Nøklar til Noreg
Gølin Kaurin Nilsen
Nøklar til Noreg
Tekstbok B1
Nynorsk
Copyright © 2025 by Vigmostad & Bjørke AS
All Rights Reserved
1. utgåve 2025 / 1. opplag 2025
ISBN: 978-82-11-04832-5
Grafisk produksjon: John Grieg, Bergen
Omslagsdesign ved forlaget
Omslagsillustrasjonar: Shutterstock
Omsetting og tilrettelegging for nynorsk: Kari Gjerdevik, Språkkonsulentene
Spørsmål om denne boka kan rettast til:
Fagbokforlaget
Kanalveien 51
5068 Bergen
Tlf.: 55 38 88 00
e-post: fagbokforlaget@fagbokforlaget.no www.fagbokforlaget.no
Materialet er verna etter åndsverklova.
Utan uttrykkeleg samtykke er eksemplarframstilling berre tillate når det er heimla i lov eller avtale med Kopinor.
Vigmostad & Bjørke AS er Miljøfyrtårn-sertifisert, og bøkene er produsert i miljøsertifiserte trykkeri.
Forord
Nøklar til Noreg (B1) er eit læreverk for vaksne innvandrarar som lærer norsk som andrespråk. Verket arbeider med språkkompetanse på B1-nivå: å snakke, å skrive, å lytte, å lese, å samtale og å mediere. Nøklar til Noreg har ei bruksbasert tilnærming til språklæring og språkbruk, og læreverket følger dermed intensjonar og føringar i Læreplan i norsk for vaksne innvandrarar (Kunnskapsdepartementet, 2021), rammeverket og den utvida versjonen av rammeverket.
I Nøklar til Noreg blir ulike tema brukt som utgangspunkt for samtale og utvikling av språkferdigheiter, ikkje som «kunnskapsformidlarar». Å ta språket i bruk munnleg og skriftleg, reseptivt og produktivt og i mediering står i sentrum, og tekstane er tenkt som modellar for språkleg produksjon og som samtalestartarar. Tekstane skal òg bidra til utviding av ordforråd og uttrykksmåtar og på den måten bidra til at innlærarane utviklar den norskspråklege tilgangskompetansen og litterasiteten sin.
Nøklar til Noreg er delt i to bolkar: Leksjon 1–4 og 5–7. Når ein er ferdig med ein bolk, kan det vere fint å repetere, oppsummere og reflektere litt ekstra over eiga språklæring, progresjon og prestasjon. På læraren sin nettressurs ligg det prøvar til kvar bolk, og prøvane er utforma i tråd med kompetansemåla i læreplanen og prøveoppsettet i norskprøvane. Prøvane er meint som formative og læringsorienterte hjelpemiddel. Leksjonane i tekstboka er delt i fire seksjonar: læringsmål, tekstar, ord og uttrykk og grammatikk. Grammatikkdelen i leksjonane er tenkt brukt i samspel med minigrammatikken bakarst i boka.
Tekstboka er ein del av ein større heilskap der arbeidsboka og nettressursen
òg er viktige. Dei overordna læringsmåla for arbeidet med leksjonane i verket blir oppgitt her i tekstboka. I arbeidsboka og på nettressursen arbeider deltakaren vidare med tekstar, ord og uttrykk og grammatikk som blir tatt opp i tekstboka.
Eg vil takke kursdeltakarar på Johannes Læringssenter som sa seg villige til å vere «prøvekaninar» i arbeidet med nyskrivinga av Nøklar til Noreg.
Takk òg til dyktige konsulentar for gode innspel, og takk til Fagbokforlaget og forlagsredaktør Nina Moe. Eg ønsker framtidige brukarar av Nøklar til Noreg lykke til med norsk(opp)læring!
Stavanger, 2024
Gølin Kaurin Nilsen
Nivå B1 – Terskel
1 Frå barn til vaksen
1A Fortel om deg sjølv!
1B Landsdelen min
1C Å bli vaksen
Å beskrive personar og stader
Å beskrive eit bilde
Å fortelje om deg sjølv
Å samtale om erfaringar og opplevingar
Å forstå korte dialogar og meldingar
Å lese og samtale om innhald og informasjon i enkle tekstar
Å skrive ein kort tekst om deg sjølv og om erfaringar og opplevingar du har hatt
Substantiv og eigedomsord: å eige eller å ha noko
Substantiv:
å beskrive ei gruppe eller ein person med substantiv
Samansette substantiv
Ordlaging: verb og substantiv
2 Kultur og natur
2A Kva serie ser du på for tida?
2B På fjellet, ved kysten og i skogen
2C Sei meininga di!
Å samtale om kulturelle uttrykk som du og andre liker og ikkje liker
Å samtale om hobbyar og fritidsinteresser
Å forstå korte dialogar og meldingar
Å forstå viktig informasjon i samtalar om kultur, natur og fritid
Å forstå og kunne følge med i eit intervju om eit kjent tema
Å lese og samtale om innhald og informasjon i enkle tekstar
Å lese og samtale om korte innlegg på sosiale medium og gi ein kort respons
Å lese, finne og fortelje andre om viktig informasjon på ei nettside
Å skrive ein tekst med ein del detaljar om ein hobby eller ei fritidsinteresse
Adjektiv Adverb
Å samanlikne med adjektiv og adverb
Å gi att innhaldet i ein film eller serie munnleg og skriftleg og fortelje kva du meiner om filmen eller serien
Å skrive ein kort søknad eller ta kontakt om ei sak
3 Utdanning 40
3A Skole og utdanning i Noreg
3B Folkehøgskole
3C Nokre gongar er det vanskeleg på skolen
3D Sei meininga di!
Å presentere eiga utdanning
Å samtale om utdanning og utdanningssystem i ulike land
Å forstå korte dialogar og meldingar
Å forstå viktig informasjon i samtalar om utdanning og utdanningssystem
Å lese og samtale om innhald og informasjon i enkle tekstar og i enkle, samansette tekstar
Å lese og samtale om innhaldet i ein enkel, skjønnlitterær tekst
Å skrive ein kort søknad eller ta kontakt om ei sak
Å skrive ein tekst om eigne erfaringar og opplevingar
Å lage samanheng i tekst
4A Jobben min
4B Arbeid, fritid og kvile
4C Sei meininga di!
4D Å søke jobb
Å fortelje om eiga arbeidserfaring og om arbeidsoppgåver du har eller har hatt
Å fortelje om eigen CV
Å svare på vanlege spørsmål i eit jobbintervju
Å samtale om arbeidserfaring, arbeidsoppgåver og arbeidsliv
Å forstå korte dialogar og meldingar
Å forstå viktig informasjon i samtalar om arbeid og arbeidsliv
Å forstå og kunne følge med i eit intervju om eit kjent tema
Verb i presens og preteritum
Å fortelje i presens eller i preteritum
Å lese, finne og samtale om informasjon i enkle tekstar, oppslag, korte rapportar, annonsar og jobbannonsar
Å lese og samtale om korte innlegg på sosiale medium og gi ein kort respons
Å uttrykke og kort grunngi eigne meiningar i samtalar om kjente tema
Å skrive ein enkel CV og ein enkel jobbsøknad
Å skrive ein kort søknad eller ta kontakt om ei sak
Å uttrykke og grunngi eigne meiningar om ei kjent sak eller eit kjent tema munnleg og skriftleg
5 Helse 72
5A Utan mat og drikke duger helten ikkje
5B Sjukdom, medisin og behandling
5C Har du det bra?
Å samtale om helse, livsstil og kosthald
Å forstå korte dialogar og meldingar
Å forstå viktig informasjon i samtalar og diskusjonar om helse og livsstil
Å lese og samtale om innhald og informasjon i tekstar
Å finne relevant informasjon i instruksjonar, for eksempel på medisinar
Å lese og samtale om innhaldet i ein enkel, skjønnlitterær tekst
Å skrive ein kort søknad eller ta kontakt om ei sak
Å uttrykke og grunngi eigne meiningar om ei kjent sak eller eit kjent tema munnleg og skriftleg
Verb i aktiv og passiv
Passiv og imperativ
6 Fridom og rettar 86
6A Er du ikkje på …?
6B Barneombodet
6C Når fridommen blir angripen
Å samtale om korleis vi bruker internett og sosiale medium i dagleglivet
Å uttrykke eigne meiningar om kva moglegheiter og avgrensingar sosiale medium har
Å samtale om kva fridom og rettar kan vere for barn, unge og vaksne i eit samfunn
Å forstå korte dialogar og meldingar
Å uttrykke eiga meining i tekst
Å forstå viktig informasjon i samtalar og diskusjonar om internett og sosiale medium, rettar og fridom
Å forstå og kunne følge med i eit intervju om eit kjent tema
Å lese og samtale om innhald og informasjon i tekstar
Å lese og samtale om korte innlegg på sosiale medium og gi ein kort respons
Å skrive ein kort søknad eller ta kontakt om ei sak
Å uttrykke og grunngi eigne meiningar om ei kjent sak eller eit kjent tema munnleg og skriftleg
7 Mangfald 98
7A Innvandrarar og utvandrarar
7B Sei meininga di!
7C Kongen sin tale
Å samtale om kva mangfald er og kan vere i eit samfunn
Å samtale om kva som gjer at menneske kjem til eller drar frå eit land
Å forstå korte dialogar og meldingar
Å forstå og kunne lytte ut viktig informasjon i ein lyttetekst
Å forstå og kunne følge med i eit intervju om eit kjent tema
Å lese og samtale om innhald og informasjon i tekstar
Å finne og samtale om informasjon i enkle statistiske oversikter og diagram
Å lese og samtale om korte innlegg på sosiale medium og gi ein kort respons
Å skrive ein kort søknad eller ta kontakt om ei sak
Å uttrykke og grunngi eigne meiningar om ei kjent sak eller eit kjent tema munnleg og skriftleg
Nivå B1 Terskel
På nivå B1 kan deltakaren forstå klart og relativt enkelt språk og uttrykke seg forståeleg og samanhengande om emne knytt til eigen livs-, opplæringsog arbeidssituasjon, kjente samfunnsaktuelle tema og tema av personleg interesse. Deltakaren kan delta uførebudd i dei fleste samhandlingssituasjonar dersom samhandlingspartnarane uttrykker seg tydeleg.
(Læreplan i norsk for vaksne innvandrarar, HK-dir, 2021, s. 16–17)
Leksjon 1 Frå barn til vaksen
I denne leksjonen arbeider du med
• å beskrive personar og stader
• å beskrive eit bilde
• å fortelje om deg sjølv
• å samtale om erfaringar og opplevingar
• å forstå korte dialogar og meldingar
• å lese og samtale om innhald og informasjon i enkle tekstar
• å skrive ein kort tekst om deg sjølv og om erfaringar og opplevingar du har hatt
1A Fortel om deg sjølv!
Hei! Eg heiter Sandra Vik Fuentes. Eg er 35 år gammal. Eg er fødd i Bergen. Då eg gjekk i første klasse, flytta vi til Tromsø. Vi flytta om vinteren. Det var veldig kaldt i Tromsø, og det var mykje snø. Eg likte det! Eg fekk mange gode venner i Tromsø.
Vi flytta tilbake til Bergen då eg var 9 år. Eg hadde ikkje lyst til å flytte. Vi flytta fordi mor mi lengta tilbake til Bergen. Det er langt frå Tromsø til Bergen, og ho sakna familien. Då vi kom tilbake til Bergen, hadde vi ikkje nokon plass å bu. Mor og far hadde kjøpt eit rekkehus, men det var ikkje ferdig. Derfor budde vi eit halvt år hos mormor og morfar. Det var fint å bu hos mormor og morfar, og eg treivst veldig godt. Eg fekk mange gode venner på skolen der.
Då huset vårt blei ferdig og vi flytta inn, måtte eg begynne på ein ny skole igjen. Denne gongen var det ikkje så lett å få venner, og eg sakna dei gamle vennene mine. Eg treivst ikkje så godt på den nye staden. Eg flytta heimanfrå då eg var 19 år. Eg begynte å studere. Eg studerte i Bergen, så mor og far ville at eg skulle bu heime. Dei sa: «Du kan spare pengar!» Men eg ville vere sjølvstendig. Eg fekk studielån, og eg hadde ein deltidsjobb i ein butikk.
Utdanninga mi tok 5 år. Eg har mastergrad i oseanografi.
No arbeider eg som havforskar.
Det er eit spennande yrke, men eg bekymrar meg ofte for korleis klimaet og miljøet blir i framtida.
Eg er fødd i Bergen, men vi flytta til Tromsø då eg var 6 år gammal.
Ein havforskar studerer livet i havet. Det er eit spennande yrke, synest eg.
Mormor var veldig viktig for meg. Mormor blei 91 år. Eg saknar henne kvar einaste dag!
• Kvar voks de opp?
• Kven var viktig for dykk i oppveksten?
• Når flytta de heimanfrå?
• Kva yrke har de? Kva kan de fortelje kvarandre om desse yrka?
• Når kom de til Noreg?
• Korleis trivst de i Noreg?
1B Landsdelen min
Nord-Noreg. Om vinteren kan det vere veldig kaldt der, og nokre år kjem det mykje snø. Eg liker snøen. Det er mørketid i Hammerfest om vinteren, men med snøen blir det ikkje så mørkt. Snøen lyser opp. Om sommaren kan det vere fantastisk vêr. Viss sola skin, er ho oppe både dag og natt. Det er midnattssol, altså sol midt på natta.
Far min var fiskar. Då eg var liten, pleidde eg å vere med han på sjøen om sommaren. Det var fantastiske turar! Men det er eit hardt yrke å vere fiskar. Derfor ville eg gjere noko anna, og etter vidaregåande skole flytta eg til Tromsø for å studere på universitetet der. Tromsø har verdas nordlegaste universitet. Eg tok lærarutdanning. No er eg grunnskolelærar.
Det er tre fylke i Nord-Noreg. Det er Nordland, Troms og Finnmark. Hammerfest ligg i Finnmark, og Tromsø ligg i Troms. Finnmark er det nest største fylket i Noreg. Det bur mange samar i Nord-Noreg. Samane er urfolket i Noreg. Dei har eige språk, eige flagg og eige parlament.
Vi har ikkje togsamband i Nord-Noreg. Jernbanelinja sluttar i Bodø. Men vi har Hurtigruten! Hurtigruten fraktar både personar og varer. Om sommaren reiser mange turistar med Hurtigruten.
Nord-Noreg er ein fantastisk landsdel. No bur eg i Bergen. Bergen ligg på
Vestlandet i Sør-Noreg. Eg trivst godt, men ein dag vil eg flytte tilbake til NordNoreg.
UiT Noregs arktiske universitet er det nordlegaste universitetet i verda. På nordsamisk heiter universitetet UiT Norgga árktalaš universitehta.
Det er eit hardt yrke å vere fiskar.
Hurtigruten fraktar både personar og varer, og om sommaren reiser mange turistar med han.
• Kvar i Noreg bur de? Snakk saman om kva de liker og ikkje liker med staden der de bur.
• Snakk saman om kva de likte og ikkje likte med landsdelen de budde i i opphavslanda dykkar.
1C Å bli vaksen
Kva vil det seie å bli vaksen? Når er ein vaksen? Nokre stiftar familie i starten av 20-åra, mens andre prioriterer utdanning og karriere framfor familieliv.
Dei startar kanskje ikkje på den delen av livet før i midten av 30-åra. Men blir ein vaksen fordi ein stiftar familie? Kanskje ikkje. Det finst mange som vel å leve aleine, og det finst mange som vel å ikkje ha barn.
Mange blir meir vaksne når dei får jobb og kjøper eigen bustad. Når du får økonomiske forpliktingar, må du ta ansvar. Du må betale rekningar, og derfor må du skaffe inntekter. Kva har du råd til, og kva har du ikkje råd til? Kanskje er det nettopp desse forpliktingane som er vaksenlivet?
Mange gruar seg til å få slike faste forpliktingar, og det er ikkje alle som klarer det. Nokre psykologar meiner at foreldre i dag hjelper barna sine for mykje. Dei meiner at slike barn kan bli usjølvstendige når dei blir vaksne. Viss det er riktig, kan det bli store forskjellar mellom personar som klarer å ta ansvar for økonomi, jobb og familie, og personar som ikkje klarer det. I framtida kan det kan bli eit samfunnsproblem. For eksempel finst det allereie tv-program som skal hjelpe folk med å få orden på økonomien.
I gamle dagar blei ungdommane konfirmert samtidig som dei gjekk ut av skolen. Då markerte konfirmasjonen at ein blei vaksen.
I nokre familiar seier dei at du har blitt vaksen når du har begynt å drikke kaffi. Men er det så enkelt?
• Når meiner de at ein er vaksen?
• Synest de at det er store forskjellar mellom Noreg og opphavslandet dykkar når det gjeld å bli vaksen? Kva er likt, og kva er forskjellig?
• Nokre psykologar meiner at barn som får veldig mykje hjelp av foreldra sine, kan bli usjølvstendige når dei blir vaksne. Men kan det vere noko positivt òg med å hjelpe barna sine mykje?
Ord og uttrykk
Å snakke om oppvekst: Kvar voks du opp?
Kvar voks du opp?
Treivst du på skolen?
Eg voks opp i/på …
Ja, eg treivst godt på skolen.
Nei, eg treivst ikkje så godt.
Flytta de mykje då du var liten? Ja, vi budde fleire forskjellige stader fordi …
Ja, først budde vi i/på …, men så flytta vi til …
Farmor var veldig viktig for meg i oppveksten.
Eg hadde eit veldig nært forhold til far min.
Bror min og eg pleidde å finne på mykje morosamt i lag.
Å snakke om å bli eller å vere vaksen:
Eg ville vere sjølvstendig.
Eg flytta heimanfrå då eg var … år.
Eg ville vere sjølvstendig.
Eg stifta familie då eg var … år.
Eg måtte skaffe meg ei utdanning og ein jobb.
Vi hadde ikkje råd til …, så vi …
Vi har ikkje råd til … no, for vi må spare.
Det er viktig å ha orden på økonomien sin.
Sonen min har fått mange gode venner her.
Dottera mi har endeleg fått orden på økonomien sin.
Eg flytta heimanfrå då eg var 19 år, men eg lengta ofte heim.
Har barna dine flytta heimanfrå?
Det er vanskeleg å få nye venner.
Andre ord og uttrykk
det finst
Det finst mange land i verda.
Kor mange språk finst det, veit du det? for å …
Eg skal reise til England for å besøke tanta mi. kvar einaste dag Eg saknar foreldra mine kvar einaste dag.
ikkje så lett
Det er ikkje så lett å forstå kva læraren meiner. kanskje
I morgon blir det kanskje sol, seier dei. sjølvsagt
tilbake
Eg vil sjølvsagt komme i bursdagen din!
Når kjem du tilbake frå Kenya?
Ulrik vil gjerne flytte tilbake til Nord-Noreg. vaksen
Han oppfører seg ikkje spesielt vakse, må eg seie.
Er du over 16 år? Då må du kjøpe vaksenbillett.
Det er ingen vaksne heime.
Kva meiner du?
• Kva synest du er god barneoppdraging?
• Når bør barn flytte heimanfrå?
• Kva betyr det «å vere vaksen»?
• Kva er viktig for å få eit godt liv?
Eg synest at
Kva meiner du om det?
Er du einig eller ueinig i at …?
Finn alle orda og uttrykka i leksjonen på nettressursen.
Grammatikk
Les i minigrammatikken om substantiv og om eigedomsord.
Å eige eller å ha noko: Boka til Sandra
Vi kan fortelje at nokon eig eller har noko, på ulike måtar: med eigedomsord, med preposisjonen til, med sin/si/sitt/sine eller med -s-genitiv.
Vi set vanlegvis eigedomsordet etter substantivet. Då står substantivet i bestemt form. Eigedomsorda min, din og vår bøyer vi til substantivet:
min bilen min, boka mi, huset mitt, foreldra mine
din bilen din, boka di, huset ditt, foreldra dine
vår bilen vår, boka vår, huset vårt, foreldra våre
Når vi bruker preposisjonen til, står også substantivet i bestemt form:
• Har du sett bilen til Ulrik?
• Det er boka til Sandra.
• Hytta til foreldra mine ligg på fjellet.
Her kan vi òg bruke sin/si/sitt/sine. Substantivet står då i ubestemt form:
• Har du sett Ulrik sin bil?
• Det er Sandra si bok.
• Foreldra mine si hytte ligg på fjellet.
S-genitiv er ikkje så vanleg på norsk, men vi kan bruke det ved særnamn.
Det finst òg i nokre faste uttrykk:
• Har du sett Ulriks bil?
• Det er Sandras bok.
• Du lagar verdas beste kake!
Vi kan òg bruke andre preposisjonar for å uttrykke eigarskap, som i eller på:
• Du lagar den beste kaka i verda! («verdas beste kake»)
• Rektor på skolen heldt ein tale. «skolens rektor»
• Innbyggarane i byen var imot planane. «byens innbyggarar»
Å beskrive ei gruppe eller ein person med substantiv: Ho er havforskar.
vere og bli, og substantivet beskriv personen som ein del av ei gruppe, bruker vi ikkje ubestemt artikkel:
Sandra er havforskar.
(Her fortel vi kva yrke Sandra har.)
Simon er brite.
(Her fortel vi kva nasjonalitet Simon har.)
Olav er katolikk.
(Her fortel vi kva religion Olav har.)
Når substantivet beskriv korleis personen er, bruker vi ubestemt artikkel:
Du er ein engel!
Her meiner vi at du er veldig snill, hjelpsam og hyggeleg. Vi beskriv altså korleis du oppfører deg.
Sandra er ein flink havforskar. Her fortel vi at Sandra er flink i jobben sin. Vi beskriv altså Sandra som person, ikkje som ein del av ei gruppe.
Samansette substantiv: ein landsdel og eit rekkehus
Vi kan sette saman to (eller fleire) ord til eitt ord. Eit samansett ord har eit forledd og eit etterledd. Forleddet beskriv etterleddet, og etterleddet bestemmer korleis vi bøyer ordet.
Viss etterleddet i ei samansetting er eit substantiv, blir samansettinga eit substantiv:
• far (ein) + mor (ei) farmor (ei)
• hav (eit) + forskar (ein) havforskar (ein)
• land (eit) + del (ein) landsdel (ein)
• rekke (ei) + hus (eit) rekkehus (eit)
• vaksen (adjektiv) + liv (eit) vaksenliv (eit)
• del (ein) + tid (ei) + jobb (ein) deltid (ei) + jobb (ein) deltidsjobb (ein)
• jern (eit) + bane (ein) + linje (ei) jernbane (ein) + linje (ei) jernbanelinje (ei)
ei husrekke = mange hus som ligg i ei rekke
eit rekkehus = eit hus som er ein del av ei rekke (der husa heng saman)
Ordlaging: å anbefale – ei anbefaling
Vi kan lage substantiv av verb ved å legge til ei ending, for eksempel -skap og -ing:
Ending
-SKAP hankjønn (ein)
å kjenne
å rekne
å vite
å kunne
-ING hokjønn (ei)
å flytte
å oppdra
å utdanne
å prioritere
Kva anbefaler du, fiskesuppe eller kjøttsuppe?
ein kjennskap
ein rekneskap
ein vitskap
ein kunnskap
ei flytting
ei oppdraging
ei utdanning
ei prioritering
Eg liker begge delar, men anbefalinga frå kokken i dag er fiskesuppa.
Nøklar til Noreg er eit læreverk i norsk berekna på vaksne innvandrarar. Verket følgjer Læreplan i norsk for vaksne innvandrarar (2021), og denne boka dekker måla til læreplanen for B1-nivå.
Nøklar til Noreg består av 7 leksjonar og trenar språkkompetansen på B1-nivå: å snakke, å skrive, å lytte, å lese, å samtale og å mediere. Verket bygger vidare på Ny i Noreg og leiar fram mot Nøklar til Noreg for B2-nivå. I alle dei tre læreverka arbeider deltakarane med språket i praksisnære og gjenkjennelege kommunikasjonssituasjonar der språket er nivåtilpassa og relevant for det språklege behovet til innlæraren.
Gølin Kaurin Nilsen har lang undervisningserfaring i språkopplæring for innvandrarar og har skrive fleire læreverk i norsk som andrespråk. Ho har også skrive det bruksbaserte grammatikkverket På nivå.
Nøklar til Noreg består av:
•tekstbok
•arbeidsbok
•nettressurs for deltakar og lærar
ISBN 978-82-11-04832-5