DUURZAAM DOEBOEK GEMEENTE VOORST

Duurzaam Doeboek Wat eten we vandaag?

Tips & trucs om duurzamer te wonen

Interviews met o.a.

Jan Terlouw en Henk Lubberding Prijsvraag en strip

Veel leesen doeplezier!

V O O R ST G A AT V O O R D U U RZ A A M

“IK

H E B A LT I J D DICHT BIJ DE NATUUR GELEEFD HET WERK BRACHT ME IN STEDEN MAAR BUITEN VOEL IK ME BETER”

Het Duurzaam Doeboek is 100% klimaatneutraal gedrukt

Iedere burger kan iets doen

op papier met het FSC keurmerk. De CO2-uitstoot wordt gecompenseerd door de Climate Neutral Group [CNG].

Geen energie verspillen. Minder vlees eten. Dat helpt een beetje. Dat gedrag straalt uit naar mensen

Bewaar het Duurzaam in de omgeving. Helpt ook een beetje.

Burgers

Doeboek en probeer af en toe kunnen ook bij verkiezingen stemmen op de tip! een nieuwe duurzame groenste kandidaat van de partij van hun keuze.

Dat helpt op den duur nog meer. Het geeft een Colofon belangrijk signaal naar politici. En uiteindelijk is in Het Duurzaam Doeboek is een productie van www.eigenz.nl in opdracht van de gemeente Voorst.

een democratie de wil van de bevolking bepalend

Opdrachtgever

Gemeente Voorst

voor de daden Buro eigenz van de politici.

Vormgeving Illustratie Fotografie

Chantal Santema // Joanne van de Riet Astrid van Loo // Sanne Terlouw // Floris Slotemaker

Jan Terlouw

Eindredactie Contact

Daan CC // Danielle van Wieringen www.energieklik.nl // doe@energieklik.nl

© 2021 — Het Duurzaam Doeboek is gemaakt naar een idee van eigenz.nl Chantal Santema // de Energieklik. Niets uit deze uitgave mag worden gekopieerd zonder toestemming van de makers. Het Duurzaam Doeboek is met grote zorgvuldigheid samengesteld. Aan de informatie kunnen echter geen rechten worden ontleend.

Opmerking of suggestie? Neem contact op met doe@energieklik.nl

(C ita at u it: Natu ur lijk – Een plei dooi voor duurzaamhei d)

Vooruitdenken: juist in onze tijd!

Duurzame energie in Voorst In 2050 gaan we van het aardgas af. Ook in de gemeente Voorst gebruiken we dan geen aardgas meer om te koken of voor het verwarmen van gebouwen. Dan koken we elektrisch. Voor het verwarmen gebruiken we een warmtenet van een duurzame warmtebron, duurzaam gas of ‘all electric’. Op www.voorst.nl/tvw leest u meer.

2

De gemeente onderzoekt nu welke mogelijkheden hiervoor zijn. Dit wordt beschreven in de Transitievisie Warmte.

De komende jaren gaan we met de eerste wijken aan de slag om een plan op te stellen, het Wijkuitvoeringsplan.

Per wijk hebben we 2 jaar de tijd om met alle gebouweigenaren zo'n Wijkuitvoeringsplan op te stellen. Daarna is er 8 jaar tijd om alle gebouwen op een andere manier te verwarmen.

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

• BW-VOORST-01.indd 2

15-06-2021 10:49

oek Het Duurzaam Doeb al tra is 100% klimaatneu t me r pie gedrukt op pa het FSC keurmerk. (zie blz 49)

Alstublieft, uw Duurzaam Doeboek!

Comfortabel, goedkoper én duurzamer wonen… Daarover gaat dit Duurzaam Doeboek.

Als we minder energie verbruiken, kunnen we besparen, prettiger wonen en bijdragen aan een beter milieu. Zo zorgen we samen voor een gezondere wereld. Praktische tips, handige weetjes en ideeën helpen u op weg.

Veel lees-, puzzel- en doeplezier!

­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

3

INHOUD + Jan Terlouw — Mensen gaan nu dingen dóen . . .

7

+ De energietransitie: wat, waarom en hoe? . . . 10 + Voordelen van de energietransitie . . . 12 + Tips in en rond het huis 01 . . . 14 + Bermbeheer in de gemeente . . . 16 + Carla Fransen — heeft per jaar maar twee zakken restafval . . . 18 + Tips in en rond het huis 02 . . . 22 + Henk Lubberding — Gelukkig zijn er mensen die gaan nadenken . . . 24 + Fietsroute — Voorst verduurzaamt . . . 26 + Harjo Pinkster — Wethouder duurzaamheid: Een groene tuin is niet moeilijk . . . 28 + Afkoppelbijdrage . . . 30 + Klimaat-adaptieve tuin en balkon . . . 31 + Duurzaam Doen . . . 32 + Tips in en rond het huis 03 . . . 34 + Gerrit Rutgers — Energiecoach: Houd de warmte binnen . . . 36 + Je bent jong en hebt je hebt de toekomst in je eigen handen . . . 38 + In huis is je invloed het grootst . . . 40 + De Voorster Kids Klup . . . 42 + Wat van dichtbij komt ... is lekkerder . . . 44 + Bekijk via QR-codes websites duurzaamheid . . . 46 + Voorster Swapparty strip . . . 48

4 ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

5

Jan Terlouw (1931, Kamperveen) werkte jaren als fysicus voordat hij in 1970 de politiek inging. Hij was onder meer fractievoorzitter van D66, minister van Economische Zaken, Commissaris der Koningin in Gelderland en senator in de Eerste Kamer. Daarnaast is hij bekend als schrijver (onder meer voor de jeugd: Koning van Katoren en Oorlogswinter) en vanwege zijn inzet voor duurzaamheid.

6 ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

Mensen gaan nu dingen dóen U schreef in uw essay Natuurlijk – Een pleidooi voor duurzaamheid: “We hebben de natuur zo hard nodig: om te ademen, om te eten. Om er deel van uit te maken.”

“Ik heb altijd dicht bij de natuur geleefd.

Ik heb in dorpen gewoond, als kind leren melken, met paard en wagen gereden. Mijn vader had groene vingers. Zelfs de meest dorre cactus kwam bij hem weer tot bloei. Het werk bracht me in steden: Utrecht, Den Haag, Parijs, Boston, New York. Maar buiten voel ik me beter. Ik heb dieren, want het gras moet begraasd worden. Er zijn schapen en koeien. Ik zorg dat er water is, ik ben elke dag in de stal.

De koeien geef ik hooi. Het hele zware werk, zoals de stal uitmesten, doe ik niet meer zelf.

­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

7

De dieren hebben het hier goed. Er zijn ook kippen, die moeten worden gevoerd. In maart komen er lammeren. Als een van de koeien een stierkalf krijgt, dan gaat hij na een jaar weg. Dat moet wel, want dat is gevaarlijk voor de wandelaars die hier wel eens komen. Als ik de wei inga - wanneer er een stier is - neem ik ook altijd een stokje mee en ik blijf hem aankijken. Stieren kunnen je zomaar aanvallen.”

U schreef ook: “Duurzaam handelen is: het niet slechter achterlaten van de samenleving dan je hem hebt aangetroffen.” Wat doet u persoonlijk aan verduurzaming?

heb ik een hybride auto. Nog geen elektrische, omdat ik tot corona nog geregeld naar Den Haag ging en dat is nog wat ver voor een elektrische auto. Openbaar vervoer is ook een goede optie.

Tegenwoordig geef ik overigens nogal eens een lezing via Skype. Dat is zo vermoeiend. Veel intensiever dan voor een paar honderd mensen staan.

Ik bedenk trouwens, dat ik zelf al een tijd niet meer heb gefietst. Ik zou niet weten waarom niet.

Fietsen verleer je toch nooit?”

Hebt u het streven naar duurzaamheid ook overgebracht op uw kinderen?

“Ik heb zonnepanelen in de tuin, die leveren het hele jaar door energie. Zomers leveren we terug aan het net. Misschien koop ik nog eens een accu om de zonne-energie uit de panelen zelf op te slaan. En overal in huis is dubbel glas. Hier in de serre stook ik uiteraard nooit, het is hier ook al snel aangenaam. Geen vlees eten, dat helpt ook. Vlees eten levert een enorme bijdrage aan de verwoesting van de biodiversiteit. Verder

“Ook mijn kinderen hebben absoluut oog voor de natuur en voor duurzaamheid. Dat was de sfeer in het gezin. Daar gingen de gesprekken over. Ik heb twaalf kleinkinderen waarvan het grootste deel vegetariër is. Het was vanzelfsprekend: je houdt van de natuur, bent één met de natuur. Dat betekent: duurzaam handelen. Daarover was er nooit onenigheid in de familie.”

"Je houdt van de natuur, bent één met de natuur.

Dat betekent: duurzaam handelen. Daarover was er nooit onenigheid in de familie.”

8 ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

“We hebben de natuur zo hard nodig: om te ademen, om te eten. Om er deel van uit te maken.”

Ziet u invloed van corona op verduurzaming?

“Voor corona waren er op ieder uur tienduizenden passagiers in de lucht. Mensen vlogen voor weinig geld overal naar toe, zonder dringende noodzaak.

Je kunt je niet voorstellen dat KLM na corona op precies dezelfde manier doorgaat. Er zijn overigens ook goede alternatieven. Betere treinverbindingen in Europa. Een mooi ding is synthetische kerosine als vliegtuigbrandstof. Dat is nu nog duurder en moeilijker te maken, maar het kan wel.”

Zijn we te veel op welvaart ingesteld?

Of je nu praat met meteorologen, of mensen die verstand hebben van oceanen, zeeën, woestijnen; ze zijn het er allemaal over eens: dit gaat verkeerd. Ik ontmoet er nooit een die niet bezorgd is. Voor kinderen is het zo ontzettend nodig dat er wat gebeurt. Nederland vormt een achterhoede als het gaat om duurzame opwekking en om verduurzamingsmaatregelen in de industrie. De politiek moet dat gaan doen. Maar je kunt in de politiek niet iets voor elkaar krijgen als inwoners het niet willen. Om het te willen moeten mensen het wéten. Dan gaat de politiek het doen. Het bewustzijn van de burgers en de daadkracht van de politiek neemt gelukkig toe.

“De structuur in de samenleving is gebaseerd op economische groei en meer welvaart. We handelen alsof de aarde oneindig is. Maar de aarde is eindig.

Dingen raken op. Het einde is in zicht voor deze generatie. Er is een eind aan de groei. Hou op met het gebruik van fossiele brandstoffen. Fossiele brandstoffen zijn in honderden miljoenen jaren gemaakt. En ze worden nu in enkele honderden jaren opgemaakt. Dat is zichtbaar en voelbaar.

Jan Terlouw Natuurlijk Een pleidooi voor duurzaamheid • uitgever De Kring Het boek is te koop bij de boekhandel, dus ook bij Boekhandel Oonk in Twello. € 14,99

­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

9

De energietransitie: wat, waarom en hoe?

Wat is de energietransitie?

Nederland wil in 2050 zoveel mogelijk duurzame en fossielvrije energie gebruiken. De opwarming van de aarde leidt nu al tot smelten van ijs op de noord- en zuidpool. Het waterniveau zal oplopen, klimaten veranderen en het weer wordt extremer. Nederland is niet het enige land dat dit wil tegengaan. In 2015 hebben 197 landen het Klimaatakkoord van Parijs ondertekend, waaronder ons land.

Met het klimaatakkoord van Parijs hebben alle 197 landen afgesproken om de opwarming van de aarde te beperken tot onder de 2 graden. Uiteindelijk gaan we dus over op duurzame energie. Deze overstap noemen we de energietransitie.

Waarom?

Dat is nodig om de klimaatverandering tegen te gaan. We willen zorgen voor schone lucht, een goede bodem en gezond water. En duurzame energie waarvoor we niet afhankelijk zijn van andere landen.

Hoe?

Hoe we hieraan werken, staat in het Nederlandse klimaatakkoord. Gemeenten hebben hierbij een belangrijke rol. Zij werken samen met partners, zoals woningcorporaties, energiecoöperaties, energiebedrijven, waterschappen en de provincies. En met u.

CO2

CO2 is een gas dat van nature in de lucht aanwezig is, maar waarvan de hoeveelheid de afgelopen 150 jaar flink is toegenomen. Dat komt door menselijke activiteiten. Vooral als we fossiele brandstoffen zoals kolen, olie en gas verbranden, ontstaat er veel CO2.

De uitstoot van CO2 is schadelijk voor het milieu. CO2 geldt als het bekendste en meest

poster van de Paris 2015 UN-CONFÉRENCE

aanwezige broeikasgas. Broeikasgassen houden de warmte van de aarde vast waardoor de aarde opwarmt. Dit zijn allemaal gevolgen van de uitstoot van CO2. Daarom is CO2reductie erg belangrijk.

10 ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

...enne schat, hoe pakken wij het aan?

­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

11

Voordelen van de energietransitie: wat brengt het ons? ... veel werkgelegenheid Er moet veel gebeuren om de energietransitie voor elkaar te krijgen Dat betekent: werk voor ingenieurs, ontwerpers, bouwers, installateurs.

... een schonere planeet Met minder luchtvervuiling en minder bedreigingen voor het klimaat.

… een leefomgeving die schoner, stiller en groener wordt

12

Minder CO2-uitstoot, stillere auto’s en een gezonde natuur! ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

... lagere lasten Een goed geïsoleerd huis scheelt in de energiekosten

… een verduurzaamd en dus een comfortabel huis. We wonen fijner!

Minder tocht, minder kou van muren en vloer en een goede ventilatie.

... onafhankelijkheid van andere landen We hebben geen verre landen nodig voor onze energievoorziening.

We kunnen gebruik maken van lokaal geproduceerde energie of energie van eigen zonnepanelen.

... betaalbare energie die niet op kan raken Zoals dat bij fossiele energie wel gebeurt. Fossiele brandstoffen (als aardgas, aardolie en steenkool) zijn over 50 tot 150 jaar op.

13 ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

01

Tips in en rond het huis voor eigenaren én huurders

aantekeningen

1. Stook niet voor de buitenmuur Een verwarmingsradiator geeft warmte af aan de kamer, maar ook aan de muur. Plak radiatorfolie tegen de muur en stook niet meer voor de buitenlucht.

Hiermee kunt u 50 tot 100 euro per jaar besparen. Bij elke bouwmarkt is radiatorfolie te koop.

14 ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

2. Neem een waterbesparende douchekop

Een vijfde van het gasverbruik gaat op aan het verwarmen van water.

Ook in de douche kunt u dus besparen.

Een waterbesparende douchekop scheelt zo’n 45 euro per jaar.

Toch mooi meegenomen!

3. Denk aan tochtstrips

Of tochtband. Wat beter is, hangt af waar de tocht vandaan komt. De tochtbanden zijn zacht en buigzaam. Die kunnen in allerlei kozijnen.

Tochtstrips zijn van harder materiaal, voor in de deursponning bijvoorbeeld. Ze zijn er ook voor de onderkant van de voordeur, met een borstel.

Toch veel fijner om niet op de tocht te zitten?

En u bespaart op de stookkosten.

­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

15

Bermbeheer

in de gemeente

Een wilde berm: beter voor natuur en klimaat

Soms krijgt de gemeente vragen van inwoners, omdat het lijkt alsof een berm ‘vergeten’ is. Maar dit is bewust. Voor de verkeersveiligheid wordt de eerste halve meter langs het asfalt altijd gemaaid. Dat blijft zo. Bij de kruisingen worden ‘uitzichthoeken’ gemaaid (van breed naar smal).

De rest van de berm zo min mogelijk. Het ecosysteem met kruiden en insecten kan zich dan ongestoord ontwikkelen.

Elk jaar één kant

Per jaar worden bermen en sloten aan één kant van de weg gemaaid. De andere kant het volgende jaar. Door maaisel af te voeren, wordt de bodem verschraald.

Hierdoor krijgen meer bijzondere plantensoorten een kans en neemt de biodiversiteit toe. Er wordt gemaaid met een maai-zuigcombinatie. Die heeft een eco-maaikop die niet vlak boven de grond, maar iets hoger zuigt.

Hierdoor worden minder insecten opgezogen. In de natuurgebieden wordt het maaisel niet direct opgezogen. Daar blijft het eerst 2-3 dagen liggen, zodat zaden en insecten eruit kunnen vallen.

16 ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

Sinusbeheer

Op de grotere grasvelden wordt ‘sinusbeheer’ toegepast. Dat is maaien in slingers. Ongeveer 15% van de vegetatie blijft dan staan. In de windluwe plekjes ontstaan zo drogere of vochtige omgevingen waar iedere soort zijn beste plekje kan vinden. En daarmee een grotere diversiteit aan flora en fauna. Rondom bomen blijft wat meer gras staan, als schuilplek voor dieren. Het bermbeheer verschilt per locatie. Per berm wordt jaarlijks bekeken wat nodig is.

ik ben mooi en nuttig!

Inzaaien en aanplanten

Op sommige plaatsen wordt geëxperimenteerd met inzaaien. Bijvoorbeeld met schermbloemigen die de natuurlijke vijand van de eikenprocessierups moeten aantrekken. Zoals sluipwespen, gaasvliegen, sommige soorten van het lieveheersbeestje, kevers en roofwantsen. Inzaaien van bloemenmengsels gebeurt in strookjes tussen het gras (met een strokenfrees).

De berm hoeft niet eerst omgeploegd te worden. In gazonstroken worden bloembollen geplant. Soorten die veel nectar en stuifmeel produceren, zijn extra aantrekkelijk voor bijen en overige insecten.

hoe helpt u?

u er opt vooral dat De gemeente ho niet eft dat voortaan begrip voor he dat u gemaaid is. En altijd alles kort eiland or uw huis of w de wegberm vo aait. niet meer zelf m f mee aan de Zo werkt u actie biodiversiteit. ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

17

Carla heeft per jaar maar twee zakken restafval “Een kartonnen doosje met plastic haal ik uit elkaar om het te scheiden. De grens ligt bij wattenstaafjes. Dat is lastig uit elkaar te halen. Die gaan bij het restafval.

Verder gebruik ik soms de app EcoScan. Dan kun je een foto maken van iets wat je weg wilt gooien en geeft de app advies. Het klopt niet altijd. Een kaaskorst kan niet bij het gft. Het plastic moet er vanaf. De Afvalvrij-app van Circulus Berkel maakt dat onderscheid wel. Voor meer informatie over waarom iets in een bepaalde bak moet, biedt Milieu Centraal goede informatie.

Ik heb een paar afvalzakken gekocht die bedoeld zijn voor hoogbouw. Die mag ik bij mijn moeder in de container plaatsen. Zij woont ook in Twello, in hoogbouw. Ik verbruik per jaar maximaal twee zakken.”

Hoe vermijd je afval?

“Koop zonder verpakking. Op de markt kan dat makkelijk.

Ik neem dan van die boodschappennetjes mee. Pmd vermijden is lastig. Je ziet wel eens dat ze dingen toch

18 ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

vaak een beetje voorverpakken, net als in de supermarkt.

Zoals drie paprika’s met een plasticje erom. Dat plastic is er soms tegen bederf, maar ook voor het gemak van de klant of marketing. Ze hopen dat je dan meer in één keer koopt. Ik koop overigens ook zoveel mogelijk groenten van het seizoen en producten uit de streek.”

En je koopt weinig nieuw.

“Voor de wasmachine en vaatwasser heb ik een abonnement . De apparaten blijven dus eigendom van de leverancier. Ik betaal een vast bedrag per maand en per wasje. Financieel is het misschien niet interessant, maar het levert wel gemak. De leverancier wordt gestimuleerd om een zo goed mogelijk apparaat neer te zetten. Anders moet ‘ie steeds komen repareren. En je weet dat het apparaat weer wordt hergebruikt.”

*

Hoe is het begonnen?

“Het zit beetje in mij denk ik. Ik begon als een ‘ons bin zuunig’-type. Inmiddels is het voor mij een sport.

We hebben ook een tijdje een emmer in de douche

gehad. Het water dat daarin kwam, gebruikten wij voor het doorspoelen van het toilet. Het is toch ook onzinnig, waarom spoelen wij de wc door met drinkwater terwijl mensen elders in de wereld geen drinkwater hebben?”

Maar dit gaat wel verder

“Ik heb een duurzaam hart. Ik kijk en lees me af en toe suf over wat er allemaal misgaat op deze planeet en hoe die kapot gemaakt wordt door mensen. Ik vind het belangrijk dat ik een steentje bijdraag. Ik eet al jaren geen vlees of vis meer. Vegan eten vind ik wel een uitdaging. Melk hoef ik niet, maar geen eieren of kaas vind ik lastig. Kaas is ook wel erg lekker.”

*

Wat vinden je kinderen ervan?

“Ik heb twee jongens, 17 en 19 jaar. Van het vegetarisch eten zijn ze sowieso geen fan en ik dwing ze ook niet. Wat ze wel doen, is goed op etiketten letten. Dat krijgen ze mee van hun excentrieke moeder: niet te veel suiker. Afval scheiden doen ze heel netjes, en niets op straat gooien. Als de melk een dag over de datum is, ruiken ze eerst even of het niet toch nog kan.

Laatst ging de oudste mee naar de kringloop. Dat is ook niet voor alle jongeren vanzelfsprekend.

Ze kopen alles nieuw en sturen veel terug. Dat is slecht voor het milieu, die retourzendingen kunnen vaak niet meer als nieuw worden aangeboden.”

Is verduurzamen moeilijk?

“Het gaat met horten en stoten. Toen ik naar Twello verhuisde, wilde ik

Voorstenaar Carla Fransen leeft duurzaam.

Ze maakt geen gebruik van de grijze kliko en koopt weinig nieuw. Het afval dat ze overhoudt, is vooral gft en pmd. energieneutraal bouwen. Maar ik kon toen niemand vinden die dat met mij wilde. De meeste mensen vinden nieuwbouw al genoeg voor een lage energierekening.

Uiteindelijk vond ik een huis van tien jaar oud. Het liefst ging ik van aardgas af, maar dat is wel een opgave. Ik ben begonnen met vloerverwarming, dan gebruik ik in ieder geval laag temperatuurverwarming .

Zonnepanelen lonen niet; het geschikte dak staat op de verkeerde kant en er staan bomen aan de zuidkant. Een zonneboiler kan wellicht wel. Daar ga ik nu naar kijken. Het is een zoektocht: wat werkt voor mij? Ik ben lid van Het EnergieRijk Voorst en zit in een postcoderoosproject . Zo doe ik toch wat aan zonne-energie.”

*

Hoe verduurzaam je buiten het huis?

“Laatst heb ik een groen dak aangelegd op mijn platte dak en ik heb twee watertonnen van de gemeente. Het water dat daarin terecht komt, gebruik ik voor de tuin, in de droge periode. Je zou er meer mee kunnen doen.

Bijvoorbeeld een watervat onder je vloer plaatsen, in de kruipruimte.

Dan kun je ‘m aansluiten en het water gebruiken voor je toilet, voor je was etc. Dat heet dan grijs water .”

*

* *— Zie volgende blz voor uitleg.

*

­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

19

Carla's BEGINNERSTIPS ❶ Gewoon: besparen. Op energie en afval.

Zelf wil ik dit jaar niks nieuws kopen. Zoveel mogelijk repareren.

Ik heb plissé gordijnen. Daar was één draad eruit. Die heb ik er zelf opnieuw doorheen geregen. Van een leren bank heb ik de naden gerepareerd.

*WOORDEN

LIJST *Grijs water

Grijs water is de naam voor afvalwater uit een huishouden.

❷ Koop niet nieuw.

Ik koop zo veel mogelijk refurbished elektronica. Soms gaat dat niet.

Het liefst heb ik qua telefoon een fairphone, maar daar past de veiligheidssoftware van mijn werk niet op.

In de kringloop is leuke kleding te koop, zeker in Deventer. Of op Marktplaats. Ik heb wandelschoenen laten repareren. Dat kostte 100 euro.

De schoenmaker zei: “Met 100 euro extra heb je nieuwe schoenen”.

Maar dat wil ik niet. 'Je creëert dan namelijk weer extra afval, terwijl de schoenen nog goed waren.'

De naam verwijst naar de kleur die dit water krijgt door de zeepresten in het water.

Dit water is maar heel licht verontreinigd. Na een lichte behandeling kan het prima nog een keer worden gebruikt voor toiletspoeling, de wasmachine en voor buiten.

*Lage temperatuurverwarming Het lijkt op een gewone

❸ Laaghangend fruit is ook: let op wat voor eten je koopt.

Ik maak heel vaak als ik groenten over heb een soepje. Kijk eens in de koelkast, wat zit er nog in? Wat kun je nog maken? Je kunt er een recept bij zoeken. Het is jammer als je dingen weg moet gooien.

Er zijn diensten als ‘Too good to go’-winkels, die bieden goedkoop producten aan die niet meer verkocht kunnen worden en anders weggegooid zouden worden. Het is altijd weer een verrassing wat er in zit.

verwarming. Het huis wordt verwarmd met radiatoren, convectoren of vloerverwarming. Alleen is de temperatuur van het water dat erdoor stroomt lager. Daardoor is een groter oppervlak nodig om toch voldoende warmte af te geven. Het is een stap om een huis aardgasvrij te maken.

Bijvoorbeeld om over te gaan op een warmtepomp of een warmtenet met lage

20

temperatuur. ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

*PostCodeRoos regeling Dit was een financieringsmogelijkheid om gezamenlijk zonne-energie op te wekken. De zonnepanelen hoeven daarbij niet op het eigen dak te liggen. Deze regeling is per 1 januari 2021 vervangen door de Subsidieregeling Coöperatieve Energieopwekking SCE.

*Vegan Het woord is afgeleid van veganisme. Een veganist gebruikt helemaal geen dierlijke producten.

Dus ook geen melk

*Zonneboiler

of kaas.

Een zonnecollector op het dak gebruikt warmte uit zonlicht. Een zonnecollector heeft minder last van schaduw dan zonnepanelen.

Met de zonnecollector wordt water verwarmt. Dit wordt opgeslagen in een warmwaterboiler.

Samen wordt dit een zonneboiler genoemd.

*Wasmachine als een service

abonnement

U kunt een wasmachine kopen, maar ook kiezen voor een abonnement. Als u een abonnement neemt, blijft het apparaat eigendom van de leverancier.

Ook koffieapparaten en printers kunnen zo worden ‘geleend’. Deze dienst wordt door veel bedrijven aangeboden. Onder meer vanwege duurzaamheid en hergebruik.

2 jaar

Meer informatie is ook te vinden op de site van de Consumentenbond.

­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

21

02

Tips in en rond het huis voor eigenaren én huurders

4. Ledlampen maken groot verschil!

Vergeleken bij gloei- en halogeenlampen bespaart u met ledlampen al gauw 80 tot 90% energie.

5. Zet de thermostaat een graad lager De verwarming een graad lager zetten maakt al verschil.

Het scheelt 70 tot 80 euro per jaar.

Zet de thermostaat een uur voor u gaat slapen of weggaat alvast lager.

Vijftien graden is genoeg wanneer u niet thuis bent, of om te slapen. Zet de radiatoren uit in ruimtes waar u niet of weinig bent.

6. Isoleer verwarmingsbuizen

Toch in de bouwmarkt? Daar is ook materiaal voor leidingisolatie te koop.

Daardoor verliest u niet onnodig warmte in ruimtes die u toch niet gebruikt.

Let op: in ruimtes waar u wel warmte gebruikt, is het isoleren van verwarmingsbuizen niet zinvol.

22 ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

aantekeningen

7. …en een stand-by-killer?

Een stand-by-killer zorgt ervoor dat apparaten helemaal worden uitgeschakeld op het moment dat ze op stand-by staan. Zoals de televisie.

Naast de verspilling van elektriciteit zorgt dit ervoor dat de kans op brand in een woning een stuk minder wordt.

8. Gebruik èchte groene stroom

Goed bezig zijn voor het klimaat geeft ook een comfortabel gevoel. Dat kan bijvoorbeeld door echte groene stroom te gebruiken.

Zoekt u eens op de Groene Stroom Checker. Daar leest u, welke energie duurzaam en in Nederland is geproduceerd.

­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

23

GELUKKIG ZIJN ER MENSEN DIE GAAN NADENKEN Voorstenaar Henk Lubberding werd tweemaal Nederlands kampioen, won de klassieker Gent-Wevelgem en reed dertien keer de Tour de France. Tegenwoordig verzorgt hij race-, atb- en e-bike clinics, teambuilding. Ook geeft hij lezingen.

“Ik woon nog In het ouderlijk huis; een monumentaal gebouw. Verduurzamen is lastig. Ik mag nu dubbel glas, dat mocht eerder niet van de gemeente. Er bestaat nu monumentaal dubbel glas. Daar zijn zelfs twee soorten van. Daar ben ik nog mee aan het stoeien. Maar dan moet je wel wat aanpassingen doen. Die ga ik doen omdat ik besloten heb dat ik hier nog wel een tijdje blijf zitten. Maar ik zou niet investeren voor een ander. Verder heb ik folie op de ramen, tochtstrippen en bijna overal ledlampen!

Wat is uw mening over de ambities als het gaat om duurzaamheid?

“Het is goed dat er tamtam gemaakt wordt van duurzaamheid. Gelukkig is er een bepaalde groep die wel gaat nadenken. Ik ben een boerenzoon en ik

24 ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

blijf ook een boer. Er is dus alleen iets anders op mijn pad gekomen. Ik heb veel gezien van de wereld en daardoor zijn mijn ogen wel geopend. Ik vind dat sommige dingen te hard gaan. Die subsidies voor elektrische auto’s heb ik nooit begrepen. Ook omdat ik het probleem van de nietafbreekbare accu's al jaren ken. Ik had in die tijd al iets gelezen over waterstof.

Tijdens het fietsen in zijn vrije tijd geniet hij van de natuur, maar stoort zich aan troep langs de weg. niet opgeven en zo zit ik niet in mekaar, maar ik ga geen gevecht aan met wat ik noem de hersenlozen. Dat was in mijn tijd ook wel, maar die groep is veel groter geworden.

Nu zijn we wat jaren verder en is het geldpotje leeg. We lopen soms iets te hard van stapel. Ik fiets ook wel eens achter Steenderen en zie daar joekels van boerenstallen helemaal vol met zonnecellen. Je ziet het bijna niet, het stoort het landschap niet en het is niet op akkerbouwgronden. Dat is mooi. Zo kan het ook, denk ik dan.”

U bent wel erg betrokken bij de natuur.

“Natuurlijk gaat het me na aan het hart. Ik ben veel in de natuur, ik fiets nog graag. Als je in de natuur gaat wandelen, moet je eens kijken hoe klein die groep is die wel de moeite neemt om dingen op te rapen, in de zak te steken en mee te nemen. Als ik op de fiets ga, zou ik wel bezig kunnen blijven met bukken om dingen op te rapen.

Ik vind het wel mooi wanneer ik mensen zie wandelen met een prikstok. Bijvoorbeeld een familie van opa, oma, vader en dochter, die papier en rommel opruimen.”

Vooral afval schijnt u na aan het hart te gaan.

“Er is een groep waar wij totaal geen grip op hebben. Je moet

Als ik langs de weg rijd met mijn fietsje, dan zie ik hier een matrasje liggen en verderop weer andere rotzooi langs de kant.

Het wordt gewoon uit de auto geflikkerd. Dan denk ik: moet ik me daar nog druk over maken?

Ja, ergens moet dat wel, maar ik kan er niks aan veranderen.

Dat doet mij wel heel veel pijn, maar om nu te roepen dat ik een voorbeeld ga stellen aan de jeugd… ik hoop dat zij zelf nog wel een beetje kunnen denken.

En anders de ouders want het zit natuurlijk in de opvoeding!”

Helpt een goed voorbeeld?

“Ik kan wel een anekdote vertellen uit 1985, de Ronde van Zwitserland.

Ik zat bij een Zwitser in de auto die bij ons in de ploeg zat. Een van de passagiers draait dat raampje open terwijl hij iets zat te eten, en dacht dat even naar buiten te gooien. Die Zwitserse jongen zei: ‘Doe je dat thuis ook zo?’

In Zwitserland zag je nooit ergens een papiertje liggen aan de weg.

En een domme Nederlander dacht even een broodje of weet ik wat naar buiten te gooien.

Hij werd gelijk bij zijn lurven gepakt, bij wijze van spreken. En dan kwam je in Spanje of in die

achterstandswijken onderin in Italië… dat waren vuilnisbelten en dat groeide alleen maar aan.

Iedereen gooit erbij. Het is daarom wel goed om mensen ertoe aan te zetten toch een beetje te gaan denken.”

Vrijwilligers zwerfafval Meerdere vrijwilligers verzamelen geregeld zwerfafval in onze gemeente. Zo ruimt Mariska van Rossum uit Teuge soms wel 5 à 6 zakken in één ochtend op!

Daarnaast zijn er verenigingen zoals de Groene Kerk PKN die zich hard maken voor een schoon straatbeeld.

De gemeente zorgt dat zij de juiste materialen krijgen om dit te doen. Zoals afvalgrijpers, handschoenen, afvalzakken en karretjes.

Na afloop haalt de gemeente de afvalzakken met zwerfvuil op.

Mail naar: duurzaam@voorst.nl

­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

25

Bekijk het vanaf de fiets download de route als gpx of als pdf

26 ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

Groen Voorst

Let onderweg eens op al het groen in de gemeente. De mooie bermen met een rijke diversiteit, het groen in Twello dat er mede dankzij de Stichting Dorpsverfraaiing mooi bij staat.

Voorst verduurzaamt

Geitenboerderij de Wolf

In Voorst bestaan al veel mooie voorbeelden van duurzaamheid.

Alles bij elkaar meer dan genoeg voor een mooie fietsroute. Wilt u meer dan alleen langsfietsen, bekijk dan de websites voor bezoekmogelijkheden of openingstijden.

… met streekwinkel, in Terwolde. Naast producten van geitenboeren vindt u hier koeienkaas van de boerderij, meel van de molen, barbecue vleespakketten direct van de boer en wijnen uit eigen wijngaard.

Voor openingstijden: www. veluwsevakantiehuisjes.nl/ geitenboerderij ➜ Ossenkolkweg 3 7396 NH Terwolde

Bekijk het vanaf de fiets

download de route als gpx of als pdf

Buitenpost

Het voormalige Hof van Twello. Even klaar met fietsen?

Loop hier dan het 2,5 kilometer lange Blotevoetenpad en ontdek de natuur. En iets lekkers halen in de Streekwinkel. www.bijbuitenpost.nl ➜ Rijksstraatweg 17A In de buitenmuren zijn de printlagen 7391 MH Twello goed te onderscheiden.

Zonnepark Voorst

Het grootste zonnepark van Gelderland. Het park telt 117.000 panelen op 38 hectare grond, vergelijkbaar met ongeveer 70 voetbalvelden. Het park langs de snelweg A1 levert groene stroom voor 12.000 huishoudens.

Melktap Wilp

Een van de mooie streekwinkels in de gemeente. Tap zelf verse melk of koop pannenkoekmeel van de molen uit Klarenbeek en verse eitjes. Kijk ook op www. bezoekvoorst.nl/streekproducten voor meer tips om bij de boer langs te gaan of heerlijke streekproducten te vinden. ➜ Zwarte Kolkstraat 22 7384 DB Wilp

Biologische Buurtwinkel

Lukas Lagerweij uit Wilp bedacht een onbemande biologisch buurtwinkel.

Alle producten zijn biologisch én komen uit een straal van ongeveer tien kilometer. De winkel komt op de kruising in Wilp en gaat eind deze zomer open.

Met een app kunt u artikelen uitzoeken en bestellen.

Houd het in de gaten op www.pantry.nl ➜ De kruising Dorpsstraat/Rijksstraatweg 41 in Wilp

Duurzaam broeinest - Teuge • De Vergaderfabriek Dit is een 3D-geprint betonnen gebouw in Teuge. Het is een voorbeeld van energiezuinig bouwen (40% minder CO2) en gebaseerd op een circulaire aanpak van de bouw (75% minder afval). www.devergaderfabriek.nl ➜ De Zanden 47 - 7395 PA Teuge • Elektrisch vliegen Op Vliegveld Teuge werkt het Dutch Electric Aviation Centre Teuge (DEAC) aan duurzamer vliegen.

Nederland wil dat 15% van alle vliegbewegingen van de kleine luchtvaart in 2030 elektrisch is.

DEAC heeft een eigen testvliegtuig om kennis en ervaring op te doen met hybride en elektrisch vliegen.

NB: het DEAC is alleen op afspraak te bezoeken. www.deac-teuge.nl ➜ Vliegveld Teuge De Zanden 103 - 7395 PG Teuge

­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

27

Een groene tuin is mooi, goed voor het klimaat en niet moeilijk Harjo Pinkster is wethouder van onder meer duurzaamheid.

Hij woont zo’n beetje zijn halve leven in Twello. Hij verhuist binnen het dorp en gaat dan aan de slag met een groene tuin.

“Ik ga binnenkort hemelsbreed een paar honderd meter verderop in Twello wonen, bij het centrum.

Bouwtechnisch zorgen we voor een duurzaam en energiezuinig huis. Daarnaast heeft de tuin onze aandacht. Een tuin hoort groen te zijn, met zoveel mogelijk natuurlijke materialen en ruimte voor biodiversiteit. Het grind in de tuin vinden we daarom niet passen, al is het heel erg waterdoorlatend. Er komt geen leven door. Ook al is het een paar vierkante meter, dat maakt toch verschil. Daarbij vind ik grind ook niet mooi. Dus ik heb al gekscherend gezegd: als we de sleutel hebben, pak ik een schep en gaat al het grind eruit.

Wat komt er in de plaats?

“We gaan naar het tuincentrum, kopen een pak zwarte aarde en gemengde bloemzaden, en gaan zaaien. Een tuin kan je ook met hele simpele materialen mooi en duurzaam maken.

28 ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

Wat zwart zand, grondverbeteraar en zakjes zaden. We hebben een klein voortuintje maar de achtertuin is ook niet al te groot.

Daar is gras en dat blijft zo. Het terras wordt niet veel kleiner dan het nu is, mede omdat we aan de achterkant gaan verbouwen. Daar staat nu een wit geverfd houten hekwerk als tuinafscheiding.

Dat vinden wij minder mooi. We gaan het vervangen door een gazen hekwerk met klimop, om te zorgen voor een groene uitstraling en privacy. Het huis heeft nu een soort overkapte veranda, die gaat eraf. Om in de schaduw te kunnen zitten, komt er hooguit iets van bladerdak pergola. We willen een natuurlijke uitstraling.

Die regenton uit ons vorige huis komt vast terug. Moet het regenwater nog opgevangen worden, dan komen er drainagekratten in de tuin. Dat doen we liever dan een vijver. Met kratten breng je het water terug in de grond.”

Kunt u goed tuinieren?

“Ik zal niet zeggen dat ik groene vingers heb, maar ik geniet er wel van. Onze vorige tuin was heel groot. Daar zat veel tijd in. Hoe heerlijk om aan het einde van de werkdag het verstand op nul te zetten, tuinkleren aan, en aan de slag.”

Wat is uw ambitie als het gaat om duurzaamheid?

“Duurzaamheid is pas later in mijn leven gekomen. Ik propageer niet: ‘verander de wereld, begin bij jezelf’, maar wel: ‘als we de wereld willen veranderen, moeten we zelf als individu ook een bijdrage leveren’. Het gaat om het besef dat je als klein huishouden ook wat kunt doen. Niet wegkijken en zeggen: ja, maar het vele verkeer op de A1, of de uitstoot van dat industrieterrein… Wij zijn allemaal medeverantwoordelijk. Dat zit in kleine dingen. Als individu nadenken over wat je kunt doen, van subsidieregelingen en de duurzame waardebon, aan meedoen aan de Duurzame Huizenroute. Dat zijn de voorbeelden. De opwarming van de aarde is een internationaal probleem en een nationaal probleem, maar je eigen tuintje doet er ook toe. Pak vaker de fiets, denk na over isoleren en besparen, maak een mooie groene tuin!”

... en nu aan de slag met de groene tuin!

­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

29

[ bijdrage ] Afkoppel Afkoppelen betekent, dat regenwater niet meer in het riool terechtkomt, maar direct in de natuur. Regenwater is al schoon genoeg en hoeft hiervoor niet gezuiverd te worden. Het riool is bedoeld voor afvalwater van wc's, wasmachines en douches.

Door regenwater en afvalwater te scheiden, ontzien we het riool en voorkomen we dat afvalwater bij hevige buien in de natuur stroomt.

De gemeente wil het regenwater dus zoveel mogelijk afkoppelen van de gemengde riolering. Dit gebeurt in de nieuwbouwwijken vanaf het einde van de vorige eeuw al standaard, maar in de oudere wijken is dit op veel plaatsen nog niet het geval.

U kunt een afkoppelbijdrage krijgen als u hieraan meehelpt. Die bestaat uit de uitgifte van materiaal dat u nodig heeft voor het afkoppelen. Een afgekoppelde regenpijp kan worden aangesloten op bijvoorbeeld een regenton. U brengt deze materialen vervolgens zelf aan (of laat dit doen). Dat kan voor een deel van uw huis, of voor het hele huis.

De gemeente houdt steekproeven om te zien of het materiaal is aangebracht en of het ook na enige tijd nog aanwezig is. Daarna bekijkt de gemeente of ze deze subsidie voortzet. Meer weten over hoe, wat en de voorwaarden? ● Meer weten over hoe, wat?

Kijk op www.voorst.nl/afkoppelbijdrage

Door regenwater en afvalwater te scheiden, ontzien we het riool en voorkomen we dat afvalwater bij hevige buien in de natuur stroomt.

Gebruik het 'kalkarme' water uit de regenton voor kuip- en kamerplanten of in de tuin!

30 ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

Klimaat-adaptieve tuin en balkon

● Gebruik niet te veel stenen en tegels in de tuin. Te veel stenen zijn slecht voor de afwatering. Onze bodem heeft water nodig. Minder stenen scheelt ook weer groene aanslag en onkruid tussen de

de natuur is ons 'hitte'schild

voegen. Een beetje tegeltuin kost al gauw €60,- per m2. Gras: €10,-

● Een kleine boom en veel groen verlagen op ● Begin een moestuin! Groente uit de eigen

hete dagen de temperatuur in de tuin met

tuin hoeft niet met de vrachtauto naar de

enkele graden en geven overdag schaduw.

supermarkt om vervolgens op het bord te komen. Eigen gekweekte groenten zijn goed voor de gezondheid, omdat geen tuin is niet eens nodig: een balkon met een paar bakken kruiden, tomaten en komkommer maakt ook al een verschil.

Voel je even een echte tuinder: eten van eigen teelt!

● Dag buurvrouw!

Wilt u ook een paar stekjes?

Ook zelf geteelde munt voor de thee? Dat smaakt!

bestrijdingsmiddelen zijn gebruikt. Een

Met jou onder ons boompje dat is pas fijn.

Daar kan geen tegeltuin tegenop.

● Groen helpt tegen hittestress Steden of dorpen hebben meer

● Zorg dat regenwater niet onnodig

bebouwing en minder groen.

via het riool naar de waterzuiverings-

Daardoor wordt het er

installatie gaat. Het regenwater kunt

sneller warm. Soms wel

u opvangen in een ton. Of denk

8 graden warmer dan

aan een greppel om het

het omliggende

water naar een sloot

platteland.

of vijver te leiden.

Of gebruik het water

● Hoe doet uw tuin

voor een irrigatiesys-

het? Groen en

teem in uw tuin.

klimaatvriendelijk

een Voor

ereld re w bete

genoeg denkt u?

Check het gratis op: www. nationaletuincheck.nl

­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

31

Duurzaam doen

Koelkast leegmaken Volgens een schatting van het Voedingscentrum belandt

• Kook dus niet teveel; gebruik een keukenweegschaal en/of een maatbeker.

Gooi minder weg!

Duurzaam doen is ook: minder weggooien. Als we dat allemaal doen, voorkomen we dat er voor de prullenbak wordt geproduceerd.

Repareer meer Beter voor portemonnee en milieu. Bij de productie van electronica komen veel giftige stoffen vrij. Reden genoeg om een laptop nog eens te laten repareren of upgraden.

Of koop een refurbished laptop. Refurbished is eigenlijk een tweedehands die professioneel is opgelapt.

• Plan uw maaltijden voordat u boodschappen gaat doen.

THT

• Kijk ook naar de houdbaarheidsdatum.

van wat we aan voedsel kopen in de prullenbak.

Dat is

aan voedselverspilling per persoon per jaar.

En dat is jammer.

32 ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

Op onder andere zuivelproducten staat: THT; ten minste houdbaar tot. Dat betekent dat u die producten ook kort na de datum nog veilig kunt eten. Kijk, ruik en proef een beetje van de melk, yoghurt of kwark om te bepalen of het nog goed is.

De afkorting TGT betekent: ‘te gebruiken tot’, gevolgd door een datum. Dit staat op zeer bederfelijke producten. De TGT-datum is de laatste datum waarop het nog veilig is om het product te eten.

Tip: kunt u een product niet op krijgen voor die datum? Vries het in!

• Gebruik restjes voor een soep, in een omelet, om te roerbakken of zoek een recept bij de ingrediënten.

Meer info: www.samentegenvoedselverspilling.nl

• ECHT GELD BESPAREN!; Je kunt je ook lekker wassen of douchen met een stuk zeep. Scheelt tegelijk plastic flessen.

Niet alles nieuw Kleding, meubels, leuke spullen. Ga eens naar de Kringloopwinkel aan de Koppelstraat 57 in Twello.

Een tweede leven is wel zo duurzaam en zo vindt u nog eens iets dat niet iedereen heeft. Spullen brengen kan natuurlijk ook.

CHECK:

www.kringlooptwello.nl

Duurzaam, voordelig en comfortabel

Wasbare luiers

Duurzaam is niet moeilijk en scheelt meteen in de portemonnee.

De wasbare luiers van tegenwoordig zijn makkelijk in gebruik en hygiënisch. Per kind bespaart u zo’n 800-1000 kilo aan luierafval, van geboorte tot zindelijkheid. Bovendien bent u voor deze periode zeker 450 euro goedkoper uit dan met wegwerpluiers. Daarbij zijn ze zacht voor de huid en helpen ze uw kind eerder zindelijk te worden.

Dus beter voor kind, milieu en portemonnee!

Weten hoe het werkt? Kijk maar eens op: www.milieucentraal.nl/mazzelkontjes ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

33

03

Tips in en rond het huis voor eigenaren én huurders 9. Koelkast van topklasse Het gebruik van een zuinige koelkast kan veel schelen in het verbruik. Kies een koelkast met een nieuw A- of B-label. Zonder plusjes erachter, want die zijn op 1 maart 2021 afgeschaft.

Als u een hoge energierekening en een oudere koelkast hebt, kan een nieuwer, zuiniger model verschil maken. Wanneer u op www.milieucentraal.nl zoekt op bijvoorbeeld ‘koelkast’ vindt u een tabel waarin precies is voorgerekend welke besparing een nieuw model heeft in vergelijking met bijvoorbeeld uw 15 jaar oude apparaat.

34 ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

aantekeningen

10. Zuinig wassen

Wast u zuinig? Dus: met een goed gevulde trommel, een lage temperatuur en op het ecoprogramma? Beter voor het milieu en zuiniger voor u. De wasmachine verbruikt het meest voor het ‘op temperatuur komen’.

Oh ja: de droger kost een euro per keer.

11. Daluren of juist overdag

Ook voor de portemonnee: let op de daluren. Die gelden in heel Nederland sowieso ’s nachts: van 23.00 tot 7.00 uur.

U kunt alleen genieten van de daluren, als u een dubbele meter hebt. En u moet ook bij uw energieleverancier aangeven dat u voor het dubbeltarief kiest.

Het eco programma: dit programma op uw wasmachine heeft een lagere temperatuur.

Daarom duurt het wat langer voor uw was toch goed schoon is. Per saldo wel goedkoper en beter voor het milieu.

En schakel de wasmachine helemaal uit als ‘ie klaar is!

Ook goed om te weten: wassen op 30 graden is de helft goedkoper.

Oh ja: de was buiten drogen maakt de was vanzelf zacht

Hebt u zonnepanelen? Dan is verbruik overdag natuurlijk juist gunstig, want dan schijnt de zon! ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

35

energiecoach aan het woord

Houd de warmte binnen Gerrit Rutgers is energiecoach bij Energierijk Voorst. Na zijn pensionering wilde hij nog graag actief blijven in Twello, waar hij het grootste deel van zijn leven woont. Zo is hij secretaris van de Historische Vereniging en initiatiefnemer van de ijsbaan.

Zijn eigen huis heeft hij al verduurzaamd. Nu beantwoordt hij vragen van anderen.

“Ik ben nu drie jaar energiecoach.

Het was altijd al een hobby. Zelf heb ik alles voor elkaar en toen kreeg ik vragen van vrienden en kennissen. Iedereen zoekt toch naar antwoorden en veel mensen hebben wel de klok horen luiden maar weten niet wat waar de klepel hangt.

36 ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

Zelf heb ik een warmtepomp, 25 zonnepanelen, vensterglas HR++ en extra geïsoleerde spouwmuren. Ik heb de capaciteit van mijn radiatoren uitgebreid.

Nu kan ik stoken op een lage watertemperatuur van 45°C. Ik verstook 50 euro per maand, aan gas en elektra. De technische aspecten vind ik interessant. Ik was onder meer hoofd technische dienst van een vleesbedrijf. Dan weet je alles van koeling, isolatie, verwarming enzovoort. Hoe zorg je dat de kou niet ontsnapt?

Voor huizen is de vraag maar iets anders: hoe houd je warmte binnen?”

Wat maakt het leuk?

“Mensen zijn altijd blij als ik ben geweest. Sommige mensen hebben al veel uitgerekend en zien door de bomen het bos niet meer. Ik adviseer ook wel eens om de cv-ketel op een andere plek te hangen bij een verbouwing. Stel dat je in de toekomst nog eens een waterpomp wilt, dan is het handig als die twee naast elkaar hangen. Ik ben onpartijdig maar heb wel wat adresjes die ik mensen kan aanraden.

Op tafel liggen uw instrumenten voor de energiecoach.

“Ik kom vaak langs met een CO2meter. Hier in mijn eigen huis is het CO2-gehalte meestal rond 600/650, de luchtvochtigheid afhankelijk van de buitenlucht en een temperatuur van 21°C. Mensen vergeten bij het isoleren vaak de ventilatie. Ik ben eens op kantoor geweest met een CO2-gehalte van 2400. Dat is slaapverwekkend! De eigenaar van het bedrijf had ‘s avonds hoofdpijn. Ik kom ook bij mensen thuis waar het CO2-gehalte veel te hoog is. Dan vraag ik: ‘s avonds vallen jullie zeker vaak bij de open haard in slaap? Ja, is dan het antwoord, altijd. Uiteraard, door zuurstofgebrek. Zelf heb ik in de kamer aan weerszijden roosters in de ramen tegenover elkaar zodat de ventilatie goed door het huis gaat.

Ik heb ook een infrarood thermometer om de temperatuur van de muren en de vloer te meten. Dan is de temperatuur in de kamer bijvoorbeeld 21°C en die van de muur 9°C. Dan weet je dat die mensen waarschijnlijk hoge stookkosten hebben.

Spouwmuurisolatie verdien je al snel in een paar jaar terug, ook afhankelijk van hoe je het laat doen.”

Gerrits duurzame top 5 1 • Isoleer

2 • woonkamer op één

immers de meeste energie in zitten.

Gebruik de middelen die je hebt dus vooral om te investeren in isoleren. (Bij sommige voordeuren zie je tussen de sponning het daglicht naar binnen komen.) Begin eens met tochtstrips.

Doe daarna eventueel wat meer aan de vloer en de muren. De rest kan daarna wel.

— In de kamer stook je meestal 21°C daar heb je de meeste warmte nodig. Dus begin daar, bij de ramen in de kamer. In de slaapkamer is 12°C genoeg en daar zijn de verliezen dus minder. Boven zou ik ook niet direct HR++ doen als er al dubbel glas zit.

Je warmteverlies is altijd afhankelijk van het temperatuurverschil binnen en

IK ADVISEER ALTIJD: ZORG DAT JE DE WARMTE BINNEN HOUDT — Daar gaat

ISOLEER HET EERST WAAR JE HET MEEST VERBRUIKT

buiten.

3 • Gebruik thermostaat

IK KOM VAAK TEGEN DAT DE RADIATORKRANEN EN DE THERMOSTAAT OP DEZELFDE PLEK ZITTEN

— Mensen draaien dan de kranen dicht om te knijpen. Maar dan denkt de thermostaat: ‘ik ben er nog niet, dus ik moet harder stoken’.

De kranen moeten altijd vol(op) open in de ruimte waar de kamerthermostaat zit.

Met de thermostaat regel je de temperatuur.

Nooit knijpen op die radiatoren, want dan gaat je cv installatie loeien!

4 • Lage watertemp

KIJK OF JE HET HUIS WARM KUNT STOKEN MET EEN WATERTEMPERATUUR

Tip 5 • Neem een boiler

WAAR ZIT JE KETEL, ... EN WAAR GEBRUIK JE WATER? — Zet

wordt het tijd om

dan een boiler op die plek, dan verlies je niet de warmte die door de leidingen van de ketel helemaal naar de kraan moet. Dat geldt niet voor één keer per dag afwassen, maar wel waar je geregeld

te kijken naar maat-

heet water gebruikt.

VAN 60°

C

— Als je

het dan warm krijgt, heb je een hoog (hoger) rendement en een egalere temperatuur.

Als dat niet zo is,

regelen. Dan heb je misschien te weinig radiatorcapaciteit, of slechte isolatie.

OOK EEN ENERGIECOACH OP BEZOEK? www. energierijkvoorst.nl

➪

Vergeet nooit om daarbij goed te ventileren!

­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

37

Je bent jong en je hebt de toekomst in je eigen handen

Schaduw van de boom

Want als het aan de jeugd ligt dan weten we het wel.

Geen houtkachel meer

Je ouders (bij een eigen huis) of de huisbaas (bij een huurwoning) hebben de buitenkant al goed op orde. Of gaan dat binnenkort gewoon doen.

Dubbelglas, muur-, dak-, vloerisolatie, meer groen in de tuin, vaker fietsen of vaker lokale voedingsproducten kopen.

Zonnepanelen Ventilatieroosters in de ramen

Maar helpt dat dan als we ons gedrag niet een beetje aanpassen?

Want als het buiten koud is en we de ramen niet goed sluiten, een tochtend kattenluik niet verhelpen of de gordijnen niet dicht doen!

Tja, dan helpen die maatregelen nauwelijks. Om jou of je ouders te helpen, hier nog een paar hints.

Buiten ledlamp Tuin met veel bloemrijke planten voor de biodiversiteit.

Fiets voor de deur Regenton

38

Nestmogelijkheden ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

39

Wat is de beste verduurzaming voor uw huis en wat kost dat?

Bekijk het hier, surf naar: regionaalenergieloket.nl/voorst en download de adviesrapporten.

40 ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

Over kleren gesproken: trek eens een trui aan en zet de thermostaat een graadje lager.

in huis is je invloed het grootst

Laat de HR-kachel regelmatig professioneel afstellen en controleren.

De was draaien op ecostand of lage temperatuur.

Met de wasmachine in ecostand wassen dat scheelt euro' s.

En als er iets weg moet, scheid je dan het afval?

Breng gedragen kleding bijvoorbeeld naar de kringloop of naar een textielcontainer.

Een gezonde slaapkamer is lekker koel.

De studie/tienerkamer is natuurlijk overdag 'studie' behaaglijk.

Korter douchen - Vijf minuten in plaats van de gemiddelde negen.

Eet je elke dag vlees? Het fokken van dieren om ze op te eten kost veel energie. De meststoffen van de dieren zijn een belasting voor het milieu.

Haal je oplader uit het stopcontact als je telefoon is opgeladen. Zo voorkom je sluipverbruik en verspil je niet onnodig energie.

Radiatorfolie kost weinig en bespaart veel In de keuken is veel winst te halen - koken met de deksel op de pannen - koelkastdeur zo kort mogelijk en min mogelijk openen - als de afzuigkap aan is, doe de kamerdeur dicht en ventileer via het keukenraam - vervang op tijd de energievreters door A-label - ook in de keuken halogeen en gloeilampen vervangen door ledlampen ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

41

DE VOORSTER Kids Klup

REBUS SDIK ROOV

JIJ SOL ?PO SUBER ED

Zelf energie opwekken

proefje voor kinderen Wat heb je nodig:

3 citroenen 3 spijkers (gegalvaniseerd) 3 stukjes koperdraad 5 stukjes dun stroom/netwerkdraad › 1 ledlampje (bijvoorbeeld uit een los fietslampje) › › › ›

Lichtgevende citroenen Stappenplan # 1: Maak in elke citroen een gaatje. Steek hier een koperdraadje in. # 2: Prik aan de andere kant van elke citroen een spijker. # 3: Het vierde koperdraadje gebruik je om een verbinding te maken met citroen 1.

42 ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

# 4: Verbind nu het koperdraadje uit citroen 1 aan de spijker van citroen 2. Verbind zo alle drie de citroenen aan elkaar.

Hoe zit dat met energie

Win dit boek!

Iedere batterij bestaat uit twee polen, een plus en een min. In deze

Licht in de duis ternis

proef zijn dit de zinken spijker {-} en het koperdraadje {+}.

Weet jij de oplo ssing van de re bus?

Stuur het antw oord naar duurzaam@voo rst.nl en maak kans op dit boek van Greta Thunberg .

Je kunt meedo en tot 1 decem ber 2021. De winn aars krijgen he t boek thuis gestu urd.

Er zijn 5 exempl aren beschikbaa r, dus doe mee!

De ene is dus een plus, met veel elektronen. De ander is min, met weinig elektronen.

Elektra wil graag ‘gelijk’ zijn, maar er zit verschil tussen de

• Winkelprijs €1 3,99 • Leeftijd: vana f 10 jaar • Te koop: O.a.

Boekhandel Oo nk of kinderboeke n.nl

hoeveelheid elektronen in de polen. Daarom willen de elektronen graag van de ene naar de andere pool.

De binnenkant van de citroen is een prima geleider.

Die zorgt ervoor dat de elektronen door kunnen reizen en stroom kunnen maken.

CHECK: gaaf filmpje!

Nog wat Om het lampje feller te laten branden, kun je een extra citroen aansluiten.

Let op: na dit proefje kun je de citroenen niet meer opeten!

# 5: Sluit nu de 2 overgebleven koperdraadjes (uit citroen 3 en van spijker 1) aan op de ledlamp.

# 6: Nu moet de ledlamp licht geven. Als dat niet zo is, draai dan de polen van het ledlampje om.

­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

43

(LUCHT) HAVEN VERWEG

Wat van dichtbij komt, Wat van ver komt, is lekker.

Dat is het gezegde. Maar wat u om de hoek haalt, is minstens zo lekker! Want in onze gemeente worden de lekkerste en gezondste streekproducten gemaakt. Van groenten en fruit tot wijn en kaas, en bijna overal te koop.

Wij produceren lokaal

44 ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

Direct in de streekwinkel van de boer of in de lokale supermarkt. Bovendien verwerken restaurants in onze gemeente de producten in hun gerechten. Wat u van dichtbij haalt, is ook gezonder: zo van het land in de boodschappentas.

(LUCHT) HAVEN NEDERLAND

...is lekkerder!

En beter voor het milieu omdat de producten niet vervoerd hoeven te worden. En door dichtbij te kopen, helpt u de regionale ondernemers en werkgelegenheid. Zo worden de ‘korte ketens’ gestimuleerd en kan iedereen genieten van (h)eerlijke producten!

Wilt u weten waar lokale streekproducten te koop zijn, informatie over rondleidingen of hebt u zin in een fietsroute langs lokale producenten?

Kijk op www.bezoekvoorst.nl/streekproducten

Wij kopen graag lokaal

­­

Supermarkt

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

45

beKijk via q de sites over duurzaamheid r

web

1. Er zijn nu vier energiecoöperaties in de gemeente Voorst • Energierijk Voorst — hier kunt u terecht voor advies over duurzaam wonen, voor de inkoopacties zonnepanelen en isolatie en u kunt hier groene stroom inkopen. Ook vindt u hier informatie over de energiecoaches. Zij helpen vrijblijvend en gratis met informatie over de energiebesparingsmogelijkheden in de eigen woning.

Energie besparen lijkt misschien ingewikkeld, maar dat hoeft helemaal niet zo te zijn. www.energierijkvoorst.nl

• Coöperatie Polder Nijbroek — deze coöperatie is bezig met de ontwikkeling van Polder Nijbroek.

Eén van de projecten is het realiseren van een kleinschalig Zonneveld.

Zie ook: www.poldernijbroek.nl

• Energiemarke Voorst — voor het dorp Voorst.

Deze coöperatie streeft naar een energieneutraal dorp en gebruikt daarbij een smart grid.

Kijk op www.energiemarke.nl

“Samen Duurzaam Doen”

• Burgers met Energie — dit is een burgercollectief van inwoners van de Gemeente Voorst en initieert projecten op het gebied van energiebesparing en het duurzaam opwekken van energie. Daarbij stimuleert zij participatie van inwoners in projecten via een energiecoöperatie. www.burgersmetenergie.nl

46 ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

3. RES Cleantech Regio Cleantech Regio is de naam van de regio waarin de gemeente Voorst zich bevindt: het groene gebied in en tussen de Stedendriehoek Apeldoorn, Deventer en Zutphen, in de provincies Gelderland en Overijssel.

2. Het digitale Energieloket Hier vindt u informatie en advies over energiebesparing en het verduurzamen van uw woning.

• Adviesrapporten voor verduurzaming — Die zijn beschikbaar voor verschillende woningen uit verschillende bouwjaren, allemaal in de gemeente Voorst. De kans is groot dat één van de rapporten te gebruiken is voor uw woning.

Cleantech Regio is ook de naam van de kennis- en netwerkorganisatie waarbinnen gewerkt wordt aan het versterken van de duurzame, economische ontwikkeling van onze regio.

Inwoners, bedrijven en maatschappelijke organisaties van zeven gemeenten in de Cleantech Regio werken samen aan de Regionale Energie Strategie (RES). In de RES staat hoeveel opwek van zon- en windenergie de Cleantech Regio in de periode tot 2030 wil realiseren en welke mogelijkheden we zien voor zon- en windenergie na 2030.

• De Digitale HuisScan — Deze geeft u direct een overzicht van de geschikte duurzame maatregelen. Zo kunt u stapsgewijs uw woning verduurzamen.

Daarnaast vindt u op het digitale loket informatie over de collectieve inkoop van zonnepanelen en isolatie én kunt u hier een gratis cadeaubon aanvragen.

• Leningen en subsidies voor verduurzaming — Voor welke komt u in aanmerking?

www.cleantechregio.nl

4. Iedereen doet wat Wat u kunt doen om duurzamer te leven hangt er maar net van af… wat wílt u doen, wat doet u al, wat zijn uw financiële mogelijkheden, enzovoort.

Advies op maat vindt u op ‘Iedereen doet wat’. www.iedereendoetwat.nl

• Tip — Houd ook lokale projecten en initiatieven in de gaten via de website!

• Hebt u vragen? — Of wilt u bijvoorbeeld de uitkomst van de digitale energiescan bespreken? Neem gerust contact op met de energiecoach of de energie-adviseur van de gemeente Voorst.

Kijk op www.regionaalenergieloket.nl/voorst ­­

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

47

VOORSTER swapparty WAT???

Maar je hebt superveel kleding!

PUHH, ik heb niets om aan te trekkken!

Ik heb een idee!

WE RUILEN VAN KLEDING!

Zo gezegd, zo gedaan.

Dit voelt een beetje kaal...

Ik ben een artiest!

Laten we dit met MEER mensen doen, dan hebben we MEER keus!

#voorstswap #kledingruil

Deze outfit is chill!

Een paar dagen later...

Wat een SUCCES hè!

Ik plaats het op TikTok.

Iedereen is blij met de nieuwe aanwinsten.

HUH? Dit shirt had je toch al?

Ik heb ‘m terug geruild. Ik heb toch niets nieuws nodig...

HA HA HA

Het Duurzaam Doeboek is 100% klimaatneutraal gedrukt op papier met het FSC keurmerk. De CO2-uitstoot wordt gecompenseerd door de Climate Neutral Group [CNG].

Bewaar het Duurzaam Doeboek en probeer af en toe een nieuwe duurzame tip!

Colofon Het Duurzaam Doeboek is een productie van www.eigenz.nl in opdracht van de gemeente Voorst.

Opdrachtgever Vormgeving Illustratie Fotografie

Eindredactie Contact

Gemeente Voorst Buro eigenz Chantal Santema // Joanne van de Riet Astrid van Loo // Sanne Terlouw // Floris Slotemaker Daan CC // Danielle van Wieringen www.energieklik.nl // doe@energieklik.nl

© 2021 — Het Duurzaam Doeboek is gemaakt naar een idee van eigenz.nl Chantal Santema // de Energieklik. Niets uit deze uitgave mag worden gekopieerd zonder toestemming van de makers. Het Duurzaam Doeboek is met grote zorgvuldigheid samengesteld. Aan de informatie kunnen echter geen rechten worden ontleend.

Opmerking of suggestie? Neem contact op met doe@energieklik.nl

Tips voor een groene tuin van Harjo Pinkster Alstublieft: uw Duurzaam Doeboek “Energiebesparing als sport” Beter voor klimaat en beurs

warmer en goedkoper wonen

Voor een duurzamere en groenere wereld

KIDS wedstrijd!

Win één van de 5 boeken van Greta Thunberg

Hoe? Minder energie gebruiken, meer zelf opwekken en meer hergebruiken.

Als u wilt, kunt u meehelpen aan een lager energieverbruik.

Eenvoudig in uw eigen huis. Fijner en goedkoper wonen hoeft niet moeilijk te zijn.

Het Duurzaam Doeboek helpt daarbij.

In dit boek vindt u tips, weetjes en meer.

Veel lees- en doeplezier!

VOORST GAAT VOOR DUURZAAM

d o e b o e k

VOORST gaat voor duurzaam

d u u r z a a m

Duurzaam Doeboek