Εξέλιξη της διατροφής διδακτικό σενάριο

Ιστορική εξέλιξη της Διατροφής Μεσογειακή Διατροφή Σχεδιασμός γευμάτων Παπαναστασάτου Ευσταθία Msc, Εκπαιδευτικός ΠΕ 15

«Ποιες τροφές κατανάλωναν οι Αρχαίοι Έλληνες και οι Βυζαντινοί;»

Παρατηρείστε τις εικόνες; Σε ποιες τροφές βάσισαν τη διατροφή τους οι Αρχαίοι Έλληνες;

Παρατηρείστε τις εικόνες; Ποιες ήταν οι βασικές τροφές των βυζαντινών;

Διατροφή στην Αρχαία Ελλάδα Η βάση της σύγχρονης Μεσογειακής Διατροφής • Ελιές –Ελαιόλαδο • Σύκα («συκοφάντης» ο φαίνων –καταγγέλων τους παράνομους εξαγωγείς σύκων από τα λιμάνια της Αττικής)

• • • • • • • •

Ψωμί (κριθάρι-σιτάρι) Κρέας (κυρίως σε γιορτές –θυσία στους θεούς) Πουλερικά (κότες, χήνες) –Κυνήγι - Ψάρια Λαχανικά -Φρούτα Κουκιά –Φακές Ξηροί καρποί Γλυκά (μέλι, αλεύρι) Νερωμένο κρασί

Διατροφή στην Αρχαία Ελλάδα Αρωματικά – θεραπευτικά φυτά: Θυμάρι – Ρίγανη (κολικοί) – Μάραθος – Μολόχα (νεφρά αρτηρίες)– Φασκόμηλο (Τονωτικό, δαγκώματα φιδιών) - Δυόσμος Φρούτα: μήλα, αχλάδια, ρόδια, μούρα, δαμάσκηνα, κυδώνια (Διοσκουρίδης – κυδωνίτης οίνος, μέλινον έλαιον, μήλινον μύρον, μηλοπλακούς-κυδωνόπαστο) Ξηροί Καρποί: αμύγδαλα (Νάξου – θερμαντικά) καρύδια, κάστανα, κουκουνάρια (Δίφιλος Σίφνιοςλειαίνουν σκλήρυνση αρτηριών, καθαρίζουν βρόγχους)

Διατροφή στην Αρχαία Ελλάδα Τα γεύματα στην Αρχαία Αθήνα ήταν τρία: Ακράτισμα Άριστον Δείπνον

Αρχαία Σπάρτη: Στρατιωτική Ζωή – Λιτοδίαιτοι Μέλας Ζωμός- χοιρινός κρέας βρασμένο σε αίμα με αλάτι και ξύδι (Οι αθηναίοι ποιητές τους διακωμωδούσαν) Ψωμί, ελιές, τυρί, σύκα

Οι αρχαίοι Έλληνες ανύψωσαν την διατροφή σε στοιχείο πολιτισμού • Βάσιζαν την διατροφή τους σε τρία είδη μεγάλης κατεργασίας, που απαιτεί πολιτισμική εξέλιξη… ΨΩΜΙ- ΛΑΔΙ- ΚΡΑΣΙ • Έβλεπαν την διατροφή τους ως μέσω επικοινωνίας , ψυχαγωγίας, πολιτισμού.

Η διατροφή στο Βυζάντιο • • • • •

Βασικά προϊόντα: ψωμί, ελιά, λάδι, κατσικίσιο τυρί Χαβιάρι (φθηνό λαϊκό φαγητό), τόνος, γαύρο, αθερίνα Άγρια χόρτα , οπωρικά Λίπη, κρέας, κρασί, σιτηρά, αυγά Καρυκεύματα – κάρδαμο, πιπέρι, μοσχοκάρυδο, (εγγύς Ανατολή – δρόμος του Μεταξιού) • Άνηθος, μαϊντανός, θρούμπι, κρόκος, κάπαρη • «Γάρος» σάλτσα από μικρά ψάρια • Εμφανίζονται νέα είδη, όπως τα νεράντζια, τα πορτοκάλια και οι μελιτζάνες

Βυζαντινή διατροφή

• Αυτοκρατορία 1100 χρόνια (11 αιώνες) • Μεγάλο γεωγραφικό εύρος (Δούναβης, Άνω Ιταλία, Αίγυπτος, Ιράν…)

• Οι βυζαντινοί ασχολούνται με ανώτερα πράγματα κ΄όχι με τη διατροφή «Πλουσιοπάροχη Λιτότητα» • Πηγές μελέτης: Λαϊκά κείμενα «πτωχοπρόδρομος», επιστολές – καλλιέργεια της γης και εικονογραφία • Κυρίως φυτικές τροφές (κήποι Κωνσταντινούπολης) • Μέθοδος διατήρησης – αλιπάστωση

Διατροφή στα Βυζαντινά χρόνια • Η Χριστιανική θρησκεία επηρέασε τη διατροφή με τις απαγορεύσεις και τις νηστείες που όριζε.

• Νηστεία περίπου 180 μέρες το χρόνο • Αγιοζούμι- κρεμμύδια, λάδι, θρούμπι, ψωμί • Με την έλευση του Χριστιανισμού η διατροφή αποκτά κι άλλη διάσταση, πιο συμβολική, μέσα από την τέχνη.

• Πλέον το μήλο, το ψωμί, το κρασί αλλά και το ψάρι αποδίδουν συγκεκριμένα νοήματα γνωστά στο κοινό (ΙΧΘΥΣ-Ιησούς Χριστός Θεού Υιός Σωτήρ)

Ο Μυστικός Δείπνος. Έργο του Duccio di Buoninsegna.

1308-1311. Museo dell'Opera del Duomo, Σιένα

Buoninsegna «Ο Γάμος στη Κανά» • Λίθινες υδρίες μέσα στις οποίες ο Ιησούς μετέτρεψε το νερό σε κρασί κάνοντας το πρώτο του θαύμα.

• Τα τρόφιμα περιορίζονται στα απολύτως απαραίτητα με κυρίαρχο το ψωμί και το κρασί σύμβολα του σώματος και αίματος του Χριστού.

«Σχεδιάστε ένα γεύμα με βάση την αρχαία ελληνική διατροφή και ένα με βάση την διατροφή των Βυζαντινών»

Επιλέξτε ένα θέμα να ερευνήσετε μαζί με την ομάδα σας και να το παρουσιάσετε στην τάξη την επόμενη φορά

• Αμβροσία – Νέκταρ (Δειπνοσοφιστές –Αθηναίου, Ομήρου Οδύσσεια –Ιλιάδα) • Η διατροφή στα Ομηρικά έπη • Κυκεώνας • Το ρόδι του Άδη • Το κρασί του Διονύσου • Το μήλο της Έριδος • Τα βόδια του Ερμή • Τα ιερά φυτά του Απόλλωνα, του Διονύσου και της Αθηνάς

Ελέγχω τις γνώσεις μου με ψηφιακές ερωτήσεις αντιστοίχησης…

«Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της ελληνικής παραδοσιακής διατροφής;»

Η διατροφή στα μεταβυζαντινά χρόνια …

• Είναι η λεγόμενη ελληνική παραδοσιακή διατροφή που βασίζεται στην αρχαία και βυζαντινή διατροφή , με επιδράσεις από τους ξένους κατακτητές • Βασική τροφή ήταν το ψωμί, το ελαιόλαδο, τα λαχανικά και τα χόρτα • Το κρέας καταναλωνόταν τις Κυριακές και τις γιορτές • Τα όσπρια καταναλώνονται πολύ συχνά και ειδικά σε περιόδους νηστείας • Οι κάτοικοι των παραλίων κατανάλωναν πολλά ψάρια και θαλασσινά • Τα γαλακτοκομικά αποτελούσαν βασική τροφή των κτηνοτροφικών πληθυσμών.

ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Η παραδοσιακή Μεσογειακή διατροφή χαρακτηρίζεται από τις διατροφικές συνήθειες που βρέθηκαν ότι είχαν οι κάτοικοι της Κρήτης και της Νότιας Ιταλίας, αλλά οι ρίζες της βρίσκονται στις διατροφικές συνήθειες των αρχαίων Ελλήνων.

«Παρατηρείστε την πυραμίδα της Μεσογειακής Διατροφής. Ποια είναι τα βασικά της τρόφιμα και με ποια συχνότητα προτείνεται να τα καταναλώνουμε;»

22

Πυραμίδα Μεσογειακής Διατροφής

Τα 10 χαρακτηριστικά της Μεσογειακής Διατροφής 1. Υψηλή κατανάλωση του παρθένου ελαιόλαδου 2. Υψηλή πρόσληψη φρούτων, λαχανικών και οσπρίων 3. Χρήση μη επεξεργασμένων υδατανθράκων 4. Κατανάλωση ψαριών, δυο με τρεις φορές την εβδομάδα 5. Κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων και προσοχή στα κορεσμένα λίπη.

6. Δύο – τρία αυγά την εβδομάδα 7. Μέτρια κατανάλωση κρέατος και κορεσμένων λιπών (φυσικά, όχι τεχνητά υδρογονωμένα!).

8. Κρασί με μέτρο κατά προτίμηση κόκκινο στα κύρια γεύματα.

9. Ξηροί καρποί ως σνακ. 10. Σε ειδικές περιπτώσεις παραδοσιακά γλυκά.

24

Μεσογειακή διατροφή και Υγεία Βοηθά: • στην μείωση των καρδιοπαθειών (έμφραγμα του μυοκαρδίου, στεφανιαία νόσος) • στη πρόληψη του καρκίνου και • στον έλεγχο του βάρους Προστατεύει την όραση και συμβάλει στην καλή λειτουργία του εντέρου

«Ακολουθούμε σήμερα το διατροφικό μοντέλο της Μεσογειακής Διατροφής;» Ας διασκεδάσουμε! Προβολή βίντεο animation με τίτλο «Τόσο λάθος διατροφή» https://www.youtube.com/watch?v=HnwBsScw vZk

Επανάληψη των βασικών τροφών των ομάδων τροφίμων http://www.zooburst.com/zb_books-viewerembed.php?book_id=zb01_531c9a3ae6b3d&bw=600 &bh=438&fw=600&fh=538

ΟΜΑΔΕΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ

Γάλα και Γαλακτοκομικά • Γάλα, τυρί, γιαούρτι, ξινόγαλα • ΔΕΝ ανήκουν η κρέμα γάλακτος κ το βούτυρο Φρούτα και χορταρικά • (Φρέσκα μυρωδικά Ξερά φρούτα– κομπόστες – χυμοί) Δημητριακά –Ψωμί • Σιτάρι, βρώμη, κριθάρι, καλαμπόκι, σίκαλη, ρύζι • Παξιμάδια , κριτσίνια, ζυμαρικά, μούσλι, κουάκερ • Πατάτες, πουρές Κρέας- Ψάρι – Όσπρια Λίπη – Έλαια • Σπορέλαια , ελιές, βούτυρο, μαγειρικά λίπη, λαρδί, μαγιονέζα, ξηροί καρποί)

Δημητριακά και Υδατάνθρακες Δ=Σιτάρι,βρώμη,κριθάρι,καλαμπόκι,σίκαλη, (ψωμί,παξιμάδια,ζυμαρικά,μούσλι,κουάκερ, πληγούρι) Υ=πατάτες, ρύζι Θρεπτική αξία των παραπάνω τροφών: • Δίνουν ενέργεια στον οργανισμό(σύνθετοι υδατάνθρακες) • Περιέχουν πολύτιμες βιταμίνες,μέταλλα, ιχνοστοιχεία και διαιτητικές ίνες • Εξασφαλίζουν-κυρίως τα προϊόντα ολικής άλεσης- την καλή λειτουργία του πεπτικού συστήματος(πρόληψη καρκίνου εντέρου)

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΑ ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΑ ΚΑΙ ΨΩΜΙ

Φρούτα και λαχανικά (φρέσκα μυρωδικά - Ξερά φρούτα – κομπόστες χυμοί)

Θρεπτική αξία: Καθόλου λιπαρά Διαιτητικές ίνες Βιταμίνες – Μέταλλα Αντιοξειδωτικές ουσίες Υψηλός βαθμός κορεσμού

ΦΡΟΥΤΑ ΚΑΙ ΛΑΧΑΝΙΚΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΡΩΜΕ ΠΟΛΛΑ!!!!!!

Φρούτα και λαχανικά Καθημερινή κατανάλωση 5 μερίδων την ημέρα!!

1 μερίδα ισοδυναμεί με: 1 ατομικό μπολ σαλάτα ή βρασμένα χόρτα 1 μέτριο φρούτο (μήλο, πορτοκάλι) 2 μικρότερα φρούτα (μανταρίνια, ακτινίδια) 1 φλιτζάνι μικρά φρούτα (φράουλες, σταφύλια, κεράσια) 2 κουταλιές της σούπας κομπόστα 1 κουταλιά της σούπας ξερά φρούτα (σύκα, δαμάσκηνα) 1 ποτήρι χυμό φρούτων

Γαλακτοκομικά

• Γάλα, τυρί, γιαούρτι, ξινόγαλα (ΔΕΝ ανήκουν η κρέμα γάλακτος κ το βούτυρο) Θρεπτική αξία: • Ασβέστιο (οστική πυκνότητα και δόντια) • Πρωτεΐνες υψηλής βιολογικής αξίας (ανάπτυξη και λειτουργία οργανισμού) • Βιταμίνες συμπλέγματος Β

2- 4 ΜΕΡΙΔΕΣ ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΑ ΚΑΘΕ ΜΕΡΑ

Γαλακτοκομικά Καθημερινή κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων (2 – 4 μερίδες) 1 ποτήρι γάλα = 1 κεσέ γιαούρτι (περίπου 220ml) = 30 gr τυρί (μέγεθος σπιρτόκουτου)

Κρέας -Ψάρι Θρεπτική αξία: • Πρωτεΐνες υψηλής βιολογικής αξίας • Μέταλλα – ιχνοστοιχεία (κρέας: σίδηρος, ψευδάργυρος, μαγνήσιο, ψάρια: ιώδιο , ω-3 λιπαρά) • Συστήνεται η κατανάλωση ψαριών 2-3 φορές την εβδομάδα και κόκκινου κρέατος λίγες φορές τον μήνα

ΛΙΓΑ ΚΑΙ ΚΑΛΑ…….

1 ΜΕ ΔΥΟ ΦΟΡΕΣ ΤΗΝ ΕΒΔΟΜΑΔΑ

Όσπρια • • • •

Φακές, φάβα, φασόλια, ρεβίθια Υποκατάστατο του κρέατος Πλούσια σε βιταμίνες Β, ασβέστιο, σίδηρο κλπ Συνίσταται η κατανάλωση οσπρίων 2 – 3 φορές την εβδομάδα Σημείωση: Προσθέτοντας οξύ, όπως λεμόνι, στα όσπρια ενισχύουμε την απορρόφηση του σιδήρου

Λίπη – Έλαια (Σπορέλαια, ελιές, βούτυρο, μαγειρικά λίπη, λαρδί, μαγιονέζα, ξηροί καρποί) Θρεπτική αξία:  Περιέχουν λιπαρά οξέα και απαραίτητες λιποδιαλυτές βιταμίνες A, D, E και K  Υψηλή θερμιδική αξία - 9 kcal/gr (έναντι των πρωτεϊνών και των υδατανθράκων που περιέχουν 4 kcal/gr.)

Λίπη – Έλαια Ελαιόλαδο: π ο λ ύ τ ι μ η

τ ρ ο φ ή

Γι αυτό χρειάζεται καθημερινή κατανάλωσή του επειδή είναι κύρια πηγή λιπιδίων και

αντιοξειδωτικών ουσιών (βιταμίνη Ε) που χαρίζουν υγεία, μειώνουν την χοληστερόλη στο αίμα και προλαμβάνουν ασθένειες (καρκίνος, καρδιαγγειακά…) Προσοχή στα υδρογονωμένα λιπαρά των τροφών (γκοφρέτες, μπισκότα)

Εργασία για το σπίτι:

Καλλιτεχνική δημιουργία Σχεδιάστε στο τετράδιο σας την πυραμίδα της Μεσογειακής Διατροφής και ζωγραφίστε τα πιο σημαντικά τρόφιμα

Ας παρακολουθήσουμε το βίντεο: «Το πρωινό γεύμα σε διαφορετικές χώρες του κόσμου »

https://www.youtube.com/watch?v= ry1E1uzPSU0 «Ποια τρόφιμα θα μας εξασφάλισαν ένα πλήρες υγιεινό και μεσογειακό πρωινό»

Καταγράψτε ορισμένες ιδέες για υγιεινά σνακ!

Εβδομαδιαία κατανάλωση τροφίμων σε διαφορετικές χώρες του κόσμου https://www.youtube.com/watch?v=osSpWbmEYF4

Εργασία για το σπίτι …..επισκεφτείτε τον ηλεκτρονικό τοίχο http://padlet.com/papanastasatou/breakfast και καταγράψτε τις ιδέες σας για το «Πιο υγιεινό μεσογειακό πρωινό»

Βιβλιογραφία • Πρακτικά 3ου Σεμιναρίου Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας "Διατροφή: Υγεία & Πολιτισμός"27/9/2008 • Πρακτικά Συνεδρίου «Από τις Βυζαντινές Μαγερείες στη Σύγχρονη Μεσογειακή Διατροφή» 24/10/2011 • Βιβλία μαθητή Οικιακή Οικονομία Α΄και Β΄Γυμνασίου • http://eyzin.minedu.gov.gr/Pages/Home.aspx • http://artdiet.wordpress.com • www.dalabelos.gr • www.archaoelogica.blogspot.com • http://el.wikipedia.org/wiki • www.agiasofia.com • http://diadromes.blogspot.com • www.olivella.gr