zo ja, welke? • Met wie zou Els kunnen praten? Op wie zou ze beroep kunnen doen? • Welke keuzes zou Els kunnen maken met betrekking tot de zwangerschap? Welke personen en argumenten zouden een rol kunnen spelen in haar beslissing? • Ken je zelf iemand die (on)gepland zwanger was (op tienerleeftijd)? • Hoe sta je zelf tegenover een zwangerschap op tienerleeftijd? • Hoe zou jij reageren in deze situatie?

111

112