CONCEPT_69000 Be Sports-Minded

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

BESPORTS-MINDED

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

COLOFON

Boomberoepsonderwijs info@boomberoepsonderwijs.nl www.boomberoepsonderwijs.nl

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAALENBEELDREDACTIE)

Auteur(s):KoenAnthoni,WesselvandeKamp,OscarLinde,EricSwinkels,DennisWitsiers

Titel:BeSports-Minded

ISBN:9789037254938

Bronvermelding:AntonIvano,DennisWitsiers,ElenaDijour,EricSwinkels,GillesPaire,JohnS.Quinn,LucyClark, NOC*NSF,SimoneTognon.

©Boom2025

BehoudensdeinofkrachtensdeAuteurswetgesteldeuitzonderingenmagnietsuitdezeuitgaveworden verveelvoudigd,opgeslagenineengeautomatiseerdgegevensbestand,ofopenbaargemaakt,inenigevormof openigewijze,hetzijelektronisch,mechanisch,doorfotokopieën,opnamenofenigeanderemanier,zonder voorafgaandeschriftelijketoestemmingvandeuitgever.

Voorzoverhetmakenvanreprografischeverveelvoudigingenuitdezeuitgaveistoegestaanopgrondvanartikel 16hAuteurswetdientmendedaarvoorwettelijkverschuldigdevergoedingentevoldoenaandeStichtingReprorecht (www.reprorecht.nl).Voorhetovernemenvan(een)gedeelte(n)uitdezeuitgaveinbijvoorbeeldeen(digitale) leeromgevingofeenreaderinhetonderwijs(opgrondvanartikel16,Auteurswet1912)kanmenzichwendentot StichtingUitgeversorganisatievoorOnderwijslicenties(Postbus3060,2130KBHoofddorp,www.stichting-uvo.nl).

Deuitgeverheefternaargestreefddeauteursrechtenteregelenvolgensdewettelijkebepalingen.Degenendie desondanksmenenzekererechtentekunnendoengelden,kunnenzichalsnogtotdeuitgeverwenden.

Doorhetgebruikvandezeuitgaveverklaartukennistehebbengenomenvanenakkoordtegaanmetdespecifieke productvoorwaardenenalgemenevoorwaardenvanBoomberoepsonderwijs,tevindenop www.boomberoepsonderwijs.nl.

INLEIDING

BesteBSM-leerling,

Wehebbenvoordezetitelgekozenvoordemannelijkaanspreekvorm.Maaroveralwaarhij/hem/zijnstaat,kun jeookzij/haarofhen/hunlezen.

DeministervanOCWheeftin2007deeindtermen,dedoelen,vastgesteldvoorBewegenSportenMaatschappij (BSM).Degenoemdeeindtermenzijnindezemethodeverwerkttotconcreteopdrachten.Dekennisdiejenodig hebtomdeopdrachtenuittevoeren,vindjeindetheorie.

Deeindtermenzijningedeeldinvijfdomeinen.

DomeinA

DomeinB

DomeinC

DomeinD

DomeinE

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Vaardigheden

Bewegen

Bewegenenregelen

Bewegenengezondheid

Bewegenensamenleving

Dezeeindtermenzijningedeeldenlogischgerangschiktopbasisvandegenoemdedomeinen.Deonderwerpen dieindedomeinenwordengenoemd,hebbeneenonderlingverbandenhebbenmetelkaartemaken.Alsje bijvoorbeeldgaatspeerwerpen(domeinB),danhebjeeengoedewarming-upnodig(domeinD)enjekuntworden gecoachtenbeoordeelddooreenklasgenoot(domeinC).

Jouwdocentheeftvanuitdeeindtermeneenprogrammagemaaktwaarbijalleeindtermenaanbodkomen.Op basisvanhetprogrammavanjouwschoolwandeljedusdoorditboekwaarbijjeregelmatigzultwisselenvan hoofdstuk.Vooronsishetonderwerp‘gezondeleefstijl’eengeschiktvertrekpuntvoorhetvakBSM.

Gezondeleefstijl(1.1)

HetBSM-programmakanbeginnenmetkennisovereengezondeleefstijl.Welkefacettenspelenhierbijeenrol? Eenrelevantfacethiervanishetbelangvanbewegen.Uiteindelijkisbewegenenkennisoverbewegenhetcentrale onderwerpvanBSM.

Vaardigheden

DomeinA(eindterm1)wordtgezienalsdekernvanBSM:“Jekuntbewegingssituatieskiezen,arrangerenen begeleiden,voorjezelfmaarvooralvooranderen,endaaropreflecteren.”Jezoudezezinalsmottovoorhet geheleprogrammakunnenzien.Deinvullingervanstaathiernabeschreven.

Bewegen

Inhetdomein‘Bewegen’gaje,tijdensdeBSM-lessen,bezigmetverschillendebewegingsactiviteiten.Jegaat bijvoorbeeldhordelopen,tennissen,klimmenenboksenalnaargelanghetprogrammavanBSMdatbijjouop schoolwordtaangeboden.Hetdoeldaarvanisomjouweigenvaardighedenteverbeterenenjehelptmee,spelend,

coachendenbeoordelend,devaardighedenvaneenanderbetertemaken.Inditboekvindjegeenconcrete invullingvanditdomein.DiekeuzesmakendedocentenBSMzelfopjouwschoolafhankelijkvandebeschikbare accommodatie,materialenendeskundigheid.

Bewegenengezondheid(hoofdstuk1)

Wewetenallemaaldatbewegenbijdraagtaaneengoedegezondheid.Maarbijbewegenhorenookrisico’s.Binnen hetdomein‘Bewegenengezondheid’doejekennisopoverdewarming-upendecooling-down(1.2)enoverje lichaam,jebewegingsapparaat(1.3).Daarnaastkomtblessurepreventieen-behandelingaandeorde(1.4).Binnen ditdomeinkomtooksportenvoedingtersprake(1.5).

Alsjegaatbewegenominhoudtegevenaaneengezondeleefstijl,danwiljedatnietvrijblijvenddoen.Jewiltje eigenbewegen(ofdatvaneenander)beïnvloedenomeenbepaalddoeltebereiken.Jewiltbijvoorbeeldsterker worden(krachttraining)ofjewiltafvallenofjeuithoudingsvermogenverbeteren.Omgerichttetrainenhebje gegevensnodigomjouwbeginniveauvasttestellen.Ditdoejedoormiddelvanhetmetenvanfitheid(1.6). is eenbreedbegrip.Hierbijmoetjedenkenaanlenigheid,kracht,uithoudingsvermogen,coördinatieensnelheid. Metdeuitslagenvandezemeetgegevensgaanweaandeslagwantjekuntopbasisvandemeetgegevensbeginnen mettrainen.Metbehulpvandekennisdiejeopdoetbijtrainingsleerendemeetgegevensgaanwegerichtproberen eenbepaaldonderdeelvanfitheidteverbeteren(1.7),zoalsjeuithoudingsvermogenofkracht.Ditdoejedoor middelvaneentrainingsschemadatgebaseerdisophetFITT-principe.Eentrainingsschemakunjeschrijvenvoor jezelfofvooreenander.Hethoofdstukeindigtmeteenparagraafoverdoping(1.8).

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Bewegenenregelen(hoofdstuk2)

Bewegendoejevaaksamen,competitiefofgewoonvoordegezelligheid.Bewegingsactiviteitenmoeten,om soepelteverlopen,geregeldworden.BijBSMleggenwenadrukophetorganiserenvanallerleisportieveactiviteiten (2.4).Jeleertbijvoorbeeldomlestegeven(2.3)eneenbewegingsactiviteitteorganiseren.Daarbijkomtdatje hierbijgoedmoetkunnencommunicerenengoedmoetkunnensamenwerken(2.1),eenspelmoetkunnenleiden ofenmedeleerlingmoetkunnencoachen(2.2).DitleerjebinnenhetdomeinBewegenenregelen.

Bewegenensamenleving(hoofdstuk3)

Opbasisvandemeetgegevensbij1.6‘Metenvanfitheid’kunjenadenkenoverwelkebaanbijjoupastenwelke motievenmensenhebbenomvooreenbepaaldesporttekiezen.Ditnoemenwetoekomstoriëntatie(3.1).

InhetdomeinBewegenensamenlevinggajeverdernadenkenoverdepositievansportenbewegenbinnende maatschappij.Hetbegintmeteenkijkjeinhetverledenoverhetontstaanbewegingscultuur(3.2).Daarnadenken wenaoverwaarommensenwillensportenenbewegen(3.3),welkewaardenennormendaarbijeenrolspelen (3.4)enhoedewereldvanSportenBewegenisgeorganiseerd(3.5).Hethoofdstukeindigtmeteenvooruitblik; hoezalhetmenselijkbewegenendesportzichontwikkelen(3.6).

Bewegenenwetenschap(hoofdstuk4)BijBSMhoortookonderzoeken.JemagzelfsjePWSovereenaanBSM gerelateerdonderwerpdoen.Hierdoorkunjejouweigenprofielofinteressegebiedverdiepen.Indithoofdstuk wordtuitgelegdwatonderzoekeninhoudt(4.1)enhoejeeenonderzoekopkuntzetten(4.2).

IndebijlagestaathetgeheelvanonderwerpenenactiviteitenvoorhetschoolexamenBSMineenschema. VeelsuccesenwehopendatjeveelnieuweinzichtenopdoetenmetplezierhetBSM-programmagaatvolgen!

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

LEESWIJZERVANDEZEMETHODE

Indezeleeswijzerwordtuitgelegdhoejezoefficiëntmogelijkmetdezemethodeendebijbehorendemethodesite 'Boomdigitaal.nl'kuntwerken.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

AlletheoriediebijBSMaandeordemoetkomen,vindjeinditboek.Alleopdrachten,beoordelingscriteriavoor dieopdrachten,diagnostischevragenenverdereaanvullendeinformatievindjeopdeBSM-methodesite.Vanje docentkrijgjesteedstehorenwelkhoofdstukofparagraafjemoetlezenenwelkeopdrachtopBoom-digitaalje moetdoen.

Hetboekisopgebouwdopbasisvandestructuurdiejeookkuntterugvindenbijdedomeinenendeeindtermen.

• Hoofdstuk1gaatoveronderwerpendietemakenhebbenmetBewegenengezondheid.

• Inhoofdstuk2behandelenweBewegenenregelen.

• Inhoofdstuk3komendeonderwerpendiethuishorenbijBewegenensamenlevingtersprake.

• Hoofdstuk4Bewegenenwetenschapsluithetboekaf:hoedoejegoedonderzoek?Alsjeeen(deelvaneen) hoofdstukhebtgelezenofgeleerd,dankunjeopdewebsitediagnostischevragenvindenoverdathoofdstuk. Hiermeekunjevoorjezelfnagaanofjedegeleerdeleerstofbeheerst.

Alsjeineenteksteenbegriptegenkomtwaarvanjedebetekenisniet(meer)weet,dankunjeachterinhetboek indebegrippenlijstkijkenopwelkepaginajedeuitlegkuntvinden.

Allegrotepraktischeopdrachtenhebbenallemaaldezelfdestructuur.Diestructuurheet‘Big6’enisopeen logischemanieropgebouwd.Hetvoordeelvansteedstoepassenvandezesstappenisdatjeeraangewendraakt omalleopdrachtenvolgensdezelfdewerkwijzeaantepakken.Hetgaatopdemanierzoalshiernainschemais weergegeven.

1.Oriënterenenvaststellen R e f 2.Zoekenenplannen

3.Selecteren,meten&verzamelen

e 4.Verwerken c 5.Presenteren

6.Evaluerenenbeoordelen

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

1. Jeleestdeopdrachtenprobeertvoorjezelfofvoorjegroepjeduidelijktekrijgenwaterexactvanjouofvan julliewordtgevraagd.Ookmaakje,alsjeineengroepjewerkt,eengoedetaakverdeling.Nadatjejegoed hebtgeoriënteerdopdeopdrachtofdetaak,steljevastwatjepreciesgaatdoen.Jebakenthiermeede opdrachtofhetonderzoekaf.

2. Dangajeinformatieverzamelen.Datkanbijeenvakman(jedocentoftrainervanjeclub),doorietsopte zoekenopinternetofin(vak)literatuur.Hierbijmoetjegoednagaanofdebronbetrouwbaaris,voldoende niveauheeft.Indezefasemaakjezelfofmetjegroepeenplanning:wiedoetwatenwanneermoetwataf zijn?

3. Degevondeninformatiemoetgoedbekekenwordenomvasttestellenwelkeinformatiejegaatgebruiken. Jeselecteertwelkeinformatiegeschiktenbetrouwbaaris.Alsjeietstestofmeet,danvoerjeindezefasede metingenuitenverzameljedegegevens,zoalsjeuitdegevondenbronnendatgeneselecteertwatvoorje onderzoekofdeopdrachtvanbelangis.

4. Verwerkalleinformatieintabellenofgrafieken.Jegeeftantwoordopdedeelvragen.Citeerenvermeld gebruiktebronnenopdejuistewijze.Jetrektconclusiesdoorperdeelvraaginformatieteordenen,te vergelijkenenpatronenofverbandenteherkennen.Opbasisvandeconclusiesneemjeeenstandpuntin.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

5. Presenteerderesultatenvanjezoektochtoppapierenmondeling.Kiesdaarbijdejuistevormomde boodschapovertebrengen.Isheteengrootonderzoek,geefjeleidingofmoetjeietsorganiseren?Laatzien watjeinhuishebt,nadatjejegrondighebtvoorbereid.

6. Evaluerenhoorterbij.Kijkterugophetleerproces(injelogboek)endeopbrengstdaarvan.Vergeetniette controlerenofjejepersoonlijkeleerdoelenhebtgehaaldenwelkenieuweleerdoelenjewiltnastreven. Hetevaluerenwordtafgeslotenmeteenbeoordeling.BijhetexamenvakBSMwordtjeuiteindelijkbeloond meteeneindcijferopjediploma.Jehebterdusallebelangbijdatjebeloondwordtnaartalentenhard werken.

Aandelinkerkantvanhetschemastaathetwoord‘reflecteren’.Daarmeewordtbedoeld:Lerendoejejeleven lang.Bewustofonbewust.Ombewustbezigtezijnmetjeeigenleerproces,zuljezichtbaarmoetenmakenwaar jeinjeeigenontwikkelingstaat.Enomtezienofjeookinderdaadbewusthebtgeleerd,reflecteerje.

Reflecterenisgerichtophetjezelfverbeterenwaarbijhetgaatomjevooruitgang.Dezegroeiisbijelkindividu anders.Ditintegenstellingtotevalueren,watgerichtisopeenwaardebepaling.Ditbetekentdatjeaanvooraf bepaaldecriteriamoetvoldoen.Inhetgevalvanevaluerenmoetjedusvoldoenaaneenbepaaldenormdievoor iedereengelijkis.

Bijreflecterengaatheteromdatjekijkthoejegegroeidbentin:

• deaanpakvantakenofhetwerkproces

• hetresultaatofhetproduct

• hetleerprocesofdeleeropbrengst.

Naafloopvaneenwerkprocesofnaafrondingvaneenopdrachtkunjereflecteren,maarjekunthetnatuurlijk ookwekelijksofdagelijksdoen.Reflecterenkunjeopverschillendemanierdoen.Zokunjealleenreflecteren, maarooksamenmetjemedeleerlingenofmetjedocenten.Hiervoorbestaanerdiversemethodes,zoals vragenlijsten,voortgangsgesprekkenvoerenofhetbijhoudenvaneenlogboek.Dezemanierenvanreflecteren makenjegroeiinzichtelijkenzichtbaar.Enzowordjejezelfmeerbewustvanjeeigenontwikkeling.

VoorverderevragenoverdezemethodekunjealtijdbijjouwdocentBSMterecht.

Namensalleauteurs:heelveelsucces!

Hoofdstuk1

Bewegenengezondheid

BewegenengezondheidbeslaatdomeinDuitdeeindtermen.Hierkomenalleonderdelenaanbodoverderelatie tussenbewegenengezondheid.Ditiseenbreedonderwerp.Hetgaatovereengezondeleefstijl,voeding, trainingsleerenalleswatjedaaromheenmoetweten.Maarookoverblessurepreventieen-behandeling.Kortom, werkaandewinkel!

Leerdoelen

• Jeleerthetbelanginzienvaneengezondeleefstijl.

• Jeleertwaaromeengoedewarming-upencooling-downbelangrijkzijnenwaardieaanmoetenvoldoen.

• Jeleerthoehetmenselijklichaam,enspecifiekhetbewegingsapparaat,isopgebouwdenhoehetwerkt.

• Jeleerthoejeblessureskuntvoorkomenenhoejezekuntbehandelen.

• Jeleertelementenvaneengezondebasisvoedingenhoejetoteengoedeenergiebalanskomt.

• Jeleerthoejefitheidkuntmeten.

• Jeleerthoejefitheidkuntverbeterendoormiddelvangerichtetraining.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

• Jeleertwelkedopingmiddelen,-methodenen-reglementenerzijn.

• Jeleertdemaatschappelijkeenethischenormenenwaardenoverdoping.

Zoalsalgezegdis:BijBewegenengezondheidkomenalleonderdelenaanbodoverderelatietussenbewegen engezondheid.Indeachtparagrafengaanweinopdegenoemdeonderwerpen.Dezefilmpjeskunnenjullie daarbijhelpen.

1.1 Gezondeleefstijl

Inleiding

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Indithoofdstukgaanweinopdegezondheidenhetdagelijkseleefpatroonvandemens.Demensisopzoeknaar debalanstussenonbezorgdgenietenaandeenekantenkennisenbewustlevenaandeanderekant.‘Theclassical dilemmabetweentheheadandtheheart’.

Watiseengezondemaniervanleven?Isgezondleveneenprobleem?Iseengezondeleefstijlvooriedereen hetzelfde?Hoegenuanceerdmoetofkunjedaaroverdenken?

Leerdoelen

• Jeleertdefactorenvaneengezondeleefstijl.

• Jeleertoverbeweegrichtlijnen.

• Jeleertwaarombewegengoedisvoorhetwelbevinden.

• JeleertdateengezondeleefstijlwordtafgekortmetdelettersBRAVO:voldoendeBewegen,nietRoken,geen Alcohol,gezondeVoedingenvoldoendeOntspanning.

Eerstdedefinitievangezondheid.

DeWereldgezondheidsorganisatie(WHO)omschrijftgezondheidalsvolgt:“Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijk gebreken”. (1)

Uitdedefinitieblijktweldatgezondheidmeerisdanalleen‘nietziekzijn’.Alsjenadenktovereengezondeleefstijl, dankaniedereenwelenkelezakenopnoemendiedaareenrolvanbetekenisinspelen,zoalsgenoegrustnemen, gevarieerdetenenvoldoendewaterdrinken.Maariedereenweetookdatbijnaelkmensweléénofmeerdere gedragingen,gewoontesofeetpatronenheeftdiemindergezondzijn.Sterkernog,dithoudenmensenvolterwijl zeheelgoedbeseffendathetuiteindelijknietgoedvoorzeis.Rokenenalcoholgebruikzijnhierduidelijkherkenbare voorbeeldenvan.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

Blijkbaarishetnietvanzelfsprekendomaltijddemeestwijzekeuzetemakeninonzegedragingenenonze consumptiepatronen.Duskennisisniethetenigewateenrolspeeltbijhetontstaanvanonzelevensstijl.Erzijn dusmeerfactorendiehierbijeenrolspelen.Wegaandezekenmerkenhiernabelichten.

Beweegrichtlijnen:hoeveelNederlandersvanaf4jaarbewegengenoeg?

DehelftvandeNederlandersvoldoetaandebeweegnorm.

In2023voldeed50%vandeNederlandsebevolkingvan4jaarenouderaanhetonderdeel(1)matigofzwaar intensieveinspanningen81%aanhetonderdeel(2)spier-enbotversterkendeactiviteiten.Opdezemaniervoldeed 45%vandeNederlandersvan4jaarenouderaandebeweegrichtlijnen.Ditisvergelijkbaarmethetvoorgaande jaarenhetniveauvan2016,maarminderdanindejaren2017t/m2021.

Trendovertijd

Tussen2001en2020isereenlichtstijgendetrendtezienvoorzowelhetvoldoenaandematigtotzwaarintensieve activiteitenalsspier-enbotversterkendeactiviteiten.Na2020isereendalingtezien,allijktdezein2023te stabiliseren.IndeSportToekomstverkenningwordtgeconcludeerddatNederlandersintoekomstnetzoactief zijnalsnuenwellichtietsmeer.

Bron:https://www.sportenbewegenincijfers.nl/kernindicatoren/beweegrichtlijnen

Watiseengezondeleefstijl?

Eengezondeleefstijlbestaatuit:voldoendeBewegen,nietRoken,geenAlcohol,gezondeVoedingenvoldoende Ontspanning(BRAVO).

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

bron:ttps://tools.kenniscentrumsportenbewegen.nl/bravo-kompas/onderwerp/1-1-de-5-bravo-themas/en https://www.zonmw.nl/nl/leefstijl

Wemoetengenuanceerdkijkennaardefactorendiebepalenwateengezondeleefstijlis.Domwegopsommen watallemaaleenrolspeeltbijditonderwerpisnietgenoeg.Erzijnzakendiegewoonnietgoedzijn,bijvoorbeeld harddrugsgebruiken,alcoholgebruik,roken,vapenenzovoort.Maarerzijnookzakendieveelgevoeligerliggen, daarbijgeldtgeengoedoffout.Daarmoetelkmenseenevenwicht,eenbalansinzoeken.Opvoorhandkunnen weconcluderendateengezondeleefstijleenzoektochtisnaarhetevenwichttussenkennisengewoontes,tussen genietenenjeergensvanonthouden,tussen‘ietsteveel’en‘nuevenniet’.Bewezenis:eengezondeleefstijlen eengezondeleefomgevinghelpenziektenvoorkomen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

DevijffactorenvanBRAVO:

Bewegen(Bravo)

Bewegeniseenessentiëlefactorvooreengezondeleefstijl.Daarisonderzoeknaargedaanendaarzijnadviezen uitvoortgekomen.DezeadviezenzijngeformuleerdindeBeweegrichtlijnen.DeBeweegrichtlijnenzijnopgesteld doordeGezondheidsraadin2017.Zezijneromaantegevenhoeveelbewegingernodigisvooreengoede gezondheid.

Hoegajijnaarschool?Opdefietsoflopend?Hoeveelzitjeopeenschooldag?Bewegenisnietvooriedereen vanzelfsprekend.Detechniekheeftveelfysiekwerkuithandengenomenvandemens.Veelmensenbewegente weinig,omdathunwerkzittenduitgevoerdkanworden.Daarnaastzijnerveelontspannendeeninteressante bezighedendiewezittendkunnendoen.Ditgebrekaanbewegennoemenwe‘immobiliteit’.Omdebeweegrichtlijn tehalen,moetjedusletterlijkuitjestoelkomen!

ZitgedragNederlandsekinderen

UitdeEurobarometer2022(externelink)blijktdatNederlandersveelzittentenopzichtevan andereEuropeanen.Inditonderzoekgaf26%vandeNederlandersaanmeerdan8,5uurtezittenopeen gemiddeldedag.IndeEU(Europeseunie)-landenisditgemiddeld11%.

Lichtstijgendetrendinzitgedrag

In2023brachtenNederlandersvan4jaarenouderdagelijksgemiddeld9uuren8minutenzittenddoor.Inhet weekendzittenNederlandersgemiddeldruimeenuurminderperdagdandoordeweeks.Overdejareniseen lichtstijgendetrendtezieninhetaantalurenzitten.

Bron:https://www.sportenbewegenincijfers.nl/kernindicatoren/zitgedrag

DeBeweegrichtlijnenzijnsinds2024denormvoorhoeveelNederlandersmoetenbewegen.DeBeweegrichtlijn isopgesteldvoorkinderen,volwassenenenouderen.

Beweegrichtlijnen

Voorkinderenvanviertotenachttienjaargeldtdevolgendebeweegrichtlijn:

• Bewegenisgoed,meerbewegenisbeter.

• Doeminstenselkedageenuuraanmatigintensieveinspanning.

• Doeminstensdriemaalperweekspier-enbotversterkendeactiviteiten.

• En:voorkomveelstilzitten.

Debeweegrichtlijnvoorvolwassenenenouderenluidtalsvolgt:

• Bewegenisgoed,meerbewegenisbeter.

• Doeminstens150minutenperweekaanmatigofzwaarintensieveinspanningverspreidovermeerderedagen.

• Doeminstenstweemaalperweekspier-enbotversterkendeactiviteiten,voorouderengecombineerdmet balansoefeningen.

• En:voorkomveelstilzitten.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Debeweegrichtlijnisvooralvoorvolwassenenenoudereneenminimumrichtlijn:meerbewegenlevertverdere gezondheidswinstop.Bewegenisgoed,meerbewegenisbeter.En:jonggeleerdisoudgedaan.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Bevindingenvandebeweegrichtlijnen

Eriseengrootaantalgunstigeeffectenvanregelmatigelichaamsbeweging:

• Bewegenisgezondvooralleleeftijdsgroepen.Hetgaathierbijzowelomactiviteitengerichtop uithoudingsvermogenalsopkracht(spierversterkend).

• Bijvolwassenenenouderenverlaagtbewegenhetrisicoophart-envaatziekten,diabetesendepressieve symptomen.

• Verderhangtveelbewegensamenmeteenlagerrisicoopborst-endarmkankerenvroegtijdigoverlijden.

• Uitonderzoekblijktdatdegunstigeeffectentoenemennaarmatedehoeveelheidbewegingtoeneemt.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

• Relatiefwordtdemeestegezondheidswinstgeboektdoorvanlichamelijkinactief,actiefteworden(tenminste matigintensief).

• Bijouderenverlaagtbewegendaarnaasthetrisicoopbotbreukenenverbeterthetdespierkrachtende loopsnelheid.

• Ookhangtveelbewegenbijdezegroepsamenmeteenlagerrisicooplichamelijkebeperkingen,cognitieve achteruitgangendementie.

• Bijkinderenverlaagtbewegeneveneenshetrisicoopdepressievesymptomen,verbeterthetde insulinegevoeligheidenbotkwaliteitenverlaagthet–bijkinderenmetovergewichtenobesitas–debody massindexenvetmassa.

• Verderverbetertbewegendefitheidenspierkracht.

• Veelzittenlijktdaarentegenongunstigvoordegezondheid:veelzittenhangtsamenmeteenhogerrisicoop hart-envaatziektenenvroegtijdigesterfte.Hetverbandwordtechterzwakkernaarmatemensenookmeer bewegenenisnietaanwezigbijmensendieheelveelbewegen(ruimbovendehuidigebeweegnorm).

NietRoken(bRavo)

Sommigeconsumptie-ofgenotmiddelenzijnuitgesprokenslechtvoorje.Hierwillenferventegebruikersnogwel eensoverdiscussiëren,maardewetenschapheeftinmiddelsnadrukkelijkaangetoond:roken,ofietsnauwkeuriger: nicotineenteer,zijnslechtvoorje.Drugsgebruiknetzo.Jeneemthiermeegroterisico’svoorjeeigengezondheid. Enooknogeensvoordievandemensenomjeheendiedegevolgenzien,meemakenenmoetenondergaan.In eengezondeleefstijlhorendienietthuis.Roken(envapen)vergrootdekansopziekten(InNederlandsterven jaarlijksmeerdan19.000mensenaandegevolgenvan(mee)roken.Bron:https://www.zonmw.nl/nl/roken).

InNederlandzijn672.000mensenchronischziekdoorroken.Zijlijdenaanziekteszoalskanker, COPDenhart-envaatziekten,blijktuitonderzoekvanhetRIVM.Hetisvoorheteerstdatisberekend hoeveelgevallenvanchronischeziektedoorrokenzijnveroorzaakt.HetRIVMdeedhetonderzoekinopdracht vanstichtingRookvrijeGeneratie.Dezestichting(opgerichtdoordeHartstichting,hetKWFenhetLongfonds)wil datkinderendekanskrijgenomrookvrijoptegroeien.

Deberekeningengaanovervijftienchronischeziektenwaarbijrokeneenrolspeelt.Bijsommigevandezeziektes isrokendebelangrijksteveroorzaker.Zowelbijstrottenhoofdkankeralslongkankerwordenruimachtopdetien gevallenveroorzaaktdoorroken.BijdelongziekteCOPDisrokeninruimdriekwartvandegevallendeoorzaak (bron:NOS.nl30-09-2024).

GeenAlcohol(brAvo)

Alcoholiseengiftigeoftoxischestof.Onderalcoholdrinkenverstaanwehetweleensdrinkenvaneendrankje metalcohol.Belangrijkvooreengezondeleefstijl:jevoldoetaanhetdrinkadviesvandeGezondheidsraadalsje geenalcoholdrinktofiniedergevalnietmeerdanéénglasalcoholperdag.

HetTrimbos-instituutheeftveelkennisontwikkeldoveralcoholgebruik:

• Overmatigdrinkenishetdrinkenvanmeerdan14glazenalcoholperweek(vrouwen)ofmeerdan21glazen alcoholperweek(mannen).

• Onderzwaardrinkenverstaanwehetminstenséénkeerperweekdrinkenvantenminstevier(vrouwen)of zesglazenalcohol(mannen)opeendag.

• Bijnadehelftvandejongerendrinktweleensen9%vandevolwassenendrinktzwaarofovermatig.

• In2023heeftbijna4opde1012-totenmet16-jarigenooitalcoholgedronken.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

• Vergelekenmet2003ishetaantalalcoholgebruikersforsgedaald,zowelbijjongensalsbijmeisjes.Datisgoed nieuwsinhetkadervaneengezondeleefstijl.

• Bijnatweederdevandescholierenvan12totenmet16jaarhebbenookweleensgebinged.Bingedrinkenis eenvormvanovermatig alcohol drinken.Daarvanissprakealsiemandbijééngelegenheidmeerdan4tot6 glazendrinkt.Methetstijgenvandeleeftijdneemthetbingedrinkentoe:vande12-jarigenheeft45%wel eensgebinged.Bijde16-jarigenisditgestegennaar76%.

(bron:https://www.trimbos.nl/kennis/alcohol/alcohol-in-cijfers/cijfers-alcoholgebruik-jongeren/).

Duidelijkisdatalcoholdrinkeninvloedheeftopalleorganenvanhetlichaam.Alcoholdrinkengeeftrisicovoor dedrinkerenvoordemaatschappij.Zokanalcoholleidentotrisicovolgedrag,geweld,(verkeers)ongevallen, arbeids-enschoolverzuim.Alcoholspeeltdaarnaasteengroterolbijverschillendeziektenenhetzorgtvoorhoge kostenvoordegezondheidszorg.

Alsjestoptmetalcoholdrinken,hersteltjeleverenderestvanjelichaam,omdatjegeengiftigestofmeer binnenkrijgt.Somskomenmenseneerstwatmindermakkelijkinslaap,maardaarnazorgthetjuistdatjelanger enbeterslaapt.Jevoeltjevervolgensfitter,vrolijker,helderder,jekuntbeteronthoudenenjeweerstandwordt beter.Na4tot6wekenzijndezeeffectenheelduidelijk.Bron: https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/alcohol.aspx

Voeding(braVo)

Hetisalgemeenbekenddatjegezondengevarieerdmoeteten.Natuurlijkmoetjenietteweinigennietteveel eten.Hierbegintgelijkdediscussieal,wantwatis‘nietteveel’enwatis‘nietteweinig’?Hetligteraanhoeveel calorieënjeverbrandttenopzichtevanhoeveelcalorieënjeeet.Hetmaaktnogaleenverschilofiemandeen zittendekantoorbaanheeftofalstuinderdeheledaginbewegingisenlichamelijkzwarearbeidverricht.Benje eenduursporter,eenhardloperdie100kmperweektraintofbenjeiemanddieelkedageenstukjenaarjeschool ofwerkfietst?

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

Iedermensmoetduseenbalansvindentussenhoeveelhij/zijeetenhoeveelhij/zijnodigheeft.Ditnoemenwe deenergiebalans.Ditlijkteenvoudig,maardatishetniet.Eenmenswentergsnelaaneenpatroon,aaneen gewoonte.Jewenteraanomdrieboterhammenteetenbijjeontbijt.Maaralsjeeenperiodeminderbeweegt, danishetheellastigomjeeetpatroon,jeleefstijl,ookaantepassen.Wantetenislekkerensamenetenisgezellig.

Daarnaastisgenoegdrinkenookbelangrijkvooronslichaam.Voorjullieleeftijdis1,5tot2literperdagecht nodig.Vergeetdatniet.Voormeerinformatieoveretenendrinken,leesverderinparagraaf1.5‘Voeding’.

Ontspanning(bravO)

Optijdenvoldoenderustnemenisbelangrijkerdanmenigeendenkt.Voorjullieleeftijdisachtuurslaapdemeest idealenachtrust.Dehoeveelheidslaapdieeenmensnodigheeft,isleeftijdsafhankelijk.Kinderenslapenmeer danvolwassenenenouderenietsminder.Vooriedereengeldtdatoptijdvoldoenderustnemenhetbestisvoor jefunctioneren.Zowelvoorjealertheidbijwatjemoetdoenalsvoorjelichamelijkefuncties.Voorsportersgeldt datveeltrainenookveelrustvereist.Topsportersrustenzeerveelomhuntrainingsarbeideffecttelatenhebben. Tijdensdeherstelfaseboektdesporterprogressie(zieverderparagraaf1.7‘Verbeterenvanfitheid’).

Ontspanningismeerdanalleenslapen.Ontspanneninjouwdagelijksbestaanisookbelangrijk,wantstressisin onzewestersesamenlevingeenrealiteit.Stressishetgevolgvanhetlangdurigonderhogespanningfunctioneren. Dusalshetevenwichtwegistussenwatdeomgevingenjijzelfvanjeverwachten,tenopzichtevanwatjewaar kuntmaken.Alsjetevaak‘ja’hebtgezegdterwijlje‘nee’hadwillenzeggen.Stresskanleidentothogebloeddruk enslapeloosheid.Enkandoorschietennaaroverspannenzijnofzelfseenburn-out.Bijeengezondeleefstijlhoort hetvoorkomenvanstress.Datisbesteenmoeilijkeopgave.Assertiefzijn,‘nee’zeggen,isnietaltijdmakkelijk. Erwordtbestveelvanjeverwachtindecontextwaarinjeleeft.Datkanschool,jewerk,jesport,jerelatieofje familiezijn.Tochishetbelangrijkdatjeoptijddeontspanningzoektomtevoorkomendatjelastkrijgtvande gevolgenvanstress.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Ondankshunkennisblijvenveelmensen,tegenbeterwetenin,gedragingenofconsumptiepatronenvolhouden. Jeherkentditfenomeenmisschienwelbijjezelf.Ietsaanlereniszogebeurd,maarhetweerafleren,uiteen gewoontestappen,isheelmoeilijk!Daarhebjeeengoedemotivatievoornodig.Hetstoppenmetroken,het aanpassenvanjeeetpatroon,hetnemenvanvoldoenderust,meerbewegen;aldezegedragsveranderingenzijn lastigenveelmensenvallenmakkelijkteruginhunoudepatroon.Gedragsveranderingenhebbenhetmeeste succesalszemetkleinestapjestegelijkgebeuren,metdoelstellingenvooreenkortetermijnenalsjejezelfde tijdgeeftomaaneennieuwpatroontewennen.Eengezondeleefstijlmoetjejezelfopjongeleeftijdaleigen maken.Eenvroegaangeleerdesportieveattitudezaleenlevenlangplezierinbewegengevenenzalbovendien jewelbevindenengezondheidnaareenhogerniveautillen.

1.2 Warming-upencooling-down

Inleiding

Dewarming-upiseenvanzelfsprekendbeginvaniederetraining,wedstrijdofgymles.Hoejeeenwarming-up uitvoert,isafhankelijkvandesportactiviteitdiejedaarnadoet.Jesluitdetrainingofgymlesvaakafmeteen cooling-down,zekeralsdeintensiteiterghoogisgeweest.

Leerdoelen

• Jeleertwaaromhetverstandigisomeenwarming-uptedoen.

• Jeleerthoeeengoedewarming-upwordtuitgevoerd.

• Jeleertwelkefysiologischevoordelenhetdoenvaneenwarming-upoplevert.

• Jeleerthoeeengoedecooling-downwordtuitgevoerd.

• Jeleertwelkefysiologischevoordelenhetdoenvaneencooling-downoplevert.

Warming-up

Warmingupwordtgedefinieerdalseentijdvanvoorbereidendeoefeningenvoorafgaandaaneenwedstrijdof trainingomdeopvolgendeprestatieteverbeterenenblessurestevoorkomen.(8)

COPYRIGHTBOOM

Elkegymles,trainingofwedstrijdbegintmeteenuitgebreidewarming-upeneindigtmeteenrustigecooling-down. Meteenwarming-upbereidjejezelffysiekenmentaalvooropdeaanstaandesportieveactiviteit.Jebentnade warming-upklaarvoorhetleverenvanintensievearbeid.Nahetdoenvaneenwarming-upverlopenbepaalde fysiologischeprocessenbeter,waardoordeprestatiegeschiktheidtoeneemt.Bovendienneemtdekansop blessuresaanzienlijkaf.Sporterservarendewarming-upvaakalseenvastritueelomtoteenoptimaleconcentratie enmotivatietekomen.

Meerpositievefysiologischeeffectenvaneenwarming-up:

• Deademhalingwordtsnellerendieper,waardoordeopnamevanzuurstof(O2)endeafgiftevankoolstofdioxide (CO2)beterverlopen.

• Erwordtmeerzuurstofrijkbloedperminuutrondgepompt,omdatdehartslagfrequentie(HF)enhetslagvolume vanhetharttoenemen.

• Debloedverdelinginhetlichaamwordtaangepast.Ergaatmeerbloednaardespierenenmindernaar bijvoorbeeldorganenenhersenen.

• Detemperatuurindespierenneemttoetot38-39graden,waardoordestofwisselingbeterverloopt.

• Spieren,pezenengewrichtenwordensoepeler.

• Desmering(viscositeit)vandegewrichtenverlooptbeter,waardoorbewegengemakkelijkerwordt.

• Degeleidingssnelheidvandezenuwenneemttoe,waardoorbewegingensnellerensoepelerverlopen.Eris sprakevaneentoenamevanlenigheidencoördinatie.

• Demaximalekrachtneemttoe,waardoorjebewegingenkrachtigerenexposieverkuntuitvoeren.

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

• Depijngrensgaatomhoog,waardoorjegeenlasthebtvankleinepijntjesendieperkuntgaantijdenshet leverenvaneenprestatie

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

Eenwarming-upheeftalleennutwanneerdezegoedwordtuitgevoerd.Ineenwarming-upziteengeleidelijke opbouwvanrustnaareenoptimaalprestatieniveau.Eengoeduitgevoerdewarming-upduurtvijftientottwintig minuten.Indetopsportduurteenwarming-upnoglanger.Denkaandewielrennersdievooreentijdritaltijden methoogvermogenaanhetinrijdenzijnopeenrollerbank.Zemoetenzorgendatzetijdensdewedstrijddirect voluitvanstartkunnenenmaximaalkunnenpresteren.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Desportdisciplinediejebeoefent,bepaaltmedejouwwarming-up.Hetmaaktnatuurlijknogalwatuitofjegaat sprintenofeenhalvemarathongaatlopen.Tochheeftelkewarming-up,watbetreftdeopbouw,eenaantal aandachtspuntenwaarmeejerekeningmoethouden:

• intensiteit:vaneenlageintensiteitnaareenhogeintensiteit

• impact(schokbelasting):van‘lowimpact’(zonderspringen)naar‘highimpact’(metspringen)

• bewegingsuitslagen:vankleinenaargrotebewegingsuitslagen

• moeilijkheidsgraadvandeoefeningen:vaneenvoudigenaarcomplexereoefeningen.

Eenklassiekewarming-upbestaatuitdriefasen:

1. dealgemenewarming-up

2. hetstretchen

3. desportspecifiekeoefeningen.

Algemenewarming-up

Dealgemenewarming-upwordtookwelcirculatiewarming-upgenoemd.Dezeeerstefasevandewarming-up duurtminimaaltienminutenenheeftdanookalsdoelomdecirculatieopgangtebrengen.Metdecirculatie wordendeademhalingenbloedsomloopbedoeld.Dezuurstofaanvoernaardespierenverlooptbeterende temperatuurendestofwisselingindespierengaanomhoog.Indecirculatiefasegebruikjezoveelmogelijk spieren.Denkaanoefeningenzoalsinlopen,huppelen,aansluitpas,armzwaaienenzovoort.Highimpact,plotselinge richtingsveranderingenenversnellingenmoetjeindezefasevandewarming-upnognietdoen.

Voormeeroefeningenvoordealgemenewarming-upverwijzenwejenaardebijlagealgemenewarming-upop deBSM-methodesite.

Stretchen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Detweedefasevandewarming-upishetstretchen.Metstretchenbrengjejespieren,pezenenbandenoplengte, waardoorplotselingebewegingenendedaarmeegepaardgaandekrachtenelastischopgevangenkunnenworden. Doorhetstretchenwordtdespanningindespierenminder,delenigheidendecoördinatienementoeende pijngrenswordtverlegd.Doorhetuitvoerenvanstretchoefeningenzijngroterebewegingsuitslageninhetgewricht mogelijk.

Erzijnmeerderevormenvanstretchen.Wijbeperkenonstotdestatischeendedynamischestretchvarianten.

Statischstretchen

Tijdenshetstatischstretchenrekjedespiergroepenopdievanbelangzijnbijdeaanstaandesportbeoefening. Jekomtrustigindemaximalebewegingsuitslagdiejevervolgensachttotvijftiensecondenvasthoudt.Deoefening maggeenpijndoen.Nadeoefeningontspanjedespiergroepenherhaaljedeoefening.

Test:Probeernadealgemenewarming-upjetenenmaareensmetgestrektebenenaanteraken.Houddeze houdingtientellenvast,ontspanenschudjebenenuit,enprobeerhetdannogeens.Jezultziendatjewatverder komt.Jehamstringszijnnuietslanger,waardoorjehetbeenbijvoorbeeldshogerkuntopgooien.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

Hetbelangrijksteeffectvanstatischstretchenishetvergrotenvandebewegingsuitslag.Vooreenturner,een vechtsportereneenballetdanserkanditvanbelangzijn.Wanneerjestatischstretcht,verliestdespierechteraan krachtenexplosiviteit.Vooreensprinter,eenverspringereneenzaalvoetballerenookvoordeturnerof vechtsporterisditeennadeel.Eensporterkanzichwatbetrefthetstatischstrekkenookbeperkentotdespieren diekortzijn,stijfaanvoelenofgeblesseerdzijngeweest.

VoormeerstatischestretchoefeningenverwijzenwejenaardebijlagestatischestretchingopdeBSM-methodesite.

Dezinvanstatischstretchenwordtdoorallerleionderzoekensterkintwijfelgetrokken.

Strekkenvoorhardlopeniszinloos

2729ervarenhardlopersdedenmeeaaneenAmerikaansonderzoekdoorD.PerelesvandeGeorgeWashington Universiteit.Deuitkomsten:statischrekkeniszinloos,terwijl'dynamischstrekken'deenigeechtzinvollemanier vanrekkenis.Jegooitdanbijvoorbeeldjebeeneenaantalkeereenkleinstukjeindelucht,inplaatsvan10 secondenlangjehandenopdegrondteleggenbijhetrekkenvanjehamstrings.(9)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Ookbijhetsprintenenspringeniswetenschappelijkbewezendatstatischstretchendeprestatienegatiefbeïnvloedt endynamischstretchendeprestatiesjuisttengoedekomt.(10)

Dynamischstretchen

Tijdenshetdynamischstretchenmaakjegecontroleerde,sportspecifiekebewegingenoverdegehelelengtevan eenspier.Eenmooivoorbeeldvanwatweveelinvechtsportenterugzienkomen,ishetgeleidelijkrechten zijwaartsomhoogzwaaienvandebenen.Bijdynamischrekkendienendeoefeningeninseriesvan8tot12 herhalingenuitgevoerdteworden.Beginaltijdmeteenkleinerebewegingenmaakdezedanperseriegeleidelijk groter.Debewegingmagnooitwordengeforceerd.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Meervoorbeeldenvandynamischestretchoefeningenzijnhetheffenvandeknieën,hetopgooienvandehakken, eenkruispasenzovoort.

Voormeerdynamischestretchoefeningenverwijzenwejenaardebijlagedynamischestretchingopde BSM-methodesite.

Destretchfasevandewarming-upduurtongeveer5minuten.Doorhetdragenvaneentrainingspakvoorkomje afkoelingvanhetlichaam.Aansluitendopdestretchfasevolgthetsportspecifiekegedeeltevandewarming-up. Tussenhetstretchenenhetsportspecifiekegedeeltekunjeheelgoedeenaantalkrachtoefeningendoen.

Sportspecifiekeoefeningen

Deintensiteitvandesportspecifiekewarming-upligtvaakhogerdanindealgemenewarming-up.Deoefeningen hebbendirecttemakenmetdeactiviteitenindetrainingofgymles.Devoetballerdoeteenbeweeglijke pass-trapoefening,debasketballerdoetlay-upsendesprintervoertversnellingslopenuit.Deoefeningenzijn vaakroutinematigvanaard.Erwordendusgeeningewikkeldenieuwetechniekenbehandeld.Detraining,de wedstrijdofdegymlessluitnaadloosaanopdesportspecifiekewarming-up.Desporterisfysiekenmentaalklaar omoptimaaltepresteren.

Cooling-down

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Eencooling-downiseenlichteinspanningdiejeuitvoertnaintensiefsporten.Hetzorgtervoordatafvalstoffen, ontstaandoordeinspanning,afgevoerdkunnenworden.Hierdoorverminderjedekansopspierstijfheiden vergrootjehetherstel.(11)

Naeenbewegingsactiviteitishetverstandigomeenactievecooling-downtedoen.Eencooling-downneemt5-15 minuteninbeslag.Zorgervoordatjeniettesnelafkoelt.Trekvoordecooling-downeentrainingspakaan.

Tijdensdecooling-downneemtdeintensiteitgeleidelijkaf.Nadetrainingofwedstrijdloopjerustiguit.De oefeningenuitdealgemenewarming-upzijnvaakookgeschiktvoordecooling-down:huppelen,zijsluitpas, armzwaaienenzovoort.Decirculatievanbloedblijftoptimaal,waardoordeafvalstoffen,zoalsmelkzuur,beter uitdespierenwordenafgevoerdomvervolgensindeorganentewordenafgebroken.

Omdatdoordebelastingdespierenkorterworden,kunjetijdensdecooling-downdebelastespierennoglicht statischenofdynamischstretchen.Doorterekkenkunjedeverkortespierenontspannen.Ditverbetertde doorbloedingenbevordertdaardoorhetherstelvandespieren.Dooreengoedecooling-downzaljespierstijfheid duidelijkminderzijn.

Eenandereprettigeoefeningvoordecooling-downisderugligmetdebenenhoogtegendemuur,waarbijjede ontspannenbenenrustigschudt.Ofjeondersteunt,liggendopdegrond,metjehandendeonderrugenjemaakt eenronddraaiendefietsendebewegingmetjebenen.Deafvalstoffenzakkenzomakkelijk,metbehulpvande zwaartekracht,jebenenuit.Voormeercooling-downoefeningenverwijzenwenaardebijlagecooling-downop deBSM-methodesite.

Nadecooling-downzaldesporternogevenrustigbijkomenenuitzweten.Eensportdrankje(zieparagraaf1.5 ‘Voeding’)kandeontstanetekortenvanvocht,suikersenzoutenweeraanvullen.Eendouchewerktontspannend oplichaamengeestendemasserendewerkingvandestraalwerktherstelbevorderend.Sommigesportersworden naeentrainingofwedstrijdgemasseerdomdespierenweersoepeltemakenendeafvoervanafvalstoffenuit despierentestimuleren.Douchenenmassagezijnvormenvaneenpassievecooling-down

Eencooling-downbevorderthetherstelprocesvanhetlichaam.Hoeeerdereensporterhersteltvandetraining ofdewedstrijd,hoeeerderdevolgendetrainingkanvolgen.Detrainingsintensiteitkandaardoorwordenverhoogd enhettrainingseffectkanwordengeoptimaliseerd.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

1.3 Bewegingsapparaat

Inleiding

Leerdoelen:

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

• Jeleertbijanatomiehoehetlichaamisopgebouwd.

• Jeleertbijfysiologiehoehetlichaamwerkt.

• Jeleertoverdeaansturingvanspieren.

• Jeleerthoebewegenwordtgeleerd.

• Jeleerthoehartenlongensamenwerken.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Elkmensheeftdebeschikkingovereenprachtigapparaat:hetlichaam.Ofjeernoublijmeebentofniet,jezult hetergedurendejelevenmeemoetendoen.Indehuidigecultuurwordterheelveelaandachtbesteedaanhet lichaam.Hetmoetgezondblijvenenwewillengraagdathetermooiuitziet.

BazLuhrmann:“Enjoy your body, use it every way you can. Don't be afraid of it, or what other people think of it, it's the greatest instrument you'll ever own”.(12)

Bewegenismogelijkdankzijonslichaamenalsjehethebtoversporten,daniseenbasalekennisvanhetmenselijk lichaamzeergewenst.Bijhetverbeterenvanbewegen,hetaanlerenvannieuwebewegingenenhetcoachenvan anderenhierbij,helpthetalsjesnapthoehetlichaamwerkt.

Indezeparagraafzullenweingaanophoehetmenselijklichaamglobaalinelkaarzit,hoehetkomtdatjeopeen bepaaldemanierkuntbewegen,hoediebeweginggestartwordtenwatergebeurtinjelichaamophetmoment datjebeweegt.

Anatomieenfysiologie

Demenselijkeanatomiehoudtzichbezigmethetbestuderenvandeopbouwvan hetmenselijklichaam.Ditgaatdanoverdeopbouwvancellen,weefsels,botten enverbindingendaartussenendeopbouwvanspierenenspierweefsel.Fysiologie isdewetenschapdiezichbezighoudtmethoehetlichaamfunctioneert.Hetgaat overhetbewegenvanspieren,dewerkingvanhethartendelongen,hetverwerken vanvoedselindemaagendarmenengazomaardoor.

1.4 Blessurepreventieen-behandeling

Inleiding

Helaaszijnsportenblessuresonlosmakelijkmetelkaarverbonden.Wieheeftzichnognooitmeteengekneusde enkelzittenteverbijtenaandekantvanhetsportveld?

Inheteerstedeelvandezeparagraafleesjeoverhetvoorkomenvansportletsel.Vervolgensvindjeinformatie overeerstehulpbijsportongelukken.

Eensportblessureiseenletseldatontstaatdooreenplotselingegebeurtenistijdenssportbeoefeningofdat geleidelijkontstaattengevolgevanhetsporten.(14)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Veelsportblessureszijntevoorkomendoorbijvoorbeeldeengoedewarming-uptedoen,jetijdensdetrainingen goedvoortebereidenopdewedstrijdendoorhetdragenvangoedeschoenenenbeschermendekleding.Deze maatregelenomhetrisicoopsportblessurestebeperken,noemjeblessurepreventie.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Blessurepreventieishettoepassenvanmaatregelenenadviezentervoorkomingvansportletsels,ofverergering ofherhalingvandezeletsels.(15)

Leerdoelen

• Jeleertwatblessurepreventieinhoudt.

• Jeleertoverdeblessure-incidentie.

• Jeleertoververschillendesportblessures.

• Jeleertoverdekostenenbatenvansporten.

• Jeleerthoejeblessureskuntvoorkomen.

Blessuregolf:‘Sportmaaktmeerkapotdanjeliefis!?’

Hippocrates,deoervadervandegeneeskunde,zei2400jaargeledenal:“Als iedereen een goede hoeveelheid voedsel en lichaamsbeweging zou krijgen, niet te veel en niet te weinig, dan zouden we op een zekere weg zijn naar een goede gezondheid.”(16)

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

Hippocrates

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Ondanksdezeklassiekewijsheidispasindelaatstedecenniasportenbewegen,voormensendiegezondwillen wordenofblijven,gemeengoedgeworden.Denkmaareensaandeopkomstvandesportscholen,aandekuddes puffendehardlopersofaldiewielertoeristenophundurecarbonfietsen.

Sportenbewegenheefteenpositiefeffectopdeconditioneleeigenschappen:uithoudingsvermogen,kracht, lenigheid,coördinatie,snelheidenophetreducerenvanvetweefsel(zieparagraaf1.7‘Verbeterenvanfitheid’). Hetaanpassingsvermogenendeweerstandvanhetmenselijklichaamengeestwordenverhoogd.Mensendie regelmatigsporten,zijnmindersnel,mindervaakenminderlangziek.DeWereldgezondheidsorganisatieschat datdekansophart-envaatziekten,suikerziekte,darmkankerenrugklachtenbijvoldoendebewegenmetmaar liefstvijftigprocentzalafnemen.Bewegenwordtomdezeredenookwelhetgoedkoopstemedicijn genoemd.Ontspanningenhetopdoenvansocialecontactenzijnpsychosocialefactorendiealsgunstigebijeffecten vansportenbewegenkunnenwordenaangemerkt.Kortdoordebochtkunjedusstellendatsportenbewegen zoweldefysiekealsdementalegezondheidpositiefbeïnvloeden.Maar

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

MidasDekkers:

“Gezondheid is in onze tijd geen toestand, maar een doel en dat past in een maatschappij waarin elk probleem wordt aangepakt door iets te ondernemen. Meestal leidt deze dadendrang tot nieuwe problemen. Hersengymnastiek is de enige sport waar je wijzer van wordt!”(17)

InNederlandisdesportbeoefeningdelaatstedecenniaexplosiefgegroeid.Halverwegedejarentachtigdeed slechtséénopdedriemensenaansport.Aanheteindevandevorigeeeuwwarenvieropdetienpersonenactief. Degroeizettezichdezeeeuwgestaagdoorenbereiktein2019eenvoorlopighoogtepuntmetruim10,2miljoen sportbeoefenaren.DitisruimdehelftvandeNederlandsebevolking.TijdensdeCovidperiodevan2020-2022 daaldevolgensonderzoekvanNOC*NSFdesportdeelnamemet700.000mensen.Vooraldejongstejeugden hogeropgeleidenvondenin2022hunwegnaardesportveldensnelterug.Tienermeisjesblevenachterinhun sportdeelname.In2023dedenuiteindelijkweer9,6miljoenmensenwekelijksaansport.Deambitievande Sportagenda 2032 vanNOC*NSFiseensportdeelnamevan12miljoenNederlanders.Metdezetoenamevan sportbeoefeningiseenwareepidemiemeegegroeid:sportblessures....

In 2022 raakten in Nederland naar schatting 3,9 miljoen sporters tenminste één keer geblesseerd. In totaal leidde dittot 5,1 miljoen blessures. Dat komt neer op 2,4 blessures per 1.000 gesporte uren. Ruim de helft van de blessures had medische behandeling nodig, vaak door een fysiotherapeut. (Veiligheid.nl)

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

Acuteblessures,bijvoorbeeldonderlingebotsingenofvalparttijen,zijnsomszoheftigdatzeleidentotdedood vaneensporter.IndeKrantenknipselregistratievanVeiligheidNLwerdenin202228dodelijkeongevallen geregistreerd,voornamelijkzwemmersenwielrenners.EendroevigvoorbeeldisdedoodvanprinsFrisovan Oranje(2013),dieoverleednadathijwerdovervallendooreenlawinetijdenshetskiën.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Degymlesisookdebetaanhetgroteaantalblessures.Jaarlijksbelandenduizendenleerlingenuithetbasis-en hetvoortgezetonderwijsbijdeEersteHulp.UitonderzoekvandestichtingConsumentenVeiligheidblijktdatde trampolineopdemiddelbareschoolhetmeestonveiligetoestelis,gevolgddoorderingen.Opdebasisschool gebeurendemeesteongelukkentijdenshetpopulairespelletjeapenkooi.Ondeskundiggebruikendeslechte staatvantoestellenenhetontbrekenvaneenvakleerkrachtinhetbasisonderwijswordenalsvoornaamste oorzakenvandeveleblessuresgezien.Ookdegroepsgrootteenhetruwegedragvankinderenspeleneenrol. VooralditgedragwordtdoorvakleerkrachtenLObeterbeïnvloed,waardoordeblessure-incidentieinhunlessen lagerligt.(19)

Dekostenvanhetbehandelenvanaldezeblessuresveroorzaaktdoorsportbeoefeningenhetziekteverzuimdat gepaardgaatmethetblessureleedrijzendepanuit.Denkmaareensaandewachtkamersbijdehuisartsenpost nahetveteranenvoetbalopzaterdagmiddagofaandiefanatiekewintersporterdiemetzijngipspooteenpaar wekennietophetkantoorverschijnt.Hoeverhoudendekostenendebatenzichdanmetelkaar?

DedirectemedischekostenvansportersmetblessuresdiewerdenbehandeldopeenSEH-afdelingofwerden opgenomenineenziekenhuisbedroegenin2022220miljoeneuro.Datisgemiddeld2100europerblessure.De indirectiekosten,zoalsverzuimtengevolgevansportblessures,bedroegen270miljoeneuro.Bijelkaaropgeteld zijndeblessurekosteneenhalfmiljardeuro.(Veiligheid.nl)

Sportenbewegen;hetgoedkoopstemedicijn

MeteenrekenmethodevanhetMullierInstituut,deSocialReturnOnInvestment(SROI),wordtinzichtverkregen indemaatschappelijkeopbrengstvansportenbewegeninNederland.In2019wasdezeSROI2,51,in20212,70 enin2024isdeprognose2,76.Ditbetekentdatelkegeïnvesteerdeeuroinsportenbewegendemaatschappij €2,76oplevert.Dezepositieveopbrengstenvloeienmetnamevoortuitgezondheidswinst,lagereziektekosten, eenhogereproductiviteiteneendalendziekteverzuim.Eenhogerelevensverwachtingeneenbeterekwaliteit vanlevenzijnnieteensuittedrukkenineuro’s.

In2022bedroegdeinvesteringinsportenbewegen10,5miljard.Ditiseensomvanallesubsidiesvanoverheden, investeringenvanbedrijvenendatwatmensenuitgevenaanhunsport.Denkhierbijaansportabonnementen, contributievandesportvereniging,endeaanschafvansportmaterialen.Detotaleopbrengstenkwamenin2022 opbijna29miljarduit.Datbetekenteenwinstvanruim18miljard!

Onderschrift: In de leeftijdscategorie tot 25 en die van 25-55 loopt de maatschappelijke waarde van sport en bewegen op tot een bedrag tussen €35.000 en €75.000. Voor de 55+-categorie is dit een bedrag tussen €12.500 en €25.000.

Elkegeïnvesteerdeeuroinsportenbewegengeefteenzeergunstigewinstmargeenneutraliseertdekostenvan sportblessuresruimschoots.Eengezondeleefstijlwaarinsportenbewegeneengroterolspeeltblijkteenbeproefd middeltegenwelvaartsziektenalsovergewicht,obesitasendiabetestype2.

In2023had16procentvandebevolkingvan20jaarofouderobesitas.Datisdriekeerzoveelalsbeginjaren tachtig,toen5procentobesitashad.(Gezondheidsenquête/LeefstijlmonitorCBS,insamenwerkingmethetRIVM.)

Hetlijktersterkopdatdezegroeizichdoorzet,metallegevolgenvandien.Detotalekostenvanovergewichten obesitaskwamenvolgenseenstudievandeUniversiteitvanMaastricht(2022)uitop79miljardperjaar.Datkomt neerop11.500europervolwassenemetovergewichtofobesitas.

InNederlandlijdeninmiddels1,1miljoenmensenaandiabetestype2.Erzijnnaarschattingtussende1,3en1,5 miljoenmensendieprediabeteshebben.Zijlopeneengrootrisicoomdiabetestype2teontwikkelen.Bijdeze vormvandiabetesspelennaasterfelijkheid,eenslechteleefstijlenovergewichteenrol.Naarverwachtingstijgt hetaantaldiabetespatiëntendekomendejarenexplosief.DiabeteskostdeNederlandsemaatschappijruim10 miljardeuroperjaar(adviesbureauBooz&Company).

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Degezondheidskostenexploderenenendreigenonbetaalbaarteworden.Derechtsecoalitieschraptein2024 definancieringvoorpreventievanovergewichtenmentalegezondheid(230miljoen),evenals300miljoenvoor publiekegezondheid.Eenmiljarddatuitgetrokkenwasvooreengezondeleefstijlverdween.In2024werdopde valreepeenvoorstelvanderechtsecoalitieombtwopsportwedstrijden,fitnessabonnementenenzwembaden met12%telatenstijgenafgewezen.Degezondheidstakseenbelastingopongezondevoedinglijktvoorzichtig gestaltetekrijgen.Roken,vapenenalcoholischeversnaperingenwordensteedszwaarderbelast,maareen verlagingvanbelastingopgezondevoedinglijktdaarentegenweerveellastigerterealiseren.

ElkeNederlanderheefteeneigenverantwoordelijkheidwatbetrefthetvolgenvaneengezondeleefstijlenhet voorkomenvanblessures,maareensteuntjeinderugvandeoverheidisprettigenheelverstandig.

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

Blessuresgecategoriseerd

Uitvoorgaandetekstenmogenwedusconcluderendatsportenbewegenbijdraagtaanhetalgemeenwelzijnen degezondheid,mitsopdejuistemanierbeoefend.Hetrisicoopeenblessurekanechternooithelemaalworden uitgebannen.‘Eenschipishetveiligstindehaven,maardaarishetnietvoorgebouwd!’

Eenblessurekanveroorzaaktwordendoorfactorendieinhetlichaamgelegenzijnenhebbentemakenmetde belastbaarheidvandesporter.Ditzijnendogeneblessures.Daarnaastzijnerexogeneblessures,dieontstaan doorfactorenvanbuitenhetlichaamzelfenhebbentemakenmetdebelastingvandesporter.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Endogeneenexogeneblessureskomenbeideinacuteenchronischevormvoor.Eenacuteblessuretreedt plotselingop.Denkaanhetzwikkenvaneenenkel.Eenchronischeblessureismeerlangdurigenslependvan aard.Denkhierbijbijvoorbeeldaangeïrriteerdscheenbeenvlies.Chronischeblessuresdoenzichinvierstadia voor:

1. pijnnadesportbeoefening.

2. ookpijnbijaanvangvansportbeoefening.

3. ookpijntijdensdesportbeoefening.

4. ooklasttijdensrust.

Bijeenopkomendeoverbelastingblessure(stadium1)kunjealssporterdeintensiteitindetrainingennaar benedenbijstellen,jekuntmeerhersteltijdtussendetrainingennemenofzelfseenrustpauzevoorlangeretijd inlassen.Naiederesportactiviteitishetverstandigomdegeïrriteerdeplektekoelen.Ditbevordertdedoorbloeding indevaakslechtdoorbloedepezenenaanhechtingen.Kijkookeenskritischnaarjesportmateriaalenjetechniek. Slechteschoenenofeenverkeerdlooppatroonkunnenheelgoeddeoorzaakvanchronischeblessureszijn.Stadia 2,3en4vragenommedischebegeleiding.

Weonderscheidendevolgendeblessures:

• Acuteexogeneblessures

Blessuresdieontstaandoordirectinwerkendgeweldophetbewegingsapparaat.Denkmaaraaneentrap tegendeenkel,eenvalinhetpelotonofeenklapopdeneusbijhetboksen.Erkanbijvoorbeeldeenbreuk, eenkneuzingofeenbloedingontstaan.

• Acuteendogeneblessures

Blessuresdiewordenveroorzaaktdooreenrelatiefkleineoverbelasting.Eenvoorbeeldvanzo’nkwetsuuris dezweepslag.Eenzweepslagiseenplotselingescheuringvanspierweefselindehamstringsofkuitbijhet afzettenofaanzetten.Eengezondespierzalnietscheuren.Deoorzaakvanhetuiteindelijkeafscheurenligt indevoortdurendedegeneratievandespier.

• Chronischeexogeneblessures

Blessuresdieontstaandoorherhaaldelijkdirectinwerkendgeweldvanbuitenaf.Eenvoorbeeldisdebokser dietelkenseenklapopzijnhoofdkrijgt.Dekwaliteitvanhethersenweefselneemtsteedsverderaftotdater sprakeisvaneenchronischekwaal.Datkanookgebeurenmeteenknieofenkelgewricht,dievaakgeblesseerd rakeninfysiekeduelsophetsportveld.EenvoorbeeldisdeenkelvanMarcovanBasten,diezijnvoetballoopbaan voortijdigmoestbeëindigen.

• Chronischeendogeneblessures

Bijdezeblessuresissprakevanherhaaldelijkeoverbelasting,waardoorerdegeneratievandespier,peesof aanhechtingenoptreedt.Denkaandetenniselleboog,despringersknie(overbelasteaanhechtingonderde knie)enspringschenen(geïrriteerdscheenbeenvlies).Ditzijnblessuresdievaakvoorkomenbijintensieve bewegingspatronen.

Tip

Bijnatweederdedeelvandeblessures(65%)waseenacuutontstaneblessure,bijvoorbeelddoorzwikkenofeen botsing.Ruimeenderdedeelontstondgeleidelijk,vaakdooroverbelastingofeenveelherhaaldebeweging.Van dedriegrootsteblessuresportenvaltopdatblessurestijdensveldvoetbalgrotendeels(73%)acuutontstonden, veelvakerdanfitnessblessures(54%)enhardloopblessures(53%).

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Endogenefactoren

Waterinhetlichaamzelfgebeurttijdenssport,noemjedefunctionelebelasting.Debovengrensvandefunctionele belastingisjebelastbaarheid.Debelastbaarheidheefttemakenmetdeendogeneeigenschappenvandesporter. Jekuntbijvoorbeelddenkenaanhetsamenspelvandegezondheid,dealgehelefitheid,deaanleg,dementaliteit endesportspecifieketechniekvandesporter.

Defitheid

Doortetrainen,wordtdebelastbaarheidvandesporteraangepastaandewedstrijdbelasting.Indetrainingen wordtdaaromvaakveelaandachtbesteedaanhetverbeterenvankracht,uithoudingsvermogenensnelheid.

Coördinatie, kracht en snelheidsoefeningen op het voetbalveld.

Artikel 'Jonge voetballers kunnen prestatie verbeteren met plyometrische oefeningen'.

Eengoedegezondheidenlichaamsverzorging

Eensporterisgebaatbijvoldoenderust,uitgebalanceerdevoedingeneengoedepersoonlijkehygiëne.Vooral voldoendehersteltijdtussentrainingenenwedstrijdenisnoodzakelijkomoverbelastingvanhetbewegingsapparaat endedaaruitvoortvloeiendeblessurestevoorkomen.Sporterswordenmetnadrukgeadviseerdomalleenmet vollediggenezenblessurestegaansporten.Bijaanhoudendepijn,koorts,ontstekingeneninfectiesishetverstandig omeenartsinteschakelenvoormedischadvies.

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

Volledigherstelnaeenblessure

Eenherstellendesporterwilvaaktesnelweeraandeslagenneemtvaakteveelhooiopdevorktijdensde trainingenofwedstrijden.Eénopdezevenblessuresiseenherhalingvaneenoudeblessure.Eennietvolledig hersteldekwetsuurkantotnieuweblessuresopandereplaatseninhetlichaamleiden.Ermagpasweergesport wordenalsergeenpijnbijbelastingis,geenzwellingisenersprakevaneennormaalbewegingspatroonis.Een revaliderendesportermoeteenzorgvuldigeopbouwinachtnemenomuiteindelijkweerwedstrijdfitteworden.

Devoorbereidingopdebelasting

Eengoedewarming-upvooraanvangvaneensportactiviteitisvangrootbelang.Hetbevordertde prestatiegeschiktheidvanhetlichaam.Voorveelsportersisdewarming-upeenmomentvanconcentratieenvan opladen.Dekansopblessuresneemtdoorhetdoenvaneengoedewarming-upaf(zieparagraaf1.2‘Warming-up encooling-down’).

Hetafbouwennaeensportactiviteit

Omhetherstelnahetsportentebevorderenenspiervermoeidheidtebeperken,ishetverstandigomnadetraining ofwedstrijdeencooling-downuittevoeren.

Desportspecifiekevaardigheid

Hetaanlerenvandebenodigdesportspecifieketechniekendraagtookbijaanhetverkleinenvandeblessurekans.

Eengoedetechniekzorgtervoordatdesporterdesportspecifiekebewegingenoptimaalkanuitvoerenmeteen geringekansopacuteofchronischeoverbelasting.Omdezetechniekengoedonderdeknietekrijgen,zalde sporterveelmoetentrainenonderdeskundigebegeleiding.Bewegingspatronenslijteninenwordenautomatismen. Hetisvangrootbelangomvanafhetbegindejuistetechniekenteleren,wanteenfoutetechniekisnietgemakkelijk afteleren.Ookdekansopongelukkenendusacuteblessuresisgroterbijonvoldoendevaardigheid.Denkmaar aansportenalsskiënenmountainbiken.

Deaanlegenbouw

COPYRIGHTBOOM

Lengte,gewicht,vetpercentageenspiervezelverdelingspeleneenrolindegeschiktheidvooreensport.Een basketballerheefteenanderelichaamsbouwdaneenmarathonloperofeenturner.

Leeftijd

Detopvanhetprestatievermogenligt,afhankelijkvandesport,tussenhetvijfentwintigsteenvijfendertigste levensjaar.Terwijlbijjongeresportersdeexplosiviteithogeris.Degeestelijkestabiliteitisjuistbijouderesporters vaakbeter.Alsjeouderwordt,nemenhetuithoudingsvermogen,desnelheid,delenigheidendekrachtaf.Nade vijftigneemtookdedichtheidvandebottenaf.Hoebetergetrainddesporteris,destelatertreedthetlichamelijke vervalin.

Mentaliteit

Watisdedrivevandesporter?Hoegraagwilhijwinnen?Hoevaakenhoehardwiliemandtrainen?Hoediepkan iemandgaan?Hoeveelpijnkunjelijden?Hoevergajeoverjegrenzen?Hoemeereensportervergtvanhetlijf, hoegroterdekansisomgeblesseerdteraken.

Ervaring

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Eenervarensporterweetprecieswathij/zijwelennietkan.Desporterzalinminderematezijn/haargrenzen overschrijdenenkanzooverbelastingblessuresensportongelukkenvoorkomen.

Exogenefactoren

Bijverstandigverantwoordsportenmoetenbelastingenbelastbaarheidgoedopelkaarwordenafgestemd.De belastingvandesporterheefttemakenmetexogenefactoren Exogenefactorengaanoverhetkaraktervande sport,dekwaliteitvandeaccommodatieenhetmateriaal.

Hetkaraktervandesport

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Watisdeinsteekvandesportbeoefening?Gaathetomtopsport,wedstrijdsportofisdebeoefeningpuurrecreatief? Isdebetreffendesporteencontactsport?Watisdebelastingvoorhetbewegingsapparaat?

Materiaal

Alssporterkomjesomshardmetdegrond,sportmateriaal(bijvoorbeeldeenhockeystick)ofeentegenspelerin aanraking,zonderdatditechtdebedoelingwas.Bijveelsportenkennenwebeschermendsportmateriaal,zoals scheenbeschermers,gebitsbeschermers,helmenenbeschermendekleding.Dezebeschermersvangende inwerkendekrachtenvanbuitenafopenmoetenhetrisicoopacuteblessureszoveelmogelijkbeperken.Een beschermermagnatuurlijkgeenbeperkingenopleverenvoordebewegingsvrijheidendetechniekvandesporter. Specialekledingkanjebeschermentegenhitteofkou.Professioneeladviesbijhetuitzoekenvanbeschermers enbeschermendekledingisergbelangrijk.

Goedesportschoenenzijnvanbelangvooreengoedbewegingspatroon.Deschoenenmoeteneengoedepasvorm hebbenenmoetenaangepastzijnaandeeisenvandesportbeoefening.Deschoenenmoetengoedesteunbieden endegripvandezolenmoetafgestemdzijnopdeondergrondwaaropgesportwordt.

Functionelesportkledinghoudthetlichaamopdejuistetemperatuur.Sportkledingenschoenenmoetengoed passenenlekkerzitten.

Braces,tapeenbandagesondersteunenengevenstabiliteitaandegewrichten,banden,pezenenspieren.De kansopeennieuweblessureofeenherhalingvaneenblessurewordthierdoorbeperkt.Laatjeechtergoed inlichtendooreenspecialist.Hetgebruikvandezemiddelenkandoorgewenningookeenaverechtseffecthebben.

Hetsportmateriaal,zoalsballen,rackets,fietsen,ski’s,valmattenentrampolines,moetaanhogekwaliteitseisen voldoen.Inveeltakkenvansportbetekentmateriaalsomshetverschiltussenwinstenverliesenspeeltheteen belangrijkerolinhetbeperkenvanblessures.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Accommodatie

Buitenaccommodaties

Opeensportveldofeenbuitenbaanzaldesportertemakenkrijgenmetverschillendeomstandigheden.Isde ondergrondhardofzacht,effenofhobbelig,gladofstroef?Ishetbuitenwarmofkoud?Regenthetofschijntde zon?Ditzijnfactorenwaardesporterzichtijdensdevoorbereidingopmoetinstellen.

Binnenaccommodaties

Insporthallen,gymzalen,tennisbanenenzwembadenspelenklimatologischeomstandighedennietofnauwelijks eenrol.Deomstandighedenzijnoverhetalgemeenconstant.Tijdensdewarming-upkandesporterwennenaan desportvloer,deverlichting,detemperatuurendeafmetingen.

Wedstrijdleiding

Scheidsrechtersmoetendesportersterugfluitenbijovertredingvanderegels.Descheidsrechterbepaaltwat toelaatbaarisenwatniet.Eengoedewedstrijdleidingvoorkomtspelverruwingenbeperkthetaantalacute sportblessures.Ookdebeslissingvanhetwelofnietdoorgaanvandewedstrijdbijweersomstandighedenmet meer(blessure)risico’s,zoalsveelregen,sneeuwofbliksem,ligtbijdescheidsrechter.

Trainers/coaches

Trainersencoacheskunnenhelpeneengrootaantalblessurestevoorkomen,omdatzijhunsporterspositief kunnenbeïnvloeden.Trainersbepalendebelastingvandetrainingen,overkortereenlangereperioden.Alsde belastingnietgoedafgestemdisopdebelastbaarheidvandesporters,lopenzijeenvergrotekansopeen sportblessure.Daarnaastkunnentrainersencoachesstimulerendatpreventievemaatregelengetroffenworden doorhetgevenvaninformatieenadviesaansporters,oudersenbegeleiders.Ookgeventrainersencoacheshet goedevoorbeeldalshetgaatomfairplayindesport.

Fairplay

Sportiviteitdraagtbijaaneenleuke,plezierigeenveiligesportbeoefening.Fairplaykomtnaarvorenalsersprake isvaneenwedstrijdelement.Daarbijkanhetgaanomeenpartijtjevoetbal,basketbal,volleybalophetschoolplein, tijdensdegymlesofbijdeclub.Fairplaykomt,metanderewoorden,aandeordealsbinneneensportsituatie metelkaar‘destrijd’wordtaangegaan.Hoegajedanmetelkaarom?Welkeregelsspreekjeaf?Enhoudjeje vervolgensaandeafgesprokenregels?

Rugby staat bekend om het respect dat er bestaat naar tegenstander en de arbitrage. Artikel 'Meester Respect'.

Voorkomenisbeterdangenezen

Erwordtveelgeldindebehandelingvansportblessuresgestoken,maarjuistdeinzetoppreventiekanveel blessureleedenhogekostenvoorkomen.Trainers,docentenLO,sportartsen,fysiotherapeuten,verzorgers, sportbonden,overheidenbovenaldesporterzelfmoetensamendestrijdmetdesportblessuresaangaan.De

overheidwilgezondheidswinstbereikendoorsportenbewegentestimulerenenwiltegelijkertijdeengezonde enverantwoordemaniervansportenbevorderen.Beleidophetgebiedvansportblessurepreventieisvooral gerichtopinnovatievanblessurepreventieveenpersoonlijkebeschermingsmiddelen,kennisverspreidingover blessurepreventieenverbeteringvandekwaliteitvandesportmedischebegeleidingvan(top)sporters.Inhet verledenzijndiversecampagneszoals‘Sportblessurevrij’(NOC*NSFenConsumentenVeiligheid)gelanceerd omhetaantalblessuresterugtedringen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Ookhetcontinumonitorenvansportblessuresspeelthierbijeenbelangrijkerol.OngevallenenBewegenin Nederland(OBiN)iseenenquêteonder10.000Nederlandsehuishoudensnaarletselsdoorsportongevallenen sportblessures.Uitdegegevensontstaateenalgemeenoverzichtvansportblessureproblematiek.InhetLetsel InformatieSysteem(LIS)vanConsumentenVeiligheidstaanslachtoffersgeregistreerddiemetsportletselzijn behandeldopeenafdelingspoedeisendehulp.Metbehulpvandezegegevensontstaateenspecifiekbeeldnaar bijvoorbeeldleeftijd,geslacht,sportentypeblessure.MetbehulpvandeverkregeninformatieuithetOBiNen hetLISwordtopsportenmeteenhogeblessure-incidentieextraingezet.ZoheeftdeKVNBhettrainingsprogramma 'Voetbalfit'voordejeugdopgestartomdemotorischevaardighedenteverbeterenenhetaantalblessuresinhet voetbalterugtedringen.

Omdekansopeensportblessureteverkleinen,moetvooraldesporterzelfpreventiefgedragvertonen.De belangrijkstedoelgroepvoorblessurepreventieveactiviteiten,ingezetvanuithetlandelijkebeleidblessurepreventie envanuitdesportbondenendeverenigingen,isdanookdesporterzelf.Sportbondenentrainerszijnhierbij belangrijkeintermediairsomdesportertebereikenenteondersteunen.

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

Belangrijkstepreventiemaatregelen

• Houdrekeningmetdeintensiteitvandetrainingwanneerjeziekbentofeennogniethersteldeblessures hebt.

• Zorgdatjeeengoedeconditieengezondheidhebt.

• Bereidjeindetrainingenconditioneelentechnischgoedvooropdewedstrijden.

• Trainonderdeskundigebegeleiding.

• Doealtijdeersteenuitgebreidewarming-upensluitafmeteencooling-down.

• Zorgvoorgoedebeschermendeenondersteunendekleding,schoenen,bandagesenmateriaal.

• Houdjeaanderegelsvanfairplay.

Eerstehulpbijsportblessures

Zoalsjehiervoorhebtkunnenlezen,kunjeheelveeldoenomeenblessuretevoorkomen.Ondanksaldie maatregelenkanhettochvoorkomendateriemandgeblesseerdraakt.Alshetjezelfoverkomt,ishetfijnalser iemandisdiejouterplekkekanhelpen.Hetherstelvanjeblessurebegintnamelijkdirectnadatjedeblessure hebtopgelopen.Eensnelle,kundigebehandelingterplaatseverkortdeuiteindelijkeherstelduurenverkleinthet risicoopcomplicaties(zoalsinfecties).

WetboekvanStrafrecht:

Hijdie,getuigevanhetogenblikkelijklevensgevaarwaarineenanderverkeert,nalaatdezediehulpteverlenen ofteverschaffendiehijhem,zondergevaarvoorzichzelfofanderenredelijkerwijstekunnenduchten,verlenen ofverschaffenkan,wordt,indiendedoodvandehulpbehoevendevolgt,gestraftmethechtenisvantenhoogste driemaandenofgeldboetevandetweedecategorie. Bron:Wetboekvanstrafrecht,boek3,titelV.,artikel450.

COPYRIGHTBOOM

InNederlandisiedereenverplicht(bijwet)omeenmedemensinnoodtehelpen.Ookalsjegeenkennishebtvan eerstehulpverlenen,wordtervanjeverwachtdatjehelpt,zogoedalsjekunt.Somswordthetexcuusgebruikt ‘ikweetnietwatikmoetdoen’.Datishetslechtsteexcuusdaterbestaat.Jemoetietsdoen,alishetalleenmaar 112bellen.

EencertificaatEersteHulpVerlenenheeftabsoluutvoordelen,nietalleenalsanderenhulpnodighebben,maar ookalsjezelfgeblesseerdraakt.Indezeparagraafwordteenaantalhandvattengegevenvoorblessuresdiejebij sportenkunttegenkomen.Indemeestegevallenverleenjehulpbijacuteblessures.Hetbehandelenvanchronische blessuresiseenheelanderverhaal,datmoetenweoverlatenaandefysiotherapeut,revalidatieartsofandere medischgeschooldedeskundigen.

Hulpverlenenbijblessuresisietswatjeinpraktijkmoetoefenen.Detheoriedieinditboekstaat,zaljeeeneind opweghelpen.Wiljeechthandigheidkrijgen,danmoetjeoefenen.Alsjouwdocenteerstehulpverleneris,dan kunjemethemoefenen.Omzelfnogbeterbeslagentenijstekomen,ishetvolgenvaneenechtecursusraadzaam. Inzo’ncursusleerjebijvoorbeeldookreanimeren.

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

TotvoorkortwasdeopleidingvolgenshetOranjeKruisdemeestgangbarecursus.Tegenwoordigzijnermeer (internationale)alternatieveninNederland.Hierondereenkleineselectievaneenaantalbekendeaanbieders.

• OranjeKruis:bekendsteopleidervoorEHBO-diploma’sinNederland,ditiseennationaaldiploma

• MFA:MedicalFirstAid,eeninternationaalerkenddiploma

• FAI:FirstAidInternational,eeninternationaalerkenddiploma

• RodeKruis:groteaanbiedervancursussenvoorhulpverleners.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Verbandkoffer

Alsjeeenbewegingsactiviteitorganiseert,isdeaanwezigheidvaneengoedgevuldeverbandkofferonmisbaar. Natuurlijkkunjealtijdcreatiefzijnalsjeergeenbijdehandhebt,zoalseensjaalofshirtgebruikenalsdrukverband bijernstigebloeding.Prettigerishetomtewerkenmeteenkofferwaarindebelangrijkstematerialenvoor hulpverleningzitten.Opbijnaalleplaatsenwaargeorganiseerdesportplaatsvindt,zuljezo’nEHBO-koffer tegenkomen.Omadequaathulptekunnenverlenen,moetendevolgendematerialenindeverbandkofferzitten.

• handschoentjes

Plastic,dunnehandschoentjesdiejenodighebtalsjeiemandmeteenbloedinghelpt,omzobesmettingtegen tegaan.Ineengoedgeordendeverbandkofferliggendehandschoentjesbovenop,zodatjediegelijkkunt pakken.

• schaar

Handigompleistersenverbandjesafteknippenenookomindewegzittendekledinglosteknippen.

• Reinigingsvloeistofofontsmettingsmiddel

Middelomeenwondschoontemaken,omzoontstekingeneninfectiestegentegaan.Jegebruikteen huidontsmettingsmiddelalleenalsergeenschoonwatervoorhandenis.

• pleisters

Verschillendematenofeenrolwaarjevankuntafknippen.

• sterielegaasjes

Dezegaasjeszijnsterielverpaktenzijnvrijvanvuilenbacteriën.Hierdoorkaneensterielgaasjeeenwond goedschoonhouden.

• snelverband

Verschillendesoorten,eencombinatievansterielgaasenverbandofeentraumazwachtel,zodatjesneleen verbandkuntaanleggen.

• verband

Sterielverbanden/ofstevigezwachtel.Meestalzelfklevendeofeenideaalzwachtel.

• isolatiedeken

Gebruikjeomhetslachtoffertebeschermentegenafkoelingeninenkelegevallentegenverhitting.

• Splinterpincet

Omsplintersteverwijderen.

• Mondmaskervoorbeademing

Gebruikjeomhetslachtoffermondopmondtebeademenzonderdirectcontacttehebben.

Eenverbandkofferkanvanheelbasaaltotheeluitgebreidgevuldzijn,afhankelijkvanwaardeverbandkoffervoor gebruiktgaatworden.Jekuntjevoorstellendatjebijsnowboardenenwildwatervarenmeernodighebtdan bijvoorbeeldbijbadminton.Hetisvangrootbelangdatdeverbandkofferaltijdsnelenmakkelijktepakkenis.

Verbandkoffersmoetenregelmatiggecontroleerdwordenopvolledigheidenhoudbaarheidvandeinhoud.

Volgordevanhandelenbijeenongeval

Alsjegetuigebentvaneenongeval,danzijnerverschillendedingendiejekuntdoenomzogoedmogelijkhulp teverlenen.

COPYRIGHTBOOM

BEROEPSONDERWIJS

NB:TussendeverschillendecursussenEersteHulpVerlenerzittenvaakkleineverschillen(inwaaroptelettenbij eenongeval).Dezezijnvaakgebaseerdopinternationalerichtlijnen.HetOranjeKruis,eenNederlandseorganisatie, steltdeinhoudvancursussensamenaandehandvandeNederlandseRichtlijnenEersteHulp.Dierichtlijnen wordensamengestelddoorexpertsvanverschillendemedischeorganisaties.

1.Veiligheidvanjezelf,omstandersenhetslachtoffer

Heteerstewaarjeopletisdeveiligheidvandesituatieenveiligheidvoorjezelf.Alsjounamelijkietsoverkomt, danblijfthetslachtofferzonderhulpenisereentweedeslachtoffer.Handschoentjeszorgendatjevrijvan besmettingblijft,trekzebijwondenaanvoorjehetslachtoffergaathelpen.Daarnaastkijkjeofhetslachtoffer veiligis.Jelaateenslachtofferopdezelfdeplekliggen,tenzijdeplaatswaarhetslachtofferligtlevensgevaarlijk is.Ookhetevenwegtillenvaneengeblesseerdespeleromdathetspeldoormoetgaan,isuitdenboze.Zolang ertwijfelis,laatjehetslachtofferliggen.Alsjeiemandtochmoetverplaatsen,danisdeRautekgreepdehandigste manier.Dezegreepzorgtervoordatjehetslachtoffergoedkuntverplaatsenendatjetegelijkertijddevitaledelen vanhetslachtofferredelijkbeschermt.Mochtderautekgreepnietlukken,versleephetslachtofferdanopwat voormanierdanook.Totslotkijkjeofdeomstandersveiligzijn(ommeerdereslachtofferstevoorkomen).

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

1. Kniel aan de achterzijde van het hoofd.

3. Pak met twee handen de onderarmvan het slachtoffer, duimen aan de bovenkant. Hierna til je vanuit je benen het slachtoffer op en sleep je hem weg.

2.Geruststellenvanhetslachtoffer

2. Schuif je been onder het bovenlichaam terwijl je het slachtoffer bij beide schouders overeind helpt.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Eenslachtofferzalsomsinpaniekzijnofjouwhulpnietwillenaccepteren.Omgoedtekunnenhelpen,wiljedat hetslachtofferrustigis.Praatrustigenduidelijk,houdoogcontactenluisteractiefmeteenopenhouding.Het liefstzegjenietsoverwaterindetoekomstgaatgebeuren,datlaatjelateraandeprofessionelehulpover.Jij verteltwiejebent,waaromjeerbentenwatjevanplanbenttegaandoen.

Uiteraardmaakjegeenfoto'sofandereopnamesvanhetslachtofferofanderen,tenzijdemeldkamercentralist (112)daaromvraagt.

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

3.Professionelehulpinschakelen

Alsersprakeisvangroteletselsofproblemenmetademhalingofluchtwegenschakeljealtijdprofessionelehulp in.Ditkandehuisartsofspoedpostvandehuisartsenzijn,maarook112.112iseengratisEuropeesnoodnummer. Jekrijgtdaneenervarenmeldkamercentralistaandelijn,dieeerstvraagtwatvoorhulpjenodighebt(brandweer, politieofambulance).

Degenediejeaandelijnkrijgtiseenkundigeenervarenhulpverlenerdievragenzalstellenomtebepalenofeen ambulancenodigis,ofdathetbijvoorbeeldvoldoendeisdatiemandhetslachtoffernaardespoedeisendehulp vaneenziekenhuisofeenhuisartsenpostbrengt.Volghetadviesvandegenediejeaandelijnhebtaltijdop! Alsjeconstateertdateenslachtofferbewusteloosis,beljealtijd112enzetjedetelefoonopluidsprekeromsnel metdemeldkamertecommuniceren.Alseromstanderszijn,dangeefjeopdrachtomeenAEDtehalen.Daarna gajecheckenofhetslachtoffernogademt.

(NederlandseRichtlijnenEersteHulp,2021)

Een (AED) is een draagbaar apparaat dat het hartritme weer kan herstellen bij een hartstilstand.

Alseenslachtofferbewusteloosisenjeweetzekerdaterademhalingisengeennekletsel,danvraagtde 112-medewerkerwaarschijnlijkomhetslachtofferinstabielezijliggingteleggen.Indiehoudingblijftdeademweg vrij.Vervolgenscontroleerjeregelmatigofhetslachtoffernogademt.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

2. Leg de arm in een hoek van 90 graden.

1. Kniel naast het slachtoffer en strek de arm.

3. Leg de andere hand met de palm naar buiten tegen het oor aan de andere kant.

Met één hand pak je het been om het slachtoffer om te draaien, de andere hand beschermt het hoofd.

7. Kantel het hoofd schuin naar achter met de mond naar beneden.

4.Beoordelenvandesituatie

4. Buig het been dat het verste weg is.

6. Zorg dat het slachtoffee goed op de zij ligt.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Alseenslachtofferbijbewustzijnis,gajebeoordelenhoehetslachtoffereraantoeis.Ditkandoornaardeblessure tekijken,endoorvragentestellenaanhetslachtofferenaanomstanders.Alsjezelfhetongevalgezienhebt,dan hebjevaakaleenaardigbeeldvandeernstvandesituatie.Mochteenslachtofferhevigbloeden,danzorgjedat erzosnelmogelijkdrukopdewondwordtgegeven.Verderopinditboek,bijdeuitlegoverdebehandelingvan

hevigebloedingen,staatdituitgebreideruitgewerkt. Eenslachtofferdatopderugligtenmoetbraken,moetzosnelmogelijkopdezijgelegdworden.Hiervoorgebruik jedesnellekantelmethode

Alshetslachtofferkanpratendankunjebijvoorbeeldvragenwatergebeurdis,ofereenkrakendofscheurend gevoeliservarenenofhetgekwetstelichaamsdeelbelastkanworden.Somskunjezelfhulpverleninggeven. Verderopindezeparagraafleesjemeeroverhethulpverlenenbijongevallen.

Alsjenietzekerweetofjijgenoeghulpkuntbieden,dangajemeerhulpinschakelen.Jekuntdanbijvoorbeeld iemandlatenhalen.Misschienisereenconciërge,iemandvandewedstrijdleidingofiemanddiede sportaccommodatiebeheertindebuurt.

5.Hetslachtofferhelpen

Hiernagajehetslachtofferzogoedmogelijkhelpen,eventueelopaanwijzingenvaneenexpert.Alsjetijdenshet behandelengeenhulphebtgehadvaneenexpert,geefjehetadviesomeenafspraaktemakenmeteenmedisch specialist.

Handelingen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Verbinden/wonden

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Hetaanleggenvaneenverbandkomjebijmeerderesituatiestegen.Hieronderwordteenaantaltechnieken uitgelegddiejebijverschillendeblessuresnodigkunthebben.

Heteenvoudigsteverbanddatwekenneniseenpleister.Kijkmaareensgoednaareenpleister.Hetbestaatuit eenplakkendgedeelteeneenstukjesterielgaas.Sterielbetekentdathetzoschoonisdathetdewondnietvies kanmakenenzokanbeschermentegeninfecties.Bijhetplakkenvaneenpleistermoetjeerdusoplettendatje niethetsterielegaasviesmaaktdooraanraking.

Bijgroterewonden/schaafwondeniserhetlossesterielgaasje,inverschillendematen.Ditgaasjelegjeopde wondenvervolgenshoudjemeteenstatischwindselhetgaasjeopdeplek.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Eenwondsnelverbandiseensterielgaasjemetdaaraanvastplakkersofwindselenisgemaaktomhevige bloedingensnelaftedekken.Hetsterielgaasjelegjeopdewond.Eenwondsnelverbandmetplakkerszetjevast opdehuid.

3. Leg het steriele deel van het verband (onderkant) op de wond.

4. Rol de uiteindes van buiten naar binnen, begin daarbij half op de huid, half op het verband.

2. Pak het vast bij de rollen en trek het uit elkaar.

1. Haal het snelverband uit de verpakking.

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

5. Maak het af met een knoopje aan de gezonde zijde.

Zwachtelenishetaanleggenvaneenstevigverband.Jegebruiktditbijvoorbeeldbijeenhevigebloedingin combinatiemeteensnelverband,omdrukopdewondtehouden.Voorhetaanleggenvaneenzwachtelgebruik jeeenzelfklevendeofideaalzwachtel.Bijhetzwachtelenvanarmenofbenenwerkjealtijdrichtinghethartom bloedstuwingtevoorkomen.

ICE-regel

BijhethulpverleneningevalvaneenverstuikingofverzwikkingwordtvaakdeICE-regelgehanteerd.Dezeregel isontwikkeldomhetherstelvandeblessureteversnellen.

ICEiseenlettercombinatie.HetkomtvandeEngelsebetekenisvaniceenbetekentkoelen.Deafzonderlijkeletters gevenaanwatjeverdermoetdoen:Immobilisatie,CompressieenElevatie.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

InNederlandwordtookdeafkortingRADijsgebruikt.DitstaatvoorRust,Altijdhoog,Drukenijs.

• koelen

Waarschijnlijkhebjealeensgehoorddatjemoetkoelenbijbijvoorbeeldeengeblesseerdeenkel.Datishet eerstedatjedoetalsjehandeltvolgensdeICE-regel.Doorhetkoelenvermindertdebloedstroominhet geblesseerdedeelentreedtermindervochtenbloeduit,zodatdezwellingbeperktblijft.Hetligtvoorde handomdatmetijstedoen.Leteropdathetlichaamsdeelofdehuidnietbevriest.Alsjegeenijsbijdehand hebt,kanhetbijvoorbeeldookmetkoudstromendwater.Laatdewaterstraalnietdirectopdegekwetste plekstromen.Hetkoelenmoettussende10en20minutenduren.Koelenzorgtookvoorpijnvermindering doordatdezenuweneenbeetjeverdoofdworden.Datiseenprettigbijkomendeffect.Mochthetkoelenjuist meerpijngaanopleveren,houderdandirectmeeop!

• immobiliseren

Nahetkoelengajeverderdoorhetgetroffenlichaamsdeelteimmobiliseren,oftewelervoortezorgendathet lichaamsdeelnietofnauwelijksmeerbeweegt.Doorbewegingkandeblessureverergeren.

• compressie

Vervolgensgeefjedrukophetgetroffenlichaamsdeel.Ditdoejedooreenzwachtelaanteleggen.Dedruk vanhetverbandheefteenremmendewerkingophetzwellenenzorgtvoorstevigheid.

• elevatie

Totslotbrengjehetgetroffenlichaamsdeelomhoog,zodathethogerligtdanhethart.Ditnoemjeelevatie. Opdezemaniermaakjehandiggebruikvandezwaartekracht.Bloedwilaltijdomlaagstromen.Alsjehet getroffenlichaamsdeelbovenhetharthoudt,danstroomthetbloedveelmindermakkelijknaardeblessure toe,watervoorkanzorgendathetminderpijndoet.

Hulpverlening

Elkesituatievraagtomeenspecifiekemaniervanhulpverlenenenelkehulpverleningmoeteropgerichtzijnom hethersteltebespoedigen.Defunctionaliteitvanhetlichaamkanopverschillendemanierenwordenaangetast. Dehiernavolgendeindelingisgebaseerdopdeparagrafenbijhethoofdstuk‘Hetbewegingsapparaat’.Desituaties diewebesprekenzijnvooreengrootdeelacuteblessures;inhetdeelblessurepreventievandithoofdstukisdit uitvoerigbeschreven.Demeestevandezeblessureszijnontstaandoortrauma.Letseldoortraumabetekentdat ereenblessureisontstaandoorcontact,bijvoorbeelddooreenbotsing,eenslagofeenstoot.

COPYRIGHTBOOM

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Blessuresaanhetskelet

Botten,spieren,pezenengewrichtenkunnengeblesseerdrakentijdenshetsporten.Hieronderstaandemeest voorkomendeblessures.

1. kneuzing(contusio)

Herkennen:Slachtofferheeftpijn,meestaldooreentrauma.Erkanzwellingoptreden,laterwordthetblauw (eenblauweplek).

Hulpverlening:ICE-principe,aanhetslachtofferhetadviesgevenombijtwijfeloflangdurigepijneenartste raadplegen.

2. verzwikking,verrekkingenverstuiking(distorsie)

Herkennen:Dezedriewordenbijgeblesseerdegewrichtenveeldoorelkaargebruikt.Doorverdraaienof omklappenvaneengewrichtrekkenhetgewrichtskapselendebandenop,ofscheurendezeinofzelfsaf (ruptuur).Erisvaakeenzwelling,eenverkleuringenpijninofrondhetgewricht.Vaakishetbuigenen strekkenvanhetgewrichtookmoeilijker.

Hulpverlening:ICE-principe,hetslachtofferadviserenombijtwijfeloflangdurige/hevigepijneenartste raadplegen.Kanerhelemaalnietopgesteundwordenofisersprakevaneen(snelle)extremezwelling,een scheurend,krakendofknappendgevoel,danishetraadzaamomeenartsteraadplegen.

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

Hetdoorelkaarheengebruikenvandetermenkomtvooraldoordatverzwikkingenverstuikingheelergop elkaarlijken.Zelfsindemedischewereldwordendezetermenweleensdoorelkaargebruikt.Vaneen verzwikkingwordtgesprokenalservoornamelijkschadeisaanhetkraakbeenenhetkapselvaneengewricht. Bijverstuikingisdeschadegroterenzijnookpezenvaakbeschadigd.Vanverrekkingsprekenwemeestal alsdeschadeinofrondeenspierontstaat.

Hulpverlening:ICE-principe,hetslachtofferadviserenombijtwijfeloflangdurige/hevigepijneenartste raadplegen.Kanerhelemaalnietopgesteundwordenofisersprakevaneen(snelle)extremezwelling,een scheurend,krakendofknappendgevoel,danishetraadzaamomeenartsteraadplegen.

3. Ontwrichting(luxatie,dislocatie)

Herkennen:Debottenzijnindegewrichtentenopzichtevanelkaarverschoven.Meestalisdezeabnormale standgoedteherkennen.Erisdaarbijsprakevanzwelling,pijnen/ofverkleuring,hetgewrichtzalmoeilijk ofnietgebogenofgestrektkunnenwordenenhetslachtofferheeftveelpijn.

Hulpverlening:Immobiliseerhetgetroffenlichaamsdeel,Eventueelkoelentegendepijn.Stoppenmetkoelen alsdepijnergerwordt.Dan112bellenvooradviesoverhetvervoernaardeeerstehulp.Benjemeerervaren, dankunjezelfdebeslissingnemenommetiemandnaardespoedeisendehulpvanhetziekenhuistegaan.

4. Botbreuk(fractuur)

Herkennen:Hetslachtofferheeftveelpijn,heefteenkrakendofknappendgevoelvernomen,kanmisselijk enbleekzijnenisnietgoedinstaatomhetgeblesseerdeledemaattebewegen.Eriscirculaireverkleuring (verkleuringrondomhetbot)en/ofeenongewonestandvaneenbot.

Hulpverlening:Hetgetroffendeelzoveelmogelijkimmobiliserenoflatenimmobiliserendoorhetslachtoffer zelf.Bel112vooradviesoverhetvervoernaardeeerstehulp.Benjemeerervaren,dankunjezelfdebeslissing nemenommetiemandnaardeSpoedeisendeHulpvanhetziekenhuistegaan.

COPYRIGHTBOOM

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

5. Openbotbreuk(gecompliceerdefractuur)

Herkennen:Bijeenopenbotbreukzalereenongewonestandzijnvanhetboteneriseenuitwendigewond terhoogtevandebreuk.Somsishetbotookzichtbaar.

Hulpverlening:Dezelfdeeerstehulpalsbijeenbotbreuk,waarbijdeopenwondwordtafgedektmeteen sterielgaasjeofeensnelverband.

6. Nek-enrugletsel

Herkennen:Pijninderugofdenek.Alsdaarbijookgevoelloosheidisindearmenofbenen,oftintelingenof verlammingsverschijnselenisereengrotekansopeenbreukofontwrichtingindenekofderug.

Hulpverlening:Immobiliseerbijtwijfelovernek-ofrugletselaltijddirecthethoofd,denekenderug.Jelaat hetslachtofferliggenzoalshijligt!Alseenslachtoffermeerdereverwondingenheeft,danmoetbijde behandelingdaarvanheelgoedrekeninggehoudenwordenmetdenekenderug.Natuurlijkwordtindit gevalaltijd112gebeld.

7. Kramp

Herkennen:Eenspiertrektsamen,voelthardaanenispijnlijk.Hetkanplotselinggebeuren.

Hulpverlening:Alsjeerzekervanbentdathetgeenspierscheuringis,dankunjedeverkramptespier voorzichtigmasserenenschudden.Alsditniethelpt,moetdesporterdegetroffenspierzelftegendekramp instrekken.Alsditnietafdoendeis,kunjealshulpverlenervoorzichtigdeaangedanespierrekken.Als ezelsbrugkunjedeafkortingSARgebruiken.DatstaatvoorSchudden,AntagonistaanspannenenRustig rekken.Vaakishiermeehetprobleemsnelopgelost.Isertoenamevanpijnbijhetrekkenofkomthetdirect terugnadatheteerstwasopgelost,danstoppenmetbewegenenrusthouden.Bijherhaaldelijkterugkomen ishetraadzaamomeenartsteraadplegen.Oorzakenzijnbijvoorbeeldvochttekort,zouttekort,vermoeidheid ofongetraindheid.Vulhetvocht-enzouttekortaandoorhetdrinkenvanwaterenzouttablettenofeen sportdrankje.

8. Spierscheuring(zweepslag)

Herkennen:Hetslachtoffervoeltdescheurindespieralseenfellekortepijn(netalseenzweepslag),die laterblijftsteken.Meestaliserooksprakevaneenzwelling.

Hulpverlening:ICE-principeeneenarts(laten)raadplegen.

Bewustzijnsverstoring

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Verschillendeongelukkenkunnenhetbewustzijnvanhetslachtofferverstoren.Ditbetekentdathetslachtoffer vooreendeelofzelfshelemaalnietmeerbewustheteigenlichaamkanaansturen.Hetzenuwstelselwerktin dezegevallennietmeerzoalshetzoumoeten.

1. Flauwte

Herkennen:Hetslachtofferzietbleek,zweetengeeuwt,somsishetslachtofferookverward.Alshetlang duurt,dankanhetslachtofferookhetbewustzijnverliezen.

Hulpverlening:Zorgvoorfrisselucht,leghetslachtofferplatneerenstelhetgerust.Hetkanookhelpenom knellendekledinglostemaken.Alsdeflauwtenietkomtdooreenongeval,tildandebenenvanhetslachtoffer op.

2. Bewusteloosheid

Herkennen:Hetslachtofferreageertnietmeerop(zachtjes)schuddenaandeschoudersenvragendiegesteld worden.

Hulpverlening:Laathulpkomen(112),controleerdeademhaling.Alshetslachtofferademt,legjehet slachtofferinstabielezijliggingencontroleerjesteedsdeademhaling.Ademthetslachtofferniet,laatdan directeenAEDhalenenstartinoverlegmetdeprofessionalvan112dandereanimatie.

3. Hersenschudding

Herkennen:Naeentraumaaanhethoofdiserlichteverwardheid,hoofdpijnenmogelijkeenongewone slaperigheid.

Hulpverlening:Meteenzorgenvoorhulpdoor112tebellenofeenartsteraadplegen.

4. Epilepsie

Herkennen:Variërendvaneenkleineafwezigheid(absence)totgroteongecontroleerdebewegingen,meestal naeenval.Nahetschokkenontspanthetslachtofferenbegintvaakde‘slaap’,dieronddetweetotvijf minutenduurt.

Hulpverlening:Tijdensdeabsenceofhetschokkennietstoren,alleenzorgendathetslachtofferzichniet kanbezerendoorvoorwerpenuitdewegtezetten.Alshetslachtoffernadeaanvalin‘slaap’valt,danin stabielezijliggingleggen.Ishetdeallereersteaanvalvanzo’nslachtoffer,ofjetwijfeltdaaraan,altijd112 bellen.Ishetbekend,maarduurtdeslaaptelang,danook112bellenofeenartsraadplegen.

5. Suikerziekte(diabetes)

Herkennen:Hetslachtoffervoeltzichlichtinhethoofd,hijzweet,trilten/ofgeeuwt.Erkanookeen gedragsveranderingzijn,iemandwordtbijvoorbeeldagressief,lijktdronkenofwordtsteedsslaperiger. Hulpverlening:Alshetslachtoffernogbijbewustzijnis,startdanmettoedienenvansuiker(eensportdrankje ofietsdergelijks)envervolgenslangwerkendekoolhydraten,omzoeenstoornisinhetbewustzijnte voorkomen.

Blijftdetoestandhetzelfde,ofishetslachtofferbewusteloosgeraakt,danbelje112ofraadpleegjeeenarts. Bijbewusteloosheidlegjehetslachtofferinstabielezijligging,jegeeftgeenetenofdrinkenmeer.

Cardiovasculair

Meestalteherkennenaandeaanwezigheidvanbloed,behalvebijeeninwendigebloeding.Webesprekenhier deuitwendigebloedingen.

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

1. Schaafwond

Herkennen:Lichte,oppervlakkigebeschadigingvandehuidwaarrelatiefweinigbloedbijvrijkomt. Hulpverlening:Goedschoonmakenmetschoonwater.Alsergeenschoonwatervoorhandenis,dangebruik jeeendesinfectiemiddel.Eventueelafdekkenmeteensterielgaasjevoordehygiëne.

2. Kleinebloeding

Herkennen:Kleinebeschadigingvandehuidwaarbijbloedvrijkomt.Hulpverlening:Afdekkenmeteen plakpleisterofeensterielgaasjevoordehygiëne.Bijeenkleinebloedingofeenschaafwondgeefjehet slachtofferhetadviesomtecontrolerenofdetetanusprikopnieuwgegevenmoetworden.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

3. Bloedneus

Herkennen:Erkomtbloedkomtuitdeneus:1.spontaan,2.natrauma

Hulpverlening:

a. Spontaan:laathetslachtofferéénkeerstevigsnuiten.Laathetslachtoffervervolgensmethethoofdnaar benedendeneusonderhetneusbotjedichthouden.

b. Naeentrauma:laathetslachtofferdeneusmethethoofdnaarbenedenonderhetneusbotjedichtknijpen. Verwijshetslachtoffer,alshetbloedenisgestopt,doornaareenarts.

Kijkinbeidegevallennatienminutenofhetbloedenisgestopt.Zoniet,danhoudjedeneusnogtien minutendicht.Blijfthetdannogbloeden,beldan112.

4. Shock

Herkennen:Alsersprakeisvanveelbloedverlies,isergrotekansopshock.Ditkanookeeninternebloeding zijn,diejenietziet.Hetslachtoffervoeltzichziek,heefteengrauwegelaatskleur,heefthetkoudenvoelt ookkoudaan.

Hulpverlening:Shockislevensbedreigend,snellehulpvanprofessionelehulpverlenersisvangrootbelang. Probeerdaarnahetslachtofferrustigtehouden,stelpuitwendigebloedingenenbeschermhetslachtoffer tegenafkoelenmeteenwarmtedeken.

5. Hevigebloeding

Herkennen:Inkortetijdkomterveelbloeduitdewond.Meestalgaatdatgeleidelijkaan,inhetgevalvan eenslagaderlijkebloedinggaathetinstoten.

Hulpverlening:Probeerhetgetroffenlichaamsdeelhogerdanhetharttehoudenenoefendrukuitopde wond,ditmagmeteendoekofT-shirtofwaterookvoorhandenis.Doordathetbloederuitstroomt,iser weinigkansopvuilindewond.Legzosnelmogelijkeensnelverbandaanendaaroverheeneenzwachtel. Kijkofhetslachtofferinshockraakt.Alsdatzois,ofbijtwijfeldaarover,altijd112bellen.Isergeensprake vanshock,verwijshetslachtofferdandoornaareenarts.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Isersprakevaneenlevensbedreigendebloeding,danishetgebruikvaneenEuropeestoegestaantourniquet toegestaan.Jemoetdanwelwetenhoejedatgebruikt.

6. Hoofdwond

Herkennen:Eriseenbloedingophethoofd.

Hulpverlening:Sterielafdekken,bijhevigebloedingdichtdrukken.Netalsbijeenhersenschuddingaltijd zorgenvoorhulpdoor112tebellenofeenartsteraadplegen.

7. Onderkoeling(hypothermie)

Herkennen:Onderkoelinggaatinfases.Inallefasesheefthetslachtofferhetheelkoudenriltendehuidis bleek.Ishetslachtofferslaperigofagressief,gaandelichaamsfunctiesachteruit,zietenhoorthetslachtoffer slechtofisereenafnamevanreflexen,danisersprakevanonderkoelingineentweedeofderdefase.

Hulpverlening:Zorgdathetslachtofferopeenbeschutteplekkomtofdekhemafmeteenwarmtedeken. Alleenalshetslachtoffernoggoedzietendelichaamsfunctiesnoggoedwerken(ditisdeeerstefasevan onderkoeling),kaneractiefgewarmdworden.Inalleanderegevallen112bellenofeenartsraadplegen.

8. Warmtestuwing(hyperthermie)

Herkennen:Hetslachtofferkankrampenhoofdpijnhebben,isvaakduizeligengedesoriënteerd.Insommige gevallenzijnerstuiptrekkingenofishetslachtofferbewusteloos.Hetslachtofferisdorstigenkaninshock

rakendoorhetvelevochtverlies.

Hulpverlening:Zorgdathetslachtofferopeenkoeleplekterechtkomt,ookkanhetslachtoffermetwater gekoeldworden.Alshetslachtofferbijbewustzijnisennietinshock,dankanwaterofeensportdrankje genomenworden.

9. Hartaanval

Herkennen:Hetslachtofferisbuitenbewustzijneneriseenonnatuurlijkeofgeenademhaling. Hulpverlening:Jelaatprofessionelehulpkomenen/ofjebelt112.OpsteedsmeerplaatseniseenAED aanwezig,laatereenhalen.Hetbesteisalsjijdirectnahetwaarschuwenvanprofessionelehulpzelf hartmassagekuntgeven.Volghiervooreencursus,hetkanlevensredden.

Ademhaling

1. Verslikkingofluchtwegbelemmering

Herkennen:Hetslachtofferheefteenvoorwerpindekeeldatdeluchtwegafsluit. Hulpverlening:Alshetvoorwerpmakkelijkuitdekeeltehalenis,doedatdan.Zoniet,geefdanvijfopwaartse slagentussendeschouderbladen.Lukthetniet,pasdanvijfbuikstotentoe.Hierbijstajeachterhetslachtoffer, metjeenehandineenvuistnetbovendenavelendeanderehanddaarop.Leteropdatdehandennietop deribbenzitten.Dantrekjekrachtigjehandennaarjezelftoe.Doeditookvijfkeer. Lukthetnietombuikstotentegevendoordeomvangvanhetslachtoffer(bijobesitasofzwangerschap bijvoorbeeld),pasdanborststotentoe.Laathiervoorhetslachtoffermetderugsteunentegeneenmuurof deurenduwvijfkeermetbeidehandenophetborstbeen.Alsvijfkeerrugendaarnavijfkeerbuik-of borststotennietwerkenofalshetslachtofferhetbewustzijnverliest,beldan112. Eenslachtofferdatdoorbuik-en/ofborststotenisgeholpen,moetaltijddooreenartsonderzochtworden.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

2. Astma

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Herkennen:Hetslachtofferisbenauwdenlaatonnatuurlijkegeluidenhorenbijhetademen.Vaakishet slachtofferalbekendalsastmapatiënt.

Hulpverlening:Laathetslachtoffereengemakkelijkehoudingaannemen.Help,zolanghetslachtofferbij

bewustzijnis,omeventueelmedicijnenintenemen.Raakthetslachtofferbuitenbewustzijn,ofhelpende medicijnenniet,beldan112ofroepprofessionelehulpin.Alshetslachtofferbuitenbewustzijnis,leghet daninstabielezijligging.

3. Hyperventilatie

Herkennen:Hetslachtofferheefteensnelleademhaling,isbenauwdenheefteenhogehartslag. Hulpverlening:Stelgerustenblijfpraten,vooralafleidenvanhetademenkanhelpen.Stelbijvoorbeeld vragenoverdiefantastischeBSM-lesdiejelaatstvolgde.Alshetslachtofferhetbijzichzelfherkent,wacht dan10minutenaf.Duurthetlanger,neemdancontactopmetdehuisarts.Inhetgevalvanpijnopdeborst ofhevigekortademigheidbelje112oflaatje112bellen.

1.5 Voeding Inleiding

Deafgelopenjarenisersteedsmeeraandachtvoorhetbelangvanvoedingvooreengezondleven.Mensenworden geadviseerdgoedengevarieerdteetenengenoegtebewegenomeengezondgewichttebehoudenoftekrijgen. Mensendiesporten,krijgenoverhetalgemeengenoegbeweging,maarhunvoedingisnietaltijdinorde.Een goedebasisvoedingisvoorsportersergbelangrijk.Uitonderzoekisgeblekendatverkeerdevoedingleidttot prestatieverlies.Ennogbelangrijker:goedevoedingkanleidentotprestatieverbetering. Ookvoorrecreatievesportersvalterwinsttebehalenmetmeerkennisovervoedingendoordezekennistoete passenophuneigenleefstijl.Indezeparagraafovervoedingenbewegengaanweeerstbekijkenwaaromwelke elementenineengezonde,duurzameenveiligebasisvoedingzitten.Jeleertwelkespecifiekeeiseneraande voedingvansportersgesteldworden.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Leerdoelen

• Jeleertwatgezondevoedingis.

• Jeleertwaaromgezondetenbelangrijkis.

• Jeleertwelkeelementenvangezondevoedingbelangrijkzijn.

• Jeleerthoevoedingwordtomgezetinenergie.

• Jeleertoverovergewichtenafvallen.

• Jeleertwaaromvoedingbelangrijkisomtesporten.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

• Jeleertoverhetbelangvangoedenvoldoendedrinken.

• Jeleertovermaag-endarmklachtentengevolgevanetenendrinken.

• Jeleertoverhetbelangvanvoedingvoortopsporters.

• Jeleertovervoedingssupplementenendoping.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Watisgezondevoeding?

Gezondevoedingverkleintdekansopchronischeziektenenbevatvoldoendevoedingsstoffenvoorhet functionerenvanhetlichaam.InNederlandhebbenwedeRichtlijnengoedevoedingvandeGezondheidsraad. HetVoedingscentrumheeftdezevertaaldnaarpraktischeadviezenvoordeconsument.HetVoedingscentrum heeftdeSchijfvanVijfontwikkeld.Diehelptjouomgezonderenduurzamerteeten.InelkvakvandeSchijfvan Vijfvindjevolopgezondeenduurzamekeuzes.

DeSchijfvanVijf

HetVoedingscentrumheeftdeSchijfvanVijfontwikkeld.Wanneerjedeschijfgebruiktalsrichtlijnvoorjedagelijkse voeding,vormtditdebasisvooreengezondenduurzaamvoedingspatroon.DewetenschapachterdezeSchijf vanVijfvernieuwtzichsteeds.Zoverschuifthetadviesnaareenplantaardigereetpatroondatbeterisvoorhet milieuendegezondheid.

DeSchijfvanVijfbestaatuitvijfvakken,aangevuldmetallerleivoedingsadviezen.HieronderziejedeSchijfvan Vijf:

1. Groenteenfruit.

Neemveelgroenteenfruit,vooraluithetseizoen.Ditvakgeeftkleuraanjedag.

2. Brood,graanproductenenaardappelen.

Kiesvooralvolkoren,voorbelangrijkevoedingsstoffenalsvezels.

3. Peulvruchten,noten,vis,ei,vleesenzuivel(alternatieven).

Eetmeerplantaardigennietteveelvlees.

4. Oliënenvetten.

Smeerenbakmetzachteofvloeibareoliënenvetten.Onslichaamheeftdieonverzadigdevettennodig.

5. Water,theeenkoffie.

Gavoordrankenzondersuiker.

Schijf van Vijf.

Dag-enweekkeuze

ErisookruimtebuitendeSchijfvanVijf.Alsjeverdergezondeet,kunjeafentoeprimaietsbuitendeSchijfvan Vijfeten.Jemagdrietotvijfkeerperdagietskleinsnemen(dagkeuze)enmaximaaldriekeerperweekietsgroots (weekkeuze).

Bron:https://www.voedingscentrum.nl/nl/nieuws/schijf-van-vijf-criteria-aangepast.aspx

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Ruimte buiten de Schijf van Vijf: dag- en weekkeuze

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

1. Elkemaaltijdmoetbestaanuiteenelementuitelkvak.Degroottevandevakkengeeftaanhoeveelervan genomenmoetworden.BijdeSchijfvanVijfhorenookvijfregelshoejedaarmeeomgaat.Ditzijndevijf regelsvandeGezondheidsraad:

1. Eetgevarieerd.Erisnietéénvoedingsmiddeldatallevoedingsstoffeninvoldoendematebevat.Eetgevarieerd doordagelijksuitallevakkentekiezenènbinnendevakkentevariëren.Alleenwanneerjegevarieerdeet, krijgjedeverschillendestoffenbinnendienodigzijn.

2. Eetnietteveelenbeweeg.Omopeengezondgewichtteblijven,ishetbelangrijkregelmatig,gevarieerd engezondteetenmetnietteveelcalorieënenveeltebewegen.

3. Eetminderverzadigdevetten.Doorhetgebruikvanverzadigdvettebeperken,wordtdekansophart-en vaatziektenkleiner.Oliënenvettenzijnwelnodigalsbronvanonverzadigdevetzuren,vitamineA,DenEen energie.

4. Eetveelgroente,fruitenvolkorenbrood.Eengezondevoedingbevatruimeportiesgroente,fruitenbrood. Groente,fruitenvolkorenbroodzijnvezelrijkevoedingsmiddelendieinverhoudingtothunvolumeen gewichtweinigcalorieënenveelvoedingsstoffenleveren.Kiesvooralvoorklimaatvriendelijkegroentenen fruit.

5. Eetveilig.Omvoedselvergiftigingtevoorkomenishetbelangrijkvoedselhygiënischtekopen,tekokenen tebewaren.

Gezondheidsraad(2015).Richtlijnenvoorgoedevoeding.

DeGezondheidsraadzetopeenrijwelkevoedingsmiddelenen-patronenleidentotgezondheidswinst.Daartoe heeftdeGezondheidsraadsamenmethetVoedingscentrumdewetenschappelijkekennisoverderelatietussen voedingenchronischeziektensystematischbeoordeeld.Opbasishiervanzijndedagelijkseofwekelijkse'Richtlijnen goedevoeding'geformuleerd.

MetdeaanbevolenhoeveelhedenuitdeSchijfvanVijfvoldoejeaanderichtlijnenvandeGezondheidsraaden krijgjevoldoendevoedingstoffenbinnen.HieronderstaanderichtlijnenvandeGezondheidsraadmetde aanbevolenhoeveelhedenuitdeSchijfvanVijfvoorvolwassenen(mettussenhaakjesdehoeveelhedenvoor jongens/meisjes(14-18jaar).

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Eetvolgenseenmeerplantaardigenminderdierlijkvoedingspatroonmetdeonderstaanderichtlijnen.

• Eetdagelijkstenminste250gramgroenteenwisselaf.

• Eetdagelijkstweeportiesfruit(200gram)enwisselaf.

• Eetbruineofvolkorenboterhammen:vrouwen4-5sneden,mannen6-8snedenbrood.(jongens14-18jaar6 sneden).

• Eet4-5opscheplepelsvolkorengraanproductenofaardappels(jongens6,meisjes3porties).

• Eetminimaal1keerperweekpeulvruchten,zoalslinzen,kikkererwtenenbruinebonen.

• Eeteenkeerperweekvis,bijvoorkeurvettevis.

• Eetelkedageenhandjeongezoutennoten(25gram).Pinda's,hazelnotenenwalnotenzijneenduurzame keuze.

• Neemgenoegzuivel(jongens4porties,meisjes3porties),maarnietmeerdandeaanbevolenhoeveelheden. Denkaanmelkenyoghurt.Ofkiesvoorverrijktesojadrinken-yoghurt.Enneem40gram30+kaas.

• Vervanggeraffineerde1 graanproductendoorvolkorenproducten.

• Vervangboter,hardemargarineenbak-enbraadvettendoorzachtemargarine,vloeibaarbak-enbraadvet enplantaardigeoliën.Voorvrouwenisdatdagelijks40gramoliënenvetten,voormannen65gram.

• Beperkdeconsumptievanroodvleesenmetnamebewerktvlees.Neemmaximaal500gramvleesperweek, waarvanmaximaal300gramroodvlees.

• Drinkdagelijksdriekoppengroeneofzwartethee.

• Vervangongefilterdedoorgefilterdekoffie,maximaal5kopjeskoffieperdag.(jongeren14-18jaar,nietmeer dan1-2kopjesperdag).

• Drinkzominmogelijksuikerhoudendedranken.Drinkelkedag1,5tot2liter.Kiesvoorkraanwater,koffieof thee.Melkteltookmeebijde1,5–2literdranken.

• Drinkgeenalcoholofiniedergevalnietmeerdanéénglasperdag.Noggeen18:drinkniet!

• Beperkdeinnamevankeukenzouttotmaximaal6gramperdag.

• Hetgebruikvanvoedingsstofsupplementenisnietnodig,behalvevoormensendietoteenspecifiekegroep 2 behorenwaarvooreensuppletieadviesgeldt.

EtenvolgensdeSchijfvanVijfiseenideaal.Begrijpelijkdatjedatsomslastigvindt.Demeestemensenenjongeren willenwelgezonderetenendenkensteedsmeeraanhetmilieu.Alsjewatwiltveranderenaanjevoedingspatroon, doedatdaninkleinestapjes.

Waarommoetenwegezondeten?

Hetlichaamiseengoedgeoliedemachine.Zonderdatwehetmerken,vindenermiljoenenprocesseninons lichaamplaatsdieervoorzorgendatweonderanderekunnenlopen,lezenenlachen.Zelfswanneerjenietsdoet ofslaapt,gebeurtervanallesinjelichaam,zoalshetkloppenvanjehart,hetgroeienvanjeharenennagels,het ademhalen,hetherstelvanjelichaam.Bijalleswathetmenselijklichaamdoet,zijnprocessenbetrokken.Eris energienodigomervoortezorgendatdezeprocessenuitgevoerdkunnenworden.Dezeenergiewordtuitvoedsel gehaald.Zondervoedingiserdusgeenlevenmogelijk.

Voedingbevatookstoffendieermedevoorzorgendatdezeprocessengoeduitgevoerdkunnenworden.Ditzijn stoffenalsvitamines,mineralen,antioxidantenenbioactievestoffen.Ditzijnstoffendiegeenenergieleveren, maarerzijnomeenprocestesturenenoptimaaltelatenverlopen.Verderopindithoofdstukwordtingegaanop dewerkingvandezeelementen.

Elementenvaneengezondevoeding

Hiervoorkwamalevenaandeordedatdemensvoedingsstoffennodigheeftuitverschillendegroepen.Globaal zijndezeintweegroepenintedelen:

1. deenergieleverendestoffen

2. overigevoedingsstoffen.

Wanneerhetlichaamvergelekenwordtmeteenauto,zijndeenergieleverendestoffendebenzineenzijnde overigevoedingsstoffendesleutelsenhetgereedschapdieervoorzorgendatdemotorkanblijvendraaien. Waaromzijnzenodig?Watgebeurtermetdezestoffeninhetlichaamenwelkeproductenbevattendezestoffen?

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

1 Geraffineerdegranenzijngranendiezijngefilterdvanallesbehalvedezetmeel.Alsjeeengraankorrelinzijngeheelvermaalttotmeeleneenbroodbaktdanmagjedit volkorenbroodnoemen.

2 Specifiekegroepenmeteensuppletieadvieszijnonderanderemensenmeteendonkerehuidskleur:henwordtgeadviseerdomeenvitamineDsupplementtenemen.

Deenergieleverendevoedingsstoffen

Invoedingwordtdehoeveelheidenergieuitgedruktinkilocalorieënofkilojoule.

EéncalorieisdehoeveelheidwarmtedienodigisomééngramzuiverwaterééngraadCelsiusteverwarmen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Dejouleisgedefinieerdalsdeenergiedienodigisomeenobjectteverplaatsenmeteenkrachtvanéénnewton overeenafstandvanéénmeter.

Dezeeenhedenzijnergkleinendaaromwordtgerekendmetkilocalorieënenkilojoules.

1kcal=4,184kJ

Bijdeopdrachteninditboekgebruikenweverderalleenkilocalorieën(kcal).

Deenergieleverendestoffenzijnkoolhydraten,eiwitten,vettenenalcohol.Indezeparagraafzullenwealdeze stoffenapartbespreken.Inonderstaandetabelstaatdehoeveelheidenergiediedebetreffendestoffenleveren.

Voedingsstof

Kilocalorieën

Kilojoules

Koolhydraten

Suikers,zetmeelenvezelszijnvormenvankoolhydrateninonzevoeding.Suikersenzetmeelzijnkoolhydraten dieeenbelangrijkebronvanenergiezijnvoorhetlichaam.DeGezondheidsraadadviseertdatwiegezondwil eten,minimaal40%vanzijnenergieuitkoolhydratenhaalt.

Koolhydratenkunnenhetbestegegetenwordendoorvoedingsmiddelenteetenwaarvanisaangetoonddatze gezondheidswinstleverenofanderegoedevoedingsstoffenbevatten.Ditzijnvolkorengraanproductenzoals volkorenbroodenvolkorenpasta,aardappels,peulvruchten,groenteenfruit.Productenmetkoolhydratendie nietindeSchijfvanVijfstaan,zoalsfrisdrank,koekensnoep,kunnenbeternietofinbeperktemateworden genomen.

Bron:https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/koolhydraten.aspx)

Koolhydratengevenhetlichaamenergie,netalseiwittenenvetten.Vooralvoordehersenenenrodebloedcellen zijnkoolhydratenergbelangrijk.Dehersenenkunnenzelfsnietzonderglucose,eensoortkoolhydraat.

Koolhydratendoenmeerdanenergiegeven.Zogevendekoolhydratensacharose(kristalsuiker)enfructose (vruchtensuiker)eenzoetesmaakaandevoeding.Sommigekoolhydraatrijkeproductenbevattenvoedingsvezels. Dezezijnnodigvooreengoededarmwerking.

Koolhydratenzijnintedelenop2manieren:

• Enkelvoudigofmeervoudig

• Verteerbaarofonverteerbaar

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Enkelvoudig, tweevoudig of meervoudig

Eenkoolhydraatbestaatuiteenofmeersuikermoleculen(sachariden).Jekuntkoolhydratenindelennaarhet aantalsuikermoleculenwaaruitzebestaan.Enkelvoudigesuikersbestaanuitéénsacharide.Tweevoudigesuikers bestaanuittweeaanelkaarverbondensachariden.Meervoudigekoolhydratenbestaanuitmeerdereketens.

Enkelvoudigekoolhydraten(monosachariden)wordenooksnelleofsimpelesuikersgenoemd.Dezekoolhydraten hoevennieteersttewordenafgebrokenenkunnendaaromsnelwordenopgenomen.Dezekoolhydratengeven danookvrijweldirectenergie.

Tweevoudigekoolhydratenwordenookweldisacharidengenoemd,bestaandeuittweemoleculen.Disachariden zijnsacharose(kristalsuiker),lactose(melksuiker)enmaltose(moutsuiker).Dezekoolhydratenwordeninde darmwanddoorenzymengesplitstinmonosachariden,doordedarmcellenopgenomenenvervoerdviade bloedbaannaarhetlichaam.

Meervoudigekoolhydratenwordenookwellangzameofcomplexekoolhydratengenoemd.Dezekoolhydraten moeteneersttotenkelvoudigestukjeswordenafgebrokenomvervolgenstekunnenwordenopgenomen.Hierdoor isdeopnamesnelheidlagerenkrijgthetlichaamgedurendedeverteringsperiodesteedskleineportiesenergie. Ookmeervoudigekoolhydratenleverensnellerenergiedanvetteneneiwitten.Eengrootdeelvandekoolhydraten wordtdirectgebruikt.Daarnaastwordteendeelvandekoolhydratenindespierenenleveropgeslageninde vormvanglycogeen.Ditisdirectbeschikbareenergie.Wanneerspierenenleververzadigdzijn,wordtderest opgeslagenindevormvanvetweefsel.

Verteerbaar of onverteerbaar Invoedingsmiddelenzittenverteerbarekoolhydratenenniet-verteerbarekoolhydraten.Verteerbarekoolhydraten kanhetlichaamopnemenengebruikenalsenergiebron.Monosacharidenenkoolhydratendieindedunnedarm kunnenwordenafgebrokentotmonosacharidenvallenonderdeverteerbarekoolhydraten. Niet-verteerbarekoolhydratenzijnvoedingsvezels.Dezekanhetlichaamnietopnemen.Zezijnergbelangrijk voordefunctievandedarmenenandereaspectenvandegezondheid.

Voedingsvezels(vezels)zijnbelangrijkvoordegezondheid.Zedragenbijaaneengoedespijsvertering,een verzadigdgevoelnahetetenenverminderenhetrisicoophart-envaatziekten,diabetestype2en darmkanker. Volwassenvrouwenwordtgeadviseerdminimaal25gramvezelsperdagteeten,volwassenmannen minimaal30gramperdag.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Deglycemischeindex(GI)geeftaanhoesnelkoolhydratenindedarmenwordenverteerdenalsglucoseinhet bloedwordenopgenomen.Voedingmeteenlageglycemischeindexwordtmindersnelopgenomen,waardoor mensenstabielerebloedsuikerskrijgenmetminderschommelingen.Ditzijnbijvoorbeeldpasta,peulvruchten enfruit.Productenmeteenhogeglycemischeindexenduseenhogeopnamesnelheidzijnbijvoorbeeldgebakken aardappelen,brood,cornflakesenpopcorn.Doordemaniervanklaarmakenkaneenvoedingsproductdus veranderenquaopnamesnelheid.VoedingmeteenlageGIlijkthetrisicoopchronischeziektenietsteverminderen.

Vetten

Vetiseenbronvanenergie,vitamineA,vitamineD,vitamineEenessentiëlevetzuren.Erbestaatonverzadigden verzadigdvet.Vetinvoedingsmiddelenbestaataltijduiteencombinatievanbeide.Hetvervangenvanverzadigd vetdooronverzadigdvetverlaagthetLDL-cholesterol.EentehoogLDL-cholesterolisnietgoedvoordebloedvaten enkanleidentothart-envaatziekten

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Vetheeftgeengoedereputatie.Veelvetetenkanervoorzorgendatjemeercalorieënbinnenkrijgtdanjenodig hebt,waardoorjetezwaarkanworden.ProductenmetveelverzadigdvetverhogenhetLDL-cholesterolvanhet bloedenditverhoogthetrisicoophart-envaatziektes.Maarhetlichaamheeftvettenooknodig.Vetisde belangrijksteenergiebronvoorhetlichaaminrustentijdenslichtetotmatigintensieveinspanning.Hetisde meestgeconcentreerdeenergiebronvoorhetlichaam(1gvet=9kcal).Maarvoordeverbrandingvanvettenis ergveelzuurstofnodig.Hierdoorisveteenlangzameenergiebronendaarommindergeschiktalsenergiebron bijzware,intensieveinspanning.

Daarnaasthebbenvettennogveelmeerfuncties:

• Eenonderhuidsvetlaagjebeschermthetlichaamtegenafkoeling.

• Inhetlichaamfungeertvetals‘stootkussen’zodatdeinwendigeorganennietzosnelletseloplopen.

• Vetiseenbouwsteenvandecel.

• Vetbevatdevet-oplosbarevitaminesA,D,EenK.

• Vetheefteenhogeverzadigingswaarde;vetetenblijftlangindemaag,waardoordeeetlustwordtgeremd.

• Vetlevertessentiëlevetzuren(linolzuurenalfa-linoleenzuur).

• Vetproduceertdiversehormonen.

Vettenkunjeverdelenintweegroepen,tewetenonverzadigdevettenenverzadigdevetten.

Onverzadigdevetzurenzijnplantaardigevettendievloeibaarzijnbijkamertemperatuur.Dezevettenhebbende eigenschapdatzedecholesterolverlageneneenbelangrijkerolspelenbijhetvoorkomenvanhart-envaatziekten. Verderzijnzenodigbijdeopbouwvancellen.Productendiedezevettenbevatten,zijnonderandereolie,noten, visenmargarineofhalvarineuiteenkuipje.Onverzadigdisdusoké.

Verzadigdevetzurenzijndierlijkevettendiegestoldzijnbijkamertemperatuur.Ooksommigeplantaardigevetten bevattenveelverzadigdvet,namelijkkokosolieenpalmolie.Dezevettenzijnongezond,doordatdezevetzuren hetcholesterolgehalteinhetbloedverhogenendaarmeeookhetrisicoophart-envaatziekten.Productendie dezevettenbevatten,zijnonderanderevetvlees,worst,vollezuivel,chocolade,snacks,gebak,roomboteren kokos(vet).Verzadigdisdusverkeerd.

Tenslottezijnerooknogomega3-enomega6-vetzuren.Ditzijnmeervoudigonverzadigdevetzurenmeteenzeer specialeenbelangrijkefunctie.Zezijnbijvoorbeeldnodigvoorgroeiprocessen,deopbouwvanhersenweefsel, hettegengaanvanontstekingsreacties,hetregulerenvandebloeddruk,hettegengaanvanbloedstollingenhet verlagenvanhetcholesterolgehalte.Sommigevandezevetzurenbehorentotdeessentiëlevoedingsstoffen.Dit houdtindathetlichaamdezestoffennietzelfkanmakenendusuitdevoedingmoethalen.Ditzijnlinolzuuren alfa-linoleenzuur.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Vettevis,zoalszalm,makreelenharing,bevatveelomega3-vetzuren,vandaardatomega3ookwelvisoliewordt genoemd.Vissenkunnendezestofechternietzelfmaken,maarhalenhetuitalgen.Omega6,waarvanlinolzuur debekendsteis,komtvooralveelvoorinplantaardigeoliën,zoalszonnebloem,maïsolieenmargarine.

Eiwitten

Eiwitiseenvoedingsstofeneenbouwstof.Erzijndierlijkeenplantaardigeeiwitten.Dierlijkeeiwittenzittenvooral invlees,vis,melk,kaaseneieren.Plantaardigeeiwittenzittenvooralinbrood,graanproducten,peulvruchtenen noten.

Eiwittenzijnnodig:

• voordeopbouwvancellen

• voorallerleiregelprocessenvanhetlichaam

• zehebbeneenhogeverzadigingswaarde(hogerdanvet).

Volwassenpersonenhebbengemiddeldelkedag0,83grameiwitperkilolichaamsgewichtnodig.Vooriemand van70kiloisdatdanongeveer58grameiwit.Demeestemensenkrijgenvoldoendeeiwitbinnen,ookvegetariërs ensporters.Demeestemensenetenzelfsmeereiwitdannodig.GemiddeldkrijgenvolwasseneninNederland80 grameiwitbinnen.Ouderenbijvoorbeeldkunnenondervoedrakendoordatzeteweinigeiwitviahunvoeding binnenkrijgen.Kinderenenjongerenhebbenperkilolichaamsgewichtmeereiwitnodigdanvolwassenen,omdat zenoggroeien.Enzwangerenhebbenextraeiwitnodigvoordegroeivanhetongeborenkindendeplacenta. Mensendieborstvoedinggeven,hebbenextraeiwitnodigommoedermelkaantemaken.

Deexactebehoefteaaneiwithangtafvanhetlichaamsgewicht,deleeftijdendeomstandigheden.Debehoefte kanookvanpersoontotpersoonverschillen.Deenepersoonisgespierderdandeandere.Endeenepersoon benutmeeraminozurenuiteiwitinhetetendandeander.

COPYRIGHTBOOM

Eiwittenbestaanuitketensvankleineredeeltjes,deaminozuren.Intotaalkunnenerinvoedsel22verschillende soortenaminozurenaanwezigzijn.Sommigeaminozurenkanjelichaamzelfmakenuitandereaminozuren:dat zijnniet-essentiëleaminozuren(7).Deaminozurendiejewèlmoetetenendrinken,hetenessentiëleaminozuren (9).Enerzijnnog6semi-essentiëleaminozurendiedemeestemensenwelzelfkunnenmaken,maarbijsommige aandoeningenenziektenkanhetlichaamernietgenoegvanmaken.Diemoetjedanviahetetenbinnenkrijgen.

Eiwittenzittenzowelinplantaardigealsindierlijkeproducten.Destructuurvaneiwittenindierlijkeproducten lijkthetmeestoplichaamseigeneiwitten.Daaromzijndierlijkeeiwittenhetgemakkelijksttegebruikenvoor herstelenopbouwvanhetweefsel.Destructuurvanplantaardigeeiwittenwijktmeerafvanlichaamseigen eiwitten,maarkanookgebruiktwordenvoorweefselopbouw.Degezondheidsraadadviseertveganisten(diedus geendierlijkeeiwitteneten)om30%meer(plantaardig)eiwitteeten,bijvoorkeurvanverschillendeeiwitbronnen. Dooreiwittenuitverschillendebronnentecombineren(zoalspeulvruchtenengranen),leverteenplantaardige maaltijdalleaminozurendiehetlichaamnodigheeft.

Hetalgemeneadviesisommeerplantaardigeenminderdierlijkeeiwitbronnentegebruiken.Ditiszowelvoor degezondheidalsvoordeaardebeter.Voordemeestemensenbetekentditmindervleesetenenmeer peulvruchtenenongezoutennoten.

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

Alcohol

Alcoholisschadelijkvoordegezondheid.Alcoholiseengiftigestof,ofteweleentoxischestof.Hetheeftinvloed opalleorganeninhetlichaam.Hetdrinkenvanalcoholkanleidentotongelukken,verslavingenverschillende ziekten,zoalskanker.Hetadviesvoorvolwassenenis:drinkgeenalcohol.Enalsjetochdrinkt,dannietmeerdan 1glasperdag.Voorjongerenonder18ishetadvies:drinkniet.

Alcoholisgeenessentiëlevoedingsstof,maareengenotmiddel.Tochbehoorthetooktotdeenergieleverende voedingsstoffen.Bijminderjarigenheeftalcoholgebruikeenschadelijkeffectopdehetlichaam,metnameopde ontwikkelingvandehersenen.Ookvoorvolwassenenisalcoholschadelijk.Alcoholvergrootdekansopkanker. Eneenhogealcoholconsumptiekandehersenenenleveraantasten.Tenslottekanalcoholleidentoteen verminderdevruchtbaarheidbijzowelvrouwenalsmannen.

COPYRIGHTBOOM

Waaromisalcoholzoschadelijkvoorkinderenonderde18?Datkomtomdatdehersenennogvolopinontwikkeling zijn.Debestebeschermingisgeenalcoholonderde18.NIX18heeftveelvoordelenvoorjeontwikkeling.In hoofdstuk1.1GezondeleefstijlbijdeopsommingvanBRAVOstaatbelangrijkeinformatieoveralcohol.

Alcohollevertveelenergie,namelijkzevenkilocalorieënpergram.Alcoholheefttenopzichtevankoolhydraten envettenvoorrangbijdeverbranding.Ditbetekentdathetlichaameerstdeenergieuitalcoholgebruiktendan pasdeenergieuitkoolhydratenenvetten.Deenergieuitalcoholdienietgebruiktwordt,zalwordenopgeslagen indevormvanvetweefsel.Hierdoorisalcoholeen‘dikmaker’.Daarnaastkandooralcoholdeopnameenaanmaak vaneiwittenwordenverstoord.

Alcoholzitinalcoholischedrankenenontstaatdoordegistingvansuikerhoudendestoffen,zoalsfruitofgraan.

Alcoholheefteennegatieveinvloedopsportprestaties,ophetherstelnahetsportenennatuurlijkookopje algemenegezondheid.

Denegatieveeffectenvanalcoholgebruikvoorinspanningwordenveroorzaaktdoordatalcohol:

• debloedvatenverwijdt,waardoorhetharthardermoetpompen,metalsgevolgdatanderespierentekortkomen

• eenverdovendewerkingopdehersenenheeftendaardoordemotorieknadeligbeïnvloedt

• eennadeligeinvloedheeftopdereactietijd,deoog-handcoördinatie,dealertheidenhetevenwichtvande sporter

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

• hetdepolsslagenademhalingversnelt(bijinspanninggebeurtditookal)

• hetpijngevoelvermindert,watdekansopblessuresvergroot

• eenvochtafdrijvendeffectheeft,metalsgevolguitdroging.

NIX18=Nietvoorniks

Bijveelsportenishetgebruikelijkomnaeenwedstrijdgezamenlijkeenbiertjetedrinken,dezogenoemdederde helft.Eensporterisdanenigszinsuitgedroogdenheeftvaakweiniggegeten.Ditzorgtervoordatalcoholsneller wordtopgenomen,waardoorhetvaakmeernegatieveeffectenheeftdanondernormaleomstandigheden.

Dezenegatieveeffectenvanalcoholgebruiknainspanningwordenveroorzaaktdoordatalcohol:

• voorextravochtverlieszorgtdoordevochtafdrijvendewerking,metuitdrogingalsgevolg.

• hetherstelproces,datonderandereuithetheropladenvandeglycogeenvoorraadindespierenbestaat, verhindert.

• zorgtvoorvaatverwijding,waardoorhetherstelvandeontstanespierscheurtjeswordtvertraagd.

• doordevaatverwijdingookveelverliesaanwarmteveroorzaakt,waardoorproblemenkunnenontstaanmet dewarmteregulatie.

• deafbraakvanmelkzuurverhindert,omdatdeleveralcoholvoorranggeeftbijverbranding.

Overigevoedingsstoffen

Alleoverigevoedingstoffenzorgenervoordatalleprocessengoeduitgevoerdkunnenworden.Onderdezeoverige voedingstoffenverstaanwevocht,voedingsvezels,vitamines,mineralen,sporenelementenenbioactievestoffen.

Vocht

Vochtisbelangrijkbijdeopnamevanvoedingsstoffenindedarm,hettransportvanvoedings-enafvalstoffenin hetlichaam,enhetregelenvandelichaamstemperatuur.Vochtzitinetenendrinken.Hetmeestevochtkrijgen webinnenviadrinken.WaterenkoffieentheezondersuikerstaanindeSchijfvanVijf.Ookmagereenhalfvolle melk,karnemelkenverrijktesojadrinkenzijndrankendieindeSchijfvanVijfstaan. Hetlichaamvanvrouwenbestaatgemiddeldvoor52%uitvochtendatvanmannenvoor63%.Baby’sbestaan zelfsvoor75%uitvocht.Vrouwenhebbenmindervochtinhunlichaam,omdatzeoverhetalgemeenmeervet hebbendanmannen.Hetvochtzitverdeeldoverhethelelichaam:ongeveer65%zitincellenenweefsels,derest inderuimtestussendecelleneninhetbloed.Daarnaastspeeltwatereenbelangrijkerolbijhettransportvan bouw-enafvalstoffendoorhetlichaam.Verderisvochtonmisbaarvoorhetregulerenvanonze lichaamstemperatuur.Veelmensenenooksportersonderschattenhetbelangvaneengoedevochtbalans.Toch kunnensportersdoorhetverbeterenvanhundrinkgedraghetsnelstenhetmakkelijkstwinstbehalen.

COPYRIGHTBOOM

Alsjesport,verliesjevochtdoormiddelvanzweet.Dehoeveelheidvochtdiejeverliest,isafhankelijkvaneen grootaantalfactoren.Bijvoorbeelddeomgevingstemperatuur,deduurenintensiteitvandeinspanning,de kledingdiejedraagtendeindividueleverschillen.Hetverliesvanvochtheeftdirecttotgevolgdathetlichaam zijnwarmtemindergoedkwijtkan.Eenverliesvanslechts2%vanhettotalelichaamsgewicht(1,5literbij75kg) kanalleidentotprestatieverlies.Anderhalveliterlijktveelenniethaalbaar,maarbijhevigeoflangdurigeinspanning isditzekergeenuitzondering.Symptomenvanvochtverlieszijn:afnamevandeprestatie,hoofdpijn,zwakte, dorst,duizeligheid,misselijkheid,braken,rillen,krampenwarmgevoelinhoofdennek.

Zweetbestaatnietalleenuitwater.Inzweetzijnonderanderemineralenopgelost.Debelangrijkstezijnnatrium (Na)enchloor(Cl).Beidezijnbestanddelenvankeukenzout(NaCl).Wanneeriemandveelzweettijdenslangdurige activiteiten,ishetaanvullenvanzouttijdensinspanningaanteraden.Maaromdatonzevoedingoverhetalgemeen alveelzoutbevat,ishetinnemenvanextrazoutalsjeveelzweetnietsnelnodig.Hetverliesvangrotehoeveelheden vochtkanbijvoorbeeldoptredentijdenshetlopenvaneenmarathon.

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Dorstgevoeliseenwaarschuwingomtevoorkomendathetlichaamteveelvochtverliest.Tochisditsignaalgeen goederaadgeverbijinspanning.

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

Dorsttreedtnamelijkpasopbijeenverliesvan2%vanhettotalelichaamsgewicht.Opdatmomentishetalte laatomhetprestatievermogenoppeiltehouden.Daarommoetensporterslerentedrinkenvoorzedorstkrijgen.

Voedingsvezels

Voedingsvezelsisdeverzamelnaamvooreendiversegroepkoolhydratendienietdooronzedarmenworden verteerdofopgenomen.Onsvoedselbevatnietéénenkelvezeltype,maareenmengselvanveleverschillende soortenvezels.Devezelsdiezijngebruikt,poepjeweeruit.Aldezeverschillendesoortenvezelshebben verschillendeeffecteninonslichaam.

COPYRIGHTBOOM

Voedingsvezels(vezels)zijnbelangrijkvoordegezondheid.Zedragenbijaaneengoedespijsvertering,een verzadigdgevoelnahetetenenverminderenhetrisicoophart-envaatziekten,diabetestype2en darmkanker.Voedingsvezelswordenindedarmengefermenteerdenlevereneenbeetjeenergie,gemiddeld2 kcalpergram.Hetzijngeenvoedingsstoffen,maarzijnwelbelangrijkvoordedarmcellendusbelangrijkestoffen vooreengezondemaaltijd.Ditkomtdoordatvoedingsvezelsdevolgendebelangrijkeeigenschappenhebben:

• Indemondstimulerenzehetkauwprocesendaarmeedeaanmaakvanspeeksel.Daarbijgaanzeplakvorming tegendoordeschurendewerkingopdetanden.

• Indemaagremmenzedemaaglediging,waardoorereerdereenverzadigdgevoelontstaatenerdusminder behoefteisomteeten.

• Indedunnedarmvertragenzededarmpassage.Hierdoorverlooptdeabsorptievanonderanderekoolhydraten geleidelijker,waardoordebloedsuikerspiegelminderpiekenvertoont.Daarbijbindenvezelsgalzurenen vetzuren,zodatdezeafgevoerdkunnenworden.

• Indedikkedarmbevorderenzedeuitscheidingvanafvalstoffendoorhetvergrotenenverzachtenvande ontlasting.Hetuitscheidenvanafvalstoffen(poepen)verloopthierdoorbeter.

• Volwassenvrouwenwordtgeadviseerdminimaal25gramvezelsperdagteeten,volwassenmannenminimaal 30gramperdag.

Plantaardigeproductenbevattenveelvoedingsvezels.Debelangrijkstebronnenzijnvolkorengraanproducten, aardappelen,groente,fruit,notenenpeulvruchten.

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Vitamines

Vitamineszijnvoedingsstoffendieinkleinehoeveelhedenvoorkomeninonsetenendrinken.Wehebbenvitamines nodigomgezondteblijvenenvooreennormalegroeienontwikkeling.Vitaminesleverengeenenergie.

Jekuntdemeestevitaminesnietzelfmaken.Hierdoorbehorenzetotdeessentiëlevoedingsstoffen.InNederland

komenvitaminetekortenbijnanietvoor.Welhebbeneenbeperktaantalgroepenmensenextravitaminesnodig. VerschillendegroepenwordtaangeradenomeenvitamineDsupplementtenemen:jongekinderen(0t/m3), vrouwenvan50jaarenouder,iedereenvan70jaarenouder,mensenmeteendonkerehuidskleur,zwangeren enmensendieweinigbuitenkomenofhunhuidbedekken.Iemanddiezwangerwilwordenentot10weken zwangerschapwordteenfoliumzuursupplementgeadviseerd.VeganistenwordtaangeradeneenvitamineB12 supplementtenemen.VitamineB12zitnamelijkalleenindierlijkeproducten.

Bijeentekortaanvitamineskunnenopbouw-enafbraakprocessennietofonvolledigplaatsvinden.Een vitaminetekortkanheellangonopgemerktblijven,totdatereenziekteontstaatofereenverhoogdebehoefteis doorbijvoorbeeldmeerlichaamsbewegingofeenzwangerschap.

Oorzakenvaneentekortkunnenzijn:

• Ouderendieteweinigeten

• Eeneenzijdigvoedingspatroon(onderanderebijalcoholisten)

• Eenextreemafvaldieet

Voordezegroepenishetvooralbelangrijkomhunleefstijlteverbetereneneetpatroonaantepassen.

Eenteveelaanvitamineskanookschadelijkzijnvoordegezondheid.

Eenoverzichtvanallevitamines,hunfunctieendevoornaamstebronzijnopdeBSM-methodesiteBoomdigitaal tevinden.

Mineralenenspoorelementen

COPYRIGHTBOOM

Mineralenzijnvoedingsstoffendieinkleinehoeveelhedenvoorkomeninonsetenendrinken.Wehebbenmineralen nodigvooreennormalegroeienontwikkeling,eneengoedegezondheid.Mineralenleverengeenenergie.Mineralen diejelichaammaarweinignodigheeft,hetenspoorelementen InNederlandkomenmineralentekortenbijna nietvoor.Eenteveelaanbepaaldemineralenkanschadelijkzijnvoordegezondheid.DegemiddeldeNederlander krijgtteveelnatriumbinnenviazout.AlsjegezondengevarieerdeetvolgensdeSchijfvanVijf,krijgjevoldoende mineralenenspoorelementenbinnen.

Bepaaldegroepenmoetenwelextralettenofzevoldoendemineralenbinnenkrijgen.Jongerenenzwangeren hebbenextraijzernodig.Vegetariërsenveganistenhebbennietmeermineralennodigdanmensendievleesen anderedierlijkeproducteneten.Welishetbijeenvegetarischofveganistischvoedingspatroonbelangrijkomte kiezenvoorproductendievoldoendemineralen(bijvoorbeeldijzer,calciumenjodium)bevatten.

Erisvoorveelmensengeengoederedenomextramineralentegebruiken.Hetlevertgeenextra gezondheidsvoordeelopenkanzelfsschadelijkzijn.Ookmineralenenspoorelementenzitteninverschillende groepenvoedingsmiddelen.

Eenoverzichtvanallemineralenenspoorelementen,hunfunctieendevoornaamstebronzijnopde BSM-methodesiteBoomdigitaaltevinden.

Bioactievestoffen

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Allestoffendieeenbepaaldebiologischeoffysiologischeactiviteitoffunctiehebben,kunnenbioactievestoffen wordengenoemd.Hetgaatmeestalomstoffeninvoedingsmiddelenofsupplementendieeen gezondheidsbevorderendeffecthebben,maarwaarvoorgeenbehoefteisvastgesteld.Dezebioactievestoffen komenvannaturevoorinproductenofwordenkunstmatigtoegevoegd.

1 Bewegenengezondheid

Eenbelangrijkegroepbioactievestoffenzijndestoffendievannatureinplantenvoorkomen.Jelichaamkanin principezonderdezestoffen.Voorbeeldenvanditsoortstoffenzijnbètacaroteenenantioxidanten.Groenteen fruitbevattenvannaturebioactievestoffen.Tegenwoordigwordendezestoffenookaananderevoedingsmiddelen toegevoegd,zoalsaandiversesappen.Voorbeeldenvanbioactievestoffenzijn:flavonoïden,cafeïne,carotenoïden (wordenalskleurstoffentoegevoegdaanvoedingsproducten(hetE-nummeropeenetiket)).

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Energie

Etenendrinkenleverenenergiediehetlichaamnodigheeftomtekunnenfunctioneren.Dehoeveelheidenergie wordtuitgedruktinkilocalorieënofkilojoules.1kilocalorie=4,2kilojoules.Meestalzeggenwedancalorieën. Hoeveelcalorieënhetlichaamnodigheeft,verschiltvoormannenenvrouwen,perleeftijdenofersprakeisvan eenactieveofinactieveleefstijl.Debestegraadmeterofiemandvoldoendecalorieënbinnenkrijgtisdeweegschaal: jeenergieisinbalansalsjeovereenlangereperiodeophetzelfdegewichtblijft.Voorjongerenindegroeigeldt dathetnormaalisdatjegewichttoeneemt.

Deenergiediejeinrustverbruiktnoemenwederuststofwisseling3(RSW).Deenergiewordtdangebruiktvoorde vitalelichaamsfuncties.Hetzorgtervoordatonshartpompt,datonzeorganenwerken,datonze lichaamstemperatuuroppeilblijftendatonzehersenenalleprocesseninonslichaamblijvenaansturen.De tweedecomponentvanhetenergieverbruikishetPhysicalActivityLevel,dePAL-waarde.Hiermeewordtde energiebedoelddienodigisvoorhetniveauvanjelichamelijkeactiviteit.Dielichamelijkeactiviteitwordtniet alleenverkregendoorsportieveactiviteiten,maarjuistdooralledagelijksebezigheden.Omjetotaleenergieverbruik perdagteberekenen,moetjedePAL-waardevermenigvuldigenmetderuststofwisseling.

DePAL-waardevanpersonenmeteenlichtactieveleefstijlis1.4.VoormensendiematigactiefzijnisdePAL-waarde 1,6.VooractievemensenisdePAL-waarde1,8envoorzeeractievelingenisdat2,0.

Deenergiebehoefte

Kortgezegdzietdeenergiebehoefteerzouit:

Energiebehoefteperdag=ruststofwisseling(RSW)xlichaamsbeweging(PAL)

Dehoeveelheidenergiedieiemandnodigheeftomhetlichaamtelatenfunctionerenentekunnenbewegen, noemenwedeenergiebehoefte Deenergiebehoefteisafhankelijkvangeslacht,lengte,leeftijd,gewicht,hoeveel iemandbeweegtendezwaartevandeinspanning.Metdezegegevenskandegemiddeldeenergiebehoefteworden geschat.Eenindicatievandeenergiebehoeftenaargeslacht,leeftijdenactiviteitenpatroonstaatindeonderstaande tabel.Dezeenergiebehoeftenzijngemiddeldenengeldenvoorvolwassenenmeteengezondenstabielgewicht. Dedaadwerkelijkeenergiebehoefteverschiltsterkperpersoon.Voorjongerengeldteenstabielgewichtniet, omdatzeindegroeizijn.

Jeenergiebehoefteisdusonderandereafhankelijkvanjegeslachtenhoeactiefjebent.

• Jebentlichtlichamelijkactiefalsjebijvoorbeeld(8uur)zittendwerkdoetwaarjenietofnauwelijks lichamelijkeactiefnaartoereistenvoorallichthuishoudelijkeofrecreatieveactiviteitenuitvoert.

• Jebentmatigactiefalsjemetzittendwerkverdereenlichttotmatigactiviteitenpatroonhebt.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

• Jehebteenactievetotzeeractieveleefstijlalsjebijvoorbeeldveelsportofeenlichamelijkactiefberoep hebtzoalseenverpleegkundigeofbouwvakker.

3 Inliteratuurwordtderuststofwisselingookwel basaalstofwisseling genoemd.

Hoeveelcalorieën(kcal)hebjedagelijksnodig?

Meisjes/vrouwen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

HetVoedingscentrumheefthetadviesuitdeSchijfvanVijfvoorverschillendecategorieënvertaaldindagelijkse energiebehoefte.HetVoedingscentrumgaatindeaanbevolenhoeveelhedenuitvandeSchijfvanVijfuitvanhet laagsteactiviteitenniveau:voorjongerenisditdematigactieveleefstijl.

Zoligtdeenergiebehoeftevooreenjongenvanzeventienjaarmeteenmatigactieveleefstijlop3000kcalenvoor eenmeisjevan17jaarmeteenmatigactieveleefstijlop2300kcal.Indezelfdeleeftijdmaarmeteenactieveleefstijl isdeenergiebehoeftevoorzoweljongensalsmeisjes300kcalmeer(jongens17jaar3300kcal,meisjes2600kcal).

OpdeBSM-websiteBoomdigitaalstaateenopdrachtomjeeigenenergiebehoefteteberekenen.Bedenkdatdit éénvandemethodesisenslechtseenschatting.Erkunnenveelindividueleverschillenzijn,zoalsgenetische aanlegengetraindheid.Dusweesvoorzichtigmetconclusies.Raadpleegeendiëtistalsjemeerwiltweten.Pas ookopvoorgoedbedoelde,maarvaakcommerciëleadviezenvaninfluencersopsocialmedia.Deadviezenvan hetVoedingscentrumendeGezondheidsraadgebruikenwijinditboekalsleidraad.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Dehoeveelheidinnamevanenergietegenoverdehoeveelheidverbruikteenergienoemenwedeenergiebalans Wanneerdebalansinevenwichtis,blijfthetlichaamsgewichtstabiel.Bijeenpositievedisbalansissprakevan gewichtstoenameenbijeennegatievedisbalansissprakevangewichtsafname.Voorjongerenishetbelangrijk tebeseffendatzeindegroeizijnendathetnormaalisomingewichttoetenemen.Deenergiebalanskanopvier manierenbeïnvloedworden.Deenergie-innamekannamelijkverhoogdofverlaagdwordenenhetenergieverbruik kanverhoogdofverlaagdworden.

Referentie-inname

Dereferentie-innameiseenwettelijkvastgelegderichtwaardeopetiketten,bedoeldalsrichtlijnvooreen gebalanceerdvoedingspatroon.Dereferentie-innamegeeftaanhoeveelenergie,voedingsstoffen,vitaminesen mineraleneengemiddeldevolwasseneperdagnodigheeftofwatmaximaalpastbinneneengezond voedingspatroon.

Vooropverpakkingenstaatvaakeenicoondatlaatzienhoeveelprocentvandereferentie-innamevoorenergie, vet,verzadigdvet,suikersenzoutinhetproductzitten.Heticoonlaatzienhoeveel1portiebijdraagtaande referentie-inname.Hetisvooralinformerendbedoeldenisgeenleidraadvanhoeveeljezoumoeteneten,volgens deaanbevolenhoeveelhedenvoedingsstoffenvandeGezondheidsraad.

Determreferentie-innameheeftdeaanduidingGDA(GuidelineDailyAmount)ofDagelijkseVoedingsrichtlijn vervangen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Ookvoorvitaminesenmineralenzijndagelijksereferentie-innamesvastgelegd.Datstaatbekendalsdeaanbevolen dagelijksehoeveelheid.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Devolgendedagelijksereferentie-innameszijnvastgelegdvoorvolwassenen.

• Energie:8400kJ/2000kcal

• Totalevetten:70gram

• Verzadigdevetzuren:20gram

• Koolhydraten:260gram

• Suikers:90gram(ditzijnookvannatureaanwezigesuikersinbijvoorbeeldfruit,groente,zuivel)

• Eiwitten:50gram

• Zout:6gram

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Ookvoorvitaminesenmineralenzijndagelijksereferentie-innamesvastgelegd.Bijhetbepalenvande referentie-innameswordtuitgegaanvaneengemiddeldvolwassenpersoon.Erwordtgeenrekeninggehouden metleeftijd,geslachtofhoeactiefiemandinhetdagelijkslevenis.Zokaniemanddieveelsportmeerenergie nodighebbendandereferentie-inname.

Overgewichtenafvallen

VrijweldagelijksstaanerberichtenindemediametdeboodschapdatweinNederlandhardopwegzijnomte dikteworden.Overgewichtkanenormegevolgenhebbenvoorzoweldegeestelijkealsdelichamelijkegezondheid. Denkbijvoorbeeldaanhart-envaatziekten,diabetestype2,eennegatiefzelfbeeldofdepressiviteit.Dezegevolgen hebbenweereffectophetgebruikvandegezondheidszorgenopdearbeidsproductiviteit.In2023had50%van deNederlandersvan18jaarenouderovergewicht,waarvan15%ernstigovergewicht(obesitas).Overgewicht komtvakervoorbijmannendanbijvrouwen.Bijernstigovergewichtisdatandersom:meervrouwenhebben obesitasdanmannen.VandevolwassenNederlandershebbende50-64jarigenhetvaakstovergewichtenobesitas. Vandekinderenvan4totenmet17jaaroudheeftzo'n13%overgewicht,vanwie4%ernstig.(bron): https://www.loketgezondleven.nl/gezondheidsthema/overgewicht. Mensenmetovergewichtlopenmeerrisicoopgezondheidsproblemen,zoalsdiabetestype2(suikerziekte),hoge bloeddruk,hart-envaatziekten,galstenen,verminderdeslaapkwaliteitenslaapapneu,rug-engewrichtsklachten enbepaaldesoortenkanker.

DedefinitievanovergewichtwordtoverhetalgemeengebaseerdopdeBodyMassIndex(BMI)endebuikomvang. DeBMIgeeftdeverhoudingweertussenjegewichtendelengtevanjelichaam.OpdeBSM-methodesiteBoom digitaalwordendezemethodesverderuitgelegdenjegaatzeooktoepassenomjeeigenlichamelijkefitheidvast testellen.Inparagraaf1.6‘Metenvanfitheid’wordthierdieperomingegaan.

Afvallen

Wanneerersprakeisvanovergewicht,ishetverstandigomgewichtteverliezen.Datlijktvolgensdeprincipes vandeenergiebalansmakkelijk.Maarindepraktijkblijkthetnietaltijdmeetevallen.Ditheeftverschillende oorzaken.Voorjongerenishetadviesomaltijdonderbegeleidingaftevallen.Jekunteenafspraakmakenmet dehuisartsofdiëtist.Zijkijkendanwatjehetbestekuntdoeninjouwsituatie.

Wanneerjeverstandigwiltafvallen,zuljemeerenergiemoetengaanverbruikendanjeinneemt.Ditkandoorhet volgenvaneendieet.Daarnaastishetergbelangrijkomookhetenergieverbruikteverhogendoormeerte bewegen.Endaargaathetbijveelmensenmis:hetafvallenschietteverdoor,metmogelijkzowelfysiekals mentaalgrotegevolgen.Ofmenvervaltweerinoudegewoonten.Alsmensenalleeneenenergiebeperkenddieet volgen,kanhetlichaamdaarnaverloopvantijdopreagerendoorderuststofwisselingteverlagen.Zoalseerder beschrevenisderuststofwisselingvooreengrootdeelbepalendvoorhettotaleenergieverbruik.Wanneerde ruststofwisselingomlaaggaat,zuljesteedsmindermoetengaanetenomafteblijvenvallen.Eenslankerlichaam heeftminderenergienodigomhetlichaamwarmtehoudenentebewegen.Wanneerjenaasteendieetbeweegt, werkjeaanspierbehoudofspieropbouwengaatderuststofwisselingomhoog,waardoorjemeerenergieverbruikt.

Dieet

Eendieetiseenvoedingspatroondatombepaalderedenenafwijktvaneengewoonvoedingspatroon.Hethoudt meerindaneendieetomgewichtverliezen.Hetgaatomeenvoedingspatroondatafwijktvangewonevoeding vanwegeandereredenen.Datkanmedischzijn,vanwegeeenallergie(bijvoorbeeldeenglutenallergie)of(top)sport. Indemediawordtmetdieetmeestaleenenergiebeperktdieetbedoeld,ofweleenafvaldieet.Hetdoelvaneen afvaldieetisgewichtsverlies.HetVoedingscentrumadviseertgewichtteverliezendooreengezondenvolwaardig voedingspatroonincombinatiemetvoldoendebeweging.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Deinhoudvaneengoeddieetisvooriedereenanders.Mensenhebbenverschillendevoorkeuren,wensenen gewoontes.Minderetenishetbelangrijkstebijafvallen.Maareendieetvoorvolwassenenmagnooituitminder dan1200kcalbestaan.Bijeennoglagereenergie-innameontstaanergezondheidsrisico’s,doordathetlichaam nietmeerdeaanbevolenhoeveelhedenvitaminesenmineralenkrijgt.Daarnaastzalookderuststofwisseling dalen.Voorjongerenishetadviesomaltijdonderbegeleidingvaneenprofessionalaftevallen.Hetisnietverstandig alsjongerenopeigenhoutjeeenafvaldieetgaanvolgen.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Sportenvoeding

Invoorgaandeparagrafenisbesprokenwaareengezondebasisvoedingaanmoetvoldoenenwatderedenen hiervoorzijn.Daarnaastisuitgelegdhoehetenergieverbruikberekendkanworden.Inditonderdeelwordt behandeldhoejedezeprincipesverdertoekuntpassenbijsporters.Wantalseensporteroptimaalwilpresteren tijdenshetsporten,bijvoorbeeldomeenmaximaleprestatieneertezetten,daniseengezondeengevarieerde voedingdebasis.Veelsportersentrainersonderschattennogsteedshetbelangvanvoedingvoorprestaties.

Voorwelkesporterszijndevoedingsadviezenbedoeld?

• Derecreatievesporterisiemanddietottweekeerindeweekregelmatigtraint,vanééntottweeuurperkeer.

• Defanatiekesporterisiemanddiemeerdandriekeerperweektraint,vanééntottweeuurperkeer.

• Detopsporterof(betaalde)profsporterisiemanddie,afhankelijkvanzijntakvansport,iederedagmetdie takvansportdrietotzesuurbezigis.

Voorrecreatieveenfanatiekesportersgeldengeenaanvullendeeisennaastdebasisvoeding.Dezesporterskunnen hunprestatiesverbeterendoorrekeningtehoudenmetdehoeveelhedenendeproductendiezeopbepaalde tijdstippeneten.Topsporters,profsporters,offanatiekesportersdieuitzijnopdemaximaalhaalbaresportprestatie, radenweaanomsamenmeteen(sport)diëtistnaarhetvoedingspatroontekijken.

Voedingrondominspanning

Alshetlichaamoptimaalinconditiegehoudenwilworden,ishetbelangrijkomdeenergiedietijdenshetsporten verbruiktwordt,weeraantevullen.Deintensiteitendeduurvandeinspanningbepalenonderanderehet energieverbruik.Hetisechterbelangrijkomnietalleentelettenopdehoeveelheid,dusdecalorieën,maarook tekijkennaarhettijdstipvanetenendesamenstellingvandevoeding.

Etenvoorinspanning

Hetisbelangrijkomaanhetbeginvaneentrainingofwedstrijdovervoldoendeenergietekunnenbeschikken. Tegelijkertijdishetnietprettigommeteenvollemaagtesporten.Hetmomentvanetenmoetdaaromaangepast wordenaanhettijdstipvandetrainingofdewedstrijd.Veelsportersvindenhetlastigomdetrainingendemaaltijd dangoedinteplannen.Eenadviesisomdemaaltijdtesplitsen:eendeelvandemaaltijdvoordetrainingeneen deelnadetraining.Tweebelangrijkeregelswaarjeiniedergevalrekeningmeemoethoudenzijn:

• Neemgeenvolledigemaaltijdtottweeuurvoordeinspanning.Wanneerjevoordetrainingeenvolledige maaltijdneemt,zaldezejemaagnogniethebbenverlatenendatvoeltnietprettig.Neemeentussendoortje, zoalseenbanaan,eenvolkorenboterhammet30+kaasofeenschaaltjehalfvolleyoghurtmetmuesli.

• Zorgervoordatjenietmeteenlegemaagaandeinspanningbegint.Jehebtmeestaleenvoorraadvaneen uuraanglycogeeninjelever.Alsjeeensportprestatiewiltleveren,moetjedusaleerderhebbengegeten.Als jekortvoorinspanninggaateten,danzithetnoginjemaagenishetnognietverteerdomenergieteleveren tijdensdeinspanning.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Etentijdensinspanning

Recreatievesporterssportenvaaknietlangerdaneenuur,dusishetnietnodigietstijdenshetsportenteeten. Voorfanatiekesportersdielangersportendan1tot1,5uurishetvanbelangtijdenshetsportenkoolhydraten aantevullen.Vanwegedeverteringzijnvooralkoolhydraathoudendeproductenaanbevolen.Sporterseten regelmatigbananen,maarjekuntookietsandersuitdeSchijfvanVijfeten,zoalseenvolkorenboterhammet 100%notenpastaofeenandersoortfruit,zoalseenappel.Erzijnookspeciaalontwikkeldesportdranken,-repen of-gelsverkrijgbaar.

Etennainspanning

Naeeninspanningisdeglycogeenvoorraaduitgeputenmoetdezevoorraadweerwordenaangevuld.Datkan metvoedingsmiddelenuitdeSchijfvanVijfenmetmaaltijdendiegebaseerdzijnopdeSchijfvanVijf.Producten metveelkoolhydratenzijnvolkorenbrood,volkorenpasta,zilvervliesrijstenaardappelen.Afhankelijkvanhoeveel deglycogeenvoorraadisuitgeput,kandezebinnenenkeleurentoteendagnadeinspanningweeraangevuld zijn.Jekuntbijvoorbeeldeenschaaltjekwark(150ml;12,6gr.eiwit)eten,metversfruiteneventueelmetmuesli voormeerkoolhydraten.

Drinkenvoorinspanning

Omoptimaaltepresteren,ishetergbelangrijkomdevochtbalansoppeiltehouden.Daarkanvoordeinspanning almeebegonnenworden.Dehoeveelheiddiegedronkenmoetworden,hangtafvanpersoonlijkefactorenende televereninspanning.Alsje2tot3uurvoorhetsporteneengoedemaaltijdeet,drinkdanookeenhalveliter(500 ml).Vlakvoordeinspanningkunjedannogwatdrinken.Probeeruithoeveeljekuntdrinkenzonderlasttehebben vanklotsendvochtinjemaag.

Drinkentijdensinspanning

Wanneereensporterlangerdanéénuurbezigisofveelvochtverliest,ishetverstandigomtijdensdeinspanning teblijvendrinken.Hierbijgeldtweer:eenkwestievanuitproberenofjewatmeerdrinktofkleineslokjes.Soms isalleenwaterdrinkennietvoldoende,bijvoorbeeldbijinspanningtijdenshogetemperaturen,extreemveel zwetenofinspanningenlangerdan2uur.Danishetvanbelangomnaastwaterookmineralenzoalsnatriumaan tevullen.Hiervoorkunnensportdrankenof-gelsuitkomstbieden.Dezedrankenleverennaastmineralenook koolhydraten,diekunnenbijdragenaaneenbetereprestatie.

Drinkennainspanning

Nainspanningmoethetvochtgehalteweeroppeilwordengebracht.Dehoeveelheiddiegedronkenmoetworden, hangtafvanpersoonlijkefactorenendegeleverdeinspanning.Eengoedegraadmetervoordevochtbalansisde kleurvanjeurine.Wanneerdeurinelichtgeelis,danisdevochtbalansinorde.Kandesportereenuurnahet sportennognietplassenofisdeurinedonkergeel,daniserteweiniggedronken.Hetvochtverlieskanookgemeten wordendoorjegewichtvoorennainspanningtemeten(kg).Benje1,5kglichter,danhebjeongeveer1,5liter vochtverloren.Diekunjenajetraininggewoonaanvullenmetwater.

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

Watdrinkje?

Wateriseengoededorstlesser.Tijdenseentrainingdie1uurduurt,voldoetwaterprima.Vooreengoede sportprestatiehebbendemeestesportersdaaromgeensportdranken,-repenof-gelsnodig.Jekuntvoldoende vochtenenergieuitgewonevoedinghalen.Sportvoedingsproductengevenalleenmaarextracalorieën,dieje nietnodighebt.Sportdrankenkunnensomswelhandigzijnvoorintensieveduursportersomsnelvochtenenergie binnentekrijgentijdenslangdurigetrainingenofwedstrijddagen.Intensiefwilzeggen:jesportlangerdaneen uurengaatergzweten.Alsjelichaameentekortheeftaanvocht,heeftditnegatievegevolgenvoorjesportprestatie. Tijdenseenlange,intensievetrainingofwedstrijdkunjeveelvochtverliezendoorzweten.Bijgroteinspanning enbijhogeretemperaturenkanditoplopentot1tot2literperuur.Albij2%gewichtsverliesviazweten,merkje datjeprestatieachteruitgaat.Voldoendedrinkenisvoor,tijdensennahetsportendusheelbelangrijk.Wanneer jedejuistesportdrankkiest,levertdezedeoptimalehoeveelheidkoolhydratenenvocht.Zo’ndrankcompenseert hetverliesaanmineralen,veroorzaaktmindersnelmaag-endarmklachtenensmaaktgoed.

Sportdrankenkunnendushelpendeprestatiesoppeiltehoudenofhetherstelnaaflooptebevorderen.Alle sportdrankenbestaanuitwater,koolhydratenenmineralenzoalsnatrium,kalium,magnesiumenchloor.De gebruiktekoolhydrateninsportdrankzijnnormaalgesproken:glucose,fructoseenmaltodextrine.Sportdranken kunnenverschillenindehoeveelheid,ensoorten,koolhydratenenmineralen.Eengoedesportdrankbevatper 100ml4-8gkoolhydratenen23-69mgnatrium.4

Erzijnverschillendesportdrankenopdemarkt.Deverschillenzittenmetnameinhetkoolhydraatgehalteen andereopgelostedeeltjesdieeendrankjebevat.Dezehoeveelheidopgelostedeeltjesbepaaltdeosmolariteit vaneendrankje.Dezeosmolariteitbepaaltweerhoesneleendrankjeopgenomenkanworden.Erzijndriegroepen teonderscheiden:

1. hypotonesportdranken:bevat0-40gramkoolhydratenperliter.Dezedrankenhebbeneenlagereconcentratie koolhydratendaninhetbloed.Hierdoorpasseerthetdemaagsnel.Waterisdaarvaneengoedvoorbeeld.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

4 Bron:AIS.AustralianInstituteofSportpositionstatementsupplementsandsportsfoodsinhighperformancesport.Belconnen,Australia:AustralianInstituteofSport; 2021March2021.

2. isotonesportdranken:bevatten40-80gramkoolhydratenperliter.Isotoonbetekent:metdezelfdeconcentratie stofjesalsinhetbloed.Doordatdezeconcentratiegelijkis,isdeuitwisselingvanvochtmakkelijkerenkunnen koolhydratensnelwordenopgenomen.Isotonedorstlesserszijngeschiktvoorhetaanvullenvande koolhydratenvoorentijdensinspanning.Dusookoptimaalbijeentrainingofwedstrijdvan1tot1,5uur.

3. hypertonesportdranken:bevatten80-200gramkoolhydratenperliter.Hypertonedrankenbevattenveel koolhydraten.Ditmaaktdeconcentratieopgelostestofjeserghoog.Dekoolhydratenwordendaardoorniet snelopgenomeninhetbloedenblijvenduslangerindemaag.Ditkanbijgebruikvooroftijdensinspanning onaangenameklachtenveroorzaken,zoalseenklotsendebuikofkrampen.Hypertonesportdrankenzijnhet besttegebruikennainspanningvoorhetaanvullenvankoolhydraten.

Ophetetiketvansportdrankenstaatofheteenhypo-,iso-ofhypertonedrankis.Omdaterinmiddelszoveel verschillendemerkenzijn,latenwedevoorbeeldenachterwege.Kijkdusophetetiket.

Energiedrankeensportdrank?

COPYRIGHTBOOM

EnergiedrankenzoalsRedBullbevatteneenhogeconcentratiekoolhydratenenvallendaarmeeindecategorie hypertonedrank,diejebeterniettijdensinspanningkuntgebruiken.Hoeweleenenergiedrankveeldeeltjesheeft, netalseenhersteldrank,iseenenergiedranknietzogeschiktalshersteldrank.Energiedrankenbevatteneenhoge concentratiecafeïne.Ditheefteenopwekkendeffect.Bijeentehogeinnamevancafeïneneemtdekansop negatievebijwerkingentoe,zoalstrillen,hoofdpijn,slaapproblemeneneenverhoogdehartslag.Volgensde EuropeseAutoriteitvoorvoedselveiligheid(EFSA)5 wordengeennegatievegezondheidseffectenverwachtbijeen innametot200mgcafeïneinéénkeer(perdoseringofportie).

Maag-endarmklachten

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Veelsporterskennenhetvervelendegevoelwel:maag-endarmklachtentijdensinspanning.Hetiseen verzameltermvooruiteenlopendeklachten,zoalsmisselijkheid,buikpijn,maagpijn,eenopgeblazengevoel, krampeninhetdarmstelsel,diarree,obstipatieenstekenindezij.Ongeveer30tot50%vandesportersheefthier weleensofregelmatiglastvan.Voedingendrinkenkunnenhierdeoorzaakvanzijn.

5 Bron:EFSA(2015.Wetenschappelijkadviesoverdeveiligheidvancafeïne.https://www.efsa.europa.eu/nl/topics/topic/caffeine?etrans=nl

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

Omdekansopmaag-endarmklachtentebeperken,zijnditdevolgendeadviezen:

• Laatstemaaltijd2uurvoordeinspanningnuttigen.

• Inde2uurvoorafgaandaandeinspanningalleenwatkleinseten.

• Drinkvoldoendewater.Zorgvooreengoedevochtbalans.

• Wanneereeninspanninglangerdan1uurduurt,vochtaanvullenindevormvanwaterofisotoneofhypotone dorstlessersmet200mlperkeer.

• Wanneerdeinspanninglangerdan1uurduurt,kunjeinplaatsvaneenisotonesportdrankookvastvoedsel nemen,wanneerdatgoedteverdragenis.(22)

Voedingvoortopsporters

Zoalseerderbeschrevenis,zijnervoorrecreatievesportersenwedstrijdsportersgeenextraeisenaande basisvoeding.Topsportershebbenmededoorhetgroteenergieverbruikweleenspeciaalvoedingsadviesnodig. EenquotevanProfessorRonMaughan.Hijzegt:"Jekuntnogzoveelaanleghebbenenkeihardtrainen,alsjeniet goedeetkunjegeentopprestatieleveren."(bron): https://www.wur.nl/nl/show-longread/wat-is-goede-voeding-voor-topsporters.htm

VoedingspecialistenvandeUniversiteitvanWageningenzeggenovervoedingvoortopsport:Defunderingisde basisvoeding,deSchijfvanVijf.Jemoetsowiesogezondengevarieerdetenomtekunnentrainenenpresteren. Daarnaastkijkenwenaarvoedingdiesportprestatieskanverbeteren.Wateetjebijvoorbeeldrondomoftijdens eenwedstrijd,tijdenstraining,zodatjenogbeterkantrainenensnellerherstelt.Alslaatste,detopvandepiramide, onderzoekenweheteffectvanprestatieverhogendevoedingssupplementen.Erzijnbepaaldestoffendiesporters ineenrelatiefhogedosisopeenspecifiekmomentnodighebben,datgaatnietmetgewonevoeding.

Topsporterswordtaangeradenomsamenmeteen(sport)diëtistnaarhetvoedingspatroontekijken.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Nauwelijksaandachtvooreetstoornisintopsport

EenvanNederlandsgrootstetopsportersLeontienvanMoorseliswaarschijnlijkookdebekendsteanorexiapatiënt. DewielrensterwontweemaaldeTourdeFrance(1991,1992)enhetwereldkampioenschap(1991,Stuttgart), maarindieperiodedaarnaopenbaardezichdeeetstoornisbijVanMoorsel. “Volgens mij had ik geen stoornis gekregen als ik geen topsportster was geweest”,zegtdein2004gestopte wielrenster. “Ik wilde namelijk ergens de beste in zijn en dacht dat anorexia-mager daarbij hoorde.”VanMoorsel overwondeziekteenvervolgdeopverantwoordewijzehaarloopbaan.ZewerddiversemalenOlympischkampioen. “De overwinning op mijn eetstoornis anorexia betekent méér voor me dan mijn wereldtitel en de winst in de Tour”, zegtVanMoorsel.(23)

Voedingssupplementen

Suppletiebetekentletterlijkaanvulling,voedingssuppletieisduseenaanvullingopdedagelijksevoeding. Tegenwoordigisvoedingssuppletiebigbusiness.Iserergenseenonderzoekgedaannaarheteffectvaneen bepaaldingrediënt,ookalwasermaareengeringpositiefresultaat,danwordenerrazendsnelproducten ontwikkelddieditnieuwerevolutionaireingrediëntbevatten.Ruimeenkwartvandesportersgebruikt voedingssupplementenenmetnameindesportscholen.

DeNederlandsevoedsel-enwarenautoriteitwaarschuwt:gebruiktuvoedingssupplementenof kruidensupplementen?Letopderisico’s.Insupplementenkunnengevaarlijkeingrediëntenzitten.Ookkunnen zeschadelijkzijnalsuzecombineertmetmedicijnen.Enukuntgezondheidsklachtenkrijgenalsuteveelvan eenbepaaldestofbinnenkrijgt.Gebruikalleeneensupplementalsuzekerweetdathetveiligis.

Webesprekendebekendsteenmeestgebruiktevormenvansuppletieindesport:cafeïne,creatineen eiwitpreparaten.

Cafeïne

Cafeïneiseenstofdieeenpositiefeffectopdesportprestatieskanhebben.Cafeïnekaninkleinehoeveelheden jealertheidenconcentratieverhogenenjesportprestatiesverbeteren.Bij75mgofmeerkanhetjealertheiden concentratieverhogen.Ookkancafeïnebijsportenjeprestatieenuithoudingsvermogenverbeteren,endezwaarte vandeinspanningvoorjegevoelverlagen.Teveelcafeïnekannegatieveeffectenhebben,zoalsrusteloosheid, angstgevoelens,slaapproblemenofhoofdpijn.Deeffectenvancafeïneverschillenperpersoon.Voorjongerenis hetadviescafeïnetebeperkentot1-2kopjesperdag.

Creatine

COPYRIGHTBOOM

Creatineiseenlichaamseigenstofdiewordtgeproduceerddoordeleverendenieren.Daarnaastkrijgenwe creatineookbinnenviavoeding,vooralviavlees.Creatinevoorzietspierenbijinspanningdeeerste6tot8seconden vanenergie.Inhetstukovertrainingsleerinparagraaf1.7‘Verbeterenvanfitheid’wordtaangegevendatditeen belangrijkeenergiebronisvoorkorte,intensieveinspanningen,zoalssprints.Creatineisalssupplementbeschikbaar alscreatinemonohydraat.Ditsupplementkansportershelpenombetertepresterentijdenskortdurendeintensieve inspanningen,zoalsgewichtheffenofsprintjeskortopelkaar.

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Eenveelvoorkomendebijwerkingvanhetgebruikvaneencreatinemonohydraat-supplementiseentoenamein gewicht.Ditkomtdoordatdehoeveelheidvochtinhetlichaamtoeneemt.Hetgebruikvandesupplementenis nietschadelijk,welkanhetinsommigegevallenmaag-ofdarmklachtengeven.

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

Eiwitpreparaten

Eiwitzitvooralinvis,peulvruchten,vlees,ei,zuivelennoten.Eeneiwitshakeisnietnoodzakelijkalsjesport,maar kanafhankelijkvanjedoeleneenpraktischemanierzijnomsnelengemakkelijkextraeiwitbinnentekrijgen.Als jegezondengevarieerdeet,krijgjemeestalallenodigeeiwittenalbinnen.Ookfanatiekekrachtsporterskrijgen meteencombinatievanwatextrakwarkofyoghurt,eenbekermelk,watkipfilet,visoftofu,eneenextraportie notenofbonenvoldoendeeiwitbinnen.Gemiddeldhebjeelkedag0,83grameiwitperkilolichaamsgewicht nodig.Datkomtneeropzo’n58grameiwitvooriemandvan70kilo.Jelichaamheeftmeerbehoefteaaneiwit alsjevaaksport.Fanatiekekrachtsportersdiehunspiermassawillenvergroten,krijgenhetadviesomwatmeer eiwittenemen.Bijduursportishetnietaangetoonddatextraeiwitleidttotbetereprestaties,maarvoldoende eiwitkanbijvoorbeeldwelzorgenvoorminderspierpijneneenbeterherstel.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Indevoedingsupplementenheetheteeneiwitpreparaat,enditkanwordenverwerktineeneiwit-ofproteïneshake. Deeiwittenuiteenshakewordennietallemaalomgezetinspierweefsel.Eenhogereeiwitinnamedande eiwitbehoefteleidtniettotmeerspiergroeiofkracht.Wathetlichaamnietkangebruiken,wordtverbrandof opgeslagenalsvet.Ditkanleidentoteenongewenstetoenameinvetmassa.

Voedingofdoping?

Discussiesoverdopingzijneralheellang.Ookoverdevraaginhoeverrebepaaldevoeding(supplementen)als dopingaantemerkenis.Eensluitendedefinitievandopingismoeilijktegeven.

HetWereldAnti-DopingAgentschap(WADA)geefteenlijstuitwaaropdeverbodenmiddelenenmethodenvermeld staan.Dedopingautoriteitgeefteenkorte,simpeleomschrijving:stoffenenmethodendieverbodenzijndoor hetWADA.Deofficiëledefinitievandopingluidt:eenovertredingvaneenofmeerbepalingenuithet dopingreglement.Erzijnintotaalelfovertredingen.Eenstofofmiddelkanopdedopinglijstwordengeplaatst alsdezeaantweevandedrievolgendecriteriavoldoet:

• (mogelijk)prestatiebevorderend

• (mogelijk)schadelijkvoordegezondheid

• Instrijdmetde‘SpiritofSport’.

Inparagraaf1.8‘Doping’wordthierverderopingegaan.

Ruimeenkwartamateursportersgebruiktsportsupplementen|RIVM

InNederlandgebruiktruimeenkwartvandesportersvoorofnahetsportenéénofmeerderesportsupplementen. Zewordenhetvaakstgebruiktbijfitnessenkrachtsport,maarookbijwielrennenenhardlopen.Meermannen danvrouwengebruikenworkout-supplementen.Mannengebruikenmeerverschillendeproductenenookvaker perweek.Sportersvan25t/m34jaargebruikenzehetmeest.DitblijktuitonderzoekvanhetRIVMonderruim 7000amateursporters.Hetgaatommensendieminimaaléénkeerindeweeksporten.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Razenberg-Gijsbers,L.,Notenboom,S.,deWit-Bos,L.(2021). Het gebruik van workout-supplementen door sporters in Nederland RIVM,Bilthoven.

Wehopendatjemetdekennisvandithoofdstukhebtgeleerddatjemeteengezondeleefstijleneengezond, gevarieerdenduurzaamvoedingspatroonallevoedingsstoffenbinnenkrijgtdiejenodighebt,ookomtesporten.

1.6 Metenvanfitheid

Inleiding

Leerdoelen:

• Jeleertwaaromenhoejemoettesten.

• Jeleerthetverschiltussenfitheid,conditie,gezondheidenuithoudingsvermogen.

• Jeleertwatgrondmotorischeeigenschappenzijn.

• Jeleertwatantropometrischeeigenschappenzijn.

• Jeleertwelketestenerzijnomjegrondmotorischeeigenschappentemeten.

TijdensdelesLO,maarookinfitnesscentraendoortrainersvansportverenigingen,wordenfitheidstestsgebruikt omdelichamelijkefitheidtemeten.Eenfitheidstestgeefteenindicatieoverjefitheid.

Voorjegaattrainen,moetjenamelijkeerstwetenwatjehuidigeconditieis.Ditisjebeginsituatie.Doortegaan trainen,kunjedanjeuiteindelijke,zelftebepalendoelbereiken.Fitheidstestsgevenookaanwatje trainingsintensiteitkanzijnofwaarjemetnamejeaandachtopmoetvestigenalsjegaattrainen.Wanneerjeaan hettrainenbent,kunjeookdoormiddelvandezeteststussendoornagaanwatjetrainingseffectalis.Enaanhet eindvaneentrainingsperiodekunjemiddelseenfitheidstestmetenwatheteindresultaatvanjetrainingenis.

Anderedoelenvanfitheidstestszijnvanwetenschappelijkeaard(effectenvantrainingsprogramma’s)ofdienen alsdiagnosemiddel(lichamelijkereactiesopzwareinspanningen).

Conditieverwijstnaardestaatwaarinjelichaamzichbevindt.Denkbijvoorbeeldaandeconditievanjefiets;als dezegoedonderhoudenis,rijdthijsoepelenbetrouwbaar.Zoishetookmethetlichaam.Eengoedeconditie betekentdatjelichaamefficiëntfunctioneertensnellerhersteltnabijvoorbeeldeenverkoudheid.Maarletop: conditiezegtnietallesoverhoegoedjekunthardlopenoftraplopen.Hetgaatmeeroverhetalgemenefunctioneren vanjelichaam.

Gezondheidisbrederengaatnietalleenoverdefysiekekant.Hetomvatzoweljefysiekealsjementalewelzijn. Gezondzijnbetekentmeerdanhetafwezigzijnvanziekte;hetbetekentjegoedvoelen,zowelinjelichaamals

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

injehoofd.Hetgaatoverbalans,nietalleeninhetlichaam,maarookinjeemotiesengedachten. Fitheiddaarentegen,heeftspecifiekbetrekkingopjefysiekeprestaties.Hetisnietzomaareensynoniemvoor gezondheidofconditie,maarzegtietsoverhoegoedjelichaamisgetraind.Fitheidkunjeopdeleninvijf grondmotorischeeigenschappen:coördinatie,lenigheid,uithoudingsvermogen,krachtensnelheid.Ditmaakt fitheidveelmeerdansimpelweg'invormzijn'.Hetgaatomhoegoedjeinstaatbentomdezeverschillendefysieke vaardighedentebeheersenenteontwikkelen.

Uithoudingsvermogenisslechtseenonderdeelvanjealgehelefitheid.Hetverwijstnaarjevermogenomlangdurige inspanningenvoltehouden,zoalsbijhardlopenoffietsen.Hetisbelangrijkomtebegrijpendat,hoewel uithoudingsvermogeneenessentieelonderdeelis,hetslechtséénpuzzelstukjeisvanjetotalefysiekegesteldheid.

Voordegrondmotorischeeigenschappenwordtookweldevolgendeafkortingvoorgebruikt:‘CLUKS’.Dezefysieke aspectenzullenindezeparagraafuitgewerktworden.Hetisvanbelangomdezegrondmotorischeeigenschappen temeten,doormiddelvanfitheidstests,omtewetenwatjewiltgaantrainen.Bodybuilderstrainenandersdan dansers,dieweeranderstrainendanvoetballersofskiërs.Bovendienzaleentopsporterookanderstrainendan eenrecreatievesporter.

Erzijnenormveelverschillendefitheidstestsontwikkeld.Ditheefttemakenmethetfeitdatdeskundigengeen consensuskunnenvindenoverdedefinitievanfitheid.Inditboekwordenechteralleendetweemeestgangbare testsbeschreven,dieinhetonderwijstoepasbaarzijn.Overigetestszijnopdewebsitetevinden.

Naastdezegrondmotorischeeigenschappenkunnenernogmeerzakengetestworden.Voorbeeldenhiervanzijn jelengte,jegewicht,jehuidplooienenjebloeddruk.Ditzijnantropometrischeeigenschappen

Grondmotorischeeigenschappen

Degrondmotorischeeigenschappen(ofmotorischebasiseigenschappenofCLUKS)wordenalsvolgtomschreven:

COPYRIGHTBOOM

• Coördinatieisdeorganisatieenbesturingvanhetmotorischesysteem.(32)

• Lenigheidisdematevanbewegingsuitslagenvandegewrichten.Ditwordtookwelflexibiliteitgenoemd.(60)

• Uithoudingsvermogenishetvermogenomeenlichamelijkebelastingvoltehouden.Hierbijkunjeonderscheid makenin aeroob (metzuurstof)enanaeroob(zonderzuurstof)uithoudingsvermogen.Alsmenspreektover uithoudingsvermogen,wordtdaarmeestalhetaerobeduuruithoudingsvermogenmeebedoeld.Zoalseerder beschrevenwordenconditieenfitheidvaakverwardmetuithoudingsvermogen.Uithoudingsvermogeniseen grondmotorischeeigenschapvanfitheid.

• Krachtishetvermogenomdoorspierwerkingeenbepaaldeweerstandteoverwinnen,tegentewerkenofte weerstaan.(31)

• Snelheidisdeafstanddiepertijdseenheidwordtafgelegd.Bijsportenbewegenwordthiervaakdeloopsnelheid meebedoeldensnelheidwordtuitgedruktinmetersperseconde(m/s)ofkilometersperuur(km/u).(29)

Weetwatjemeet

Alsjeaanhettestenbent,benjeaanhetmeten.Maarisalleswatjemeetwelzobetrouwbaar?Alsjewiltdatje metingbetrouwbaaris,zuljedetestmeerderemalenmoetenuitvoerenomtecontrolerenofderesultatenelke keerhetzelfdezijn.Eengoedetestvoldoetaanviervoorwaarden:

1. Zoekeengeschiktmeetinstrumentdatinderdaadmeetwatjewiltmeten.Ditnoemjedevaliditeitvaneen test.Eenvalidemeetinstrumentomtijdtemetenisbijvoorbeeldeenstopwatch.

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

2. Jedientdetestelkekeeronderdezelfdeomstandigheden(binnen/buiten,tijdstip,weer,wind,ondergrond) uittevoeren.

3. Verdermoetjeelkekeerhetzelfdemeetinstrumentgebruikenomhetzelfdetemeten.

4. Tenslottemoetjebijhettestenhettestinstrumentelkekeeropdezelfdewijzegebruiken.

Testswordenvaakaanhetbeginvaneenonderzoekofeentrainingsprogrammaverrichtomhetbeginniveau vasttestellen.Halverwegekanookdevoortganginbeeldwordengebracht.Deeindtestmoethetverschilmeten watertussenhetbeginenheteindvanhetonderzoekofdetrainingsperiodeisverbeterdofveranderd.Zonder nauwkeurigemetingenkunjedaargeenobjectieveuitsprakenoverdoen.

Bijtestsofmetingenspelenhaalbaarheidenmeetbaarheidookeenrol.Dezecriteriazijnessentieel,bijvoorbeeld bijhetopstellenvaneenduurlooptrainingsprogrammadatinfeiteeenpraktijkgerichtonderzoekishoejeje uithoudingsvermogenkuntverbeteren.

• Onderhaalbaarheidverstaanwedateendoelreëelmoetzijn.Hetmoetrealiseerbaarzijnindeperiodedie jetotjebeschikkinghebt.Enhetdientafgestemdtewordenophetleerdoelwaarvoorjewiltgaantrainen. Omhetverschiltemetenzuljevooraf,eventueeltussentijds,maarzekernaafloopmoetentestenofje verschillenkuntwaarnemen.Hetvaststellenvanjebeginsituatieisdusessentieel,evenalshetinachtnemen vandeviervoorwaardenvoormetenentestenzoalsdieindezeparagraafzijnbeschreven.

• Meetbaarheidwilzeggendathetmeetresultaateenbetekenisvollewaardemoetopleverenvoordebeoordeling vanhettrainingseffect.Hetresultaatmoetjekunnenmetenomtecontrolerenofjeopdejuistemaniergetraind hebt.Omdieredenmoetjeookheelnauwkeurigmetenenallemogelijkeoverigevariabelenconstanthouden. Dandraagteenresultaatbijtoteengoedproefondervindelijkonderzoek.

Nadatjejebeginsituatiegemetenhebt,steljeeentrainingsdoelop.EendoelwordtvaakSMARTomschreven, waarbijSMARTstaatvoor:

• Specifiek:dedoelstellingmoetduidelijkenconcreetzijn.

• Meetbaar:onderwelke(meetbare/observeerbare)voorwaardenofvormishetdoelbereikt?

• Acceptabel:ishetdoelacceptabelgenoegvoorallebetrokkenen?

• Realistisch:dedoelstellingmoethaalbaarzijn.

• Tijdgebonden:wanneer(indetijd)moethetdoelbereiktzijn?(33)

HetSMART-principewordtverderuitgewerktenuitgelegdinparagraaf2.3‘Lerenlesgeven’.

Tests

Opdewebsitestaanverschillendetestsdieallemaalgeschiktzijnvooreenbepaalddoelenuitvoerbaarzijnop school.Bijdebeschrijvingvandetestsgaanweuitvandevijfgrondmotorischeeigenschappen. Hierwordendeoefeningenkortbenoemddieterugkomenindediversetestbatterijen Testbatterijenzijn combinatietestswaarbijallegrondmotorischeeigenschappengetestwordenenjedusmeertewetenkuntkomen overjealgemenefitheid.

Testbatterijen

InNederlandzijnertweetestbatterijendieveelgebruiktwordenengeschiktzijnvoorleerlingentotenmet16 jaar.DitzijndeEurofittestendeMoperfitheidstest.WebeschrijvenhierenkeldeEurofittest,omdatdezehet meestgebruiktwordt.Uitdetestresultatenvaneentestbatterijkunjeafleidenwatjouwlichamelijkekwaliteiten zijn,vergelekenmetleeftijdsgenoten,enjekuntconclusiestrekkenmetbetrekkingtotjebeginsituatievoorje training.

DeEurofittest

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

DeEurofittestwordtveelopscholengebruiktomcoördinatie,lenigheid,uithoudingsvermogen,krachtensnelheid (CLUKS)tetesten.Detestbestaatuittienonderdelen,plusantropometrie,watletterlijkhetmetenvandemens betekent.Hierbijwordenlichaamsgewicht,lengte,vetpercentageendeBodyMassIndex(BMI)gemeten.DeBelg

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

AdolpheQueteletwasdegrondleggervandeantropometrie.Queteletheeftzijnbekendheidmetnameverworven doorzijnQueteletindexdievandaagnogsteedspopulairisalsdeBodyMassIndex(BMI).Opbasishiervankan berekendwordenhoegezondjegewichtisinverhoudingtotjelengteinhetkwadraat.

De formule om BMI te berekenen.

OmdatdeEurofittest,naastdeantropometrischemetingen,allegrondmotorischeeigenschappenmeet,isdeze uitermategeschiktalsbegintest.Dezetestbestaatofficieeluitdevolgendetienonderdelen(34)

Omjeuithoudingsvermogentemetenzijnertweeonderdelen:

1.deshuttleruntest(omjemaximaleaerobeuithoudingsvermogeninteschatten)

2.defietsergometertest(omjesubmaximaleaerobeuithoudingsvermogeninteschatten)

Dezelaatstetestwordtzeldenopscholenuitgevoerd,omdatdeaanschafvaneenfietsergometerkostbaaris.

Een fietsergometer.

COPYRIGHTBOOM

BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Omjesnelheidtetestenzijnerooktweeonderdelen,namelijk:

3.hetsneltikkenmetéénhand

4.de10x5meter-loop

Dekrachttestszijn:

5.verspringenuitstand(ombeenkrachttemeten):snelkrachtofexplosievekracht

6.handknijpkracht(omdeknijpkrachtvanjehandentemeten)

Handknijpkrachtmeter.

7.hangenmetgebogenarmen:jearmkrachtmetendoormiddelvanjekrachtuithoudingsvermogen

8.sit-ups,waarbijjejebuikspierkrachtmeet

Lenigheidwordtgemetendoorde:

9.sit-and-reachtest

Ditwordtookwel‘reikeninlangzit’genoemd.

Voorhetmetenvanjecoördinatie(ofbalans)wordtgebruikgemaaktvan: 10.deflamingobalanstest.

NaastdezetienonderdelenzitindeEurofittestookhetonderdeelantropometrie.Hierbijmeetjeje lichaamsgewicht,jelengte,jevetpercentage(doormiddelvanhuidplooimeting)enjeBMI.

BerekenjeBMIdoorjegewichtinkilo’stedelendoorhetkwadraatvanjelichaamslengteinmeters.Steljeweegt 70kiloenjebent1,80meterlang.DanberekenjejouwBMIalsvolgt: 70kilo/(1,80x1,80)=21,6

Eengezondgewichtisvolledigafhankelijkvanjeleeftijd,jegeslacht,jegewichtenjelengte.

JekuntjeBMIhieruitrekenen.

Deberekeninggeeftnietvooriedereendejuistewaarde.DitgeldtbijvoorbeeldvoormensenvanAziatische afkomst,mensendieouderdan70jaarzijn,gespierdemensen,ergkorteoflangemensenenvrouwendiezwanger zijnofborstvoedinggeven.

Letop:deBMIisnietgeschiktomdevetverdelingtebepalen.Bijvolwassenenkunjeookdebuikomvangmeten (ookwelmiddelomvanggenoemd).Hetbuikvetdatzichinjebuikholtebevindt,wordtvisceraalvetgenoemd. Iedereenheeftvisceraalvetenhetomringtjebelangrijkeorganen,zoalsjehartenbeschermtdezetegenstoten. Visceraalvetiseenprobleemalsjeerteveelvanhebt,wanthetgeeftnamelijkeenhogerrisicoophart-en vaatziektendanvetopbijvoorbeelddeheupenenbenen.Meetdebuikomvangtussendeondersteribende bovenkantvanjebekken,bijdemeestemensenisditnetbovendenavel.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Hangen met gebogen armen om krachtuithoudingsvermogen te meten.

Naastdetestbatterijenbestaanerookfitheidstestsomlossegrondmotorischeeigenschappentetesten.Het testdoelbepaaltwelkefitheidstest(s)jewiltdoen.Voorelkegrondmotorischeeigenschapbestaanerverschillende tests.Dezetestswordenopdewebsitepergrondmotorischeeigenschapgenoemd.

Erzijnnuverschillendetestskortbeschreven,maaruiteindelijkmoetjewelzelfdebestpassendetestkiezenom temetenwatjewiltmeten.Kortom;zijndetestsvalidevoorjouwdoel?Dezekeuzekanookgemaaktworden doorjedocentBSM,omdatdiebijvoorbeeldaleenbepaalddoelheeftgesteldvoordelessenBSM.Veelalzalervoor gekozenwordenomdeEurofittestuittevoeren,zodatjedirectconclusieskunttrekkenoverjetotalefitheid. Daarnamoeternogdekeuzewordengemaaktwelkegrondmotorischeeigenschappenjewiltgaantrainen.Eerst kijkjeduswatdeuitkomstenzijnvandetest(s)envervolgensgajenawatjewiltgaantrainen.Wanneeruitde testblijktdatbijvoorbeeldjesnelheidvergelekenmetdievanleeftijdsgenotenlaagis,dankanditeenredenzijn omdittegaantrainen.Maarhetkanookzijndatjevoordesportdiejebeoefentspecialeeigenschappennodig hebt.Indatgevalkunjejuistdiegaantrainen.Eenverspringerzalzijnsprongkrachtensnelheidwillentrainen, terwijleenwielrennerwellichtzijnuithoudingsvermogenwiltrainen.Daarnaastkunnendeuitkomstenvan antropometrischetestsjestimulerenomspecifiekerengerichtertegaanbewegen.Tenslottekunje,naaraanleiding vandieuitkomsten,ontdekkenwaarjouwtalentenliggen.Allesovertrainenvindjeindevolgendeparagraaf1.7 ‘Verbeterenvanfitheid’.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

1.7 Verbeterenvanfitheid

Inleiding

EenvandemeestcomplexemaaruitdagendepraktischeopdrachtenvanhetschoolexamenBSMis‘hetverbeteren vanfitheid’.

Zoalsjeindevorigeparagraafhebtkunnenlezen,kunjemetbehulpvanbijvoorbeelddeEurofittestjefitheid testen.Aandehandvandetestresultatenendedaaraanverbondenconclusieskunjeeentrainingsdoelopstellen enbeginnenmetdoelbewusttrainen.Voorhetzoveris,moetjemeerwetenoverbewegen,deenergievoorziening vanhetlichaamendetrainingsprincipes.Metbehulpvaninstructievanjedocent,deopdracht,delessenBSMen dezeparagraafbenjevervolgensinstaateentrainingsprogrammavoorjezelf(ofiemandanders)opmaatte maken,uittevoerenenteevalueren.

Kjell traint zijn uithoudingsverfmogen in de BSM-les.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Leerdoelen

• Jeleertoverdeenergiesystemenvanhetmenselijkbewegen.

• Jeleertoverdetrainingsprincipesdievanbelangzijnbijdoelmatigtrainen.

• JeleerthoejekunttrainenmetdeFITT-principes.

• Jeleerthoejehetuithoudingsvermogenkuntverbeterendoortraining.

• Jeleerthoejekrachtkuntverbeterendoortraining.

Trainingsleer

Wetenschappersbestuderenaleeuwenlangdewerkingvanhetmenselijklichaam.Watgebeurterinonslichaam tijdensbewegenenhoereageerthetlichaamopinspanning?Tijdenshetsportenvindenerallerleiperfect gecoördineerdeprocesseninhetlichaamplaats,waardoorallerleicomplexebewegingenmogelijkzijn.Wanneer jeelkeweekeenpaarkeereenrondjegaathardlopen,steedsietssneller,steedsietsverder,danzalhetlichaam zichaandezeinspanningaanpassen.Jeprestatievermogenvoordeactiviteithardlopenneemttoe.

Demensheeftaltijdeendrangnaarhetongrijpbaregehadenblijftopzoeknaardegrenzenvandefysieke mogelijkheden.Metnamesportbeoefeningwordtbeheerstdoorhetstrevennaarbetereprestaties.Hetdoelvan dezeprestatiedrangishetverleggenvandeeigengrenzenomsnellerensterkertezijndandetegenstanders.Met trainingkunjeditdoelbereiken.

Aanvankelijkwarenergeentrainingsmethodesenkwamdeontwikkelingvantrainenvoortuit‘trialanderror’: alsietswerkt,danborduurjedaaropverder,mislukkingengooijeoverboord.Indejarenzestigenzeventigvan devorigeeeuwontwikkeldenvooraldeRussenendeOost-Duitserstrainingswetmatigheden,dieeigenlijknog steedsactueelzijn.Trainingiseenwetenschapgewordenwaarbijmendemeestverfijndetechniekenenmethodes toepast.

Trainingsleeriskennisverwervendoorhetverzamelenvanervaringenuitdetrainingspraktijkendebevindingen vanwetenschappelijkonderzoek.(36)

Erwordttegenwoordiggebruikgemaaktvanpersoonlijketrainingszonesomdeoptimaleintensiteittijdenseen trainingtebepalen.Debalanstussenmomentenvaninspanningenherstelkannauwgezetbepaaldworden. Sporterswordendoorspecialistenmedischenpsychologischbegeleidenvoedingsdeskundigenstellendiëten voorhenop.Desportprestatieswordensteedsspectaculairder,maarhoeveelrekziternogin?Uiteindelijkzal hetmenselijkfysiekdebeperkendefactorzijn.

Hieronderziejealsvoorbeeldeenoverzichtvanderecordsopde100metersprintmannenvanaf1912,Lippincott 10,60seconden,totenmet2009,UsainBolt9,58seconden.Eenvollesecondeverbeteringop100meter!

Wereldrecords100metersprintdoordejarenheen(37)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

ArminHary(Duitsland)

Atleet

LeroyBurrell(VS)

CarlLewis(VS)

LeroyBurrell(VS)

DonovanBailey(VS)

MauriceGreene(VS)

AsafaPowell(Jamaica)

AsafaPowell(Jamaica)

UsainBolt(Jamaica)

UsainBolt(Jamaica)

UsainBolt(Jamaica)

14-06-1991,NewYork 9,90

25-08-1991,Tokyo 9,86

06-07-1994,Lausanne 9,85

27-06-1996,Atlanta 9,84

16-06-1999,Athene 9,79

14-06-2005,Athene 9,77

09-09-2007,Rieti 9,74

31-08-2008,NewYork 9,72

16-08-2008,Beijing 9,69

16-08-2009,Berlijn 9,58

Voorzijn(toenmalige)recordopde100meterinBerlijnhadUsainBoltin2009precies41stappennodig.Zijn gemiddeldesnelheidwas44,72kilometerperuur.

TweehooglerarenvandeUniversiteitvanTilburg,J.EinmahlenJ.Magnus,hebbenberekendwatdeultieme recordszijninveertienatletiekdisciplines.Speerwerperszittenongeveeraanhetabsoluterecord,sprintersop de100meternoglangniet.De100meterstaatnuop9,58,maarkannaar9,29.(38)

Energieenbewegen

Omeenbeterbegriptekrijgenvantrainen,zuljeeerstmeermoetenwetenoverhetbewegenvanhetmenselijk lichaamendeprocessenvanhetmenselijkbewegen.Ditwordtdefysiologievanhetmenselijklichaamgenoemd. Zieookparagraaf1.3‘Bewegingsapparaat’.

Onslichaamisvoortdurendinbeweging.Zelfsinrustisersprakevanbeweging.Denkaandeademhaling,het pompenvanhethartendespijsvertering.Bewegingiszelfseenvoorwaardevoorgroeienontwikkeling.De kwaliteitvandelichaamsfunctiesissterkafhankelijkvandematewaarindespieren,organenenhersenenworden belast.Organenencellen,diegeprikkeldwordenonderinvloedvanlichamelijkebelasting,vertonenverandering invormenfunctie.Ditiseenessentieelgegevenvoorhettrainen.

Elkebewegingwordtinganggezetdoorhetsamentrekkenvanspieren.Hetsamentrekkenvaneenspierishet gevolgvaneenzenuwprikkelgevolgddoorsplitsingvaneenchemischeverbindingwaarbijenergievrijkomt. Energieomtebewegenligtopgeslagenin(chemische)brandstoffen.

Energieishetvermogenomarbeidteleveren.(39)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Dezebrandstoffenhalenweuitonsvoedsel.Plantenzijndoormiddelvanfotosyntheseinstaatomuitzonlicht energieopteslaanindevormvanglucose.Wijkunnendoorhetetenvanplantaardigeproducten,zoalsfuit, groenteenaardappelendezeglucose,suikersofwelkoolhydratenaanwendenomtebewegen.Ookdoorheteten

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

vanvleesenviskomenweaandenodigebrandstoffen.Dierenenvissenleggennahetetenvanplantenofandere dierenenergievastinvetteneneiwitten.Koolhydraten,vetteneneiwittenzijndedriebrandstoffendieenergie leverenvoorhetbewegen.Inparagraaf1.5kunjehiermeeroverlezen.

Fotosynthese.

Tijdenshetbewegenwordtglucoseinaanwezigheidvanzuurstof(O2)afgebrokentotkoolstofdioxide(CO2)en water(H2O);dielaatstetweeleverenmeteenomweggetjeenergieomtekunnenbewegen.Hetlichaamkanook vetteneneventueeleiwittengebruikenvoordeverbranding.Hoeditingrotelijnenwerkt,leesjehierna.

Energiesystemen

Deenergiedievrijkomttijdenshetafbraakprocesvanglucosewordtaangewendomeenanderechemische verbindingtevormen.IndespiercellenwordtenergieindevormvanAdenosine-tri-fosfaat(ATP)opgeslagen. Dit isdeenigechemischeverbindingdiemechanischeenergie,ofwelenergieomtebewegenkanleveren.Wanneer ATPsplitstinAdenosine(ADP)enFosfaat(P),dankomterenergievrij.Dezeenergieisdirectbeschikbaarvoorde spiercel,dieonderimpulsvaneenzenuwprikkelkansamentrekken.ZonderdespitsingvanATPisbewegenniet mogelijk.

SplitsingvanATP=ATP→ADP+P+ENERGIE

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Spitsing ATP-molecuul.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Dezerazendsnellevormvanenergieleveringkunjebeschouwenalseensoortaccudiehetlichaaminwerking zet.Omineenautowegterijden,iseenaccunodigdiedeenergievoorhetstartenvandemotorlevert.Daarna looptdemotoropdevoorradigebenzineofelektriciteit.Onslichaamwerkteigenlijknetzo.Webeschikkenover eenverfijndehybridemotor,dienahetopstartenkanschakelenopmeerdereenergiesystemenenbrandstoffen.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

DevoorraadopgeslagenATPisklein.Devoorraadisbijmaximaleinspanningbinnenenkelesecondenuitgeput. Eensprintvan60meterduurtbijvoorbeeldlanger.ErmoetdaaromrazendsnelnieuwATPwordengevormdom de60metersprinttekunnenvoltooien.VoordezerecyclingvanATPisvervolgensweerenergienodig.

RecyclingvanATP:ADP+P+ENERGIE→ATP

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

ATPwordtvoortdurendteruggevormdnmetdezelfdesnelheidalswaarmeehetwordtafgebroken.Onzeaccu laadtduscontinuop.IndespiercellenwordtsteedsnieuwATPaangemaaktmetADP(adenosine-di-fosfaat)en opgeslagen.AlseenADP-molecuulkoppeltmeteenfosfaatontstaaterweereenenergierijkATP-molecuul.Om eennieuwATP-molecuultevormen,issteedsveelnieuweenergienodig.

ATP/ADP-accu.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

OnslichaamheeftdebeschikkingoverdrieverschillendeenergiesystemenvoorderecyclingvanATP:

1. (creatine)fosfaatsysteem

2. anaerobesysteem

3. aerobesysteem.

Elksysteemzalnubeknoptbeschrevenworden.

(Creatine)fosfaatsysteem

NaastATPligtookcreatinefosfaat(CP)indespiercellenopgeslagen.Devoorraadcreatinefosfaatisnietgroot, maarweldirectbeschikbaarvoordespieren.DeATP-voorraadisnaenkelesecondenop.OmnieuwATPtevormen, geeftCPzijnfosfaatdeel(P)enopgeslagenenergieafomeenverbindingtemakenmetADP,zodaterweerATP gevormdkanworden.

Hetcreatinefosfaatsysteemstelthetlichaaminstaatomgedurendekortetijdeenhoogvermogenteleveren.

SplitsingvanCP:CP→P(fosfaat)+C(creatine)+ENERGIE

RecyclingvanATP:ENERGIE+ADP+P→ATP

Recycling van ATP door het creatinefosfaatsysteem.

Ditsysteemkanalnaargelangdegetraindheidvandesporter20secondenenergievoorderecyclingvanATP leveren.EengetraindeatleetlegteenextravoorraadCPindespiercellenaan.Ditwordtookweldefosfaatpoel genoemd.

HetterugvormenvanCPgaatsnel.Eénminuutnahetbeëindigenvandeinspanningisditsysteemvoor90%weer opgeladen.

Bijditprocesisvoordeaanvoervanchemischeenergienaardespiercellengeenzuurstofnodig.Ditnoemje anaeroob.Erontstaatbijdeverbrandinggeenrestproduct.Ditisdaaromeena-lactischproces.Jekuntveel vermogenleverenzonderdatjezuurstofnodighebtenjehebtgeenlastvanverzuring.Hetenigenadeelisdatje dusmaarkortgebruikkuntmakenvanhetfosfaatsysteem.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

COPYRIGHTBOOM

Het(creatine)fosfaatsysteemlevertenergievoorde60metersprint.

Anaerobesysteem

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

BEROEPSONDERWIJS

Hetanaerobesysteemneemtdeenergievoorzieninggeleidelijk(overlappend)overvanhetfosfaatsysteemwanneer decreatinefosfaatpoeluitgeputraakt.Ditzal,alnaargelangdegetraindheidvandesporter,naongeveer10tot 20secondengebeuren.

Hetanaerobesysteemlevert,doormiddelvanglycolyse,energievoorderecyclingvanATP.Koolhydratenworden omgezetinglucose.Glucosekandirectgebruiktwordenvoorhetleverenvanenergie.Eenteveelaanglucose wordtomgezetinglycogeenenwordtvoorlatergebruikindespierenendeleveropgeslagen.Wanneerspieren enleververzadigdzijn,wordtdeovertolligeglucoseopgeslagenindevormvanvetweefsel.

Recycling van ATP door het anaerobe systeem.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Tijdensdeanaerobeglycolysewordtglucoseniethelemaalafgebroken.Ditkomtomdaterbijintensieveactiviteit (nog)onvoldoendezuurstofaangeleverdkanwordenvoordeverbrandingvanglucose.Erblijfteenreststofachter, namelijkmelkzuur/lactaat.Melkzuuriseenbijproductvandeonvolledigeverbrandingdiebijophoping spiervermoeidheidveroorzaakt.Ditgeefteenzwaar,pijnlijkenbranderiggevoelindespieren.Jespreektdan vanverzuurdespieren.Deenergievoorzieningopspiercelniveauendecoördinatienemenaf.Deze spiervermoeidheidiseenbeperkendefactorbijsportprestaties.

Wanneerweeenduuractiviteitdoen,werktdeeerstepaarminutenhetaerobesysteemnognietoptimaal.Het anaerobesysteemzaldaaromtijdensdeopstartfasedeenergieleveren.Hetmelkzuurdathierbijwordt geproduceerdwordtgeleidelijkafgebrokenenafgevoerd,zodatjedaargeenlastvankrijgt.

Methetanaerobesysteemkunjeveelvermogenleveren.Naongeveer45minutenbenjevoor90%hersteldvan eenintensieveanaerobeinspanning.

Ookwanneerjetijdenseentrainingbovendeanaerobedrempel(ditwordtverderopindezeparagraafbehandeld) traint,gaatjelichaamoveropanaerobeverbranding.Ditkomtvoorbijbijvoorbeeldeensteilebeklimmingofeen eindsprintbijwielrennen.Deintensiteitiszohoogdatjelichaamnietalleenmaaraerobeenergiekanleveren.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Hetanaerobesysteemwordtvooralgebruiktvoorinspanningentussendehalveminuutenmaximaaldrieminuten meteenhoogvermogen.

Voorbeeldenhiervanzijnde400meterende800metersprint,de1500meterschaatsenende1000meterroeien.

Aerobesysteem

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

BEROEPSONDERWIJS

Hetaerobesysteemneemtdeenergievoorziening,bijlangdurigearbeid,naongeveertweetotdrieminuten geleidelijkovervanhetanaerobesysteem.Hetaerobesysteemheeftevendetijdnodigomineen‘steadystate’ tekomen.Tijdensde isersprakevaneenregelmatigehartslagenademhaling.Eriseenevenwichttussen energieverbruiken-aanbod.

Recycling van ATP door het aerobe systeem.

Hetvermogendatmethetaerobesysteemkanwordengeleverdisvrijlaag.Wanneerdeintensiteitniettehoog isenhetlichaamblijftvoorzienvanvoldoendezuurstofenvoedingsstoffen,kandearbeidheellangworden volgehouden.Hetenergiepeilkantijdenshetsportenaangevuldwordendoorbijvoorbeeldhetdrinkenvan sportdrankjes.Bijdeaerobeverbrandingontstaangeenrestproductenzoalsmelkzuur.

Tijdensdeaerobeglycolysekunnennaastkoolhydratenookvettengebruiktworden.Hetlichaamzalaanvankelijk koolhydratengebruiken.VettengevenweliswaarmeerenergievoordevormingvanATP,maarvoorafbraakvan vettenismeerzuurstofnodig.Deverbrandingvanvettenisookgecompliceerderenlangzamerdandievan koolhydraten.Hetlichaamschakeltbijlangdurigeactiviteitenmeteenlageintensiteitoveropdeverbranding vanvetten.Pasna30minutenverlooptdezeverbrandingoptimaal.Paswanneerdekoolhydratenenvettenop zijn,gaathetlichaameiwittenaanwendenvoorderecyclingvanATP.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

Duursporten,zoalswielrennen,eenmarathon,10kmschaatseneneentriatlonzijnsportenwaarbijhoofdzakelijk hetaerobesysteemdenodigeenergielevert.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Indegrafiekisduidelijktezienhoedeenergiesystemenelkaaraanvullen.Naongeveerdriesecondenisde ATP-voorraadop.DanmoeternieuwATPgevormdworden.Hetfosfaatsysteemleverttotmaximaal20à25 secondenenergievoorderecyclingvanATP.Ondertussenneemthetanaerobesysteemhetgeleidelijkoveren natweeminutenwordthetaerobesysteemsteedsdominanter.

Anaeroobsysteem (Creatine)fosfaatsysteem

anaeroob anaeroob Energielevering

Snelheidvande energielevering

Brandstoffen

Hoeveelheid geproduceerdATP

Reactiesindespier

Herstel

Typeinspanning

Sporten

zeervlug

creatinefosfaat

zeergering

beperktereserves

na1minuutishetsysteem volledigaangevuld

korte,explosieve activiteiten

sprintnummers,volleybal, werpnummers

vlug

glycogeen

gering

lactaatvormingen spiervermoeidheid

na45minutenisalhet lactaatafgebroken, spierschade→dagen

maximaleinspanningen tussende½en3minuten

400,800meterrennen, 1000meterroeien,1500 meterschaatsen,100 metervrijeslag,judo

In de deze tabel zijn de energiesystemen naast elkaar gezet.

Aeroobsysteem

aeroob

traag

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

glycogeen vetzuren(eiwitten)

onbeperkt,mitsaangevuld

geennevenproductendie leidentotvermoeidheid

na1½minuutisde glycogeenvoorraadweer aangevuld

duuractiviteiten

marathon,langlaufen, wielrennen,10km schaatsen

Sport/sportonderdeel

Atletiekmarathon

Fosfaat+CP-en anaeroobsysteem

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

Anaeroobenaeroob systeem

Aeroobsysteem

Metbehulpvandevoorgaandetabel(39) kunjezienwelkeenergiesystemendominantzijnbijdiversesporten.Een marathonloperzalzichbijdetrainingvoornamelijkrichtenophetaerobesysteem.Vooreen1500meter-loper ligtditveelgecompliceerder.Dezehardlopermoetindetrainingzowelaandachtaanhetanaerobealshetaerobe systeemgeven.

Hetzuurstoftransportsysteem(cardiovasculairsysteem)

Tijdenshetsportenishetbelangrijkdatervoldoendezuurstofenvoedingsstoffenaandedienstdoendespieren wordengeleverd.Leesmeeroverhetcardiovasculairesysteeminparagraaf1.3‘Hetbewegingsapparaat’.

VO2-max

Demaximalearbeidwaarbijjelichaamalleenaeroobverbrandt,noemjehetmaximaalaerobevermogen Het maximaleaerobevermogenwordtookmetVO2-maxaangeduid.DeVO2-maxishetvermogenvanhethart,de longen,hetbloedendebloedvatenombelangrijkevoedingsstoffenenzuurstofoptenemenendaarnanaarde spierentetransporterenomvervolgensdeafvalstoffenaftevoerennaaronderanderedelongen,delever,de nierenendemilt.HoehogerdeVO2-maxvaneensporter,hoehogerhetprestatieniveauopactiviteitenwaarbij hetaerobesysteemdominantis.

Hartslagfrequentie

COPYRIGHTBOOM

Alsjegaattrainen,ishetvanbelangdatjedehartslagfrequentie(HF)kuntvaststellen.Jehartslagfrequentieis hoevaakjehartperminuutpompt.Metbehulpvandehartslagfrequentiebenjeinstaatomdeintensiteitvan eentrainingsactiviteittebepalen.Bijinspanningneemtdehartslagfrequentieonderinvloedvanadrenalinesnel toe.Dehartslagfrequentieiseenmaatvoordeveleveranderingendietijdenshetsporteninjelichaamplaatsvinden. Jehartslagfrequentiegeeftaanhoezwaareentrainingvoorjeisenhoesneljeweerhersteltnainspanning.Hoe intensieverdeinspanning,hoesnellerendieperjehartmoetpompenomgenoegzuurstofenvoedingsstoffen naardespierenenkoolstofdioxideenafvalstoffennaardelongenenorganentetransporteren.Bijinspanningis erooksprakevaneentoenamevandeslagfrequentieenhetslagvolumevanhethart.Tijdenshetsportenvoel jehethartsnellerenkrachtigerpompen.

Jehartslagfrequentiekunjemeteenhandmatigetellingvaststellen.Zoekeenslagaderinjehalsofinjepols.

Jerusthartslagkunjeintiensecondenvaststellendooreenminuuttetellen.Bijbelastingkunjezesseconden tellenendanmettienvermenigvuldigen.

Tijdenshetzoekenvaneenslagaderenhettellengaatdehartslagalweeromlaag.Eentelfoutisooksnelgemaakt. Hierdooriseenhandmatigetellingvanjehartslagfrequentiedusnietnauwkeurig.Eenhartslagmeterverdientde voorkeur.Bovendienhebjetegenwoordigcardio-appsvoorsmartphonesensmartwatcheswaarmeejeeenvoudig dehartslagfrequentiekuntbepalen.

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Jerusthartslag(HF-rust)kunjehetbestmetenindeochtendvoordatjeopstaat.Degemiddeldehartslagfrequentie inrustligttussende60en70slagenperminuut.Getraindeduuratletenhebbeneenlagerusthartslag.Hunhart isvergrootdoortraining.Hetslagvolumevanhethartishierdoorgroter.EenHF-rusttussende30en40isbijdeze sportersnietongewoon.

COPYRIGHTBOOM

Dehartslagfrequentiezalonderinvloedvantoenemendeinspanningnietonbeperktdoorblijvenstijgen.Deze frequentieisbegrensd.Ditisdemaximalehartslag(HF-max).

Jouwmaximalehartslag(HF-max)kunjemeteeneenvoudigrekensommetjeongeveerbenaderen:220–leeftijd.

220-17jaar=203HF-max

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Anaerobedrempel

Wanneereeninspanningzozwaarwordtdathetlichaamnietmeerinstaatisomvoldoendezuurstofaante leveren,dangaathetookanaeroobverbranden.Hetrestproductmelkzuurgeefteenvermoeidheidsgevoelinde spieren.Nietalleendeanaerobeverbrandingishierbijeenbelangrijkgegeven,maarookdeverwijderingvan melkzuuruithetbloed,despierenendelever.Jekuntdeanaerobedrempel(AD)dushetbestbeschrijvenals hetmomentwaaropdemelkzuurproductiedemelkzuurafbraakovertreft.Vooreensporterisdeanaerobedrempel eenbelangrijkgegeven.Doorverzuringindespierenbenjenietlangmeerinstaatomeenbepaaldeactiviteitvol tehouden.

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

Deanaerobedrempelkannauwkeurigwordenbepaald.Tijdenseenoplopendefysiekeinspanningwordttelkens bloedafgenomenbijdeatleet.Wanneerhetlactaat-/melkzuurgehaltesneltoeneemt,betekentdatdathetlichaam anaeroobverbrandtenhetgevormdelactaatnietmeervolledigkanwordenverwerkt.Despierengaanverzuren.

Eenwielrennerzalbijdebeklimmingvaneenalpentopzolangmogelijkonderdeanaerobedrempelwillenblijven fietsen.Alshettempoindekopgroepomhooggaat,zalhijmeeranaeroobenergiemoetenleveren.Hijkrijgtte makenmetzuurstofschuldenverzuring.Hoemeerenergiehijanaeroobmoetleveren,hoemeermelkzuurzich inzijnspierenophoopt.Hetkaarsjegaatlangzaammaarzekeruit.Wielrennerswetendoormiddelvantestsexact bijwelkehartslagfrequentiehunanaerobedrempelligt.Zijrijdenallemaalmeteenhartslagmeterzodatzehun hartslagfrequentieconstantindegatenkunnenhouden.

Wijkunnenvandezenauwkeurigeprofessionelemethodenietgebruikmaken.Eenanderemethodeisdetoename vanhetademminuutvolume.Wanneerhetaantalademhalingenperminuutvanuitdesteadystateopeenssnel toeneemt,trainjebovendeanaerobedrempel.Gemiddeldgenomenligtdeanaerobedrempelop91%vanje maximalehartslagfrequentie.

Maximalehartslagfrequentie→220–16jaar=204HF-max

Anaerobedrempel→91%vanHF-max=204x0,91=186

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Hetverleggenvandeanaerobedrempelisvoorveelsporterseendoelstellingvanhuntraining.Hoebeterde sportergetraindis,hoehogerdeanaerobedrempelisenhierdoorkanhijeenhogereintensiteitleverenzonder te‘verzuren’.

Bijdeopdracht‘hetbepalenvanhetpersoonlijkeinspanningstraject(climaxloop)’krijgjenauwkeurigerinzicht inwanneerjijaeroobenwanneerjejuistanaeroobverbrandt.Datisdedrempelwaardetussenzone3en4.Met dezegegevenskunjevervolgensheelgerichttrainen.

Training

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Eensporterwilbeterworden.Beterdandetegenstander.Hijzoektgrenzenenwildezeverleggen.Omeengoede sportprestatieteleveren,zaleensporterheelveeltrainingsurenmoetenmaken. HoevaakzalTadejPogacartegeneenbergopzijngeredenenhoeveeluurheeftSuzanneSchultingalophetijs doorgebracht?Bovendienzaleensporterspecifiekmoetentrainen.NadineVissertraintvoorde60meterhorden voornamelijkopsnelheidenexplosievekracht,terwijlShifanHassanzichvoorde10kmophetaerobe uithoudingsvermogenzalrichten.

Trainenishetregelmatigensystematischtoedienenvaninomvangenintensiteittoenemendebelastingmetde bedoelinghetprestatievermogenteverbeteren(enblessurestevoorkomen).(44)

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Tijdenshettrainenprobeerteensporterzichvoortebereidenopdetoekomstigewedstrijd.Desporterzalde belastbaarheid,hetprestatievermogenvanhetlichaam,moetenaanpassenaandebelastingvandewedstrijd. Indetrainingen,dieaandewedstrijdvoorafgaan,wordtdebelastinggeleidelijkopgevoerd.Hetlichaamzalzich steedsbeteraanpassenaandezetoenemendebelasting.Debelastingheefttemakenmetdefrequentie,deduur

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

endeintensiteitvandeoefening,detrainingofdewedstrijd.Ookhetaantalherhalingenendeduurvande herstelmomententussenoefeningenentrainingenbepalendebelasting.Doortrainingprobeertdesporterde belastbaarheidpositieftebeïnvloeden.Hijwordtsterker,snellerofkanhetlangervolhouden.

Degrondmotorischeeigenschappencoördinatie,lenigheid,uithoudingsvermogen,krachtensnelheid(CLUKS) zijnonderinvloedvantrainingteverbeteren(zieparagraaf1.6‘Metenvanfitheid’).Ookdepsychische eigenschappenzoalsmotivatie,concentratieendoorzettingsvermogenzijnpositieftebeïnvloedentijdensde trainingen.Persoonlijkeeigenschappenalsaanleg,lichaamsbouwengezondheidzijnnietofmindertebeïnvloeden doortraining,maarbepalenjeprestatievermogeningrotemate.Hetvetpercentagekandoormiddelvantraining omlaaggaan.

Tijdensdetrainingenwordtookveeltijdgestokenintechnischeentactischeaspectenvandesport.Hetisbelangrijk omtijdensdetrainingeneenharmonieuzebalanstussendezeverschillendevariabelentevindenomzototeen optimalesportprestatietekomen.

Trainingsprincipes

Omhetbegriptraininggoedtekunnenbegrijpen,ishetvanbelangominzichttehebbenindetrainingsprincipes. Jehebtdezekennisvantrainingsprincipesnodigomeenuitgebalanceerdtrainingsprogrammatemakenen gerichttekunnentrainen.Hiernawordendeverschillendetrainingsprincipesuitgelegd.

Overload

Eenintensievetrainingleidttoteenverstoringvanhetbiologischevenwicht Alnaargelangdeintensiteitende duurvandetrainingzalhetprestatievermogenvanhetlichaamtijdelijkafnemen.Jewordtmoeenspierenvoelen branderigaan.Deintensiteitvanelketrainingzalvoldoendemoetenzijnomditeffecttesorteren.Ditwordthet principevanoverloadgenoemd.Eentraininginoverloadiseentrainingmeteenhogerebelastingdandehuidige belastbaarheidvandesporter.Eigenlijkeengedoseerdeoverbelasting.

Tijdens een flinke training neemt de belastbaarheid van het lichaam af.

Homeostase

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Eengoedetrainingsprikkelzorgtvooreenbalansverstoringinhetlichaam.Naeentrainingmoethetlichaam herstellen.Jegaatonderdedouche,gaatlekkeropdebankzittenenduiktvroegonderdeveren.Hoehogerde intensiteitvandetraining,hoelangerhetherstelduurt.Hetstrevenvanhetlichaamomeenevenwichtssituatie

tehandhavenenzichaantepassenaandeeisendieaanhetlichaamwordengesteld,noemtmenhetprincipe vanhomeostase. Doorvaaktetrainenwordtdesporter,bijdezelfdeinspanning,steedsmindersnelmoeende hersteltijdwordtverkort.

Na de training herstelt je lichaam tot het vorige niveau van belastbaarheid.

Supercompensatie

Vermoeidheidiseenreactieopeentrainingsprikkelenstimuleerthetherstelproces.Hetlichaamzalde evenwichtssituatieproberenteherstellen,waarbijhetzichinsteltopeenietshogerprestatieniveaudanvoorde traininghetgevalwas,meteen(tijdelijke)toenamevanhetprestatievermogenalsgevolg.Debelastbaarheidis dustoegenomen.Ditiseenheelbelangrijkgegeven.Ditextraherstelnoemjehetprincipevansupercompensatie Hetidealetijdstipvaneennieuwetrainingsprikkelligttelkensophetmomentvansupercompensatie.

Na het normale herstel is er sprake van supercompensatie, een extra herstel!

Reversibiliteit

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Hetvernieuwdeevenwichtishelaasnietblijvend.Naenigetijdverdwijntheteffectvandetraining.Doorhet uitblijvenvaneennieuweprikkelneemthetprestatievermogenweerafnaarhetniveauvanvoordevorigetraining. Ditwordtaangeduidalshetprincipevanreversibiliteit

Het extra herstel, supercompensatie, is helaas tijdelijk van aard.

Trainennadesupercompensatie

Alsjepasgaattrainennahetmomentvansupercompensatie,ophetmomentdatdereversibiliteiteenfeitis, danzaljeprestatievermogengelijkblijven.Jekuntbijvoorbeeldjeuithoudingsvermogenoppeilhouden,maar nietverbeteren.Ditgeldtbijvoorbeeldvooreenhardloperdieéénoftweekeerperweekeenlekkertrainingsrondje inhetparkdoet.

Te veel hersteltijd tussen de trainingen levert geen verbetering van de belastbaarheid op.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Trainenophetmomentvansupercompensatie

Bij het consequent trainen op het moment van supercompensatie neemt de belastbaarheid van het lichaam toe.

Ermoetrekeninggehoudenwordenmetdehersteltijdvanelketrainingsvormenermoettelkensophetmoment vansupercompensatiewordengetraind.Ditwordthetprincipevanoptimaalherstelgenoemd.Wanneerjesteeds ophetmomentvansupercompensatietraintzalhetprestatievermogentoenemen.Bijeengoedontworpen trainingsprogrammavolgendetrainingenelkaarsteedsophetmomentvandesupercompensatieop.

NB:Hetisduszaakombijhetopstellenvaneentrainingsprogrammahetmomentvansupercompensatievan eentrainingsvormteachterhalen.Indetabeloppagina150vindjehetmomentvansupercompensatievoor diversetrainingsvormenvanhettrainenvanhetuithoudingsvermogen.Indetabeloppagina155vindjedeze voorverschillendevormenvankrachttraining.

Opklimmendebelasting

Detrainingsprikkelmoetsteedsgroterwordenomeenverstoringinhetbiologischeevenwichtteveroorzaken. Hetlichaamkanimmerseenhogerebelastingaan.Erzaldaarommeteenprincipevanopklimmendebelasting getraindmoetenworden.Ineentrainingsprogrammamoetjedusmetopkilmmendeofprogressievebelasting rekeninghouden.Naarmatedetrainingswekenvorderentrainjedusvaker,langerenzwaarder.

Overtraining

Hetmomentvandenieuwetrainingsprikkelkanooktevroegplaatsvinden.Hetherstelisnognietvoltooid, waardoorjeprestatieniveaujuistzaldalen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Te vroeg trainen heeft een averechts effect. Je belastbaarheid neemt af…

Tevroegtrainenzaltotoverbelastingenvervolgenstotovertrainingleiden,watvervolgensweertotchronische blessures(zieparagraaf1.4‘Blessurepreventieen-behandeling’)kanleiden.Eensporterdieovertraindisheeft eenhogererusthartslag,isvermoeid,lusteloos,prikkelbaarenkanslaapproblemenenblessureskrijgen.Jekomt ineenneerwaartsespiraalterecht.Jetrainthard,voeltjefysiekenmentaalverrevanoptimaalendesportprestaties nemenjuistaf.Eénoftweetrainingendieelkaartesnelopvolgenisoverigensgeenenkelprobleem.Het trainingsresultaatzalnietoptimaalzijn,maarovertrainingtreedtpasnalangeretijdop.

Specificiteit

Deaanpassingendieinhetlichaamplaatsvindenalsgevolgvantrainingzijnspecifiek.Aanpassingenzullenalleen optredenalseenenergiesysteemofeenspierwordtbelast.Ditwordthetprincipevanspecificiteitgenoemd. Hetisvanbelangominzichtelijktekrijgenwelkeenergiesystemenenspiergroepenbijjouwsporthetmeest wordengebruikt.Opbasisvanhetoverloadprincipekunjedetrainingenenhettrainingsprogrammazoopstellen datjuistdezeenergiesystemenenspiergroepenwordenbelastendusverbeterd.

Hetprincipevanspecificiteitbetekenteveneensdateenoptimaaltrainingseffectalleenmogelijkisalsdespieren sportspecifiekwordenbelast.Erzalindeoefeningenovereenstemminginhetbewegingsverloopmetdebeoefende sportmoetenzijn.Denkdaarbijaandesnelheidvandebeweging,hetverloopvandebewegingendeintensiteit enduurvandeinspanning.Eenmarathonschaatserkanindezomerperiodebetereenduurtrainingopskeelers uitvoerendandathijgaathardlopen.

Verminderdemeeropbrengst

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Verbeteringvanconditiedoortraininggaatnietoneindigdoor.Aanvankelijkzijndetrainingseffectenspectaculair. Naarmatedesporterbetergetraindis,kostelkeprestatieverbeteringeengrotereinvesteringintijden trainingsarbeid.Hetsteedsmeermoeteninvesterenvooreensteedskleinerwordendeprestatieverbeteringwordt hetprincipevanverminderdemeeropbrengstgenoemd.Hethoogsthaalbareindividueleniveaudatbereiktkan worden,isbegrensddoordegenetischeaanleg.Erzijnsportersdiedezegrensproberenteverleggenmetbehulp vandopingproducten.Inparagraaf1.8kunjehiermeeroverlezen.

TrainenmethetFITT-principe

Doordetrainingsfrequentie,detrainingsintensiteit,detijdsduurvandetrainingen,hettypetrainingende hersteltijdindetrainingenderecuperatie(hetherstel)tussentrainingenonderlingnauwgezetopelkaarafte stemmen,kunjeefficiënttrainenenveelprogressieboeken.Indezeparagraafgaanweverderinoptrainenen hettrainingsprogramma.OpdeBSM-methodesitestaandeopdrachtenwaarbijjehetFITT-principemoetgebruiken. MetbehulpvanhetFITT-principehebjeeenhandvatomdetrainingenenhettrainingsprogrammasystematisch endoelmatigintedelen.

FITT staat voor:

• Frequentie

• Intensiteit

• Trainingsduur

• Typeactiviteit

Verbeterenvanhetuithoudingsvermogen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Aantaltrainingenindeweek.

Metwelkeintensiteitmoetjetrainen Hoelangduurteentraining? Welketrainingsvormkiesje?

Eenvandeeigenschappendiejouwfitheidbepaalt,ishet(algemene)uithoudingsvermogen.Methet uithoudingsvermogenwordtbedoeldhoelangeenbepaaldebelastingvolgehoudenkanworden(duur).Het uithoudingsvermogenbepaalthoezwaarhethart,delongenendebloedvatenbelastkunnenwordentijdens inspannendeactiviteitenalseenduurloopofeenvoetbalwedstrijd.Ditwordtmedebepaalddoordementale weerstanddieopgebrachtkanwordentegendeopkomendevermoeidheid.

Hetuithoudingsvermogenspeelteendoorslaggevenderolbijveelsporten.Eensporterheeftpaswataaneen goedecoördinatie(techniek),snelheidenkrachtwanneerhijookbeschiktovereengoeduithoudingsvermogen. Eenmooiesnelleactieindetweedehelftisbijgebrekaaneengoeduithoudingsvermogennietmogelijk.

Zoalseerderinparagraaf1.6‘Metenvanfitheid’beschreven,wordtereenonderscheidgemaakttussenhetaerobe enanaerobeuithoudingsvermogen.

Wesprekenbijhetaerobeuithoudingsvermogenoverdynamischeactiviteitenwaarbijeengrootgedeeltevan hetspierstelselaangesprokenwordt(zwemmen,fietsen,hardlopen)enwaarbijenergieleveringdoordeverbranding vankoolhydratenofvettenmetzuurstofverloopt.Hetaerobeenergiesysteemisdominanttijdensdergelijke activiteiten.

Bijhetanaerobeuithoudingsvermogenmoetjedenkenaandynamischeactiviteitenmeteenhogeintensiteit van20secondentotmaximaal120seconden(sprint,400-800meter)waarbijeengrootgedeeltevanhetspierstelsel aangesprokenwordtenwaarbijenergieleveringgrotendeelszonderzuurstofverloopt.Hetfosfaatsysteemenhet anaerobeenergiesysteemzijndominanttijdensdergelijkeactiviteiten.

Eengoeduithoudingsvermogenheeftookinvloedophetherstelnadefysiekeinspanning.Hoebeterje uithoudingsvermogen,hoesnellerhetherstelzalplaatsvinden.

FITT-principe:uithoudingsvermogen

Omjeuithoudingsvermogentetrainen,zijndetrainingsprincipesvanbelang.AandehandvandeFITT-principes kunjeeenlogischenwerkzaamtrainingsprogrammaterverbeteringvanjeuithoudingsvermogenopstellen.Het volgendevoorbeeldistoegespitstoplopen.

FREQUENTIE: Hoe vaak train je?

Metéénàtweekeertrainenindeweekzuljehetuithoudingsvermogennietnoemenswaardigverbeteren(principe vanreversibiliteit).Jekunthetweloppeilhouden.Jemoetduseenaantalmaalperweektrainenominde supercompensatietetrainen.Desupercompensatievanverschillendetrainingsvormenvindjeindetabelop bladzijde....

NB:Jekuntstellendatwanneerjehetaerobevermogentraint,deoverloadvaakmindergrootis,waardoorje vaakna24-48weerkunttrainen.Bijanaerobetraininggajesomszodiepdatje48-72uurnodighebtomte herstellenenweerindesupercompensatietekomen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

INTENSITEIT: Met welke intensiteit moet je het uithoudingsvermogen trainen? Deintensiteit,hoezwaareenactiviteit voorjouis,kunjeaangevenmetdehartslagfrequentie(hartslagmeterofsmartphone),deloopsnelheid (smartphone),degevoelsintensiteit(Borgschaal),deactiviteit(wandelen,joggen,looppasje,looppas,stevige

looppasensprint),ofinwattages(wattagemeter).

Jezultmoetenproberenomtijdenselketrainingeenoptimaletrainingsprikkelaanjelichaamtegeven.Houdin jouwtrainingsschemarekeningmeteenopklimmendebelasting.Hetaantalherhalingsmomenten,deduurvan deloopblokkenendeduurvandeherstelmomenten(arbeidsrustverhouding)speleneenrolbijdeintensiteitvan detraining.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

NB:Jekuntstellendateentrainingwaarbijjehetaerobevermogentrainteenlagereintensiteitheeftdaneen trainingwaarbijjehetanaerobevermogentraint.Bijanaerobetrainingentrainjeookbovendeanaerobedrempel.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Anouk en Jolein meten de intensiteit van de training middels een hartslagfrequentiemeting.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

TRAININGSDUUR: hoelang duurt een training?

Eentrainingmoetminimaal20minutendurenomeffecttehebben.Jekuntstellendattrainingenwaarbijjehet aerobevermogenprikkeltvaaklangduren.Anaerobetrainingzijnvaakkortmaarkrachtig.Eenintervaltraining iseenvoorbeeldhiervan.

TYPETRAINING: welk energiesysteem wil je trainen en welke trainingsvorm kun je daarbij kiezen?

Hetisvanbelangomvoorelketrainingeenspecifiekeafgemetentrainingsprikkelaanhetlichaamtegeven.Als jehetaerobesysteemwilttrainen,danpastdaareenduurvormbij.Wiljehetanaerobesysteemtrainen,danmoet jekortereenintensievereloopvormengebruikenmetherhalingsmomenten,waarbijvaakbovenhetomslagpunt wordtgetraind.

• fosfaatsysteem:snelheidstraining,herhalingstraining,intensieveintervaltraining(metkorteintervallen)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

• anaeroobsysteem:extensieveintervaltraining,intensieveintervaltraining,herhalingstraining,tempotraining

• aeroobsysteem:extensieveduurtraining,intensieveduurtraining,extensieveintervaltraining,fartlektraining, herhalingsloop.

Hettrainenvanhetuithoudingsvermogenzalzichrichtenophetaerobeuithoudingsvermogen,hetanaerobe uithoudingsvermogenofeencombinatiehiervan.

Omhettrainenvanhetuithoudingsvermogeninteressantenuitdagendtehouden,ishetvanbelangomtevariëren intrainingsvormen.Erwordendandiverseenergiesystemenopverschillendemanierenaangesprokenmeteen betertrainingsresultaattotgevolg.

Met de het doen van de climaxloop in de BSM les kun je een persoonlijk inspanningstraject maken waarmee je gericht het uithoudingsvermogen kunt trainen. Als je weet wat je trainingsdoelen zijn, dan kun je zien in welke fitzone je het beste kunt trainen en welke loopvormen daar bij passen. Met het bijhouden van de hartslagfrequentie of je loopsnelheid (V) kun je controleren of je op de juiste intensisteit traint.

Trainingsvormenomhetuithoudingsvermogenteverbeteren Hiernazijnenkelegeschiktetrainingsvormenvooreentrainingsprogrammagerichtophetuithoudingsvermogen opeenrijtjegezet.

• duurtraining

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Tijdenseenduurtrainingloop,zwemoffietsjeonafgebrokeneenlangeafstand.Eengrootgedeeltevanje spiermassawordtgedurendeminimaal20minutengebruikt.Debelastingisvaakconstantenhetaerobe systeemvoorzietindeenergiebehoefte.Hetdoelvandeduurtrainingisdeverhogingvanhetprestatievermogen

oplangereafstandenenbijlangeretijdsduur.Duurtrainingverbeterthetaerobeuithoudingsvermogen.Het lichaamzalopdenduurovereengrotereV02maxbeschikken.Indeliteratuuronderscheidtmentweevormen vanduurtraining:extensieveenintensieveduurtraining.

NB:Deaangehaaldeinspanningszonesindevolgendetekstverwijzennaardeopdrachtclimaxloopenhetopstellen vaneenindividueelinspanningstraject.Hetiseenhulpmiddelomdejuistetrainingsvormenmetdejuisteintensiteit enduurvoorjouwtrainingsprogrammatekiezen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

• extensieveduurtraining

Tijdenseenextensieveduurtrainingloop,fietsofzwemjelangeafstandenineenlaagtempo.Deenergielevering isgeheelaeroob(inspanningszone1,2).Deloopafstandistweetotvijfkeerzogrootalsdewedstrijdafstand. Dezetrainingsvormisuitermategeschiktvoorlangeafstandslopen.

• intensieveduurtraining

Bijeenintensieveduurtrainingligtjetempohogerinvergelijkingmeteenextensieveduurtraining.Jeafstanden zullenkorterzijnomdatereerdervermoeidheidoptreedt.Jetraintonderdeanaerobedrempel (inspanningszone2,3.).Dewedstrijdafstandwordtenkelekerenherhaaldmeteenkortepauzeertussen.Deze trainingsvormisuitermategeschiktvoormiddellangeenlangeafstanden.

• fartlektraining

Fartlektrainingiseencombinatievanduurtrainingenintervaltraining.Bijvoorbeeld:looppas,wandelen,korte sprintjes,tempoversnellingenwisselenelkaarinwillekeurigevolgordeaf.Fartlektrainingkangoedindeeen bos-,heuvel-,berg-ofduingebiedwaardiverseondergrondenenhoogteverschillenelkaarafwisselen (inspanningszone2,3,4).Metdefartlektrainingkunjezowelhetanaerobealshetaerobesysteemverbeteren, alnaargelangdegekozenintensiteit.

Jimmy doet een fartlektraining.

• intervaltraining

Eenintervaltrainingiseentrainingsvormwaarbijmomentenvanbelastingwordenafgewisseldmetmomenten vanrust.Indeperiodevanrustoflichtebelastingzaljelichaam(grotendeels)herstellen.Bijdezetrainingsvorm kunjenauwkeurigdecapaciteitvanelkenergiesysteembeïnvloeden.Indeliteratuuronderscheidtmentwee vormenvanintervaltraining:extensieveenintensieveintervaltraining.

– extensieveintervaltraining

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Doormiddelvaneenextensieveintervaltrainingkunjehetaerobesysteemtrainen.Bijdezetrainingsvorm kiesjevoorlangemomentenvanbelastingenkortemomentenvanherstel(1:1,1:1½)waardoorhet aerobesysteemextrawordtbelast(inspanningszone3).

– intensieveintervaltraining

Doormiddelvaneenintensieveintervaltrainingkunjehetanaerobesysteemtrainen.Bijhettrainenvan hetanaerobesysteemkiesjevoorintensievemomentenvanbelasting.Tijdenshetherstelverrichtjelichte arbeidindevormvangymnastischeoefeningen,wandelen,rustigfietsenofrustigzwemmen.Erzalminder sprakevanmelkzuurophopinginjespierenzijninvergelijkingmetaaneengeslotenbelastingmetdezelfde belastingsintensiteit.Despiervermoeidheidisbijintervaltrainingminderendaaromkunjemeteenhogere intensiteittrainen(inspanningszone4). Herstel

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

800

Deze tabel is voor looptraining bedoeld. Je kunt de relatie zien tussen het energiesysteem, de afstand, de duur, de intensiteit, het aantal herhalingen, de arbeid-rustverhouding en de wijze van herstel.

• herhalingstraining

Deherhalingstraininglijktopdeintervaltraining.Dearbeid-rustverhoudingisechteranders.Deduurvande belastingisgroterdanbijdeintervaltrainingenhetlichaamkrijgttussendoorlangerdetijdomteherstellen. Jetraintdehelftvandewedstrijdafstandineenhogertempoendatherhaalje2tot6keer.Deherstelperiode varieerttussen15en30minuten.Tijdensdezetrainingsvormlaatjehetlichaamwennenaandeduuren intensiteitvandewedstrijdafstand.Metdezetrainingsvormkunje,afhankelijkvandeduurenintensiteit, zowelhetanaerobealshetaerobesysteemtrainen(inspanningszone3,4).

• tempotraining

Tijdenseentempotrainingloop,fietsofzwemjedewedstrijdafstandvoluit.Vervolgenslaatjehetlichaam volledigherstellenvoordatjemethetvolgendebelastingsmomentstart.Ditherhaaljeééntotdriekeer (inspanningszone3,4).

• wedstrijdtraining

Tijdenseenwedstrijdtrainingvoerjeeentraininguitwaarbijdeduurenintensiteitzoveelmogelijk overeenkomenmetdewedstrijdsituatie.Jekuntdeafstandietsverkorteneneenhogertempokiezenofde afstandjuistverlengenendezeopeenlagertempouitvoeren(inspanningszone3,4).

Effectenvantrainingophetuithoudingsvermogen

Onderinvloedvantrainingzullenerallerleiverschillendepositieveeffectenoptredendiehetprestatievermogen gunstigbeïnvloeden.

Vooreenaerobetraininggeldt:

• eentoenamevanhetzuurstoftransportsysteem;delonginhoud,dediffusiecapaciteit(opnameO2 enafgifte CO2),hetslagvolumevanhethart,hetbloedvolumeenhetaantalhaarvatenindespiernementoe,waardoor debloedtoevoernaardespierendespierstofwisselingverbeteren

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

• eentoenamevandeVO2-max;deanaerobedrempelkomthogerteliggen

• eentoenamevandeglycogeenvoorraadindespieren

• eenefficiëntergebruikvanvetalsenergiebron;deglycogeenvoorraadraaktmindersneluitgeput

• eenafnamevanhettotalevetgehaltevanhetlichaam

• eenafnamevanderusthartslagfrequentie.

Vooreenanaerobetraininggeldt:

• eentoenamevandeATP-,CP-encreatinevoorraadindespieren

• eentoenamevankrachtindespieren

• eentoenameinbreek-/trekvastheidvanbotweefsel,bandenenpezen

• eenafnamevandemelkzuurproductie,verschuivingvandeanaerobedrempeleneenhogerebuffercapaciteit

• datspierenhogeremelkzuurwaardenkunnendoorstaan

• datjeefficiëntergaatbewegenwaardoorerminderenergienodigis.

Verbeterenvankracht

Deeigenschapkrachtheefteengroteinvloedopjefitheid.Netalshetuithoudingsvermogeniskrachtgoedte verbeterenonderinvloedvantraining.

Eenonderverdelingvanspierkracht:

• Maximalekrachtisdegrootstmogelijkekrachtdiejekuntontwikkelen(bijvoorbeeldbijgewichtheffen).

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

• Explosievekrachtisheteenmaligverplaatsenvaneenzeergroteweerstandenzosnelmogelijkuitgevoerd (bijvoorbeeldkogelstotenenhoogspringen).

• Snelkrachtishet zosnelmogelijkopelkaarvolgendverplaatsenvaneen(grote)weerstandofgewicht (bijvoorbeeldsprint).

• Krachtuithoudingsvermogenishetvermogenomvermoeidheidofzichherhalendebelastingteweerstaan (bijvoorbeeldschaatsen,zwemmen).

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Onderinvloedvaneenzenuwprikkel,dieafkomstigisuitdehersenen,wordtenergievrijgemaaktdoordesplitsing vanATP.Hierdoorzullendespiervezelsverkorten.Ditmaakteenbewegingmogelijk.Hoehogerdebelasting,hoe meerspiervezelstegelijkertijdzullenwordengeactiveerd.Zieookparagraaf1.3‘Bewegingsapparaat’.

Indespierbevindenzichdrieverschillendetypenspiervezels:

1. Dewitte,dikke,snelsamentrekkendespiervezelvoorsnelle,krachtigebewegingen.Dezespiervezels onttrekkenenergieuitdeATP-enCP-voorraad.Deenergieleveringisanaeroob.Eenspeerwerper, gewichthefferofsprinterzalinverhoudingmeerenbeterontwikkeldewittespiervezelshebben.

De opbouw van een spier.(41)

2. Derode,dunne,langzaamsamentrekkendespiervezelvoorlangzame.langdurige,minderbelastende bewegingen.Deenergieleveringisanaerooben/ofaeroob.Eenwielrenner,marathonschaatseroflanglaufer zalinverhoudingmeerenbeterontwikkelderodespiervezelshebben.

3. Gemengdespiervezelskunnenzichonderinvloedvanspecifieketrainingomvormentoteenrodeofwitte spiervezel.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Deverdelingvandezeverschillendesoortenspiervezelsisgrotendeelserfelijkbepaaldenkandoortrainingslechts ingeringematewordenbeïnvloed.Jewordtdusgeborenalssprinterofduursporter.

Krachttrainingkaneenvoordeelopleverenvoorsporters.Elkesportheefteigenbasiskrachteisendiedoortraining verbeterdkunnenworden.Eenvolleyballerzalbijvoorbeeldzijnsprongkrachtwillenverbeteren.Ookkan krachttrainingdekansopblessuresverkleinen.

FITT-principe:kracht

Omjespierkrachttetrainen,zijndetrainingsprincipesvanbelang.AandehandvandeFITT-principeskunjeeen logischenwerkzaamtrainingsprogrammaterverbeteringvanjekrachtopstellen.

FREQUENTIE: Hoe vaak train je?

Hetzenuwstelsel,deenergieleverendesystemenendespiervezelswordenpasgeprikkeldomsterkerwordenals debelastingenhetherstelvandespierengoedopelkaarzijnafgesteld.Ookbijhettrainenvankrachtmoetjeop zoeknaardeoptimaleoverloadomhetlichaamaantezettentothetextraherstel,ofwelsupercompensatie.Elke keertrainenophetmomentvansupercompensatielevertprogressieop.Jewordtsterker,despierenworden dikkerenhetsamenspeltussenspierenenhersenenverlooptbeter.Bestudeerdevolgendetabelvoorhetmoment vansupercompensatiebijverschillendetrainingsvormen.

Trainingsmethode

Extensieveduurtraining

Intensieveduurtraining

Fartlektraining

Momentvansupercompensatie

12-24uur

24-48uur

24uur

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

Trainingsmethode

Extensieveintervaltraining

Intensieveintervaltraining

Herhalingstraining

Snelheidstraining

Wedstrijdtraining

48uur

48-72uur

72uur

48uur

divers

Met behulp van de deze tabel kun je bepalen wanneer het ideale opvolgende trainingsmoment is. Bij telkens trainen op het moment van supercompensatie zul je vooruitgang in het prestatievermogen boeken.

Op de BSM-methodesite vind je een voorbeeld van een trainingsschema.

INTENSITEIT: Met welke intensiteit moet je trainen?

Detoenamevanspierkrachtvindtalleenplaatswanneerdespier/spiergroepmaximaalwordtbelast(principe vanoverload).Elketrainingmoetdebelastingdaaromwordenverhoogd(principevanopklimmendebelasting).

Despierwordtonderinvloedvantrainingkrachtiger.

Hetgewicht/deweerstandwordtgroter,hetaantalherhalingsmomenten,hetaantalseriesendesnelheidwaarmee deoefeningwordtuitgevoerd,nementoe.Delengtevandepauzesmoetwordeningekort.Tijdensdetraining ontstaatereenbranderiggevoelindespieren.

TRAININGSDUUR: Hoelang duurt een krachttraining?

Bijhogebelastinghorenweinigherhalingenenveelrust.Jetraintdanvooraldekrachttoename.Bijlagebelasting horenveelherhalingenenweinigrust.Jetraintdanjuisthetkrachtuithoudingsvermogen(zievolgendetabel).

TYPETRAINING: Welke spier of spiergroep(en) wil je trainen en welke trainingsvorm kun je daarbij kiezen?

Krachttrainingheeftalleeneffectwanneerjediespieren/spiergroepentraintdiebijdesportbeoefeningvanbelang zijn.Daarbijishetvanbelangdatdebewegingtijdensdekrachttraininginbewegingspatroonovereenkomtmet desportspecifiekebeweging.Daarbijwiljedesoortspiervezelsprikkelendiedominantzijnbijdesportbeoefening (principevanspecificiteit).

Soortenvankrachttraining:oefeningenmetheteigenlichaamalsgewicht,oefeningenmetbehulpvan fitnesstoestellenofhalters.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Aantal series Trainingsmethode

Indevolgendetabel(32) zijnverschillendespecifiekevormenvankrachttrainingvoorjeopeenrijtjegezet.Jekunt zienhoejegerichttraintenwatdehersteltijdvaneentrainingis. Supercompensatie

Herhalingper serie

Pauzetussen deseries

x 3-5x

-80% 4-5 8-12x 2-6x Snelkrachttraining

Bewegingssnelheid

Trainingsmethode

Aantal series

Herhalingper serie

Pauzetussen deseries

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Krachtuithoudingsvermogentraining

Effectenvankrachttraining

Spierkrachtkaningrotematetoenemenonderinvloedvangoedgeprogrammeerdekrachttraining Krachttraining isgerichtophetverbeterenvanhetsamenspeltussenhersenenenspieren Hetdoeliseenverbeterdsportspecifiek bewegingspatroon.

Deinvloedvankrachttrainingophetmenselijklichaam:

• eentoenamevanhetaantalspiervezelsdatgelijktijdigwordtgeactiveerdHoemeerspiervezelstegelijkertijd samentrekken,destekrachtigerisdespiercontractie.

• eentoenamevandeprikkelfrequentie.

Meermaximaleprikkelsdieelkaarinhoogtempoopvolgen,zullendespierkrachtigerdoensamentrekken.

• hypertrofie:despiervezelswordendikkerenkrachtiger

• hyperplasie:splitsingvanspiercellen,waardoordehoeveelheidspiercellentoeneemt(hyperplasieisnogmaar bijenkeleonderzoekenbijmensenaangetoond)

• eentoenamevanvooralwittespiervezels

• eentoenameinmassaenbreek-entrekvastheidvanbotweefsel,bandenenpezen

• eentoenamevandeATP-,CP-,creatine-englycogeenvoorraadindespier

• eentoenamevanhetaantalhaarvatenindespierenduseentoenamevandedoorbloedingen spierstofwisseling.

‘Nopain,nogain!’

Eenreactieopkrachttrainingisspierpijn.Weonderscheidentweesoortenspierpijn:acutespierpijnenvertraagde spierpijn.

Acutespierpijntreedtdirectnadeinspanningopenishetgevolgvanrestproductenvandeinspanningenzwelling vandespier.Depijnengevoeligheidverdwijnennaenkeleminutentotenkeleurennadeinspanning.

Vertraagdespierpijntreedtna24tot48uurnadeinspanningop.Dezespierpijnwordtveroorzaaktdoor microtraumaenontstekingsreactieshieropinhetspierweefsel.

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

Eenrustigeopbouwindeopvolgendetrainingen,eengoedewarming-upencooling-downenhetvoorkomenvan tegrotebelasting(niettezwaartrainen)zullenhetfenomeenspierpijnbeperken.Acutespierpijnisnietzoerg. Hetgeeftaandatjeindeoverloadtraint.

Hettrainingsprogrammaendetrainingen

Jeweetnugenoegovertrainenommetbehulpvandeopdrachtenopdesitemetjeeigentrainingsprogramma aandeslagtegaan.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Hettrainingsprogramma

Eentrainingsprogrammaiseenplanvanaanpakvanaaneengeslotentrainingenovereenlangereperiode.Wat wiljegaantrainen?Krachtofhetaerobeen/ofanaerobeuithoudingsvermogen?Watisjedoelstelling?Welke trainingsvormenzijngeschikt?Hoelangduurteentraining?Hoezwaarmoetjetrainen?Enhoemoetendetrainingen elkaaropvolgenomtoteenzogoedmogelijkeindresultaattekomen?MethetFITT-principehebjeeenkapstok omjetrainingsprogrammasystematischendoelmatigintedelen.

Testen

Voordatjestartmethettrainingsprogramma,moetjedebeginsituatievaststellenomuiteindelijkhetverschil tussenjestart-eneindniveautekunnenmeten.Inparagraaf1.6hebjekunnenlezenwelketestenjedaarvoor zoukunnengebruiken.Ingoedesportscholenzijnookstandaardmaximaaltestenbeschikbaar.Doorhetstartniveau metheteindniveautevergelijken,kunjebepalenofjouwtrainingsprogrammavruchtenheeftafgeworpen.Met hetuitvoerenvantussentijdsetestenkunjecontrolerenofjeopdegoedewegbentofdatjehettrainingsprogramma moetbijstellen.

Doel

Watwiljebereikenmetjetrainingsprogramma?Alsjeeendoelstellingformuleert,moetjerekeninghoudenmet jehuidigeprestatieniveau.Ookpersoonlijkeeigenschappenalsambitie,motivatieendoorzettingsvermogen speleneenrol.EentrainingsdoelkunjeSMARTformuleren;

• Specifiek:HetverbeterenvanhetaerobeuithoudingsvermogenzodatikdeCascaderuninHoogeveen(5mijl) onder35minutenkanlopen.

• Meetbaar:Detijdenwordengekloktmeteenchipdiedelopersmeekrijgentijdensdeloop.

• Acceptabel:Meteenverbeteringvan2minutentenopzichtemijnvorigeCascaderunzouikheeltevredenzijn.

• Reëel:Eenverbeteringvan2minuten,in10weken,waarinik3-4keerperweekkantrainen,zouvooreenhalf gevorderdelopereenhaalbaardoelmoetenzijn.

• Tijdgebonden:10weken.(6wekenisdeminimaletijdvaneentrainingsprogrammaommeetbareeffectenin jelichaamtebewerkstelligen)

Supercompensatie

Hetisvanbelangominzichtelijktekrijgenwelkeenergiesystemenenspiergroepenbijeenbepaaldesportdominant zijn.Hettrainingsprogrammamoetjezoopstellendatjuistdezeenergiesystemenenspiergroepensportspecifiek wordenbelastendusverbeterd.Devolgendetrainingmoettelkensophetmomentvansupercompensatie plaatsvinden.Doordetrainingsfrequentie,detrainingsintensiteit,detijdsduurvandetrainingen,hettypetraining endehersteltijdtussentrainingenonderlingopelkaaraftestemmen,kunjeefficiënttrainenenprogressieboeken.

NB:BijdeFITT-principesvanzowelkrachtalsuithoudingsvermogenvindjedesupercompensatievandebepaalde trainingen.

Opbouw

Doordatjeprestatievermogengedurendehettrainenzaltoenemen,iserineentrainingsprogrammasprakevan eenopbouwinintensiteit.Elketrainingmoetjeinoverloadtrainen.Detrainingenwordendaaromsteedsiets zwaarder,langerenvolgenelkaarsnellerop.Jetraintmetopklimmendeofwelprogressievebelasting.Een trainingsprogrammazieterdaaromelkeweekandersuit.Delatwordttelkenshogergelegd,jewordtimmers steedssnellerensterker.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Tussentijdsishetsomsnodigomeenprogrammaaantepassen.Bijvoorbeeldomdatjedooreenblessureof ziektenietinstaatbentomaandeopgelegdetrainingsintensiteittevoldoen.Ofmisschienboekjejuistmeer progressiedanjevantevorenhadbedacht.

Variatie

Omhettraineninteressantenuitdagendtehouden,ishetvanbelangomtevariërenintrainingsvormen.Je spreektzoenergiesystemenenspierenopverschillendemanierenaan,meteenbetertrainingsresultaattotgevolg. Ookishetvanbelangomzwaretrainingenaftewisselenmetlichteretrainingenomovertrainingtevoorkomen.

Overzichtelijk trainingsschema ter verbetering van een 5 km loop om je een idee te geven hoe een trainingsprogramma eruit zou kunnen zien.

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

1.8 Doping

Inleiding

Indezeparagraafbesprekenwehetbegripdopingenbestedenweaandachtaanverschillendedopingproducten en-methoden.Ookzwengelenwedeethischediscussieoverdopinggebruikmetbehulpvaneenpaar spraakmakendedopingzakenaan.Tenslottebesprekenwehetterugdringenvandopingindesport.Deethische discussieoverdopingzalinparagraaf3.4,overdewaardenennormen,misschienbeteropdeplaatszijn.We hebbenerechtervoorgekozenomopdezeplekinhetboekeenallesomvattendverhaaloverdopingtemaken.

Leerdoelen

• Jeleertwatonderdopingwordtverstaan.

• Jeleertoververschillendeverbodenproductenenmethoden.

• Jeleertwaaromverbodenmiddelenenmethodenwordengebruiktindesport.

• Jeleerthoedesportwereldworsteltmetdopinggebruik.

• Jeleerthoedopinggebruikingeperktkanworden.

Doping,zooudalsdewegnaarRome

Deherkomstvanhetwoorddopinggaatterugnaardezeventiendeeeuw,toenHollandsekolonisteninAmerika eenopwekkendesauskregenvandeindianen.Diehielpblijkbaar,wantzekregendespiritomin1614deHollandse nederzettingFortNassauoptebouwen,hetlatereNieuwAmsterdam,uiteindelijkNewYork.Dekolonisten noemdendiesaus'doop',oud-Nederlandsvoordikkesaus.Indietijdbestonddeoriginele‘doop’uiteenmengsel vanpek,hars,olieenbuskruit.

COPYRIGHTBOOM

HetgebruikvandopingiszooudalsdewegnaarRome.DeGriekenmaaktenmengselsvanmagischekruidenen paddenstoelenomdelichamelijkefitheidteverbeteren.Aanvermoeidesporterswerdmelkvanjongemoeders voorgeschrevenvooreensnelherstel.DeRomeinenvoerdenhunpaardenkruidigemengselsvoordewagenraces omhetuithoudingsvermogenteverbeterenendegladiatorenkregenhetadviesomvooralvleesvanwildedieren teeten.

Definiëringvanhetbegripdoping

Erzijnverschillendeomschrijvingenvoordoping.Dopingishetgebruikenvanstimulerendestoffen,diede persoonlijkeprestatieverhogen.Jelichaamkaneengroterebelastingaan,jekrijgtgroterespieren,depijndrempel gaatomhoogofjehersteltsneller.

HetWADA(WereldAntiDopingAgentschap)komtmeteenkorte,simpeleomschrijvingvandoping: stoffen en methoden die verboden zijn door de WADA.Eigenlijkisdedefinitievandopingnogbreder:Eenovertredingvaneen ofmeerbepalingenuithetdopingreglement.

Intotaalzijnertienverschillendeovertredingen:

• aanwezigheidvanverbodenstoffen(inbloedofurine)en/ofverbodenmethode(n)

• (pogingtot)gebruikvanverbodenstof(fen)en/ofverbodenmethode(n)

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

• gebrekkigemedewerkingvandopingonderzoek

• whereabout-fouten(sportersmoetenaltijdopenheidgevenwaarzezijn,zodateraltijdeendopingcontrole kanwordengedaan)

• (pogingtot)manipulerenvandopingonderzoek

• bezitvanverbodenmiddelen

• (pogingtot)handelinverbodenmiddelen

• (pogingtot)toedieningvanverbodenmiddelen

• medeplichtigheidaandopinggebruik

• verbodensamenwerkingaangaandedopinggebruik

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

HetWADAsteltjaarlijksmondiaaldedopinglijstmet verbodenstoffenenmethodenvast.Eenstofof methodekanopdedopinglijstwordengeplaatstals dezeaanminimaaltweevandevolgendedriecriteria voldoet:

• (mogelijk)prestatiebevorderend

• (mogelijk)schadelijkvoordegezondheid

• instrijdmetde‘spiritofsport’,ofweltastdekernwaardenvansportaan

InNederlandhebbenweeenNationaalDopingReglement(NDR)gefundeerdophetantidopingbeleidvanhet WADA.In2019isinNederlanddeDopingautoriteitopgericht.Ditgebeurdegelijktijdigmetdeinvoeringvande WetUitvoeringAntidopingbeleid.DeDopingautoriteitadviseertenbegeleidtdesportbondenaangaandehun dopingbeleid.DemissievandeDopingautoriteitishetrealiserenvandopingvrijesportinNederlandenheeftals wettelijketaken:

• Hetbestrijdenvandopingindesport.

• Hetuitvoerenvanhetdopingcontroleproces.

• Hetverzamelenenonderzoekenvaninformatieovermogelijkeovertredingenvaneendopingreglement.

• Hetgevenvanvoorlichtingoverdoping.

• Anderedooronzeministerzorgensportopgedragentakendieverbandhoudenmethetbestrijdenvan toepassingvandopingindesport.

Dopingproductenenmethoden

Inonderstaandetekstbeschrijvenwede"positieve"effectenendegezondheidsrisico'svandedoorde Dopingautoriteitvastgesteldeverbodenproductenenmethoden.

Verbodenmiddelen

Anabolemiddelen

Anabolemiddelenzijnstoffendiedespiergroeiversterken,zoalstestosteron(lichaamseigen),hetvantestosteron afgeleideepitestosteron,stanozololenclenbuterol.Anabolenstimulerendeeiwitaanmaakindespierenengaan tegelijkdeafbraakvanspiereiwittegen.Desporterkweektopdezemanierdikkereensterkerespieren.Deze anabolemiddelenhebbeneengunstigeinvloedopdeprestatiesbijsportenwaarinkrachteenbelangrijkerol speelt.

Gewichtheffen.

Hetgebruikvananabolenkanleidentotleverfunctiestoornissen,acneenpsychischeveranderingen.Ookde hartspierverdikt,waardoorhetvolumevanhethartafneemt.Bijmannenkananabolengebruikleidentot verminderdevruchtbaarheid.Ananobolendempendelichaamseigenaanmaakvantestosteron,waardoorereen afhankelijkheidvanditmiddelontstaat.Vrouwenkunnenlastkrijgenvanmenstruatiestoornissenenandrogene effectenzoalsmannelijkelichaamsbeharing.

Anabolennoggevaarlijkerdangedacht!

Noorsewetenschappersconcludeerden(2024)dathetvolumevandehersenenafneemtbijlangduriggebruik vananabolen.Eerderkwamenzijookaltotdeconclusiedatditverbodenproduct brain aging veroorzaakt.

Groeihormonen

Hetbekendstegroeihormoonisdelichaamseigenstoferytropoëtine(EPO)datdeaanmaakvanrodebloedcellen stimuleert.Hierdoorkanermeerzuurstofwordenvervoerdnaardespieren,waardoorhetuithoudingsvermogen toeneemt.Ditisgunstigbijwielrennen,duurlopenenschaatsen.

DoorhetgebruikvanEPOkanhetbloedsnellergaanklonteren,waardoorereenhart-,herseninfarctoflongembolie kanontstaan.

Bèta-2agonisten

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Bèta-2agonistenwordentoegepastindebehandelingvanastmaenandereluchtwegaandoeningen.Bèta-2 agonistenzorgenvoorontspanningvandeluchtwegen.Hierdoorwordtademhalenmakkelijker.Daarnaastwordt hetcentralezenuwstelselgestimuleerd,waardoordehartslagverhoogtendestofwisselingversnelt.Hetlichaam kanmeerenergieleverentijdenssportbeoefening.

Hetgebruikvanbèta-2agonistenkanleidentotgezondheidsklachtenzoalshartritmestoornissen,beverigheid, rusteloosheid,misselijkheid,duizeligheidenspierkrampen.

Hormoonmodulatorenenmetabolemodulatoren

Hormoonmodulatorenenmetabolemodulatorengaandewerkingvanhormonenenenzymentegen.Deze middelenremmendewerkingvanbijvoorbeeldhetvrouwelijkgeslachtshormoonoestrogeenofversterkenjuist dievanhetmannelijkgeslachtshormoontestosteron.Inbeidegevallenzalditdespiergroeibevorderen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Metabolemodulatorenbeïnvloedenhetmetabolesysteemvanhetlichaam.Voorbeeldenzijninsulineen meldonium.Insulinezorgtervoordatcelleninhetlichaamglucoseuithetbloedkunnenopnemen.Meldonium wordtgebruiktomhartproblementebestrijdenenhetheefteengunstigeinvloedophetuithoudingsvermogen.

Degevarenvandezestoffenzijneenverstoordehormoonhuishoudingenverhoogdekansopvormingvan bloedstolselswaardoorhart-enherseninfarctenkunnenoptreden.

Diureticaenmaskerendemiddelen

Diureticaenmaskerendemiddelenkunnenhetgebruikvandopingverbergen.Diuretica,ookwelbekendals plaspillen,zorgenvooreenverhoogdeurineproductieenduseensnellereuitscheidingvan(doping)stoffen. Maskerendemiddelenverminderenjuistdeuitscheidingvan(doping)stoffenindeurine.Plaspillenwordenook gebruiktvoorgewichtsreductiewaardoorvechtsportersineenlageregewichtsklassemogenuitkomen.Ofom ‘droog’teworden.Doorvochtverlieswordenspierenduidelijkerzichtbaar.Ditisvanbelanginbijvoorbeeld bodybuiling.

Hetgebruikvandiureticakantotgezondheidsklachtenleiden,zoalswarmtestuwing(oververhitting),verzuring vandespieren,dalingvanprestatievermogenenzelfshartritmestoornissen.

Stimulantia

Stimulantiazijnmiddelendiedewerkingvanhetcentralezenuwstelselbevorderen.Bijgebruikgevenzeeen alert,energiekgevoelengaanvermoeidheidsgevoeltegen.Zokaneensportereenprestatielangervolhouden. Voorbeeldenvanstimulantiazijnamfetamineencocaïne.

Bijwerkingendiekunnenoptredenbijhetgebruikvanstimulantiazijnonderandereafnamevanhet inschattingsvermogen,beverigheid,warmtestuwing,hogebloeddruk,beroerte,hartproblemen,verslavingen overlijden.

Narcotica

Narcoticazijnverdovendeenpijnstillendemiddelen.Demeestenarcoticavallenonderdegroepopioïden,zoals morfine.Anderebekendenarcoticazijnheroïne,methadonentramadol.Narcoticawordengebruiktbijde behandelingvanacutepijn.Sporterskunnennarcoticavanwegedepijnstillendewerkinggebruikenbijblessures. Zokunnenzeookmetpijnklachtenblijvenpresterenofervarenzeminderpijntijdensintensievesportbeoefening.

Hetgebruikvannarcoticakanslaperigheid,duizeligheid,misselijkheid,telagebloeddruk,vertraagdehartslag enmoeitemetademhalenveroorzaken.Spotrtblessureskunnenverergeren,omdatdepijnprikkelwordtgedempt.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Cannabinoïden

Indesportkunnencannabinoïdenteontspannen.Ditgeldtbijvoorbeeldvoorsportenwaarjekalmmoetblijven, zoalsdarten,biljartenenschieten.Voorbeeldenvandezeverbodenmiddelenzijncannabisproducten,zoals marihuana,hasj,natuurlijkeensynthetischetetrahydrocannabinolen(THC's).

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

Bijwerkingendiegepaardkunnengaanmethetgebruikvancannabiszijnonderandereverminderdconcentratieenreactievermogeneneenvergrootzelfvertrouwen.Eenhoogzelfvertrouwenmaaktdekansopinschattingsfouten groter.Langduriggebruikvancannabiskanleidentotverminderingvancognitievevaardigheden,verminderd geheugeneneenhogeregevoeligheidvoorpsychosen.

Glucocorticoïden

COPYRIGHTBOOM

Glucocorticoïdenzijnontstekingsremmendemiddelendiezijnafgeleidvanhethormooncortisol.Erzijnook synthetischeafgeleidenvancortisol,zoalsprednisonenprednisolon.Cortisolzorgtvooreenafweerreactiebij ontstekingen,stressenziekte.Verderhebbendezemiddeleninvloedopjegemoed:jekrijgtereenpostitiefgevoel van,somszelfseuforisch.

Hetgebruikvanglucocorticoïdenkantegelijkertijdleidentotpsychischestoornissen,stemmingswisselingen, hoofdpijn,eenhogebloeddruk,gewichtstoenamedoorhetvasthoudenvanvocht,verhoogdekansopdiabetes, hartfalen,botafbraak,spierzwakteenverminderdeeigenafweer.

Bètablokkers

Bètablokkersverlagendehartslag,bloeddrukenstofwisseling.Hierdoorhoefthetlichaamminderenergiete leverenenkomthettotrust.Bètablokkersverlagendehartslag,waardoordesportereenvasterehandheeft,en zereducerenstress.Insportenwaarconcentratieenfijnemotoriekbelangrijkzijn,kanhetgebruikvanbètablokkers eenvoordeelopleveren.Denkhierbijbijvoorbeeldaangolf,dartenendeschietsport.

Gebruikersvanbètablokkerskunnenlastkrijgenvanvermoeidheid,slaapstoornissen,depressie,misselijkheid, lagebloeddrukeneentragepols.

Nieterkendestoffen

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Hetgaathieromfarmacologischestoffendieniettotéénvandehierbovengenoemdedopingcategorieënbehoren. Dezestoffenworden(nog)nietindegeneeskundegebruikt.Hetkunnenbijvoorbeeldstoffenzijndienoginde ontwikkelings-oftestfasezitten.Effectenengevarenzijndaaromnogonbekend.

Verbodenmethoden

Gendopingenceldoping

Inonzecelkernenisheterfelijkemateriaalopgeslagenindegenen.Genenbepalenjehaarkleur,hoelangjewordt, maarookdeverhoudinglangzameensnellespiervezels.Benjesprinterofjuisteenduurloper?Genetischedoping, ofgendopingenceldopingbestaatuitmethodenwaarbijdeerfelijkeeigenschappenvanmensenwordenveranderd omdesportprestatiesteverbeteren.EenstukjeDNAmetcodesvooreengewenstgenwordtingebrachtineen cel.Ditkanindepurevorm(alleenDNA)ofmetbehulpvaneenvirusofvetachtigestof(ookwelvectorgenoemd). DezevectorgaatdecelkernbinnenenhetDNAhechtzichopdegewensteplaatsaandechromosomen.Vanaf datmomentproduceertdecelmeteennieuwstukjeDNA‘verbeterde’lichaamseigenstoffendiesportprestaties kunnenverbeteren.DenkhierbijbijvoorbeeldaanEPO,datdeaanmaakvanrodebloedlichaampjesbevordert, waardoordeduurprestatiepositiefwordtbevorderd.

Dewetenschapweetnogteweinigovergendopingenceldopingomdegevarenintekunnenschatten.Erkleeft eengrootrisicoaanhetsleutelenaanhetgenetischemateriaalvanmensen.

Manipulatievanbloedenbloedcomponenten

Bijbloeddopingwordteerstbloedvandesporterafgenomenenvlakvoordewedstrijdweertoegediend,met eentoenamevanhetaantalrodebloedcellentotgevolg.Ookhettoedienenvansynthetischestoffenomde opname,hettransportofdeafgiftevanzuurstofteverbeterenvaltonderdezecategorie.Zowelbloeddopingals demanipulatievanbloedcomponentenhebbeneenverbeterdzuurstoftransportnaardespierentotgevolg.Dit leidttoteenvergrotingvanhetuithoudingsvermogenbijduursporten.

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Manipulatievanbloedenbloedcomponentenkanleidentoternstigebijwerkingen,zoalsbloedstolsels,koorts, bloedvergiftiging,nierschade,eenslechtfunctionerendimmuunsysteem,bloeddrukdalingenhart-en herseninfarcten.

Hoofdstuk1 Bewegenengezondheid

Oostenrijkse langlaufer Max Hauke betrapt met infuus nog in de arm. Meerdere Oostenrijkse sporters betrokken bij een bloeddopingschandaal (2019).

Chemischeenfysiekemanipulatie

Chemischeenfysiekemanipulatiegaatoverhetrommelenmeteenurine-ofbloedmonstervoor,tijdensofnade dopingcontrolemetalsdoelnegatieftetesten.

Chemischemanipulatieisbijvoorbeeldhettoevoegenvanstoffenaandeurineomdeaanwezigheidvan dopingstoffenteverbergen.Hettoevoegenvanstoffenaandeurinezorgtnaastdeafbraakvandopingstoffen ookvoordeafbraakvanlichaamseigenafbraakstoffen.

Voorbeeldenvanfysiekemanipulatiezijnhetinbrengenvaneeninfuusomhetbloedteverdunnen,de samenstellingteveranderenofhetafgevenvanoudeofandermansurinedoorkatheterisatie.Ookhetopenmaken vandeflesjeswaarinurinemonsterszittenisfysiekemanipulatie.

Mechanischedoping

MechanischedopingwordtnietdoordeWADAofDopingautoriteitgecontroleerd,daariseensport-of wedstrijdorganisatiesverantwoordelijkvoor.Bijmechanischedopingwordtsportmateriaalgemodificeerd, waardoorereenduidelijkvoordeelvoordeatleetontstaat.IndewielersportwerdereenBelgischeveldrijdster betraptopeenmotortjeenbatterijindezitbuisvanhaarfiets.Indezwemsportgebruiktenzwemmersbijde OlympischeSpelenvan2008eennieuwontwikkeldsupersonisch‘haaienpak’datextradrijfvermogeneneen beterehydrodynamicagaf.Dezedurezwempakkenzijnnuverbodenenderecordsgeschrapt.OokbijdeNike Vaporflyloopschoenwasvolgenscriticisprakevanmechanischedoping.Dewereldatletiekbondoordeeldein 2020datdeschoenistoegestaan,mitsdezoolnietdikkerisdan40millimeterenermaximaalééncarbonplaat inisverwerkt.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Waartrainenstopt…

Indetopsportgaathetommarginaledetails,omcentimetersofhonderstenvanseconden.Daarommoeteen topsporter,omprogressieteboeken,steedsvakerenhardertrainen.Hetsteedsmeermoeteninvesterenvoor eensteedskleinerwordendeprestatieverbeteringnoemenwehetprincipevanverminderdemeeropbrengst(zie paragraaf1.7Verbeterenvanfitheid).Erzijnfysiekebeperkingenaanhetmenselijklichaam.Een100metersprint isvolgensonderzoekvanEinmalenMagnuss(UniversiteitvanTilburg)theoretischmogelijkin9,29seconden. Nogharderlopenlijktvoorhetmenselijklichaamniethaalbaar.Spieren,pezen,gewrichtenenbottenkunnen doordekrachten,diedanophetbewegingsapparaatuitgeoefendzoudenworden,ernstigbeschadigen.Het wereldrecordstaatnuop9,58seconden,gelopendoorUsainBolt.Erzitduseentheoretischeruimtetussenhet huidigewereldrecordendefysiekegrensvandemens.Veelsprintershebbeninhunstrevendesnelstetezijn prestatiebevorderendemiddelengenomen.Alsjedevolgendeafbeeldingbestudeert,danzuljeziendatvande tiensnelstemannen(tot2015)ernegenofwelbetraptzijnopofverdachtzijnvanhetgebruikvandoping.Ookde grootstesprintdiva’sallertijden,MarionJonesenFlorenceGriffith-Joyner(‘Flo-Jo’),gingennietvrijuit.Delaatste, sinds1988wereldrecordhouder100metermet10.49seconden,isopjongeleeftijdoverleden…

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Degrotewielerrondes-TourdeFrance,Girod’ItaliaenVueltad’Espagne–leverdenvan1993tot2017zevenendertig verschillendeeindwinnaars.Vierendertigkampioenenzijnuiteindelijkgestraftofwerdenverdachtvan dopinggebruik(92%).JanUlrich,MarcoPantani,SirBradleyWiggensenzevenvoudigtourwinnaarLanceArmstrong zijnvoorbeeldenvandopingovertreders,diedankzijdopingmetdegladiolenenderondemissophethoogste schavotstonden.Hetgingzenahuncarrièresnietallemaalevengoedaf….JanUlrichwerddepressief,Pantani overleednaeenoverdosisenBradleyWiggensraakteaanlagerwal.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

ging.

Valsspelen?

HoeverontwaardigdwarenwetoendestijdsbleekdatLanceArmstrongdopinggebruikte.Doornauwgezeten slimteplannen,werden‘theBoss’enzijnploeggenotenvandeU.S.Postalploegnooitopdopingbetrapt.‘Outof competitioncontroles’,buitendewedstrijden,bestondeninde'90nogniet.Hijwerd,najarenlangdedanste zijnontsprongen,uiteindelijktochbeschuldigdvanbloeddoping,EPO-,cortisonen-entestosterongebruik.De zevenvoudigTourwinnaarbiechtteineeninterviewmetOprahWinfreyzijndopingovertredingenopenvielhard vanzijnhogepodium.

OokNederlandsewielrennersalsMichaelBoogerdenThomasDekkerwerdennaderhandschuldigbevondenaan hetgebruikvandoping.Hetisbetrekkelijkeenvoudigomjemeningklaartehebben,maaralsjeprobeertjete verplaatsenindezejongens,dankrijgjemisschienbegripvoordebeweegredenenomdopingtegebruiken.Een heelvolkverwachtdemeestheroïscheprestatiesindeTourdeFrance.Opdefinishstaandejournalistenvan radioentvklaaromjetebevragenoverdehelletochtdiejevrijanoniemmoestafleggen.Jemoetpresteren,want

Lance Armstrong en Marco Pantani wonnen beiden de Tour de France. Later bleek dat dit niet alleen op een bord pasta

decontractbesprekingenvoorvolgendseizoenbeginnenalweer,deploegtwijfeltendesponsorisontevreden overgebrekaanexposure.Jehebttweekeuzes,stoppenmetwielrennen,jepassie,broodwinningofookdoping gebruikenenmeeblijvendoenvoordeprijzen.Wasjijgestopt?

Zoalsjeinbovenstaandetekstalhebtkunnenopmerken,isdopinggebruiknietalleeninRuslandofChina gemeengoed.OokinNederlandzijnersportersdiehetnietzonauwnemenmetderegels.Samenmethetministerie vanVWSheefthetMulierInstituut(2021)eenanoniemvragenlijstonderzoekuitgevoerdnaardopinggebruikin deNederlandsetopsport.12,5%vande2200respondentengafaandopingtegebruiken.Uitonderzoekvan NOC*NSFuit2015bleekdatzelfs4%vandeNederlandsetopsportersmeteenofficiëleNederlandsetopsportstatus doelbewustdopinggebruikteomdeprestatiesteverbeteren.Bijcontroleswordtslechts1-2%vandetopsporters betrapt.Ookindebreedtesportisdopinggebruikaandeordevandedag(cijfersontbreken).Indebreedtesport gaathetnaastprestatieverbeteringomhetuiterlijk.

Dopingcultuurindevecht-enkrachtsport

DopingispopulairinNederlandsesportscholen.400.000krachtsporters,eenkwartvandepopulatie,en80.000 vechtsporters,bijnadehelftvandezesporters,gebruiktdoping.Hetgaatindezesportenvooralom spiervertserkendeanabolesteroïden(MulierInstituut).Zijnemendegroterisico'svanhetgebruikvanditgevaarlijke dopingmiddelvoorlief(leesdetheorie'Dopingproductenenmethoden'.

Controlerenenstraffen

Wielrenners,zwemmers,atletenenschaatserswordenindestrijdtegendopingregelmatigaandopingcontroles onderworpen.Dezetestenzijninenbuitencompetitie.Ditbetekentdater24uurperdageencontroleuraankan bellen.Erwordturineenofbloedafgenomendatgetestwordtopverbodenstoffenenmethoden.Ineen bloedpaspoortwordenverdachteschommelingenindebloedwaardenbijgehouden.Ookhebbensporterste makenmet‘whereabouts’.Ditbetekentdatzealtijdmoetenkunnenaangevenwaarzezijnofzijngeweest.Er komensteedsgeavanceerderemethodenomdopingtedetecteren,maarerkomenooksteedsnieuweenmoeilijk tetracerendopingproductenen-methodenbij.Somskunnensporterspasjarennahunovertredingengepakt worden,omdatdeopsporingstechniekendanpastoereikendzijn.Bijovertredingenvanhetreglementvolgteen schorsingensomseenboete.Prijzenmoeteningeleverdwordenendenaamvandesporterwordtgeschraptin deuitslagen.Bijherhalingvaneendopingovertredingvolgtvaakeenlevenslangeschorsing.

Eenhypocrietesportwereld

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Inonderstaandetekstwillenwejeinzichtgevenhoedopingwasenisverweveninde(top)sportenhoehetvaak metdemantelderliefdewerdbedekt.Insommigegevallenstrokendebelangenvaneenbond,politiekofpubliek namelijknietmeteenschorsingvaneensporterofsportploeg.Toenhetwielrennenbinnenstebuitenwerdgekeerd, vanwegehetveledopingmisbruik,kreegditbijvalvandemedia,politiek,publiekenderestvandesportwereld. Tijdenseenvandegrootstedopingzakenallertijden,OperaciónPuerto,bleekdatdeSpaansesportartsFuentes zakkenbloedvanbekendetopsportersinzijnlabopgeslagenhad.Fuenteswaseenspecialistinbloeddopingen EPO-kuren.Eendeelvanderuim200bloedzakkenwasvanwielrenners,derestvantennissers,voetballers,atleten enzovoort.Ommysterieuzeredenenzijndenamenvandezesportersnooitbekendgemaakt.Wemoetenons afvragenwelkekrachtenerspeeldenomslechtsdenamenvanwielrennersbekendtemaken.Waaromgoldvoor eenvoetballervanRealMadridofFCBarcelonaniethetzelfdealsvooreenwielrenner?Inhetvoetbalwerden dopingschandalenvaakindekiemgesmoord.DerSpiegelpubliceerdeinsamenwerkingmetFootballLeakseen dopingovertredingvanSergioRamos,aanvoerdervanRealMadrid,nadegewonnenChampionsLeaguefinale

van2017.Ramostesttepositiefophetdexamethanose,eenontstekingsremmer,dieopdeWADA-dopinglijst staat.Nietveellaterontweekhijooknogeendopingcontroledooreerstuitgebreidtegaandouchen.Denummer 1vandebadmintonwereldranglijstkreegvoorhetzelfdevergrijpachtmaandenschorsing!Indemediawordtelke blessureoftransferbreeduitgemeten,maarditleektewordengenegeerd.BelangenvandeSpaansepolitiek, grotesponsoren,televisiezendersmetmegacontractenendevoetbalbonden(Spanje,UEFAenFIFA)strokenniet metdopingschandaleninhetvoetbal.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

ThijsZonneveldsomtineencolumn(AD,27-11-2018)eenaantaldopingschandalenopdiehet voetbalbehoorlijkinverlegenheidzoudenmoetenbrengen. “De pillen en spuiten bij Ajax in de jaren zeventig, de EPO en groeihormonen bij Juventus in 1996, dat ten koste van Ajax de Champions League won, de nandrolonaffaire met drie Nederlandse internationals, de bloedtransfusies van Zidane, de gehandicapte kinderen van Algerijnse internationals, een horde betrapte Serie-A spelers, Fuentes die de voetballers van Real verder hielp en zo gaat het maar door.”

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Eenanderongelooflijkvoorbeeldoverhypocrisieindetopsportgaatoverhetdoordeoverheidgestuurdeen gefinancierdedopinggebruikindeRussischesportwereld.VladimirPoetingafopdrachtvoorplanmatige dopingprogramma’s.OnderzoekvanhetWADAbrachteenenormdopingschandaalronddeWinterspeleninSotsji Rusland(2014)aanhetlicht.

Ruslandbehaaldeeenrecordaantalmedailles. OnaangekondigdecontrolesblekenerinRuslandniet tezijn,hetdopinglaboratoriuminMoskouwerkteactief meeaanhetverdoezelenvanpositievecontrolesen hetWADAonthuldehetbestaanvaneentweedelab.In datschaduwlablagenschonestalenvandesporters opgeslagen,dieomgeruildkondenwordenwanneer datnodigwas.HetRussischeanti-dopingagentschapRUSADAendeberuchtegeheimediensthebbenpositieve dopingtestenvanRussischesporterslatenverdwijnen.TijdensinternationaalonderzoeknaarhetRussische bedrogkreeghetvoormalighoofdvanRUSADAplotseenhartaanvalenoverleedonderverdachteomstandigheden.

Uiteindelijkzijnertochsportersgestraft,geschorstengeweerdoptoernooien.DetennissterMaria Sjarapova,vijfvoudiggrandslamwinnares,kreegeenschorsingvanwegehetgebruikvanmeldonium.Ondanksde grootschaligeRussischecorruptielietdeIOCtoch291vande389RussischeatletentoeopdeOlympischeSpelen vanRIO(2016).Enalsofernietsgebeurdwas,organiseerdedeFIFAin2018eenwereldkampioenschapvoetbal inRusland...

OokinNederlandzijnwenietroomserdandepaus.In2018werdindeurinevankickbokserBadrHarisporenvan verbodenmiddelengevonden.Eendergelijkedopingovertredingkaneenmaximalestrafvanvierjaaropleveren. DebokserstaatechterondercontractbijdeorganisatieGlory.Gloryisnietaangeslotenbijeensportbonden heefteenbekendetopadvocaatindehandgenomenomeenschorsingvandetopboksertevoorkomen.Hari moestRicoVerhoevennamelijkuitdagenvoorhetgevechtvandeeeuw!

Daterdoorsportbonden,sportorganisaties,depolitiek,mediaendopinginstantiesmetmeerderematengemeten wordt,isinsportgeschiedenispijnlijkduidelijkgeworden.Maarstekenwijalssportpubliekonshoofdookniet lieverinhetzand?ZatenwijdestijdstewachtenopeenzwarestrafvoorDeBoer,DavidsenStamvanwegehet gebruikvannandrolon?HebbenweerbelangbijdatNederlandseschaatskampioenenaandeschandpaalgenageld wordenvanwegeoneigenlijkgebruikvanastmamedicijnen?

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Dopinggebruikuitbannen

Dopingvollediguitbannenlijkteenutopie.Eriseenduidelijkdopingreglement.Tochproberensportersen medischebegeleidingsteamsdegrenzenvanhettoelaatbareoptezoeken.Indewielersportisbijvoorbeeldeen tweespalttussenploegendieketonengebruiken,zoalshetNederlandseVisma/LeaseaBikeenteamsdiedatniet doen.Dezeteamsgebruikengeenketonenvanwegedeonbekendheidmetdeneven-oflangetermijneffectenop degezondheidvanhunrenners.Ketonenzijneenlichaamseigenstoffendieaangemaaktwordtwanneerhet lichaambijgroteinspanningdoordereservesheenis.Omdieredenwordenketonennakoolhydraten,eiwitten envettendevierdebrandstofinonslichaamgenoemd.Ookhetveelgebruiktecreatinestaatnietopdedopinglijst. Creatinevulthetfosfaatsysteemaan,wateenvoordeeloplevertbijsportenmetveelexplosieveacties,zoals basketbalenkrachtsporten.Hetzijnbeidelichaamseigenstoffenendatmaakthetlastigomzeteverbiedenen tecontroleren.

Sommigeexpertspleitenvooreenmeerliberaalentransparanterantidopingbeleid,waarbijdopinggebruik toegestaanengereguleerdwordt.DeEnhancedGamesisbijvoorbeeldeeninternationaalsportevenementwaarbij atletennietzullenwordenonderworpenaandopingcontroles.HetevenementwordtgereorganiseerddoorAron D'Souza,eenAustralischezakenman.TheEnhancedGameszullenin2025gehoudenwordenmetdeslogan: ‘the ultimate demonstration of what the human body is capable of’.Zijstellendat44%(?)vandetopsportersdoping gebruiktenslechts1%wordtbetrapt.D’Souzawildewetenschapvierenenvindthetfascinerendomdeatleten enchanced,versterkt,aandestarttelatenverschijnen.

Dopinglegaliserenscheelteenhooptijd,gedoe,geld,irritatieenbovendienmaakthethetspeelveldvoorde sportersweergelijk.Dezealgehelelegalisatievandopinglijktechterweinigvoorstanderstehebben.Het gezondheidsgevaarvoordesporterwordttegroot.Erzijnzelfsalsportersgestorvenvanwegehetgebruikvan doping.DenkaanTomSimpson,dieindeTourdeFrancevan1967doodvanzijnfietsviel.Hetwasdecombinatie vangrotehitte,uitdroging, het nooit willen opgeven,alcoholenhetgebruikvanamfetamine,diehemopdeMont Ventouxfataalwerd.

Hetisvooralvoordejongesportersvanbelangomineenschone,dopingvrijesporttekunnenwedijverenenniet naarverbodenmiddelenofmethodentehoevengrijpenomaansluitingbijdetoptevinden.Hungezondheid staatophetspel.Danmaarietsmindersnel,hoog,ver,spectaculairenongelooflijk!

Inveelsportenisdediscussieoverdemenselijkemaataanhetontstaan.Voetballersvantopclubsspeleneen overvolnationaaleninternationaalprogrammaenelkeweekliggenhunprestatiesondereenvergrootglas.Tijd voorherstelisernauwelijks.

DeTourdeFrancemoeststeedsspectaculairderenwerdsteedsveeleisender.Elkedageenselectiefparcours, langeetappes,veelbeklimmingenenspectaculaireafdalingen.Datkannietopeenbruineboterhammetkaas.

Tegenwoordigzijnertweerustdagenopgenomeningroterondesenzijndeetappeskorteromderennersmeer hersteltijdtegeven.

Sportbonden,politiekendedopingautoriteithebbengezamenlijkprogramma’sencampagnesontwikkeldom dopingtebestrijden.Deanti-dopingcampagnes100%DopeFree,EigenKracht(fitnessbranche),Doping.nlen SamenvooreenSchoneSportzijneropgerichthetkennisniveauvande(aankomende)sporteroverdopingte optimaliserenendehoudingenhetgedragtenaanzienvandopinggebruikgunstigtebeïnvloeden.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Hetisvanbelangomvanuitdeclubsenbondendesportersprofessioneelenmedischtebegeleidenmetpersoonlijk afgestemdewedstrijd-entrainingsprogramma’s,eenjuistearbeids-rust-verhoudingenverantwoordediëten.

Uiteindelijkligtdegrootsteverantwoordelijkheidbijdesporterzelf.Eensportermoetzichzelfelkedaginde spiegelkunnenaankijken.Hetpubliekenmediavoordegekhoudeniserg,jetegenstanderbelazerenis onacceptabel,maarjezelfvoordegekhoudeniseenzonde.Eenbeteresportwereldbegintbijjezelf!

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Hoofdstuk2

Bewegenenregelen

Indithoofdstukleerjeoververschillendevormenvancommuniceren.Endathebjenodigindemogelijkdiverse rollendiejebinnenhetorganiserenenbegeleidenvanactiviteitengaatvervullen.Welkeverschillenderollener zijnenwatzeinhoudenwordtallemaalbeschrevenindithoofdstuk.

• Jeleertwelkevormenvancommunicatieerbestaanenhoejezekuntinzetten.

• Jeleertwelkerollenerbestaanbijhetbegeleidenenorganiserenvanactiviteiten.

• Jeleerthoejeeen(beweeg)activiteitkuntorganiseren.

• Jeleertlesgevenbinnendebeweegcontext.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Indithoofdstukgaathetoverhetregelen,hetorganiserenvanBewegenenSport.In2.1leerjeovercommuniceren ineengroep,watsamenwerkenisenjeleertwelkerollenerbestaanbinneneengroep.Daarnaastleerjeook welkeinvloedgedragbinneneengroepheeftenwelkeleiderschapsstijlenerbestaan.In2.2-2.4leerjeoverhoe jeeenbewegingssituatiebegeleidt,hoejelesgeeftaaneengroepenhoejesportactiviteitenkuntorganiseren.

2.1 Communicatie Inleiding

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Leerdoelen

• Jeleertwathetverschiltussenverbale-ennonverbalecommunicatieis.

BijBSMkrijgjeveeltemakenmetleidinggeven,metdeorganisatievantoernooienenevenementenenmet teamwork.Omaldezetakensoepeltelatenverlopen,zuljemoetencommuniceren.Hiervoorhebjebasiskennis nodigovercommunicatieengedragbinneneengroep.Daarnaastmoetjejezelflerenkennenenwetenwelkerol goedbijjoupast.Leiderzijn,klinktleuk,maarhoezorgjeervoordatdegenenaanwiejijleidinggeeftookzogoed mogelijkpresteren?

Metcommunicatiewordtinhetalgemeenbedoeld:uitwisselingvaninformatie.Datkanviadetaal,datnoemen wedanverbalecommunicatie,ofopanderemanieren,endatnoemenwenon-verbalecommunicatie.

Communicatiebetekentaltijddatercontacttussentweeofmeerpersonenis:eenzenderenéénofmeer ontvangers.Dezenderstuurteenboodschapviaeenmedium,bijvoorbeeldhetgesprokenwoord,eenbriefof telefoonlijn.Ditwordtdangezondenineenbepaaldecode,bijvoorbeeldhetNederlands,naardeontvanger. Onderstaandschemamaaktduidelijkhoedatwerkt.

Verbalecommunicatie

Leerdoelen

• Jeleert

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

• AllecommunicatiediegebruikmaaktvaneentaalnoemenweverbalecommunicatieDatkandirectzijnvia bijvoorbeeldhetgesprokenwoordofinternetchat,ofindirectviaeenbriefofe-mail.Ookgebarentaalnoemen weverbalecommunicatie.Elkgebaarisnamelijkeenvasteafspraakvooreenwoordofletterenisdaaromeen taal.

Non-verbalecommunicatie

Leerdoelen

• Jeleert..

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

• Metnon-verbalecommunicatiebedoelenweelkevormvanuitwisselingvanboodschappentussenmensenof levendewezensvianiet-taligesignalenoftekens.Indemenselijkecommunicatiekandenon-verbalecommunicatie dedoorslaggeven.Bijvoorbeeld:iemandzegtdathijnietboosis,maarkijktwelergkwaad.Ofiemanddiezegt dathijnietzenuwachtigis,maarwelzweetenstaattetrillen.Mensenreagerenvaakonbewustopnon-verbale signalenentekens,zekeralshetpersoonlijkeofemotioneleboodschappenzijn.Uiteenonderzoekvan Mehrabian(65)blijktdatdeoverbrengingvandeboodschapkanoplopentot93%non-verbaalalsmensenover gevoelenspraten.Gaatdecommunicatieoverietsanders,danligtditpercentagelager.Menselijkenon-verbale communicatievindjeteruginverschillendegedragingen:

• uiterlijk

Hetuiterlijkbepaaltvooreengrootdeelalwatmensenvanjedenken.Hoeerghetookklinkt,maarophet momentdatjeiemandvoorheteerstziet,hebjeeenoordeeloverhemofhaar.Datzitinonzegenenendat isnieterg,jemoetwelaltijdbedenkendatermeerachterhetuiterlijkzit.Daarnaastkunjeerookhandig gebruikvanmakenophetmomentdatjegaatsolliciteren,presenteren,lesgeven,enzovoort.

• soortkleding

Kledingisoverhetalgemeenuitgekozendoordedragerenzegtdaaromietsoverdepersoon.Iemandmet eensweater,eentrainingsbroek,sportsokkenen-schoeneneneenfluitomzijnnekwordtalsnelinhethokje ‘gymleraar’gezet.Iemanddieeensporttraininggaatgeven,zalzichookbewustsportiefkleden.

• kleurkleding

Dekleurvandekledingzegtookietsoverdepersoon.Iemanddiebijvoorbeeldrouwt,kiestbewustzwartom dataantegeven.

• lichaamshouding

Aaniemandshoudingkunjevaakalzienhoeiemandzichvoeltofinwelkestaatiemandis.Denkmaaraan iemanddiemoeis.Deschoudershangenendiegeneslofteenbeetje.Iemanddiezekervanzichzelfis,staat rechtopenmetdeborstvooruit.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

• gebaren

Metgebaren,meestalmetdehanden,kaneenheleboelduidelijkwordengemaakt.Gebarenondersteunen hetverhaaldatverteldwordt.Aangebarenkunjeookzienhoeiemandzichvoelt.Iemanddiezenuwachtigis, zalbijvoorbeeldfriemelenmetzijnhanden.

• gezichtsuitdrukking

Hetgezichtvertelteenbelangrijkverhaal.Hetgezichtgeeftheelduidelijkemotiesalsboosheid,verdriet, blijdschapenzovoort.Jeogenenjemondzijnhierbijdebelangrijksteinstrumenten.

• stemgebruik

Woordenkunnenverschillendebetekenissenkrijgen,alleenaldoordemanierwaaropjezeuitspreekt.Daarnaast kunjebelangrijkeboodschappenmeegevenzondererwoordenaanvuiltemaken.

• toonhoogte

Eenlagetoonwordtvaakervarenalseenzekere,rustigestem.Eenhoogpiepgeluiddaarentegenzalbijna komischzijn.

• volume

Alsjeboosbent,gajeharderpraten.Aandeanderekantkanhetjuisthelpenomzachtertegaanpratenals jeaandachtwilt.

Samenwerken

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Leerdoelen

• Jeleert

• BinnenhetvakBSMkomtsamenwerkenveelaandeorde,inverschillendevormen.MaarnietalleenbijBSMheb jeermeetemaken.Ongemerktdoejebijnaelkedagheelveelsamenmetdemensenomjeheeneneigenlijkgaat alleswelvanzelf.Weleensietsteetengehaaldindekantinevooriemandaanjouwtafel?Danzijndaaraleen

aantaldingenaanvoorafgegaan.Erwaseenplan,datplanwerdbesproken,erwerdeentaakverdelinggemaakt envervolgenswerdhetuitgevoerd.Grotekansdatjeaanheteindzelfsnoghebtgeëvalueerddoortezeggendat jedevolgendekeernietgaat,wantdierijwasveeltelang!

Groepsvorming

Omeenopdrachtwaarbijjesamenmoetwerkengoeduittevoeren,ishetvanbelangomeengoedegroeptezijn. Bijhetvormenvaneengroepmoetenerverschillendefasenwordendoorlopen.B.W.Tuckmankwamin1965na langestudienaargroepentotdeconclusiedatervijffasendoorlopenwordenbijhettotstandkomenvaneen taak.Totophedenisditeengeaccepteerdeentoegepastetheorieovergroepsvorming.

• Forming(vormen)

Alseengroepmensenvoorheteerstbijelkaarkomt,zijnhetallemaallosseindividuendienietstotweinigvan elkaarweten.Indezeeerstevormendefasewordtdefunderinggelegdvoordeverderevormingvandegroep. Vooraldenon-verbalecommunicatiespeelteenheelgroterol.Hoegedraagtiemandzich,hoezegtiemand iets?Wiezegterveel,wiedoetergrappigenwiedoeteralbazig?Elkindividuindegroepisopdatmoment vooralbezigmetaftetastenhoeiedereeninelkaarsteekt.

• Storming(stormen)

Alsiedereenbijelkaareenbeetjeweetwaarhijofzijaantoeis,beginteenstormachtigefase.Iedereenprobeert indezefasezijnideeënaandemantebrengen.Erzijnvaak(kleine)conflictenofonenighedenenerisvaak weinigechtesamenwerking.Detaakdiegedaanmoetworden,laatmeestalopzichwachtenindezefase. Hoewelhetvoorhetresultaateenmoeilijkefaseis,isdieniettevoorkomen.Vooralbijnieuwegroependuurt dezefaselang.

• Norming(normeren)

Nadestormwordthetrustiger.Iedereenbegintelkaartevertrouwenenerzijnalofnietbewustnormen afgesprokenoverhoejemetelkaaromgaat.Desamenwerkingisnognietoptimaal,maardeonderlingestrijd, hetplekjeindegroepveroveren,isernietmeer.Indezefasestaandegroepsledenookopenvoorkritiek,mits dieopdegoedemaniergegevenwordt.

• Performing(presteren)

Degroepsledenwetennuprecieswatzeaanelkaarhebbenenwatzekunnenverwachten.Erisnusprakevan presteren.Degroepisnueenechtteam,erisvooruitgangenproblemenwordenaangepakt.Iedereenkent elkaarssterkeenzwakkekantenenkandaarrekeningmeehouden.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

• Adjourning(uiteengaan)

COPYRIGHTBOOM

Nahetvolbrengenvandetaakgaatdegroepuitelkaar.Alsdegroepdevierdefaseheeftbereikt,danzalde onderlingebetrokkenheidgrootzijnenzullendegroepsledenelkaargaanmissen.Indezeeindfasevindtde evaluatieplaatsomdegoedepuntenvasttehoudenvooreeneventuelevolgendeopdracht.

InjouwBSM-klasgebeurthetzelfde.Jezultookmerkendatsamenwerkenmetjeklassteedssnellergaat,omdat deeerstedriefasennietmeerzolangduren;jekentelkaarimmersal.

Luisteren

Bijhetsamenuitvoerenvaneentaakishetvangrootbelangdatjenaarelkaarluistert.Jezultvanelkaarmoeten wetenwiewatgoedkan.Enalserietsbedachtmoetworden,ishetgoedomzoveelmogelijkinvalshoekente beluisterenenopgronddaarvandebesteaanpaktekiezen.

Goedluisterenisnietaltijdevenmakkelijk.Deeerstevalkuilisdatjeiemandnietuitlaatpraten,omdatjegelijk ietsintebinnenschietwatjewiltzeggen.Iemanduitlatenpratengeeftalheteerstesignaaldatjegoedaanhet luisterenbent.Daarnaastspelennatuurlijkweerdenon-verbalesignaleneenheelbelangrijkerol.Rechtopzitten, iemandaankijkenenafentoeknikken,schuddenofeeninstemmend‘mm’latenhoren,zijnsignalendieaangeven datjeluistert.Totslotishetgoedomdeinhoudvandatwatnetgezegdisteherhalenofsamentevatten.

Afspraken

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Omeengroteopdrachtgoedtevoltooien,zuljeafsprakenmoetenmaken.Bijvoorbeeldbijhetmakenvaneen taakverdeling,ofopwelkemanierjeelkaaropdehoogtehoudtbijhetuitvoeren.Luisterennaarelkaarisde belangrijkstevaardigheidbijhetmakenvanafspraken.

Alsdeafsprakengemaaktzijn,moetiedereenzichdaaraanhouden.Datluktnietaltijd,erschietweleensietsbij

inbijiemandvandegroep.Alsdaarnietsvangezegdwordt,isdekansopherhalinggroot.Degroepsledenzullen elkaarhierdusopmoetenaanspreken.Debestemanieromdatdedoenisdoorde‘ik-boodschap’tegeven. Aangezienhetnietnakomenvandeafspraaknadeligisvoordegroep,ishetheelterechtomtebeginnenmet‘ik vindhetvervelenddat…’Opdiemanierishetvoordegeneookduidelijkdatzijngedragnadeligisvoordegroep. Hetisvanbelangomhetgedragtebenoemendatjegezienhebt.Dezin‘ikvindhetvervelenddatjedatboekniet hebtgehaald’geeftaandathetopdatmomentnietgoedis.Alsjehadgezegd‘jijbentvergeetachtig,jemoest datboeknietvergeten’,dangeefjeeenzwaaroordeeloverhoeiemandisendatkanervoorzorgendatjeeen conflictkrijgt.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Feedbackgeven

Alstakenuitgevoerdzijn,kijkjedaaropterug.Daarbijkanhetzijndaterfeedbackgegevenmoetwordenomhet voorhetvervolgofdevolgendekeerteverbeteren.Eengoedemanierdaarvoorisdezogenaamde sandwichmethode.Jeverpakthetkritiekpunttussentweepositievepuntenin.Bijvoorbeeld:‘Goeddatjealle spullenoptijdinordehad(positief),controleerdevolgendekeervantevorenofjeookdejuistespullenhebt (kritiek).Gelukkighebjehetsnelkunnenveranderen(positief).’Doorheteerstepositievestukjegaatiemand naarjeluisteren,waardoordekritiekbeteroverkomt.Hetlaatstepositievestukjegeeftiemandeengoedgevoel, waardooriemandhetdevolgendekeergraagookgoedwildoen.

2.2 Hetbegeleidenvanbewegingsactiviteiten

Inleiding

Wanneerjeeenbewegingsactiviteithebtgeorganiseerd,zijnerverschillenderollendiejeterplekkeookmoet kunnenvervullen.Ditzijnrollenzoalsinstructeur,coachofbegeleider,scheidsrechterofspelleiderenjurylid.Wat datpreciesvoorjeinhoudt,wordtbeschrevenindezeparagraaf.

Leerdoelen

• Jeleertwelkeverschillenderollenerzijntijdensdiversebeweegactiviteiten.

• Jeleertwateeninstructeurisenwatderolvaneenjurylidis.

• Jeleertwathetverschilistusseneencoacheneenbegeleider.

• Jeleerthetverschiltusseneenscheidsrechtereneenspelleider.

Coachofbegeleider

Inhetweekendkunjevaakvadersenmoedersziendielangsdekantvaneenvoetbalveldhetteamvanhunkind coachen.Meestalkomenzijnietverderdan‘hup,diebalnaarvoren’of‘komop,jongens!’.Maarcoachenisveel meerdandat.

Indehuidigesportwereldwordtzoweldeterm‘coach’alsdeterm‘begeleider’gebruikt.Indezeparagraafwordt determ‘coach’gehanteerd,maarjekunterdusookdeterm‘begeleider’voorlezen.

Daarnaastwordtdecombinatietrainer/coachvaakgebruikt.Ditzijntweeverschillendetakenvaneenpersoon binneneenvereniging.Hierdoorworden‘coach’en‘trainer’vaakdoorelkaargebruikt,maarerisweleenverschil tusseneentrainereneencoach.Hetverschilzalindezeparagraafduidelijkwordengemaakt.

Eencoachiseenpersoondiezich,naastdepuursportieveprestaties,ookbezighoudtalsbegeleidervandesporter opgeestelijkenemotioneelgebied,gerelateerdaandesportactiviteiten.Vaakisditgerelateerdaanwedstrijden.

TonBoot,eengrootex-basketballerenbasketbalcoach,zeiooit:“Naarmijnmeningmoeteencoachteallentijde overtweebasisvaardighedenbeschikken.Datisindeeersteplaatsvanzelfsprekendsportspecifiekekennis.Een golftrainerkangeenvolleybalteamcoachenenandersom.Daarnaastmoethij,omdathijnueenmaalintensief metmensenomgaat,overvoldoende(sociaal-)psychologischekennisbeschikken.”(48)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Eentrainerdaarentegenisvooralgerichtophetverbeterenvandefysiekeprestatiesenveelminderopgeestelijke enemotioneleondersteuninggerelateerdaandeprestatie.Ditisdusvaakgerelateerdaantrainingen.

Decoachzorgtervoordateensporterleertoverzijnofhaareigengedragenhandelen,waarbijduidelijkvooraf doelenwordenopgesteld.Daarbijzorgtdecoacherookvoordatdemotivatievandesporteromteveranderen opgangwordtgebracht.Maslowonderscheidtvierleerstadiadieookweldevierbewustwordingsfasesworden genoemd.Degenediegecoachtwordt,maaktaltijdhetprocesvanlerendoor:van‘Ionbewustonbekwaam’naar ‘IIbewustonbekwaam’endannaar‘IIIbewustbekwaam’enuiteindelijkwordthet‘IVonbewustbekwaam’ handelen.Dithoudtindatjevierstadiadoorlooptophetmomentdatjeietsnieuwsleert.(44)

Eenvoorbeeldhiervan:lerentennissen.Alsjenognooitgetennisthebt,kanheteenvoudiglijken.Zekeralsjenaar toptennissersoptvkijkt.Opdatmomentbenjeonbewustonbekwaam.Mennoemtditstadiumookwel‘het leveninhetdonker’.Alsjedanvoordeeerstekeergaattennissen,ontdekjedattennistochmoeilijkerisdanje dacht.Jekomterachterwaterallemaalbijkomtkijkenenhoeveeloefeningervoornodigis.Jemerktdandat hetbestmoeilijkis.Jebentdanbewustonbekwaam Ditisvaakeenonprettiggevoel.Maaroefeningbaartkunst! Naveelurenopdetennisbaankrijgjehettennissenindevingersenlukthetsteedsbeter.Jewordtbewust bekwaam.Tenslotte,naheelveeloefening,lijkendedingenalsvanzelftegaan.Jewordtonbewustbekwaam. Jekuntdezefasesvoortdurendblijvenrondgaanomdatjesteedsnieuwedingenontdektdiejenognietkende.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Coachenkanwordenonderverdeeldininhoudelijkeenprocesmatigecoaching.Inhoudelijkecoachingisgericht ophetaanlerenvanbekwaamheden.Bijvoorbeeld:eenoud-voetballerleerteenteamvoetballen.Procesmatige coachingismeergerichtophetadviserenhoedesporter(s)ommoet(en)gaanmetbijvoorbeeldwinnenen verliezenofmetintimiderendetegenstanders.Ditwordtookwelmentalcoachinggenoemd.Eenmentalcoach begeleidtsportersinhetsystematischaanlerenenverbeterenvanmentalevaardighedenenkwaliteitendienodig zijnombetertepresteren.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Erisechtereengrootverschiltussenhetcoachenvaneenindividuenhetcoachenvaneengroep.Bijhetcoachen vaneenindividubetrefthetmetnamehetinhoudelijkcoachen.Datbetekentdathetcoachenmetnamegericht isophetaanlerenofverbeterenvaneenvaardigheid. Hetcoachenvaneengroepismeergerichtophetbereikenvandejuisteteamspiritenteamprestaties.Datnoemt menprocesmatigcoachen.Decoachkrijgtdanmetgroepsvormingtemaken.Inparagraaf2.1‘Communicatie’ wordtverderuitgelegdwatdatonderanderevoorinvloedenheeft.Decoachzoektinditgevalnaarcollectieve patroneninhetgedragendenkenbinnendegroep.Binneneenteamkannatuurlijkaltijdookindividueel procesmatiggecoachtworden.

Scheidsrechterofspelleider

Eenscheidsrechterisverantwoordelijkvoorhetordelijkeneerlijkverlopenvaneenwedstrijd,waarbijde scheidsrechtermoettoezienophettoepassenvanderegels.

Eenscheidsrechtermoetkennishebbenvanzowelderegelsalsdebijbehorendehandgebarenvandesportdie wordtgeleid.Detaakvaneenscheidsrechterismoeilijk,omdatervaaksneleenbeslissingofbeoordelingmoet wordengegevenoversomscomplexespelsituatiesenereenjuisteregelopmoetwordentoegepast.Door oplopendeemotiesishetvooreenscheidsrechterookeenkunstomeenwedstrijdaantevoelenenomrustig overtekomen.

Meestaliserbijeensportéénhoofdscheidsrechterdiesomswordtbijgestaandoorgrens-oflijnrechters.Bij anderesporten,zoalshockey,ishetgebruikelijkdatertweehoofdscheidsrechterszijn.Scheidsrechtershebben bijverschillendesportenookverschillendebenamingen.Zoheeteenscheidsrechterbijtenniseenumpireenbij rugbyeenreferee.

Despelleiderheefteenbijzonderetaakomdathijnietalleenmoetlettenopdenalevingvandespelregels,maar ookdegroepmoetstimulerenenbegeleiden.Hierbijkunjedenkenaaneensportdagvooreenbasisschoolwaarbij jedespelleiderbentvaneenteamofeensportactiviteit.

DebeslissingopbasisvanHawk-Eyeisonherroepelijk.Bijvoetbalwordtvanaf2018ookdeVAR(VideoAssistant Referee)gebruikt.

Jurylid

Entenslotteiserderolvanjurylid.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Eenjurylidiseenexpertopeenbepaald(sport)gebiedenisverantwoordelijkvoorhetbeoordelenvaneen vaardigheid.

Bijsommigesportenzijnderesultatenmeetbaar,bijvoorbeeldbijatletiek.Desprintismeetbaarmeteenstopwatcjh endeafstandbijverspringenismeetbaarmeteenmeetlint.Sommigeprestatieszijnnietmeetbaarenzijndus afhankelijkvandemeningvaneenexpert.Eenjurylidbeoordeeltduseenprestatie.Jurerenismoeilijk,omdat hetvooreendeelsubjectiefis.Datbetekentdatbeoordelingen(meningen)nogaleensuitelkaarkunnenlopen. Omzoveelmogelijkoneerlijkheidtevoorkomen,gevenjuryledenbijjurysportentegenwoordigtweecijfersvoor eenprestatie.Eerstwordtdemoeilijkheidsgraadvandeoefeningbepaald,watheteerstecijferbepaalt.Daarna wordtbeslotenhoegoedofhoemooideoefeningisuitgevoerd.Daarbijwordenvaakhetlaagsteenhoogste jurycijferweggestreeptomdeobjectiviteitzoveelmogelijktewaarborgen. Voorbeeldenvanjurysportenzijn:turnen,kunstschaatsen,dressuurbijpaardrijden,schoonspringenen kunstzwemmen.Erzijnooksportenwaarbijexactmetenwordtgekoppeldaaneenjurybeoordeling.Eenvoorbeeld hiervanisskispringen.

Eenjurylidkanechterookkijkenofdeprestatiesreglementairverlopen.Denkhierbijbijvoorbeeldaanjuryleden bijatletiekenbijzwemmen.Detaakvandezejuryledenistecontrolerenofdesportersgeenovertredingenmaken enofallesdusvolgensdeofficiëleregelsverloopt.

Overhetalgemeenzijnjuryuitsprakenen-beslissingenbindendvoorheteindresultaatvaneenwedstrijd.Hoe eenjuryliddienttebeoordelen,staatmeestalnauwkeurigweergegevenineenwedstrijdreglement.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Hoofdstuk2 Bewegenenregelen

2.3 Lerenlesgeven

Welkebewegingsactiviteitgajedoen?

Voorjebegintmetlesgevenmoetjenatuurlijkookwetenbinnenwelkebewegingsactiviteitjegaatlesgeven.Dit wordtmeestalinoverlegmetjedocentBSMbepaald.Ditkanbetekenendatjebijvoorbeeldeenwarming-upspel ofeenlesbasketbalmoetgevenofdatjezelfmagkiezenwelkebewegingsactiviteitjegaatgeven.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Alsjeeenlesgaatvoorbereiden,schrijfjeallesoppapier.Daarvoorgebruikjeeenlesvoorbereidingsformulier (LVF) Ditiseenformulierwaarjeallesopnoteertwatrelevantisvoorjetegevenles.Alsjemetmeerderemensen dezelfdelesgeeft,ishettochhandigdatiederzijneigenlesvoorbereidingopeenLVFmaakt.

Watwiljedeleerlingenleren?

Alsduidelijkiswelkebewegingsactiviteitjegaatgeven,moetnogduidelijkwordenwatjedeleerlingenexact wilt/moetgaanleren.Devraag‘watwilikbereikenmetdeles?’geeftaanwelkedoelenernagestreefdworden. Ditnoemjehetlesdoel.Datdoelmoethaalbaarzijn.Hetdoel‘aanheteindvanditlesuurkaniedereenover2.20 meterspringen’kaneenprimadoelzijnvaneentrainervaneentopatleet,maaropeenschoolmoetjeeendoel stellendatvooralleleerlingenrealistischenhaalbaaris.

Zoalsinparagraaf1.6‘Metenvanfitheid’ookalisbeschreven,wordteendoelvaakSMARTomschreven,waarbij SMARTstaatvoor:

• Specifiek: Dedoelstellingmoetduidelijkenconcreetzijn,bijvoorbeeldmetdrieballenkunnenjongleren.

• Meetbaar:

Onderwelke(meetbare/observeerbare)voorwaardenofvormishetdoelbereikt?Eenvoorbeeldbijhet jonglerenzouzijn:tenminsteéénkeerelkebalhebbengegooidenweergevangen.

• Acceptabel:

Isdezeacceptabelgenoegvoorallebetrokkenen?Natuurlijkisditvaaklastigineendoelstellingvoor bewegingsonderwijstevatten.DaaromwordtdeAookwelgezienalsAanwijsbaar:wiemoetwatdoenom hetdoeltebereiken?Bijjonglerenzoujekunnenzeggen:75%vanhetaantalleerlingenindelesmoethetdoel kunnenhalen.

• Realistisch:

Dedoelstellingmoethaalbaarzijn.Zorgdusdatjedoelaansluitbijdebeginsituatievanjeleerlingen.Leerlingen moetenmeteengoedeuitleginstaatzijnomhettekunnen.

• Tijdgebonden:

Wanneer(indetijd)moethetdoelbereiktzijn?Bijvoorbeeld:aanheteindvanhetlesuur.

DehelebeschrijvingvanhetvoorbeeldzieterdanSMARTalsvolgtuit:Aanheteindvanditlesuurkan75%van deBSM-leerlingenjonglerenmetdrieballen,waarbijzetenminsteéénkeerelkebalgooienénvangen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Stel,jegaateenlesvolleybalgevenaaneengroep,danishethandigomuittezoekenwatjeprecieskunt behandelen.Jekunthetbovenhandsspelenverbeteren,desmashaanlerenofdrietegendrielatenspelenwaarbij bijvoorbeelddenadrukligtopdriekeeroverspelen.Watjewiltaanleren,isafhankelijkvanhetaanvangsniveau (beginsituatie).

Bijhetlesgevenmaakjevaakgebruikvanhetzogenaamdebackward-design.Ditbetekentdatjeeerstbepaalt watjelesdoelis.Daarnabepaaljedeinhoudvanjeles(lesstof)envervolgenszoekjeeenpassendewarming-up.

Watisdebeginsituatievandegroep?

Omeenredelijkhaalbaredoelstellingtekunnenformuleren,moetjeeerstwetenwatdeleerlingenaanwiejeles gaatgevenalkunnenenwelkematerialenenruimtejetotjebeschikkinghebt.Ditisjebeginsituatie.

Didactisch model: beginsituatie.

Debeginsituatieishetgeheelvanpersoonlijke,schoolse,socialeensituationelegegevensdieinverbandmetde terealiserenonderwijsdoelstellingenvaninvloed(kunnen)zijnophetverloopenderesultatenvanhet onderwijsproces.(45)

Debeginsituatiegeeftantwoordopeenbelangrijkevraag:‘Waarmoetikbeginnen?’Hierbijwordtonderscheid gemaakttussendepersoonlijkebeginsituatieendemateriëlebeginsituatie.

Bijdepersoonlijkebeginsituatiegaathetomwatdeleerlingenalkunnenenwetenvandebewegingsactiviteit diejijgaatgeven.Denkdaarbijookaangegevensalsaanwiejegaatlesgevenofvoorwiedetrainingis.Hoeoud zijnze,watzijnhuncapaciteitenenhunmogelijkheden?Datmaaktverschilindemanierwaaropjejeinformatie uitmoetleggenenhoejehetaangaatbieden.Daarbijishetookvanbelangdatjeweethoeveelleerlingenermet delesoftrainingmeedoen.Maardepersoonlijkebeginsituatiebetreftookjouweigenbeginsituatie:inhoeverre benjijaleenbekwamelesgever?

Bijdemateriëlebeginsituatiegaathetomwelkeaccommodatiejetotjebeschikkinghebt,watdegrootteen liggingvandeaccommodatieisenwatdedaaraanwezigematerialenzijn.Hetmaakteengrootverschilofjein degymzaal,sporthalofbuitenlesgeeft.Daarnaastzuljeookeenlijstmoetenhebbenwaaropallematerialen staandieaanwezigzijn.Ditnoemjeeeninventarisatielijst Danweetjewateraanmaterialenvoorhandenisen watjekuntgebruikenzodatjenietmisgrijptalsjematerialenwilpakkenalsjelesgaatgeven.Vanuitdielijsten jelesinhoudgajekijkenwatjenodighebtaanmaterialen.Maakvoorjezelfookeensituatieschetsvande accommodatie.Ditiseentekeningvandeindelingvandezaalofhetveld,waarinjedematerialenaleenplekje geeftenaangeeftwaardeleerlingenenjijzelfgaanstaan.

Naastdezefactorenisernogeenanderefactordieeenbelangrijkerolspeeltbijhetvaststellenvaneen beginsituatie:Welkebeschikbaretijdhebjevoorjeles(deel)oftraining?Gajeeendeelvandelesofeenvolledig lesuurgeven?

Kortom:bijhetbeschrijvenvandebeginsituatiemoetjedusrekeninghoudenmetdeleerlingenineengroep,de accommodatieendetijddiebeschikbaarisomjelesterealiseren,maarookmetjeeigenpersoonlijkebeginsituatie.

Lesstof

Didactisch model: lesstof.

Alsjeweetwatjebeginsituatieisenwatjeuiteindelijkelesdoelis,kunjenagaanwatdeinhoudwordtvanjete gevenles.Ditwordtdelesstofgenoemd.Ditisdeinhoudvandegekozenbewegingsvormofactiviteit,dieinnauwe relatiestaattotdebeginsituatieendegekozendoelstellingen.

Eenvoudiggezegd;jewilvanA(beginsituatie)naarB(jelesdoel)endewegdaarnaartoeisjelesstof.

Ditbetekentdaterbijdeleerlingeneenbepaaldeleeractiviteitmoetplaatsvinden.Deleerlingenaanwiejelesgeeft, moetenietsleren.

Hierbijmoetjealtijdrekeninghoudenmethetlesdoeldatjehebtgesteld.Delesstofisdusniethetdoel,maar hetmiddelomhetlesdoeltebereiken!

Lesgevenispresenteren

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Naasthetfeitdatjedeleerlingenietswiltleren,isdelesdiejegaatgevenookeenleermomentvoorjezelf.Dus: watzijnjepersoonlijkaandachtspuntenbijhetlesgeven?Vanuiteerdergekregenfeedbackofreflectieshebje informatiegekregenvoorjeeigenontwikkeling.

Erzijnverschillendeaandachtspuntenwaarjeopmoetlettenalsjevooreengroepstaat.Lesgevenisnamelijk ookeenstukjepresentatie.Hetiseenpresentatievanjeproduct(jelesofjetraining),maarzekerookvanjezelf! Hiernastaanenkelepuntenwaarjetijdenshetlesgevengoedopmoetletten.Bijhetformulerenvanjepersoonlijke beginsituatieenjepersoonlijkeleerdoelopjeLVFmoetjemetdezezakenalrekeninghouden.

Alsjevooreengroepstaatomlestegeven,isdattevergelijkenmethetgevenvaneenpresentatie.Denkhierbij bijvoorbeeldaaneenspreekbeurt.Devolgendecriteriakunjejelevenlanggebruikenvoorelkepresentatieof elkekeeralsjevooreengroepstaat.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Informatiemetbetrekkingtotverbaleennon-verbalecommunicatiestaanookuitgewerktinparagraaf2.1 ‘Communicatie’.

Non-verbalecommunicatie

Heteersteonderdeelvaneengoedepresentatieisdenon-verbalecommunicatie.Ditbetekentonderandere:

• oogcontact(inhoeverrekijkjeiedereenindegroepaanofstaarjenaardegrond)

• jegezichtsuitdrukking(ofjeeenstrakgezichthebtofjuistontspannenbent)

• gebruikvangebaren(inhoeverrejijjeverhaalmethandgebarenondersteuntenlevendigmaakt)

• jehouding(hebjebijvoorbeeldeenpassieveofactievehouding)

Daarnaasthebjenoghetverbalecontact,jestemgebruik.Daarinmakenwehetvolgendeonderscheid:

• jestemgebruik(inhoeverrejegoedarticuleertenduidelijkpraat)

• jefluency(inwelkematejevloeiend,zonderteveelaarzelingenpraat)

• jeenthousiasme(inhoeverrejemetveelintonatieofjuistheeleentonigpraat).

Inhoudvanjepresentatie

Naastcommunicatieisnatuurlijkdeinhoudvanjeleseencriteriumvooreengoedepresentatie.Metbetrekking totdeinhoudmakenwedevolgendeindeling:

• rekeninghoudenmetdegroep(inhoeverrejejetaalgebruikenstofhebtaangepastaandegroepdiejevoor jehebt.Tegenkinderenvan6jaargebruikjeanderetaaldantegenjeleeftijdsgenoten)

• jebeoogdedoel(houdjedoelaltijdinhetoog;watwiljebereikenenligjenogopkoers)

• structuur(inhoeverrejeeenlogischestructuur/opbouwvanjeleshebt)

• aankondigingvanhetonderwerp(inhoeverrehetvooriedereenduidelijkiswatertijdensdelesgaatgebeuren)

• tijd(inwelkematedebetreffendebewegingsactiviteitenenjeuitlegtekortofjuisttelangduren)

• informatiedichtheid(inwelkematejevoldoendeinformatiegeeft,passendbijdedoelgroepenje bewegingsactiviteit)

• visuelehulpmiddelen(inwelkematejejelesondersteuntmetvisuelehulpmiddelen,zoalsplaatjesen voorbeelden)

• volledigheid(inwelkemateallegeplandeonderdelenvanjelesaanbodkomen)

• interactie(inwelkemateerinteractieistussenjouendegroep).

SpecialecriteriavooreenlesLO

Hiervoorwerdenalgemenecriteriagenoemddiegeldenvooreenpresentatie.AlsjelesgaatgeveninLO,dan geldennogenkeleaanvullendecriteria.Dezecriteriawordenhiernaverderuitgewerkt.

1. jeopstellingtenopzichtevandegroep; zorgervoordatjealleleerlingenkuntzien.Deleerlingenmoetenookjoukunnenzientijdensjeuitlegenje voorbeeld.Gaeeneindjevoordegroepstaandiejeneerhebtgezetopeenlijnofineenhalvecirkel.Zorg ervoordatdeleerlingenniettegendezoninkijken.Enganietmetderugnaardegroepstaan. Wanneerdeleerlingenbezigzijn,kunjenatuurlijkprimadoordegroepheenlopen.Bijcorrectievandegroep ofeennieuweopdrachtverplaatsjejevervolgensweerbuitendegroep.

Hoofdstuk2 Bewegenenregelen

Gaalleenpratenwanneeriedereenstilisennaarjekijkt.Jehoudingmoetzozijndatdeopdrachten,diejij deleerlingengeeft,ookdaadwerkelijkwordenuitgevoerd.Datbetekentnietdatjealseendictatorvoorde groepmoetgaanstaan.Jemoet(proberen)zelfverzekerdenenthousiastover(te)komen.

2. deopstellingvandeleerlingen; zorgdatjetijdensdeuitlegenbijvoorbeeldenaltijdzichtbaarbentvoordegroep.Ditkaninrijen,eenkring, eenhalvekringofallemaaleenplekje,staandofzittend,indezaal.Hetfijnsteisomdegroepaltijddichtbij jetehebben.Danhoefjeooknietzohardtepraten.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Tijdensdeoefeningenmoetendeleerlingenvoldoenderuimtehebben.Deelderuimteeconomischinof werkingroepjes.TekenzonodigdeverschillendeopstellingenvandeleerlingenopjeLVF.

3. praatje-plaatje-daadje; hetprincipevanpraatje-plaatje-daadjeisheelbelangrijkinhetlesgevenbinneneenlesLO.Ditiseengoede leidraadombewegingsactiviteitenuitteleggen,zodatdeleerlingenwetenwatzemoetengaandoen.

a. praatje;jelegtkortenbondiguitwatdebedoelingis.Eeninstructiemoetstaanalseenhuis.Beschrijfin jelesvoorbereidingexactwatjewiltgaanzeggen,zodatjenietvervaltinherhalingenofoverbodige informatie.

b. plaatje;deinstructiewordtgevolgddooreenvoorbeeldvanjezelfofvaneenleerling.Demeestekinderen zijnvisueelingesteldenzullenzichmoeilijkeenvoorstellingkunnenmakenvandatwatjijzevertelt, maarzullenmetbehulpvaneenvoorbeelddirectbegrijpenwatdebedoelingis.Hetkijkennaareen voorbeeldondersteunthetleren.Zorgervoordatjeeigenvoorbeeldergoeduitziet:‘Goedvoorbeeld doetgoedvolgen.’Hetkannuttigzijnomjevoorbeeldeenkeerteherhalen,omdatnietiedereenhetin éénkeerzietofdoorheeft.Legaccenten.Waarmoetendeleerlingenoplettentijdenshetvoorbeeld? Vervolgensvraagjeofernogvragenzijnbijdeleerlingen.Ditgeldtzowelvoorjeorganisatiealsvoorde technischeuitvoeringvanbewegingen.

c. daadje;nadatjedeleerlingeneeninstructieeneenvoorbeeldhebtgegeven,stuurjezedezaalinofhet veldopenzetjezeaanhetwerk.Looprondencontroleerofzedeoefeningsnappenennaartevredenheid uitvoeren.Jekuntdeleerlingenprimaindividueelhelpen.Geefaanwijzingenencorrecties.Jijkuntde leerlingenbestwatbijbrengen.Ditwordthiernauitgewerkt.

4. controleopveiligheid,uitvoeringencorrectie(lukt‘t,loopt‘t,leeft‘t?); omdecontroleopveiligheid,uitvoeringencorrectiegoedtekunnendoen,moetjeletterlijkevenafstand nemenvandegroep.Jekuntdanvaneenafstandjekijkenofdeleslooptenveiligis.

Alsjehebtgecontroleerdofdelesveiligisendeleerlingensnappenwatzemoetendoen,kunjedeleerlingen aanwijzingengaangevenomzebetertelatenbewegen.Ditkaneenindividueleaanwijzingzijnofeen aanwijzingvooreengroepofdeheleklas.BeschrijfopjeLVFookalwatdemogelijkefoutenzijndiejekunt verwachtenbijdebewegingsactiviteitdiejijaanbiedt.Jekuntdanopvoorhandalnadenkenovereenaantal pasklareaanwijzingen.

Alsjezietdatleerlingendeopdrachtnietgoeduitvoeren,maakzehierdanopattent.Eventueelgeefjeeen extravoorbeeldaaneenleerlingafzonderlijk.

Laatlanggenoegoefenen,maarnietzolangdathetsaaiofeentonigwordt.Deleerlingenmoetenvoldoende tijdkrijgenomzicheenbewegingeigentemaken.Zemoetenuitgedaagdblijvenineenveiligeenspeelbare situatie.

Alsjeaanwijzingengeeft,zorgjeervoordatdeleerlingenstoppenmetbewegen.Geefnietteveelaanwijzingen tegelijkenwisseldezeafmetcomplimenten!Jekunttijdensdeactiviteitdeoefeningaltijdaanpassendoor hemmoeilijkerofjuistmakkelijkertemaken.

5. hethalenenwegbrengenvanhetmateriaal; jekunthetmateriaalvoordatdelesbegintzelfklaarleggenofklaarzetten.Jekuntditookdooreenaantal leerlingenlatendoen.Geefduidelijkeopdrachtenwaarhetmateriaalheenmoetenhoehetmoetkomen testaan.Geefaanwatdebedoelingismethetmateriaal.

Wegebruikenhiervoorde5‘w’s:

a. Wiedoetwat?

b. Wanneer?

c. Waar?

d. Watdaarna?

Bijvoorbeeld:’Alsikhetzeg,pakjepertweetaléénvolleybal.Zoekeenplekjeopindezaalbinnendegele lijnenengametelkaarzovaakmogelijkbovenhandsoverspelen.Alsikfluit,houdjedebalvast.’

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

6. hetbewegenvandeleerlingen; hetbewegenvandeleerlingenkanopdeplaats,ineenomgangsbaan,heenenweer,ineencirkel,ineen zig-zagbaan,vrijdoorderuimte,rondeenofmeerderevelden(doelenofpylonen),individueelofinmeertallen, ineenslingerbaaneninrijenachterelkaar.Metmuziek,metballen,metspringtouwenenzovoort.Ookkun jemeerdere(verschillende)bewegingsituatiesnaastelkaarorganiseren.Kortom,gebruikjefantasie,maar houdhetwelorganiseerbaar.

Evalueren

Didactisch model: evaluatie.

Naafloopvanjelesmoetjenatuurlijkjelesevaluerenomnategaanhoedelesisverlopen.Jesteltjezelfdan drievragen:

1. Hebikmijnlesdoelbehaald?Ditnoemenwedeproductevaluatie Ditkunjealleencontrolerenalsjevooraf eenheldere,duidelijkedoelstelling(SMART)hebtgeformuleerd.

2. Hoehebbendeleerlingenhetervaren?Hoeishetheleprocesverlopen?Kortom:hoeverliepdeles?Ditisde procesevaluatie.

3. Hoehebikhetgedaanalslesgever?Ditnoemenweookreflecteren.Daarbijgajenahoejijalslesgeverhebt gefunctioneerd,waarbijjehetheleproces(vanbegin(voorbereidingen/afsprakenenzovoort)toteind (product-enprocesevaluatie))meeneemt.Ditisgerichtopjeeigenontwikkeling.

2.4 Organiserenvanbewegingsactiviteiten

Inleiding

EenvandebelangrijkstevaardighedendiejejeeigenmaaktbijBSM,isorganiseren.Dezeparagraafiseen handleidingvoorhetorganiserenvaneensportieveactiviteitbinnenofbuitenjeschool.Jekrijgtinzichtinde verschillendeorganisatievormenvoorhetontwerpenvanallerleiactiviteiten.Jevindtbruikbareinformatieover hetorganiserenvaneensporttoernooi,eenactiviteitenmiddagofeensportdagopeenschool,bijdesportvereniging ofinjebuurt.Wesprekenvoorhetgemaktelkensoverbewegingsactiviteiten.

Hetsamenorganiserenvaneenbewegingsactiviteitiseengroteuitdaging.Hetgeeftveelvoldoeningwanneer hetsuccesvolverloopteniedereentevredennaarhuisgaat.

Leerdoelen

• Jeleertwelkeinformatiejenodighebtomeenbewegingsactiviteitteorganiseren.

• Jeleerthoejemaatwerkmoetleverenbijhetorganiserenvaneenbewegingsactiviteit.

COPYRIGHTBOOM

• Jeleertdeverschillendegeschikteorganisatievormen.

• Jeleertwaarjebijhetorganiserenvaneenbewegingsactiviteitrekeningmeemoethouden.

Watmoetjewetenalsjeeenbewegingsactiviteitgaatorganiseren?

Deallereerstevraagdiejealsorganisatiemoetstellen:watishetdoelvandebewegingsactiviteit?Isheteen selectiewedstrijd,eenkampioenschap,eenkennismakingsactiviteitofeengezelligsamenzijn?

Voordatjekuntbeginnenmethetdevoorbereidingenvoordeorganisatievanbewegingsactiviteit,moetjede volgendeorganisatorischezakeniniedergevalhelderhebben:

• Hoeveeldeelnemersofdeelnemendeteamsdoenermeeaandebewegingsactiviteit?

• Hoeveelruimtehebje?Hoeveelspeelveldenenmaterialenzijnbeschikbaar?

• Hoeveeltijdhebjevoordeuitvoeringvandebewegingsactiviteit?Watisdeaanvangs-eneindtijdvande bewegingsactiviteit?

Ookdevolgendepraktischeaandachtspuntenzijnvanbelangindevoorbereidingsfase:

• Metwiemoetjeafsprakenmaken?

• Hoeveelvoorbereidingstijdhebje?

• Isersprakevaneenbudget?Hoegrootisditbudget?

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Maatwerk

Deorganisatievormvanhettoernooiofdeactiviteitisvaakafhankelijkvandedoelgroep.Deuitdagingvoorjullie isommaatwerkteleveren.Bijhetmakenvankeuzesvoordeorganisatievandebewegingsactiviteitmoetje voorafeenaantalvragenbeantwoorden:

• Watisdevaardigheidvandedoelgroep?Meteenbrugklaszestegenzesvolleyballenwordtvastgeensucces. Speeldanjuistmetkleinereaantallenopeenkleinerveld,metaangepasteregels.

• Waarligtdeinteressevandedeelnemers?Probeerzoveelmogelijkaantesluitenbijdebelevingswereldvan dedeelnemers.Beachvolleybalzalhavo-3-leerlingenwaarschijnlijkmeeraansprekendanbadminton.

• Welkeregels,spelersaantallenenveldafmetingenkiesje?Eeninterscolairtoernooi,zoalsdeOlympicMoves, speeljemetofficiëleregels,aantallenenveldafmetingen.Dergelijketoernooienzijnvaakmeerprestatiefvan aard.Tijdenseenbasketbaltoernooivanklas2opeenschool(intrascolairtoernooi)zuljederegels,aantallen enveldafmetingenaanpassenaanhetspelniveau.Eenintrascolairtoernooizaloverhetalgemeenwat recreatievervankarakterzijn. Meedoen is belangrijker dan winnen!

Eenintrascolairtoernooiiseentoernooitussenbijvoorbeeldverschillendeklassenteamsopéénschool.

Eeninterscolairtoernooiiseentoernooitussenbijvoorbeeldschoolteamsvanverschillendescholen.

Bovendieniseenacceptabelactiepercentagevanbelang.Voorkomlangewachttijdeninjeschema’senbiedalle deelnemers/teamsvoldoendespeeltijd.Zoekdaaromnaareengoedebalanstussenhetaantalwedstrijden,de speeltijdenwachttijden.

BEROEPSONDERWIJS

Probeereenspannendtoernooiinelkaartedraaien.Jekuntinverschillendeniveauscompetitiespelen.Gevorderd tegengevorderd,beginnertegenbeginner.Ofdeeldepouleszoindatjepotentiëlekanshebbersvoordefelbegeerde titelverspreidtoverdeverschillendepoules.Ditkunjedoenopbasisvanprestatiesuithetverledenofjelaatalle teamsofdeelnemerseenniveauduidinggevenbijdeopgave.Bijvoorbeeld:beginner,halfgevorderdengevorderd, ofrecreant,amateurenpro.Probeerteamsuitdezelfdeklasniettegenelkaaruittelatenkomenindepoulefase.

Organisatievormen

Bijmaatwerkhoortnatuurlijkookeenpassendeorganisatievorm.Hiernakrijgjeinzichtinverschillendebruikbare organisatievormenvoorjullietoernooiofactiviteit.

Toernooi:

1. heleenhalvecompetitie

2. play-offs

3. poulesysteem(halveofhelecompetitie)

4. deknock-outcompetitie

5. deladdercompetitie+waslijncompetitie

6. depiramidecompetitie

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

7. moveup,movedown

8. kingofthecourt.

Activiteit:

Hoofdstuk2 Bewegenenregelen

1. deinstuif 2. roulatiesystemen.

Heleenhalvecompetitie

Bijeenhalvecompetitiespelendeteamséénkeertegenelkaar,bijeenhelecompetitietweekeer.Eenvoorbeeld vaneenhelecompetitieisdeeredivisievoetbal:elkteamspeeltéénkeeruitenéénkeerthuis.Tijdenstoernooien wordtvaakgebruikgemaaktvaneenhalvecompetitie.Erisimmersgeensprakevaneenthuisvoordeelenhet scheelttevensaanzienlijkintijd.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Voordatjeeencompetitieopzet,moetjeeersteenaantalberekeningenenhandelingenuitvoeren.Hiervangeven westeedseenvoorbeeld.

Degegevenszijn:

• volleybal

• zesteams

• 1blokuurvan100minuten(nettotijdis80minuten)

• 2velden

• halvecompetitie

• wisseltijdtussendewedstrijdenis2minuten

• geenpauzes.

Hetberekenenvanhetaantalwedstrijden:

Helecompetitie:

hetaantalwedstrijden=aantalteamsx(aantalteams–1)

Halvecompetitie:

hetaantalwedstrijden=aantalteamsx(aantalteams-1):2

Voorbeeld6teams,halvecompetitie: aantalwedstrijden=6x(6–1)=30:2=15

Detijdsduurvanhettoernooiisafhankelijkvanhetaantalspeelronden,hetaantalspeelvelden,hettotaalaantal wedstrijdenendewisseltijd/pauzestussendewedstrijden.

Hetaantalspeelmomenten=aantalwedstrijden:aantalspeelvelden 15:2=7,5=8speelmomenten(altijdnaarbovenafronden)

Wisseltijd=aantalwisselingenxtijdsduurwisselingen

Aantalwisselingen=aantalspeelmomenten-1

Aantalwisselingen=8–1=7wisselingen

Wisseltijd=7x2minuten=14minuten

Omdevolgordevandewedstrijdentebepalenenhetspeelschemainelkaartekunnenzetten,moetjeuitzoeken wietegenwiemoetspelen.Ditismeteengrootaantalteamseenbehoorlijkepuzzel.Doormiddelvaneen rotatiesysteemkunjeditmakkelijkerbepalen.Zetéénploegvast.Inhetvolgendevoorbeeldisploeg1vastgezet. Draaideandereploegensteedséénplaatsjedoortegendeklokin,totdatjeweerbijheteersterijtjebent.

Voorbeeldvanhetrotatiesysteembijzesteams,halvecompetitie:

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Bijeenonevenaantalteamsvoegjeeenniet-bestaandeploegXtoe,waarmeejehetaantalteamsfictiefeven maakt.HetteamdattegenXspeelt,heeftdiespeelrondevrij.Hetwerktverderhetzelfdealshetbovenstaande rotatiesysteem.Hierondereenvoorbeeldvoor7teams.

Ineenscorematrixkunjedestandbijhouden.Hieronderziedefictieveresultatenvanteam1,dievervolgensin descorematrixzijningevuld.

1-2:10-14 1-3:8-8

Methode1:

Ronde7

Ronde6

Ronde5

Ronde4

Ronde3

Ronde2

Ronde1

Hoofdstuk2 Bewegenenregelen

Wanneerteam1vanteam2met10-14verliest,dankrijgtteam2tweewedstrijdpunten.(Jekuntnatuurlijkook voordriepuntenpergewonnenwedstrijdkiezen.)Team1krijgt0punten.Jekuntinhetvakjetevenshetdoelsaldo bijhouden.Team2krijgt+4enteam1krijgt-4.Indekolom‘Totaalpunten’kunjenaallegespeeldewedstrijden hettotaalaantalwedstrijdpuntenuitrekenendoorindehorizontalerijachterhetteamdepuntenbijelkaarop tetellen.Tussenhaakjeskunjehettotaledoelsaldovermelden.Nahetberekenenvandetotaalpuntenkunje vervolgensdeuitslagbepalen.

Methode2:

(Zievoordevolgordevandewedstrijdenhetvoorbeeldvaneenrotatiesysteemvande6teams.)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Team3

(-6) Team4

Team5

Team6

Hetisbelangrijkomvantevorentevermeldenhoeergehandeldwordtbijeengelijkaantalwedstrijdpunten.Je kuntervoorkiezenomtekijkennaaronderlingresultaatenvervolgensnaardoelsaldo.Alsditgelijkis,kijkjenaar hetaantalgescoordepunten.Hoemeerdoelpuntenjehebtgescoord,hoebeter.Insommigegevallenkanerook vooreenbeslissingswedstrijdwordengekozen.

Play-offs

Eenheleofhalvecompetitiekanheelgoedafgeslotenwordenmeteenplay-off Nadatjeeenheleofhalve competitiehebtgespeeld,bepaaljewelkteameersteisgeworden,welkteamtweedeenzovoort.Dewinnaar speeltindeplay-offtegendenummer4.Denummer2speelttegendenummer3.Dewinnaarsspelenvervolgens definale.Veelcompetitieswordenafgeslotenmetplay-offseriesdiegespeeldwordenovermeerderewedstrijden.

Dewinnaarvaneenseriemoetdanbijvoorbeeldtweewedstrijdenwinnenvoordatzedoorzijnnaardevolgende ronde.Ditnoemjeeen‘bestof3’-serie.Deploegdiehethoogstindecompetitieeindigt,heefttelkens thuisvoordeel.Voorbeeldenhiervanzijndeplay-offsvandehonkbal-enbasketbalcompetitie.

Hetpoulesysteem

Wanneerjegrotereaantallenteamsofdeelnemerseneenbeperktetijdhebt,kunjegeenheleofhalvecompetitie spelen.

Eenpoulesysteemisdanvaakeengoedeoplossing.Hetgaatbijeenpoulesysteeminfeiteomenkele minicompetitiesdietegelijkertijdwordenafgewerkt.Dedeelnemersofteamswordenverdeeldingroepen.In dezegroepwordtdanvaakeenhalvecompetitiegespeeld.

Nadatallewedstrijdenineenpoulezijngespeeld,kanermetbehulpvanhetbijhoudenvanscorematrixeneen standwordenopgemaakt.Detweebestespelersofteamsvandepoulekunnendandoorgaaninhetvervolgvan hettoernooiendaargekruistverderspelen(eennummertweespeelttegeneennummeréén).Vaakwordterdan gekozenomverdertespelenmethetknock-outsysteemdatlaterbesprokenwordt.Hetisdanhandigom16,8 of4overtehoudenvoorhetvervolgvanhettoernooi.

Voorbeeld poulesysteem EK voetbal

PouleA

Zwitserland

Tsjechiё

Portugal

Turkije

Wedstrijdschema:

PouleB

Oostenrijk

Kroatiё

Duitsland

Polen

PouleC

Nederland

Italiё

Roemeniё

Frankrijk

PouleD

Griekenland

Zweden

Spanje

Oekraïne

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

EersteinpouleAisZwitserlandmet6punteneneendoelsaldovan+2.

TweedeinpouleAisPortugalmet4punteneneendoelsaldovan0.

EersteinpouleBisPolenmet5punteneneendoelsaldovan+2.

TweedeinpouleBisKroatiëmet5punteneneendoelsaldovan+1.

HetpoulesysteemwordtbijhetEKvoetbalgevolgddooreenknock-outsysteem:

Vaakwordendesterkereteamsverdeeldoverdeverschillendepoules.Opdiemanierwordtinhetvervolgvanhet toernooinaareenclimaxtoegewerkt.

Wanneerjeelkteamofelkedeelnemerveelspeeltijdwiltgeven,moetjebepalenwie1e ,2de en3de wordt,maar ookwie8e ,9e en16e wordt.Dankunjeverderspeleninvierpouleswaarbijtweepoulesgevormdwordendoor nummerséénentweeuitdepoules,diespelenvoorplaats1-8,entweepoulesgevormdwordendoordenummers drieenvieruitdepoulesvoorplaats9-16.Dewinnaarsvandebovenstepoulesspelenvoorplek1en2.Detwee nummers2spelenvoordederdeenvierdeplekenzovoort.Hetvoordeelvandezekeuzeisdatelkedeelnemerof elkteamveelspeelteninhetvervolgtoernooispannendewedstrijdenopheteigenniveauspeelt.

Jekuntookvierpoulesmakenwaarinallenummerséénbijelkaarineenpoulespelenvoordeeerstetotenmet devierdeplek.Allenummerstweespelenineenpoulevoordevijfdetotenmetdeachtsteplek,denummersdrie voorpleknegentotenmettwaalfendenummersviervoorplekdertientotenmetzestien.

Knock-outcompetitie

Alserveeldeelnemerszijn,danisdeknock-outcompetitieeenorganisatievormwaarbijjeintamelijkkortetijd toteenwinnaarkomt.Hetwinnendeteamgaatsteedsverderendeverliezervaltaf.Elkespeelrondewordthet aantaldeelnemersdusgehalveerd.Hetafvalsysteemwordtveelbijtennistoernooiengebruikt.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Ditschemakloptalleenalshetaantaldeelnemersovereenkomtmetaantallenals2,4,8,16,32,64enzovoort.Is ditniethetgeval,danmoetjeeenaantaldeelnemerseenvoordeelgeven.Zijhoevenindatgevaldeeersteronde niettespelen.Inhetspeelschemastaatdaneen‘bye’.

Somsmoetjerekeninghoudenmetdesterktevandedeelnemersomeen goedbezettefinaletekrijgen.Desterkespelerskrijgeneenlaagnummer,de zwakkereneenhoognummer.Nummer1speelttegennummer8,nummer 2tegennummer7,nummer3tegennummer6enzovoort.Desterkerespelers komenelkaarduspaslaterinhettoernooitegen.Zovoorkomjedatsterke spelerselkaaralineenvroegstadiumuitschakelen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Hetgrotenadeelvaneenknock-outcompetitieisdatjebijeenverliespartijdirectuithettoernooibentofinhet gevalvaneenschooltoernooidaterveelleerlingenwerklooslangsdekantkomentezitten.Nadepoulefasenis eenknock-outcompetitievaakeenspannendvervolg,waarbijjenaareenclimaxtoewerkt.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Laddercompetitie

Bijdeladdercompetitiedaagjeeentegenstander,diemaximaaltweetredenbovenjeopdeladderstaat,uit. Winjevanjetegenstander,danwisseljevanplaatsopdeladder.Verliesje,danblijftderangordeongewijzigd. Hetdoelisombijhetaflopenvaneenvantevorenafgesprokentijdofaantalwedstrijdenopdehoogstetredete staan.

Hierbovenziejeeenvoorbeeldvaneenladdercompetitieschaken.HakimheeftPaulauitgedaagdengewonnen. Zijwisselendusvantrede.AlsPaulazouwinnen,danblijvenzeallebeiopdezelfdetredestaan.

Waslijncompetitie

Dewaslijncompetitieiseigenlijkeenhorizontaleladdercompetitie.Indezaalkunjeeenkoordspannenwaarje dubbelgevouwenblaadjesmetnamenofteamnamenoverheenhangt.Deregelszijngelijkmetdievande laddercompetitie.Dewinnaarvanhettoernooihangtuiteindelijkrechts.Naarmatehettoernooivordertkomje steedsmeertegenstandersvanjeeigenspeelniveautegen.Hetisuitdagendomdefavorietenhelemaallinkste latenbeginnen.

Ruben en Julian hebben gewonnen van Finley en Koen en wisselen daarom hun 'bonte was' op de lijn.

Piramidecompetitie

Bijdepiramidecompetitiedaagjeeenwillekeurigetegenstanderuitdieeentredehogerdanjijstaat.Winjevan jetegenstander,danwisseljevanplaatsopdepiramide.Verliesje,danblijftderangordeongewijzigd.Somsis hetnodigomaftesprekendatjepasweeriemandmaguitdagenalsjijzelfuitgedaagdbent.Jemoetbijvoorbeeld eerstwinnenvaneenploegdieopdezelfdetredestaatvoordatjeeenploegdiehogerstaat,maguitdagen.Het doelisombijhetaflopenvaneenvantevorenafgesprokentijdofaantalwedstrijdenopdehoogstetredetestaan. Tweevoorbeeldenterverduidelijking:Nummer8daagtnummer4uit,nummer8wint,8neemtdeplekvan4in enandersom.Nummer3daagt1uit.Nummer1wintendesituatieblijftongewijzigd.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Watmoetjenogmeerwetenoverhetladder-enpiramidesysteem?

Hoofdstuk2 Bewegenenregelen

• Doorlotingbepaaljeopwelketredededeelnemersmoetenbeginnen.Jekuntdesterkerespelersofteams laagindepiramidelatenbeginnen.Ditgeefteenspannendertoernooiverloop.

• Hetladder-enpiramidesysteemkennengeengelijkspel.Erwordtdusdoorgespeeldtotdatereenwinnaaris.

• Desystemenkennenweinigvoorbereiding.Hettoernooiverloopt,nahetopstarten,eigenlijkvanzelf.

• Jehebtgeenspeelschema’sofuitslagverwerking.

• Ditzijnidealeorganisatievormenvoorbijvoorbeeldcampingtoernooitjes,eenfamiliedagofnaschoolsesport.

Moveup,movedown

‘Moveup,movedown’iseenuitdagendeengemakkelijkteorganiserentoernooivorm.Deactiviteitverloopt,na hetopstarten,eigenlijkvanzelf.Jehebtgeenspeelschema’sofuitslagverwerkingenerisopelkmomenteen winnaaraantewijzen.

Spelersofteamskomenopbijvoorbeeldzesverschillendeveldentegenelkaaruit.Wanneerjewint,schuifjeeen veldopnaarlinks.Verliesje,dangajeeenveldnaarrechts.Elkeploegkrijgtdaneennieuwetegenstander.De sterksteploegenspelenuiteindelijkophetlinkerspeelveldtegenelkaar,terwijldemindereploegenelkaarjuist ophetrechterspeelveldontmoeten.

Speelronde 1.

Speelronde 2.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Hierbovenziejeeenvoorbeeldvaneenbadmintontoernooivoordubbels.

Erdoendertientweetallenmeeenerwordentienrondesvanachtminutengespeeld.Naspeelronde1hebben deonderstreepteteamsdewedstrijdgewonnen(gelijkspelkanbijdezetoernooivormniet).TZNheeftgewonnen vanDeBarbies.DeBarbiesschuivenéénveldterug.TZNblijftstaanenkrijgtTegenstandalsnieuweopponent. DeSpaceshuttlesgaannaardewisselplekenDUOkomtnieuwopveld1.

Kingofthecourt

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Kingofthecourt(koningvanhetspeelveld)iseensysteemdatdoordedeelnemersgemakkelijkopgangte houdenis.Opeenveldjewordteenwedstrijdafgewerkt.Dewinnaarblijftsteedsstaan,deverliezergaateruiten sluitachteraanbijdewachters.Jekuntdeafspraakmakendatdewinnaarmaximaaldriekeerachtereenblijft staan.

Hierbovenziejeeenvoorbeeldvaneenkingofthecourt-zaalvoetbaltoernooitjevandeF-pupillenvandeplaatselijke voetbalclub.Eenteamwintwanneerzetweekeerhebbengescoord.BarcelonawordtdoorAjaxverslagen. BarcelonasluitachteraanbijManU’.PSVkomttegenAjaxtespelen.PSVheeftdeaftrap.EvenlatertrektBayern aanhetkortsteeindtegenInter.InterkrijgtFeyenoordalsnieuwetegenstander.

Instuif

Bijeeninstuifstaanineenzaalofopeenveldspelletjesofactiviteiten,dieuitnodigenomtebewegen,uitgestald. Dedeelnemersmogenzelfeenactiviteitkiezen.Hetgaatbijeeninstuifnietomhetwinnen,maarmeeromplezier, lekkersporten,kennismakingmetelkaarofmetbepaaldesportieveactiviteiten.

Watmoetjenogmeerwetenovereeninstuif?

• Deveiligheidvandedeelnemersmoetoptimaalzijn.Richtderuimtezorgvuldigin.

• Zorgvoorvoldoendetoezichtenbegeleiding.

• Maakgoedeafsprakenmetdedeelnemers;veiligheid,omgangmetmaterialen,maximaalaantaldeelnemers peractiviteit,tervoorkomingvanchaos.

• Dezeorganisatievormisheelgeschiktvooreenopenavond,eenkennismakingsmiddagofeensportieve middagopeenbasisschool.

Roulatiesysteem

Hetroulatiesysteemisuiterstgeschiktvoorkennismakingsactiviteiten,zeskampen,eenleukespelmiddag enzovoort.Hieronderziejeeenvoorbeeldvaneenactiviteitenmiddagmetstrand-enwaterspelen.Elkegroep doetalleactiviteitenéénkeeréénkwartier.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Inhetvolgendevoorbeeldziejeeensportmiddagvan4mavo.Erzijnvieractiviteiten:voetbal,softbal,frisbeeen flagfootball.Debovenste,onevengenummerdeteamsdraaiennaarlinksdoor.Deonderste,evengenummerde teamsdraaiennaarrechtsdoor.

Hetnadeelvanditschemaisdatje,inditgevalnatweewedstrijden,dezelfdetegenstanderweertreft.

Indevolgenderoulatieschema’sspeeltiedereenwelsteedstegeneenanderetegenstanderendoetookiedereen steedseenandereactiviteit.Alleteamsschuivensteedseenveldop:deteams1totenmet3naarrechtsende andereteamsnaarlinks.

Voorbeeld van een 3 - 6 schema:

Metvieractiviteitenenachtteamsmoetjeflinkpuzzelenomervoortezorgendatjeniettweekeertegenhetzelfde teamspeeltentelkenseenandereactiviteitdoet.

Voorbeeld van een 4 - 8 schema:

OpdeBSM-methodesitevindjenogmeeruitwerkingen.

Deuitvoering

Bijdeorganisatievaneenbewegingsactiviteitgaatveelwerkindevoorbereidingzitten.Eengoedevoorbereiding ishethalvewerk.Ooktijdensdeuitvoerendefasemoetjedetouwtjesgoedinhandenhebben:'Regerenisvooruit zien!’Watdoejealsereenteamincompleetis,eendeelnemerofteamnietkomtopdagen,eensportergeblesseerd raakt,eenballekraaktofwanneerhetgaatregenen?Houdbijhetmakenvanhetdraaiboekrekeningmetdit soortonvoorzienezaken.Maakindeaanloopnaardeactiviteiteenchecklistwaarjealle‘thingstodo’opkunt afvinken.

COPYRIGHTBOOM

Tijdenshettoernooiofdesportactiviteitbenjealsorganisatieteamduidelijkaanwezigenherkenbaar.Uniforme kledingofshirtsstralenprofessionaliteituit.Jebentgastheer/-vrouw,jedoethetwelkomstwoord,jereiktde prijzenuit,jebentvraagbaakenmoetsomslastigebeslissingennemen.Eentoernooidirectieisbetrokkenbijde deelnemersenscheidsrechters.Hetisjullietoernooi!

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Dani, Joris en Noah uit 6V geven instructie voor een softbaltoernooi.

Almetalwordternogalwatvanjegevraagdenishetorganiserenvaneengroteactiviteitbestheelspannend.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Hoofdstuk3

COPYRIGHTBOOM

Bewegenensamenleving

Indithoofdstukleerjeoverdepositievansportenbewegenindesamenleving.Jegaatnadenkenoverjouweigen toekomstoriëntatie;overdeontwikkelingvandebewegingscultuur;overwaarommensensportenenenmet welkewaardenennormen;overhoesportgeorganiseerdisenwekijkenvooruitnaarkomendeontwikkelingen.

Leerdoelen

• JeleertoverhoejijjekuntoriënterenindewereldvanSportenBewegenalsjijdaareenbaaninwiltvinden.

• Jeleertoverhoedehuidigebewegingscultuurtotstandisgekomen.

• Jeleertdemotievenkennenwaarommensengaansporten.

• Jeleertwelkenormenenwaardenereenrolspelenindesport.

• Jeleerthoesportisgeorganiseerd.

• Jeleertoverwelketoekomstigeontwikkelingenhiervoortebedenken.

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Indithoofdstukkomtdepositievansportenbewegenindesamenlevingaandeorde.Naeenparagraafover toekomstoriëntatiekomtdegeschiedenisvandedehuidigesportcultuuraanbod.Daarnadenkenwenaover welkemotievenmensenhebbenomtegaansportenenwelkenormenenwaardendaarbijeenrolspelen.Vervolgens komtdeorganisatievandesportaandeordeentotslotisereenbliknaardetoekomst. Inditboekgebruikenwedetermsportenbewegen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Met‘bewegen’wordenalleongeorganiseerde(nietaaneenclub/instituutgebonden)bewegingsactiviteiten bedoeld,zoalshetgrasmaaieneneenflinkstukmetdehondwandelen,maarookhetfietsennaarschoolende trapnemeninplaatsvandelift.Bewegenkanookeenbepaalddoelhebben,zoalsjoggenomwataftevallenof hetvolbrengenvanbijvoorbeelddeavondvierdaagse.

Sportiseenvaardigheidsspel,gerichtophetbereikenvaneenbepaalddoel,waarbijfysiekekwaliteitenvan mensenwordengetestinwedstrijdvormenwaarbijgespeeldwordtvolgensregels,binneninstitutionelekaders.(46)

Hoeweliedereenweetwatmetsportbedoeldwordt,ishetlastigomhiervaneensluitendedefinitietegeven.De termevolueertcontinudoornieuweactiviteiten,diemenalssportervaart,onderdezenoemertebrengen. Sportenzijnmeestalactiviteitengebaseerdopfysiekebeweging,gebruikmakendvankarakteristiekenalskracht, snelheid,behendigheidendenkvermogen.Hierondervolgenenkelekenmerken:

• Eensportheeftvastgelegderegels,diebijallespelersbekendhorentezijn.Dezekunnengedurendedetijd enperplaatsvariëren.Toernooienkunnenhuneigenaanvullenderegelsstellen,maareriseenvastebasis vanovereengekomenengeaccepteerderegels.

• Eensportheefteencompetitieaspect.Ditkanzijnineendirecteconfrontatiemetanderespelersofindezin vanhetvestigenvaneenscore.

• Eensportwordtbeoefendvoorhetpleziervandedeelnemersen/ofvandetoeschouwers.

• Eensportbestaatuiteenfysiekeofmentaleactiviteit,individueeluitgevoerdofinteamverband,metofzonder tegenspelersomvantewinnen(bijvoorbeeldvoetbal),ofomeendoeltebereiken(bijvoorbeeld bergbeklimmen),ofomgezondheidsredenen(bijvoorbeeldfitness).

• Hetprimairedoelvaneencompetitieisomvolgensderegelstewinnen.(8)

Veelmensensportenzelfofgenietenvanhetkijkennaarsport.Eenactieflevenspatroonwordtsterkgewaardeerd inonzemaatschappij.Natuurlijkgenietenerookveelmensenvan‘ongeorganiseerdesport’.Ditissportbuiten desportverenigingenom,bijvoorbeeldsamenmeteenmaatjegaanmountainbiken.

3.1 Toekomstoriëntatie

Inleiding

Najehavo-ofvwo-opleidinggajeinprincipeeenberoepsgerichteofuniversitaireopleidingvolgen.Tijdensje middelbareschoolperiodedoejeallerleikennisopoververvolgopleidingenenberoepen.Opbasisvandezekennis gajeuiteindelijkeenopleidingkiezendiebijjoupast.Jouwdecaan,loopbaanbegeleiderenmentorschenken hierdenodigeaandachtaan.OokbijBSMwillenweeenbijdrageleverenaanjouw(toekomstige)keuzes,aldan nietinhetwerkveldsportenbewegen.

Eenvandefactorendiebepaaltwelkeopleidingjegaatkiezen,isdeinteressediejehebtvooreenbepaalde richting,bjvoorbeeld‘demedischezorg’.Ofnogspecifieker,alsjealweetwelkberoepjebinnendierichtinglater zouwillenuitoefenen.Alshetjebijvoorbeeldboeiendlijktomfysiotherapeutteworden,danishetlogischdatje voorjezelfinformatieverzameltoverzoweldeopleidingenalshetberoepvanfysiotherapeut.

EenvervolgopBSM?

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Alsjegeïnteresseerdbentineenberoepwaarbijbewegeneenrolspeelt,ishetbelangrijkdatjegoedweetwat hetuitoefenenvaneendergelijkberoepdaadwerkelijkinhoudt.Vanelkberoepbestaanideaalbeeldendieniet helemaaldewerkelijkheidweergeven.Hetisdusvanbelangdatjijjebewustbentwatde‘voors’en‘tegens’zijn vanhetbetreffendeberoep,zodatjeeenreëelbeeldkrijgtoverdeinhoudvanhetberoepdatjeambieert.Het helptalsjijjevroegtijdiggaatoriënterenover:

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

• Welkekwaliteitenhebjijdieeraanbijdragendathetjougaatlukkenomeenbepaaldeopleidingtegaandoen, eenbepaaldberoeptegaanuitoefenen?

• Welkeeisen,vaardighedenenkennishebjenodigomdieopleidingtegaandoen?Ditkunjeuitzoekendoor tegaanpratenmetiemanddiedatberoepuitoefentofmetstudentendiedeopleidingalvolgen.

Opdezemanierkanjeeenweloverwogenkeuzemakenvooreenvervolgstudie.Uiteindelijkhebjeernietsaan alsjeernaeenhalfjaarachterkomtdatdedoorjougekozenvervolgopleidingtochnietdegoedekeuzeisgeweest.

BSMiseenvakdatjeonderanderevoorbereidtopeenopleidingwaarbijbewegeneenrolspeelt.Zoals:

• inhetmbo:CIOSofdeopleidingSport&Bewegen Hierwordjeopgeleidtoteenspecialistopeengekozengebied.Zoalstennisleraar,zweminstructeur,begeleider gehandicaptensport,fitnessinstructeur,buitensportinstructeur,functiesinuniformberoepenendergelijke.

• inhethbo:AcademievoorLichamelijkeOpvoeding,waarjemeerderekeuzeshebt,zoalsdeopleidingtot docentLO,SportenManagementenpsychomotorischtherapeut,ofSportkunde.Daarnaastzijnerparamedische studies,zoalsfysiotherapie.

• inhetwo:bewegingswetenschappen,vrijetijdswetenschappenenmedischewetenschappen,zoalsgeneeskunde enbiomedischewetenschappen.

HetbredereperspectiefvanBSM

VaardighedendiejeleertbijBSMzijnnietalleenbruikbaarbijeenopleidingindesport.Vaardighedenals leidinggevenenorganiseren,samenwerken,presenteren,analytischobserverenenhetopbasisvanconcrete criteriabeoordelenvananderenzijnrelevantbijverschillendevervolgopleidingen.Ookineentoekomstigebaan kunnencompetentiesalsleidinggevenenorganiserenbelangrijkzijn.

DaarnaastbiedtBSMspecifiekekennisdieheelbelangrijkisbijeenopleidingtotdocentLichamelijkeOpvoeding, maarookvooreenopleidingtotsportinstructeurbijuniformberoepen,bewegingstherapeutenzovoort.Jeleert nadenkenoverdeconsequentiesvanbewegenvoorjelichaamenhoejijjeeigenbewegenendatvaneenander kuntbeïnvloeden,begeleidenentrainen.Jeleertleidinggevenenorganiseren.Enjeleertnadenkenoverde positievansportenbewegenindesamenleving.Kortom:doorhetlerenvandezevaardighedenenkennis,wordt getrachtjouzogoedmogelijkvoortebereidenopjevervolgopleiding.Wehopeniniedergevaldatjenogveel voordeelenplezierzulthebbenvandeopgedanekennisengeleerdecompetenties.

OpdeBSM-methodesitestaanonder‘Toekomstoriëntatie’eenaantalmooieopdrachtenomopontdekkingstocht tegaanoverwatdewereldvansportenbewegenjoutebiedenheeft.

3.2 Deontwikkelingvandebewegingscultuur

Inleiding

Sportenbewegenkrijgtveelaandacht,omdatwesteedsbeterbegrijpenwaaromhetzobelangrijkisvooreen plezierigeengezondeleefstijl.Onzewestersesamenlevingistetyperenalseenbewegingsarmesamenleving.De huidigewerkomstandighedenvereisen,gemiddeldgezien,weinigbeweging.Omonsheenkunjeziendatereen steedsgroterprobleemontstaatdoordeimmobiliteitvandegemiddeldeNederlander.Metallegevolgenvan dien,zoalstelezenindeparagrafen1.1‘Gezondeleefstijl’en1.5‘Voeding’.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Inditverbandishetlogischomjezelfdevolgendevragentestellen:Hoeishetgekomendatsportenbewegen dezepositiehebbengekregeninonzesamenleving?Watiserindeloopvandetijdgebeurd?

Dehistorievandehuidigecultuurvansportenbewegen

Erzijnindegeschiedenisindeverschillendewerelddelenveleculturenontstaanenweerverdwenen.InChina bijvoorbeeldwaseraleenhoogstaandecultuurlangvoordatinGriekenlanddebasiswerdgelegdvooronze westersebeschaving.

Jagersenverzamelaars

Invroegertijdenwarenallemensenindesamenlevingbetrokkenbijhetverkrijgenvanhundagelijksvoedsel.In eersteinstantiedoordejachtendoorhetplukkenvanvruchten.Iedereenmoestkrachtig,snelengehardzijnom alspersoonenalsgemeenschapteoverleven.Inzo’nsamenlevingbewoogiedereenzoveeldater,invergelijking metonzetijd,geengebrekaanbewegingwas.Bewegenwasinherentaanoverleven.

Doordeontwikkelingnaareenagrarischesamenlevingontstondenverschillendetaken.Hierdoorhadnietiedereen meerdezelfdeactiviteiten.Zowerddeéénveehouderendeanderlandbouwer.

Hoofdstuk3 Bewegenensamenleving

Paslater,toendeagrarischesamenlevingzichontwikkeldeenerstedenontstondenenmenenigewelvaartkreeg, washetnietmeervooriedereennoodzakelijkomfysiekinstaattezijntejagenofaanlandbouwtedoen.Erkwam eendifferentiatieinfunctiesineenagrarisch-urbane(stedelijke)samenleving.Datleiddetot(standen)verschillen (overheersendeenwerkendeklassen)enerkwamsteedsmeeronderscheidindetaakverdeling.Daardoorkwam erverschilindenoodzaakomdemotoriekteontwikkelen.Eensoldaatheeftimmerseenanderefysieketraining nodigdaneenkleermaker.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

DeGrieken(1200-800v.Chr.)

InEuropaisinGriekenlandonzewestersebeschavingbegonnen.OphethoogtepuntvandeGrieksebeschaving (1200-800v.Chr.)wasereencultuurontstaanwaarinbewegeneenbelangrijkerolhad.DeverschillendeGriekse stadstaten(onderandereSpartaenAthene)haddeneeneigenmilitaireopleidingomdeonderlingestrijdte kunnenwinnen.Bijdezetrainingenhoordeeenwedstrijd.Hethalenvaneerenroemwerdeenbelangrijkdoel voordejongeadeldiezichmetdezemilitairetrainingendezewedstrijdenbezighield.Dezewedstrijdenhadden ookeenreligieuskarakter:debehaaldeeerenroemgoldennietalleenvoorhetaardsebestaan,maarteldenook meeinhetlevennadedood.Bijgrootsucceskonjenajedoodeen‘heros’worden,eenwezenvaneenhogere soort,eenhalfgod.Indeloopvandetijdnamditreligieuzeaspectafenwerdhetwedstrijdelementsteeds belangrijker.

Indezecultuurvanheldendomontstondende‘Spelen’.DeOlympischeSpelen,dePythischeSpelenendespelen bijhetstadjeNemeainArgolistererevandeoppergodZeus.Dezevanoorsprongreligieuzefeestenveranderden langzaaminwedstrijdenvooreengrotemassamensen.Desensatiezuchtvanhetpubliekbepaaldesteedsmeer hetkaraktervandezespelen.

Langzaamveranderdeechterdewaarderingvoordeze‘sportwedstrijden’.Datkwamdoordeinvloedvande sofisten.Bijdezefilosofischestrominghebbenintellectualismeenverbalisme(deretoriek)deoverhand.Deziel zatgevangeninde‘kerker’(hetlichaam).Hierdoorkreeghetlichaameennegatieveklankenwerdhet ondergewaardeerdtenopzichtevandeziel.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

EgbertSchroten:

Hier werd er voor het eerst een onderscheid gemaakt tussen de ziel en het lichaam. Dit heeft eeuwenlang invloed gehad op het denken over bewegen. Het christendom heeft de scheiding tussen lichaam en ziel overgenomen en hierdoor verspreid over heel Europa en door alle westerse culturen heen. De verschillen in waardering die daarbij hoorden hebben we er gratis bij gekregen, wat nog lang het denken over bewegen heeft bepaald. Er wordt in Nederland nog steeds over Lichamelijke Opvoeding gesproken en er wordt nog steeds zeer verschillend gedacht over ons ‘vak’, wat deels is terug te voeren op het onderscheid tussen ‘lichaam’ en ‘ziel’. (47)

IneenietslaterstadiumhebbendegrotefilosofenPlatoenSocratesnogwelpogingengedaanommeerwaardering aanhetlichaamtegeven.Zijzagenhetbelangvanhetoefenenvanhetlichaam,metalsdoeldegeestoptimaal telatenfunctioneren.Eenbelangrijkeregelwasindietijd:“Menssanaincorporesano”,watbetekent:‘een gezondegeestineengezondlichaam’.Hetlichaamendezielwerdendusalsonlosmakelijketwee-eenheidgezien. Zorggoedvoorzoweljefysiekealsmentalegezondheid,vooreenalgeheelwelbevinden.

IndehoogtijdagenvandeGrieksebeschavingwerdhetbelangvanlichaamsoefeningeningezienenmenstreefde naarhetgoedevoorhetindividuindesamenleving.Hetindividuwasondergeschiktaandesamenleving.Inde hellenistischetijd(vanafongeveer300v.Chr.)veranderdedeGrieksecultuur.Hetwerdsteedsmeer‘iedervoor zich’.Erontstondeencircuitvanworstelaarsencircusartiesten.DeinteressevoordeSpelennamafenzewerden rond393afgeschaftdoordeRomeinsekeizerTheososiusdeEerste.

Plato en Socrates.

Hoofdstuk3 Bewegenensamenleving

DeRomeinen(700v.Chr.–500)

NadeGrieksebeschavingwerdvanaf700v.Chr.deRomeinsebeschavingbelangrijk.Vanuithetkleinestadstaatje

Romewerdeengrootdeelvandetoenbekendewestersewereldveroverd.Erontstondeennieuwewereldmacht meteeneigensysteemvannormenenwaarden,datveelinvloedheeftgehadoponzehuidigebeschaving.

Bijvoorbeeldonshuidigerechtssysteem-indevormvanwettenenrechtspraak-isgebaseerdophetRomeins recht,dezogenoemdeCodexJustinianus.

Indezecultuurwarenlichaamsoefeningenbelangrijkenbepaaldenzeeendeelvandeopvoeding.Deze lichaamsoefeningenwerdennietgeïntegreerdineentheoretischdoordachtopvoedingssysteemzoalsbijde Grieken,waardesportvooralindescholenplaatsvond.Zewarendirectgerichtopdedagelijksewerkelijkheid.

Doordedagelijksearbeidbewogenmensenalvoldoende;erwerdalleengetraindineenstevige,militairetraining ominhetberoemdeRomeinselegertekunnendienen.

NadatRomegrootenmachtigwasgeworden,veranderdeerwelhetéénenander.Methetgroterwordenvanhet Rijknamdewelvaarttoe.DezerijkdomcentreerdezichmetnameindeRomeinseelite.Hierdoornamende noodzaakendemotivatieomtebewegenentetrainenaf.Bewegingsarmoedeendecadentieleiddenindie kringentotvadsigheid.

BEROEPSONDERWIJS

COPYRIGHTBOOM

Demassavroegomvermaakensensatie(‘broodenspelen’)enkreegdatook.Menvermaaktezichmassaalmet vertoningenvangeweld.Gevechtentussenslaven,‘barbaren’,leeuwenenstieren.Veroordeeldenwerdenvoor hetpubliekinstukkengescheurddoorwildedieren.Gladiatoren,zoalsSpartacus,warendeheldenindeRomeinse tijd.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Inde‘vroegchristelijke’tijd,dievolgdenahetRomeinsewereldrijk,veranderdehiernietveelin.Deruwespelen bleven,ondankspogingenvandekerkelijkeleidersomhierinveranderingtebrengen.

Demiddeleeuwen(500-1500)

LangzamerhandwerdhetchristendomoverheelEuropaverspreid.Hierdoorzijnveelkerkenenkloostersontstaan. Eennieuwtypeopvoederkreeghierdooreenplekindesamenleving:demonnik.Hijzalveleeeuwendeopvoeder endeonderwijzerzijnvandiegenenuitdeelitedieonderwijsgenoten.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Lichamelijkeoefeningenhaddenindietijdgeenplekinhet‘onderwijssysteem’.Demeestemensenbewogen veel.Hetwaseenhardbestaanophetplatteland.Onderwijswaseramper.Erwaswelaandachtenruimtevoor spel,dansenpaardrijdendoorallerangenenstandenheen.Uitverschillendebronnen,waaronderookprenten, isbekenddatertijdensdemiddeleeuwendoordekinderenallerleikinderspelenwerdengespeeldenophetijs werdgenotenvanschaatsenenallerleianderewintersespelen.Ookvoordansisaltijdtijdenruimtegeweest.

Kugelciteerteenvakantieliedvaneenmonnikuitde10eeeuw: “dan rusten grammatica, retorica, en dialectica; de schoolboeken worden terzijde gelegd en vrolijkheid is alleen nog belangrijk.”

Daarnawerdergespeelddoordejongemonnikenendatduurdetotindenacht.Inhetvervolgwordtgesproken overjongensdiewedijvereninsteengooien,‘snelloop’enworstelen.(48)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Bijdeadel,destanddieookderiddersvoortbracht,wasermeertijdenruimtevoorvermaakindevormvan toernooien.Dezetoernooienwarengerichtophetoefenenvooreenmilitairerol.Naastsportenalspaardrijden, schermenenjagen,diegerelateerdwarenaandetoernooien,waserookaandachtvoorsportenalszwemmen, schaatsen,duiken,worstelen,klimmen,kolf-enbalspelen.

DeVerlichting(1650-1900)

IndetijdvandeVerlichtingwerddemensgezienalseenautonoomenzelfdenkendindividu,dieopzijneigen ratiokanvertrouwen.DeVerlichtingistesituerenvanaf1650totdeFranserevolutie.Vanafde18eeeuwkwam er,medealsgevolgvandeideeënvandeVerlichtingoverdepedagogiek(deleeroverhetopvoedenvankinderen), steedsmeeraandachtvoorlichamelijkeopvoedingopschool.Verschillendepedagogen,zoalsRousseau,Basedow, LockeendeaanhangersvandePhilantropijnen,beschrevenophuneigenmanierhetbelangvanlichamelijke opvoedingvoorkinderen.Ditleiddetotverschillenderichtingeninhetdenkenoverbewegen.Deéénvonddat lichamelijkeopvoedingnauwmoestaansluitenbijdedagelijksewerkelijkheid.Kinderensprongenmeteenlange stokoverslootjesenduswerderindelesaandachtbesteedaanpolsstokspringenoverslootjes.Deanderbedacht allerleilichaamsbewegingenterverbeteringvandemotoriekdiedandooreenheleklastegelijkopcommando moestenwordenuitgevoerd.Vanuitdemilitaireopleidingkwamenhetschermenenhetturnendelessenbinnen.

J.J.Rousseauiseenbelangrijkvoorbeeld.Hijginguitvandenatuurlijkegoedheidvandemens.Eenjongkindis ‘eenleegblad’(tabularasa)enwordtdoorzijnomgevinggevormd.Alsjedenatuurzijnganglaatgaan,komthet goedmetelkkind.Eenmenswordtalleenbedorvendoorslechteinvloedenuitzijnomgeving.Hetonderwijshad dusdetaakeengoedeomgevingvoorelkkindtezijn.SpelenbewegenkregenvanRousseaueenbelangrijkerol.

Vanuitdezeideeënoverdeontwikkelingvanhetkindontstondenverschillende ‘stelsels’.Datzijnonderwijsplannen meteeneigenideeoveropvoeden.Dithadinvloedopdelichamelijkeopvoeding,waarbijelkstelseleeneigen doelstellingmeteeneigenuitvoeringswijzehad.InhetDuitsestelselbijvoorbeeldisinnerlijketuchten gehoorzaamheidterbevorderingvangehoorzaamburgerschaphetdoelvandelichamelijkeopvoeding.Ditdoel pastegoedbijhetkaraktervanturnen,datindietijdisontstaan(turnenkwamvoortuitdeDuitsemilitaire training).

InhetZweedsestelsellagdenadrukvooralopgezondheid.Voorverschillendespiergroepenbedachtmenstatische oefeningen,aldannietmetbehulpvantoestellen.Denkdaarbijaanrijenleerlingeninhetgelidinstrakkerijen. Endanopcommandotegelijkertijdallerleioefeningendoen.Doordeknieënenweerstaan;armenzwaaienen dergelijke.

Enigekopstukken

PierredeCoubertin,eenFransepedagoogenhistoricusdieleefdevan1863-1937,ergerdezichaandeinactiviteit vandeFransebevolking.OmdatteveranderennamhijhetinitiatiefomdeoudeGriekseOlympischeSpelen,die hijkendealshistoricus,weernieuwleveninteblazen.Ditwerdineersteinstantieeeninternationaleontmoeting waarbijgesportwerd,maarwaarookkunstenliteratuureenplekhadden.Zijninitiatiefisnogsteedszichtbaar indeOlympischeSpelenindehuidigevorm.Zezijnomdevierjaarhétsportievehoogtepunt,waarbijnaalle landenvandewereldaandeelnemen.In1896werdenvoorheteerstdenieuweOlympischeSpelengeorganiseerd. DeeersteSpelenvonden,trouwaandetraditie,plaatsinAthene.

Pierre de Coubertin.

JohannChristophGutsMuthswordtgezienalsgrondleggervandemodernegymnastiek.Onderinvloedvande ideeënvanRousseau,BasedowendePhilantropijnenontwikkeldehijeenstructureelstelselvan lichaamsoefeningen.Daarbijgafhijgymnastiekeenbelangrijkeplaatsinhetonderwijs.

Denieuwetijd(vanaf1900)

InEngelandligt,aanheteindevandenegentiendeeeuw,debasisvandehuidigeteamsport.Hetbegonmet cricketenroeien,directgevolgddooratletiek,hockeyenvoetbal.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Hoofdstuk3 Bewegenensamenleving

Cricket.

Dezesportenvondenalsnelhunwegnaardescholen.HetonderwijsvoordehogeresocialeklasseninEngeland wasgehuisvestininternatenenalsnelspeeldemendezetypischEngelseteamsportenopscholen.Deschoolleiders zagendepedagogischewaardeervan,omdeEngelsejeugdoptevoedentotEngelsegentlemen.

Rond1900isereenbeginteconstaterenvanwatwijtegenwoordig‘sport’noemen.Zoalsaleerderbeschreven is,werdeneraleeuwenlangwedstrijdengehouden.Maarvanaf1900veranderdenerenkelezaken,waardoor wedstrijdenmeerhetkaraktervansportkregen.VanuitAmerikakwamen,onderanderedoorhetgebruikvan eenchronometerenhetmeetlint,defenomenen‘hetrecord’en‘deprestatie’.Doordatdeprestatieeenplek kreegindesportwereld,ontwikkeldenlogischerwijsookdetechniekendetactiekvansportzich.Ditkwam doordatmensteedsbeterwildepresteren.Ouderecordsmoestenverbrokenworden.Omdittebereiken,werd nagedachtoverhoejeeenatletiekonderdeelofeenspelbeterofslimmerkonuitvoeren.Alsgevolghiervan ontstondenersteedsmeerregelsomdesporteerlijkuittevoeren.Erkwamen,omhetgebruikvandenieuwe regelsbeterteorganiseren,steedsmeerreglementen.Menrichttesportbondenopomeensportregionaalen landelijkzogoedmogelijkteregulerenenteorganiseren.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

NadeEersteWereldoorloggingdeontwikkelingvandesportheelsnel.Doordetoenemendewelvaartontstonden inWest-Europameermogelijkhedenomlidtewordenvaneensportvereniging(denkhierbijaandevolgende historischeontwikkelingen:industrialisering(rond1900),economischegroei,meerstedelijkebevolking,vrijetijd, verbeterdevervoersmogelijkheden).NadeTweedeWereldoorlogdrongdewelvaartdoortotsteedsmeerlagen vandebevolking.Steedsmeermensenhaddentijdengeldbeschikbaaromteparticiperenindesport.Hetaantal ledenvansportverenigingennamvanafdietijddanooksneltoe.Dewereldvansportenbewegenontwikkelde zichdoortotdesituatiezoalswedienukennen.DeEuropeanenontwikkeldenzohuneigenkenmerkendesporten, voortkomenduitdeeigencultuur,zoalsvoetbalentennis.Amerikanenintroduceerdenindezetijdooktypisch Amerikaansesporten,zoalsbasketbal,Americanfootballenhonkbal.

Honkbal.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Zowerdsporteenveelzijdigfenomeeninonzesamenleving.Maarookdelaatstejarengaatdeontwikkelinghard.

Zowas50jaargeledeneensportermeestaleenman,bemoeidedeoverheidzichnietmetsportenbewegen,was desportgeheelamateuristisch,warenergeensponsoren,washetniveauvanhetsportenrelatieflaagenwas30 jaargeledeneensporteraltijdlidvaneenclub.Datisnuwelanders.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Huidigebewegingscultuur

Onzebewegingscultuurverandert.Inonzemaatschappijinde21eeeuwspelensportenbewegeneenbelangrijke rol.Indithoofdstukgaanwekijkeninwelkevormensportenbewegenherkenbaarzijn.

Versportingvandesamenlevingiseenkenmerkvandeveranderendebewegingscultuur.Crumbeschreefin1991 hetdilemmavandetoenemende'versporting'endaartegenoverde'ontsporting'vandesamenleving.Die tweedelingisnogaltijdherkenbaar.Onderversportingverstaanwedatdesportsteedssnellerenbeterwordt onderinvloedvaneenhogereprofessionalisering,toenemendeaandachtvoorsporttechnologie,medialisering encommercialisering.Dewedstrijdsportwordtopeensteedshogerniveaugespeeld.Bijsportverenigingenen selectieteamsbijsportbondenwordtsteedsjongerintensievergetraind,geselecteerdenprofessionelerbegeleid. Mediaencommerciespeleneengroterolbijhetinbeeldbrengenvansport,waardoordebelangenookgroter worden.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Daartegenoverstaathetontsporten,waarbijjuistafstandwordtgenomenvanobjectieveprestatie,wedijveren winst.Daardoorkomtermeerruimtevooreengroteverscheidenheidaanbewegingsvormen.Debewegingscultuur vermengtzichsteedsmeermetdestraatcultuur,muziek,vermaak,lifestyle,lichaamsdecoratie(tatoeages)en cosmetica.Sportiseen'wayoflife'geworden.Datkomttotuitingdoorhetgebruikvannieuwematerialenom teglijden,rijden,zweven,springenenklimmen.Denieuwesportcultuurkenmerktzichdoorfun:stijl,beheersing, beleving,ontdekkingenverkenning,dieindienststaanvanhetplezieromtebewegen.Bijvoorkeurgebeurtdat ineenniet-gestandaardiseerdesportomgeving,indenatuur,maarookoverkunstmatigeobstakelsofop zelfgekozenpaden.

Verschijningsvormen

Inditboekwordteronderscheidgemaakttussen‘sport’en‘bewegen’.Kortgezegdissporteengeorganiseerde vormvanbewegen,aldannietinverenigingsverband.Bewegeniseenbrederbegrip,omdatdaarbijvoorbeeld ookhetnaarschoolfietsenengrasmaaienonderwordtverstaan.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Traditioneelwerdensportersindriecategorieëningedeeld:

• recreatievesporter:iemanddieregelmatigeenoftweekeerperweektraint,eentottweeuurperkeer

• wedstrijdsporter:iemanddieminimaaldrietotmaximaalzevenkeerperweektraint,eentottweeuurper keer

• topsporter:iemanddie,afhankelijkvanzijntakvansport,iederedagmetdietakvansportdrietotzesuur perdagbezigis.

HetNOC*NSF:

Wanneerbenjetopsporter?BinnendesportinNederlandwordtdevolgendedefinitievan topsportergehanteerd:"Jebenttopsporteralsjeinternationaalophethoogsteniveau(EK's,WK'senOlympische Spelen)meedoet,binneneenerkendtopsportonderdeel."

A-status:HetuitgangspuntominaanmerkingtekomenvooreenA-statusiseenmondialetop8-prestatietijdens eenWK,OlympischeSpelen,ParalympischeSpelenofeenanderinternationaaltopsportevenementdatwat betreftdeelnemersveldengeleverdecompetitiegelijkisaaneenWK.

HP-status:EenHP-statuswordtinuitzonderlijkegevallentoegekendbijbuitengewonesportieveperspectieven. Ditgebeurtalleennaoverlegmetdebetrokkensportbond.

Selectiestatus:DeSelectiestatusisnietgekoppeldaaneenprestatie-eis.Eensportbondbepaaltopbasisvan haareigenselectiebeleidwelketopsportersvoordezetopsportstatusinaanmerkingkomen(bron:noc*nsf.nl).

Dewereldvandesportmanifesteertzichopverschillendemanieren.Jekomthettegenoptopniveauineen stadionvolpubliek.Enjekomthettegenbijjouindewijkalsjebuurmeisjeeenrondjegaatskeeleren.

Erzijnverschillendevormenvansportenteonderscheiden,teweten:

• actieftegenoverpassiefsporten

• georganiseerdetegenoverongeorganiseerdesport

• recreatieftegenovercompetitiefsporten

• wedstrijdsportentopsport

• amateurenprofessioneel

Heteersteonderscheidiseenactieveofeenpassievedeelnameaansport.Jekuntthuisviatvofinternetofin hetstadiongenietenvanallesportindewereld.Ditnoemenwepassievedeelnameaandesport.Daartegenover staatdeactievedeelname:jebentdanechtzelfaanhetsporten.

Bijdeactievedeelnameaandesportwordteronderscheidgemaakttussengeorganiseerdeenongeorganiseerde sport.Bijgeorganiseerdesportmoetjedenkenaansportclubs,fitnesscentraenalleanderestructurenwaarin jegeorganiseerdkuntdeelnemenaansport.Georganiseerdesportvindtvaakplaatsopvastetijden,vaakin groepsverband,jebetaaltcontributieenwordtbegeleiddoordeskundige,professioneletrainers.

Bijongeorganiseerdesportgajealleenofmeteengroepjezelfstandigsporten.Indatgevalsportjezonderdat jegebondenbentaaneenorganisatie.Bijvoorbeeldalsjezelfgaathardlopen. Ongeorganiseerdesportismeestalonregelmatigopmomentenwaarophetuitkomt,zonderverplichtingof contributieenzonderbegeleidingvanprofessioneletrainers.

Alsjewellidbentvaneenclub,dankandatopverschillendeniveaus.Opeenrecreatiefniveausportjeelkeweek bijeenvereniging,maarneemjenietdeelaanwedstrijden.Alsjeopcompetitiefniveausport,neemjejuistwel deelaanwedstrijdenofcompetities.Jegaatregelmatigtrainenommeetedoenaanwedstrijdenomjetemeten metanderen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Sommigetopsporterskrijgendemogelijkheidhunsportprofessioneel,alshunberoep,uitteoefenen,enandere niet.Datwilzeggendatdegefaciliteerdetopsportersnietmeerhoeventewerkenvooreensalaris,maardatze zichvolledigkunnentoeleggenophunsport.Datisnietvoorelketopsporterweggelegd.Wantnietbijelke sportbondisevenveelgeldbeschikbaar.

DefinanciëlesituatievaneenturnerinNederlandisgeheelandersdandievaneenvoetballerbijeentopclub.Er zijnnatuurlijkinitiatievenomvoorallesportersmogelijkhedentecreërenomoptopniveauteacteren.Bijvoorbeeld: doorhetbeleidvanhetNOC*NSFiserwelgeldbeschikbaarvoorsportersdiezogoedzijninhunsportdatzein potentieOlympischesporterszijn.OokzijnverschillendetopsportersindienstbijhetministerievanDefensieen wordenzedaarvrijgesteldvanarbeidomtekunnentrainen.

Bijdeontsportingkunnenweandereverschijningsvormenvansportenonderscheiden.

• Fitness:menseninfitnesscentrawillenzichvaakfysiekfit,jongengezondvoelen.Zijstrevenmeestalnaar eenbeteregezondheid.Eenvoorbeeldvandezecategorieisaerobicslesentegenwoordigookbootcamp.

• Avontuursport:deavontuursporterwildeeigengrenzenverleggenensteedsnieuweuitdagingenopzoeken. Bergbeklimmen,freerunnenenwildwatervarenzijnvoorbeeldenvandezecategorie.

• S-sporten:sun-sea-sand-snow.

• Cosmetischesport:hierbijgaathetdedeelnemerservooralomeenzomooimogelijkgevormdlichaamte creëren.Bodybuildenishiervaneenvoorbeeld.

COPYRIGHTBOOM

De sportcultuur van jongeren voorgesteld in een vierveldenmodel.(69)

3.3 Waaromdoenmensenaansport?

Inleiding

Waaromisiemandgaansporten?Wiedoetwelkesport?

Watmotiveertjeomtegaansporten?Komtdatdoorjeomgeving,omdatjeoudersenvriendensporten,doorje lichamelijkekenmerken?Wiljelieversamensportendanalleen?Sportjelieverbinnenofbuiten?Sportjeomte presterenofvoordegezelligheid?Daargaanwehetoverhebbenindezeparagraaf.

Motievenomtegaansporten

Demotivatieomtegaansportenkanintrinsiekofextrinsiekzijn.Bijextrinsiekemotivatiekomendedrijfveren meerofmindervanbuitendepersoon.Bijintrinsiekemotivatiekomthetverlangenvanuitdepersoonzelf,van binnenuit.

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Leeftijdspeelthierbijookeenrol.Eenjongkindspeeltvanzichzelfenzalnietnadenkenoverhetgezondheidsaspect vansporten.Hetkindgaathelemaalopinhetspeelplezier.Opeenwathogereleeftijdgaananderemotievenom tesporteneenrolspelen.Erkunnenookmeerderemotieventegelijkertijdeenrolspelen.Hiernavolgteenaantal voorbeeldenvanfactorendiemedebepalenwaarommensengaansporten.

Hoofdstuk3 Bewegenensamenleving

• Socialeomgeving.Ofiemandgaatsporten,kantemakenhebbenmetdewaardenennormenwaaraandiegene gewendis.Iederindividuleeftineengemeenschapvanmensen.Diemensenhebbeneenmeningoverdegang vanzakenindewereldomhenheen.Iedereenishiergevoeligvoorenpastzichdaaraaninmeerofmindere mateaan.Ditkanmedebepalenofjegaatsporten.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

• Gezondheid.Mensenwetendatbewegengoedvoorhenis,duskiezenzeeenmogelijkheidomtebewegen. Somsgeorganiseerd,somsongeorganiseerd.Vaakisditmotiefgekoppeldaanhetmotief'gezelligheid'.

• Tijdsinvestering.Dekeuzevooreenbepaaldesportkanookeengevolgzijnvandehoeveelheidtijddiejevrij wiltmakenvoorsport.Alsjegraageenteamsportwiltspelenopeenhoogniveau,moetjeveeltrainenenveel tijdinvesterenomdatniveautehalenenvasttehouden.Endanooknogopvastgesteldetijden.Ditisanders bijiemanddiegraagindividueelhardlooptenzijneigentrainingsschema’sopstelt.Dezesporterisvrijomalles zelfstandigteplannenenuittevoeren.

• Maximaalpresteren.Jekuntookdekeuzemakenomophoogniveautewillensporten.Nietzomaarlekker bewegen,maarheelbewustkiezenomveelenspecifiektegaantrainenomeenbepaalddoeltebereiken.Je wiltechtjegrenzenopzoekenenjewiltzegaanverleggennaareenhogerniveau.

• Gezelligheid.Jekuntookvooreensportkiezenomdatjehetgezelligvindtommetanderemenseneen bewegingsactiviteittedoen.Omnieuwemensenteontmoetenenomnadebewegingsactiviteitnoggezellig natepraten.Socialiseringishiereendoel!

• Binnenineenzaalofbuitenindenatuursportenkanookeenfactorzijnomtesporten.

• Hetzoekenvanspanningenavontuurkanookeenredenzijnomtegaansporten.Jekunthetheerlijkvinden omindenatuurtezijn,waarbijjejegraageenbeetjewiltinspannen.Voorbeeldenhiervanzijnwandelen, mountainbiken,paardrijdenenjoggen.

• Dekostendieeenbepaaldesportmetzichmeebrengt,kunnenookeenbepalendefactorzijn.Jekuntvan zeilenhouden,maareeneigenbootaanschaffenisnietvooriedereenweggelegd.Paardrijdenopeen manegepaardisleuk.Eeneigenpaardisnogleuker.Maareeneigenpaardkopen,onderbrengenen(laten) verzorgeniseenkostbarezaak.Daniseenwandelkaartofeenpaarhardloopschoeneneenstukgoedkoper!

Bron:NationaalSportOnderzoek(NSO),2018.Bewerking:MulierInstituut.

Opbasisvanhetonderzoeknaarfrequentievanuitgavenvooractievesportbeoefeningtussenmei’17enmei’18 constateerthetMulierInstituut:

• ZeventigprocentvandeNederlandsehuishoudensgeeftin2018gelduitaansport.Ditzijnvoornamelijkde huishoudensmethogereinkomensenwaarbinnenmeerledensportbeoefenen.Binnendesportuitgaven wordthetvaakstgeldbesteedaanlidmaatschappen,sportkledingen-schoenen.

• RuimvieropdetienNederlandsehuishoudensdiein2018buitendevastelastenendagelijkseuitgavenminder tebestedenhaddendaninhetjaarervoor,hebbenbezuinigdopsportenaanverwanten.Veelvakerwordt bezuinigdopandereuitgaven,metnameopuitgaanenuitetengaan.Lidmaatschappenwordenbijde bezuinigingenopsportinvergelijkingmetanderesportuitgavenontzien.

• RuimeenvijfdevandesportendeNederlanderszoueenanderesportbeoefenenalsdefinanciëlesituatiedat toeliet.Sportenisnietvooriedereenevenleuk:bijnaeenderdevandesportendeNederlandersgeeftaandat alszeandereactiviteiteninhunvrijetijdvergelijkenmetsport,zedieeigenlijklieverdoen.Echter,alssporters sportzoudenmoetenlatenschietenvooreenanderevrijetijdsbesteding,zouruimeenderdedatalseenbittere pilervaren.

• BijnaeenderdevandeNederlanderszoumeersportenalszemeervrijetijdzoudenhebben.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Verantwoording:DitfactsheetisgebaseerdopdatavanhetNationaalSportonderzoek2018.Voorditonderzoek isinmei2018viahetpanelvanGfKeenrepresentatievegroepvan2.351Nederlandersvan15-79jaarondervraagd.

Hoofdstuk3 Bewegenensamenleving

Eensportkiezenwordtwelsteedslastiger.,wantdelijstvansportenbreidtzichdelaatstejarensneluit.“Specifieke sportendiedelaatstejarenaaneenopmarsbezigzijn,zijnonderanderefitness,fietssport/wielrennen,hardlopen enwandelen.Populairblijvenzwemmen,voetbalentennis.

Maarookdeextremesporten,zoalsfreerunnen,freestyleskiënenkitesurfen,makeneenopmarsdoor.Het algemenebeeldisdusdatsteedsmeermensengaansporten,maardatditsteedsvakerbuitenclubverband gebeurt.”(8)

Omgevingsfactoren

Veelmensenbelevenplezieraanbeweeg-ofsportparticipatie.Opallerleimanierengevenmensenvormaanhun behoefteomtebewegenentesporten.

Zoalsbeschrevenzijneruiteenlopenderedenenomtegaansporten.Hetislogischdatdeomgevingeenbelangrijke rolspeelt.Dieomgevingkanopvelewijzenbepaaldworden.Fysiek,doordeaanwezigheidvanclubsen accommodatie,maarooksociaal,doordatjedeeluitmaaktvaneenbepaaldegroep.

Nietallesportenwordenhetzelfdegewaardeerddoorallegroepenbinnenonzemaatschappij.Inelkesamenleving hebjeverschillendelagenindebevolking,meteigenkenmerkenennormen.Bijvoorbeeld:voetbaliseenvolkssport envoorbijnaiedereentoegankelijk.Bijgolfligtditanders.Decontributievaneengolfverenigingisvaakerghoog. Sommigemensenvindeneenbepaaldesportniethorenbijhunmanierofhunstandvanleven.

Sommigesportenhebbenookeenbepaaldestatus.Poloheefteenanderestatusdanwaterpolo.Hockeyheeft eenanderestatusdankorfbal.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Inditkaderkrijgtdetermde‘democratiserendefunctievansport’inhoud.Hiermeewordthetafbrekenvan machtsverhoudingenenklassenverschillenbedoeld.Voetbalwaseeneeuwgeledeneenelitesport.Nuisheteen volkssportdiedoorallelagenvandebevolkingwordtbeoefend.Insportbroekzieteendirecteurerhetzelfdeuit alseenwerknemer.Zokánsporteendrempelverlagendefunctiehebbenindeonderlingeomgang,maardatis nietperdefinitiezo.

(DeVolkskrant8april2015)

Sportverbroedert.Wiejeookbentofwaarjeookvandaankomt,ophetsportveldontluikenkameraadschap, respectentalent.Maarnietheus,doceertsportsocioloogRamónSpaay.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Debelangrijksteconclusiesuit'Sportandsocialexclusioninglobal':

Eenonderzoeknaarsportbeoefeningdoorvrouwen,minderhedenenmensenmeteengeestelijkeoflichamelijke beperking.

1. Sportweerspiegeltdevooroordelenindesamenlevingvaakenversterktzesomszelfs.

2. Minderhedenervarensportnietvanzelfsprekendalssociaalbindmiddel,zoalsinsportbesturenvaakwordt gedacht.

3. Sportkanverschillentussenmensendoenvergeten,maarookaanscherpen.

4. Depopulariteitvanspecialesportclubsnaaretniciteitofseksuelevoorkeurwijsteropdatsommigegroepen zichnietwelkomvoelenbijreguliereclubs.

5. Sportclubsmetsterke,dominantewaardenjagenmensendiedezewaardennietonderschrijvenweg.

Indevolgendeparagrafengaanwewatdieperinopeenaantalvandiegroepen.

Afkomst

Erkomenveelmensenomdiverseredenennaaronslandomeennieuwetoekomstoptebouwen.Dekomstvan deimmigrantenmaaktdesamenstellingvandebevolkingheeldivers.Welevenineenmulticulturelesamenleving. Sportwordtgezienalseenbelangrijkefactoromdeversnipperingindesamenlevingtegentegaan.Sportmoet verschillendebevolkingsgroepensamenbrengen.

Totnogtoelooptdeintegratiebinnendesportwereldnietopalleterreinenevenvoorspoedig.Nederlandersvan allochtoneafkomsthebbeneenduidelijkevoorkeurvoorbepaaldetakkenvansport,tewetenvoetbal,vechtsporten enatletiek.Zekiezenveelmindervaakvoorvolleybal,tennisenhockey.Dezesportenzijninhunoorspronkelijke cultuurmatiggewaardeerdesporten.Maarsportverbroedert!WijdenkendatIntegratienietalleeneenmeerwaarde heeftvoordesamenleving,maarookvoordesport.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Gender

OpditmomentisinNederlandbijnaelkesportvoorzowelmannenalsvrouwentoegankelijk.Erzijnnogenkele kleineverschillendiemeestalalleenmaartemakenhebbenmetdebiologischeverschillentussenbeideseksen (honkbalvoormannen,softbalvoorvrouwen,tienkampvoormannen,zevenkampvoorvrouwen).

Maarhoelangnog?Recentisbeslotendatskispringenvoorvrouweneenolympischonderdeelgaatworden.Er zijnnogenkelesportendiealleendoormannenofdoorvrouwenwordengedaan.Eenvoorbeeldhiervanis ritmischegymnastiekvoorvrouwen.

Alsjehetindelijnvandehistoriebekijkt,danmogenvrouwennogmaarsindskort(top)sportbedrijven.Binnen detoenmaligenormenenwaardenvondmensportgeengeschikteactiviteitvoorhetvrouwelijkgeslacht.Dithad zowelfysiologische,medische,psychologische,morele,esthetischealsreligieuzeredenen.Indewesterselanden heeftdeontwikkelingdoordeemancipatievandevrouwkunnenplaatsvinden.Maardatisgeenverworvenheid diemondiaalgeldt.Erzijnnogsteedslandenwaarvrouwen(bijna)nietmogendeelnemenaanpolitiek,onderwijs ofarbeid.Laatstaandatzemogensporten.

Hoewelinveellandenvrouwenopallefronteneninallesportenmeedoenoptopniveau,zijnerwelfysieke verschillen.Gemiddeldzijnmannenlangerenhebbenzemeerspierontwikkeling.Dezeverschillenbepalendat bijdemeestesportenmannenenvrouwenonderlinghuneigenwedstrijdenhebben.Erzijneenpaaruitzonderingen. Indehippischesportenstrijdendeamazonesenruiterssamenomdeprijzen.Zowelbijspringen,dressuuralsbij eventing.Korfbalisookeengemengdesport,hoewelbijkorfbaleenmannieteenvrouwmagverdedigenen andersom.Dusechtgemengdisdatookweerniet.

Demedia,dienogsteedsergafhankelijkzijnvankijkcijfersenoplagecijfers,zijnvoornamelijkopdemannensport gericht.Hierdoorkomterookmindergeldterechtbijdevrouwensport.Datblijktookuitdepremiesbijeen overwinning.

PeterdeWaardzegtindeVolkskrant:

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

“Ingeenenkelebedrijfstakzijndeinkomensverschillentussenmannenenvrouwenzogrootalsindesport.”En: “InNederlandverdienenvrouwen81%vanwatmannenverdienen,maarindesportzijndeonverklaarbare verschillenveelgroter.”“InNederlandstrijkendemannen80%vanallesportinkomstenopterwijldevrouwen opdelaatsteOlympischeSpelen80%vandemedaillesverdienden.”(50)

Tochzijnerookandereontwikkelingen.Bijtenniskomenheellangzaamdeprijzengeldbedragenvoormannen envrouwendichterbijelkaar,zoalsbijhettennistoernooivanWimbledon.Dezeontwikkelingzalzichlangzaam doorzettennaareensituatiewaarinermisschiennogkleineverschillenzijntussenmannenenvrouwen,maarde waarderingkomthopelijkvoorbeideseksensteedsmeergelijkteliggen.

Persoonlijkefactoren

Naastdegenoemdemotievenomtegaansporten,spelenomgevingsfactorenenpersoonlijkefactoreneenrol. Sommigefactorenzijnlastigteduiden;erisalsneleenlinkteleggennaarbeidefactoren.Alsiemanderbijvoorbeeld voorkiestomtegaansportenomgewichtteverliezen,danisdateenheelpersoonlijkefactor.Aandeandere kantkandiekeuzeomaftevallenookgemaaktzijnomdatereensocialedrukwordtgevoeld,eenbehoefteom tevoldoenaaneenbepaaldlichaamsbeeldgevoeddoorinfluencers.Enzozijnermeervoorbeeldentevinden.

Alser-bijeenblessure-omgegaanmoetwordenmeteenlichamelijkeklacht,gaathetduidelijkomeenpersoonlijke factor.Opdatmomentishetbewegendatiemanddoetafhankelijkvanheteigenbewegingsapparaat.Soms wordenmensenmeteenklachtverwezennaareenrevalidatiecentrum.Naastrevalidatieinzo’nspecifiek revalidatiecentrumkanrevaliderenookplaatsvindenineenzwembadofineenfitnesscentrum.Onderbegeleiding vaneenfysiotherapeutofeenrevalidatieartswordtgetraindombepaaldespiergroepenteversterken,zodathet bewegingsapparaatweerzogoedmogelijkkanfunctioneren.

Hoofdstuk3 Bewegenensamenleving

Derolvandeleeftijd

Leeftijdiseenbelangrijkepersoonlijkefactor.Kinderenspelenmeestalzoveeldatzeautomatischgenoegbewegen (hoeweldattegenwoordignietmeervanzeldsprekendisdoordeopkomstvanallerleibeeldschermen).Zefietsen enhollenomdatzegewoonlekkeraanhetspelenzijn.Zedenkendaarbijgeensecondenaofzewelgoedof genoegbewegen.Datgaatvanzelf.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Hetiswetenschappelijkbewezen(bron:MargreetChristians,‘Lerendoejemetjelijf’,maart2013)datkinderen diegoedlerenbewegen,enhierinvroegtijdigwordengestimuleerd,ookanderefunctiesverbeteren.

Jonglerenverbetertbijvoorbeelddesamenwerkingtussendelinker-enderechterhersenhelft.Eenkindeigent zichdoorbewegenruimtelijkebegrippentoeals‘voor’,‘achter’,‘onder’,‘boven’enzovoort.Ookhetruimtelijk inzicht,datnodigisbijrekenen,wordtmedegevormddoorbewegen.

Bron:https://www.nature.com/articles/nn.2412

Alskinderenietsouderworden,dankomeneralsnelanderebelangeninhunleven.Somszijnhetoudersdieze ‘opeensportdoen’,wanthet‘iszogoedvoorhungezondheidendesocialevaardigheden’.Somszijnhetvriendjes ofouderebroersenzussendieopeensportzitten,waardoorhetkinddaardanookopwil.

Opjullieleeftijdwordenervaakanderezakenbelangrijkinhetleven,zoalshetwillenrijdenvaneenscooter. Uitgaanmetjevriendengroepisookinteressantendetelefoonrekeningmoetookbetaaldworden.Daaromkomt ereenbaantje,vaakophetzelfdetijdstipalsdewedstrijden.Hetlidmaatschapvandesportclubwordtopgezegd. Enalsernogwordtgesport,isdatopmomentenwaarophetgoeduitkomttussendeandere‘belangrijke’zaken door.Meestalopeensportschoolofafentoezelfstandigsporten.Dedoelstellingomtebewegenwordthierdoor helemaalanders.GelukkigiserooknogLOenBSMopschool!

Vanafdeleeftijdnademiddelbareschoolkomtdeproblematiekomdehoekkijkenwaaroverjehebtgelezenin paragraaf1.1‘Gezondeleefstijl’.Indieperiodekomjeindeleeftijdsgroepdiedoorgaansmoetgaannadenken oferwelgenoegwordtbewogennaasthun'zittende'baan.Demeestebanenenbezighedenbiedennamelijkuit zichzelfteweinigbewegingsmogelijkheden.

COPYRIGHTBOOM

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Voorbeeld

In2022voldeed44%vandeNederlandsebevolkingvan4jaarofouderaandeBeweegrichtlijnen.In2021wasdit nog47%.

Bron:https://www.rivm.nl/nieuws/in-2022-voldeden-minder-nederlanders-aan beweegrichtlijnen#:~:text=In%202022%20voldeed%2044%25%20van,2021%20was%20dit%20nog%2047%25.

Indeleeftijdscategorietwintigerszijnerheelwatmensendieduidelijktijdvrijmoetenmakenomhundagelijkse behoefteaanbewegentekrijgen.Eénkeerperweeknaardesportschool,meteenmaatjeeenpaarkeerinde weekhardlopen,paardrijdenindemanegeofinhetweekenddemountainbikeuitdeschuurhalenomeenlekker rondjetecrossenoverhetdichtstbijzijndemountainbikeparcours.Allemaalvoorbeeldenvanwatmenseninonze samenlevingorganiserenomgenoegtebewegen,omsamenlekkertesporten.

Levenslanggezondbewegenbetekentdathetookwenselijkisomophogereleeftijdnogsteedsmetplezierte bewegen.Hetouderwordenheeftookinvloedophetbewegingsapparaat.Despierenwordenminderflexibelen debottenwordenbrozer.Dealgemeneconditielooptterug.

Problemenmetbewegenkomenhetvaakstvoor,gevolgddoorbeperkingeninhetzieneninhethoren.Het afgelopendecenniumishetaandeelouderenmeteenofmeerbeperkingengedaald.Ditkomtvooraldoordat minderouderenmoeitemetbewegenhebben.In1996had18procentvandeouderenproblemenmetde beweeglijkheid,in2007wasdit14 procent.(Bron:https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2008/51/een-vijfde-van-de-ouderen-heeft-lichamelijke-beperkingen#)

Alsdefysiekemogelijkhedenomtebewegenafnemen,verminderendemogelijkhedenomtefunctionereninde samenleving.Afnamevanmobiliteitvermindertdemogelijkhedenomsocialecontactenteonderhouden.Bewegen isvoorouderendusbijnavanlevensbelang.Erkomtdanooksteedsmeeraandachtvoorbewegingsmogelijkheden voorouderen.

VolgensdeprognosevanhetCentraalBureauvoordeStatistiek(CBS)neemthetaantal65-plusserstoevan2,29 miljoenin2005tot3,82miljoenin2030,eenstijgingvanmeerdan50procent.Hetpercentueleaandeelvan 65-plussersopdetotalebevolking,alsmaatvoorvergrijzing,looptopvan14%in2005naar22,3%in2030.Na 2030vindtzowelinabsolutezinalswatbetrefthetpercentueleaandeeleenlichtedalingplaats,maarhetaandeel vandezeeroudenbinnendegroepneemtnogtoe,terwijlde‘jongere’groepkleinerwordt.(bron): https://www.cbs.nl/nl-nl/

Meerbewegenvoorouderen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Ouderengymnastiekklinkteenbeetjeoubollig,maarhetiseenessentiëletaakvoordewereldvansporten bewegenomdiedoelgroepeenbreedscalaaanmogelijkhedenaantebieden.Depolitiek(endezorgverzekeraars) heeftditzolangzamerhandookbegrepenenmaaktbeleidomhetaanbiedenvanbeweegprogramma’svoor 65-plusserstestimuleren.Hetbelangisgroot,ookalstegenhangervoorachteruitgangvanhersenfuncties.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Desportdeelnamevanouderenisdelaatstejarensterkgegroeid.Vooralderecreatievevormenvandesport wordenveelvuldigbeoefenddoordezeleeftijdscategorie(55+).Bijdemeestemensenishetwegvallenvan arbeidsverplichtingeneenredenomaansporttegaandoen.Daarkomtbijdatalsdekinderenuithuisgaan(en dezorgvoorhenisafgenomen),menmeertijdvindtomtegaansporten.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Gezondheidisvoordemeesteouderendehoofdredenvoorsportparticipatie.Sportzoudaardoordezelfstandigheid endezelfredzaamheidbevorderen.Naastgezondheid,plezierenontspanningisvoorouderenhetopdoenvan socialecontacteneenbelangrijkeredenvoorsportbeoefening.

HoogleraarneuropsychologieEricScherderzeitegendeVolkskrant:“Het effect van bewegen op de gezondheid en het functioneren van de hersenen is groot; bewegen leidt tot een betere doorbloeding van de hersenen. Er ontstaan nieuwe verbindingen en zelfs nieuwe zenuwcellen.”(54)

3.4 Waardenennormenindesport Inleiding

Bewegingscultuurwordtgedefinieerdalsalleactiviteitenwaarbijhetbewegendominantis,of waarinhetbewegengethematiseerdwordt.Deessentieisdateraanbewegingssituatieswordt deelgenomen:erwordtgegymd,gehandbald,geskate,gedanst,gejudood. Bron:https://www.kennisbanksportenbewegen.nl

Demaatschappelijkebetekenisvandebewegingscultuurbehandelenweaandehandvanverschillendeaspecten, diewelteonderscheidenzijn,maarookonlosmakelijkmetelkaarverbonden:

• commercialiseringvandesport

• deprofessionaliseringvandesport

• sportenpolitiek

• sportenmedia

• innovatieindesportdoordewetenschap

• vandalisme

• doping

• duurzaamheid.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Sportenbewegenbetekenennietvooriedereenhetzelfde.Deeenisbloedfanatiekendeanderheeftnietsmet sportenbewegen.Indelessenlichamelijkeopvoedingzittenalleleerlingenmetalhunverschillenbijelkaar.Bij eensportverenigingheeftiedereendezelfdeinteresse.

Sportheefteeneigenplaatsindemaatschappijverworven;hetisdegrootstevrijetijdsbestedingvoorveel

Nederlandersgeworden,sportenensporterskrijgenveel(media-)aandachtenerisveelwerkindesport.Inde laatstedecenniahebbenzichontwikkelingenindesportvoorgedaandiedesportsterkhebbenbeïnvloed.Deze ontwikkelingenwordeninditboekapartvanelkaarbesproken,maarzezijnonlosmakelijkmetelkaarverbonden. Ookiswelduidelijkgewordendatalleveranderingenindewereldvansportenbewegenverbondenzijnmetalle andereontwikkelingenindesamenlevingendeeconomie.

Sportistegenwoordiggeenkleinonderdeelmeerinonzesamenleving.Indezeparagraafwordenverschillende aspectenuitgelegd,welkeverschillenzichtbaarzijnenhoemensenbewegeninhunvrijetijd.

BEROEPSONDERWIJS

Commercialiseringvandesport

Sportlevertdesamenlevingtegenwoordiggeldop,maarsportkostdesamenlevingookgeld.Decommerciële belangenrondsportzijnenorm.Deinkomstendieeenclubvroegerhad,warendejaarlijksecontributievande ledenensomsderecette(inkomstenuitentreekaartjes)vandewedstrijden.Maarnadatdesportzichhad opgewerkttoteenbelangrijkefactorindesamenleving,werdhetookinteressantvoordecommerciëlewereld. Hetbedrijfslevenontdektedesportalsmiddelomreclametemaken.Hieriseenprachtigewin-winsituatie ontstaan.Desport(er)krijgtgeldvaneenbedrijfdatalssponsoroptreedt.Hetbedrijfmaaktreclamebijde wedstrijdenenkrijgtmedia-aandachtdoordeprestatiesvandesporter(s).Zoisdesport,dooralleaandachtin demedia,eenprachtigemogelijkheidgewordenomreclametemaken.Welkbedrijfwilnietgeassocieerdworden meteensportheldofeengoedpresterendeclub?

Sponsoring is klein begonnen en is nu big business!

Voorbeeldenhiervanzijndebekendereclamesmetberoemdesporters,deChampionsLeague,shirtreclameen dereclamekaravaanvandeTourdeFrance.Tegenwoordigwordtsponsorschapooksteedsmeerpartnerschap.

Bedrijvenwillen,naastnaamsbekendheid,vakerietsterugkrijgenvandesport.BijdeopeningvandeFanny Blankers-KoengamesinHengelo,hetjaarlijksgeorganiseerdegrootsteatletiekevenementvanNederland,wordt bijvoorbeelddenationalesprintkampioenrondgeredenineenautodiewordtgesponsorddooreenbedrijf,dat voorafgaandeenexclusievemeetingheeftgehadmethetsprinttalent.

Doordetoenemendebeschikbaarheidvangeldkunnensporterszichvrijmakenvananderebetaaldearbeid.Ze kunnenzichberoepsmatiggaanrichtenophunsport,zodathetniveaustijgt.Desportwordtdooralleaandacht vandemediaenhetpubliekooksteedsmeereenverkoopproduct.Ditlooptvanentreeprijzen(derecettes)voor eenwedstrijd,transfersvanspelersenprijzengeldtotdemerchandisingvanbijvoorbeeld‘oranjematerialen’rond hetEKofWK.Ennatuurlijkdemedia,dieveelgeldverdienenaanhetuitzendenvansport.Dereclameblokkenop tvenop(sport)websitesrondeenbelangrijkewedstrijdwordenveelbekekenenzijndushetduurst.Detopclubs verdienenweergelddoordeverkoopvandeuitzendrechtenaandemeestbiedendetv-zender.

Maardenkookaandeimpulsdiegemeentesleverenaannoodlijdendeclubs.Degemeentebestuurdersbegrijpen hetcommerciëlebelangvaneenclubdieindemediaveelaandachtkrijgt.Dittrektmensenaandiegeldte bestedenhebben.Hetisgoedvoordeplaatselijkehorecaenmiddenstand.Daarwilhetbestuurvaneengemeente bestininvesteren.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Daarnaastverdienensteedsmeermensenhunbroodineenbaandiegelinktisaansport.Enerzijdsnatuurlijkde sportersenhuntrainers,desportscholen,maaranderzijdsookdeorganisatorenvandesportevenementen(zoals de'Mud-run'),reclamebureaus,kledingfabrikantenen-verkopers,journalistenenzovoort.Sportiseenbedrijfstak geworden.

Vanwegedetoenemendekennisoverhetbelangvanbewegenvooriedereeniserookeensterkegroeigeweest vancommerciëlefitnesscentra.Hierrealiserenveelmensenhunuurtjesbewegen.Dekomstvandezecommerciële bedrijveniseenlogischgevolgvandevraagvandemodernesportconsument.Diewilnamelijksteedsmeer sportenopmaat.Datkanbetekenendaterextragetraindkanwordenopkrachtalsondersteuningvandesport diemenbeoefent.Maarooksportenopelkmomentdatmenwil,zonderverplichtingen.

EnnatuurlijkookdeBSM-docenten!Hetfeitdatditvakeenplekjeheeftveroverdindeonderwijswereldis onmiskenbaarhetgevolgvandebelangrijkemaatschappelijkepositievansportenbewegen.Zobelangrijkdat ernaastdelessenlichamelijkeopvoedinginhetgemeenschappelijkdeeldemogelijkheidisomBSMtekiezenin devrijeruimte.

Deprofessionaliseringvansport

Indejarenna1960kwamer(doordeeconomischevooruitgangentoenemendewelvaart)steedsmeergelden vrijetijdbeschikbaaromtekunnensporten.Doordatsporterslangerenintensievergingentrainen,ermeerwerd geïnvesteerdintechniekenuitvoeringvandesportendoordetoegenomenkennisovertrainingentechniek, steeghetniveauvandesport.Clubsstimuleerdengoedpresterendoordetoegenomenrivaliteitenhetbelang vansportindesamenleving.

Eengevolghiervanwasdataandeorganisatievandeclubssteedsmeereisenwerdengesteldomdeontwikkeling endestijgingvandeprestatiesvandesporterstevolgen.Sportmanagementwerdeennieuwbegrip.Dit manifesteerdezichindeorganisatievantopclubs,dievandoorvrijwilligersgeleideclubsnaarprofessioneel managementgingen(inhetvoetbaleenBVO).Tegenwoordigziejegoedbetaaldedirecteursbanenbijgrote sportorganisatieseneenaanbodaansportmanagementopleidingen.

Doordebeschikbaarheidvangeld,dooronderanderesponsoring,maaktedewereldvandesportnogeenstap voorwaarts.Eenprofessionelesporterkanlevenvandesport(inNederlandwasvoetballerBebBakhuysdeeerste).

Daarnaastverbeterdedekennisovermotorischleren,trainingsleerendeopleidingvandetrainersencoaches, waardoorsportersbetergetraindkondenworden.Hierdoorheeftdesporteenflinkeimpulsgekregen.

COPYRIGHTBOOM

Intopsportgaathetomdedetails.Omhierinhetverschiltemaken,werddewetenschapingezetommeete denkenoverdeontwikkelingvansportmateriaalendeomstandighedenwaarondersporterspresteren(zietheorie 'Innovatieindesportdoordewetenschap').Eenvoorbeeldhiervanisdekennisoveraerodynamica.De wetenschappelijkeinbrengvervolmaaktedesportnaarhetniveauwaaropvandaaggepresteerdwordt.

Sportenpolitiek

Ineersteinstantieisdelinktussenpolitiekensportmisschiennietduidelijk.Maarsport,alseenbelangrijk maatschappelijkfenomeen,staatnietlosvan(regelgevingvanuit)depolitiek.

InhetoudeGriekenlandwasdelinktussensportenpolitiekalzichtbaar.Devertegenwoordigersvandestadstaten stredentegenelkaaropde‘Spelen’.Daarbijginghetnietalleenomdesport.Hetbelangendeeervandeeigen stadstaatstondenophetspel.Ookinlateretijdenwerdsportgebruiktvoorpropagandavanidealen.InhetDerde Rijkvannazi-DuitslandwasdesuperioriteitvanhetArischeraseenideologischezaak.MaaropdeOlympischeSpelen van1936inBerlijn(!)wonJesseOwens,eenzwartemanuitdeVerenigdeStaten,viergoudenmedaillesop atletieknummers.Datwasindiehistorischecontexteenzeerbeladenkwestie.

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

AanheteindvandejarenzestigontstonddeBlackPower-beweging.Dezebeweginghadalsdoelomdediscriminatie vandezwarteAmerikaantegentegaan.Hetsymboolhiervanwashetomhoogstekenvaneenvuistmeteenzwarte handschoen.Hoewelhetverbodenwas,durfdenzwarteatleten(TommieSmithenJohnCarlos)opheterepodium tochhunvuistoptesteken.

RecentspeelterindeVShetvolgende:uitprotesttegendebehandelingvanzwartemensendoordepolitie,

knielensporterstijdenshetvolksliedopéénkniei.p.v.staandmeteenhandophethart.Totergernisvantoenmalig presidentTrump.Entotslot:vanhetWKvoetbalwinnendeVSdamesteamwilleneenaantalspeelstersnietnaar hetWitteHuisomgeëerdtewordendoorpresidentTrump.Eenduidelijkpolitiekstatement!

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

IndecommunistischetijdwashetinOost-Europanormaaldatdepolitiekdesportgebruiktealsuithangbord voorhetpolitiekesysteem.Desporterskozenernietaltijdzelfvooromeensportcarrièreoptebouwen.Zewerden alsgetalenteerdesportergedwongenvoorhetland,voorhetsysteemenvoordemeerdereglorievandepartij goudenmedaillestescoren.Datzijomditterealiseren,zonderdatzedataltijdwisten,regelmatigwerden gedrogeerd,moestenzemaaropdekooptoenemen.Erzijnnunogsteedslandenwaarinditsoortpolitieke motievenomtotprestatiestekomentotmeerdereeerenglorievanhetlandeenrolspelen.Inhetcommunistische Chinaisditbijvoorbeeldnogsteedshetgeval.

‘Rocky4’iseenfilmdiedehoofdpersoonvolgtinzijnvoorbereidingnaareengrotebokswedstrijd.Dezefilmis gemaakttijdensdeKoudeOorlog,detijdwaarindeVerenigdeStatenendetoenmaligeSovjet-Unieeenpolitieke machtsstrijdvoerden.DeAmerikaansehoofdpersoonmoethetindefilmookopnementegeneenRus.Enomdat heteenAmerikaansefilmis,wintRocky,deAmerikaan.Ditiseenvoorbeeldhoesportgebruiktwordtvoor propaganda.

Erzijnookvoorbeeldenwaarbijdesportjuistwordtgebruiktomdeverhoudingentussenlandenteverbeteren. DeeersteinternationalebetrekkingentussenChinaendeVerenigdeStaten,inhettijdperkvanMaoZedong,zijn ontstaannaeenuitwisselingvantafeltennissers.

OokinwesterselandenzoalsNederlandhebbenpolitiekensportinvloedopelkaar.Depolitiekgebruiktsportde laatstejarenalsmiddelomdebevolkingtestimulerengezonderteleven,integratietebevorderen,agressiein desamenlevingaantepakkenen(top)sporttestimuleren.HetNOC*NSFheeftdeambitiedatonslandstructureel bijdebovenstetienlandenkomttestaaninhetmedailleklassementopdeOlympischeSpelen.Vanuitdie doelstellingishetlogischdathetNOC*NSF,onderandere,nadrukkelijkstimuleertomhetaantallessen bewegingsonderwijsopdescholentevermeerderen.(bron:https://nocnsf.nl/sportagenda/streefdoelen#).De

overheidstimuleerdeditdoeldoorteparticiperenindesamenwerkingsverbandenSchoolenSport,samensterker' en'HetOlympischPlan'.

Ookvaltopdatdeoverheidsteedsmeerhetbelangingingzienvansportenbewegen.Erwerdduidelijkgemaakt datbewegengoedisvoordegezondheidenhetwelbevindenvandeburger.Vandaagdedagisereen staatssecretarisvanSportenisdezefunctiehelemaalgeïntegreerdinpolitiekDenHaag.Eriseenstructureelbeleid voorsportenbewegen(ziedeparagrafen1.1‘Gezondeleefstijl’en1.4‘Blessurepreventie’).

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Terillustratie:ElkezaterdagmiddagishetspitsuuropdeafdelingenEersteHulpvandeziekenhuizen.Deblessures vandeozobloeiendesportcultuurwordeninfilebinnengebrachtendewachttijdlooptregelmatigoptotdrie uur.Dekostenhiervanzijnhoog.VandaardatindeeindtermenvoordelessenLichamelijkeOpvoedinginhet domein‘Bewegenengezondheid’isgeformuleerddatalleleerlingenkennismoetenkrijgenoverblessurepreventie!

Eenactieveleefstijlenhetinzettenvansportenbewegingbijblessurepreventielevertbehalvegezondheidswinst ookeeneconomischewinstop.Teneersteontstaatereenbeperkingvanmedischekostenententweededringt menhiermeehetziekteverzuimendearbeidsongeschiktheidterug.Rekeninghoudendmetdekostenalsgevolg vansportblessureslevertditdeschatkist2,72miljardeuroperjaarop!Bijhetdoorvoerenvanditbeleidzullen dekosteninverhoudingafnemen.

Datbewegengezondis,blijktuiteenmooiartikelmeteenonderzoek(SROI)overdesociaal-economische (meer)waardevansportenbewegen.SROIbetekentSocialReturnonInvestment.HetSROI-cijferiseenmanier omhetmaatschappelijkrendementvaninvesteringeninsportenbewegenuittedrukken.Opditmoment(2024) ishetSROI-cijfer2,76.

• DatbetekentdatinNederlanddemaatschappelijkeopbrengstenvansportenbewegen2,76keerhogerzijn dandekosten.

• Jekuntdusgerustinvestereninsportenbewegen.Datlevertnamelijkeenpositiefmaatschappelijkrendement op.

• Depositieveopbrengstschuiltbijvoorbeeldingezondheidswinst,eenhogerelevensverwachtingenlagere zorgkosten.Eninlagerziekteverzuimopdearbeidsmarkteneenhogerekwaliteitvanleven(zieookH1.4 preventievanblessures).

(Bron:

https://www.allesoversport.nl/thema/beleid/wat-is-de-sociaaleconomische-waarde-van-sporten-en-bewegen/)

Steedsvakergebruiktdeoverheidsportenbewegenomeenpolitiekdoeltebereiken.Jekentdeactiesweldie vanuitdeoverheidwordenondernomentegenobesitas(overgewicht).

Ookbekendzijndepogingenombepaaldedoelgroepentelatenintegrerenindesamenlevingdoorallerlei sportactiviteiten.

Sportenmedia

Veelmensenkijkengraagnaarsportprogramma's.Zegenietenervanomnaartopsporttekijken.Daarnaastis hetgoedtebeseffendatwaarjenaarkijkt,nietalleenmaareenobjectief(live)verslagisvaneenwielerwedstrijd, eenseventhrugbywedstrijdoftheChampionsLeague. Waterindemediagebeurt,isnietwaardevrij.Wewordencontinubeïnvloeddoordepersoonlijkemeningvande analisten,dejournalistenvandekrantenredactiesvanpraatprogramma’soversport.Hoeweldemediasuggereren objectieftezijn,ontkomenweernietaanteconstaterendatookjournalistenafhankelijkzijnvankijkcijfers, verkoopcijfers,dekostenvanuitzendrechtenendewensenvandemassa.Meestalzijnwehetonsnietbewust, maaralswegoednadenken,danwetenwedatwehierbijwordengemanipuleerd.Wantwebeseffenmaarzelden datwekijkenengenietenvandeselectiediederedactievanhetsportprogrammaheeftgemaakt.Nietalleeneen selectievanwelkesportendeaandachtkrijgen,maarookeenselectievanwelkebeeldenerwelofnietworden uitgezonden.

Inmei2010ontstondereendiscussieoptvovereenuitspraakvaneenlandelijkbekendesportjournalistover sportvoormensenmeteenbeperking.Hijsteldedat‘we’nietgraagkijkennaarsportvoormensenmeteen beperking.Desportersmeteenbeperkingenhunpleitbezorgerstuimeldenoverhemheenomdathijuitlegde wat,voorhem,derealiteitisinmedialand.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Tv-beeldenvandeParalympischeSpelenzijncommercieelnietinteressant.Dezehalengeenhogekijkcijfersen dusgeenreclamegeldenbinnen,metalsgevolgdatervoordegehandicaptensport(bijna)geenmedia-aandacht is.Hierwerdduseenethischdilemmaverwisseldmeteencommercieeldilemma.

Daarnaastheeftelkekrantofelkprogrammaeeneigen(politieke)kleur.Ookdatbepaaltontegenzeggelijkde informatiedieweviademediabinnenkrijgen.

Demediahebbenhiermeegroteinvloedopdesportzelf.Desportendiewordenuitgezondenontvangenveel gelddoordeverkoopvantv-rechten.Zijkunnendusveelmakkelijkeraangrotesponsorenkomen,verdienendus meergeldenkunnenhunsportmakkelijkeruitbouwennaareenhogerniveaueneensteedsbeter(verkoopbaar) product.Zoblijvendusooksteedsdezelfdesportersdemeesteaandachtkrijgenenweerhetmeestegeldverdienen. HetkomtmaarweinigvoordateennieuwesportstructureeleenplekjeverdientbijStudioSport.

COPYRIGHTBOOM

Hetisde‘langemannen’vandevolleyballersevengeluktrondhetopspectaculairewijzebehalenvanhungouden medailleopdeOlympischeSpeleninAtlantain1996.Maardeaandachtvoordevolleyballersnamweersnelaf toendeprestatiesminderwerden.

Dezevicieuzecirkeltussensport,geldenmediabetekentdatnietelketopsporterdezelfdetrainingsvoorwaarden, middelenensponsorgeldenheeft.

Erzijngroteverschillentussendegrootverdienersbijvoetbal,golf,tennisenerzijdsen‘kleinere’sportenals korfbal,kanoënenritmischesportgymnastiekanderzijds.Hierbijspeeltdemediaduseenbelangrijkerol.

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Debedragendiegepaardgaanmetdeverkoopvantv-rechtenbepalennogmeer.BijdeOlympischeSpelenin Sydney(Australië)warendetv-rechtenindeVerenigdeStatenverkochtaaneentv-stationdatdaardoorzoveel machtkreegdathettijdstipvandefinaleswerdafgestemdopdegewensteuitzendtijdenindeVerenigdeStaten. Hierdoormoestenzwemmersindeochtendhunfinaleszwemmen.Elkesporterheefteenaanlooptijdnodigom zichvoortebereidenopeenprestatie.Indeochtendzwemmenwasdusvoordiesportersongunstig.Tochwerd detijdnietaangepast,ondanksgroteprotestenvandezwemmersenhuncoaches.Debelangenvandesporter werdendusondergeschiktgesteldaanhetgrotegeldendebelangenvandemedia.

Topwedstrijdendielivewordenuitgezonden,wordenregelmatigstilgelegdomtijdtecreërenomcommercials uittezendenopdetelevisie.

Ondanksaldezekritischeopmerkingenoverderolvandemediaindesport,blijftdeeersteopmerkingvandeze paragraafovereindstaan:veelmensengenietenvanhetkijkennaarenlezenoversport.Derolvandemediaom desportweertegevenenonstestimulerentotmeningsvorming,ishierbijonmisbaar.Datwenogvele,mooie uurtjesmogengenietenvansportophoogniveau!

Innovatieindesportdoordewetenschap

Omsportersgelijkekansentegeven,warenreglementennoodzakelijk.Ookdewedstrijdmaterialenmoestenzo mogelijkhetzelfdeworden.Fabrikantengingensportmateriaalproduceren,zoalssperenvooratletiek,racefietsen, roeiboten,klapschaatsenenballen.

Doorallevoorgaandeinformatieblijktdatdeontwikkelingvanzelfgemaaktnaarhoogwaardigsportmateriaal eenlogischeontwikkelingis.Hetwerdvoordefabrikantooksteedsinteressanteromgoedontwikkeld sportmateriaalteleveren,omdathetaantalsporterssteedsmeertoenamendiesportersookmeergeldte bestedenhadden.Doorhetsteedsmeerverfijndemateriaalkreegdesporterweerdemogelijkheidombetere prestatiesteleveren.

Omdatsporteenbelangrijkefactorindesamenlevingisgeworden,werdhetookeeninteressantonderwerpvoor dewetenschap.Enkelevoorbeelden:

• bewegingswetenschappen

DeVUAmsterdamendeRUGroningenhebbeneenfaculteitvoorbewegingswetenschappen.Hetbewegen vanmensenisdusonderwerpvanuniversitairestudie.Degrondleggervandefaculteit bewegingswetenschappenaandeVUisprofessorC.C.F.Gordijn,eenvandegrotedenkersoverhetbewegen vanmensenendeconsequentieshiervanvoorhetbewegingsonderwijs.Aandezefaculteitenisalveelgoed werkverricht,metnameoveraerodynamicaenbloedwaardentijdenstrainingen.Hetdenkenoverbewegen isstructureelnaareenhogerplangebracht.

• training

Voortschrijdendwetenschappelijkinzichtindewerkingvanhetmenselijklichaambijinspanningheeftde effectiviteitvantrainingsterkverbeterd.Trainersensporterskunnenopindividueelniveaunauwkeurig metingendoenenopbasisdaarvanzeergerichtetrainingsschema’sopstellen,uitvoerenenverzorgen.Gerichte conditietrainingheeftderesultatenvanveelsportenstructureelverbeterd(zieookparagraaf1.6‘Testenvan fitheid’enparagraaf1.7‘Verbeterenvanfitheid’).

• sportmateriaal

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Medeopbasisvandetoegenomenfysiologischeenanatomischekennis,aerodynamica,materiaalkennisen bewegingsanalyseishetsportmateriaalsterkverbeterd.Kijkalleenalbijhetschaatsen:deklapschaats,het aerodynamischepakendeverbeterde(overdekte)banenhebbengroteinvloedgehadopdeprestaties.Veel snelheidssporterszijntegenwoordigindewindtunnelbezigomquahoudingenmateriaalmeeraerodynamisch teworden.Voorbijnaelkesportiserspecialekledingenschoeiselontwikkeld.Vanalditgeavanceerdemateriaal zoujeeenlangeopsommingkunnenmaken.

• topsport

'Citius,altius,fortius'betekent‘sneller,hoger,sterker’enwerddoorPierredeCoubertingebruiktalsmotto bijdemoderneOlympischeSpelenvan1894.Nogsteedsishetdesportieveuitdagingomtezoekennaarde grensvanwatfysiekenpsychischmogelijkis.Demedischeenmentalebegeleidingwordtsteedsverder geprofessionaliseerdomsportersbetereneffectievertebegeleiden.

• kenniscentra

Erwordtsteedsmeeronderzoekgedaanophetgebiedvansportenbewegen.InNederlandzijnerzes InnoSportLabsdiesport,bedrijfslevenenkennisinstellingenondersteunenbijhetinnoverenindesport.Op hetHBOzijndatdezesALO’s,waarookdestudieSportkundewordtaangebodenenopverschillendeALO’s ookmasterstudies.HetMulierInstituutonderscheidtzichdoorsociaalwetenschappelijksportonderzoek.Ook TNOdoetveelonderzoekopsportgebied.Digitaleverzamelplaatsenvanartikelen,onderzoekeneninterviews zijnwebsitesalsSportknowhowxl,Kenniscentrumsport,PlatformAllesoversportenSportzorg.

• financiering.

COPYRIGHTBOOM

Enditallesmoetookfinancieelingoedebanenwordengeleid.Topclubsensportbondenzijngrotebedrijven gewordenendaaromheeftsportmanagementookeenontwikkelingdoorgemaakt.

Wekunnenconcluderendatdoordeinbrengvandewetenschaphetniveauvansportenbewegennaareenhoger niveauisgetild.Zowelindeontwikkelingvanhetmateriaal,vantrainingsleer,vandebegeleidingalsvanhet denkenover(endezinvan)bewegen.

Vandalisme

Degroteaandachtvoorsportheeftookeenkeerzijde.Rondomsportwedstrijden,vooralbijvoetbal,isersoms sprakevanongeregeldheden.Eenkleindeelvandesupporters,ookwelhooligansgenoemd,kanzichnietgedragen. Onderhetmomvanclubliefdeisersprakevanonacceptabelgedrag,geweldenhetbewustcreërenvanrellen.

Dezemensenmoetendooreenpolitiemachtwordengeëscorteerdnaarenvanstadions.Zjiverpestenregelmatig hetsupporterspleziervandegewonesupportersdieeenleukewedstrijdwillenzien.

Hetistegenwoordigvrijnormaaldatereengrotepolitiemachtopdebeenwordtgebrachtbijeenzogenoemde risicowedstrijd.Dekostenvoordesamenleving,diedaarmeegepaardgaan,zijngroot.Zelfsmetdeaanwezigheid vanpolitieenMEwordternogvoormiljoenenvernieldaantreinen,winkels,particuliereengemeentelijke eigendommen.Waarligtdegrens?

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Hoofdstuk3 Bewegenensamenleving

Doping

Bijeenparagraafmetdetitel‘Waardenennormenindesport’kunjenietomhetfenomeen‘dopinggebruik’heen. Ditonderwerpisalbesprokeninparagraaf1.8overdoping.Daarkunjedeinformatieoverditonderwerpvinden.

Duurzaamheid

COPYRIGHTBOOM

Sportenmilieuzijntegenwoordigonlosmakelijkmetelkaarverbonden.Enerzijdskunnensporterstijdens sportbeoefeningtemakenkrijgenmetmilieuverontreinigingendiehungezondheidingevaarkunnenbrengen (smogbijeenmarathon,enrecentnogbijdeOSinParijs,dewaterverontreinigingvandeSeinebijdetriatlon). Regelmatigwordteronderzoekgedaannaardegevolgenvanmilieuverontreinigingvoordegezondheidvan sporters.

Anderzijdskandesportzelfookhetmilieubeïnvloeden(bodemverontreinigingdoorlodenkogelsbijschietsporten, geluidsoverlastbijmotorsporten,verstoringvandenatuurdoorATB-fietsen,motorcrossen,skiënensnelvaren ofaantastingvannatuurwaardendoordeaanlegvankunstgrasveldenenskipistes). Gelukkigwordterookvoorlichtinggegeven.BijvoorbeelddoorNOC*NSF("Wijwillendeontwikkeling,derealisatie enhetbehoudvanduurzamesportaccommodatiesstimuleren".Bron:https://nocnsf.nl/duurzaamheid-en-sport), omhetmilieubewustzijnvandesportertevergroten.Erzijnrichtlijnengemaaktvoorhetmilieubijbijvoorbeeld motorsportenerwordenafsprakengemaakttussensportersenbeheerdersvannatuurgebiedenoverbijvoorbeeld ATB-parcoursen.Sportenmilieuhebbendusveelmetelkaartemaken.Desportisgebaatbijeenschoonmilieu enhetmilieubijeenschonesportbeoefening.

Mooievoorbeeldenhiervanzijn:

• datdeprovincieOverijsselsportverenigingenhelptomduurzamermethunaccommodatieomtegaan,met hetproject‘Groene euro’s scoren’ vanNatuurenMilieuOverijsselenSportserviceOverijssel;

• hetinnovatieplatformDuurzaamheidenSport;

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

• Sportinnovator(dieadviserenbijhetverduurzamenvansporten-accommodaties).

3.5 DeorganisatievansportenbewegeninNederland Inleiding

Indezeparagraafisdefocusgerichtopdeinfrastructuurvandesport Dezetermbetekent:hettotalepakket aanorganisatiesenvoorzieningen(hiernabeschreven)diemeehelpenomdesportteorganiseren,teondersteunen, vormtegevenentebegeleiden.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Depolitiekendeoverheid

Erzijnveelinstantiesverantwoordelijkvoordeorganisatievansport,bijvoorbeelddeoverheid.Alswedeterm ‘overheid’gebruiken,danbedoelenwealleinstantiesdiehetbeleid–doordepolitiekbepaald–uitvoerenen vormgeven.Deoverheidislandelijk,provinciaalenlokaalgeorganiseerd. Vanuitdepolitiekwordtbeleidgeformuleerden(meestal)ookuitgevoerdombijvoorbeeldhetbewegenende sporttefaciliteren.Metdeterm‘politiek’bedoelenwedushetbestuurvanhetland,deprovincieendegemeente diehetbeleidbepalen.Deoverheidvoerthetdoordepolitiekbepaaldebeleiduit.

Inparagraaf3.4‘Waardenennormenindesport’isdeinvloedvandepolitiekalbesproken.Vanuit gezondheidsmotievenheeftdeoverheiderbelangbijdatdeNederlanderdenationalebeweegnormhaalt.Bewegen beïnvloedtdegezondheidvanmensengunstig.Ongezondemensenmakenmeergebruikvanhetzorgstelselen zijndusduurder.Vandaarhetbelangvandeoverheid.Deregeringbeseftookdeeconomischewaardevande ‘bedrijfstaksport’.

Daarbijmoetmetééndingrekeninggehoudenworden:deregeringwordtomdevierjaargekozen.Dankunnen eranderepolitiekepartijen,anderemenseninderegeringkomen.Hierdoorkanhetbeleid,endusookhet sportbeleid,somssnelwijzigen.

"Laatjongerentot23jaargratissportbeoefenen"

MichielvanNispen,fractielidvandeSPindeTweedeKamer,pleitinditartikelervooromteinvestereninhet bewegenvandejeugd.DitdoethijomdatdehuidigeregeringwilbezuinigenopSportenwildeBTWopsport verhogen.Hierdoorzaldecontributieomhooggaanenzullenerminderkinderengaansporten.Hijpleitvoor gratissportentot23jaar.Datkost1,2miljardeuro,maarhetlevertookveelopindezetijdwaarindejeugdsteeds minderbeweegt.

Bron:AD7november2024.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

DeverantwoordelijkheidomhetlandelijkepolitiekebeleidrondomSportenBewegenuittevoeren,ligtbijhet ministerievanVWS.Opdewebsitevanditministeriestaatonderanderhetvolgende:

MinisterievanVWS:'Sportbevordertdegezondheid,zorgtvoorsocialecontactenendraagtbijaande zelfontplooiing'.De'sportievemissie'vanhetministerievanVWSishetmogelijkmakendatiedereenopeen verantwoordemanierkansporten.Daarnaastbesteedthetministeriegeldenaandachtaantopsport,zodat Nederlandookbijinternationaletoernooieneengoedepartijis.

Bron:https://www.rijksoverheid.nl/ministeries/ministerie-van-volksgezondheid-welzijn-en-sport/organisatie

Hoofdstuk3 Bewegenensamenleving

Bijhetuitvoerenvandatbeleidmoetjedenkenaan:

• hetstimulerenvanbewegingsprogramma’senhetbewakenvandeuitvoeringervan,hetbenuttenvande kansendiesportbiedtaandesamenleving(integratie,ouderengymnastiek)

• voorwaardenscheppendemaatregelenvoorverantwoordesportbeoefening

• politiekevoorwaardenscheppenomongewensterandverschijnselen(vandalisme,hooliganisme)effectiefte kunnentegengaan

• verbeterenvandesportinfrastructuur.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

InhetBeleidskaderSport,BewegenenOnderwijsbeschrijvendeministeriesvanVWSenOVWalsdekernvanhun taak:"Datminimaal50%vandejeugdvandrietotzeventienjaardebeweegnormhaalt".

Sportenonderwijshorenbijelkaarenversterkenelkaar.Hetbelangvansportenbewegingvoordejeugdstaat buitenkijf.Sportisnietalleenleukomtedoen,maarlevertnetalshetonderwijsookeenbelangrijkebijdrage aandemotorische,socialeéncognitieveontwikkelingvankinderenenjongeren.Sportiseenvandeterreinen waaropkinderenhuntalentenkunnenontwikkelenenkunnen‘excelleren’.Doorvoldoendesportenbeweging groeienkinderengezonderopenwordtovergewicht,datookbijdejeugdsteedsverdertoeneemt,voorkomen enbestreden.Ookindestrijdtegenschooluitvalkansporteenbelangrijkwapenzijn.(bron: https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-30234-21-b1.pdf)

HetministerievanVWSiseerstverantwoordelijke.Datbetekentnietdatandereministeriesnietsmetsporten bewegentemakenhebben.HetministerievanOCWheeftookbelangbijgoedbeleid.Sportenlichamelijke opvoedinghebbenduidelijkeenplekinhetonderwijs.HetministerievanOCWbepaaltbijvoorbeelddeeindtermen dievoorLOenBSMdienudeinhoudbepalenvandelessenopschoolvoordezebeidevakken.Maarhetministerie vanOCWisookverantwoordelijkvoordeopleidingendieerzijnvoorbegeleidersenlerarenvoorsportenbewegen. DenkaanopleidingenophetMBO(CIOSenSport&Bewegen)enhetHBO(ALO).

Sportbeleidkanookgerichtzijnopeenbepaaldedoelgroep.Dekennisoverhetbelangvaneengezondeleefstijl enderolvanbewegenishierbijbelangrijk.Erwordtvanuitdepolitiekebeleidsmakersstevigingezetenbeleid ontwikkeldgerichtopdejeugd.Hetonderwijsishierbijvoordeoverheideenbelangrijkecontextomdeze doelstellingentebereiken.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Zoiserookbeleidvoorintegratie,emancipatievanminderheidsgroepen,ouderengymnastieken gehandicaptensport.

DeProvincialeStaten

Opprovinciaalniveauishetbeleidalveelconcreterenmeertoegepastopderegio.Provinciaalbeleidzalde landelijkgemaaktebeleidskeuzesgrotendeelsvolgen,maarkanenwilweleigenkeuzesmakentoegespitstop heteigenkaraktervanderegio.

DeprovincieUtrecht: daaromzetdeprovinciezichinvooreenduurzame,inlcusieveentoekomstbestendige sportomgeving.InhetBeleidskaderSportenBewegen(2021-2025)staatmetwelkeambities,actiesenmiddelen deprovincietotenmet2025gaatbijdragenaaneensterkersport-enbeweegklimaat.

Bron:https://www.provincie-utrecht.nl/onderwerpen/recreatie-toerisme-en-sport/sport-en-bewegen

DeprovincieUtrechtwilinvestereninmultifunctionelesportaccommodaties,talentontwikkelingmogelijkmaken enbepaaldegroepen,zoalsjeugd,allochtonenenouderen,enthousiastmakenvoorsport.Deprovincie, sportaanbiedersengemeentenspannenzichinomzoveelmogelijkinwonersinbewegingtekrijgenentehouden. Hiervoorhebbenzijvierspeerpuntenbenoemd:

1. SportenBewegenindeopenbareruimte

2. DuurzameSport

3. InclusieveSport

4. GezondheidenPreventie.

Hoofdstuk3 Bewegenensamenleving

Lokaalbestuur:degemeenten

Endanisernatuurlijkhetplaatselijkbestuur.Indelokalepolitiekwordenkeuzesgemaaktdieervoormoeten zorgendatdeeigenbewonersinstaatzijntekunnensporten.Zijwilzorgenvoordesportaccommodatiesvoor descholen,voordesportverenigingen(sportveldenen-hallen,zwembadenenzovoort)envoorderecreatieve sporter.Alsjelidbentvaneenvoetbalclubinjeeigenwoonplaats,danzijndeveldenhoogstwaarschijnlijkvan degemeenteenwordenzegehuurddoorjouwclub.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Degemeentezalzichookinzettenomspecifiekebewonersgroepentotbewegentestimuleren.Bijvoorbeeldde schooljeugd(doorhetfaciliterenvanschoolzwemmen)ofouderen(ouderengymnastiek).

Desportorganisaties

Naastdeoverheidzijnerookinternationale,nationale,regionaleenlokale(plaatselijke)organisatiesdiedienstbaar zijnaandesport.

NOC*NSF

InternationaaliserbijvoorbeeldhetIOC(InternationaalOlympischComité)datinNederlandopnationaalniveau wordtvertegenwoordigddoorhetNederlandsOlympischComité(NOC*NSF),datverantwoordelijkisvoorde olympischesport.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

DemissievanNOC*NSFisNederlandteverbindenenteinspirerenmetde krachtvansport.Diemissievraagtomuiteenlopendeinzet,opsportgebied endaarbuiten,nationaalmaarookinternationaal.Internationaalwordener indesportimmersbesluitengenomendievaninvloed(kunnen)zijnoponze ambities.Dieambitieszijn(bron):https://nocnsf.nl/sportagenda

• 12miljoenmensensportenensportiefbewegenminimaal3xperweek

• 14miljoenmensengenietenwekelijksvanwedstrijden,competitiesen evenementenalsdeelnemerofsupporter

• TeamNLbehoorttotdetienmeestsuccesvolletopsportlandenterwereld

• 80%vandejeugdheefteengoedebeweegvaardigheid

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

• 100%vandesportendejeugdheefteenofficial,traineren/ofcoachdieaantoonbaarbekwaamis

• 100%vandemensenvoeltzichwelkomineensociaalveilige,gezondeeninclusievesportomgeving

• Sporters,vrijwilligers,supportersenprofessionalsgevenhunsportpleziereen8ofhoger

• Sporterswaarderenhunsportomgevingmeteen8ofhogero.g.v.beschikbaarheid,toegankelijkheid, betaalbaarheid,duurzaamheidenkwaliteit

• Desamenlevingwaardeertdeinspirerendeenverbindendekrachtvantopsportbijdeaanpakvanurgente maatschappelijkevraagstukkenmeteen8ofhoger

Desportvereniging

Desportzelfheeftzichuiteraardookgeorganiseerd.Ongeveereeneeuwgeledenzijnerveelsportclubsopgericht (zieparagraaf3.2‘Deontwikkelingvandebewegingscultuur’).VanuitEngelandkwamindietijdhetfenomeen ‘club’overwaaien.VoetbalclubsalsAjax,FeyenoordenVitessestammenallemaaluitdietijd.Daarmoetjejezelf geenbeeldbijvormendatlijktopdeclubsvannu.Hetwareninitiatievenopkleineschaal.Dejongensuiteen wijkdiedagelijksmetelkaarspeelden,richttensameneenclubop.Hetinspireerdevelegroepenmetelkaar spelendesportersertoeomeenclubtevormen.

Vaakmetzeerinspirerendenamen,zoalsaansprekendeGriekseheldenzoalsAjax,HeraclesenSparta.Somsmet prachtigeafkortingen:RO(H)DAbetekent:‘rechtop(het)doelaf’,TOPOss:‘telonzepunten’.Hoewelhetnuvaak groteclubszijn,kunjevaakindenaamnogdeoorsprongherkennen.Feyenoord,bijvoorbeeld,isdenaamvan eenRotterdamsewijk.

Sportenbewegenheeftzichheeldiversontwikkeldeneriseenbreedscalaaanverschijningsvormenvansport. Dezezijnalbesprokeninparagraaf3.3‘Waaromdoenmensenaansport?’.

Samenmetdeontwikkelingvandesportislogischerwijsdeorganisatievanclubsookgeprofessionaliseerd.De grotereclubszijncompletebedrijvengewordenenzijnnietmeertevergelijkenmetdeclubsvanbeginvorige eeuw.DenkbijvoorbeeldaanhetfeitdatAjaxeenopdebeursgenoteerdbedrijfis.

Bijnaelkegewonesportclubiseenzogenaamde‘vereniging’meteenverenigingsstructuur.Wettelijkisgeregeld hoeeenverenigingwordtbestuurd,metledeneneenbestuur.Eenbestuurmetdaarinmensenmetverschillende taken.Verenigingenhebbendusdezelfdestructuur,waarindevolgendefunctieszijnterugtevinden:

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Endaarnaastzijnernogallerleicommissies,zoals:

InNederlandzijndeclubsvrijdemocratisch:deledenvergaderingbepaalthetbeleid.Hetbestuurwordtgekozen doordeledenvergaderingenzijmoethetbeleiduitvoerenendeclubbesturen.Hetbestuurmoetjaarlijksaande ledenvergaderingoverhetuitgevoerdebeleidverantwoordingafleggen.

• Devoorzitterbewaaktalleprocessendiegedaanmoetenworden.

• Hetsecretariaatregeltalleadministratievetaken.

• Depenningmeesterisverantwoordelijkvoorhetgelddatomgaatindeclub:kantine-inkomsten,contributie, sponsorgeldenenalleswatbetaaldmoetworden.Omdesponsoringgeregeldtekrijgen,isereencommissie diezichdaarmeebezighoudt.Dezecommissieprobeertcontactteleggenmethetbedrijfslevenomgeldvoor deverenigingtegenereren.

• Ookiseriemanddiecoördineertwatallevrijwilligersmoetendoen.Enbesefheelgoed:alleclubskunnen alleenmaardraaiendoordatervrijwilligerszijn!Denkaanderolvanscheidsrechter,jury,hetrijdenvanteams, hetbemensenvandekantine,bestuurswerkenzovoort!

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

HetCBSstelt:Netalsineerderejarenzettenin2021relatiefveelmensenzichinalsvrijwilligervoor sportverenigingen(12procent),maarwelminderdanindetweejarendaarvoor.

Bron:https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2022/42/steeds-minder-mensen-doen-vrijwilligerswerk#

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Decommissiesvoerendevolgendetakenuit:

• DeTechnischeCommissie(TC)regeltalleswaterorganisatorischgedaanmoetwordenvoordesportzelf:de selectievoordeteams,welketraineren/ofcoachbijwelkteam,eventueelhetaantrekkenvannieuwespelers. Depersoondiedescheidsrechtersregelt,isvaakooklidvandeTC.

• Sponsorcommissieregelt-samenmetdepenningmeester-inkomstenvoordevereniging.

• Endaniservaaknogeenjeugdcommissie.Zijorganiseertallesvoordejeugd.Vandetrainingenendecoaching totenmethetafsluitendekampaanheteindvanhetseizoen.

Desportbond

Omdat(bijna)elkesportlandelijkisgeorganiseerd,heeftelkesporteeneigennationalebond.Hetdoelvanzo’n bondisomvoorzijnsportdevoorwaardenzogoedmogelijkteorganiseren,vanderecreatievetotenmetde topsport.ZiebijvoorbeelddedoelstellingvandeNederlandsevolleybalbond(Nevobo):"Hetdoenbeoefenenen bevorderenvandevolleybalsportinalzijnverschijningsvormenenallestedoenwattotdatdoelbevorderlijkkan zijninderuimstezinvanhetwoord".(Bron:https://www.nevobo.nl)

Watmoetjejezelfhierbijvoorstellen?Detakenvaneensportbondzijnheeldivers.Jemoetdenkenaandevolgende taken:

• Desportbondenzijnineersteinstantiedienstverlenendaandeledenenhelpendevoorwaardentecreëren omdeeigensportzogoedmogelijktehelpenontwikkelen.

• Zijorganiserenenplannendenationaleenregionalecompetities.

• Eriseenjeugdplanomdetalententebegeleidennaardetop.

• ZijstelleneenbondscoachaanvoordeverschillendeNederlandseteams.

• Debondenstellendespelregelsvastenbepalenregelwijzigingen,opbasisvandeinternationalespelregels.

• Zijleidentrainers,clubbestuurdersenscheidsrechtersop(dieop(inter)nationaalniveaukunnenfluiten).

• Zijhebbeneenklachtencommissie.

• Zijinnendebondscontributieenbetalendaardecoaches,scheidsrechtersensalarissenvan.

Eenbreedscalaaantakenisnodigomeensportgoedteorganiseren.Sportbondendoenheelveelgoedwerk. DebondenzijnmeestalookEuropeesenmondiaalgeorganiseerd.Inhetvoetbal:NederlandheeftdeKNVB.Dan iseropEuropeesniveaudeUEFA,diedeUEFAChampionsLeagueorganiseert.MondiaaliserdeFIFA.DeFIFA

Hoofdstuk3 Bewegenensamenleving

organiseerthetWKvoetbal.Tegenwoordigzijnsommigesportenduseenmondiaalgeorganiseerdfenomeen.Er zijnookheelgoedeNederlandsebestuurdersdieopinternationaalniveauopererenindeEuropeseofmondiale besturen.

Naastdebondenbestaat,zoalsalgenoemd,hetNOC*NSF.HetNOC*NSFrepresenteertdeolympischesport.Het ondersteuntdebondenendesportersindevoorbereidingnaardeOlympischeSpelentoe,zowelorganisatorisch alsfinancieel.HetNOC*NSF(enhetIOCwereldwijd)probeerteensportklimaattescheppenwaarbinnende olympischegedachteookwerkelijkheidkanworden.

NOC*NSForganiseertdeNederlandseafvaardigingennaardeOlympischeenParalympischeSpelen.Annekevan Zanen(voormaligjeugdinternationalhandbal)issindsapril2019devoorzitter.

InNederland(enhetgrootstedeelvanEuropa)isdesportgeorganiseerdvanuitclubs.Maardatisnietoveralzo. InOost-Europaisveelsportgeorganiseerdvanuithetleger.Letmaareensop.Alsereenvoetbalwedstrijdwordt gespeeldinOost-Europa,danzittenervaakveelmilitairenopdetribune.

IndeVerenigdeStatenisdesportgeorganiseerdvanuitdescholenendeuniversiteiten.InNederlandprobeert eentalentindepicturetekomenvaneengroteclub.IndeVSprobeerjeeenbeurs,een‘scholarship’,tekrijgen vooreenuniversiteitdieinjouwsportgrootisgeworden.Andersomwerkthetook.Alseenuniversiteitmeteen topbasketbalteameentalentwilinlijven,dangevenzedattalenteenbeurs.Ofdiepersoondekwaliteitheeftom eenuniversitairestudietedoen,isdanevennietzobelangrijk.

3.6 Toekomstigeontwikkelingen

Inleiding

Enwaargaathetnaartoe?Welkerolgaansportenbewegenspelenindetoekomst?Enopdescholen?Hoezal hetmetdelichamelijkeopvoedinggaan?ZullenBSMenLO2hungeheeleigenplekbehoudeninhetonderwijs?

Zowelvoorvmbo,havoalsvoorvwo?

Hetisnatuurlijkkoffiedikkijken.Hetblijftopbasisvantrendsenigszinsgokkenhoedesportendelichamelijke opvoedingopdescholenzichzullenontwikkelen.

Detopsport

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

HetSociaalenCultureelPlanbureau:

DeNederlandsesportorganisatieshebben,metsteunvandeoverheidenhetbedrijfsleven,hun investeringenindetopsportopgeschroefd.DezeinvesteringenzijnvooraltoegenomentussendeOSvanSydney (2000)enAthene(2004).Overlangeretermijngezienishetaannemelijkdatdeverbeteringvanhettopsportklimaat heeftgeresulteerdinmeersucces.

Deontwikkelingenindelaatstejarenlatenziendathetlastigisomdestijgingvanhetprestatieniveautenopzichte vananderelandenvoorttezetten.Deconcurrentieverhoogteveneensdeinvesteringen.(8)

Detopsportzalzichwaarschijnlijkverderprofessionaliseren.Sportheeftzo’nbelangrijkeplekindesamenleving gekregen.Alsergeengrotecalamiteitengebeuren,zalditwelzoblijven.Sportzal‘hetbelangrijkstevanalle onbelangrijkezaken’blijven.

SupercoachMarcLammers(goudmetdehockeydamesopdeOSin2008): Omstrijdteleverenhebjetegenstandersnodig.Nederlanderszullendatnietgauwopgeven.Sport isbelangrijkvoordeidentiteitvaneenland.Datkomtuiteenoerinstinctvanvroeger:latenziendatjedebeste bent.(59)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Devraag‘waarliggendegrenzenvanhetmenselijkkunnen?’zalsteedsmeeraandeordekomen.Tothoever kunnenmenselijkegrenzennogverlegdworden,doortraining,toenemendekennisenbetermateriaal,dooreen steedsgrotereinvloedvandewetenschapopdesport?Enindemenszelf?DoormanipulatievanhetDNA? Misschientoekomstmuziek:klonenvansuperatleten.Wij,ofdevolgendegeneraties,gaanhetwellichtmeemaken.

DepotentiëlemedaillewinnaarsvoorkomendeOlympischeSpelenzijnnunogjong.EnhetdoelvanNOC*NSFis omNederlandbijdebestetienlandeninhetmedailleklassementtekrijgen.

Dietalentenzijnwaarschijnlijknognietontdektdoordesportwaarinzeeenmedaillegaanwinnen.Bijwieligt deverantwoordelijkheidomdietalententeontdekken?Alleenbijdeclubs?OfookbijdedocentenLO?De initiatiefgroeproeptoptoteenverregaandesamenwerkingtussendietweewereldenenstimuleertdesamenwerking tussenscholenenclubs.Metalsdoelombewegingstalentzosnelmogelijkteherkennenenophetspoortezetten naardetopsport.Overditonderwerpzalnogveelgediscussieerdworden.

Hoofdstuk3 Bewegenensamenleving

MauritsHendriks(technischdirecteurNOC*NSF):

AchteriedereNederlandsetopsporterstaanmiljoenenamateursporters.Misschienishetdaarom dattopsportprestatiesinonslandzointensiefwordenbeleefd.Topsportkannietzonderbreedtesporten breedtesportkannietzondertopsport.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

InvesteringenindeNederlandsetopsportresulteerdenineenmedailleoogstopverschillendeOlympischeen ParalympischeZomer-enWinterspelen,metNagano(1998),Sydney(2000),Sotsji(2014),PyeongChang(2018) enParijs(2024)alsonbetwistehoogtepunten.HetsportievesuccesinAustraliëleverdeNederlandvoorheteerst indesportgeschiedeniseenplekopindetop10vanderankingvanhetInternationaalOlympischComité.Dat successmaaktenaarmeer.Weformuleerdendaaromdeambitie:‘Nederlandstructureelindetop10vanbeste sportlandenterwereld’.Detop10-ambitieishiervooreenbelangrijkeaanjager.Wantwatiseensportlandzonder aansprekendetopsportprestaties?Hetisaanons,allebetrokkenenbijdeNederlandsesport,omhetklimaatte scheppenwaarintoekomstigtalentzichkanontplooien.(61)

InenomhetbewegingsonderwijsinNederlandzijnallerleipolitiekeenmaatschappelijke ontwikkelingengaande.Sportenbewegenzijn‘hot’enzoekenopallerleimanierenverbinding methetonderwijs.Hetbewegingsonderwijsmoetdaaropreagerenenanticiperen.Hetisbelangrijknatedenken overdeontwikkelingendieinenbuitenhet(lichamelijkeopvoeding)onderwijsplaatsvinden.Dieinvloedhebben ophetbewegingsonderwijs.(62)

Hetonderwijs

Enhetonderwijs?Welkewegzaldelichamelijkeopvoedingopdescholengaan?Blijfthetbestaaneninwelke vorm?Metwelkeinhoud?MarcovanBerkelenBerendBrouwerhebbenineenartikelinhetvakbladvoordocenten LOhierovergeschreven.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Zijnoemdentendensendieteonderscheidenzijninhetonderwijsenwatdaardeconsequentiesvanzijnvoor lichamelijkeopvoeding;welkeontwikkelingenhebbeninvloedopdelichamelijkeopvoeding?

• Excelleren,heelgoedzijn,magweer,moetzelfs.

• Scholenwordenlangzamerhandsteedsmeerinstellingendievan8.00tot18.00uuronderwijsenandere activiteitenverzorgen(bredeschool).Sportmaaktinveelgevallendeeluitvanhetnaschoolseaanbod.

• Inhetvoortgezetonderwijszijnerklassenvoorgetalenteerdesportersenspecialearrangementenvoor topsporters.Sportwordtmeerenmeereenelementwaarmeescholenzichopeenbepaaldewijzewillen profileren.

Enwatveranderterinde‘buitenwereld’omlichamelijkeopvoedingheen?

• Sportenbewegenspeelteensteedsgrotererolbijzakenalshettegengaanvanovergewicht.Hetontwikkelen vaneengezondeleefstijl.Hetbevorderenvansocialeintegratieenmaatschappelijkebetrokkenheid.Sport enbewegenalsmiddel.

• Topsportwordtintoenemendemategezienalsfactorvanbelangineconomischezin,alsvermaaksindustrie eninhetkadervannationaalzelfbewustzijnenbetrokkenheid.

• Vooralbeleidsmakers,politicienallerleimaatschappelijkeorganisatiesuitdewelzijnssectorende(top)sport proberenlichamelijkeopvoedingtebetrekkenbijhundoelstellingen.Maarinminderemategaatookde vakwereldzelfmeeindezeaspectenvandelegitimeringvanlichamelijkeopvoeding.

• Desportzelfverandert(langzaam)vaneenmeeraanbodgerichteaanpak(ditishetspelenditzijnderegels) naareenmeervraag-ofmarktgerichteaanpak.Indatkadercommercialiseertenprofessionaliseertdesport ook.

• Allerleisport-enbeweegpartnersproberenhunmarktaandeeltevergrotendoorhetaanbiedenvansport-en bewegingsprogramma’saanscholen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Watveranderterindelichamelijkeopvoedingzelf?

• Inhetvoortgezetonderwijslijkendeinhoudenvansportenlichamelijkeopvoedingelkaaraltenaderen,af entoewellichtzelfstotopeenpuntwaarhetonderscheidlastigtemakenvalt.

• InhetvoortgezetonderwijskomensteedsmeerSOK-programma’s(sportoriëntatieen-keuze)opdelocatie vandesportzelf.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

• Debewegingsactiviteitendiejongereninhunvrijetijddoen,veranderen.Hetgaatomdeactiviteitzelf,de omgevingwaarinendemotievenwaarmeewordtgesport.Sommigevandieactiviteitenhebbenhunwegnaar lichamelijkeopvoedingalgevonden,zoalsskateboardenenklimmen.Andereactiviteiten,zoalsfitness,urban runningengolf,beginnentekomen.

• LOalskeuze-examenvak(BSMvoorhavo/vwoenLO2voorvmbo)neemteensteedsgroterevlucht.Sporten bewegenwordtdaarmeeookeenberoepsgerichtefactor.(62)

• Oplandelijkniveauwordtnagedachtoverdeverbeteringenmoderniseringvandekerndoelenvoorallelagen vanhetbasis-envoortgezetonderwijs.Debedoelingisdatdezein2026ingevoerdkunnenworden.

Sportbeleid

Derolvansportenbewegenneemtdustoe,ookinhetonderwijs.Daarzaldeonderwijswereldeenantwoordop moetenvinden.Moeilijkerinteschattenisinhoeverreditstructureleontwikkelingenzijn.Ofishet,bijvoorbeeld doordefinanciëlecrisis,deeerstebezuinigingspost?Erliggennogveelvragenwaareenantwoordopmoetkomen.

Allemensendieberoepsmatigmetbewegingsonderwijsbezigzijn,moetenhiermetelkaareenantwoordop vinden.Erliggenkansen,maarerzijnookontwikkelingenwaarvraagtekensbijgezetkunnenworden.Werkaan dewinkeldus,voordevakleerkrachtenlichamelijkeopvoeding.

Daarnaastisin2018een‘NationaalSportakkoord’geslotendoor:

• deministervanSport(ministerievanVWS)

• degemeenten(verenigingvanSportenGemeenten)

• desportbonden(NOC*NSF)

Ditinsamenwerkingmetdeprovinciesenbedrijven.DezesamenwerkingheeftgeleidtotditSportakkoord,waarin zesambitieszijnvastgelegd.

1. Inclusieendiversiteit

Hetthemainclusieendiversiteitgaatovereentoegankelijkeenlaagdrempeligesector,waariniedereendie meewildoendaadwerkelijkmeekandoenenwaarinsprakeisvankansengelijkheidinendoorsport-en beweegdeelname.

2. Sociaalveiligesport

Ongewenstesituaties,zoalsdiscriminatie,grensoverschrijdendgedrag,dopingenmatchfixingzijneen bedreigingommetpleziertekunnensporten.Doorsportindekernveiligenverantwoordteorganiseren, waarbijnormenwordengesteldinlijnmetdehuidigemaatschappelijkecontext,dragenwebijaaneen sterkerfundament.Wantiedereendie(top)sport,heeftrechtopeensociaalveiligeomgeving.

3. Vitalesportaanbieders

Eenkwalitatiefsterk,veiligentoegankelijksportaanbodvooriedereendankzijeeneffectieve ondersteuningsstructuurvoorsportaanbieders.

4. (Vanjongsafaan)vaardiginbewegen

Kansenvoorallekinderenenjongerenomvaardigenveelzijdigtesportenenbewegen,eenlevenlang.

5. RuimtevoorSportenBewegen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Eentoekomstbestendigesportinfrastructuur:uitnodigend,faciliterendentoegankelijkvooriedereen.

6. Maatschappelijkewaardevantopsport

Hetthemamaatschappelijkewaardevantopsportheeftalsstrevenomdemaatschappelijkewaardevan topsporttevergroten.Omditterealiseren,wordtingezetopdevolgendevieropgaven:

– meeraandachtvoormaatschappelijkverantwoordpresteren

– behoudenverrijkingvanwaardevolletopsportprestaties

– beterebenuttingvanhetplatformtopsportvoormaatschappelijkedoelen

– vergrotenvandezichtbaarheidenhetbereikvantopsport

Ditinitiatiefwerdserieusgenomendoordevorigeregering.Datbleekuitdeinvesteringdiehetkabinet-RutteIII wildedoenomdezeambitiesterealiseren.Zijwildenhier400miljoeneuroinstoppen,waarbijdeprovinciesen bedrijvenmeewildenbetalenomdeplannenconcreettemaken.Ditwasveelbelovendvoordetoekomstvan bewegendNederland!Echter:zaldehuidigeregeringditovernemen?Dehuidigeregering(nov'24)wilbezuinigen opsportendeBTWvoorsportverenigingenverhogen.Wegaanhetzienhoehetzichzalgaanontwikkelen.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Hoofdstuk4

Bewegenenwetenschap

Bijsportenismetenessentieel.Zondertemetenweetjenietwiedewinnaaris.Detijdwordtbijgehouden,de hoogteendeafstandwordengemetenomtebepalenwiebeterisdandeanderofomtevergelijkenmeteen vorigeprestatie.Binnenwetenschappelijkonderzoekwordtookgemeten,maardangerichtopwaarnemingen, meningen,motieven,normen,belevingenendergelijke.Dithoofdstukgaatoverhoejewetenschappelijk sportonderzoekbijBSMkuntaanpakken,beschrijvenenpresenteren.

Leerdoelen

• Jeleertwelkevorm(oftype)vanonderzoekwaarvoorgeschiktis

• Jeleerthoejeinzesstappenonderzoekkuntdoen

• Jeleertverschillendeonderzoeksvaardighedentoetepassen,zoalsinterviewenenquête

• Jeleerthoejeverantwoordonderzoekdoetmetgoedebronverwijzingen

• Jeleerthoeenwaarmeejebetrouwbaremetingenkuntdoen

• Jeleerthoejemetingenbetrouwbaarverwerkt

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

• Jeleerthetonderzoektepresenterenenteevalueren

BijdeopzetvanhetexamenvakBSMin1999werdduidelijkdathetprogrammavoorhetvwobetermoestaansluiten bijwetenschappelijkvervolgonderwijs.Ineersteinstantieisdaarvoordeonderzoeksopdrachtvoorhetvwo opgenomenalseenvandeverplichtepraktischeopdrachten.Meerdereeindtermenverwijzenimplicietnaarhet analytischerkaraktervanhetvwo.Ookvoordehavovalterveeltelerenophetgebiedvanonderzoeken.Datmag enzalmeerpraktischvanaardzijn.ZowelvoordehavoalsvoorhetvwobiedtBSMverschillendeopdrachten waarinonderzoekgedaanmoetworden.Behalvedeonderzoeksopdrachtvoorhetvwoisbijvoorbeeldhet trainingsprogrammaeenonderzoeknaarhoemendefysiekegesteldheidkanverbeteren.

4.1 Wathoudtonderzoekdoenin?

Inleiding

Onderzoekenbetekentdatjejewiltverdiepenineenbepaaldonderwerp.Wetenschappelijkonderzoekdoen betekentdatjedatdoetopeenzorgvuldige,controleerbareensystematischemanier.Bijhetopstartenvaneen onderzoekmaakjeeenkeuzeuiteenvandeviertypenonderzoekdoen:bronnenonderzoek,proefondervindelijk onderzoek,ontwerpenofmodelleren.

VolgensVanDaleGrootWoordenboekderNederlandseTaalisonderzoeken:“Nagaan wat, dan wel of een bepaald iets ergens of bij iemand aanwezig is” of “Pogingen of moeite doen om een zaak meer in bijzonderheden of in haar aard te leren kennen”.

Meetinstrumenten

COPYRIGHTBOOM

BEROEPSONDERWIJS

Hetonderwerpvanonderzoekdoenwordtindeaanleerfasevaakafgebakenddoorjedocent.Doorveelsturing encontroleleerjedestappentedoorlopendienodigzijnomgoedtelerenonderzoeken.Naarmatejemeer vaardigheidinhetdoenvanonderzoekontwikkelt,krijgjemeerruimteominitiatiefenverantwoordelijkheidte nemen.BijBSMlaatjebijdeonderzoeksopdrachtziendatjezelfstandigjeonderzoekkuntopzetten,plannen, uitvoeren,presenterenenevalueren.Datdoejevrijwelaltijdinsamenwerkingmeteenanderofanderen.Ookde samenwerkingmetjebegeleidenddocentiscruciaal.Alsjesportonderzoekgaatdoen,danmoethetonderwerp uiteraardtemakenhebbenmetsportenbewegen.Volgenseenaantalstappenkomjetothetsamenbrengenvan resultaten,trekjedaaruitconclusiesenvatjediesamenineenverslagen/ofmondelingepresentatie.

Wetenschappelijkonderzoekenbewegingsanalyse

Binnensportonderzoekwordtaltijdgemeten,wantmetenisweten.Datkanzijnhetmetenvansnelheidmet stopwatches,ofhetmetenvandegesprongenhoogtebijhoogspringen.Metingenbepalenwinstenverlies.

Eenbewegingsanalyserichtzichopdebiomechanischeanalysevanbewegingenalsonderdeelvanhetvak natuurkunde.Metbiomechanischebewegingsanalysekunjebewegingenontledenvandemenselijke houdingen.Doorgoedteobserverenofbeeldenoptenemenenteanalyseren,probeerjegegevensteverzamelen omdebeeldentevergelijkenmet'ideaalbeelden'.Opdiemanierwordendeverschillendemanierenvanbewegen zichtbaargemaaktenindeelbewegingenontrafeld.Deanalysevanbewegingengeeftdesporterbetere mogelijkhedenommetgerichteaanwijzingenhetbewegenteverbeteren.

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Wetenschappelijkonderzoekisteverdeleninbronnenonderzoek,proefondervindelijk(ofproefondervindelijk, natuurwetenschappelijk)onderzoek,ontwerpenenmodelleren.Metdevolgendevoorbeeldenlatenwezienwat deverschillenzijntussendezevormenvanonderzoek.

Bronnenonderzoek

Eenbronnenonderzoekiseenliteratuurstudie.BijvoorbeeldeenonderzoeksopdrachtbijBSMnaardeOlympische ambitiesvandeprovincieOverijsselenspecifiekdievanderegioTwente.Inhetbronnenonderzoek,getiteld 'OlympischTwente:Droomofwerkelijkheid?',stonddevraagcentraalwelkecapaciteitenderegioTwenteheeft metbetrekkingtotdeambitieeenOlympischonderdeelinTwentetijdensdeOlympischeSpelenvan2028te mogenorganiseren.Doorbronnenonderzoek,interviewsencontactenmetsportbestuurdersvanmogelijke Olympischesportenwerdinformatievergaardoverdekansenenmogelijkheden.DeconclusiewasdatTwente demeestekansheeftomeenhippischonderdeelvandeOlympischeZomerspelenteorganiseren.

Proefondervindelijkonderzoek

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Meteenproefondervindelijkonderzoekwordengegevensindewerkelijkheidverzameld.Dezegegevenskunnen verkregenzijnuitexperimenten,testen,vragenlijstenofinterviews.Theorievormingisdetegenhangervan proefondervindelijkonderzoek.(63)

Eenproefondervindelijkonderzoekkenmerktzichdoorhetopstellenvaneenhypothese,eventueelnaasthoofdendeelvragen.Voordatjeaandeslaggaat,steljeeenplanvanaanpakop.Alsjeproevengaatdoen,danmoetje meetopstellingenenvariabelenvastleggen,zodatjezozuivermogelijkkuntmeten.Dooréénvariabeletevariëren, kunjeobjectievemetingenverrichten.Dewaarnemingenenmeetgegevensverzameljeineengidsexperiment, eenlogboekdatbijnatuurwetenschappelijkeonderzoekengebruikelijkis.

Eenmooivoorbeeldvaneenproefondervindelijkonderzoekisdeonderzoeksopdracht'Eengoedeschoenishet halvewerk'.Drievwo-leerlingendedenbijBSMeenproefondervindelijkonderzoeknaarhetuitvoerenvaneen loopanalyseenhetgevenvanadviesvoorhardloopschoenen.Hunonderzoeksvraagwas:'Hoegeefjeeengoed adviesvoordeaanschafvanhardloopschoenen?'IneenandereBSM-klashebbenzedeschoenen,devoeten,de

standenhetlooppatroonvandeleerlingenonderzocht.Opbasisvanhunanalyseskondenzedeleerlingeneen adviesgevenoverwelkehardloopschoenenzijhetbestkondenaanschaffen.Iedereleerlingkreegeenpersoonlijk advies.Bijdepresentatievanhunonderzoeknamenzebijbezoekersdezelfdetestsaf.

Ontwerpen

Hetontwerpenvergtnetevenanderevaardigheden.Specifiekvoorontwerpenisdeproductverkenningen doelgroepverkenningindeoriënterendefase.Vervolgensmoetereenprogrammavaneisenwordenopgesteld voorhetteontwerpenprototype.Indeuitvoerendefasewordendeontwerpeisengetestindepraktijkbijhet bouwenvanhetprototype.Hetuiteindelijkontwerpvanhetprototypekomttotstanddoorgoedteevaluerenof hetvoldoetaandeeisendievoorafzijnopgesteld.

Eenvoorbeeldvaneenontwerpisdeambitievantweevoetballersomdeidealevoetbalteontwerpen.Alsnel bleekbijdeproductverkenningdatdeleerlingennietoverdekennis,vaardigheidenmaterialenbeschiktenom daadwerkelijkeenvoetbaltegaanontwerpen.Toenhetmakenvaneenprototypeniethaalbaarwas,besloten deleerlingenhunonderzoekaantepassennaareenproefondervindelijkonderzoek:watisdeidealeschoolvoetbal voordesectieLO?Eensportfirmasteldezestestvoetballenterbeschikking.Deballenwerdenaandiversetests onderworpen.Ditwarennietalleenobjectievetests,zoalsstuitkracht,rolweerstand,waterabsorptie,maarook hoe'lekker'deverschillendeballentrappentijdenseenvoetbaltoernooi.UiteindelijkheeftdesectieLO,opbasis vanhetadvies,debestgetesteschoolvoetballenaangeschaft.

Modelleren

Eenvierdetypeonderzoekismodelleren.Bijdemeesteleerlingennietzobekend,mogelijkwelbijde (vwo-)leerlingenmetICT-kennis.Indeeerstestaporiënterenenvaststellenisdemodelleer-leervraagrelevant. Aandehandvaneenmodelschetswordtgeëxperimenteerd,eventueelmetsoftware,omhetmodeltetestenen tevervolmaken.Vaakwordtdittoegepastinofmeteenwiskundigmodel.

Modellerenkanwordengedefinieerdalseencyclischproceswaarineenaantalactiviteitengeschakeldisenwaarin zowelwiskundigealsdomeinspecifiekekennisenvaardighedeneenrolspelenbijhetvatkrijgenopenredeneren overeensituatieofprobleemuitdeechtewereld. (68)

Onderzoeksvaardigheden

Opschoolisnietalleenvakkennisvanbelang,maarleerjeookallerleivaardighedendiebepalendkunnenzijn voordesuccesvollewijzeomophetvoortgezetonderwijsteslagenenaantesluitenbijhethogeronderwijs.Om dieaansluitingteverbeteren,gebruikenweeenaantaluitgangspuntenenstappenbijopdrachtenonderzoeken enontwerpen.Opdiemanierhelpenwejeomjeeensystematischeenplanmatigewerkwijzeeigentemaken.De krachtvanhetexamenvakBSMisdatwetheoretischekenniszoveelmogelijkindepraktijkproberentoete passen.Maarookomgekeerdleerjebijvoorbeeldeentrainingteanalyserenwaarombepaaldeveranderingenin getraindheidtotstandzijngekomenenwatdeoorzakendaarbijwaren.

Eenpiramidevankennisnaarcreëren

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Allereersthebjeparateobjectievekennisnodigomietstewetenenteherinneren.Metverworvenkenniskrijgje meerinzichtindestof.Jekunthetonderwerpbeterbegrijpen.Alsjedieverworvenkennisendatinzichtineen nieuwesituatieprobeerttegebruiken,noemenwedattoepassen.Hiermeekomjemeerophetpadvan onderzoeken.Metanalyserenprobeerjeeeningewikkeldprocestevereenvoudigen.Dezevaardigheidzulzalje tijdensonderzoekenvastenzekergebruiken.Bijvoorbeeldingrafiekenentabellenkunditjegoedenkernachtig

duidelijkmaken.Eennoghogerevormvandenkvaardighedenvergthetevalueren.Ditbetekentdatjeopbasis vanopgedanekenniseninzicht,toepassenenanalysetoteenbeargumenteerdoordeelkomt.Jeneemteen standpuntinopbasisvanjeonderzoek.Jekuntookjeopgedanekenniseninzichtaanwendenvoorhetcreëren vanietsnieuws,ofteweleenontwerp.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

BijBSMproberenwejeindierichtingtestimulerenmetbetekenisvolleopdrachtenenonderzoekjes.Jekuntveel toepassenindepraktijkvansportenbewegen.Jemoetjebewegingeneigenmakeninsteedsverschillende situaties.Omverdertekomenmoetjegoedkunnenanalyseren.Goedlerenkijken,maarvooralookjewillen verdiepenindekennisdieisbeschreven,brengtjeuiteindelijkverderinhetbeterbegrijpenvanbewegingen. DetoetsvragenbijBSMzijnvolgensdezepiramideopgesteld.

Werkwijzeinzesstappenenreflectie

WaarmoetjebijBSMaandenkenalshetoverlerenonderzoekenenlerenontwerpengaat?Eigenlijkkunjebij elkepraktischeopdrachtofhetdoenvanonderzoekdevolgendestappengebruiken:

1. Oriënterenenvaststellen

2. Zoekenenplannen

3. Selecteren,metenenverzamelen

4. Verwerken

5. Presenteren

6. Evaluerenenbeoordelen:ophetproces,deopbrengstenenheteigenleren.

Daarnaastspeeltreflecterenbijelkestapvanonderzoekdoeneenbelangrijkerol.

Reflecteren

Naastdezezesstappenspeeltreflecterenbijelkestapeenbelangrijkerol.Feedbackontvangenengevenhebje nodigomkritischtezijnopdatgenewatjeiniederestapvanplanwasenwatervanterechtisgekomen. Reflectieisaltijdgerichtopverbetering.Maaknietdefoutdoormeteeneenwaardeoordeeltegeven.Steljezelf enanderenvooralgoedevragen.Jereflecteertnietalleenophetresultaat,maarinhetbeginvooralookophet werk-enleerprocesenopdeaanpak.Reflecterendoejezelf,maarooksamenmetjegroepenmetjebegeleidende docent.Invoortgangsgesprekkenisdatbijuitstekeenmomentsamenmetjebegeleider.Bereidjedaaropgoed voordoorvoorafduidelijkereflectievragentestellenwaarinjevragenformuleertwaarmeejulliejeonderzoek verderkunnenverbeteren.Injelogboekhoudjedatzelfbij. Julliekrijgendaardoorzelfzichtophetleer-enwerkproces.Voordedocentisheteenhandighulpmiddelomde voortgangtezien.Vuljelogboekdaaromwekelijksin.

Piramide van de taxonomie van Bloom.

Reflecterenlijktergopevalueren.Jeevalueertnaafloop,opbasisvanvoorafopgesteldebeoordelingscriteria. Alsjeevalueert,isdatgerichtophetgevenvaneenoordeel,opdewaardebepaling.Hebbenwehetgoedgedaan? WenoemendatookwelsummatieveevaluatieInhetonderwijswordtdatvaakaangegevenmeteenwaardeoordeel indevormvaneencijfer.BijBSMzijnweervoorstandervanomzoveelmogelijkduidelijkebeoordelingscriteria optestellenopvierniveaus:onvoldoende,voldoende,goedenuitstekend.Diecorresponderenmeteencijfer (range).Voordatje(summatief)gaatevalueren,benjevooralbezigmetformatiefevalueren.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Datisgerichtophetverbeterenopbasisvanfeedback.BijBSMgebruikenwedaaromdecriteriavooropdrachten alvanafhetbegin:eersteenzelfanalyseomzichttekrijgenopwatjekuntenwaarinjewiltverbeteren.Tijdens delessengebruikenwediecriteriaomelkaarteobserveren,elkaaraanwijzingentegevenentecoachen.Pasaan heteindmoetenwevaststellenwelkniveaujehebtgehaald.Alshetgoedis,weetjezelfookgoedwelkniveaujij beheerst.Hetwaardeoordeelindevormvaneencijferisdaneenlogischgevolg.

Metenisweten

AlswebijBSMtestsuitvoerenenietswillenmeten,danmoetendiemetingenaanviervoorwaardenvoldoen:

• Verrichtdemetingenonderdezelfdeomstandigheden,bijvoorbeeldondergrond,buiten,wind,temperatuur, luchtvochtigheid,luchtdruk.

• Gebruikeengeschiktmeetinstrument.

• Gebruiksteedshetzelfdemeetinstrument.

• Gebruikhetmeetinstrumentsteedsopdezelfdewijze.

Testswordenvaakaanhetbeginvanhetonderzoekofeentrainingsprogrammaverrichtomhetbeginniveauvast testellen.Halverwegekandevoortganginbeeldwordengebracht. Deeindtestmoetmetenwatertussenhetbeginenheteindvanhetonderzoekofdetrainingsperiodeisverbeterd ofveranderd.Zondernauwkeurigemetingenkunjedaargeenobjectieveuitsprakenoverdoen.

Bijtestsofmetingenspelenhaalbaarheidenmeetbaarheidookeenrol.Dezecriteriazijnessentieel,bijvoorbeeld bijhetopstellenvaneentrainingsprogrammadatinfeiteeenpraktijkgerichtonderzoekishoejejeconditiekunt verbeteren.Onderhaalbaarheidverstaanwedateendoelreëelmoetzijn.Hetmoetrealiseerbaarzijnindeperiode diejehebtenafgestemdophetleerdoelwaarvoorjewiltgaantrainen.Omhetverschiltemetendienjevooraf, eventueeltussentijds,maarzekernaaflooptetestenofjeverschillenkuntwaarnemen.Hetisessentieelje beginsituatievastteleggen,maarookdeviervoorwaardenvoormetenentesteninachttenemen.

Meetbaarheidwilzeggendathetmeetresultaateenbetekenisvollewaardemoetopleverenvoordebeoordeling vanhettrainingseffect.Hetresultaatmoetjekunnenmetenomtecontrolerenofjeopdejuistemaniergetraind hebt.Omdieredenmoetjeookheelnauwkeurigmetenenallemogelijkeoverigevariabelenconstanthouden. Dandraagteenresultaatbijtoteengoedproefondervindelijkonderzoek.

Meetinstrumentenmoetenuiteraardnauwkeurigzijn.Degevondengegevensmoetendewerkelijkewaarde weergeven,zonderdatertoevalligefoutemetingentussenzitten.Nauwkeurigheidkanopgesplitstwordenin validiteit(geldigheid),betrouwbaarheidenobjectiviteit.Eenmeetinstrumentisvalideofgeldigalshet daadwerkelijkmeetwathetzoumoetenmeten.Eenmeetinstrumentisbetrouwbaaralsopeenvolgendemetingen vanhetzelfdesteedsdezelfderesultatenopleveren.Decombinatievanbetrouwbaarheidenvaliditeitisgoed voortestellenmeteenschotinderoos.Alsjeveelschotendichtbijelkaarhebt,maarbuitenhetcentrumvande roos,danisdebetrouwbaarheidhoog,maardevaliditeitlaag(nietinderoosofdichtbijdekern).Zijndeschoten ververwijderdvanderoosenooknoggespreid,danzijndebetrouwbaarheidendevaliditeitallebeilaag.Alsalle schoteninofdichtbijderooszijn,danhebjeeenperfectemeting:zoweldebetrouwbaarheidalsdevaliditeitis danhoog.

Hoofdstuk4 Bewegenenwetenschap

Tenslottemoeteenmeetinstrumentookobjectiefzijn.Hetresultaatvandemetingenmoetenonafhankelijkvan depersonendiedemetingenuitvoerenonderdezelfdeomstandighedensteedsdezelfderesultatenopleveren.

Meetniveaus

Alsjegegevensverzameltendaarconclusiesaanwiltverbinden,danmoetjedegegevensopeenbepaaldemanier rangschikken.Degegevenswordenweergegevenopeenschaal.Erzijnvierverschillendeschalenomstatistische meetniveausteonderscheiden:nominale,ordinale,interval-enratioschalen.Devariabelenonderscheidenzich erinofzeeennulpunthebben,ofdewaardeneenrangordeweergevenenofdeafstandtussendewaardenvastligt. Nominaleschalenwordenvaakgebruiktomvasttestellenofietswelofnietaanwezigisofvantoepassingis. Ordinaleschalengevenweleenrangordeaanvankleinnaargrootofvanonvoldoendetotuitstekend,alleen wordendeafstandentussendecategorieënnietgekwantificeerd.Preciezerwordenmetingenweergegevenop intervalschalenzondernulpuntofopratioschalenmeteenvastnulpunt,vasteafstandentotdemeetwaarden eneenvasterangorde.BijBSMwordtveelgebruikgemaaktvanrubricsbijdeevaluatieenbeoordeling,diezijn gebaseerdopordinaleschalen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Nominaal

Voorbeelden

sporttak,geslachten leeftijd

Ordinaal temperatuur ja ja nee

rubrics,speelniveau ensocialeklasse ja nee nee

Interval looptijdenen prestatietabel atletiek

Weergave meetniveaus.

Samenwerken

Hoewerkjegoedsamen?NetzoalsbijveelopdrachtenbijBSMzuljeonderzoekenookmeestalintwee-,drie-of viertallenuitvoeren.Hoegroterdegroep,destebeterjeonderlingafsprakenmoetmakenomdetakenevenredig eneerlijkteverdelen.Hetisdevraagofjezelfgroepenmagbepalenofdatjedoordedocentwordtingedeeld.

Samenwerkenbetekentnietdatjedeopdrachtverdeeltendatiederzijneigenstukjemaakteninlevert.Jebent samenverantwoordelijkvoorhetheleonderzoekenheteindproduct.Jemoetduswelregelmatigoverleggen, afsprakenmaken,elkaarhelpen,elkaarswerklezenenbespreken.Zokomjesamenverderenkunjevanelkaars kwaliteitenprofiteren.

4.2 Onderzoekinzesstappenindetail

Inleiding

Alsjeonderzoekgaatdoen,dankunjedaarvoorzesstappenvolgen.Dezestappenzijnteverdelenindriefasen: devoorbereidendefasemetstap1en2.Dezefasesluitjevaakafmeteenvoortgangsgesprekmetjebegeleider.

Indeuitvoerendefasevolgenstap3en4,waarinjedegevondeninformatieechtgaatbestuderenenanalyseren enhetonderzoekgaatuitvoeren.Ookdezefasesluitjeafmeteengesprekofjezoverbentdatjehetonderzoek kuntafsluiten.Indelaatste,afsluitende,fasepresenteerjehetonderzoekenevalueerjehetonderzoek.Ditzijn stap5en6.Ditgebeurtvaakschriftelijkindevormvaneenverslagen/ofmondelingindevormvaneenpresentatie. Iniederefasekijkjeeventerugopwatjehebtgedaanenwatditheeftopgeleverd.Ditreflecterenmoetjegeregeld

doen,alleen,samenmetjegroepenmetjebegeleider(s),vooreenoptimaalresultaat.

Indithoofdstukleesjewelketussenstapjesofwerkprocessenbijiederestapbelangrijkzijn.Hetzijn aandachtspuntenalsjestartmetonderzoekdoen,diejekuntuitwerkeninjelogboekendiejebespreekttijdens devoortgangsgesprekken.

Dezesstappenzijnbeschrevenvoorbronnenonderzoekenzijnperstapaangevuldmetdespecifiekewerkprocessen diejekuntgebruikenbijproefondervindelijkonderzoekdoen,ontwerpenenmodelleren.

Voorbereidendefase

Stap1:Oriënterenenvaststellen

1. Oriënteerjeopeenonderwerpen/ofeenprobleemsituatie.

2. Oriënteerjeopdewerkwijze(opdrachtgever,thema,opleiding/beroep?).

3. Oriënteeroppersoonlijkleerdoelen(watwiljelerenofverbeteren?).

4. Kieshettypeonderzoek:bronnen-ofproefondervindelijkonderzoek,modellerenofontwerpen.

5. Bepaalhetteonderzoekenprobleem(relevantebronnen,eerderonderzoek).

6. Formuleerdevoorlopigeonderzoeksvraagineenhoofdvraagendeelvragen.Watvoorsoortonderzoeksvraag kunjestellen?

a. eenbeschrijvendevraag

b. eenverklarendevraag

c. eenvergelijkendevraag

d. eenevaluatieveofwaarderendevraag.

7. Kiesdeonderzoekstechniekenen-methodediejenodighebt(interview,enquête,vragenlijst,proeven, metingen).

8. Bepaalheteindproduct(verslag,presentatie,film,poster,ontwerp,model).

9. Bijontwerpen:voereenproductverkenningeneendoelgroepverkenninguit.Formuleerhetontwerpprobleem.

COPYRIGHTBOOM

10. Bijmodelleren:formuleerdemodelleervraag

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Dehoofdvraagbeschrijftderodedraadvanhetheleonderzoek.Dedeelvragenzijndaarvanafgeleid.Opde deelvragenkanvaakconcreterwordengeantwoord.Samengevenzeantwoordopdehoofdvraag.Zetdedeelvragen ineenlogischevolgorde.Dedeelvragenvormenvaakookhoofdstukkeninjeverslag.Aanheteindbeschrijfje dandeconclusiesnaaraanleidingvandiedeelvragen.Vaakzijnhoofd-endeelvragennogteveelalleenbeschrijvend (wat?)ensomsverklarend(waarom?).Devergelijkendeenevaluatievevragenmakenhetnietalleeneenvoudiger omdeelvragenteformuleren,maardragenookbijaanhetnaareenhogerniveaubrengenvanhetleren.(64)

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Steldatkunstgrashetonderwerpvanjeonderzoekis,dankunnenditdeonderzoeksvragenzijn:

• beschrijvendeonderzoeksvraag:

Watiskunstgras?

• verklarendeonderzoeksvraag: Moetjeopkunstgrasanderstrainendanopechtgras?

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

• vergelijkendeonderzoeksvragen: Watzijnverschillenenovereenkomstentussenhetspelenopkunstgrasenopechtgras?

• evaluatieveofwaarderendeonderzoeksvragen: Ishetverstandigvooreenclubinhetbetaaldvoetbalomovertestappenophetspelenopkunstgras?

Vervolgenskunjedehoofdvraagindeelvragenopsplitsen.DitnoemenweookweldeW-vragen:wat,waar, wanneer,wie,welke,hoe,(waarom).Alsvoorbeeldnemenwedevergelijkendeonderzoeksvraag:Watzijnverschillen enovereenkomstentussenhetspelenopkunstgrasenopechtgras?

Deelvragenkunnendanzijn:

• Watzijndekenmerkenvankunstgras?

• Welketypeskunstgraszijner?

• Hoeonderhoudjekunstgras?

• Watzijndeblessurerisico'sopkunstgras?

• Hoemoetjetrainenopkunstgras?

• Wanneerkunjenietspelenopkunstgras?

Alsjededeelvragenhebtbeantwoord,geefjealshetgoedisantwoordopdehoofdvraag.Deantwoordenopde deelvragenleidentotdeconclusie(s)vanjeonderzoek.

Bijhetbepalenvanjeonderwerpkunjeeenwoordspingebruikenomalleswatjeoverdatonderwerptebinnen schiettenoteren.Alshetoppapierstaat,kunjedatbeterordenen.Jekunteigenlijkpasgoedehoofd-endeelvragen opstellenalsjejeeersthebtverdieptineenaantalbronnen.Datkanliteratuurzijnofinternetbronnen.

Jekuntookeenhypotheseopstellen.Eengoedehypothesegeefteenvoorspellingvandeuitkomst.Voorafbepaal jewatjeverwachtdaterzalgaangebeuren.Jegaatvervolgenskijkenofdatzois.Bijproefondervindelijke onderzoeken(bijdevakkenNa,Bi,Sk)wordtvaakeenhypothesegebruikt.Bijeenproefondervindelijkonderzoek probeerjemetproeven,experimentenenobservatiesindepraktijknieuwegegevensteverzamelen.Jemoetdan eerstnogwelvoldoendeachtergrondinformatieverzamelen.Ookhiergebruikjeweerdezesstappen,maarin deuitvoeringzijnerkleineverschillen.Indestappen2en3ishetbeschrijvenvandevariabelenessentieel.Inhet onderzoekstaatéénvariabelecentraal.Deanderevariabelenmoetenconstantblijvenomtemetenwelkeeffecten dievariabeleheeft.

Stap2:Zoekenenplannen

1. Maakeenlijstmetzoek-enselectiecriteriavoorteraadplegenbronnen.

2. Kiesdeonderzoeksmethodeen/of-techniek(en).

3. Maakeenplanvanaanpak(taakverdeling,tijdsplanning,materialenlijst).

Waarhaaljegegevensvandaan?

Omantwoordtegevenopjehoofd-endeelvragen,moetjeopeensystematischewijzeachtergegevenskomen. Diemethodischemaniervanwerkenbetekentdatjejevoorafafvraagtopwelkewijzejehetbestaandiegegevens kuntkomen.Allereerstzijnerdegeschrevenbronnen,zoalsboekenenartikelenintijdschriften,krantenen internet.Hetisdekunstdejuiste,relevantebronnentevinden.Ookisdebetrouwbaarheidvanjebronnen belangrijk.Hoeweetjeofdegenedieietsheeftgeschreven,datzelfheeftbedachtofvaniemandandersheeft overgenomen,enofhetwelklopt?Hetzoekennaargoedebronnenkostveeltijd.Jebegeleiderkanjevaakde goederichtingophelpen.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Goedlezeniseenkunst.Maakdaarbijonderscheidinoriënterendlezenomeeneersteindruktekrijgen,globaal lezenomdehoofdzakenuitdeteksttehalen,intensieflezenomdeteksthelemaaltebegrijpenenkritischlezen omtebeoordelenofdeinformatiebetrouwbaarisenofjekuntnagaanofdeargumentenkloppen.

• Hoehoudjeeeninterview?

• Hoemaakjeeenenquête?

• Hoedoejeexperimentenofobservaties?

• Hoeverwerkikcijfers?Ineencirkeldiagram,staafdiagram,lijngrafiekoftabel?

• Hoeverwerkikandereinformatie?

Eersteinterviewendanpasenquêtemaken Alsjewiltwetenwatinmensenomgaat,gebruikjedekop-romp-staartaanpak:

• Kop:interviewmeerderedeskundigenomteontdekkenwatjemoetwetenoverhetonderwerp,hetkwalitatief deelvanjeonderzoek.

• Romp:gebruikeenenquêtevoormeetbareobjectievegegevens(getallen),hetkwantitatiefdeel.

• Staart:intervieweenselectegroepomjeonderzoektevalideren,hetkwalitatiefdeelvanjeonderzoek.

Interview

Eeninterviewiseenmanieromvaneendeskundigeveelinformatietewinnen.Jekiestdanvoordekwaliteitvan deinformatie.Dekunstisdejuistepersonenteinterviewenenervoortezorgendatjedatefficiëntdoet.Bereid deinterviewvragenvooroppapiermeteenlogische,duidelijkevolgorde. Speeltijdenshetinterviewinopdeantwoordendiededeskundigegeeft.Eeninterviewkanookveeltijdvergen alsjedeskundigenmoetopzoeken.Hetverdientnietdevoorkeur,maarsomsishettelefonischinterviewende enigemogelijkheidombinneneenkorttijdsbestekinformatieteverzamelen.Hetgevaarbestaatdatjenietziet hoedeanderreageert.Jemistduseenbelangrijkdeelnon-verbalecommunicatie.

Enquête

Meteenenquêtekunjegegevensofmeningenvangrotegroepenverzamelen.Bedenkwelwatjeprecieswilt weten,hoejedeuitsprakenkuntverwerkenenhoeveeltijdhetkostomalleenquêtesteverwerken.Doorveel mensendezelfdevragentestellen,krijgjeeenbepaaldbeeld.Daaruittrekjeconclusies.Eennadeelvanenquêtes isdathettijdrovendisomvoldoendepersonentevinden,datjeveelenquêtesmoetafnemenendatdeverwerking vaakveeltijdinbeslagneemt.

Observaties of experimenten

Observatiesofexperimentengebruikjealsjeveelinformatiewiltverzamelenbijempirischonderzoek.BijBSM wordtobserverenvaakgebruiktbijhetanalyserenvanbewegingenbijbijvoorbeeldspel,turnenofatletiek.Door goedteobserveren,krijgjezichtopdedominantefactorenbijbewegingen.Diegeobserveerdebewegingen vergelijkjemeteenideaalbewegingsverloopvaneenkundigvoorbeeld,uitfilmbeelden,fotoseriesoftekeningen

uitvakliteratuur.Dekunstisomopbasisvandeobservatiesenideaalbeeldendegenediejeobserveertaanwijzingen tegevenwaarmeediegenezichkanverbeteren.Hetismoeilijktedoserenwelkeaanwijzingeniemandeerstnodig heeftomzichteverbeteren.

Experimentenzijnbedoeldomtekijkenhoesportersreageren.Indepraktijkzijnexperimentenmoeilijkgoeduit tevoeren,omdatervaakmeerderevariabelenvariëren,waardoorjeminderofnietzuiverkuntmeten.Voor observatiesmoetjegoedgetraindofgeoefendzijnomdebewegingengoedtekunnenbekijken,analyserenen laterteinterpreteren.Eenbelangrijkhulpmiddelbijobservatieszijnfilmbeeldenenfotobeelden.Filmbeelden kunnendigitaalwordenbewerkt,maarditvergtvaakmeertijddanjeverwacht.Specifieke videobewerkingsprogramma'shelpenjedejuistebeeldenteselecteren,teanalyserenenteinterpreteren.Ook kunjebeeldengoedgebruikeninjepresentatie.

Planningmakenineenplanvanaanpak Nadatjedehoofd-endeelvragenhebtbepaald,bronnenhebtgevonden,enweetinwelkerichtingjejewiltgaan verdiepen,maakjeeenplanvanaanpak.Onderzoekendoejemeteenplan.Samenmetjegroepsgenotenstelje eenplanvanaanpakophoejehetonderzoekaangaatpakken.Datplanmaakjevoordatjeechtmethetonderzoek start.DatplanmoetzoSMARTmogelijkwordenbeschreven.Belangrijkisdatjedetijdgoedverdeeltendatje goedprobeertinteschattenhoeveeltijdjemetbepaaldeonderdelenbezigzultzijn.Datisbelangrijkomvooraf tebepalenenvastteleggen.

Inhetplanvanaanpakspreekjemetelkaaraf:

• Watmoetergedaanworden?

• Waargajehetonderzoekuitvoeren?

• Welketakenzijnteverdelen?

• Wiedoetwelketaakenwanneerishetaf?

• Wanneergajehetuitvoeren?

• Hoeveeltijdhebjenodig?

• Welkematerialenhebjenodig?

• Wiehebjenodigomjedaarbijtehelpen?

• Wanneerspreekjedebegeleider(s)?

• Bijproeven:Wiemaaktschetsenvanmeetopstelling(en)?Hoeverwerkjederesultatenvandeproeven? Wanneervoerjeeeneventueelgidsexperimentuit?Wiemaakteenrisico-inventarisatie?Wiemaaktafspraken voortestruimtesofwanneerkunjeterechtinhetlaboratorium?Wietestdemeetapparatuur?

• Bijontwerpen:Steleenprogrammavaneisenop(naproduct-endoelgroepverkenning).Welkegereedschappen hebjenodig?Kunjezegebruiken?Zijnzeveilig?

• Modelleren:Experimenteermetsoftwareenhardwarevandemodelomgeving.Vertaaldemodelleervragen naareenmodelschets.Legdeverschillendevariabelenvast.

Houdinjelogboekdezeafsprakenbij.Houdwekelijksbijwatjehebtgedaanenofjeplanvanaanpakklopt.Neem jelogboeksteedsmeebijvoortgangsgesprekkenmetjebegeleider(s).

Uitvoerendefase

Stap3:Selecteren,metenenverzamelen

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

1. Formuleerzoek-enselectiecriteriavoordeteverzameleninformatie,mettrefwoordenencriteriavoor relevantieenbetrouwbaarheid.

2. Raadpleegbronnen,verzamelinformatie.

3. Analyseerdeverzameldeinformatieoprelevantieenbetrouwbaarheid.

4. Selecteerinformatie,danwelherziezoek-enselectiecriteriaalszenietsophebbengeleverd.

5. Bijproeven:Bouwdemeetopstelling(controleerdevariabelen).IJkdemeetapparatuur.Verzamelde waarnemingenenlegzevastineenlabjournaal.

6. Bijontwerpen:Maakeenideeëntabel.Schetshaalbareencreatievedeeluitwerkingennaaronderdelenvan prototypes.Testophaalbaarheidenrelevantie.Verzamelmaterialenenmiddelenvoorjeprototype.Maak eenontwerpvoorstel.

7. Bijmodelleren:Maakeentastbaarmodel.Legwaarneembarekenmerkeneneigenschappenvast.Kies materialenentechnieken.Maakeentestplan.Maakeenwiskundigmodel.

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Stap4:Verwerken

Indezefasebestudeerjehetgevondenmateriaalendegevondeninformatie.Jegaataandeslagmetdevolgende punten:

1. Leginformatievast.Verwerkdegevondeninformatieintabellenengrafieken.

2. Trekconclusiesdoorperdeelvraagteordenen,teclassificerenentevergelijken.Herkenpatronenenverbanden tussendeelvragen.

3. Controleerdebetrouwbaarheidvandebestudeerdebronnenaandehandvandechecklistbetrouwbaarheid.

4. Citeer,parafraseerenvermelddegebruiktebronnenopdejuistewijze.

5. Geefantwoordopdehoofdvraag.

6. Neemeenstandpuntin,trekconclusies.

7. Doesuggestiesvoorengeefaanbevelingenvoorvervolgonderzoek.

8. Maakeenconceptversievanhetonderzoeksverslagenleverdiebijjebegeleider(s)in.Metgoedefeedback verbeterjejeonderzoekwatbetreftvorm,inhoudenstijlvanjeverslag.

9. Verwerkdeaanbevelingenvanjebegeleider(s)inhetdefinitiefonderzoeksverslag.

10. Bijproefondervindelijkonderzoekzijnspecifiekeaanvullingenhetvastleggenvanwaarnemingenin beschrijvingenentekeningen,ingrafiekenentabellenenineenlabjournaal.Inhetgevalvaneenhypothese vergelijkjedeonderzoeksresultatenmetdehypothese.

11. Bijontwerpenmaakjeeenwerkplanvoorhetprototype.Datwerkplanbevatinformatiebronnen,taakverdeling, tijdsplanning,materiaal-enapparatuurlijsteneventueeleenrisico-inventarisatie.Vervolgenswordtindeze fasehetprototypegebouwd,metaandachtvoordeveiligheidseisen.Testenevalueerhetprototypeaande handvanhetprogrammavaneisen.Doeeenvoorstelvoorverbeteringvanhetontwerp.

12. Bijmodellerengaathetinstap4omhetvastleggenvandewaarnemingen.Demodeluitkomstengenereer jemetbehulpvanverschillendebeginwaardenengeefjeweeropeengeschiktewijzeineentabelofgrafiek. Steleentestrapportop.Vergelijkdemodelresultatenmetexperimentelegegevens.Pashetmodelindien nodigaan.

Aljegegevenseninformatiezijnverzameld.Jehebtantwoordengekregenopjedeelvragen.Jekuntmetdie resultatendehoofdvraagbeantwoordenofdehypothesebewijzenofweerleggen.Injeconclusiebeschrijfjewaar jetoebentgekomen.Erwordtgeennieuweinformatiegegeven,maaralleskunjeuitdeantwoordenopde deelvragenhalen.Stapvoorstapkomjedichterbijhetbeantwoordenvandehoofdvraag.

Nadeconclusiekunjejeeigenmeningweergevenofaangevenopwelkewijzejenogverderzoukunnen onderzoeken.Eenfoutenanalyseishierookmogelijk.Weeskritischopjezelf,maarbeschrijfookwatgoedging.

Afsluitendefase

Indeafsluitendefaserondjehetonderzoekafnahetinleverenvanhetverslagenmeteenpresentatie.Ookkijk jeterugenevalueerje.

Hoofdstuk4 Bewegenenwetenschap

Stap5:Presenteren

Presenteerjeonderzoeksresultatenineenmondelingepresentatie.Denkdaarbijaanvierzaken:

1. Vorm:kiesdevormwaarinjepresentatiehetbesttotzijnrechtkomt.Kieseenvoorjepubliekgeschikteen passendevorm.

2. Inhoud:presenteerjeboodschapdoelgericht.Houdjebijdehoofdlijnenvanjeonderzoek.

3. Stijl:gebruikheldereenboeiendetaaleneenstimulerendehouding.Intwee-ofmeertallen:wisselelkaaraf envulelkaaraan.Schrijfjepresentatiehelemaaluit.

4. Geefruimteomnaafloopvragentestellenomdieperintegaanopdetailsofomonduidelijkheidte verhelderen.

Stap6:Evaluerenenbeoordelen

Indelaatstefasevanjeonderzoekevalueerje.Daarkijkjeterugophetproces,deopbrengstvanhetonderzoek enwatjeinhetonderzoekhebtgeleerd.Metdeantwoordenopdezevragenkijkjeookvooruitnaar:

1. hetproces

a. hetverloopvanhetonderzoekbijhoudenineenlogboek

b. samenwerken,taakverdelingenafsprakenmetelkaarenmetbegeleider(s)vastleggen

c. deaanpakvanhetonderzoekbeoordelenopconsistentie,bruikbaarheideneffectiviteit

2. deopbrengsten

a. onderzoeksresultatenbeoordelenoprelevantie,consistentieenbruikbaarheid

b. onderzoeksresultatenborgen

3. heteigenleren

a. aanhetbeginvanhetonderzoekpersoonlijkeleerdoelenverbindenaanhetuittevoerenonderzoek

b. gedurendehetonderzoekderealisatievandieleerdoelenbewaken

c. naafloopvanhetonderzoeknagaaninhoeverredeoorspronkelijkgesteldeleerdoelenzijngerealiseerd d. vervolgleerdoelenmetbetrekkingtotonderzoeken(endaarbijbehorendecompetenties)formuleren.

COPYRIGHTBOOM

Hetbeoordelenhoortbijhetafsluitenvanjeonderzoek.

Waarwordjeopbeoordeeld?

Bijjeonderzoekenontwerpenwordjebeoordeeldopdrieonderdelen:het(leer)proces,hetschriftelijkverslag alsproductendepresentatievanjeonderzoek.Dezedriedelenzijnbijelkonderzoekbelangrijk.

Hetgaatdusnietalleenomdeprestatievanhetschriftelijkverslagen/ofdemondelingepresentatie;ookde manierwaaropjemethetonderzoekaandeslagbentgegaan,speelteenrol.Evenalsdepresentatiewaarinje laatzienwatjehebtgedaan,watjeonderzoekofontwerpheeftopgeleverdenwatjedaarvanhebtgeleerd.

Hetleerproces

Inhetleerproceszijndrieonderdelenbelangrijk:

• ofjeinitiatiefenverantwoordelijkheidneemt

• hoejesamenwerktmetmedeleerling(en)enbegeleider(s)

• hoejehetreflecterenophetlerenverwerktineenlogboek.

BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Vanafhetbeginvanjeonderzoekbespreektdebegeleiderdezedriepunten.Laatduszienwatjedoetenbeschrijf datinjelogboek.Datlaatsteheeftalleenzinalsjedatbijhoudtmetdebelangrijksteaandachtspunten,afspraken enopbrengstenvoordatmoment.Zowordtheteendynamischdocumentdatjehelptdejuistestappentezetten. Jebegeleiderhoudtopdezemanierzichtopdevoortgang.

Hetverslag

Inhetverslaggaathetomvorm,inhoudenstijl.Deinhoudishetbelangrijkst.Behalvedatjevakinhoudelijke kennismoettoepassen,wordjebeoordeeldop:

• jedenkniveau,jeanalyses,samenvattingenevaluatie

• degebruiktebronnenquahoeveelheidendekwaliteitdaarvan

• decontroleerbaarheidvandeverwijzingennaarbronnenendegekozenenverantwoordemethodevanhet onderzoek

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

• illustraties,tabellenengrafiekenwaarinjejeconclusieseninterpretatiesvisueelmaakt.

Bijdevormvanjeverslagwordjebeoordeeldopeenlogischesamenhangenhelderheidvanjeverhaal.Ookde verzorgingvanjeverslagmaakthierdeelvanuit.Metdestijlvanhetverslagwordtdeoriginaliteitinvraagstelling, aanpakenhettaalgebruikbedoeld.Dezecriteriazeggenietsoverdekwaliteitvanhetschriftelijkverslag.Nadat jehetverslaghebtingeleverd,moetjehetonderzoekofontwerpookmondelingpresenteren.

Depresentatie

Bijdemondelingepresentatiezijndebeoordelingscriteriaeveneensonderteverdeleninvorm,inhoudenstijl:

• Bijdepresentatievormkiesjedepassendevormwaarmeejeonderzoekofontwerphetbesttotzijnrecht komt,zoalseenposter,PowerPointoffilm.

• Deinhoudvandepresentatiegeeftweerhoekernachtig,duidelijkenbegrijpelijkjedeboodschapweetuitte dragen.

• Destijlvan(mondeling)presenterenzegtietsoverjestem-/taalgebruikenjehouding.

BijdepresentatievaneentheoretischonderdeelvanBSMlijkteenPowerPoint-presentatieeengoedevorm,maar datkanookeenposterzijn,eenfilm,eenproefofeenvoordracht.Hetgaateromdatjenadenktoverwatjewilt overdragenenhoedathetbestbijhetpubliekovertebrengenis.Kenjepubliekdusensluitdaarinjepresentatie bijaan.Alsjepresentatiehetgevenvaneenlesis,dankrijgtjevooronderzoekvormindelesvoorbereiding,maar isdepresentatiehoejevoordegroepstaat.Ookmoetjeervoorzorgendatdegekozenoefeningenzogoed mogelijkaansluitenbijhetniveau,devaardigheidenbelevingvandedeelnemers.

INDEX

A

Actievecooling-down23

Actievedeelname182

Acuteblessure31

Acuteendogeneblessures31

Acuteexogeneblessures31

Acutespierpijn116

Aerobesysteem91

Aerobeuithoudingsvermogen105

Algemenewarming-up19

Anabolemiddelen120

Anaerobedrempel(AD)96

Anaerobeglycolyse90

Anaerobesysteem89

Anaerobeuithoudingsvermogen105

Analyseren224

Anatomie25

Antropometrie78

Antropometrischeeigenschappen77

Astma51

Avontuursport184

B

Backward-design146

Beginsituatie146

Belastbaarheid98

Belasting98

Bèta-2agonisten121

Bètablokkers123

Betrouwbaar77

Betrouwbaarheid226

Bewegen168

Bewegingscultuur194

Bewustbekwaam141

Bewustonbekwaam141

Bewusteloosheid48

bioactievestoffen64

Blessurepreventie26

Bloeddoping124

Bloedneus49

C

Calorie57

Cannabinoïden122

celdoping124

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

BodyMassIndex(BMI)68

Botbreuk47

Bronnenonderzoek223

Chemischemanipulatie125

Chronischeblessure31

Chronischeendogeneblessures31

Chronischeexogeneblessures31

Circulatiewarming-up19

Coach140

Communicatie134

Compressie46

Conditie76

Contusio46

Cooling-down23

Coördinatie77

Cosmetischesport184

Creatine74

Creatinefosfaatsysteem87

Creëren225

D

Didactischmodel

Dislocatie47

Distorsie46

Diuretica122

Doping119

Duurtraining109

Dynamischstretchen22

E

Elevatie46

Endogeneblessures31

Endogeneeigenschappen32

Energie84

Energiebalans67 energiebehoefte65

Energieleverendestoffen57

Enkelvoudigekoolhydraten58

Epilepsie48

essentiëleaminozuren60

essentiëlevetzuren59

Eurofittest78

Evalueren225

Exogeneblessures31

Exogenefactoren34

Explosievekracht113

Extensieveduurtraining110

Extensieveintervaltraining111

F

Fairplay35

Fanatiekesporter69

Fartlektraining110

Feedback139

Fitheid5

Fitheidstest76

FITT-principe104

Flauwte48

formatiefevalueren226

Fractuur47

Fysiekemanipulatie125

Fysiologie25

G

Gecompliceerdefractuur47

Gemengdespiervezels114

gendoping,124

Georganiseerdesport182

Gezondevoeding53

Gezondheid10

Glucocorticoïden123

H (hyperthermie)50 (hypothermie)50

Haalbaarheid78

Halvecompetitie153

Handschoentjes38

Hartaanval51

Hartslagfrequentie(HF)95

Helecompetitie153

Herhalingstraining111

Hersenschudding48

Hevigebloeding50

Hoofdwond50

Hyperplasie116

Hypertonesportdranken72

IICE-regel45

Immobiliseren46

Infrastructuurvandesport206

Inhoudelijkecoaching142

Instructeur

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS (ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Hypertrofie116

Hyperventilatie52

Hypotonesportdranken71

Intensieveduurtraining110

Intensieveintervaltraining111

Interscolairtoernooi152

Intervaltraining111

Intrascolairtoernooi152

Inventarisatielijst147

Isolatiedeken39

Isotonesportdranken72

‘Immobiliteit’12

J Joule57

Jurylid143

K

Kingofthecourt162

Kleinebloeding49

Kneuzing46

Knock-outcompetitie157

Kracht77

Krachtuithoudingsvermogen113

Kramp47

L

Laddercompetitie159

Lenigheid77

Lesdoel145

Lesvoorbereidingsformulier(LVF)145

Luchtwegbelemmering51

Luxatie47

M

Maskerendemiddelen122

Materiëlebeginsituatie147

Maximaalaerobevermogen95

Maximalekracht112 mechanischedoping125

Medialisering181

Meervoudigekoolhydraten58

Meetbaarheid78,226

Mentalcoaching142

Mineralen64

Modelleren224

Moveup,movedown161

N

Narcotica122

nauwkeurig226

Nek-enrugletsel47

NOC*NSF209

Non-verbalecommunicatie135

O

Objectiviteit226

Onbewustbekwaam141

Onbewustonbekwaam141

Onderkoeling50

Onderzoeken222

Ongeorganiseerdesport183 ontsmettingsmiddel38

Ontwrichting47

Onverzadigdevetzuren59

Openbotbreuk47

Osmolariteit71 overtraining103

P

Passievecooling-down24

Passievedeelname182

Pedagogiek175

PhysicalActivityLevel65

Piramidecompetitie160

Play-off155

Poulesysteem155

Principevanhomeostase100

Principevanopklimmendebelasting102

Principevanoptimaalherstel102

Principevanoverload99

Principevanreversibiliteit100

Principevanspecificiteit103

Principevansupercompensatie100

Principevanverminderdemeeropbrengst103

Procesevaluatie150

R

Rautekgreep39

Recreatievesporter69,182

Reflecteren150

reiningsvloeistof38

Rodespiervezels114

Ruststofwisseling65

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Procesmatigecoaching142

Productevaluatie150

Proefondervindelijkonderzoek223,229

S Schaafwond49

Scheidsrechter142

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Q

Queteletindex79

Shock49

Slagvolume95

SMART78

Snelheid77

Snelkracht113

Snellekantelmethode43

Snelverband39

Spelleider143

Spierscheuring(zweepslag)48

Sponsor195 spoorelementen64

Sport168

Sportblessure26

Sportbonden177

Sportspecifiek103

Sportspecifiekewarming-up22

Stabielezijligging41

Statischstretchen20 steadystate91

Stemgebruik136

Steriel44

Sterielegaasjes39

Stimulantia122

Stretchen20

Suikerziekte(diabetes)48

summatieveevaluatie.226 T

Tempotraining111

Testbatterijen78

Toepassen224

Topsporter69,182

Trainen98

Trainer140

Trainingsleer83

Trainingsprogramma117

trauma46

Tweevoudigekoolhydraten58

U Uithoudingsvermogen77

V Validiteit77,226

COPYRIGHTBOOM BEROEPSONDERWIJS

Verbalecommunicatie.134

Verband39

Verrekking46

Verslikking51

(ZONDERTAAL-EN BEELDREDACTIE)

Verstuiking46

Vertraagdespierpijn116

Verzadigdevetzuren59

Verzwikking46

Vitalelichaamsfuncties65

Vitamines63

VO2-max95

voedingssuppletie73

Voedingsvezels63

W

Warming-up18

Warmtestuwing50

Wedstrijdsporter182

Wedstrijdtraining111

Wittespiervezels113

Wondsnelverband44

Z Zwachtelen45