Oppdrag danning utdrag

Voss gymnas opna i august 1916, som det første landsgymnaset i Noreg. Ved hundreårsjubileet er det freistande å spørja: Når var gullalderen? Og kva er eigentleg suksesskriteria? Rektor Blix sa i opningstalen sin: «Det er ikkje fagkunnskapar, serkunnskapar, men ålmenn daning gymnaset skal gjeva.» Har skulen halde seg til dette oppdraget?

Boka Oppdrag danning gjev eit nært bilete av livet på Skulehaugen. Me møter elevar og lærarar, deira gleder og frustrasjonar.

« – Kor mange poeng reknar du med å tapa til artium på grunn av alt arbeidet du må gjera som russeformann?

– Etter ei førebels gransking ser det ut til at eg misser om lag alt eg har, utanom kleda på kroppen.»

1958-russeformann Kjell Snerte

Knut Markhus (f. 1969) er utdanna cand.philol. med hovudfag i historie frå Universitetet i Bergen. Han har arbeidd som journalist og faglitterær forfattar, og har vore leiar for ei rekkje kulturinstitusjonar.

ISBN 978-82-450-2024-3

,!7II2E5-acaced!

OPPDRAG DANNING

Bok 1.indb 1

20.06.2016 09:43:07

Bok 1.indb 2

20.06.2016 09:43:07

Knut Markhus

OPPDRAG DANNING Voss gymnas 1916–2016

Bok 1.indb 3

20.06.2016 09:43:07

Copyright © 2016 by Vigmostad & Bjørke AS All Rights Reserved ISBN: 978-82-450-2024-3 Grafisk produksjon: John Grieg, Bergen Omslagsdesign ved forlaget Framsidebilete: Privat, utlånt av Ragnhild Blikberg Forfattarportrett: Tina Kjerland

Spørsmål om denne boka kan rettast til: Fagbokforlaget Kanalveien 51 5068 Bergen Tlf.: 55 38 88 00 Faks: 55 38 88 01 e-post: fagbokforlaget@fagbokforlaget.no www.fagbokforlaget.no Materialet er verna etter åndsverklova. Utan uttrykkjeleg samtykke er eksemplarframstilling berre tillaten når det er heimla i lov eller avtale med Kopinor.

Bok 1.indb 4

20.06.2016 09:43:07

Me vil læra dykk å bruka hovudet, å tenkja klårt og logisk, hjelpa til å ordna hyllone derinne, pussa heile innreidningen, slipa all den reidskapen de har inne i hovudet, so de kann bruka tankane når de kjem ut i livet, kva so livet byd dykk.

Peder Blix

Bok 1.indb 5

20.06.2016 09:43:07

Bok 1.indb 6

20.06.2016 09:43:07

Helsing frå rektor 31. august 1916 kom dei første elevane til Voss offentlege landsgymnas, 57 ungdommar hadde funne vegen til Voss, og dei vart møtte av rektor Blix og ein liten, men god lærarstab, til saman fem menn. Målet var ei fireårig utdanning som skulle ende i studenteksamen slik at ungdom frå landet med nynorsk som sitt mål skulle få høve til å ta høgare utdanning. Voss offentlege landsgymnas var det første i Noreg, vedtaket kom i Stortinget 24. juli 1915, og Voss kommune hadde i heradsstyret 2. mai 1914 vedteke å gje fri grunn til både gymnasbygget og sportsplass. Bygget vart reist og stod klart i 1919, og det står trygt den dag i dag. I 2017 skal jugendbygget renoverast slik at det i lag med det store nybygget som er i ferd med å reisast, skal romme langt fleire elevar enn tidlegare. Elevar og tilsette frå Rogne vidaregåande skule, Voss gymnas, Voss husflidskule og Voss vidaregåande skule – i tillegg til Hjeltnes vidaregåande – skal i lag skape ein ny skule der både yrkeskompetanse og studiekompetanse vert målet for elevane si utdanning. Voss gymnas i ny drakt skal sameinast frå 1. januar 2018, 102 år etter det gamle landsgymnaset såg dagens lys.

Historia tek oss gjennom ein periode i norsk samfunnsliv der vi har hatt ei rivande utvikling. Vi har gått frå eit samfunn der primærnæringane og landsbygda stod sterkast, gjennom ei industrialisering av by og bygd til dagens digitaliserte kunnskapssamfunn der økonomien har vore særs god basert på Noreg sin oljerikdom. No står vi på terskelen til det grøne skiftet som må kome om vi skal få ei god utvikling inn i framtida også. Gjennom heile denne tida har Voss gymnas, først som landsgymnas og frå 1966 som vanleg fylkeskommunal vidaregåande skule, stått for formidling av kunnskap og ferdigheiter til den oppveksande slekt. Blix snakka varmt om kunnskapar og om å lære ungdommen å bruke hovudet, men han la også vekt på kroppen: både det å kvile, å få nok frisk luft, å ta del i gymnastikk – i dag ville vi sagt trening, og det å ete skikkeleg. Samstundes snakka han om å fare fint åt både i og utanfor skulen. Og han poengterte at det er allmenn danning gymnaset skal gje, ikkje fragmentert kunnskap. Alt dette er like viktig i dag som det var i 1916, og det har vore viktig heile tida. Skulen har utvikla ulike tilbod til elevane opp gjennom historia: latinline, greskline, norrønline, musikkline, idrettsline for å nemne nokre, og danningsaspektet har vore sentralt i all utvikling. Det er også flott å sjå at mange lag, organisasjonar og tiltak har sprunge ut frå skulen gjennom dei elevane og lærarane som har hatt sitt tilhald i skulen, m.a. Fossegrimen og Vossa Jazz.

Denne jubileumsboka er ført i pennen av Knut Markhus (cand.philol med historie hovudfag, journalist, forfattar og kulturarbeidar). Redaksjonsnemnda har vore tidlegare ass. rektor Reidar Reime; mangeårig lektor, rådgjevar og tillitsvald ved skulen Gunnar Andreas Schei og Anne Karin Dugstad, mangeårig lærar, inspektør og tillitsvald ved sku-

7

Bok 1.indb 7

20.06.2016 09:43:07

len, i tillegg til underteikna. Både forfattar og dei tre redaksjonsmedlemmene fortener ei stor takk for arbeidet med å få ei heilskapleg og gjennomarbeidd 100-årssoge på plass. Ei takk skal også avisa Hordaland, Voss folkemuseum og Kjell Herheim ha, for deira hjelp med å skaffe bilete til boka. Takk går også til alle andre som har bidrege på ulikt vis til det ferdige resultatet og då ikkje minst til Trond Soldal og Fagbokforlaget som utgjevar av boka.

Eg er stolt av å vere rektor for Voss gymnas i dag. Eg veit eg står i ein lang tradisjon av flotte skulefolk som alle har ytt sitt til beste for skulen. Eg er også stolt av den staben som gymnaset har i dag. Som Blix har vi også syn for kunnskap, ferdigheiter, helse og livsstil, og vi ynskjer å vere med å gje vårt bidrag til at ungdommen som går på Voss gymnas skal realisere den beste versjonen av seg sjølv og kome vidare i livet som gagns menneske.

Unn Fauskanger Rektor 2016

8

Bok 1.indb 8

20.06.2016 09:43:07

Innhald Helsing frå rektor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Kampen for skulen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Voss var alt ei skulebygd. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Gjennomslag for landsgymnaset . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Voss – eller Volda? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

Landsgymnaset i pionertida . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Blix og etterfylgjarane. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Landsgymnaslektoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Skulebygg og fasilitetar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30 Fag, liner – og «fælt lang skuletid» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Norrønlina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34

Landsgymnaselevane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Ei mangfaldig elevgruppe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Lagslivet ved skulen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42 Politisk fargerikdom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Skulen og krigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Gymnaset og NS i førkrigstida. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Krigen stengjer skulen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 NS-talen på lærarrommet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Konfliktar mellom rektor og lærarane. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62 Voss landsgymnas si særstilling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65 Å vera elev under krigen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66 Ikkje alle valde same side . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70 Fred – og militæret overtek gymnaset. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Sak mot Bonsaksen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

Frå landsgymnas til fylkesgymnas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Å utdanna til demokrati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 Lagslivet etter krigen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

9

Bok 1.indb 9

20.06.2016 09:43:07

Til Mjølfjell – og til Roma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 Hard skule, stort fråfall . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .85 Skulen vert treårig og fylkeskommunal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89 Musikklina vert til . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Fleire nye undervisingstilbod . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .92 Kamp om pokalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93 Omstillingstid og ny utdanningslov . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93 Utbygging av skulen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94 Ho Inga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

Protest! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99 Namnet på skulen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100 Fem eller seks skuledagar? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100 Kampen for språkleg jamstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 Ei tid for solidaritet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

Reformbølgja startar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 Studiekompetanse og allmenndanning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 Nytt linelandskap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 Latin og norrønt – ein epilog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 Veierød-modellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 Styringa av skulen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 Skigymnaset . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 Ny frisk for musikklina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

Reform 94 – mot skulen sin vilje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 Skeiv start for ministeren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 Rektor på barrikadane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 Å setja karakter på heile eleven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 Storprosjektet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 Dokumentasjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 Meir makt til elevane – og rektor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 Dommen over Reform 94 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

Løftet om å løfta kunnskapen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 Trongen for eit kunnskapsløft . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 Mjuk i metode, streng i struktur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 Rapportveldet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 Gjennomstrøyminga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 Dugleik skal løna seg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 Dommen over Kunnskapsløftet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

10

00 Tittelsider-innhold.indd 10

06.07.2016 11:29:09

Den digitale skulen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143 Inn i dataalderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 Reformene omfamnar digitaliseringa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .144 Nye digitale rom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 Data – elska og hata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

Den smale stien . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .149 Kva? Skal musikklina leggjast ned? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 Sterk musikk på skjøre strenger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 Gangsperr og gull . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 Toppidrett med olympisk hjelp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155

Den klassiske vegen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .159 – Me tenkjer i hyperblar og parablar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 – Du vert eit tenkjande menneske! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 I tet med mediefag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 Det grenselause norskfaget . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .164 Vossaseminaret . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166

Voss i verda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 London kallar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 Den lange vegen til School 27 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 Berlin, før og etter muren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 Eit serbisk vindauga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 Salsa og Sagrada familia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 Utveksling – frå og til Skulehaugen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 Vossaskulane samarbeider med Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 Vg2 i fransk eksil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 Våre nye landsmenn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 Dagsverk for solidaritet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179

Russetid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181 Lovløyse med lange tradisjonar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182 Frå bambuspinne til Beltaforce 2015 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 Trykksakene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187 Knutereglane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 Den humanitære russen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 From Russen with Love – russerevyane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .190

Ny skule, medan namnet lever vidare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 Fem vert til to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 Kva skal skulen heita? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .194 Praktfulle fasilitetar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196

11

00 Tittelsider-innhold.indd 11

06.07.2016 11:34:33

Den seriøse generasjonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .199 Stødige gutar og flinke piker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 Frisk kamp mot nålauga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200

Når var gullalderen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 Litteratur og kjelder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .207 Tilsette 1916–2016 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 Lærarar 1916–2016 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 Andre tilsette . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .223 Utval og nemder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .225 Skuleutvalet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 Elevar 1916–1991 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 Elevar 1992–2016 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .263

12

Bok 1.indb 12

20.06.2016 09:43:07

Kampen for skulen Det vart stor gleda her paa Voss daa meldingi igaarmorgon spreidde seg at stortinget hadde vedteke skiping av landsgymnas paa Voss, og alt tidleg um morgonen hadde folk paa Vangen fenge flagdi upp.

Dette står å lesa i avisa Hordaland 24. juli 1915. Sigeren er eit faktum. I fleire år har Voss kjempa om å få det fyrste offentlege landsgymnaset i landet. I kappestriden har særleg Volda, Elverum og Hornnes vore harde konkurrentar, men Voss vinn. Hausten 1916 ringjer det inn for fyrste gong i Voss gymnas i si historie.

Det hadde vore ein lang og krokete veg fram. Utgangspunktet var eit misforhold som hadde eksistert lenge. Bygdene hang etter byane, ikkje minst når det gjaldt utdanningstilbod. Moderniseringa av bondesamfunnet var kome ganske langt. Det store hamskiftet, som det vert kalla, innebar både økonomiske, sosiale og kulturelle omveltingar. Men ynskte ein bygdeungdom å ta høgare utdanning, måtte han til byen. Dette var ein bøyg som mange ikkje såg seg syn med å forsera. Oftast var det beint umogleg, av økonomiske årsaker. I Hordaland 14. februar 1914 er problemet presist formulert: Som det no er, hev ein bygut med medels hovud minst likso lett for aa naa fram til studenteksamen, som ein bondegut med godt hovud, naar vilkori deira elles er dei same. Og den som hev naat fram til student, kann greida seg fram til embætts-eksamen paa eigi hand, dersom han hev viljen til det. Som det no er, lyt bondeguten vera glad, han kann stræva seg fram til skulemeister-eksamen, medan byguten med same evnor og pengemagt kann gjera seg gode voner um aa naa mykje høgare i rangstigen. Og dette gjer sitt til aa halda klufti millom bonde og bymann vid opi.

Framstillinga av situasjonen er forenkla. Det fanst skilje i byane òg. Dei som tok høgare utdanning var i stor grad frå betrestilte familiar. Lov om offentlige Skoler for den høiere Almendannelse frå 1869 hadde innført gymnasordninga, som ei vidareutvikling av dei tidlegare latinskulane. Lova sa: «Gymnasierne skulle gjennem et Undervisningskursus, der danner et afsluttet Helt, fuldende Forberedelsen for Universitet og høiere Specialskoler.» Gymnasa var altså eit akademisk forkurs for universitetsstudium, og i starten hadde dei preg av embetsmannsskule.

Men når skribenten klagar si nød i Hordaland i 1914, har embetsmannspreget på bygymnasa vorte svakare. Dei er ikkje lenger berre ein forskule for akademiske yrke, men vert omtala som ein høgare borgarskule.

13

Bok 1.indb 13

20.06.2016 09:43:07

Vossevangen kring 1917. Foto: A. Ullestad, Voss folkemuseum/ Hardanger og Voss museum

Voss var alt ei skulebygd Det var eit enkelt og urettferdig faktum at gymnasa låg i byane. I lengda kunne ikkje bygde-Noreg finna seg i eit slikt system. Og på Voss hadde ein noko å byggja på. I 1827 kom Lov om almueskoler på landet, som stilte krav om faste skular ved «ethvert Bergværk og ved andre Værker eller Brug, som have 30 faste Arbeidere og derover.» Desse supplerte omgangsskulane. I 1860 vart lova revidert, slik at faste skular no vart den vanlege ordninga. Frå denne tida reiste skulehusa seg i rekordfart over heile landet, også på Voss.

Frå 1857 hadde ein også hatt den eittårige Voss høiere Almueskole, som heldt til i Formannskapsbygningen. Denne var skipa for å utdanna lærarar, som det jamt var mangel på. I seg sjølv gav ikkje skulen lærarkompetanse, men gav grunnlag for prosteeksamen.

Dette var ei formell høyring prosten gjennomførte, før kandidaten kunne ha rett til å starta ei lærargjerning. 690 elevar tok eksamen ved den høgare ålmugeskulen dei tretti åra han var i drift, frå 1857 til 1887.

I 1863 vart det starta opp ein eittårig lærarskule på Voss, som bygde på ålmugeskulen.

Johannes Gjerdåker si Ålmenn soge for Voss fortel at 410 menn tok lærareksamen her, Portrett av Arne Garborg som student, før han var ferdig på Heltbergs studentfabrikk i 1875.

I Bondestudentar skildrar han bygdeungdom sin tunge veg til høgare utdanning. Foto: L. Szacinski, eigar Nasjonalbiblioteket

fram til skulen vart lagt ned i 1882. Auka krav til lærarutdanninga gjorde at ein seinare laut søkja seg til seminara for å få seg lærarutdanning.

I siste delen av 1800-talet dukka det òg opp nokre privatskular på landsbygda, som tilbaud examen artium. Desse var gjerne avhengige av idealisme og pågangsmot hjå enkeltpersonar, og hadde ofte kort levetid. Voss hadde også ein slik, med Paul Bergh (1847–90) sin skule som eksisterte frå 1888 til 1890. Bergh brukte sjølv nemninga Studentfabrikken om tiltaket, som han skipa til saman med Johannes Lavik frå Eksingedalen. Forfattar og journalist Jenny Arnesen (1862–1929) fortel i ein artikkel i For Bygd og By, 1919:

14

Bok 1.indb 14

20.06.2016 09:43:07

Desse tvo karane vaaga daa voni, leigde sumarshotellet «Eldorado» nær Vosselvi hausten 1888; og sette til med privat millomskule og gymnas, baae rekna til aa vera eittaarige for dei som var gaaverike og hadde lese noko fyrr. Fyrste aaret var det 5 læresveinar i gymnasklassa, 50 i millomskulen, og tvo av gymnaskarane og 7 fraa millomskulen tok eksamen etter fyrste skeidet. 1889 var det um lag 50 i millomskulen, 14 i gymnaset.

Frå slutten av 1870-talet vart det arbeidd for å skipa ein kommunal mellomskule på Voss.

Det vart omvegar og omkampar for å få denne i stand, men i 1893 opna skulen. Her fekk ein ei utdanning som gav grunnlag for å starta på gymnaset, om ein tenkte seg til byen for å finna eit slikt. Det gjekk ikkje lang tid før ungdom både frå Bergen og andre bygder i fylket søkte seg hit. I 1893 vart også framhaldsskulen på Voss starta, som eit mindre teoretisk retta alternativ til mellomskulen. Denne kvalifiserte ikkje til gymnas. Framhaldsskulen vart lagt ned i 1898, men var i gang igjen i 1909.

Mot slutten av hundreåret kan Voss trygt kallast ei skulebygd, og i 1895 skjer noko som løftar denne profilen endå høgare. Ein episode nokre år tidlegare høyrer med her. Johannes Gjerdåker fortel i Ålmenn soge for Voss: Då Bjørnstjerne Bjørnson i 1887 vitja Voss med eit foredrag, gjekk tre ungdomar om kvelden ut til hotellet der han overnatta for å hylla han. Det var myrkt, og dei stod med ei lykt i hagen utanfor og æra diktaren med å syngja «Ja, vi elsker», Bjørnson kom ut på balkongen og sa berre desse orda «Ungdom på Voss! Det er mit ønske at det på Voss må bli reist en folkehøiskole!»

Voss folkehøgskule opnar altså i 1895, først på Vangen, og flyttar etter sju år til eigne hus på Seim. Skulen vert eit sterkt miljø av pedagogar og målfolk, med rektor Lars Eskeland

Lars Eskeland var ein stor skulemann, og ein folketalar av rang. Her held han 17. mai-tale framfor paktarhuset i Voss prestegard. Foto: Braaten, Voss folkemuseum / Hardanger og Voss museum

15

Bok 1.indb 15

20.06.2016 09:43:08

i spissen. Folkehøgskulen vert ein motor i Voss sitt arbeid for nynorsken, og går over frå riksmål til nynorsk i skriftleg arbeid i 1902.

Lokalt vert folkehøgskulelærarane, og andre målfolk i bygda, viktige personar i kampen for å få eit gymnas til Voss. Men dei har viktige allierte både i Bergen og Kristiania.

Gjennomslag for landsgymnaset Siste tiåra av 1800-talet steig norskdomsrørsla fram som ei tydeleg kraft i samfunnet, med kampen for landsmålet som fanesak. I Om vort Skriftsprog (1836) seier Ivar Aasen: “Vi trænge aldrig til at gaae udenom Grændserne efter et Sprog; vi skulde lede i vore Gjemmer, og see efter, hvad vi selv eiede, førend vi gik hen at laane af Andre.» Han løftar fram verdien til det heimlege språket, men saman med dette løftar han fram den heimlege kulturen.

Norskdomstanken hadde breiast gjennomslag i bygdene, men mange av profilane fanst i byane: venstremenn på Stortinget og i regjeringa, og målakademikar i hovudstaden. I periferien var lærarane, ofte venstrefolk dei òg, dei sentrale aktørane for norskdomen. Dei medverka til ei intellektuell oppvakning på bygdene. Ungdomslag kom til, og fungerte som norskdomstankesmier. Dei frilynde folkehøgskulane vart også hovudkvarter i denne rørsla. Den fyrste av dette slaget kom på Hamar i 1864.

Gymnaslova som kom i 1896, var forma av tanken om ein einskapsskule for alle samfunnsklassar. Ut frå dette var det lett å seia at det også burde finnast gymnas på landsbygdene, og fleire stader byrjar ein å arbeida for å få oppretta slikt. På Voss vert det i 1897 oppretta ei nemnd for dette føremålet. Rektor på folkehøgskulen, Lars Eskeland, leiar arbeidet.

På nasjonalt plan vert Noregs ungdomslag ein viktig pådrivar for landsgymnasa. Formann Nikolaus Gjelsvik (1866–1938) held i 1906 eit føredrag i Studentmållaget i Oslo, der han legg fram konkrete idear om kva eit landsgymnas bør vera. Innlegget vert lagt merke til, og tankar herfrå vert sentrale i det vidare arbeidet. Mellom anna er nynorsken eit viktig element. Målrørsla vert med og set tyngde bak krava, og stortingsmann og professor i landsmål Marius Hægstad (1850–1927) vert ein ypparleg alliert. På Noregs Mållag sitt årsmøte på Voss i 1908 gjev han full støtte til Gjelsvik sine idear. Han argumenterer for å skipa fireårige gymnas i bygdene. Desse bør byggja på landsfolkeskulen, helst med eit framhaldsskulekurs attåt. Og sjølvsagt må slike skular ha landsmål til undervisingsmål, seier Hægstad.

I 1910 sender så Noregs ungdomslag ei fråsegn til kyrkjedepartementet, som mellom anna seier:

Nikolaus Gjelsvik og Marius Hægstad var med på å reia grunnen for Voss landsgymnas.

Årsmøtet i Noregs Ungdomslag søkjer um at staten skipar eller gjev tilskot til nokre fireårige høgre ungdomsskular, som utan millomskuleeksamen fyrebur til studenteksamen.

Skulen bør vera skipa so at han gjev godt grunnlag fyr universitetsstudium.

Parallelt med arbeidet for ei slik fireårig utdanning oppstår nye private tilbod på bygdene. Og saman med Volda vert Voss fyrste bygda der ein kan seia at ein har eit gymnas.

16

Bok 1.indb 16

20.06.2016 09:43:08

I 1910 kjem nemleg Voss private 2-årige gymnas i gang. Skulen har latin- og realline, og nynorsk som opplæringsmål. I paragraf 1 for skulen står: Voss gymnas er grunnlagt av interesserte menner paa Voss, som er garantistar for skulen.

Det hev pengestudnad av Voss herad og av ymse maallag og ungdomslag paa Vestlandet.

Gymnaset er serleg meint aa vera ein skule for landsungdom.

I tillegg til dei offentlege og private pengetilskota, betalar elevane skulepengar, 180 kroner i året. Skuletida er på ettermiddagen, med fem eller seks skuletimar kvar dag.

Dette første Voss gymnas får stor søknad, trass i at skulen ikkje har eksamensrett. Elevane vert melde opp som privatistar, og tek eksamen på Bergen katedralskole.

Men det er eit fireårig offentleg gymnas ein ynskjer, og som det byggjer seg opp stadig

Bilete datert 1914 som truleg syner russ frå det private gymnaset på Voss saman med elevar frå den kommunale middelskulen. Nummer tre frå venstre av dei sitjande er Hallvard Framnes, som seinare vart lektor på Voss landsgymnas.

Foto: privat, utlånt av Reidar Reime

fleire argument for. Kyrkjedepartementet tek tak i utfordringa frå Noregs Ungdomslag sitt skriv. I 1914 kjem framlegg om at det skal opprettast tre landsgymnas, og framlegget får fleirtal i Stortinget. Med dette er den viktigaste sigeren vunnen: Landsgymnasa vil verta ein realitet.

Denne triumfen er tett knytt til kva som var den politiske stoda i perioden. Me har sett at norskdomsrørsla, representert ved ungdomslag og mållag, kjempa for landsgymnasa.

Og det var desse kreftene sitt parti som no var ved makta. Etter stortingsvalet i 1912 hadde Venstre reint fleirtal i Stortinget. Dette var vesentleg då nasjonalforsamlinga i 1914 vedtok oppretting av landsgymnas.

17

Bok 1.indb 17

20.06.2016 09:43:08

Voss – eller Volda?

Vedtaket sa ikkje noko om kvar landsgymnasa skulle liggja, men det vart snakka om at Austlandet, Sørlandet og Trøndelag skulle få kvart sitt. 30-årssoga til Voss landsgymnas omtaler dette punktet slik: Vestlandet vilde då verta sett utanfor; men det var nett folket her vest som hadde synt størst interessa for saki, og Vestlandet hadde den store fyremunen at fleire av folkeskulekrinsane her nytta nynorsk mål fullt ut. Det vart noko ordskifte i bladi om saki.

Det skal vera visst at det vart ordskifte. Både riks- og lokalaviser har hyppige lesarinnlegg og annan omtale av temaet. Avisa Hordaland er ein av dei viktige arenaene – men kanskje meir ein propaganda- enn ein diskusjonsarena. Det er ingen tvil om at avisa gjer ein betydeleg innsats med å framføra argument for at Vestlandet må få gymnas, og at Voss er rette staden. 21. februar 1914 står artikkelen: «Landsgymnasi. Er Voss ein høveleg stad for eit av dei?» Her vert det vist til Voss sine tradisjonar som skulestad, saman med andre argument: Voss er den folkerikaste bygda på Vestlandet. Ser ein for det fyrste paa kva folkemengd det er som vilde «sokna» til eit gymnas paa Voss, og dinæst paa kva krav og kva rett denne landsluten hev paa eit offentleg gymnas, vil det vera umogeleg for nokon med grunn aa hævda at nokon annan stad i landet gjeng framum.

Var vossebygda unison i at ein ville ha eit landsgymnas til bygda? Voss hadde hatt ei riksmålsforeining sidan 1909. Ein kunne ha venta seg at folk frå dette miljøet ville vera skeptiske til ein skule som etter alle solemerke ville ha landsmål som undervisingsspråk.

Første punktet i Voss Riksmaalsforening sine føremål var: «at motvirke den skadelige tvedeling av vort Sprog, som truer med at indtræ ved landsmaalets indtrengen i det offentlige liv, ved universitetet og i skolerne.»

Men det ser ut til at riksmålsflokken brukte opp energien sin på ei anna sak. I 1912 kom det sterke initiativ for at mellomskulen skulle halda opptaksprøvar òg på landsmål, og oppretta parallellklassar i norsk. Riksmålstilhengjarane kjempa hardt imot, men tapte slaget i 1913, Det ser ut til at heile riksmålforeininga dunsta bort om lag på denne tida.

Lokalavisa deira, Voss Avis, gjekk inn i 1913.

Det verkar ikkje som det var lokale røyster som heva seg nemneverdig mot gymnasplanane. Kommunepolitikarane går inn for saka med stor tyngde. 19. mars 1914 har Voss heradsstyre oppe sak om yting til landsgymnas. Det samrøystes vedtaket er referert i Hordaland 21. mars: I samhøve med heradsstyret sitt vedtak i møte den 29 januar d. aa vil Voss heradsstyre yta upptil 25 maal jord til tufter for eit 4 aarigt landsgymnas og desutan kr. 10 000 i pengar, alt soframt gymnaset vert lagt til Voss i 1914.

Heradsstyret hev fortidi paa hand grunn i Lekvemoen, Vossevangen, og denne grunnen hev ekspedisjonssjef Hougen set paa og funne laglegaste. Heradsstyret vil ogso søkja aa faa paa hand eit par av dei andre tufterne som ekspedisjonssjefen saag paa.

18

Bok 1.indb 18

20.06.2016 09:43:08

I april gjer amtstinget samrøystes vedtak om at ein må prioritera Vestlandet når ein skal skipa fireårig landsgymnas, og seier: «Med umsyn paa staden for ein slik skule er amtstinget av den meining, at Voss byd dei beste og laglegaste vilkaar og vil difor paa det beste stydja kravet fraa Voss um at skulen vert lagt der.»

I avisspaltene får me òg auga på det som vert ei intern vestlandsk stridssak framover: om Voss eller Volda er rett stad for eit landsgymnas på Vestlandet. Hordaland åtvarar 18. april mot korleis ei lokalisering til Volda vil verta motteken: Ein slik urettferd vilde vekkja ein aalmenn harme som seint vilde leggja seg – ein harme som ikkje let seg døyva av vanlege politiske omsyn. (…) Det er berre ein liten einfeld ting riksmagterne lyt vita, no daa spursmaalet er kvar dei skal leggja eit landsgymnas for Vestlandet, og det er kvar Vestlandet ligg. (…) Dei private eigedomsinteressorne som 2 skulemenn i Volda hev, kan heller ikkje vega so mykje at dei flytter midpunktet for Vestlandet 220 km. lenger nord enn det er.

Mållaget på Voss arrangerer allmannamøte med stort frammøte, sjølv om «veret var svært ruskut» som det står i avisa. Møtet vedtek ei tilråding som argumenterer for Voss, og som minner om at Vestlandske Maallag fleire gonger har bede om å få gymnaset til Voss.

2. mai har heradsstyret møte, og vedtek: Vert eit av dei 4-aarige landsgymnas iaar lagt til Voss, gjer Voss heradsstyre hermed tilbod um aa gjeva fri byggjegrunn for landsgymnaset med sportsplass og tufter til lærarbustader, tilsaman 57 maal, paa dei stader som heradet hev sikra seg til dette fyremaalet.

I mars-møtet var tomta 25 mål, no lovar heradsstyret 57. Dette er raust, og viser ein stor lokalpolitisk iver etter å få skulen til Voss. Landsgymnaset skal vera statsfinansiert, men Voss heradstyre ser nok at økonomiske bidrag frå bygda er ei god og langsiktig investering – og også kløktig i lokaliseringsstriden. Den ypparlege tomta vert ofte dregen fram som argument for Voss.

I slutten av juni bryt det ut krig i Europa, og fyrste verdskrigen vert naturleg nok den dominerande saka i avisspaltene. Men arbeidet for å oppretta landsgymnas held fram, på alle nivå i forvaltinga. 23. januar 1915 rapporterer Hordaland at departementet har problem med å bestemma seg for lokalisering. Ein yter 120 000 kroner til dei fireårige skulane, men kjem ikkje med framlegg til kvar dei skal liggja. «Departementet segjer um dette at det trur det er best ein ikkje kjem med noko framlegg fortidleg, men ventar paa det høvet ein fær naar stortinget kjem saman til aa faa trygge upplysningar um kva stader det er som høver best.»

7. mars fortel Hordaland at riksrådet gjer framlegg om å leggja det fyrste landsgymnaset til Hornnes i Nedenes amt, lagt fram av riksråd Bryggesaa, som er stortingsmann frå Lister og Mandals amt. Avisa argumenterer kraftig imot.

Me vil segja meiningi rett ut: Me tykkjer det er ikkje noko mindre enn eit vaagestykke av riksraadet, dette – Voss stend i samband baade med austland og vestland. Eit landsgymnas paa Voss kunde vorte eit landsgymnas i meir enn ei meining. Dertil kjem at Voss herad er ei stor jordbruksbygd med 7980 menneskje og 2280 skyldmark. Hornnes ligg langt uppi Sætesdalen.

19

Bok 1.indb 19

20.06.2016 09:43:08

Avisa held fram kampanjen. 17. april står: Det stend fast at riksraadet i framlegget sitt um staden for det 4-aarige landsgymnaset ikkje eingong prøver paa aa koma med grunnar for at det fyrste landsgymnaset skal vera paa austlandet eller sørlandet og ikkje paa vestlandet.

Utan ein einaste grunn i marki, gjeng riksraadet utan vidare ut ifraa at det fyrste landsgymnaset skal vera anten paa aust- eller sørlandet. Og so vert daa i framlegget nemnt dei grunnar som riksraadet finn talar for Hornnes framfor andre stader paa aust- eller sørlandet. (…)

Kvifor dryfter ikkje riksraadet i si utgreiding av saki spursmaalet um aa leggja det fyrste landsgymnaset paa vestlandet framfor paa aust- eller sørlandet? Kvifor tek ikkje riksraadet Voss med under samanlikningi millom dei ymse stader som der er tale um? (…)

Men utgreidingarne fraa departementet sine utsendingar er tydelege. I desse utgreidingarne vert Voss utpeikt til plass for gymnaset. Voss og ikkje nokon av dei andre staderne.

Slik held det fram, i avis etter avis, fram til lokalisering og oppstart av landsgymnas står på saklista i Stortinget midtsommars 1915. I Hordaland 21. juli og 24. juli kan ein lesa om korleis det har gått då Stortinget handsama saka. Fyrste avisa rekk ikkje å få med det heile og fulle vedtaket, berre at eit utsetjingsframlegg fall, og begge dei to resterande forslaga hadde Voss inne som lokaliseringsstad. 24. juli kan avisa slå klinkande klart fast at Voss får landsgymnas.

Eit innlegg i Hordaland 14. august 1915 salvar det som no har hendt. Ei bystemme, signert Erik Lie, gjev bygde-Noreg eit sigersklapp på skuldra i stykket «Ramahylet mot landsgymnaserne»: Det aandelige og kulturelle liv i vort land har i væsentlig grad hat sit tilføre fra bondebefolkningen. Aasen, Vinje, Garborg, Hamsun – for bare at nævne nogen enkelte paa digtningens omraade – var bønder. Og slik er det paa næsten alle felter. Bønder eller folk av bondeafstamning sitter i departementer og embeder, de øver sin sterke indflydelse paa vor kunst og literaur, de taler fra universitetets kathedre, de er raadende i storting og gir regjeringen sit præg. Og det er deres ære.

Byerne gav meget, men landet gav det nationale indhold og den nationale farve. Det var den uuttømmelige kilde, som Norge altid øste av. (…)

Og saa sitter vi bymennesker, som bare utgjør 30 procent av befolkningen, og ser utover de andre 70 procent, – og vi opløfter et ramahyl, hver gang der er forslag oppe om paa landsbygden at reise nogen gymnasier til lettelse for bondeungdommens utdannelse.

Naar skal befolkningen lære – gjennem hele vor kulturelle og politiske kamp burde den ha lært det forlængst – at Norge er et bondeland, og at bønderne, som eier det, maa ha retfærdig krav paa at utvikle sine evner – evner, som erfaringsmæssig saa sterkt har bidrat til, at vort folk staar saa høit som det staar.

20

Bok 1.indb 20

20.06.2016 09:43:08

Landsgymnaset i pionertida 31. august 1916 samla rektor Peder Blix femtisju gymnasiastar framfor seg i leigde lokale på Vangen folkeskule. Nokon stemningsrapport frå elevane har me ikkje – men det er rimeleg å tenkja at det må ha vore spenning i lufta. Mange hadde reist langt. Berre nokre få av elevane var frå Voss. Totalt tjuetre var frå Hordaland, ti frå Sogn og Fjordane. Elles var her ungdomar frå Nordland i nord til Vest-Agder i sør.

Her var mykje nytt. Ikkje berre var elevane fyrste kull på Voss offentlege landsgymnas. Dette var eit heilt nytt skuleslag, og både lærarar og elevar var pionerar. Salen, eller kanskje var det skuleplassen, må for mange ha vore fylt av berre ukjende. Noko kunnskap om opplegget må elevane ha hatt, sidan dei søkte seg inn her. Men likevel, denne dagen var ein kvit flekk på kartet. Så då ærverdige Peder Blix reiste seg for å ta ordet, trong han neppe å be om ro i flokken. Alle ynskte å høyra kva han ville seia.

Heile talen rektor Blix heldt til elevane, vert gjengjeven her. Han inneheld utfyllande

Peder Blix, rektor på gymnaset 1916–1931.

Foto: Braaten, Voss gymnas sitt arkiv

informasjon om opptakten til skuleetableringa. Her er litt om korleis skuledagane skulle leggjast opp, og nyttige råd frå rektor til elev. Ikkje minst får me eit innblikk i kva ånd som rådde, iallfall slik Blix såg for seg at det skulle verta.

Rektor Blix sin tale til elevane 31. august 1916 På Voss vart for 6 år sidan fyrste gongen den tanken kasta ut og spreidd yver landet at staten måtte leggja ein lettare veg for landsungdom til å nå fram mot den høgaste utdaning, og at der måtte skipast landsgymnas som kunde føra fram til studenteksamen utan den lange umvegen gjennom millomskulen. På årsmøtet i Norigs ungdomslag 2. juli 1910 vart det nemleg – etter eit foredrag av prof. Hægstad – samrøystes vedteke at Norigs ungdomslag skulde søkja um at staten skipa eller gav tilskot til nokre 4-årige høgre ungdomsskular som kunde fyrebu beint til studenteksamen.

Dei som sette fram forslaget, tenkte seg ei ny lina – dei seinare utgreidingane har gått ifrå det, so dei som kjem til å gå ut ifrå landsgymnaset her, skal hava same prøvor til studenteksamen som dei frå alle andre gymnas. Men dei tek vekk millomskuleeksamen – den porten vert nedriven for våre elevar, og det er det viktugaste nye ved skuleskipnaden soleis.

I framlegget frå Kyrkjedept. for 1911 finn ein ikkje noko um saki eller um uppmodingi frå Norgis ungdomslag. Men 10 stortingsmenner frå alle politiske parti lagde fram i mars 1911 for kyrkjenemndi eit forslag i denne leid. Det var ikkje meir enn so vidt det gleid igjenom 12. juni 1911. Under kommissjonsbudsjettet vart løyvt 6000 kr. «til en komité til utredning av spørsmålet om en forbindelse mellem folkeskolen og den høiere skole samt om adgang for bondeungdomen til studenteksamen uten foregående middelskoleeksamen». Med 62 mot 59 røyster. Soleis måtte dei som vilde hava saki fram til utgreiding, gå med på å slå henne saman med ei onnor sak som ikkje hadde noko med henne å gjera. Dept.’et måtte ogso setja

21

Bok 1.indb 21

20.06.2016 09:43:08

ned 2 nemnder. Dei same folki kunde ikkje greida ut båe desse spursmåli. Den som fekk med landsgymnaset å gjera vart nedsett septbr. 1911. Dei 4 medlemene var ferdige med arbeidet og la fram tilrådingi i januar 1913, den tilrådingi som vart vedteki på Stortinget 1914, mest utan brigde. I 1915 vart det vedteke at det fyrste – og til dessa det einaste – landsgymnaset skulde liggja på Voss. Og i mars 1915 vart det vedteke å setja skulen i gang i leigt hus denne hausten.

I millomtidi hadde dei på Voss longe sett i gang eit privat tvoårigt gymnas, bygt på millomskulen, med pengestudnad av Voss herad og av ymse mållag og ungdomslag på Vestlandet.

Dette – Voss gymnas (med tvo-årig millomskule) skal halda ved enno i 3 år, til alle desse klassane som er upptekne, har nått fram til studenteksamen. Um 3 år vil landsgymnaset heilt løysa det av – då har det alle 4 klassor. Voss gymnas har dei siste åri havt statstilskot. I år skal det vera samarbeid millom landsgymnaset og det private soleis at yverlærarane ved landsgymnaset les so mange timar der som dei kann råda med.

Stor takk fortenar dei som i desse åri under store vanskar med tru og ihuga har arbeidt på å halda Voss gymnas uppe, til det kunde verta avløyst av det offentlege.

Styrar har cand. mag. Leiv Heggstad vore i dei siste 5 åri. No har han gått yver til landsgymnaset, men skal hava timar på det private, som no Erik Eggen skal styra. Ved sida av Heggstad har i desse 5 åri kand. real. Bonsaksen stått og vore den andre beraren av gymnaset. Han og har no teke post ved landsgymnaset, som altso no fær den mest dugande hjelp av dei lærarar som har størst røynsla i det serlege arbeid det her gjeld. – Dei to andre yverlærarane er styraren og andrelæraren ved Voss komm. millomskule, Bøyum og Grønlien; dei har og havt timar på Voss gymnas og er kjende med arbeidet. – Um rektoren er der ikkje anna å segja enn at han har vore lenge lærar, men at han ikkje har havt høve til å undervisa på landsmål. Frå fyrste stund har han likevel fylgt tanken med samhug og arbeidt på å setja seg istand til å søkja den posten so snart skulen kom i gang. Det har vore hans von i desse åri å kunna hjelpa til å leggja grunnen for denne skulen, so sant skulen tok til fyrr mannen vart for gamall.

På Voss vart opptaket gjort, saki fyrst bori fram.

Eg skal ikkje gå igjenom denne planen me skal arbeida etter. Målet er å føra elevane fram til studenteksamen på 4 år. Vegjene til det vilde det verta for drjugt å leggja fram her i dag. Men eg vil setja fram og freista svara på det spursmålet: Kva skal landsgymnaset gjeva den ungdomen me i desse dagar har teke upp?

Fyrst og fremst kunnskapar, vil de svara, so de kann greida eksamen. Ja, det er sant, det.

Men litevetta meir i den leidi og. Me vil læra dykk å bruka hovudet, å tenkja klårt og logisk, hjelpa til å ordna hyllone derinne, pussa heile innreidningen, slipa all den reidskapen de har inne i hovudet, so de kann bruka tankane når de kjem ut i livet, kva so livet byd dykk.

Under dette må kje elevane gløyma kroppen sin – det er ille dersom dei veks ut til berre hovud. Visnar kroppen so orkar de ikkje det arbeidet me må leggja på dykk. Her er mange ting å passa på for dykk – gymnastikk fær de noko lite av på skulen, men det er kje nok – de må vera mykje ute elles og – um ettermiddagen fyrr de tek til å lesa. Skuletidi er lang, fælt lang – eg veit kje andre enn underoffiserselevane som har like lang frå 8 til 2.20. – No er det ordna slik at me fyrst skal ha 4 lesetimar frå 8 til ½ 12; so kjem ½ time kvar dag anten gymnastikk eller song, og so har de ½ time fritt. Den halve timen er til å få dykk litt mat og kvild i – den er ikkje etla til at de skal lesa på dei fagi de skal ha i dei siste to timane – høyr no på det, de gjentor! – ikkje til å lesa i den halve timen. Eg kjenner til korleis de vil rekna; men det er gale – gjentone fær kje gymnastikk heller dei, iallfall ikkje i det fyrste, altso vel ein time fri fær dei dei fleste dagane, men ikkje til å lesa, altso kvila.

22

Bok 1.indb 22

20.06.2016 09:43:08

Og dette med maten lyt eg og nemna her. De må få dykk litt mat i den halvtimen. Og i det heile må de ikkje spara for mykje på maten. Det treng kje vera fint; men det må vera nok! Havregraut! må de læra dykk til å eta – dei som ikkje kann det fyrr. – Eg ser nokre som skjemmest; men eg skal kje taka manntal her no i dag. Men – de fær aldri studenteksamen utan havregraut.

I denne dyre tidi kann me kje få kjøt eller fisk det me vil – og so vert det stump og kaffi. Men de treng kraftig mat! Eit lokomotiv må hava kol og vatn nok; fær det kje det, so kjem det kje av flekken. Det er kje onnorleis med folk! De lyt fyra godt uppunder skal de greida dykk. Kroppen må vera sterk og frisk, skal hovudet halda ut. De kjem frå utearbeid, mykje frisk luft; de må kje stengja dykk inne her. Her er frisk luft, her, når de berre vil bruka henne. Er det kje ei fager bygd me er komne til. Og er det kje gildt skulehus me har fått til dette det fyrste eller dei to fyrste åri?

Det er kroppen eg snakkar um, ja. Mat krev han, anna stell og, vask og puss – tenner og hender og andlit og skrott. Å ja, mykje anna med kroppen er det og å passa på – korleis de skal bukka og helsa og stå og gå og eta og snu dykk og leda dykk på alle leider.

So er det å fara fint og sømelegt åt i skulen og utanfor skulen, so de korkje gjer skam på heimen de kjem frå, eller skulen de går på. Me skal no snart til å arbeida ut reglar for orden og åtferd. Men reglar tyder ikkje noko i seg sjølv, dersom ikkje de vil leggja arbeid på å halda dei.

Når no landsgymnaset har lært dykk det meste av dette – med hovud og kropp – har det då fylt uppgåva si? Å langt derifrå – det viktigaste er att. Kunnskapar er ikkje stort verde, dersom dei ikkje vert bruka – dei er tenarar dei skal tena noko høgare.

Eg veit ikkje kva som har drege denne ungdomsflokken hit – det er vel mange, klåre og uklåre grunnar. – Nokre har i seg ein brennande torste etter kunnskapar, etter å læra noko meir – dei må til boki, trass i alle hindringar og vanskar – og det er ikkje noko ringt – andre har utlengt kanskje – dei tykkjer det er trongt heime og vil «ut, ut over de høie fjelde», – nokre likar ikkje gardsarbeid – tykkjer det er finare kanskje å sitja med bok.

Men – kunnskapane må stå i tenesta hjå noko høgare, sa eg, det må vera noko de vil i livet – livet må tena ein idé – kunnskapane må hjelpa til å forma ut eit livssyn som legg farge yver livet, som vert det prinsipp me arbeider etter. Det er ikkje fagkunnskapar, serkunnskapar, men ålmenn daning gymnaset skal gjeva.

Greidast og lettast er det for dei som har eit visst kall alt i ungdomen, som kjenner seg dregne mot eit visst mål dei vil arbeida burt mot – helst, ei sak dei vil tena.

Og eg vonar det er mange av dykk som det gjer. Og det er ikkje rikdom som gjer lukkeleg, men at ein er nøgd med det arbeidet ein har og at ein har noko å liva for, eit ideal.

I denne leidi kann me kanskje hava godt av grannelaget med folkehøgskulen. Dei på folkehøgskulen vil gjerna hava det å segja på gymnasi, bokskulane, at dei er so turre, åndlause, berre bok, berre pugg. Og det er noko i det. Men når no me – som her i år – fær ein sneis elevar frå folkehøgskular, so kann det gjerne hjelpa på oss. Ja, eg meiner det i ålvora – eg er glad for det – eg trur det kann vera godt for gymnaset, det – og kanskje me til slutt kund læra noko av kvarandre. – Iallfall gled eg meg ved grannelaget med Seim og det arbeid som der vert gjort.

Og med dette kjem eg til næste punkt i det eg vilde segja.

For her er ein stad me må kunna møtast og hjelpa kvarandre, folkehøgskule og gymnas.

Um vegjene skilst åt i det meste, so kanskje me kunde gå saman i noko, det største – og eg strekkjer med heil hug handi fram til samarbeid.

Der er nemleg ei sak som mange ventar skal få mykje hjelp og studnad frå landsgymnaset.

På fana til skulen vilde me gjerne det skulde stå: for norskdom. Me vonar at landsgymnaset skulde koma til å stå som ei sterk borg for norskdomen – og at der frå det skulde gå ut ung-

23

Bok 1.indb 23

20.06.2016 09:43:08

domar som brann for det norske målet – og som vilde taka eit lyft for å hjelpa den saki fram.

Difor er landsmålet hovudmålet i det fyrste norske landsgymnaset, og difor skal upplæringi gå for seg på landsmål. Det vert høve for dei som ynskjer det, til for det fyrste å skriva stilar på riksmål, serskilde timar skal dei få rettleiding i det, men i andre fag lyt dei fylgja med i undervisingi på landsmål.

No tykkjer de vel at eg gjerne kunde vera ferdig og slutta – men, der er ei sak til eg må få leggja fram, endå det er nok vanskelegare å finna ordi når eg skal tala um den.

Eg nemner det sist, men det er det største. For norskdom, sa eg – eg vil få leggja til: for kristendom. Kunde skulen vinna nokon eller halda fast på nokon som var vunnen for den saki, so meiner eg gymnaset hadde løyst den aller største, høgaste og vanskelegaste uppgåva si.

I det Guds ord som me hadde til vanglilja siste sundag, det ordet me fyrst og fremst skulde liv på og liva av i denne vika, segjer Jesus til næmingane sine: vil de og gå burt – eller, som det heiter i ei onnor umsetjing, den svenske: ikkje vil vel de og gå burt? – Det er mange gymnasiastar no for tidi som vender seg burt frå krossen. No spør Jesus dykk: ikkje vil vel de og gå burt?

Me kann mest høyra gråten bivrar under desse ordi.

Gjev at han måtte få same svar av dykk som han den gongen fekk av Peter: Herre, kven skal me gå til? Du har det ævelege livs ord. Og me har trutt og sannkjent at du er Kristus, den livande Guds son!

Lat oss beda!

Kjære Herre Gud! Når me skal taka til med dette vanskelege arbeidet, vil me so gjerne hava deg med i det! Me kjenner oss so veike og so små, – me torer knapt tru at du at du skulde rekna oss verde til det. Men me bed deg um hjelp! Ver du krafti i vår veikskap! Me bed deg um hjelp for oss eldre! Hjelp oss til å finna dei beste måtar og vegjer i vårt arbeid, hjelp oss til å kunna vera noko for dei, so dei kjenner me vil dei vel! Hjelp oss til å peika på krossen og han som der heng so bilætet hans kann stå for dei i fårlege stunder og hjelpa dei imot all freisting!

Ja, Herre, hjelp desse unge til å liva eit reint ungdomsliv, hjelp dei til å finna og halda fast på Han du har sendt ned til oss.

Og Herre, drag oss alle næmare deg! Fader Vår, du som er i himmelen! Lat namnet ditt verta helga, lat riket ditt koma, lat viljen din råda på jordi som i himmelen! Gjev oss i dag vårt daglege brød! Ettergjev oss vår skuld, som me ettergjev våre skuldmenn! Og før oss ikkje inn i freisting!

Men frels oss frå det vonde! For ditt er riket, magti og æra i all æva. Amen!

I talen sin set Peder Blix opp kunnskap som det fyrste punktet når det gjeld kva elevane skulle få ut av det fire år lange opphaldet på Voss offentlege landsgymnas. Arne Garborg sin roman Bondestudentar (1883) stod garantert på pensum. Her målar Garborg ut eit skremmebilete av kor ille det kan vera å koma til byen som bondestudent – utan slik skulegang medstudentane hadde, og ikkje minst utan tru på seg sjølv og sin eigen kultur.

Heile ideen med skulen var at undervisinga skulle gje denne ballasta, dokumentert med artium, som gav grønt lys for høgare utdanning. Dermed var det høge ambisjonar for det faglege innhaldet. Det skulle vera kvalitet i undervisinga, og det var forventa at elevane skulle jobba godt og grundig.

24

Bok 1.indb 24

20.06.2016 09:43:08

Blix og etterfylgjarane Staben av lærarar var solid. Peder Blix (1866–1938) sjølv var ein pedagogisk tungvektar.

Han var bymann frå Stavanger, son av presten Ole Blix og ungdomsven med Sigbjørn Obstfelder. Han er i enkelte samanhengar vorten omtala som i nær familie med salmediktar Elias Blix. Noko direkte blodsband finst ikkje, men i åra 1886–87 var unge Peder huslærar for borna til Elias Blix, medan denne var statsråd ved den norske statsrådavdelinga i Stockholm.

Peder Blix hadde også undervisingserfaring frå den høgare skulen i Larvik og underoffiserskulen i Oslo. Då han tok leiinga på Voss offentlege landgymnas var han femti år gamal. I 30-årssoga til skulen vert han omtala som rector perpetuus – rektor til all tid.

Han vert omtala som ein trygg autoritet i lærarkollegiet, ein god pedagogisk rettleiar og ein dugande administrator. Han fekk mindre tid til undervising, men det skal ha vore her han verkeleg briljerte: «Minst av alt fjasa han timane bort; heile han var ein arbeidssong som eggja oss til å ta i sjølve. For alvoret låg like bak smilen; det var difor han kunne seia og gjera mest kva han ville. Han visste på ein prikk kvar grensa låg, og ingen elev var så tunghøyrd at han tok i miss av tonen», skriv Per Tylden i jubileumsboka.

I 75-årssoga til gymnaset fortel Sigurd Petersen ei lita historie som gjev farge til biletet av Blix: Det var forbod mot å lesa i frikvartera, då skulle hovudet kvila. Ei jente, me kallar henne Kari, hadde no likevel påtrengjande god bruk for det den dagen og braut forbodet. Så dukka ingen annan enn Blix opp. Ho Kari var snøgg og sette seg på boka. Og Blix henta fram både blenken bak brilleglasa og desse orda: – Nei, Kari, den vegen får du ikkje kunnskapen inn.

Me kan hengja på russen 1922 si helsing til Blix i lagsbladet Gjallarhorn 1921: Hurra for rektor Peder Blix – singsaliho, hurra!

Han var vort pre- og vort su-fix – singsaliho, hurra!

Peder Blix var rektor fram til 1931, då han 65 år gamal gav seg, utsliten av arbeidet. Ifylgje møteboka til forstandarskapet for skulen var det fem søkjarar til den ledige rektorstillinga. Tre søkjarar skiljer seg ut, og det berre desse som er nemnde ved namn i forstandarskapet si innstilling. Eine kandidaten var Leiv Heggstad (1879–1954), opphavleg frå Namsos, med embetseksamen i filologiske fag. Han hadde vore tilsett på landsgymnaset heilt frå starten, og var før det rektor på det private gymnaset på Voss. Han var ein solid skulemann, og også forfattar av fleire bøker. Han var den fyrste formannen i Studentmållaget, og engasjerte seg sterkt i målstriden med småskifter og artiklar. Han var ein sterk kandidat til rektorjobben.

Den neste var Sjur Bøyum (1884–1970) frå Fjærland, også han filolog. Han hadde undervisingerfaring frå skular i Drammen og Volda, og styrte mellomskulen på Voss frå

25

Bok 1.indb 25

20.06.2016 09:43:08

1913 til 1916, då han gjekk over til landsgymnaset. Bøyum stod trygt i kjerneverdiane til skulen. «Han har ein var sans for det som er ekte norsk og viser ei reint barnsleg gleda for nyvunnen kunnskap i emnet», skriv Sigurd Eskeland i 50-årssoga til gymnaset.

Tredje kandidaten var Conrad Bonsaksen (1876–1967), som kom frå bondeslekt på Helgeland, men braut av familietradisjonen og utdanna seg i realfag i Oslo. Slik som Heggstad hadde han vore lektor på privatgymnaset og gått over til landsgymnaset då det starta. Han var gift med den samfunnsengasjerte vossekvinna Gurid Finne, og var sjølv sentral i fleire organisasjonar, styremedlem både i Vestlandske Mållag og Noregs Mållag.

Bonsaksen var ein barsk type. Rett før han flytta til Voss hadde han gjennomført ei slags vikingferd til Rouen i Frankrike. Nokre studentar der skipa til tusenårsfeiring til minne om Gange-Rolv, og Bonsaksen rodde frå Mo i Rana i ein fembøring saman med fem kameratar.

Forstandarskapet har møte 22. april 1931. Peder Blix legg fram si innstilling til kven som bør overta etter han sjølv som rektor. Han har Bonsaksen på førsteplass. Etter ordSjur Bøyum, 1920. Foto: Braaten, Voss gymnas sitt arkiv

skifte er det røysting, som gjev denne innstillinga: Nr. 1. Bonsaksen. Nr. 2. Bøyum. Nr. 3.

Heggstad.

Eit vesentleg moment i valet var at Bonsaksen vikarierte for Blix då han hadde sjukepermisjon. Om han synte seg dugande i oppgåva, kan det ha gjeve han ein stor fordel i kampen om rektorjobben. I 30-årssoga peikar Gunstein Langerak på at Bonsaksen hadde lang røynsle under Blix sin førarskap, og: «Når han dertil hadde serlege administrative evnor og var ein uvanleg flink lærar, så hadde han gode føresetnader til å ta rektorstillingi etter Blix.»

I journalboka for landsgymnaset er det notert innkomen post 26. mai 1931: «Deptet melder at lektor C.C.M. Bonsaksen vert konst. som millombils rektor ved Voss off. h. ålm. skule frå 1 aug 1931.» Men først i august 1937 vert Bonsaksen tilsett fast i embetet, fortel korrespondansen med departementet.

Leiv Heggstad, 1923.

Foto: Braaten, Voss gymnas sitt arkiv

Med stor autoritet tok Conrad Bonsaksen over rektorkontoret i august 1931. Stundom vert han omtala som i overkant streng. Sigurd Petersen seier i 75-årssoga: Dessverre var mange av oss litt redde for han. Når han kom opp korridoren, alltid ute i rett tid, og me stod og venta på å venta på å bli låste inn på kjemi-rommet, hadde han eit lag med å transportera lyklane mellom to fingrar og få fram ein singlande lyd som mest kunne skremma oss, iallfall om me var usikre i leksa.

Men det finst òg andre typar skildringar av Bonsaksen. I 1931-utgåva til Gjallarhorn vert den ferske rektoren presentert i venlege ordelag: Smilande og blid er han alltid. Tenk berre på når han kjem ned trappene med heile elevflokken fyre seg og skal ha dei ut i frisk luft! Heile andletet, og mannen med, er ei einaste lysande og smilande sol, der han stend breid og vyrdeleg på øvste troppesteget medan dei varme-elskande og friskluftredde elevane dreg seg ut gjenom dørene so snøgt som råd er. Ingen kann sjå noko festlegare då enn Rektor vår; og slik, øvst uppe på troppi, høgt, høgt yver oss andre, smilande og blid, vil han stå i minnet mitt og i mange andre sitt for alltid. Eller tenk på timane i helselæra, når han reikar att og fram på golvet og

Conrad Bonsaksen, 1930. Foto: Braaten, Voss gymnas sitt arkiv

26

Bok 1.indb 26

20.06.2016 09:43:09

talar um vitaminor, tæringsbakteriar, eller andre ting som vedkjem helsa. Ordi og mannen set seg so fast i medvitet at dei aldri kjem derifrå att. I slike stunder kjem idealisten meir fram enn nokosinne; for rektor Bonsaksen er verkeleg ein idealist, og ein som lever etter det han lærer.

Landsgymnaslektoren Blix, Heggstad, Bøyum og Bonsaksen – det er fire av dei fem faste lærarane som starta opp ved landsgymnaset 1916. Nils Grønlien (1874–1939) var den femte, og den einaste av dei som var fødd og oppvaksen på Voss.

Med åra voks staben, stadig nye lærarar kom til, nesten berre menn. Den fyrste kvinna i lærarkollegiet var lektor Lovisa Aamot, som arbeidde ved landsgymnaset frå 1925 til 1929, og frå 1931 til 1934. Dei fleste som underviste var lektorar, og det er slik dei vert nemnde.

Landsgymnaslektoren er ein markant karakter i norsk skulehistorie, og ein det lyser respekt av. Han er ein del av det akademiske sjiktet, men samstundes ein av folket. I unge år har han brote ut or familietradisjonen, fjerna seg frå arbeidet med jorda – og i staden vendt seg mot orda. Han har vorte bondestudent, og så ein i den eksklusive gruppa landsgymnaslektorar. Svein Arne Myhren skriv om dette i hovudfagoppgåva «Uppgåva ligg paa oss …» Lektorliv og sjølvforståing ved landsgymnaset i mellomkrigstida.

Mange lektorar kan ein følgje frå landsgymnas til landsgymnas. Sjølv om dei har utdanning som jo er kompetansegivande for å ta arbeid i kva for eit gymnas det skulle vere, finn vi dei ofte att i andre landsgymnas eller målvenlege høgre skular. Såleis kan vi sjå at fleire lektorar ved Voss Landsgymnas følgjer etter Leiv Heggstad når han reiser til Molde i 1931 for å virke som rektor ved den høgre kommunale skulen der som var blitt omskipa til å bli ein nynorskskule.

Me anar at det er eit sterkt samhald her, og at målsaka er noko av det som held lektorane saman. Landsmålet hadde i starten særleg funne grobotn i radikale og liberale krinsar

Nils Grønlien, 1922.

Foto: Braaten, Voss gymnas sitt arkiv

med urban tilknyting. Dei første mållaga kom i byane. Så breier målsaka om seg mot slutten av 1800-talet, og får ikkje minst gjennomslag i deler av kristenrørsla. Dei ulike grupperingane som agiterer for landsmålet, får ein samlande organisasjon i Norigs Maallag i 1906. I tida som fylgjer vert landsmålet eit reelt språkalternativ for stadig nye grupper, og etter kvart med tyngdepunkt på landsbygda.

I si språkpolitiske bok Von og veg legg Nikolaus Gjelsvik alvoret inn over lesaren: Når eg talar om von, meiner eg ikkje berre voni for det norske målet, men òg for det norske folket, for fridom og fedreland. Skal folket få den sjølvupphaldingsviljen og dermed den sjølvupphaldingsevna som er turvande i ei slik tid som no, må det ha eit kall; må kjenna i si inste sjæl at det er noko sermerkt som er verdt dei største offer. Men denne kjensla kann ikkje folket få på framand målgrunnlag. For fridom og sjølvstende i det lange draget er soleis ei gagns målreising både von og veg. Likeins for den åndelege frigjering som so sårt er turvande etter den lange husmannstidi.

Lovisa Aamot, den første kvinnelege læraren på Voss landsgymnas.

Foto: Braaten, Voss gymnas sitt arkiv

27

Bok 1.indb 27

20.06.2016 09:43:09

Landsgymnaslektorane vert både fotfolk og bannerførarar i kampen for landsmålet, eller nynorsken. Fleire av dei hadde vore aktive i Studentmållaget medan dei sjølve var under utdanning. Hallvard Framnes hadde endåtil vore formann i Studentmållaget i Oslo då han studerte der. Dette språklege misjonsarbeidet går saman med at lærarane i startfasen til gymnaset må ha kjent seg som skulepionerar. «Me skulle brøyta ny veg og laut prøva oss fram» seier rektor Sjur Bøyum i sin avskilstale, som er trykt i joleutgåva av Gjallarhorn 1953.

Frå rektor Bøyum sin avskilstale Mange av våre fremst pedagogar hadde hatt sine tvil om det var mogeleg å føra ungdom fram til artium på 4 år, ja det var endåtil sagt at det berre kunne verta «halvstuderte røvarar» utav ei slik stutt opplæring. Då me førde fram fyrste elevflokken i 1920, vart det sendt kjende pedagogar hit som sensorar. Dei skulle retteleg saumfara heile den nye skipnaden. Serleg ottast mange for at det var umogeleg å nå fram til det nye målet som artium kravde i framande språk.

Eg hugsar kva rektor Eitrem sa, han var sensor i engelsk: «Det er forbausende hvor flinke disse elevene er.

Eg minnest godt dei fyrste åri på landsgymnaset her. Lærarane stod ofte uvisse og famlande. Me skulle brøyta ny veg, og laut prøva oss fram. Me dryfte ofte vegar og metodar. Det fanst ikkje lærebøker på nynorsk. Ofte laut elevane slå opp gloser i framande mål til bokmål, og so slå opp i Schjøtts ordbok etter høvelege nynorske ord. Lærarane hadde fått si opplæring på bokmål, både i framande mål og realfag, og måtte so å seia omredigera seg, leita og streva etter å finna nynorske ord og vendingar som dekte ein tanke eller eit omgrep. Me var på oppdagingsferd inn i norsk lende og landskap. Det var ei forvitneleg ferd. Men ofte ei slitsam ferd.

Hallvard Framnes, 1930.

Foto: Braaten, Voss gymnas sitt arkiv

Trykt i joleutgåva av Gjallarhorn 1953

Lærarråd kring 1940.

Rundt bordet frå venstre: rektor Conrad Bonsaksen, Hallvard Framnes, Per Tylden, Solveig Størsrud, Henrik Naustdal, William M. Nygaard, Rolf Knudsen, Torgils Haldhus, Erling Stordal, Gunnstein Langerak, Sigurd Eskeland, Ingvald Ryste. Ståande: Odd Kjelsrud, Halvor V.K. Hauge, Torolf Almo, Harald Tveit, Andreas Leiro, Lars Ryssdal.

Foto: frå 75-årssoga om Voss gymnas

28

Bok 1.indb 28

20.06.2016 09:43:10

Gunstein Langerak kjem med eit hjartesukk i 30-årssoga: «Det er ein ting som landsgymnasi lid under, ikkje minst lærarane, det er at me er ein heller liten flokk, som er nokså isolerte.» Men små flokkar kan vera ekstra samansveisa, og det ser ut til å vera tilfellet ved Voss landsgymnas. Fellesskapet lektorane imellom gjeld ikkje berre i skuletida. Med jamne mellomrom møtest dei til kveldsseta heime hjå kvarandre. Då er også konene med.

I 75-årssoga karakteriserer Sigurd Petersen lektorane slik: «Dei var målfolk, sjølvsagt.

Dei røysta venstre, dei hadde eit kristent livssyn, var avhaldsfolk.» Han seier sjølv at dette er ei «horribel forenkling», men at forenklinga ikkje er utan grunnlag. Ein rimeleg tanke er at dette klassiske biletet av landsgymnaslektoren var meir treffande i første perioden til skulen, enn seinare. Går me Blix og dei første lektorane etter i saumane, verkar det opplagt at desse ville stilt seg trygt under norskdomsfana, og kledd Petersen sin karakteristikk. Og desse prega miljøet på skulen dei første tiåra. Men blar me om til tida etter krigen, vil biletet vera meir samansett. Samfunnet har endra seg, og det har lektorkarakteren òg.

Petersen nemner det kristne livssynet. Kor viktig var gudsordet i skulekvardagen?

I opningstalen sin seier rektor Blix at ei styrkt kristentru er det viktigaste Voss landsgymnas kan gje elevane. Blix kom frå prestefamilie, og hadde nok ein sterkare misjonsiver enn lektorkollegiet under eitt. Men målsak, norskdom og kristendom var assosierte objekt.

Me ser opp gjennom dei første tiåra at fleire, både rektorar og lektorar, ivrar for alle desse sakene i julehelsingar i Gjallarhorn. Då Sjur Bøyum i Gjallarhorn 1953 takkar av etter si skulegjerning, nemner han tre prinsipp: «kjærleik til jordi, fedrajordi, kjærleik til nesten og kjærleik til Gud. Desse 3 prinsippi er sunne og sterke, og eg skulle ynskja at skulen i framtidi vil ha desse siktepunkt for auga.»

I same andedrag høyrer fråhaldssaka med. Denne stod sterkt i lærarkollegiet, og ikkje minst i skulen sitt reglement. Styrk Moe fortel i eit intervju hausten 2012 om kva sjokkerande nyhende svigerfaren Gunstein Langerak hadde med seg heim etter at han hadde vitja Peder Blix i Oslo. Dette var på Blix sine gamle dagar, mange år etter at han hadde gjeve seg på Voss. Og det store nyhendet var at ærverdige Blix hadde teke seg eit glas vin til maten.

Noko slikt ville ikkje ha funne stad i den tid han var rektor på Voss landsgymnas.

Det nære tilhøvet mellom lærarane, og familiane deira, var eit tydeleg trekk ved Voss landsgymnas. Tradisjonen med jamlege kveldssete heldt dei på så lenge landsgymnasordninga varte, men dei tette sosiale banda byrja å losna i siste perioden til landsgymnaset. Elevmassen endra seg, og vart dominert av lokal ungdom som budde heime. Miljøendringa på skulen gjorde noko med rolla til landsgymnaslektoren. Noko av prestisjen var i ferd med å verta borte.

Likevel – nokre tradisjonar viser seg å overleva slike transformasjonar. Frå starten var det fast at lærarane laga studentfest for avgangskullet, like før skuleslutt, gjerne kvelden før elevane fekk greie på uttrekket til munnleg eksamen. Lektorkonene baka kaker, og dekte og pynta festsalen. Dei serverte under festen saman med lærarane, og tok oppvasken etterpå. Heilt fram til ut på 1970-talet vart festen arrangert på denne måten. Seinare vart ektemakane mindre aktive i tilskipinga – men festen er ein tradisjon som lever den dag i dag, i regi av lærarane.

29

Bok 1.indb 29

20.06.2016 09:43:10

Skulebygg og fasilitetar Som tidlegare nemnt starta Voss offentlege landsgymnas opp i leigde lokale på Vangen folkeskule. Frå andre skuleår, 1917, leigde ein òg eit teiknerom i ein sal nær ved, som var i Voss Avhaldskafe si eige. Året etter vart det sett opp ei brakke på folkeskulen.

Arbeidet med nytt gymnasbygg tok til parallelt med at skulen starta nokre hundre meter unna. Rektor Blix var leiar i bygningsnemnda, og hadde med seg ordførar Finne.

I dei utførleg spesifiserte «KONDITIONER for utførelse av arbeider ved VOSS LANDSGYMNASIUM» får entreprenøren instruksar utan særleg slingringsmonn. «Entreprenøren har i alle henseender at levere godt solidt smukt og haandverksmæssig arbeide. (…)

Arbeidet maa utføres ved duelige og skikkeHenry Bertram Bucher sine arkitektteikningar. Den øvste er eit utkast frå 1915, som syner gymnasbygget med spir. Bygget vart meir likt det andre utkastet.

Det er ei revidert teikning frå 1962, som byggjer på ei Bucher-teikning frå 1915.

lige haandverkere.»

Det kvite murbygget, som framleis er hjarta i Voss gymnas, stod klart då skuleåret

Arkitekt Bucher utarbeidde òg ambisiøse planar for parkanlegg rundt skulebygget.

Desse vart ikkje fullt ut realiserte.

30

Bok 1.indb 30

20.06.2016 09:43:10

Det nye og flotte Voss offentlege landsgymnas. Foto: Braaten, Voss gymnas sitt arkiv

starta i 1919. Det er teikna av arkitekt Henry Bertram Bucher, og er eit monumentalt bygg i fire etasjar, med ei stolt plassering på Skulehaugen.

I starten var bygget romsleg, men då linedelinga vart større og elevflokken voks, melde nye behov seg. I 1946 skriv Gunstein Langerak i 30-årssoga: Ein må vel segja han var nokolunde moderne for si tid, men no er det mangt ein kunne ynskja var betre. Det vantar elevøvingsrom for fysikk og kjemi. Til elevøvingar i fysikk og kjemi må ein nytta dei amfi-bygde romi som høver godt til auditorium, men på ingen måte til elevøvingsrom. Desse, og biologiromet, er heller ikkje utstyrde på ein slik måte som øvingsrom burde vera.

Nøkterne kår når det gjaldt bygg hadde sin parallell når det gjaldt undervisingsmateriell.

Olav Brattegard seier i 30-årssoga: Ein av dei ting som gjorde vegen til dei unge Minervasøner og – døtter in spe tyngre ved landsgymnaset enn ved andre skular var skorten på lærebøker og hjelpebøker på nynorsk i dei fyrste åri etter starten.

Jamt og trutt kom det seg når det gjaldt både lærebøker og undervisingsmateriell. I løpet av dei første tretti åra bygde biblioteket på skulen opp ei boksamling på over 8000 bind, der samlinga etter prest og lokalhistorikar Olaf Olafsen var ein eksklusiv del.

Fag, liner – og «fælt lang skuletid» Voss offentlege landsgymnas starta med to klassar. Alle elevane hadde same faga dei to fyrste åra, medan dei to siste var linedelte. Frå fyrste kullet fekk trettiseks studenteksamen i 1920. Femten frå latinlina, femten frå reallina og seks frå engelsklina.

31

Bok 1.indb 31

20.06.2016 09:43:11

Russekullet 1924. Foto: Braaten, privat arkiv

Dette var altså linene i starten: latin, real, engelsk. Frå hausten 1920 sette ein linedelinga inn frå andre klasse. Reallina hadde høgast status, og jamt det største elevtalet.

I 1927 innførte gymnaset greskline, og – som me skal koma nærmare inn på – i 1931 ei ny og banebrytande norrønline.

Desse siste utvidingane av lineutvalet skjedde i ei tid då Voss landsgymnas sleit med å tiltrekkja seg elevar. Søknaden til skulen var nede i ein bølgjedal frå midten av 1920åra til starten av 1930-åra. I 30-årssoga peikar Hallvard Framnes på at dei generelle nedgangstidene i landet var noko av forklaringa, og ikkje minst at ei rekkje konkurrerande bygdegymnas kom til i denne tida: Eidsvoll og Firda i 1922, Orkdal i 1923 og Bryne i 1924, i tillegg til nokre mindre, private skular. Men Voss landsgymnas synte seg å vera konkurransedyktig, og søkjartalet nådde nye høgder då tidene betra seg i landet.

For å koma inn på landsgymnaset måtte elevane gjennom opptaksprøvar som vart gjennomført like før skulestart. I Olav Bergheim si bok om Olav Meisdalshagen går det fram at eit bedehus i nærleiken av skulen, det må ha vore Nain, vart nytta til losji under prøvane: På bedehuset var det lagt fullt med halmmadrassar over golv og galleri, og der var fullt av vonfulle søkjarar. Der var gutar frå Finnmark i nord til Lista i sør, frå Østerdalen i aust og til Selje i vest, ei babelsk forvirring av tungemål og ulike låtar. Eit orgel vart mykje nytta til tonefølgje for både solistar og improviserte grupper. Einskilde hadde og fele med. Litt dragsmål og andre styrkeprøver vart det i blant så tida gjekk snøgt, og dei stille stundene då ein kunne sova, vart heller stutte.

32

Bok 1.indb 32

20.06.2016 09:43:11

Fyrste tida var det skriftleg prøve i norsk stil, diktat, rekning og teikning, og munnleg i norsk, rekning, soge, geografi og naturkunne. Seinare vart teikning fjerna frå prøven, saman med ein del andre justeringar. Landkunne gjekk ut i 1929, men kom inn att i 1941.

For å kunna søkja i det heile måtte ein vera fylt seksten innan kalenderåret. Frå 1935 fekk rektor høve til å gje dispensasjon frå regelen med inntil eit halvt år. Ungdom som hadde mellomskuleeksamen kunne søkja seg rett inn i andre klasse.

«Skuletidi er lang, fælt lang», sa rektor Blix i opningstalen sin. Undervisinga starta klokka åtte, og avslutta 14.20, med ein halv time pause midt i. Faga i fyrste klasse var religion, norsk, tysk, engelsk, soge, landkunne, naturkunne, matematikk og teikning. Og så var det vekselvis gymnastikk og song ein halv time kvar dag. Frå andre klasse hadde alle fransk, og latinlina hadde latin. Då gresklina kom inn i 1927, var gresk fag frå tredje klasse på denne lina. Og då norrønlina kom på plass i 1931, var gamalnorsk på timeplanen frå andre klasse for elevane her.

Sjølv om det vart lagt vekt på fysisk fostring og allmenn danning, var Voss offentlege landsgymnas i stor grad ein bokskule. I departementet sitt budsjett for skulen fyrste skuleåret var det sett av 6000 kroner til «Bibliotek, samlinger og inventar (anslagsvis)». Då 30-årssoga vart skriven i 1946, hadde skulen 8165 bøker i biblioteket. Ein del hadde då gått tapt under okkupasjonstida.

I heftet Ei helsing til elevane frå Voss off. Landsgymnas finst svært så detaljerte råd om korleis elevane kan få mest mogleg ut av undervisinga og pensum. «Du kan spara deg mykje arbeid heime om du følgjer godt med i timane. Her og gjeld det om å vera mest mogeleg aktiv. Skriveboka og blyanten må liggje ferdige på pulten så du kan notera ned alt det som du meiner er viktig.»

Om heimearbeidet Fyrste steget er å lesa fort gjennom leksa slik at du får eit snøgt overblikk over kva ho handlar om. Samstundes må du knyta samanhengen med det som er gjennomgått før. Med litt øving greier du å få tak i hovudpunkta, – det vil hjelpa om du strekar under somme nøkkelord.

Andre steget er at du sjølv stiller deg spørsmål slik som t.d.: Kva handlar dette om, kva tyder det, kva er samanhengen. Spørsmåla bør ein skriva ned og så freista svara på dei.

Tredje steget er den aktive gjennomarbeidinga av leksa. Vil du halda læreboka di pen, må du bruka ei skrivebok – NB ho må ikkje vera for lita! – til å notera i. Men best er det å bruka læreboka som det ho skal vera, ein arbeidsreiskap. Når du no les gjennom leksa, strekar du under viktige ord og uttrykk, dei som gir meininga og hovudmomenta. Er det fleire moment som byggjer opp ein samanheng, er det nyttig å numerera dei i margen. Her kan du og notera opp gangen i leksa og andre hovudmoment.

Fjerde steget er å spørja seg sjølv i leksa. Da tvingar du deg til å vera aktiv, det du har lese, festar seg betre, og det er ei god trening i å gi att med eigne ord. Du bør da helst ikkje ta for store avsnitt om gongen.

Når du har arbeidd gjennom heile leksa på denne måten, er det best å ta ein liten pause eller å arbeida med noko anna ei lita stund, og så tar du femte steget. Det er repetisjonen. Da kan du lesa gjennom alt saman eller berre eit samandrag du kan ha gjort, og så stilla deg spørsmål frå heile leksa.

Frå Ei helsing til elevane frå Voss off. Landsgymnas

33

Bok 1.indb 33

20.06.2016 09:43:11

Norrønlina Då Noregs Ungdomslag sende framlegget om å skipa landsgymnas i 1910, låg det òg inne eit ynskje om å ha ei line med vektlegging av bygdekultur og med grundig gamalnorskundervising.

Dette møtte motbør i Stortinget, og gjekk ikkje gjennom då. Voss offentlege landsgymnas vart dermed helst lik på gymnasa i byane når det gjaldt pensum og fag.

Men skulen på Voss hadde viktige mål i tillegg til å gje elevane artium. Som Blix sa i opningstalen: «Me vonar at landsgymnaset skulde koma til å stå som ei sterk borg for norskdomen.» Og ein la ikkje frå seg tanken om ei line som bygde på det gamalnorske. Ut på 1920-talet kom det framlegg om ei norrøn artiumsline, ei line med tyngdepunkt i norsk språk og historie.

Mellom lærarane arbeider lektor Leiv Heggstad ivrig for denne saka. Han hadde vore på studieferd i Tyskland hausten 1921 og vorte imponert over kor sterkt tysk språk og kultur stod i gymnasa der. Han skriv ein artikkel i Syn og Segn i 1925: «Norskopplæringi i den høgre skulen og ei norrøn artiumsline.»

Lektor Leiv Heggstad gav ut ei rekkje bøker, også innan det norrøne fagområdet.

Her føreslår han ei norrøn line, utleia frå engelsklina. Styresmaktene oppmodar Heggstad om å laga ein detaljert plan for ei ny artiumsline. Han kjem med eit framlegg der norrønlina vert greina ut av latinlina. Dette vert handsama i Odelstinget i 1930, men tiltaket vert utsett. Året etter kjem framlegget opp att, no med tysklina som utgangspunkt. No går det gjennom. Stortinget vedtek norrønline ved Voss landsgymnas som ei prøveordning fyrst, men det vert eit permanent og viktig tilbod ved skulen. Det går meir enn tjue år før neste landsgymnas startar med norrønline.

Jubileumsbøkene både ved 30- og 50-årsmarkeringa til skulen gjev norrønlina mykje plass. Det kan sjå ut som lina er Voss offentlege landsgymnas sin augestein, og det er svært forståeleg. Norrønlina gjev skulen særpreg i høve andre vidaregåande utdanningsinstitusjonar, og er ein fagleg krumtapp i høve norskdomstanken.

30-årssoga fortel at lina har hatt søknad av flinke elevar, og at norrønistane har hevda seg godt. Dette trass i vanskelege vilkår: Då lina tok til, stod ein heilt opprådd for tekstutval til pensumlesnad i gamalnorsk. Ein laut låna saman nokre eksemplar av «Heimskringla» hjå privatfolk, men fekk ikkje tak i så mange at kvar elev kunne få sitt. Fyrst tre år etter at lina var sett i gang, fekk ein kjøpt så mange eksemplar at skulen kunne låna bøkene ut. Pensum utanfor «Heimskringla» laut hektograferast. Sameleis måtte alle skriftlege øvingsoppgåvor leitast fram og hektograferast til kvar øvingstime. Hausten 1936 hadde ein samla så mange at det var råd å mangfalda eit oppgåvehefte, som så elevane kunne kjøpa. Kva meirarbeid dette la på dei fyrste lærarane i faget, er det kanskje ikkje lett å gjera seg opp nokon tanke om for den urøynde. Det var lektor Andr. Leiro som tok tyngste taket med byr-

Andreas Leiro var ein av dei solide lektorane i landsgymnastida, og sentral i oppbygginga av norrønlina. Foto: Braaten, Voss gymnas sitt arkiv

34

Bok 1.indb 34

20.06.2016 09:43:12

jingsvanskane i gamalnorsk. Etter mykje strev med å ordna det økonomiske, lukkast det endeleg for han å få ut eit gamalnorsk leseverk. Fyrste bandet kom våren 1938, det andre hausten 1941.

3. realfagklasse 1951.

Foto: privat, utlånt av Einar Sudmann

Edvard Fjærtoft tok artium på norrønlina i 1938. I 30-årssoga deler han nokre av sine røynsler frå skuletida, og seier at norrønistane nok kjende seg i ei særstode blant gymnasiastane. «Dette kunne gjera oss innbilske. Men på same tid gjekk vi der for at norrønpedagogane skulle få eksperimentera med oss. Ingen visste kva det kunne bli til med lina. Det var det som skulle røynast ut på Voss.» Fjærtoft fortel at han nok såg opp til dei som gjekk før han på lina, at det stod ein ekstra glans av desse, og at det var noko av grunnen til at han valde norrønlina. Han nemner Harald Nornes som kunne sabla ned motstandarane sine i diskusjonar, og den radikale gjengen som hadde studiesirkel der dei snakka om storpolitiske spørsmål. Det var meir slike tilhøve som verka tiltrekkjande, enn gamalnorsken i seg sjølv: Når det gjeld norrønfaga, trur eg ikkje at vi tenkte stort over idéen med lina. Gamalnorsk skulde etter namnet ha ein dominerande plass blant faga, og det er vanleg at folk trur ein

35

Bok 1.indb 35

20.06.2016 09:43:12

les gamalnorsk seint og tidleg på norrønlina. Men eg trur ikkje at nokon av oss valde lina fyrst og fremst avdi vi ville læra gamalnorsk. I mi tid trur eg heller at tysken verka som eit trekkplaster. Dei aller fleste er nok meir interesserte i å læra eit levande språk enn eit mål ein berre finn i gamle skrifter, og lina er vel ikkje berre for filologspirer. Men eg trur vi likevel i vårt stille sinn var litt byrge av at vi var gamalnorsk-spesialistane ved skulen. Vi let oss ikkje bløffa av realistar som gjekk rundt å kjekka seg med at dei aldri las på gamalnorsken og ikkje kunne bøya bátr rett.

Eksamenskluss VG har 9. mai 1963 artikkelen «Uklare oppgaver gir artianerne den store skjelven.» Her vert formann i Undervisningsrådet, Agvald Gjelsvik, konfrontert med at det var mange feil i eksamensoppgåvene til gymnasa.

– Det er enda flere klager i år, lektor Gjeldsvik. Voss Landsgymnas har fått gale tyskoppgaver.

– De har fått det de har bedt om, – men de har rekvirert feil oppgavesett. I tysk kan man velge mellom tre oppgaver, enten tysk gjenfortelling, tysk oversettelse eller en kombinasjon av de to. Voss Landsgymnas har rett og slett rekvirert gal oppgave. Men det ble rettet på.

– Med fly?

– Ja, vi sendte et fly fra Oslo til Voss med de riktige oppgavene. En av våre kontordamer reiste over. Det er jo ikke farlig så lenge vanskelighetene ikke oppstår lenger borte enn Voss.

36

Bok 1.indb 36

20.06.2016 09:43:12

Voss gymnas opna i august 1916, som det første landsgymnaset i Noreg. Ved hundreårsjubileet er det freistande å spørja: Når var gullalderen? Og kva er eigentleg suksesskriteria? Rektor Blix sa i opningstalen sin: «Det er ikkje fagkunnskapar, serkunnskapar, men ålmenn daning gymnaset skal gjeva.» Har skulen halde seg til dette oppdraget?

Boka Oppdrag danning gjev eit nært bilete av livet på Skulehaugen. Me møter elevar og lærarar, deira gleder og frustrasjonar.

« – Kor mange poeng reknar du med å tapa til artium på grunn av alt arbeidet du må gjera som russeformann?

– Etter ei førebels gransking ser det ut til at eg misser om lag alt eg har, utanom kleda på kroppen.»

1958-russeformann Kjell Snerte

Knut Markhus (f. 1969) er utdanna cand.philol. med hovudfag i historie frå Universitetet i Bergen. Han har arbeidd som journalist og faglitterær forfattar, og har vore leiar for ei rekkje kulturinstitusjonar.

ISBN 978-82-450-2024-3

,!7II2E5-acaced!